Schooldomein nr 2 november 2011 by Schooldomein

Stage Systems

Dansen

magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein s ns r de Ha te er s uis rzit nk nk nd rh o e De erlahte -vo Sch d c A va A BNHein we m eu ille Ni W

Zingen Spelen Showen Stralen Dromen Normaal gesproken

dat kinderen het zelf in elkaar

vraagt het opzetten

kunnen zetten. Alle onderdelen

van een (tijdelijk) podium

zijn gemaakt van uiterst duur-

veel tijd. Maar niet met Stage Systems van

zame materialen. Ook het

Marko. In een kwartier staat er een echt podium.

opruimen gebeurt in ĂŠĂŠn hand -

Zonder gereedschap. De constructie is zo simpel

omdraai: stapelen en wegrijden.

Een leven lang Marko Marko BV Beneden Verlaat 75 9645 BM Veendam Postbus 7 9640 AA Veendam T +31 598 698 798 F + 31 598 69 88 00 Showroom De Meern Rijnzathe 2 3454 PV De Meern (Kantorenpark Oudenrijn) T +31 30 669 69 69 F + 31 30 669 69 00 info@marko.nl www.marko.nl

Thema: SMART

E-fitness maatschappelijk belangrijk

Kulturhus Giesbeek werkt nog steeds Prikkelende uitvraag basis voor succesvolle aanbesteding

jaargang 24 november 2011

Een revolutie waar u wél blij mee bent!

Ontketen de interactieve revolutie in uw school! U weet het. Er is een revolutie gaande in de onderwijswereld. Het digitaal en steeds interactiever lesgeven rukt op. Ongekende mogelijkheden komen in rap tempo binnen ieders handbereik. Alleen ontwikkelt de technologie zich zo snel, dat velen door de overvloed aan digitale bomen het interactieve bos niet meer zien.

Digitale Schoolborden

Ultra-Short-Throw Projectoren

(Touch) LCD en LED schermen

Monitorintegratie (ook in bestaande desks)

(Rooster) Informatie Distributie

Inrichtingsconcepten

PresenTable Educatie

e-Learning en Online Video

Interactieve LCD en LED schermen, digitale schoolborden, projectoren, document camera’s, stemkastjes, bedieningssystemen, tablets etc.

Voel je thuis op je werk!

stimuleren en veraangenamen het overdragen van informatie in de klas. Zowel voor de leraar als voor de leerling. BIS onderscheidt zich door deze Er is geen blauwdruk voor akoestiek. Iedere ruimte, ieder lokaal is anders van maatvoering, samenstelling en werkzaamheden. Er zijn wel oplossingen. KOOP heeft een breed assortiment akoestische producten. Van scheidingswanden tot complete soundmasking toepassingen. Praktisch gezien betekent dat voor u, dat KOOP verschillende producten kan inzetten om tot het gewenste resultaat te komen. Naast functionaliteit kijkt KOOP ook naar vormgeving. Samen met u! Huis ter Heideweg 24, 3705 LZ Zeist Telefoon 030 657 20 68 Of kijk op www.koopbv.nl

producten niet als losse stukjes technologie aan te bieden maar ze samen te smelten tot één eenvoudig te gebruiken oplossing, waarmee u uw ideale leeromgeving creëert. Het BIS Educatieteam bestaat uit adviseurs die voor ieder type onderwijs en elke onderwijsinstelling de juiste audiovisuele, digitale en interactieve oplossingen adviseren, ontwerpen, realiseren en onderhouden. Wij maken u graag wegwijs in het doolhof van digitale leermiddelen en volgen voor u de ontwikkelingen op de voet. Met BIS Educatie als partner voor de totaalinrichting van uw leslokalen, collegezalen, auditoria, gemeenschapruimtes, aula’s en kantines weet u zeker dat uw onderwijsinstelling voldoet aan de hoge eisen die scholieren, studenten, ouders en de overheid vandaag de dag - en in de toekomst! - aan het onderwijs stellen. Maak nu kennis met BIS en profiteer van onze mogelijkheden voor u. Bel BIS: 0180 – 486777 of bezoek onze website!

bis audio visual

bis event rental

bis video communication

bis interior projects

bis digital signage

bis elektrotechniek

Amsterdam, Eindhoven, Ridderkerk - www.bis.nl - (+31) 0180 486777 Mechelen - www.bis.be - (+32) 015/287.487

Denk integraal bij huisvestingsvraagstukken

Gemeentelijke afdelingen met beleidsvelden onderwijs, cultuur en welzijn zouden (onderwijs) huisvesting vaker integraal moeten bekijken én vastleggen in een visie. Hiermee voorkom je dat alleen naar die ene school of dat buurthuis wordt gekeken. Is nieuwe (onderwijs)huisvesting aan de orde? Ga dan na of er ook knelpunten zijn bij andere scholen of bij andere accommodaties met andere functies. Laat niet alleen het IHP leidend zijn. Integraal kijken biedt kansen om nieuwe onderwijsvisies te vertalen in ruimtebehoefte. Recent heeft Grontmij voor een gemeente een kaderstellende visie op onderwijshuisvesting ontwikkeld aan de hand van vier stappen: 1. Individuele gesprekken met betrokkenen 2. Co-creatie aan de hand van de thema’s visie, beheer, ruimte, financiën 3. Financiële doorrekening van de gewenste onderwijskundige situaties 4. Advies meest aantrekkelijke scenario De gemeente had verschillende mogelijke huisvestingsscenario’s bedacht die wij betrokkenen hebben voorgelegd om draagvlak te peilen. Kansrijke scenario’s zijn vervolgens integraal uitgewerkt.

Integrale werkwijze Alle scholen en hun samenwerkingspartners in het betreffende geografische gebied zijn uitgedaagd mee te denken over de ontwikkeling van nieuwe (onderwijs)huisvesting. Los van het recht op vervangende nieuwbouw. Grontmij heeft het proces begeleid. Individuele gesprekken met betrokkenen gaven inzicht in ambities voor onderwijsvernieuwing, naschools activiteitenaanbod, centreren van (kindgerelateerde) zorg, kansen voor samenwerking, knelpunten c.q. wensen rondom huisvesting en draagvlak voor de ontwikkelde huisvestingsscenario’s. Via co-creatie in werkateliers met kinderopvang, onderwijs en gemeente zijn alle thema’s behandeld. Via mindmapping en beheersmatig Lagerhuis zijn betrokkenen geprikkeld te komen met nieuwe ideeën voor samenwerking, gemeenschappelijk ruimtegebruik, ruimtebehoefte en beheer. Alle partijen deden mee op basis van gelijkwaardigheid en kregen tijd om terug te koppelen aan de achterban. Hierdoor kon het proces zich snel richten op kanshebbende scenario’s.

‘Ruimteschuiven’ In een interactieve sessie ‘ruimteschuiven’ met alle partijen is de gewenste huisvestingssituatie per locatie in beeld gebracht. Hierbij gold de uitdaging slim na te denken over gemeenschappelijk gebruik van ruimtes. Partijen werden creatief. Zo is geopperd bso-ruimte te gebruiken als gymlokaal voor groep 1 t/m 5, en ook twee bso-lokalen te laten grenzen aan een hal en flexibel indeelbaar te maken, voor gebruik bij grotere schoolbijeenkomsten. Op basis van de huisvestingsvoorstellen heeft Grontmij investeringskosten- en exploitatiekostenramingen opgesteld.

Financieel of gebruikersvriendelijk meest aantrekkelijk scenario Naast het financieel meest gunstige scenario heeft Grontmij geadviseerd over het meest gewenste huisvestingsscenario vanuit gebruikersoptiek. Hierbij is een optelsom gemaakt van de meerwaarde van het gebouw voor de omgeving door samenvoeging van functies. Tevens is de toegevoegde waarde van een vernieuwende onderwijsvisie bekeken.

Korte doorlooptijd Grontmij is erin geslaagd dit proces in korte tijd vorm te geven. Onze inhoudelijke en praktijkgerichte kennis van onderwijs en samenwerkingsprocessen heeft geleid tot een gedragen en goed doordachte toekomstvisie.

Contact Daniel van Straten Brig Duesmann www.grontmij.nl/bouwenvastgoed

Ik heb recht op een frisse school

Alle ruimte voor de beste oplossing Kinderen hebben recht op goed onderwijs en presteren beter in een

Wij adviseren, kijken naar de toekomst en denken met u mee als het

gezond en fris binnenklimaat. De Groot Vroomshoop Bouwsystemen

gaat om tijdelijke, semi-permanente en permanente huisvesting.

bouwt duurzame, flexibele en betaalbare schoolgebouwen die vol-

Kijk op www.degrootvroomshoop.nl.

doen aan de hoogste eisen.

T +31 (0)546 666 333

Bouwsystemen is onderdeel van De Groot Vroomshoop Groep

I www.degrootvroomshoop.nl

VAN DE REDACTIE

SMART En weer een prikkelende Schooldomein, ditmaal rond het thema SMART. Dit thema is bepaald door de redactieadviesraad en een opdracht aan de schrijvers van de artikelen was om de artikelen SMART te maken: wat is onderscheidend, innovatief en wat kunt u als lezer toepassen in uw eigen praktijk? Een mooi voorbeeld geeft Carla Scholten; ondernemer van Embedded Fitness, een concept op het vlak van gamen en bewegen. Zij ziet zó veel kansen om combinaties te maken met sport, onderwijs en zorg en komt tot de volgende gedachte: “Ik wil als ondernemer graag de exploitatie van maatschappelijke gebouwen overnemen, als de gemeente maar de activiteiten garandeert.” Ook een mooi voorbeeld van vernieuwend denken, levert de nieuwbouw van VMBO Noord-Oost in Groningen. De betrokken scholen hebben fors ingeleverd op de normatief bepaalde m², maar steken wel een miljoen euro extra in het gebouw, om het duurzaam, comfortabel en rendabel te maken. De gemeente draagt 60% bij en de schoolbesturen 40%, die zij weer terugverdienen in hun exploitatie. En zo zien we steeds meer dat het begrip duurzaamheid gewoon nu al geregeld kan worden tussen gemeente en schoolbesturen. Financiële instellingen en bouwers springen daar al op in, door prestatiecontracten aan te bieden met een voorfinanciering. Ik vind persoonlijk de expertmeeting in dit nummer een hele mooie, omdat het begrip SMART en ICT-ontwikkelingen op verschillende niveaus worden benaderd. Verontrustend is de wetenschap dat ICT en vooral gamen al in het DNA van de huidige generatie kinderen zit, terwijl ICT voor de docent vooral nog een middel of facility is, waarbij de docent per definitie achterloopt op de leerling. Ook interessant: uit onderzoek blijkt dat leerlingen/ studenten overal kunnen leren, maar toch behoefte hebben aan plekken waar ze elkaar kunnen ontmoeten

en waarbinnen het leerproces vorm krijgt. Dat leidt dan natuurlijk weer tot discussies over de noodzakelijke competenties van een leerkracht: coach en vormgever van leerproces of de centrale spil in de kennisoverdracht. Een zeer geslaagd artikel vind ik het stuk over het Kulturhus Giesbeek. Acht jaar geleden kreeg dit gebouw met zijn professionele opdrachtgever de eervolle vermelding van de Scholenbouwprijs. Nu staat het gebouw er nog steeds prachtig bij en faciliteert het primaire proces. Maar in de afgelopen acht jaar is de Stichting Culturele Zaal al ter ziele gegaan, is het multifunctionele deel al aan de zesde beheerder toe en hebben het consultatiebureau en het Kindcentrum ook al een bestuurlijke fusie achter de rug. Cees van Helvoirt, directeur van de school stelt dat het dan wel lastiger wordt om de Kulturhusgedachte goed uit te dragen. Het erge is dat de gemeente wil bezuinigen op cultuur en de bibliotheek en daarmee het uitgangspunt ‘het geheel is meer dan de som van de delen’ van het Kulturhus onderuit dreigt te halen. Cees stelt daarom: “Ik heb begrip voor bezuinigen, maar blijf wel achter je visie en besluitvorming staan. Betrek dus maatschappelijke partijen om samen te kijken hoe je activiteiten in stand kunt houden.” Zeker vermeldenswaard tenslotte is de weerslag van het symposium van de OECD/PEB in Athene over ervaringen met PPS. Wat blijkt; veel landen komen er, althans voor maatschappelijk vastgoed, op terug of zijn op zoek naar innovatieve varianten. En ook die zijn volop in ontwikkeling getuige het artikel over een interessante DBFMO-variant van de Amarantis scholengroep, dat in het vorige nummer van Schooldomein stond. Kortom: veel leesplezier gewenst! Sibo Arbeek Hoofdredacteur

Onze visie

Het netwerk

Uw mening

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werken leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 17.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar info@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

Internet Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.

schooldomein

november 2011

inhoud 10

BESTUUR EN BELEID Van bedreiging naar kans Over het maatschappelijk belang van e-fitness.

14 Beter onderwijs tegen lagere kosten Vijf mbo-scholen experimenteren in een netwerkschool.

opgave vraagt 16 Maatschappelijke maatwerk Internationale ervaringen met publiek-private samenwerking.

Europa komt naar Nederland! Inter-visitatie van schoolleiders: 20 tot 25 april in Leiden.

ONTWERP EN INRICHTING

28 Welkom in Wolvega

Nieuwbouw OBS Tuindorp: aanwinst voor een nieuwbouwwijk.

Giesbeek werkt nog 32 Kulturhus steeds Genomineerde Scholenbouwprijs 2004 scoort na acht jaar nog goed.

36 Meer met minder of toch te weinig? Een sneak preview van VMBO Noord Oost in

THEMA

SMART Smartphones, iPads, mobiele apps. De technologische ontwikkelingen zijn niet meer te stoppen en raken het onderwijs in zijn diepste wezen. Leermiddelen zijn in kort tijdsbestek sterk veranderd. Leerlingen vinden informatie op een iPad, communiceren met hun docent via Twitter en ontmoeten hun vrienden op Facebook. Deze ontwikkelingen lijken een docent of een schoolgebouw zo langzamerhand volkomen overbodig te maken. Wat betekent dat voor de toekomst van het onderwijs? 6

schooldomein

november 2011

Groningen.

BOUW EN ORGANISATIE

donker en gesloten naar licht 40 Van en open Nieuw Cartesius geeft geweldige beleving.

uitvraag basis voor 42 Prikkelende succesvolle aanbesteding Slimme keuzen bepalen rendement voor rsg Wiringherlant.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

vormentaal dankzij nieuwe 46 Nieuwe bouwprocessen Ontwerpen en bouwen staan voor ingrijpende veranderingen.

48 Beheersbaar duurzaam

Een energiezuinige brede school voor de gemeente Heerde.

50 Schoonheid voor hoger onderwijs Een educatieve omgeving die onderwijs en

samenleving verbindt.

54 Met het oog naar de wereld

Uitbreiding basisschool Van Brienenoordschool, Rotterdam IJsselmonde.

wijsheid van morgen begint 56 De vandaag … De Vierambacht: een Wereldschool in een Wereldwijk.

FINANCIERING EN EXPLOITATIE

58 Meer contact met social media Kunnen social media en ICT ook worden ingezet voor MFA’s?

Rubrieken 9 18 44 53 62 64 65 66

De verbeelding: Hans Achterhuis Het idee – kinderzwerfboek Kort nieuws Nota bene: Willem Hein Schenk De etalage Het atelier: School voor Gastvrijheid en Toerisme Column: Karin van Oort Vooruitblik naar Schooldomein 3

10 28 40 46 58

CREATIEVE ADVISEURS VOOR UW AMBITIES M3V adviespartners: • voor al uw huisvestingsvragen • thuis in onderwijs, kinderopvang, cultuur, welzijn en sport • vernieuwend beleid en verrassende huisvestingsconcepten • grip op complexe processen Altijd vanuit de inhoud en samen met u. Creatief en vernieuwend, maar bovenal realistisch. Meer weten? Kijk op www.m3v.nl , bel 026-4822520, of mail naar info@m3v.nl m3v adviespartners l Oosterbeek 026 - 482 25 20 l Rotterdam 010 - 476 07 36 l info@m3v.nl l www.m3v.nl l Fotografie DigiDaan

de verbeelding In de rubriek de verbeelding vertellen bijzondere mensen over hun inspiratiebronnen. Foto Kees Rutten

Hans Achterhuis

Volgens sommige filosofen behoort bewondering tot de basisbehoeften van de menselijke geest. Misschien is dit te sterk uitgedrukt, maar ik weet van mijzelf dat ik niet zonder kan. Veel van mijn inspiratie vloeit uit bewondering voort. De Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt is degene die ik het meest bewonder. Haar werk is dan ook een voortdurende bron van inspiratie. Vooral de manier waarop zij diepgaand wijsgerig denken verbindt met journalistiek getinte kritische beschouwingen over de maatschappelijke actualiteit blijft mij fascineren en tot voorbeeld strekken.

Hans Achterhuis (1942) is emeritus hoogleraar filosofie van de Universiteit Twente. Hij studeerde theologie en filosofie in Utrecht en Straatsburg. In 2003 ontving hij de Pierre Bayle Prijs voor maatschappijkritiek. Bij zijn emeritaat in 2007 werd Achterhuis benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. En met zijn magnum opus ‘Met alle geweld’ (2008) won Achterhuis de Socrates Wisselbeker 2009. In april 2011 werd Achterhuis voor twee jaar benoemd tot ‘Denker des vaderlands’. schooldomein

november 2011

E-fitness maatschappelijk belangrijk

Van bedreiging naar kans

schooldomein

november 2011

BESTUUR EN BELEID

Carla Scholten is directeur van Embedded Fitness, een concept dat gamen en bewegen verbindt. Of het nu gaat om te dikke kinderen, kinderen met ADHD of als hulpmiddel bij revalidatie en fysiotherapie: embedded fitness kan ingezet worden. Dat biedt nieuwe kansen om multifunctioneel te denken. Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten “Ik ben ervan overtuigd dat mensen tot meer in staat zijn wanneer zij zich goed voelen. Een omgeving die je als uitdagend en stimulerend ervaart en die bij jouw belevingswereld past, zorgt er ook voor dat je actief blijft. Dat is goed voor de gezondheid in het algemeen en voor het zelfbewust zijn van mensen.” Dit is de overtuiging van Carla Scholten, een maatschappelijk ondernemer van 46 jaar, met een studie levensmiddelentechnologie achter de rug aan de Universiteit van Wageningen en met inmiddels 15 jaar werkervaring bij Fontys Hogescholen. “In 2008 heb ik Embedded Fitness opgericht, een bedrijf dat een interactief bewegingsconcept introduceert onder de naam E-fitzone. Daarbij speel ik in op de gamecultuur, waarbij uit onderzoek blijkt dat steeds meer mensen gamen, zowel jong als oud. Meer dan 90% van de 4 tot 12 jarigen zit dagelijks achter de computer met het gevaar dat ze niet genoeg bewegen. Toenemende problemen zijn bijvoorbeeld overgewicht onder kinderen of kinderen die moeilijk met bepaalde prikkels om kunnen gaan, zoals kinderen met ADHD of PDD-NOS. Inmiddels zie je overigens dat alle leeftijdsgroepen steeds meer aan het gamen zijn.”

omarmd door zorgverzekeraar AGIS, als een krachtig middel om doelgroepen te bereiken. Zo is in samenwerking met een aantal gemeenten een scholencompetitie opgezet. Een gymzaal van een basisschool wordt met beweeggames ingericht en dan wordt er een interactieve gymles verzorgd. De scores van de kinderen worden verzameld en op internet geplaatst. De best scorende kinderen van een school mogen door naar de finale. De afgelopen twee jaar hebben zo’n 10.000 kinderen enthousiast meegedaan aan de scholencompetitie. Dit jaar doen weer zo’n 55 scholen mee uit verschillende steden.

Het nieuwe gezondheidscentrum “Embedded Fitness combineert kansen voor sport, welzijn, zorg en onderwijs en kan goed geïntegreerd worden aangeboden. “Belangrijke kansen voor dit concept liggen in multifunctionaliteit, of liever betekenisvolle omgevingen, waarin verschillende activiteiten voor jong en oud elkaar versterken. Denk daarbij aan de noodzakelijke innovatie van het bewegingonderwijs. Maar ook aan het vernieuwen van sportaccommodaties, die nog steeds vanuit een tra-

Bewegingsapparaat Embedded Fitness staat voor slimme softwaresystemen, geïntegreerd in geavanceerde bewegingsapparaten. Voor de gemiddelde consument misschien een nieuwe, onbekende term, maar voor de wetenschap heel gangbaar, bijvoorbeeld embedded systems. Met gebruikmaking van de nieuwste hightech bewegingsapparatuur en technieken combineert Embedded Fitness gaming, entertainment en fitness in één concept. “In 2008 heb ik het eerste interactieve laboratorium voor onderzoek en ontwikkeling geopend. Binnen een zogenaamde E-fitzone kunnen kinderen tegelijkertijd gamen en bewegen en raken ze hun energie kwijt. In combinatie met een huiswerkklas of fysiotherapie en logopedie ontstaat een nieuw aantrekkelijk aanbod, dat aantoonbaar tot goede resultaten leidt. Voor zowel jong als oud. Want je kunt het concept koppelen aan onderwijs, zorg, werken of gewoon fun.”

Goed toepasbaar concept Het concept Embedded Fitness is inmiddels ook

schooldomein

november 2011

therapie of training als dit aansluit op hun belevingswereld. Met de pleinen kunnen we in deze ook het voorportaal zijn van zorg naar de tweede lijn en voorkomen we doorstroming naar specialistische zorg.”

Vernieuwende exploitaties

“Ik zou best de exploitatie willen overnemen, als de gemeente mij de activiteiten garandeert.”

ditioneel concept worden gebouwd en beheerd. Denk ook aan een nieuwe rol voor verenigingen, die ook steeds meer vanuit ondernemerschap moeten opereren en zich op verschillende doelgroepen moeten richten. Ik ben bij verschillende projecten betrokken; zoals bij de inrichting van een TBS-inrichting, een REC-school, een school voor voortgezet onderwijs en een revalidatiekliniek. Gamen en bewegen slaan daar aan, waarbij onderzoek van TNO uitwijst dat de beweginggames voldoende bijdragen aan het behalen van de bewegingsnorm. Een ander voorbeeld: samen met de Hartstichting, Agis en VU Amsterdam heb ik op een aantal basisscholen twee fietsen geplaatst. Kinderen van groep zeven en acht konden gedurende acht weken volgens een strak schema telkens een kwartier fietsen. Los van de meting wat het met je gezondheid doet, gaven de leerkrachten aan dat leerlingen goed hun energie kwijt konden. In Eindhoven wil ik een combinatie maken van buitenschoolse opvang, fysio, huiswerkbegeleiding, ergotherapie en een diëtiste, gekoppeld aan een E-fitzone. Dat is voor mij het nieuwe gezondheidscentrum. Het persoonsgebonden budget (PGB) staat onder druk. En als je nu ziet wat stichtingen voor een activiteit binnen dat PGB rekenen, denk ik dat het veel slimmer kan. Veel mensen hebben in de toekomst behoefte aan hulp voor hun kind. Via mijn innovatieve interactieve pleinen, waar zorg, onderwijs, ontmoeting, beweging en plezier gekoppeld worden, kan ik die hulp goedkoper en efficiënter leveren. Kinderen staan meer open voor

In de aanbieding Gamebikes voor conditie en reactievermogen, dansmatten voor oog-voetcoördinatie, Makoto voor reactievermogen en concentratie, C2 Rower voor conditie en uithoudingsvermogen, de schaatssimulator voor balans en beenspierkracht, wellpoint voor bmi-meting en meting van vetgehalte, bloeddruk en hartslag.

“Ik merk dat heel veel besluiten niet genomen worden, omdat een gemeente of instelling met hoge investeringslasten zit en met veel voorzieningen die moeilijk te exploiteren zijn. Om die reden ben ik ook met mobiele concepten begonnen, waarbij ik bijvoorbeeld met een bus activiteiten op scholen en buurthuizen organiseer. Dat levert veel op en is goed te betalen. Je zou je kunnen voorstellen dat een paar gemeenten in een regio dat concept leasen voor een pakket aan activiteiten op scholen, buurthuizen, verzorgingshuizen , noem maar op. In de wijk Brouwhuis in Helmond staan bijvoorbeeld drie wijkgebouwen, waaronder een tienerhuis. Dat moet waarschijnlijk vanwege bezuinigingen gesloten worden en ook de overige gebouwen staan onder druk. Ik zou best de exploitatie willen overnemen, als de gemeente mij dan een deel van de activiteiten garandeert. Dat betekent dat de gemeente niet meer met huisvesting en beheer te maken heeft, maar puur op beleid en regie kan sturen. Wij kunnen dat, in een franchisegedachte, exploitabel maken, door er E-fitzones, fysiotherapie, logopedie en huiswerkbegeleiding aan toe te voegen. Ik ben door stadsdeel centrum Amsterdam gevraagd om een ruimte in te richten in een groot pand waar ook een basisschool in zit. Prachtige combinatie, maar ik moet wel een tarief van minimaal € 150,- per m² betalen. Dat kan ik niet opbrengen. Ik draai het liever om; ik neem de exploitatie over, als het stadsdeel mij de activiteiten garandeert. Dan zorg ik wel voor een aantrekkelijk arrangement. Dus het hele denken over investering en exploitatie moet anders gaan plaatsvinden.”

Kerntaken Carla tenslotte: “Embedded Fitness levert synergie op voor jong en oud en koppelt bewegen aan games. Dat is leuk voor iedereen, verbindt en maakt gezond. Ik zie dat jongeren en ouderen daardoor beter in hun vel komen te zitten. Landelijk zie je dat gemeenten steeds meer focussen op hun kerntaken waardoor de samenleving meer aan zet komt. Er is inmiddels een Nederlandse Norm voor gezond bewegen (NNGB) voor jongeren, volwassenen en ouderen. Dat maakt volgens mij een E-fitzone in combinatie met andere activiteiten zeer aantrekkelijk. Omdat ze vanuit de exploitatie zijn opgebouwd en gemeenten en andere organisaties en bedrijven de mogelijkheid bieden om te werken aan een gezonde leefomgeving in relatie tot een duurzame exploitatie. Genoeg kansen dus.” Kijkt u voor meer informatie op www.embeddedfitness.nl.

schooldomein

november 2011

advertentie

Volg ons op twitter (#optiplus) vanerum.nl/twitter

Opti+ stoelen en tafels Ontdek de voordelen! www.vanerum.nl/optiplus

EVENWICHTIG ZITTEN

INSTELBARE VOETENSTEUN

GELIJKE OOGHOOGTE

Betere concentratie,

Stel de voetensteun in voor

Leerlingen en leraren kunnen

natuurlijke houdingen.

de optimale zithouding.

efficiĂŤnt samenwerken.

VANERUM Nederland BV | Duwboot 89 NL-3991 CG Houten | E info@vanerum.nl | T +31 30 212 20 10 | F +31 30 212 20 11

Netwerkschool:

Beter onderwijs tegen lagere kosten Het uitgangspunt van de netwerkschool is betere onderwijskwaliteit tegen lagere kosten. Vijf mbo-scholen doen mee aan het experiment om doelstellingen en uitgangspunten SMART te maken. Schooldomein interviewt Leon Abbink, projectleider van de opleiding Bouw & Infra bij het ROC van Twente en Anke Visser, projectleider Helicon Velp over de kracht van de netwerkschool. Tekst Marieke Kraaij en Hidde Benedictus “Maatwerk in onderwijs en innovatie zijn door logge en inflexibele organisaties haaks op elkaar komen te staan,” stelt Leon Abbink. “Dat gaat ten koste van innovatiekracht en flexibiliteit. Bij de netwerkschool zorgen we dat de lijnen tussen studenten, docenten

en management kort zijn, zodat er ruimte ontstaat voor nieuwe initiatieven en inspirerende ideeën.” Anke vult aan: “In het huidige onderwijs zijn docenten veel tijd kwijt met administreren, het monitoren van de kwaliteit en vastleggen van regeltjes. Alle

Leon Abbink en Anke Visser

schooldomein

november 2011

BESTUUR EN BELEID ideeën buiten deze regels belasten de docenten en studenten met extra werkdruk, omdat het niet geïntegreerd kan worden met het verplichte onderwijsaanbod. Hierdoor verliezen docenten hun intrinsieke betrokkenheid en innovatiekracht.”

Dynamische levens De netwerkschool speelt flexibel in op de behoeftes van de studenten en docenten en is vraaggestuurd. Door intensieve relaties aan te gaan met het bedrijfsleven en verlengde openingstijden aan te bieden zowel in de avond als in de weekenden en vakanties komt de netwerkschool tegemoet aan de dynamische levens van docenten en studenten. Docenten kunnen zo privézaken - zoals zorg voor eigen kinderen combineren. Tegelijkertijd zijn studenten vrijer om hun lestijd in te delen en kunnen zij bijvoorbeeld de opleiding combineren met een bijbaan. Anke: “Leren kan overal en altijd en dat willen we faciliteren. Daardoor worden niet alleen de lestijden flexibeler maar verandert ook de fysieke onderwijsomgeving. Het dagelijkse leven wordt met het onderwijs verweven en het onderwijs wordt contextrijker, omdat de verschillende instituten met elkaar en het bedrijfsleven samenwerken. Kennis, projecten en andersoortige informatie worden op een veel natuurlijker manier uitgewisseld.” De schoolomgeving wordt een moderne, creatieve en uitnodigende omgeving waar studenten, docenten en bedrijfsleven elkaar ontmoeten en met en van elkaar leren. De ruimtelijke organisatie wordt efficiënter en bedrijfsmatiger.

Resultaten na 1 jaar Vanwege het kleinschalige karakter van de netwerkschool is het mogelijk om alle aspecten van het systeem beet te pakken, zoals de wijze waarop ICT

wordt ingezet, het onderwijs wordt georganiseerd en flexibiliteit wordt vertaald. Leon: “Reguliere onderwijsvernieuwingen richten zich vaak op één schakel binnen de keten. Wij pakken alle schakels gelijktijdig aan. Door de wijze van sturing, energie en enthousiasme gaat de netwerkschool het verschil maken.” Door het enthousiasme en de betrokkenheid van zowel het managementteam, het docententeam en het bedrijfsleven is de netwerkschool het eerste jaar al in staat geweest het onderwijs tegen lagere kosten te verzorgen. Zowel docenten als studenten krijgen meer vrijheid en er zijn ruimte en mogelijkheden voor initiatieven, uiteraard binnen enkele - eenvoudige - randvoorwaarden. Hierdoor gaan ontwikkelingen sneller. Docenten werken met meer enthousiasme en veel plezier en de betrokkenheid van studenten is enorm toegenomen. Er wordt in kansen en uitdagingen gedacht waardoor er veel positieve energie vrijkomt die direct ten goede komt aan het onderwijs.

“Het dagelijkse leven raakt met het onderwijs verweven, waardoor het onderwijs betekenisvoller wordt.”

Toekomstperspectief netwerkschool Anke en Leon verwachten dat de ervaringen met de netwerkschool breed opgepakt worden: “Over 10 jaar werkt 75 procent van de mbo-onderwijsinstellingen volgens het principe van de netwerkschool. Een voorwaarde is dat de doorlopende leerlijn wordt gewaarborgd, zowel vanuit de vooropleiding als voor de uitstroom naar hbo en het bedrijfsleven. Het onderwijs zal binnen de grote organisatie kleinschaliger worden ingericht en gebaseerd op vertrouwen, waardoor er meer handelingsvrijheid ontstaat voor de docenten en leerlingen.” Voor meer informatie kunt u bellen of mailen met Hidde Benedictus: 06-22 573 604, hbenedictus@icsadviseurs.nl.

Hoe werkt de netwerkschool? Communicatie

De communicatielijnen zijn kort, zowel tussen docent en management als tussen student en docent. De docent is bereikbaar via twitter, de digitale leeromgeving en fysiek op school. ICT

Zowel de docenten als studenten krijgen beschikking over de gewenste voorzieningen ondersteuning, zoals smartphone, ipad en laptop. Hierdoor kan er altijd en overal gecommuniceerd worden. Organisatiestructuur

De organisatiestructuur is kleinschalig,

waardoor er meer handelingsvrijheid ontstaat. De organisatiestructuur is gebaseerd op vertrouwen, eigen verantwoordelijkheid en samenwerking. Onderwijsteam

Er is een kleiner vast docententeam dat de didactische leerlijnen en de kwaliteit waarborgt. Specifieke kennis en vaardigheden worden ingevlogen vanuit het bedrijfsleven. Flexibiliteit

Leren wordt maatschappij- en praktijkgericht en is sterk vraaggestuurd. Studenten kunnen het hele jaar door op elk moment

instromen, waardoor er echt onderwijs op maat ontstaat. Fysieke leeromgeving

De student leert overal. Dit beperkt zich niet enkel tot het schoolgebouw. De schoolomgeving krijgt een belangrijke ontmoetingsfunctie voor de cohesie van de groep studenten en docenten. De schoolomgeving wordt bedrijfsmatiger, slimmer en efficiënter. Het wordt een betekenisvolle plek waar studenten en leraren elkaar ontmoeten, samenwerken, ervaringen uitwisselen en kennis delen.

schooldomein

november 2011

Internationale ervaringen PPS

Maatschappelijke opgave vraagt maatwerk In de kamerbrief van 8 september 2011 schrijft minister Marja van Bijsterveldt-Vliegenthart in reactie op de initiatiefnota ‘Investeringsfonds scholenbouw’ een investeringsfonds kansrijk te vinden. De invulling van het investeringsfonds is daarbij nog niet gereed. Wel is duidelijk dat er gedacht wordt aan betrokkenheid van onder meer pensioenfondsen en dat er dus sprake is van een publiek en private samenwerking. Op dit vlak zijn internationaal veel leerzame ervaringen opgedaan. Tekst Hidde Benedictus Internationaal gezien staat publiek private samenwerking in Nederland in de kinderschoenen. Een groot aantal landen heeft hier aanzienlijk meer ervaring in opgedaan. Het Center for the Effective Learning Environment (CELE) van de Organization for Economic Cooperation and Development (OECD of OESO) heeft intensief internationaal onderzoek verricht naar de resultaten van Publiek Private Samenwerking (PPS) in het onderwijs. Naar aanleiding hiervan heeft zij recent een internationale conferentie georganiseerd in Athene. Doel was om via uitwisseling van ervaringen en kennis een beter begrip van PPS en een beter afwegingskader te kunnen formuleren. Namens Nederland was ICSadviseurs op deze conferentie aanwezig.

Internationaal afname aantal PPS’en Internationaal onderzoek toont aan dat PPS zeker voordelen met zich meebrengt. Maar: in geen enkel land leidde private betrokkenheid tot lagere kosten. Voor veel landen, zoals Griekenland, Hongarije en Groot-Brittannië, was dit reden PPS aan banden te leggen. Achtergronden van de hogere kosten ten opzichte van traditionele financieringsvormen zijn onder meer: Beperktere concurrentie en invloed van scholen, hogere voorbereidingskosten Voor veel landen leiden de hoge voorbereidingskosten ertoe een ondergrens in te stellen van de projectomvang van circa € 50 miljoen voor een PPS. Het rapport van de Rebel Groep adviseert om in Nederland minimaal een omvang van € 100 miljoen aan te houden. Om dit bedrag te bereiken, worden dan meerdere schoolgebouwen gecombineerd in één in-

schooldomein

november 2011

vestering. Nadeel is dat de concurrentie kleiner wordt en de invloed van individuele scholen op de goede vertaling van hun wensen minder. Verplaatsen van risico maakt contracten kostbaarder In een PPS werken publieke en private partijen samen. In de praktijk blijkt dat risico’s slecht voorspelbaar zijn. De neiging bestaat risico’s op voorhand hoger in te schatten, met hogere kosten als gevolg. Gelijktijdig werken alle partners aan beperking van risico’s, wat onder meer een beperking van de bewegingsruimte van partners in het contract inhoudt. Veranderingen tijdens het proces – bijvoorbeeld als gevolg van voortschrijdend inzicht – zijn dan niet mogelijk. Voor veel landen, waaronder bijvoorbeeld Hongarije, Duitsland en ook Nederland, is dit aanleiding contractvormen te herbezien en te werken aan vereenvoudiging van contracten of alternatieve vormen van PPS. Langdurige contracten /verplichtingen De hogere lasten maken langdurige verplichtingen nodig om rendabel te kunnen zijn. De Europese Investeringsbank (EIB), die de afgelopen 10 jaar wereldwijd in de investering van meer dan 800 scholen geparticipeerd heeft, geeft uit eigen ervaring aan dat een contractperiode ten minste 25 jaar moet bedragen om de hoge lasten te compenseren. Dat terwijl de meeste onderwijsinstellingen de ontwikkelingen in de komende tien jaar niet kunnen voorspellen.

Woong-Sang Yu (Directeur Generaal Edumac, Zuid Koreaanse overheid): “PPS projecten zijn per definitie minder innovatief en kennen een minder creatief ontwerp.”

BESTUUR EN BELEID

ICSadviseur Hidde Benedictus spreekt namens Nederland

Rendement De private partners zien de PPS als een investering, waarbij zij een afweging zullen maken tussen deze investering en andere beleggingsfondsen. Rendement speelt daarin zeker een rol. Voordelen van procesoptimalisatie worden veelal tenietgedaan door winstoptimalisatie en risicoreductie.

Standaardisatie leidt tot kostenreductie Van de aanwezige landen was alleen in Canada sprake van kostenreductie. De reden was niet de PPS zelf, maar een zeer verregaande mate van standaardisatie die gelijktijdig is ingevoerd. Canada heeft een aantal standaardontwerpen voor schoolgebouwen ontwikkeld, die slechts op de locatie op maat gemaakt hoeven te worden. Detaillering, materialisatie en installaties zijn in alle gevallen gelijk, waardoor risico’s minimaal zijn.

Afdekken van risico’s Niet alleen de hogere lasten zijn voor landen aanleiding het beleid ten aanzien van PPS aan te passen. Zuid-Korea, dat tot voor kort alle publieke gebouwen in PPS ontwikkelde, heeft private inmenging aan banden gelegd. Voornaamste reden is de ervaring dat het indekken van risico’s bij de ontwikkeling van de projecten leidt tot minder creativiteit en innovatie. De Zuid-Koreaanse overheid wil met de beperking

Alistair Blyth (onderzoeker OECD): “Een mislukte PPS ontstaat meestal doordat geleverd is wat gevraagd werd, niet wat nodig was.”

van PPS ruimte geven aan innovatie en creativiteit in de ontwerpen van de scholen. Dit vormt ook voor de Britse overheid een belangrijke overweging in het afkondigen van een stop op PPS. De tegenvallende resultaten, zowel financieel als in kwaliteit en innovatie zijn in Engeland reden voor een ‘no-go’ op publiek private samenwerking.

Begrip van innovatie van belang De kwaliteit van de onderwijshuisvesting is niet alleen afhankelijk van de inzichten nu: juist ook de veranderbaarheid voor nieuwe innovaties en nieuwe ontwikkelingen bepalen de kwaliteit van de huisvesting. Onderwijshuisvesting is complexer dan bijvoorbeeld de aanleg van een snelweg, waarmee met grote mate van zekerheid gezegd kan worden dat men altijd van A naar B rijdt. Met name de langere termijn verdient aandacht: er is commitment nodig van alle partijen die verder gaat dan het contract. Tony McCabe van het ministerie van onderwijs van Australië schetst het risico dat niemand zich gedurende 25 jaar het beste team kan veroorloven. Dit uit zich in

schooldomein

november 2011

BESTUUR EN BELEID

een toenemende starre houding en afname van de flexibiliteit van de contractpartners. En dat terwijl de behoefte aan een flexibele opstelling gedurende de looptijd juist toeneemt om te kunnen inspelen op nieuwe inzichten en ontwikkelingen. In een periode van 25 jaar verandert er veel in het onderwijs. Neem bijvoorbeeld alleen al de invloed van de introductie van ICT in het onderwijs de afgelopen 25 jaar. PPS moet aansluiting vinden op zowel de voordelen van private betrokkenheid als de ontwikkeling en kwaliteit van het onderwijs. Delen van risico’s, waarbij de private partner ook een verplichting heeft in het borgen van een up-to-date prestatie gedurende de gehele looptijd, in plaats van afprijzen van risico’s, is hierin wellicht een denkrichting. Zonder deze holistische benadering zal PPS niet de kwalitatief benodigde gebouwen brengen die nodig zijn.

Publiek private samenwerking leidt niet tot meer kwaliteit De World Bank, met de hoofdvestiging in Washington, heeft onderzoek verricht naar de niet-financiële opbrengsten van PPS. Conclusie was dat de kwaliteit

Juliana Guaqueta (onderzoeker World Bank, Washington): “De niet-financiële baten hebben met name betrekking op

van de PPS projecten in ontwikkelde landen gelijk was aan die van de traditioneel opgezette projecten. In minder ontwikkelde landen in Latijns Amerika en Afrika leidde PPS wel tot een 30 procent hogere opbrengst doordat deze investeringen de oprichting van nieuwe scholen mogelijk maakten. Naast verhogen van de toegankelijkheid van het onderwijs, leverde dit ook een positieve bijdrage aan de toegankelijkheid van schoon drinkwater en sanitair.

Conclusies Veel landen werken aan aangepaste contractvormen en samenwerkingsvormen om de meerwaarde voor het onderwijs te borgen. Dit uit zich in kleinschaligere PPS varianten waarbij sterk gewerkt wordt aan vereenvoudiging. Ook ICSadviseurs werkt aan de ontwikkeling van dergelijke alternatieve vormen. Andere financieringsvormen, zoals schatkistbankieren, zullen echter in veel situaties tot financieel betere resultaten leiden met een hogere eigen vrijheid en verantwoordelijkheid. Een groot voordeel van een stimuleringsfonds is dat investering en exploitatie in één hand komen. Die integrale verantwoordelijkheid zal leiden tot andere investeringsbeslissingen met een positief effect op de exploitatie. Die integrale verantwoordelijkheid is ook op andere manieren te organiseren, zoals bijvoorbeeld het geval is bij doordecentralisatie.

het versnellen van projecten en het verbeteren van de toeVoor meer informatie kunt u mailen met Hidde Benedictus:

gankelijkheid van onderwijs.”

hbenedictus@icsadviseurs.nl

schooldomein

november 2011

“Het indekken van risico’s leidt tot minder creativiteit en innovatie.”

het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van School domein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van Leo Dijkgraafen het Nationaal Fonds Kinderhulp.

Kinderzwerfboek laat álle kinderen lezen Kinderen die lezen, gaan gemiddeld drie jaar langer naar school, en vergroten zo hun kansen in de maatschappij. Voeg daarbij dat lezen ook erg leuk en ontspannend kan zijn, en je hebt een mooie combinatie. En een mooi handvat voor heel veel inspirerende initiatieven. Dat van Nationaal Fonds Kinderhulp is er zo eentje. Het fonds wil graag dat alle kinderen leuke boeken kunnen lezen, en komt daarom met het Kinderzwerfboek. Het is even eenvoudig als doeltreffend: de kinderboeken worden met een ‘zwerfsticker’ op allerlei plaatsen achtergelaten, kinderen mogen ze gratis meenemen om te lezen, om ze daarna wel weer ergens achter te laten voor een ander. En ben je benieuwd waar je boek nú is, volg het dan op zijn zwerftocht op de website kinderzwerfboek.nl. Hier kunnen ook boekenleggers en stickers worden opgevraagd

om je eigen boeken te laten zwerven. Want het is toch zonde om deze zomaar in de kast stof te laten vergaren? Het Nationaal Fonds Kinderhulp hoopt zo uiteindelijk één miljoen kinderboeken te laten zwerven. Doe ook mee! Het idee van het Nationaal Fonds Kinderhulp vindt al veel bijval. Ook ABN AMRO heeft het initiatief omarmt en heeft zich als hoofdsponsor aan Kinderzwerfboek verbonden. Daarnaast stellen uitgeverijen boeken beschikbaar, zamelen bedrijven boeken in en houden ook scholen diverse inzamelacties. Het Nationaal Fonds Kinderhulp zamelt geld in voor kinderen in Nederland die geen geld hebben voor leuke dingen, wiens ouders te weinig geld hebben hiervoor, of in een tehuis of pleeggezin wonen, Kinderhulp zorgt ervoor dat

deze kinderen ook een keer op vakantie kunnen, lid kunnen worden van een sportclub of een fiets kunnen kopen. Kinderzwerfboek is een idee van Leo Dijkgraaf. Hij gaf het idee cadeau aan Nationaal Fonds Kinderhulp ter gelegenheid van het 50 jarig jubileum van het kinderfonds in 2010. Kinderzwerfboek is bedoeld om ieder kind, en dus ook arme kinderen de kans te geven om te lezen.

Wil je ook meedoen met je school of organisatie? Stuur dan een mail naar info@kinderzwerfboek.nl. Meer informatie vind je op www.kinderzwerfboek.nl.

schooldomein

december 2011

BESTUUR EN BELEID

20-25 april Inter-visitatie schoolleiders in Leiden

Europa komt naar Nederland!

Het Nederlands Forum voor Onderwijsmanagement (NFO) organiseert in opdracht van het Europees Bestuur (EFEA) het tweejaarlijkse intervisitatieprogramma. Dat betekent dat vele Europese schoolleiders, onderzoekers en inspecteurs volgend jaar april Nederlandse scholen komen bezoeken. Het thema waar het allemaal om draait: competentiegericht onderwijs. Tekst Sibo Arbeek Het Nederlands Forum wilde graag het programma organiseren. De vorige drie edities werden respectievelijk georganiseerd door Spanje, Slovenië en Bulgarije. Voorzitter NFO Bob van de Ven: “Wij hebben natuurlijk al behoorlijk wat ervaring met het competentiegericht leren. Het thema levert stof op voor debat en dat is wat onze Europese collega’s graag willen ervaren.” Schoolleider en onderzoeker Jan Willem Lackamp: “Daarnaast betekent het begrip competentiegericht onderwijs voor elke onderwijssoort weer iets anders. Wij leggen het breed uit met zelfverantwoordelijkheid stimuleren en vertalen naar de wijze waarop je het onderwijs inricht.” Karin van Oort, voorzitter college van bestuur van het katholiek PO en VO in Leiden (SKOL): “Ik durf gerust te stellen dat we een heel mooi thema belichten, maar ook vele schoolvoorbeelden laten zien waar het werkt.”

Programma Leden van het Europees Forum komen om te discussiëren, te ervaren, te ontmoeten en te evalueren. De kern van het programma ligt in het schoolbezoek. De naar verwachting ruim 100 deelnemers gaan in groepen van acht collega’s uit verschillende landen scholen bezoeken. Twee per dag op de maandag en dinsdag, dus dat betekent dat zo’n 50 scholen een internationale groep op bezoek krijgen. Zo’n pro-

gramma duurt drie uur: ontvangst en discussie over pedagogiek en organisatie, rondgang door de school, bijwonen van een deel van een les en vervolgens evaluatie van de school aan de hand van een aantal criteria. Deze worden op de zaterdag voorafgaand aan het schoolbezoek al bepaald, wanneer de te bezoeken schoolleiders de internationale deelnemers ontmoeten tijdens een gezamenlijk symposium. Het Nederlands onderwijssysteem staat dan centraal, gekoppeld aan een aantal prikkelende inleidingen. Centraal staat de vraag van halen en brengen: wat heb ik jou te vertellen en wat kan ik van jou leren? Het uiteindelijk resultaat van het programma is een presentatie, die in de verschillende landen weer te gebruiken is en tot vervolgbezoeken en -onderzoek leidt. Kijk voor meer informatie op www.efea-network.org of mail naar k.van.oort@skol.nl.

Inter-visitatie in Leiden Het programma start vrijdag 20 april. Zaterdag is er een aansprekend symposium, zondag een cultureel programma en maandag en dinsdag vinden de schoolbezoeken plaats. Op woensdag vindt de evaluatie plaats en eindigt de inter-visitatie in Leiden.

schooldomein

november 2011

schooldomein

november 2011

THEMA SMART

De redactieadviesraad van Schooldomein is flink aan de slag gegaan met de voorbereiding van het thema SMART. Hieronder de belangrijkste thema’s en de associaties die de thema’s oproepen. In het verslag van de expertmeeting – op de volgende pagina’s - worden de stellingen bediscussieerd. Nieuwe technologie en de jeugd De Generatie Einstein denkt en leeft Smart: iedereen is overal en altijd bereikbaar, mails gaan de hele dag door, chillen en pingen is voor iedereen. De jeugd handelt en leeft met hun smartphone als een sierraad waar je de hele dag mee in de hand loopt. Elke seconde kan er namelijk een boodschap komen. En die mag je niet missen! En natuurlijk uitsluitend het allernieuwste apparaat is hot!

Nieuwe technologie in het onderwijs Wat kan/doet de school nu al met ICT naast het onderwijs? Bijvoorbeeld betalen via chip/mobiel, de school verkoopt zich met apps: aanwezigheid (voorkomen van vroegtijdig schooluitval) nu al via een registratiesysteem met je smartphone, leerling kiest eigen pakket via de school-app. De opkomst van de iPad – ook al op school? Twitterbeleid? (Zie in de tweets hierbij bijvoorbeeld #geuzencollege; de directeur vmbo-school heeft een igi-community met leerlingen).

Is de school de leeromgeving of is de maatschappij de leeromgeving? Is de schoolwereld van de jongere nog wel een aanvulling op hun leefwereld? Welke mogelijkheden biedt ICT om ouders meer te betrekken bij het onderwijs? De ouder kan op afstand via ICT de

ontwikkeling van zijn kind volgen, maar de primaire aansturing van theorie naar praktijk vindt plaats via de docent in de school.

Welke eisen horen bij de (nieuwe) leeromgeving van morgen? Het schoolgebouw van morgen: wisselplekken in school, individuele leerplekken zonder gemeenschappelijke klaslokalen, de fysieke docent is een virtuele docent geworden. Communicatie en leerproces verlopen via scherm en toetsenbord. Net als de kerk een plek voor samenkomst is, zo moet het schoolgebouw de plaats zijn voor samenwerken, leren en aanleren maar ook voor vallen en opstaan ter voorbereiding op de plaats in de maatschappij.

Effecten innovatie op wijze van leren Wat zijn de consequenties voor timemanagement, consequenties voor de hersens, consequenties voor het verkeer, consequenties voor de bank, consequenties voor school, consequenties voor de ouders, consequenties voor de sociale kring? Welke vaardigheden vergen speciale aandacht in het digitale tijdperk: sociaal/communicatief; logica/argumentatieleer; ethiek: keuzes maken. Wat is waarde van visuele toevoeging? Voor reactie op deze stellingen: mail naar het ICSkenniscentrum: sarbeek@icsadviseurs.nl.

#o20ZH @geuzencollege we leren (als docent) samen met de klas; ontwikkelingen gaan snel; digitaal alles beschikbaar. Zoekproces is leuk!

Hoe ERG is dat woordenschat en schrijfvaardigheid achteruit gaat? Hebben we het over 10jr nog nodig? (behalve vr cito eindscore...) #o20ZH

@geuzencollege iPad in de klas: vooral leuk; werkt op motivatie. (Onderwijskundig) rendement na 1jr nog lastig. Wel wordt er meer gelezen!

Vroeger kunst in de kerk; omdat niemand de Bijbel kon lezen. So what’s new... Meer beeld in onderwijs; meer beeld, minder tekst. #o20ZH

School in Meppel; #JeugdInformatieCoaches: leerlingen (tegen minim jeugdloon) helpen docenten en brugklassers mediawijs te maken.

Ook leuk: traditionele drill (rekenen) leuk maken met app-jes #o20ZH

#o20ZH vaste stof: filmpje (door lln gemaakt?): als huiswrk bekijken. Lessen gebruiken voor discussie, vragen, oefenen en verbreden. Slim!

Geleerd je hele lichaam te gebruiken bij het leren: audio, visueel, fysiek, etc. Heb dmv kung fu bewegingen topo geoefend! #o20ZH

schooldomein

november 2011

Aan de vooravond van een revolutie Smartphones, iPads, mobiele apps. De technologische ontwikkelingen zijn niet meer te stoppen en raken het onderwijs in zijn diepste wezen. Leermiddelen zijn in kort tijdsbestek sterk veranderd. Leerlingen vinden informatie op een iPad, communiceren met hun docent via Twitter en ontmoeten hun vrienden op Facebook. Deze ontwikkelingen lijken een docent of een schoolgebouw zo langzamerhand volkomen overbodig te maken. Wat betekent dat voor de toekomst van het onderwijs? Een debat. Stelling 1: De docent blijft onmisbaar in zijn rol als leermeester. Daar kan geen enkele vorm van nieuwe technologie tegenop. De ervaren debater Edward van der Zwaag zwengelt de discussie aan en stelt zich achter de stelling op. “De docent is onmisbaar als leermeester die zijn kennis en ervaring deelt, maar ook als sociaal vangnet fungeert. Hij kent de leerlingen persoonlijk en is hun aanspreekpersoon bij problemen.” De docent is helemaal niet onmisbaar als leermeester, voorbeelden genoeg waaruit het tegendeel blijkt, reageren Van der Zwaags opponenten. Kijk bijvoorbeeld naar de elektronische leeromgeving van Cultuurcampus Leidsche Rijn. Sibo Arbeek: “Leerlingen uit het voortgezet onderwijs organiseren hun eigen leerproces. Er komt geen boek meer aan te pas, alleen ICT. De enige rol van de docent is die van manager.” Ook Peter Stamps kent voorbeelden van virtuele scholen die goed functioneren. “In de VS zijn scholen waarbij de leerling de

schooldomein

november 2011

leraar fysiek niet ziet. Hooguit op Skype. De nieuwe generatie is gewend virtueel om te gaan met school en vriendschappen.” Het aanleren van vaardigheden wat spreekt uit de term ‘leermeester’ is al lang niet meer de rol van docenten, zegt Monique Spaansen. Zeker niet in het beroepsonderwijs, waar de docent vaak ver af staat van recente ontwikkelingen in de techniek en normen en waarden van de jeugd. “Toch zien veel docenten dat niet in. Zij overschatten hun eigen rol. Bij het aanleren van vaardigheden hebben leerlingen vaak meer aan jonge vakmensen uit de beroepsgroep of ouderejaars leerlingen die dichter bij hun belevingswereld staan. Leerlingen kunnen praktische vaardigheden zelf aanleren, bijvoorbeeld met behulp van YouTube-filmpjes. Docenten moeten zich veel meer opstellen als organisator of coach.”

Golfles Jammer dat de opleidingen nog niet aansluiten bij die nieuwe rol van de docent, vindt

Tekst Anje Romein Foto’s Kees Rutten

Marcel Kesselring. “Kennis ligt op straat, het is overal. Kinderen leren veel breder dan in het klaslokaal. Nu zitten docenten nog te beperkt op een eiland en worden pabo-studenten nog voor de oude rol opgeleid.” Toch moeten we de docent als leermeester ook weer niet helemaal afschrijven, vindt Theo Fledderus. Vakmanschap is niet volledig met digitale techniek aan te leren. Hij illustreert dit aan de hand van zijn golfles. “Golfen kan ik voor een groot deel virtueel leren. Maar uiteindelijk heb ik een leraar nodig die mij corrigeert. Ik kan veel digitaal tot mij nemen, maar een docent heeft wel toegevoegde waarde.” Aanbevelingen: • Door de opkomst van ICT is de rol van docenten verschoven van leermeester naar coach. Docenten moeten beter voor die rol worden toegerust • D e nieuwe rol van docenten moet veel meer tot uitdrukking komen in de opleidingen

THEMA SMART

expertmeeting SMART Sibo Arbeek – ICSadviseurs, hoofdredacteur Schooldomein

Martin Heerlien – sales manager onderwijs BIS René Hoek – architect HET Architectenbureau Theo Fledderus – Fledderus Advies Marcel Kesselring – organisatieadviesbureau Hutspot

Wim Mollema – verkoopmanager Schoots Schoolborden

Monique Spaansen – beroepsonderwijs BMC advies management

Peter Stamps – business development manager Atos

Erik van Wel – architect BRT Architecten Edward van der Zwaag – onderwijskundige, trainer bij Colourful People (gespreksleider)

Stelling 2: ICT is voor de leerling, het krijtje en het (digitale) schoolbord zijn voor de leerkracht. Doceren is voor de docent, vergaren is voor de student. Van der Zwaag schetst een beeld van de docent met een krijtje of hooguit een elektronisch schoolbord. En de leerling die hem aan alle kanten voorbij streeft met iPads en smartphones. “Het kan toch niet zo zijn dat we allemaal alleen nog digitaal communiceren?” Volgens Arbeek zal hij daar toch aan

Namen onder de foto: v.l.n.r. René Hoek, Theo Fledderus, Erik van Wel

moeten wennen. “Voor de docent zijn het middelen, voor leerlingen is het een way to be, het zit in hun dna.” Die generatiekloof tussen docent en leerling klopt niet helemaal, brengt Monique Spaansen er tegenin. “Jonge docenten pakken de nieuwe technologie wél op, maar je ziet ook docenten voor wie het te snel gaat.” Leerlingen vergaren hun kennis anders. Het is een ontwikkeling waar Erik van Wel zich inmiddels bij heeft neergelegd. “Ik was er in eerste instantie heel verontwaardigd over dat jonge pabo-docenten niet meer kunnen hoofdrekenen. Nu denk ik: waar is het voor nodig? Iedereen heeft een rekenmachine. Als je de hoogte van een bedrag kunt aanvoelen en met moderne apparaten en ICT kunt omgaan, ben je heel waardevol.” We moeten ook weer niet doorslaan door altijd alles met ICT te doen. “Dat willen veel leerlingen ook weer niet,” heeft Spaansen ervaren. “Continu online zijn betekent stilzitten, terwijl leerlingen beweging nodig

hebben. Fysieke beweging, maar ook afwisseling in hun hoofd. Studenten moeten ook praktische vaardigheden leren als offertes maken of onderhandelen.”

Landschappen Martien Heerlien vindt de stelling te generaliserend. Hij wil onderscheid maken in onderwijsniveaus. “In het basisonderwijs worden moderne middelen, zoals interactieve borden, gecombineerd met traditioneel lesgeven. In het middelbaar onderwijs is dit nog helemaal niet zo doorgevoerd. Overigens leren ze op de pabo´s nog steeds niet met interactieve borden om te gaan.” Basisschool, voortgezet onderwijs, de universiteit: René Hoek noemt het verschillende landschappen. “De digitale wereld past niet in ieder landschap. Het grootste gevaar van volledige digitalisering vind ik het verlies van het zintuiglijke. Als je alleen wordt opgeleid in een mechanische wereld, verlies je gevoel voor wat je doet. Ik heb dat gezien op de TU Delft. Studenten konden

schooldomein

november 2011

V.l.n.r. Marcel Kesselring, Martin Heerlien, Edward van der Zwaag

“Bij het aanleren van vaardigheden hebben leerlingen vaak meer aan jonge vakmensen uit de beroepsgroep of ouderejaars leerlingen die dichter bij hun belevingswereld staan.”

prachtige presentaties opstellen, maar bij het maken van een simpel detail voor een kozijn wisten ze niet goed wat ze aan het doen waren. Vakmanschap leer je in de praktijk, de digitale wereld is er voor de herhaling.” Ook Wim Mollema breekt een lans voor de docent. “De liefde en passie voor het vak kan alleen een docent goed overbrengen.” Aanbevelingen: • De rol van ICT in het onderwijs wordt alleen maar groter. Probeer toch oog te houden voor het zintuiglijke, vakmanschap en passie voor het vak • Pabo-studenten moeten beter worden opgeleid in ICT-leermiddelen

Erik van Wel, Peter Stamps

schooldomein

november 2011

Stelling 3: Het traditionele schoolgebouw heeft zijn plaats als leerplaats bewezen. Vormgeving en kleurgebruik kunnen hooguit worden aangepast maar het traditionele klaslokaal blijft van essentieel belang. Van der Zwaag lokt met een paar vragen rond deze stelling het debat verder uit. “Wat heeft een leerling anno 2011 nog aan faciliteiten nodig? Met zijn laptop of iPad heeft hij voldoende aan een stoel en een tafel. Wat is nog de functie van een schoolgebouw binnen al die ontwikkelingen waar we nu mee worden geconfronteerd?” “Ontmoeting,” reageert Fledderus. “De school zorgt ervoor dat leerlingen ergens bij horen en van elkaar leren. De kern is een gevoel van erkenning. Daarvoor heb je een ontmoetingsplek nodig, geen traditioneel lokaal.” Veel hedendaagse schoolgebouwen hebben niks meer te maken met een traditionele school, zegt ook Van Wel. “Een schoolgebouw is veel vrijer dan vroeger. Het is open, er is veel beweging. De sfeer is belangrijk. Het is de plek waar je de dag begint en elkaar ontmoet.” Samengevat: een leerling gaat ´s ochtends naar school, ontvangt er zijn opdracht voor die dag en voert deze ergens in een gebouw uit. Kleine kantoren lijken het bijna. “Maar geen grote leerdomeinen meer,” reageert Arbeek. “Het gaat om kleine, georganiseerde eenheden. Smart buildings met minder vierkante meters en een efficiënter gebruik van die gebouwen zodat de ruimte optimaal wordt benut.” De schaalvergroting in het onderwijs van enkele jaren geleden, waarbij

THEMA SMART

heel veel leerlingen in één gebouw werden ondergebracht, is verleden tijd denkt ook Van Wel: “Gezien de mogelijkheden die ICT biedt om met elkaar verbonden te zijn, is dat alweer achterhaald.”

Website 1.0 Al is hij zelf architect, Hoek is heel eerlijk over de functie van die gebouwen: “Het schoolgebouw speelt geen bepalende rol. De kwaliteit van de docent en de organisatie bepalen het succes en de sfeer in een school. Als architect faciliteer je alleen maar.” Kesselring valt hem bij. “Startpunt is de onderwijsvisie. Daar maak je een gebouw bij. De betrokkenheid die je binnen een school wilt creëren, kun je ook online versterken met sociale media. Scholen maken daar nog onvoldoende gebruik van. Ze hebben vaak een website 1.0 die niet interactief is.”

kinderen. ICT biedt daarin ook kansen. Met goedgemaakte games kun je ICT ook inzetten om het onderwijs weer avontuurlijker te maken. ” Ook Mollema vindt dat we niet moeten somberen over de nadelige invloed van ICT op de opgroeiende mens. “Je moet een kind vertrouwen geven en op de gevaren wijzen. Een leerling maakt zijn eigen keuzes, ook voor sociale media.” De ontwikkelingen zijn simpelweg niet meer te stoppen. Heerlien: “We staan aan de vooravond van een technologische revolutie. Kijk eens naar de iPad. Er is nog nooit een product geweest dat zo snel is doorgevoerd in onze samenleving. We gaan allemaal mee in de voortgang. Ook scholen moeten beter anticiperen op Wim Mollema, René Hoek, Theo Fledderus

Aanbevelingen: • Zorg dat je schoolgebouw vooral ontmoeting faciliteert • Maak meer gebruik van sociale media om betrokkenheid bij de school te vergroten

Stelling 4: De school van vandaag moet zorgen voor de vertaalslag van de innovatie van morgen. Alleen met voldoende euro’s kunnen we een slag vooruit maken. “Waar gaan we naartoe?,” vraagt debatleider Van der Zwaag tot slot. Met een laptop of tablet met internetverbinding kunnen leerlingen en docenten overal met elkaar overleggen en kennis uitwisselen. Een megalomaan schoolgebouw in de periferie van een stad of dorp is hopeloos ouderwets. Werken doe je thuis of onderweg, naar ‘school’ ga je voor ontmoeting. Van der Zwaag ziet gevaren in die ICTontwikkeling. “Als het traditionele systeem plat valt weten we niet wat we moeten. Als het enige contact van jongeren nog via Facebook verloopt, zie ik grote gevaren voor de jeugd.” Arbeek ziet ook nadelige gevolgen. Zijn voorkeur gaat uit naar een school waar nog wél uit boeken wordt geleerd. “Waar elektronisch onderwijs niet de hoofdmoot is. Leerlingen zijn verslaafd aan pingen en Facebook. Ik stel: ICT maakt geestelijk dood.” Hoek gaat voor een deel met hem mee, maar benadert het van de positieve kant. “Het avontuur is weg uit het leven van

de mogelijkheden die deze tablets en apps bieden.” Dat betekent in ieder geval dat volwassenen de plicht hebben die ontwikkelingen ook bij te houden, sluit Van der Zwaag af: “Kinderen snappen meer van moderne ICT dan hun ouders en docenten. Ouders moeten weer naar school om te leren begrijpen waar hun kinderen mee bezig zijn. Generaties begrijpen elkaar anders niet meer.”

“Je moet een kind vertrouwen geven en op de gevaren wijzen.”

Aanbevelingen: • De ontwikkelingen zijn niet meer te stoppen, maak daarom slim gebruik van apps en sociale media • Gebruik ICT om het onderwijs weer avontuurlijk te maken • Zorg dat je als volwassene – ouders en docenten – de ontwikkelingen blijft volgen

schooldomein

november 2011

Welkom in Wolvega

Nieuwbouw OBS Tuindorp: aanwinst voor een nieuwbouwwijk Sportief en vrolijk. Dat waren de twee sleutelwoorden in het Programma van Eisen dat was opgesteld voor de nieuwbouw van de openbare basisschool Tuindorp in Wolvega. “Sportief omdat sport en bewegen op deze school veel aandacht krijgen,” zegt Marjan de Boer, beleidsmedewerker huisvesting bij Stichting Comperio, netwerk van 32 openbare basisscholen in Friesland. “En vrolijk met een kinderlijke maat; kleurrijk, open en toegankelijk moest het worden.” Schooldomein ging kijken en concludeert: missie geslaagd.

schooldomein

november 2011

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Paul Voogsgerd Foto’s Marko B.V. OBS Tuindorp ligt – nu nog - aan de rand van een compleet nieuwe wijk in Wolvega. Binnen afzienbare tijd komt de school echter midden in de wijk te liggen want er wordt nog volop gebouwd. “De gemeentelijke prognose voor de ontwikkeling van de wijk was bepalend voor de omvang van de nieuwe school,” vertelt Marjan. Zij begeleidt voor veel schoolbesturen bouwtrajecten, ook wanneer de gemeente als bouwheer optreedt. “Daarbij leg ik vooral de nadruk op de aspecten van frisse scholen en het beheer en de exploitatie van het gebouw,” vertelt ze. “De keuzes in het bouwproces zijn zeer bepalend voor het beheer en de exploitatie gedurende een lange periode. Voor Tuindorp waren er oorspronkelijk tien lokalen gepland. Later is dat bijgesteld en ging de gemeente ervan uit dat er negen lokalen zouden worden gevuld. Maar de economische crisis heeft de groei van de wijk sterk vertraagd waardoor er bij oplevering niet meer dan zes lokalen in gebruik zouden zijn. Die extra lokalen konden wij als schoolbestuur niet bekostigen.

Daarom zijn er uiteindelijk acht gebouwd waarvan de gemeente er twee voor eigen rekening heeft genomen. En er is ruimte om zo nodig nog bij te bouwen.”

Klimmen, klauteren en duikelen Directeur Annigje van den Berg is sinds een jaar bij de nieuwbouw betrokken. “De vorige directeur heeft het lange voortraject gedaan,” vertelt ze. ‘Uiteindelijk heeft het wel tien jaar geduurd van de eerste plannen tot de uiteindelijke oplevering.” Maar het lange wachten bleek de moeite waard. Uiteindelijk kreeg OBS Tuindorp een licht, kleurrijk en vrolijk schoolgebouw. “En sportief is het ook,” zegt Marjan de Boer. “Niet alleen geeft het plein om de school volop ruimte om te bewegen en te spelen, er komt ook nog een groot sportveld. Dat gaan we gezamenlijk gebruiken met de katholieke school.” Tijdens de rondleiding zien we de vele speelmogelijkheden die het plein nu al biedt. Diverse speeltoestellen voor kinderen van alle leeftijden staan er uitnodigend bij. Klimmen, klauteren

schooldomein

november 2011

14 &15 december 2011

symPosium

CaMpus-

oNtwikkeLiNg 2020 Leer van 8 verschillende campussen in Nederland!

Het ontwikkelen van een onderwijscampus is een langdurig en vaak complex proces met veel stakeholders en verschillende belangen. Krijg op 14 & 15 december 2011 handvatten en nieuwe inzichten voor uw campus.

Ruimte voor goed onderwijs

Meer info en aanmelden: www.sbo.nl/campusontwikkeling

flexibele huisvestingsoplossingen op maat

Heeft u tijdelijk extra lokalen nodig of behoefte aan een

nieuw schoolgebouw? De Meeuw biedt veiligeuw en wijcompleet hElpEn graag bij functionele oplossingen voor kinderdagverblijven, scholen ondErwijs communicatiE en buitenschoolse opvang.

EEn gEvEstigdE naam in ondErwijs communicatiE

De grote kennis van de sector garandeert u kindvriendelijke huisvesting die voldoet aan alle normeringen en actuele weten regelgeving. Samen met De Meeuw werkt u aan de toekomst van uw onderwijsinstelling!

www.demeeuw.com/onderwijs

COMMUNICATIE + MARKETING + RECLAME

T +31 (0)499 24 HE Postbus 18 +5688 ZG Oirschot Stationsweg 44a57+ 20 7941 Meppel T 0522 24 61 62 F 0522 24 64 62 + info@fizzworld.nl + www.fizzworld.nl

Stationsweg 44a + 7941 HE Meppel + T 0522 24 61 62 F 0522 24 64 62 + info@fizzworld.nl + www.fizzworld.nl

ONTWERP EN INRICHTING

en duikelen wordt volop gefaciliteerd. Er staat een grote betonnen tafeltennistafel en even verderop een korfbalmand. “En er komen nog twee palen waartussen we een volleybalnet kunnen spannen,” vertelt Annigje.

Alle moderne faciliteiten De rondgang door de nieuwe school toont niet alleen hoezeer de school erin is geslaagd haar wensen en ambities te verwezenlijken. Het laat ook zien hoe blij de gebruikers zijn met het gebouw. De directeur, de bestuurder, docenten, de mensen van de BSO: iedereen lacht en is enthousiast. Natuurlijk, nog niet alles is af en hier en daar zijn er nog kinderziekten – bij de dagopvang poetst een begeleidster vette kindervingertjes van het grote raam – maar het zijn slechts kleine ongemakken. Trots en tevredenheid bepalen de sfeer. “We krijgen heel positieve reacties van kinderen en ouders,” vertelt Annigje. “We kwamen uit een monumentaal pand, oud en donker. De overgang naar dit nieuwe, lichte gebouw is zó groot!” Het gemak en de luxe van alle moderne faciliteiten draagt daar ongetwijfeld ook toe bij. Van smartboards tot aanwezigheidsdetectie voor het licht, van warmtekoude opslag tot automatische zonwering: het is er allemaal.

Mooi meubilair De indeling van het gebouw is SMART, om bij het thema van deze Schooldomein te blijven. Steeds groepen van twee lokalen en een buitenruimte die er dankzij grote dubbele deuren eenvoudig bij kan worden getrokken. Tussen iedere twee lokalen een toiletgroep met een venster op de wastafel. Tussen

iedere twee lokalen een grote voorraadkast die van beide kanten kan worden geopend. En tussen iedere twee lokalen eveneens een dubbele deur zodat één docent zo nodig in beide lokalen toezicht kan houden. De kleur in het gebouw komt voor een deel van het frisse en vrolijke meubilair van inrichter Marko. “Onze keuze voor Marko werd bepaald door verschillende dingen,” vertelt Marjan de Boer. “Om krimp te kunnen opvangen, proberen we als schoolbestuur met meer scholen tegelijk aan te besteden. In dit geval deden we dat met drie scholen. Een belangrijk voordeel is dan dat het meubilair dat je aanschaft uitwisselbaar is. Marko heeft bovendien een heel breed assortiment zodat je werkelijk alles bij hen kunt betrekken. En het is gewoon heel mooi en goed van kwaliteit.” Driehoektafels met één wiel, Vierkante tafels met twee wielen; “Je kunt er allerlei combinaties mee maken en de kinderen kunnen het heel makkelijk zelf verplaatsen.”

Projectinformatie: Project: Nieuwbouw OBS Tuindorp Wolvega

Opdrachtgever gemeente Weststellingwerf

Architect Jorissen Simonetti Architecten,

Professionele keuken

Steenwijk

Het weer helpt mee. De zon valt prachtig door de gekleurde ramen en toont de school op z’n fraaist. Vanaf de trap/annex tribune kijken we uit over de grote centrale hal die dankzij een schuifwand kan worden uitgebreid met het speellokaal. “De bedoeling is dat deze ruimte in de toekomst ook door anderen kan worden gebruikt,” vertelt Marjan. “Bijvoorbeeld voor activiteiten van de buurt.” Links van de centrale ingang is er nog een gezellige zithoek naast een grote, professionele keuken. “Met twee inductieplaten zodat de kinderen er ook kunnen koken,” vertelt Annigje van den Berg. De directeur is zichtbaar trots. En terecht. Wolvega is een prachtige basisschool rijker.

schooldomein

Aannemer Bouwbedrijf Buiteveld B.V., Oosterwolde

Inrichter Marko BV, Veendam (www.marko.nl)

Bruto vloeroppervlak 1.825 m² (1.178 m² Stichting Comperio en 647 m² Speelwerk)

Bouwkosten € 3.159.000,00

Ingebruikname september 2011

november 2011

Samenwerking belangrijker dan geld

Kulturhus Giesbeek werkt nog steeds 32

schooldomein

november 2011

ONTWERP EN INRICHTING

Het Kulturhus Giesbeek was één van de genomineerde projecten van de Scholenbouwprijs 2004 en kreeg een eervolle vermelding van de jury. Acht jaar na opening is grondlegger Cees van Helvoirt nog erg tevreden over het gebouw: qua architectuur en stedenbouwkundige inpassing geeft hij het een 9. Ruimtelijk-functioneel en onderwijskundig een 8 en alleen de technische uitwerking scoort een 6. Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten Wie het centrum van Giesbeek binnenrijdt, kan het Kuturhus niet missen, pal tegenover de kerk. Daarmee heeft Giesbeek het centrum betekenisvol ingericht en er allerlei samenhangende activiteiten naar toe gebracht. Goed gedaan dus! Dat was de jury ook niet ontgaan in 2004: “Het gebouw versterkt en vernieuwt de sociale cohesie in de omgeving.”

activiteiten en aanbod in stand kunnen houden. Ik zie soms gebrek aan visie bij de gemeente.” Het gebouw functioneert nog steeds goed en ziet er aan de buitenkant nog net zo fris uit als acht jaar geleden: “Ik heb goed samengewerkt met Anton Vermeulen (voorheen GAJ Architecten) die goed naar

Zesde beheerder Schooldirecteur Cees van Helvoirt van de Paulusschool was in 2004 al de erg aanwezige hoofdgebruiker, die bij het hele proces betrokken was. In 2011 is hij dat nog steeds: “En dat is zo gek nog niet, als je bedenkt dat de overige gebruikers voortdurend aan het wisselen zijn, ook al zitten ze er allemaal nog in. De gemeente heeft het beheer van de grote zaal overgenomen, nadat de Stichting Culturele Zaal ter ziele is gegaan. We zijn inmiddels al aan de zesde beheerder toe. Logisch, omdat vorige beheerders vanuit een werkverruimende maatregel het beheer deden. Dat werkt niet echt. Ook het consultatiebureau is bestuurlijk gefuseerd en het Kindcentrum heeft al drie wisselingen gekend. Dat hoeft niet altijd slecht te zijn, maar wisselingen maken het wel lastig om de samenwerking goed in te vullen. Je moet steeds opnieuw investeren in de basisgedachte van het Kulturhus. En ik ben primair directeur van de school en ga dus niet actief de boer op om verenigingen en activiteiten te binden, tenzij het in het belang is van het onderwijs.”

Gemeente bezuinigt “Wat lastig is, is dat de gemeente nu bezuinigt. In de lokale krant stond al dat ze de grote zaal niet meer willen exploiteren. Ook heeft de gemeente, toen ik capaciteit nodig had, aangegeven dat de bibliotheek er wel uit kon. Dat ging mij veel te ver, dan tast je de basiskwaliteit van het Kulturhus aan. Ik heb dat ook zo aangegeven. Ik begrijp best dat gemeenten moeten bezuinigen, maar blijf wel achter gemaakte keuzen staan en betrek ons om mee te denken hoe we toch

schooldomein

november 2011

Mytyl- en tyltylschool Lyndensteyn ‘Kinderen groeien en hun meubels groeien mee.’ Mytyl- en tyltylschool Lyndensteyn in Beetsterzwaag, voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs Op Lyndensteyn gaan opleiding en revalidatie elke dag hand in hand. Revalidatie Friesland heeft zelfs een vestiging direct naast de school. ‘Maatwerk had geen betere bedrijfsnaam kunnen kiezen’, lacht Sietse Planting, Teamleider van de bovenbouw in het Primaire Onderwijs. ‘Wij gaan uit van twee kernbegrippen voor onze kinderen: maatwerk en maximaal herstel. Maatwerk betekent dat elk kind een individueel behandelplan krijgt. Een plan dat is gericht op maximaal herstel, oftewel: goed omgaan met hun beperking, actief meedoen in de maatschappij en zo zelfstandig mogelijk leven.’ Met het nieuwe meubilair kreeg ieder kind op Lyndensteyn ineens Maximaal Maatwerk. Sietse vertelt: ‘We bestelden 100 stoelen, bijna allemaal anders. De ene met een voetsteun, de andere met een verhoogd tafelblad of verbreed zitvlak. Alles kan, en elke stoel sluit aan bij wat zijn jonge eigenaar kan. Een stoel met wielen voor het meisje dat graag rondrijdt. En een stoel met èxtra wielen voor een jongen die anders wel eens omvalt.’ Maatwerk deed zijn naam ook hier eer aan. De stoelen voor Lyndensteyn zijn de eerste met zwenkwieltjes. Verzoek van de klant, geen probleem! Sietse: ‘De wieltjes onder de stoelen maken het werken met de kinderen makkelijker. Onze docenten en therapeuten hoeven nu veel minder te tillen. De stoelen zijn niet geschikt voor grote afstanden, maar in de klas kan iedereen er prima mee uit de voeten.’ ‘Al met al vond ik de samenwerking heel prettig. Roland Ouwejan van Maatwerk was ons vaste aanspreekpunt en dat schept duidelijkheid. Het was een intensief traject, want met zoveel maatwerk gaat er ook wel eens wat mis. Maar ze staan direct klaar om de puntjes op de i te zetten. Waardoor we nu nog heel lang vooruit kunnen met onze modulaire meubels. En gaat er een onderdeel stuk, of krijgen we extra veel nieuwe leerlingen? Dan bestellen we gewoon los bij wat we nodig hebben.’

Nieuwe Havenweg 5, NL-6827 BA Arnhem, t. 026-3512247, sales@kindermeubilair.nl, www.kindermeubilair.nl

ONTWERP EN INRICHTING

“Ik begrijp best dat gemeenten moeten bezuinigen, maar blijf wel achter gemaakte keuzen staan.” ons geluisterd heeft. Daarom werkt het gebouw onderwijskundig nog steeds goed, onder meer met verwerkingruimten naast de lokalen. Het gebouw is een vertaling van onze visie. Alleen technisch heb ik er kritiek op. Alle zaken die ik met gezond verstand van te voren al aangaf, zijn de afgelopen jaren successievelijk aangepakt. Zo is de capaciteit voor luchtbehandeling verdubbeld en moest er een aantal kozijnen bij om natuurlijke ventilatie mogelijk te maken. Ook is er nu decentrale verwarming in plaats van een centraal systeem. Ik ken een installatietechnisch bureau dat mij niet meer zo graag tegenkomt.”

Succesvolle samenwerking Samenwerking op inhoud is succesvol: ”Wij zijn bezig met een kanjertraining; dat is een curatief interventieprogramma om leerlingen inzicht te geven in hun gedrag. Dit schooljaar willen we preventief inzetten, waarbij onze doelstelling is dat alle leerkrachten gecertificeerd zijn. Het Kindcentrum De Kangaroe wil graag meedoen, maar moet bezuinigen. Nu gaan onze leerkrachten, op het moment dat ze gecertificeerd zijn, de medewerkers van het Kindcentrum begeleiden. Je merkt dat de ouders enorm enthousiast zijn.” Alles is beschreven Het beheer is goed geregeld: “De gemeente is economisch eigenaar en wij zijn voor 63% van het gebouw juridisch eigenaar. De gemeente is eigenaar van de overige 37% en verhuurt deze aan de deelnemers. Voor elk element is bepaald wie voor het beheer en de beheerkosten verantwoordelijk zijn. Voor ons deel geldt dat de exploitatie dekkend is. Ik verhuur mijn

Onderdeel

Cijfer

Motivatie

Architectuur/Stedenbouw Ruimtelijk-functioneel

9 8

Onderwijskundig

Technisch

Het gebouw is een vertaling van onze wensen Samenwerking en gedeeld gebruik van ruimten zijn goed mogelijk Het gebouw maakt onderwijskundige ontwikkelingen mogelijk en voor elke ruimte is duidelijk wie het primaat heeft De verkeerde keuzen zijn gemaakt, die we later weer moesten terugdraaien

ruimten ook soms onder, maar dat doe ik vanuit de idee dat samenwerking belangrijker is dan geld. Zo maakt de plaatselijke muziekvereniging wel eens gebruik van onze ruimten en in ruil daarvoor krijgen onze kinderen gratis enkele muzieklessen. Eén keer per jaar hebben we alle velden en de accommodatie van de voetbalclub nodig. Daar wordt niets voor gerekend. Soms heeft de club onze ruimten met computers en borden nodig voor bijvoorbeeld een scheidsrechtercursus. Die stel ik dan weer beschikbaar. Dat is de Kulturhusgedachte.” Ten slotte vertel ik Cees dat het thema van deze schooldomein SMART is. Acht jaar geleden was Cees al heel erg met ICT bezig en had elke klas al een digitaal schoolbord. Hoe is het nu: “Die digitale schoolborden zijn alweer verouderd. We werken nu met de nieuwste LCD touchscreens met hele mooie zwenkarmen. Daardoor kun je heel mooi differentiëren in de groepen.” Voor meer informatie surft u naar www.kulturhusgiesbeek.nl of mailt u met Cees van Helvoirt: cvhelvoirt@paulusschool-giesbeek.nl.

schooldomein

november 2011

Sneak Preview VMBO Noord Oost in Groningen

Meer met minder of toch te weinig?

Woensdag 21 september vond in het kader van de Dutch Green Building Week de sneak preview plaats van het net opgeleverde gebouw van VMBO Noord Oost in Groningen, aan de rand van de wijk Leeuwenborg. Vier vmbo-scholen en een school voor praktijkonderwijs in één gebouw waarbij de opdracht was om 18 procent in te dikken op de normatieve ruimtebehoefte. Resultaat: een architectonisch en ruimtelijk-functioneel aansprekend gebouw, dat bovendien zeer duurzaam is. Tekst Sibo Arbeek Foto’s BRTArchitecten Samen met DWA en architect BRTArchitecten heeft ICSadviseurs een sneak preview opgezet voor (toekomstige) opdrachtgevers, marktpartijen en architecten. Object: het net opgeleverd VMBO Noord Oost. Hidde Benedictus van ICSadviseurs: “De gemeente Groningen als opdrachtgever stelde bij aanvang van het proces dat de – toen - vijf betrokken scholen 18 procent moesten indikken op de normatieve ruimtebehoefte. Gevolg was een intensief proces waarbij de onderwijskundige uitgangspunten in een heel slim Programma van Eisen moesten worden vertaald. Dat gebeurde door alle vaste voeten weg te schrappen en

schooldomein

november 2011

een heel scherpe bruto-nettoverhouding te creëren. Inmiddels huizen er - na een fusietraject - nog drie scholen in het gebouw te weten het Werkman College, het Wessel Gansfoort College en het Heyerdaal College (Pro). Centraal staat een onderverdeling in thuisbasissen, centrale ontmoetingsplekken en labs, waar leerlingen naar toe gaan voor specifieke vakken. Het is wel zo dat beide vmbo-scholen een eigen identiteit hebben behouden, maar in het ontwerp is rekening gehouden met een verdere inhoudelijke samenwerking.” “Is het wel verantwoord om zoveel in te dikken op een toch al krap normatief ruimte-

ONTWERP EN INRICHTING

programma?” is een vraag uit de zaal. Hidde geeft als antwoord dat wat hem betreft er behoorlijk wat spanning op het gebouw zit. Maar architect Erik van Wel ziet juist nog meer mogelijkheden om nog inventiever met de ruimte om te gaan dan nu is gebeurd. Ook Johan Vogel, voorzitter college van bestuur van CSG Ludger, legt uit dat er drie jaar geleden nog geen RPO was: “Nu zou het aanbod binnen het beroepsonderwijs nog beter op elkaar zijn afgestemd. En dat zou zeker nog meer inhoudelijke en programmatische ruimte hebben opgeleverd.” Smart en programma 18% ruimtereductie op de norm, scherpe bruto-nettoverhouding, vertaling onderwijskundig programma in herkenbaar en flexibel programma. Erik van Wel van BRTArchitecten legt uit dat zijn ouderwetse knikkerbak aan de basis ligt van het ontwerp. “De grote hoeveelheid aan onderlinge relaties en verbanden tussen de drie scholen en het door stedenbouw aangegeven langwerpige kavel leken in eerste instantie strijdig met elkaar te zijn, maar hebben geleid tot een bijzonder concept: de knikkerbaan. De hellingen in de knikkerbaan zorgen er voor dat de knikker zijn weg vindt en zorgen dus voor contact tussen de verschillende niveaus. Deze hellingbanen zijn vertaald in een split-level systeem van de vloeren, waarbij er veel zichtlijnen en relaties ontstaan en de scheiding tussen de verschillende verdiepingen wordt opgeheven. De vloerniveaus zijn in de gevel verbonden met grote organisch vormgegeven raamstroken, die met de natuurlijke materialen het duurzame karakter van het gebouw versterken.”

Smart en ontwerp Effectieve inpassing stedenbouwkundig, vorm knikkerbak als thema voor het gebouw, ruimtelijke overgang van domeinen geven het gebouw lucht. Arie Huisman van DWA: “Op basis van een gedegen studie heeft de gemeente 1 miljoen euro extra aan het duurzame karakter van het gebouw toegekend: “Het referentienormbudget voldoet niet aan de EPC-eisen en leidt tot comfortklasse C of minder. Deze extra miljoen investering is overigens samen met de besturen opgebracht in een verhouding van 60:40 procent, waarbij de scholen vanuit besparing op de exploitatielasten een voorinvestering pleegden. Het ambitie niveau lag op duurzaam rendabel en dat heeft geleid tot een gezond en comfortabel gebouw. De gekozen maatregelen zijn gesorteerd op kosteneffectiviteit zodat eerst gekozen is voor de maatregelen die het minst kosten en het grootste effect hebben op de duurzaamheid.

“De ouderwetse knikkerbak ligt aan de basis van het ontwerp.” Dit betekent dus niet standaard kiezen voor PV-panelen, waarvan de kosten relatief hoog zijn maar verhoudingsgewijs veel minder rendement opleveren. Het beste is ook om zo weinig mogelijk materialen te gebruiken. De materialen die je gebruikt moeten gezond zijn, met het oog op het onderhoud en de exploitatie. Dus je moet telkens de balans zoeken tussen welbevinden, milieu en economie. Ondanks voortschrijdend inzicht kunnen we spreken over een gebouw met een EPC score die 35 procent onder de wettelijke norm ligt.” Smart en duurzaam Energiereductie 30-35%, duurzame opwekking kou en warmte, ambitie rendabel duurzaam, categorie frisse school A-B, gezond en comfortabel, gerecycled bouw materiaal, beperking materiaal, beperkt ruimtebeslag. Een sneak preview is een zeer goed moment voor toekomstige opdrachtgevers om het gebouw net na oplevering puur te ervaren. ICSadviseurs heeft het hele traject tot en met de aanbesteding begeleid. BRTArchitecten is verantwoordelijk voor het ontwerp en DWA heeft er een duurzaam gebouw van gemaakt. Voor meer informatie kunt u mailen met Hidde Benedictus van ICSadviseurs: hbenedictus@icsadviseurs.nl, Erik van Wel van BRTArchitecten: erik.van.wel@brta.nl of Arie Huisman van DWA: huisman@dwa.nl.

schooldomein

november 2011

Advertorial

18% Concentratieverbetering

Spectaculaire resultaten SchoolVision Goede verlichting draagt bij aan het gevoel van welbevinden en bevordert de aandacht en concentratie. Door gericht gebruik van het juiste licht is ook rusteloos gedrag bij kinderen positief te beïnvloeden. In 2008/2009 is er een onderzoek geweest in Hamburg Duitsland naar de effecten van SchoolVision verlichting op leerlingen.

Verrast door de positieve effecten is er in navolging van het Duitse onderzoek een onderzoek gestart door de Universiteit Twente. Een basisschool in Wintelre nam met twee lokalen deel aan een pilotproject, waarbij twee klassen van Veldvest basisschool De Rank in Veldhoven als controlegroep dienden. De lokalen van de onderzoeksgroep werden voorzien van het SchoolVision systeem en het effect van dit systeem is wetenschappelijk onderzocht door de Universiteit van Twente. Gedurende driekwart jaar (vanaf december 2009 tot september 2010) hebben de leerlingen concentratietoetsen gemaakt en hebben zij vragenlijsten ingevuld. In totaal namen 98 leerlingen, verdeeld over de twee scholen en vier groepen deel aan het onderzoek. Een tweede studie vond plaats op de Universiteit Twente. Hier was SchoolVision geïnstalleerd in een nagebootst klaslokaal. Ruim honderd schoolkinderen afkomstig van 8 scholen uit de omgeving van Enschede werden uitgenodigd op de Universiteit om mee te doen aan het onderzoek. Ook deze leerlingen hebben concentratietoetsen gemaakt

schooldomein

november 2011

en vragenlijsten ingevuld. Op deze manier was het mogelijk om in een gecontroleerde setting (zonder ramen en andere ‘bijzondere gebeurtenissen’) na te gaan wat de effecten zijn van de losse individuele lichtscènes. Hogere score In totaal namen 166 schoolkinderen van 8 tot 16 jaar oud deel aan het onderzoek, samen met 18 leerkrachten. Het onderzoek betrof een reeks klassen in verschillende schooltypen. Voorafgaand aan het onderzoek werd de bestaande lokaalverlichting vervangen door het SchoolVision® systeem van Philips, om na te gaan welke impact dit zou hebben op het gedrag en de prestaties van de leerlingen. Kinderen scoren met SchoolVision gemiddeld 18 procent hoger op een concentratietest dan zonder het lichtsysteem. Ook waarderen ze hun leeromgeving een stuk beter en zijn ze meer gemotiveerd wanneer ze werken in SchoolVision verlichting. Uit het laboratoriumonderzoek bleek ook dat het enthousiasme van kinderen wordt beïn-

ONTWERP EN INRICHTING

vloed door het lichtsysteem SchoolVision: leerlingen voelen zich opgewekter bij de instellingen ‘Rust’ en ‘Energie’. Tevens bleek het vermogen tot coöperatief leren en de communicatie van kinderen positief te worden beïnvloed. Bij de ‘Rust-instelling’ zijn de kinderen sneller in het oplossen van een gezamenlijke puzzeltaak dan bij de ‘Standaard’-instelling en bij de ‘Energie-instelling’ praten kinderen 95 procent meer met elkaar tijdens het oplossen van de puzzels dan bij de ‘Standaard-instelling’ en afhankelijk van de taak hebben specifieke lichtinstellingen een voordelig effect. Foutfrequentie daalt Tijdens het SchoolVision onderzoek steeg de leessnelheid met bijna 35 procent en ook de concentratie verbeterde dramatisch terwijl de foutfrequentie daalde met bijna 45 procent. Ook hyperactiviteit en agressie werden onderzocht. Hoewel de waargenomen afname van de agressie niet significant werd bevonden, toonden de videobeelden wel een verandering in de niveaus van hyperactiviteit. De geobserveerde hyperactiviteit werd met wel 76 procent verminderd als de leerlingen een rekenprobleem moesten oplossen onder de verlichtingsscène ‘Rust’. Bij de nulmeting en de controlegroep werd dit percentage lang niet gehaald. Verschillende effecten SchoolVision verlichting is een geavanceerde oplossing die de dynamiek van daglicht in het klaslokaal introduceert. Net als het ritme van het daglicht zorgt SchoolVision verlichting voor een stimulerende, ‘natuurlijk’ verlichte omgeving. Het dag-en-nachtritme, de wisselende seizoenen en weersomstandigheden leiden telkens weer tot andere lichtsituaties. SchoolVision verlichting neemt de dynamiek van daglicht – met zijn veranderingen in helderheid (intensiteit) en warmte – mee naar binnen. Afhankelijk van de les kan de leerkracht het licht in het klaslokaal aanpassen door middel van lichtintensiteit en warm- of koud witlicht. In de instelling ‘Standaard’ zijn de lichtinstellingen geschikt voor reguliere klassikale activiteiten. Als de leerlingen actiever moeten zijn, helpt het zeer intense, zeer koelwitte licht van de instelling ‘Energie’ hen te inspireren. Voor meer uitdagende taken kan de leerkracht overschakelen naar het nog intensere koelwitte licht in de instelling ‘Concentratie’ om de concentratie te bevorderen. En

Waardevolle resultaten • L eessnelheid stijgt met bijna 35% • A antal fouten ‘D2 concentratietest’ nam af met 45% • H yperactiviteit daalt met 76% na 7.5 minuut als gekozen wordt voor de lichtinstelling ‘kalmeren’.

het warme licht en lage lichtintensiteit van de instelling ‘Rust’ zorgt voor een ontspannende sfeer voor individueel werken of rusten. Leerprestatiefonds Philips introduceert het Philips Leerprestatiefonds, een fonds van 20 miljoen euro, dat ter beschikking wordt gesteld voor het onderwijs in Nederland. Met het fonds richt Philips zich op het bevorderen van de toegang tot het innovatieve verlichtingsysteem SchoolVision voor scholen in Nederland. Iedere school die in één of meerdere lokalen het Philips SchoolVision lichtsysteem laat plaatsen, krijgt eenmalig een bedrag van tot maximaal 2500 euro uit het Leerprestatiefonds. Meer informatie? Mail naar schoolvision@philips.com of bel naar 040-2785697 voor de mogelijkheden.

schooldomein

november 2011

Van donker en gesloten naar licht en open

Nieuw Cartesius geeft geweldige beleving Van buiten een prachtig oud schoolgebouw in Westerpark, Amsterdam. Van binnen volkomen achterhaald en zelfs in verval. Toen in 2001 de eerste plannen voor de verbouw of nieuwbouw van het Cartesius lyceum ontstonden, staakten daarmee de investeringen in grootschalig onderhoud. De start van de vernieuwbouw in 2010 was dus niet alleen welkom, het was bittere noodzaak. Het resultaat maakt sinds dit schooljaar heel veel goed.

Links de oude buitenmuur, rechts de gymzaal (foto Communicabel)

Tekst Paul Voogsgerd Architect Leonieke Hornsveld van MAX architectuur in Amsterdam had al verschillende ontwerpen gemaakt toen de plannen onverwacht toch nog op losse schroeven kwamen te staan. Knelpunt was de gymzaal, vertelt rector Annette Sloan. “Met sportcentrum ‘Het Marnix’ in de buurt vond de gemeente een eigen gymzaal voor het Cartesius niet nodig. Maar daar kwam het personeel tegen in opstand: een school zonder gymzaal, dat kon echt niet! En niet alleen vanwege de gymlessen; zonder gymzaal zouden we ook geen plek meer hebben waar examens kunnen worden gegeven. Een ander bezwaar was de route er naartoe. Tussen de school en Marnix Sportcentrum zit een van de drukste kruisingen in Amsterdam. Ook in het kader van de veiligheid was het dus onwenselijk.” Om uit de impasse te geraken, werd ICSadviseurs gevraagd te onderzoeken of een eigen gymzaal voor het Cartesius echt noodzakelijk was. “Dat was een goede zet,” vindt Annette. “Als deskundige buitenstaander was ICSadviseurs in staat een professioneel en onafhankelijk oordeel te geven. De conclusie was dat er een gymzaal moest komen waar wij 40 van

schooldomein

november 2011

BOUW EN ORGANISATIE

De aula verdiept met daar boven de gymzaal (foto Prima Beeld www.primabeeld.nl)

de 65 sporturen zelf kunnen verzorgen. De overige 25 uren, waaronder die voor het zwemmen, worden gegeven in Het Marnix.”

Slechte routing Die beslissing was meteen ook een nieuw startsein voor de architect. Maar de nieuwe opgave was niet gering, blikt Leonieke terug. “De oorspronkelijke oudbouw was een U-vorm. Later is daar nog een bouwdeel tegenaan gebouwd waardoor een carrévorm ontstond; het plein in het midden deed dienst als schoolplein. Maar in de loop der jaren werd dit plein steeds verder volgebouwd. Een belangrijke opdracht was meer ruimte en lucht te creëren en de logica in het gebouw terug te brengen.” Volgens Annette Sloan was dat absoluut noodzakelijk. “Het was te donker en te vol. In de smalle gangen was het op drukke momenten, zoals bij het wisselen van lokalen, ronduit gevaarlijk omdat er helemaal geen uitwijkmogelijkheden waren. De slechte routing zorgde er bovendien voor dat er snel opstoppingen ontstonden. En het gebrek aan daglicht in de gangen deed natuurlijk ook geen goed.”

Unieke constructie Een mooie uitdaging dus voor de architect, vooral omdat op de beperkte footprint nu ook nog een gymzaal moest komen. “Om ruimte te creëren, zijn we begonnen met het slopen van alles wat op de binnenplaats was gebouwd. Vervolgens is daar de verdiepte aula geplaatst. De gangen hebben we deels opengebroken zodat er openingen naar de aula ontstonden. Dat geeft niet alleen licht, lucht en ruimte maar ook de zo gewenste uitwijkmogelijkheden. Boven de aula hebben we vervolgens - op kolommen - de gymzaal gebouwd.” Het is een unieke constructie die niet

alleen praktische antwoorden op prangende vragen geeft maar bovendien een geweldige beleving geeft aan het gebouw. De oorspronkelijke buitenmuren aan het plein werden binnenmuren. Tussen het dak van de gymzaal en dat van de oudbouw zijn glazen lichtstraten gemaakt die het daglicht vrij spel geven. Van de gymzaal zien we - op enkele raampjes na - alleen de fraaie houten buitenschil die een geluidsdempend effect heeft en daarmee de akoestiek in de aula ten goede komt. “De opbouw van de gymzaal is als een soort doos in een doos- constructie uitgevoerd,” legt Leonieke uit. “De buitenschil staat niet in contact met de binnenschil waardoor de mensen in de aula geen geluidsoverlast van de sporters hebben en andersom is dat evenmin het geval.”

Prachtige ontwikkeling Niet alleen de routing ook de functionaliteit van het gebouw is erop vooruit gegaan. “We hebben nu drie stijgpunten waardoor de leerlingenstroom beter over het gebouw wordt verdeeld,” vertelt Annette Sloan. “Van drie krappe bètalokalen hebben we twee grote gemaakt, waardoor we veel beter uit de voeten kunnen met de huidige manier van lesgeven. En we hebben nu ook de zolders in gebruik genomen; daar zijn nu ook verblijfsruimten gevestigd.” Bovendien is hard gewerkt aan het klimaat in het gebouw. “Letterlijk en figuurlijk,” zegt Leonieke. “Moderne systemen zorgen voor optimale koeling, verwarming en ventilatie met CO2- meting. En de akoestiek in het gebouw is ook veel beter dan in het verleden.” Annette Sloan beaamt dat. “We hebben meer leerlingen dan ooit maar het is veel rustiger. De reacties zijn boven verwachting positief. De uitstraling van het gebouw, de sfeer: alles is totaal anders. We hebben een prachtige ontwikkeling gemaakt: van donker en gesloten naar licht en open.”

schooldomein

Van de gymzaal zien we – op enkele raampjes na - alleen de fraaie houten buitenschil.

Projectinformatie: Project vernieuwbouw Cartesius Lyceum

Opdrachtgever Esprit Scholengroep

Onderwijs Voortgezet onderwijs

Adviseur ICSadviseurs

Architect MAX Architectuur B.V.

Aannemer Heijmerink TBI Bouw

Bruto vloeroppervlak 4.848 m²

november 2011

Nieuwbouw rsg Wiringherlant

Prikkelende uitvraag basis voor succesvolle aanbesteding

Inschrijvingsontwerp Bouwcombinatie Friso-Koopmans

Bouwbudgetten in het onderwijs staan onder druk. Tegelijkertijd is de bouwwereld hard op zoek naar werk. In deze markt is een slimme aanbestedingsprocedure cruciaal om voor de beschikbare budgetten de ambities waar te kunnen maken. Voor de nieuwbouw van rsg Wiringherlant in het Noord-Hollandse Wieringerwerf is door ICSadviseurs een bijzondere aanbesteding op maat ontwikkeld. De opdrachtgever en opdrachtnemer zijn tevreden over procedure en resultaat.

Tekst Arjen Huiden en Janet van Oort Dit artikel beschrijft het proces naar de realisatie van de nieuwbouw van rsg Wiringherlant. Aan de verhuizing van de school in de zomer van 2013 gaat een intensief traject vooraf dat in het najaar van 2010 is gestart met het opstellen van het Programma van Eisen en de aanbesteding.

Gedetailleerd Programma van Eisen De nieuwbouw van rsg Wiringherlant is aanbesteed op basis van een Design & Build contract. Dit betekent dat in één keer een ontwerpende én uitvoerende partij zijn geselecteerd waarbij de uitvoerende partij eindverantwoordelijk is. Voor de seriebouw van kantoren of woningen wordt deze ontwikkelvorm regelmatig toegepast. In dat geval worden veel identieke ruimten met eenduidig gebruik gerealiseerd. Hoe anders is dat voor scholen! Onderwijsinstellingen zijn voortdurend in beweging onder invloed van leerlingprestaties, overheidsbeleid en ambities van het docententeam. Rsg Wiringherlant is hierop geen uitzondering. De nieuwe huisvesting van de school mag geen belemmering vormen voor veranderingen. Het

schooldomein

november 2011

vraagt een uitgekiend proces om te komen tot een Programma van Eisen waarin naast een toekomstbestendige onderwijsvisie ook het aantal stopcontacten per onderwijsruimte is vastgelegd.

Intercreatieve snelkookpan Met een vertegenwoordiging van het team van rsg Wiringherlant is in korte tijd, veelal in creatieve interactieve sessies een visie ontwikkeld op leren en werken in het nieuwe schoolgebouw. Leidende principes in de nieuwe huisvesting zijn: • E en vertrouwde plek voor leerlingen in de thuisbasis van de eigen afdeling. • Een venster naar de buitenwereld voor het ELOS (Europa als Leeromgeving Op School) onderwijsconcept. • Ruimte voor zorg en begeleiding op maat. Naast de functionele eisen waaronder het huisvestingsconcept en het ruimteprogramma, zijn de technische eisen vastgelegd. De koppeling tussen

BOUW EN ORGANISATIE functionaliteit en techniek is gemaakt in een ruimteboek, waarin per type ruimte alle kenmerken waaronder het specifieke gebruik, de wandafwerking, installaties en de bouwkundige voorzieningen zijn omschreven.

Maximaal budget als plafondbedrag De omvang van de nieuwe huisvesting maakte een Europese aanbestedingsprocedure noodzakelijk. De niet-openbare procedure bestond uit twee fasen. In de eerste (selectie)fase zijn geïnteresseerde partijen beoordeeld op basis van ervaring, omzet en referentieprojecten. De vijf best scorende partijen zijn uitgenodigd voor deelname aan de tweede (gunnings)fase waarin zij een inschrijvingsontwerp met aanneemsom hebben ingediend. De wijze van gunnen kende een dilemma. De opdrachtgever had een budget beschikbaar, wilde de aanbesteding laten slagen maar kon niet helemaal voorzien of het ambitieuze programma van eisen binnen het beschikbare budget kon worden gerealiseerd. De inschrijfsom moest worden gedrukt, maar de aanbesteding mocht niet onmogelijk worden gemaakt. Dit dilemma is vertaald in een gunningsprocedure waarin het maximale budget als plafondbedrag bekend is gemaakt. Duurdere ontwerpen werden niet geaccepteerd. Deze werkwijze was een garantie voor betaalbare inschrijvingsontwerpen en een geslaagde aanbesteding.

Figuur: Puntentoedeling aanbestedingsstrategie

Interactieve werksessie

‘Nice to Haves’: kersen op de taart! Om de aannemers te prikkelen meer kwaliteit te leveren, is in aanvulling op het eisenpakket een aantal bijzondere wensen geformuleerd. In totaal zijn tien ‘Nice to Haves’ benoemd variërend van een hogere Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) tot meer flexibele wanden. In de gunningsprocedure zijn zowel het inschrijvingsontwerp, het aanbod ‘Nice to Haves’ als het plan van aanpak van een score voorzien. Zodoende zijn de inschrijvers geprikkeld scherp in te schrijven op het basispakket aan eisen én in zoveel mogelijk wensen te voorzien. De verhouding tussen de verschillende criteria is in overleg met de opdrachtgever en de school bepaald en via een transparant rekenmodel in de aanbesteding opgenomen.

Projectinformatie: Project ontwikkeling rsg Wiringherlant in Wieringerwerf

Opdrachtgever gemeente Wieringermeer

Onderwijsaanbod: vmbo-bb/tl, havo en vwo

Verzorgingsgebied kop van Noord-Holland

Friso-Koopmans aan de slag

Bruto vloeroppervlak

Het resultaat van de aanbesteding overtrof de hooggespannen verwachtingen. De inschrijvingsontwerpen waren overwegend van hoge kwaliteit. De bouwcombinatie FrisoKoopmans, heeft met een zeer aansprekend ontwerp de meeste punten gescoord. Bam Utiliteitsbouw behaalde een eervolle tweede plaats. Friso-Koopmans voorziet binnen het maximale budget in vrijwel alle ‘Nice to Haves’ en heeft in haar plan van aanpak het belang van draagvlak en betrokkenheid bij de school en de opdrachtgever op waarde geschat. Hun projectteam werkt nu met veel enthousiasme aan de ontwikkeling van een uitvoeringsgereed ontwerp.

ca. 9.500 m²

Voor meer informatie kunt u mailen met Arjen Huiden

Oplevering

(ahuiden@icsadviseurs.nl) of Janet van Oort

voorjaar 2013

Beoogd aantal leerlingen ca. 1.050

Ontwikkelvorm Design&Build

Aannemer Bouwcombinatie Friso/Koopmans

Architect Tromp Partners Architecten

Projectbudget € 11,85 miljoen, incl. btw (bouwkosten schoolgebouw en -terrein)

Start bouw voorjaar 2012

(jvanoort@icsadviseurs.nl)

schooldomein

november 2011

kort nieuws Onderwijs & ICT 2012 De vakbeurs Onderwijs & ICT presenteert met diverse kennispartners inhoudelijke activiteiten op de beursvloer en in congreszalen. In samenwerking met Kennisnet, VO Raad, PO Raad, en HBO Raad, biedt Onderwijs & ICT een uitgebreide Onderwijs Academie met key-notes en parallelsessies. Voor bezoekers is er mogelijkheid tot praktische kennisdeling op het netwerkterras en het Serious Gaming Plein. Dagelijks komen

in theater paars diverse actuele thema’s ter sprake. De Open Source route in samenwerking met Nederland Open in Verbinding maakt het programma compleet en volwaardig. De Onderwijs Academie is speciaal in het leven geroepen om verdere inhoudelijke verdieping te geven aan het programma van de vakbeurs. De kennispartners organiseren verdeelt over twee dagen ieder een sessie van twee uur

met als kick-off een keynote en daarna enkele paralelsessies. Voor elke doelgroep is er een congresprogramma op maat gerealiseerd. Naast de Onderwijs Academie is er ook genoeg op de beursvloer te vinden. Uiteraard de leveranciers van ICT diensten en/of producten voor zowel het primaire onderwijs, voortgezet onderwijs, MBO, HBO en WO. De Vakbeurs Onderwijs & ICT is 25 en 26 januari 2012 in Jaarbeurs Utrecht.

TEDxYouth@Amsterdam2011 ‘Bringing Ideas Alive’, dat is het thema van TEDxYouth@Amsterdam2011 dat op 20 november wordt gehouden in Science Center NEMO. Bij TEDxYouth zijn zowel de sprekers als het publiek jongeren. Bij TED krijgen de mensen achter bijzondere ideeën een podium: de zogeheten TED Talks, die draaien om ‘Ideas Worth Spreading’. De sprekers op 20 november zijn de zeer jonge Puck Meerburg (11), doorzetter Meike Obdeijn (22), online marketeer Pelle Brakkee (18) en drop-out en talent Danny Mekić (24). Elk van hen heeft zijn ideeën tot leven gebracht. Deze jonge sprekers delen hun ideeën met het publiek om hen te enthousiasmeren hetzelfde te doen: Bringing Ideas Alive. In de middag zijn er in dit kader ook verschillende workshops. Evelyne Peeters, organisator TEDxYouthAmsterdam: ‘Met dit programma willen we jongeren bewust maken van het feit ze tot véél meer in staat zijn dan dat ze zich vaak door volwassenen laten wijsmaken.’ De circa tweehonderd jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar in de zaal kunnen kiezen uit verschillende workshops: Lego Serious

Meike Obdeijn

Play, War Child, Layar Augmented Reality, Paint 2 Change/ TEDxYouth Paintings en Durf te Vragen. Naast de jongeren ontvangt TEDxYouth ook zo’n 70 volwassenen uit het onderwijs en het bedrijfsleven, waaronder de sponsoren. Zij kunnen de TED Talks in de zaal volgen via een simulcast in een naastgelegen

zaal en krijgen de mogelijkheid deel te nemen aan de workshop die Kennisnet verzorgt. In deze workshop wordt het snijvlak opgezocht tussen leerlingen met verfrissende ideeën om tot onderwijsvernieuwing te komen, educatie en het bedrijfsleven. Meer informatie: www. tedxyouthamsterdam.nl.

Jeugdbeleid en diversiteit voor instellingen en gemeenten Op 10 november 2011 heeft Sdu Uitgevers het Praktijkboek Jeugdbeleid en Diversiteit uitgebracht. Het boek beschrijft hoe gemeenten en instellingen diversiteit in het jeugdbeleid kunnen vormgeven en uitvoeren en welke winst er te behalen is met diversiteitgevoelig jeugdbeleid. Aan het boek is meegewerkt door belangrijke spelers uit het gemeentelijke beleidsveld: Gon Mevis, Lenie Scholten en Erik Gerritsen. Zij gaan in op hun visie op het jeugdbeleid: waarom is het zo belangrijk om aandacht te hebben voor diversiteit bij het

schooldomein

november 2011

uitwerken van de gemeentelijke verantwoordelijkheid om te zorgen dat iedereen de juiste hulp op het juiste moment heeft? Het hart van het boek wordt gevormd door meer dan twintig goede voorbeelden uit de praktijk van de Academische Werkplaatsen Diversiteit. In deze Academische Werkplaatsen is de laatste jaren geëxperimenteerd met diversiteit in het jeugdbeleid: wat werkt en wat niet? Wat zijn de kosten en wat levert het op? In dit boek presenteren de Werkplaatsen hun belangrijkste successen. De tips en trucs vanuit de prak-

tijkvoorbeelden zijn direct toe te passen in de praktijk. Naast het ‘wat’ is ook het ‘hoe’ erg belangrijk: hoe pak je dat aan als instelling of gemeente, het invoeren van diversiteitgevoeligheid in je organisatie? In dit boek wordt aan de hand van de werkervaringen van de Academische Werkplaatsen een plan van aanpak gepresenteerd voor de duurzame invoering van diversiteit in het jeugdbeleid. Meer informatie: www.sdu.nl.

kort nieuws Groene Vlag voor International School of Amsterdam Op 6 september 2011 heeft de International School of Amsterdam (ISA) de Groene Vlag ontvangen, hét keurmerk voor duurzame scholen. De Groene Vlag is de beloning voor het doorlopen van het zevenstappenplan van EcoSchools en een waardering voor de milieuverbeteringen die de school heeft bereikt. Op de

ISA zijn diverse voorbeelden van duurzaamheid te zien. Zo heeft de school het Green Team waarin meer dan 160 leerlingen actief zijn, een Green Team-logo, eco-columns in de nieuwsbrieven en een eigen eco-code (regels voor milieugedrag op school). Daarnaast wordt afval gescheiden en zijn leerlingen van

de school intensief met duurzaamheidsthema’s bezig. De school vindt het belangrijk dat haar leerlingen en medewerkers zich nog meer bewust worden van thema’s als afval, water, klimaat en veiligheid en van het gedrag dat daarop aansluit. Meer informatie: www.eco-schools.nl en www.isa.nl.

Europese prijs voor nieuwe faculteit Bouwkunde van TU Delft De faculteit Bouwkunde van de TU Delft heeft met het project BK City een belangrijke Europese prijs voor het behoud van Cultureel Erfgoed gewonnen: de EU Prize for Cultural Heritage/Europa Nostra Awards 2011. BK City is de huidige vestiging van de faculteit, die in korte tijd werd omgetoverd van een oud, vervallen gebouw tot een bruisende ontmoetings- en onderwijsplek. Bouwkunde wint de prijs voor het nieuwe faculteitsgebouw, dat werd betrokken na de brand die in mei 2008 de oude faculteit verwoestte. Binnen

een jaar na de brand werd een oud, voormalig universiteitsgebouw, opnieuw aangekocht en omgetoverd tot BK City: de huidige, inspirerende huisvesting van de faculteit Bouwkunde. Karin Laglas, decaan Bouwkunde: “BK City is een uitmuntend voorbeeld van herbestemming. Juist in het herbestemmen van bestaande gebouwen ligt een grote bouwopgave van de toekomst. BK City is een icoon van die ontwikkeling.” Het gebouw, een monumentaal complex van 32.000 m2, werd rond 1920 ontworpen, voor de toenmalige

faculteit Scheikunde. Het complex, van de architect G. van Drecht, geldt als een van de fraaiste vooroorlogse universiteitsgebouwen van Nederland. Na de renovatie, gecompleteerd met uitbreidingen, werd het complex (nu 36.000 m2) BK City gedoopt. BK staat uiteraard voor Bouwkunde en ‘City’ benadrukt het hoofddoel van het project: het ontwerpen van een bruisende ‘stad’ met publieke functies (elkaar intellectueel en sociaal ontmoeten) en samenbindende plekken.

Forse onderwijsbezuinigingen op lokaal niveau Van alle gemeenten bezuinigde tussen 2009-2011 40% op onderwijsuitgaven. Maar liefst 80% doet dit in 2012. Het Kabinet lijkt het primair onderwijs in 2012 financieel te ontzien met een gelijkblijvende onderwijsbegroting van 9,6 miljard euro. Toch vindt er komend jaar een forse bezuiniging plaats op middelen voor het primair onderwijs (PO). 80% van de gemeenten verwacht dat de gemeentelijke onderwijsbijdrage in 2012

stevig zal dalen. 5% van de gemeenten verwacht zelfs dat het eigen budget voor onderwijs wordt afgeschaft. Dit blijkt uit uitkomsten van een recent uitgevoerd onderzoek in opdracht van EDventure, vereniging van onderwijsadviesbureaus, onder gemeenten, scholen en schoolbesturen primair onderwijs. Uit het onderzoek, uitgevoerd door onderzoeksbureau Oberon, wordt ook duidelijk dat 1 op de 5

gemeenten daarnaast een deel van het onderwijsbudget inzette voor de inrichting van Centra voor Jeugd en Gezin. Volgens EDventure komt door bezuinigingen en de andere inzet van gemeentelijke onderwijsbudgetten steeds minder geld beschikbaar voor onderwijsondersteuning en professionalisering. Meer informatie: www.edventure.nu.

Rectificatie De nieuwbouw van OSG Schravenlant stond centraal in een van de artikelen in de vorige editie van Schooldomein. Bij de twee fraaie afbeeldingen bij het artikel (ook bij dit bericht) stond echter niet vermeld dat deze zijn gemaakt door de architect: LIAG architecten en bouwadviseurs. Dat wilden we graag even corrigeren. Meer informatie: www.liag.nl.

schooldomein

november 2011

Nieuwe vormentaal dankzij nieuwe bouwprocessen Het schoolgebouw, het ontwerpen en het bouwen ervan staan voor ingrijpende veranderingen. Schoolbesturen worden uitgedaagd actief te participeren in een bouwteam. Met als resultaat een gebouw dat voortdurend aangepast kan worden aan nieuwe maatschappelijke en onderwijskundige opvattingen. Exterieur van Het Perron in Veenendaal.

Tekst Theo van Oeffelt Foto’s ZEEP Architecten, Mark van den Boorn/RC Bouwplan, Communicabel ‘Dramatisch hard’ gaan, in de woorden van prof. dr. ir. Hennes de Ridder, de ontwikkelingen in de bouw, die ook het ontwerpen van nieuwe schoolgebouwen raken. De Ridder, hoogleraar Methodisch en Integraal Ontwerpen op de Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen van de Technische Universiteit Delft, voorziet “het einde van de traditionele opdrachtgever. Hij, en in zijn verlengde de adviseurs die voor de gebruikers bepalen wat in de toekomst goed voor hen is, gaan verdwijnen.” “En”, vervolgt hij in één adem, “zij bepalen ook niet langer wat de architect moet aanbieden. Er ontstaat een volledig participatieproces waarin de eindgebruikers samen met de architect, de aannemer, de installateur en alle anderen continu bepalen wat het gebouw voor hen in petto moet hebben en wat de nieuwste snufjes zijn die toegepast kunnen worden.” De Ridder verwacht dat een dergelijk ontwikkeltraject het mogelijk maakt dat een schoolgebouw zich voortdurend kan aanpassen aan een veranderen-

schooldomein

november 2011

de omgeving, het zijn gebruikswaarde kan behouden (‘fit-for-purpose’) en zijn technische waarde houden, (‘up-to-date blijven’). Met het door hem ontwikkelde Living Building Concept (LBC) kunnen architecten en andere aanbieders zich meer gaan onderscheiden. “Er komt ‘branding’, in plaats van de huidige situatie waarin alle bouwers hetzelfde doen, kunnen en durven.” Dat zal ook tot andere gebouwvormen leiden. “Er wordt niet meer met cement gestort of gemetseld. Het gebouw wordt meer een Legoproduct. Met muren die aan elkaar zijn te klikken, en met alle leidingen en infrastructuur die op een elegante wijze getoond zullen worden.”

Volledige cesuur Een school die al gedeeltelijk, “met 20 van de 50 LBC elementen” in de woorden van De Ridder, vanuit deze opvatting is ontworpen, is Het Perron in Veenendaal. De naam verwijst naar de doorlopende leerroute van

Stedenbouw en architectuur vmbo naar mbo, verzorgd door de Christelijke Scholengemeenschap Veenendaal (CSV) en ROC A12. Jan Poolen van ZEEP Architecten combineerde het Living Building Concept van Hennes de Ridder met het Bouw Informatie Model (BIM). Binnen dit uit de autoen vliegtuigindustrie afkomstige model wordt alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces opgeslagen, gebruikt en beheerd in een digitaal (3D) gebouwmodel. Alle bij de bouw betrokken partijen, ook de opdrachtgever, werken met dezelfde informatie en zien dus van elkaar wat er gebeurt. Het werken aan Het Perron leidde tot een volledige cesuur in de ontwerppraktijk van Poolen. “Alle programmatuur van vóór Het Perron ging eruit. We werken sindsdien enkel en alleen nog in de combinatie van LBC en BIM. De grote meerwaarde is voor Poolen “het binnen één team samen een flexibel concept voor een school creëren. Niet langer wordt een Programma van Eisen vastgesteld, gekoppeld aan een budget waarvoor vervolgens ontworpen en gebouwd mag worden. Daarbij verdwijnen uit kostenoverwegingen gaandeweg allerlei wensen en raakt de opdrachtgever het zicht op het uiteindelijke resultaat kwijt. Nu wordt, op een wijze waarin alle disciplines gelijkwaardig aan tafel zitten, een school ontworpen, waarbij eindelijk ook eens heel wezenlijke zaken als de exploitatie en de toekomstige aanpassingen, aan de orde komen.” Poolen benadrukt dat het onderwijs (“niets is zo veranderlijk als de onderwijsopvattingen”), flexibele gebouwen vereist, zonder dat dit tot extra investeringen mag leiden. En ook hij ziet, net als De Ridder, een modulaire bouwtechniek ontstaan “waarin elementen aan elkaar kunnen worden geklikt, zonder kit of lijm, en door nieuwe onderwijsopvattingen weer uit elkaar kunnen worden gehaald.”

Open en bloot Niet ver van Veenendaal vandaan, in Tiel, wordt in opdracht van InstallatieWerk Midden gebouwd aan een industrieel vormgegeven schoolgebouw. Met een demontabele staalconstructie waarbij niet wordt gelast, met elementen die kunnen worden hergebruikt, met op elk moment te verplaatsen wanden en met

BNA Onderzoek BNA Onderzoek bundelt de studie- en onderzoeksactiviteiten van de Bond van Nederlandse Architecten. BNA Onderzoek is een platform voor verdieping en collegiale kennisuitwisseling van alle BNA-leden, waar verschillende expertises worden samengebracht en kruisbestuiving mogelijk wordt gemaakt. De redactieraad, verantwoordelijk voor de Schooldomeinrubriek Architectuur, wordt gevormd door Kees Willems, Marjolein Bosscher, Michaela Stegerwald, Michiel Snelder, Carla Roos, Theo van Oeffelt en Jutta Hinterleitner. Meer informatie: www. bna-onderzoek.nl.

School voor InstallatieWerk Midden Nederland in Tiel: de zonnepanelen hebben ook een filterende werking.

Het Perron in Veenendaal: de ontmoetingsplek in de centrale hal.

open en bloot liggende leidingen en installaties. “We laten alles zien van het gebouw, ” vertellen Henny Cretier en Joost Nieuwland van RC Bouwplan, “als lesmateriaal voor de leerlingen die hier praktijkonderwijs volgen. Maar vooral om de nieuwste technieken en bouwmogelijkheden te tonen en te blijven tonen. Het gebouw moet niet alleen na oplevering in februari 2012 voldoen aan alle dan geldende onderwijskundige opvattingen, maar ook aan de hoogste eisen op bijvoorbeeld het vlak van duurzaamheid en aan de nieuwste kennis en inzichten op het vlak van installatietechniek en dat ook over bijvoorbeeld tien jaar kunnen doen.” Ook hier wordt nauw samengewerkt in een team, waarin alle partijen participeren. “Zo maken we bijvoorbeeld gebruik van de kennis van de leverancier van de zonnepanelen die worden geïntegreerd in onder meer de lichtkap. Behalve voor energieopwekking hebben zij ook een filterende werking, waardoor het zonlicht niet te hinderlijk de werkplaatsen binnenschijnt.” Dat alle techniek in zicht blijft, noemen Cretier en Nieuwland een nieuwe vorm van architectuur. “Het toont hoe het gebouw zelf in elkaar zit en functioneert, en dat fascineert.”

schooldomein

november 2011

Beheersbaar duurzaam

De bestaande huisvesting van de Margrietschool, de Wilhelminaschool en De Spreng in Heerde is sterk verouderd. Aanleiding genoeg voor de ontwikkeling van een nieuw onderkomen. Heerde koos voor het Brede School concept; drie scholen, samen met Peuterspeelzaal en Kinderopvang ’t Hummelhuis, onder één dak. Tekst Igor Grevers en Jan Willem van Kasteel Beeld SVP architectuur en stedenbouw Naast de ambitie dat de nieuwe brede school een goede en gezonde school moet worden, is er een aanvullende ambitie geformuleerd ten aanzien van duurzaamheid. De gemeenteraad in Heerde had haar ambities al vastgelegd in een GPR score van 8,0. De uitwerking hiervan is in een haalbaarheidsonderzoek nader vormgegeven en uitgerekend in samenwerking met duurzaamheidadviseur SearchBV. Een duurzaamheidworkshop met gemeente en gebruikers leverde input voor het uitwerken van deze duurzaamheidambitie. De nieuwe brede school zou voornamelijk gericht moeten zijn op de gebruikskwaliteit en gezondheid. Andere duurzaamheidaspecten (vanuit de GPR-methodiek), zoals energie en materialen, achten de gemeente en de gebruikers ook belangrijk mits deze dienstbaar zijn aan de eerste twee onderwerpen. Dit alles resulteerde in drie scenario’s: 1. Frisse school klasse A en een gemiddelde GPR van minimaal 8 (extra gezonde variant)

schooldomein

november 2011

2. F risse school klasse B en GPR=8 (gezonde variant) 3. F risse school klasse B en GPR=8 en (op termijn) energieneutraal De verschillen tussen deze varianten zijn inzichtelijk gemaakt op investeringskosten, exploitatielasten en CO2 uitstoot. Uitkomst van deze vergelijking was dat, ten opzichte van de normatieve financiering voor onderwijshuisvesting, de meerinvestering te hoog is om nú energieneutraal te bouwen. Naast het gegeven dat de zonnepanelen - benodigd voor de laatste stap naar energieneutraliteit - niet op het dak zouden passen, was ook de terugverdientijd te lang. Maatschappelijk gezien was de meerinvestering nu niet verantwoord. Echter, gelet op de kostprijsontwikkeling van de Wattpeak(1) is deze investering over een aantal jaren aantrekkelijker. Het rendement neemt toe, de afmetingen nemen af en de kostprijs wordt aantrekkelijker, afgezet tegen conventionele energie.

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR Ambitie Energieneutraal De gemeenteraad besloot om, naast het budget voor de meerinvestering voor een school met Frisse scholen klasse B(2) en een gemiddelde GPR=8, ook te voorzien in een budget voor haar ambitie om in 2025 het vastgoed energieneutraal te krijgen. De kosten voor deze voorziening zijn aanzienlijk lager dan wanneer je energieneutraliteit nú realiseert. Verder bieden de flink lagere energielasten de gemeente een terugverdiencapaciteit, waarmee de aanvullende investering naar energieneutraal gedekt kan worden. Ook de schoolbesturen plukken de vruchten, omdat de rijksbijdrage in de exploitatie van de huisvestingslasten meer dan toereikend is. Hierdoor ontstaat extra budget voor bijvoorbeeld het aanstellen van een conciërge of voor het onderwijsprogramma. Met deze opdracht is het ontwerpteam aan de gang gegaan. SVP architectuur en stedenbouw uit Amersfoort kreeg de opdracht voor het ontwerp van de Brede School. In een vroeg stadium van het project selecteerde ICSadviseurs samen met SVP een bouwfysicus (LBP Sight), een installatieadviseur (Techniplan) en een constructeur (Peree). Dit ontwerpteam is vervolgens gezamenlijk vorm gaan geven aan de ambities van de gemeente en de gebruikers. Eerste uitgangspunt: een zo functioneel mogelijk gebouw. Tweede uitgangspunt: het realiseren van zoveel mogelijk comfort zonder direct naar installatietechniek te grijpen. Derde uitgangspunt: het zo zichtbaar mogelijk maken van de toegepaste duurzame technieken, als educatieve waarde voor de kinderen.

Resultaat Het compacte ontwerp biedt enerzijds een heldere, overzichtelijke organisatie met lange zichtlijnen en anderzijds voldoende intimiteit voor de belangrijkste gebruikers; de leerlingen. Lokalen zijn steeds per 4 geclusterd waardoor kleinere eenheden ontstaan. De werkplekken in de leerpleinen bieden nog een verdere schaalverkleining. Hiermee biedt het ontwerp de mogelijkheid dat ook de allerkleinsten zich thuis kunnen voelen in dit grote gebouw. Het gebouw krijgt een duidelijke, duurzame bakstenen gevel. De grote ramen en deuren voorzien alle groepsruimten rijkelijk van daglicht en besparen in combinatie met daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie van de armaturen op energiegebruik. De gevel voorziet tevens in een passief gebruik van zonnewarmte. De raamopeningen zijn allemaal voorzien van verdiepte negges en een uitkragende luifel die ervoor zorgen dat het daglicht altijd binnen kan treden maar de directe zoninstraling in de zomer geweerd wordt. Bij lage zonnestand in de winter wordt de warmte wel toegelaten. Het bouwkundig/constructieve ontwerp staat een zeer grote indeelvrijheid toe waardoor het gebouw aangepast kan worden aan veranderend gebruik. Uiteraard is de gevel voorzien van een hoge isolatiewaarde (Rc=5 m²K/W). De ventilatie (met

warmteterugwinning) is gericht op maximaal 1.000 ppm. Aandachtspunt bij hoge ventilatievouden is het enorme ruimtebeslag voor de luchtbehandelingskasten. Verlichting is daglichtafhankelijk en voorzien van bewegingsmelders. Warmte wordt opgewekt door een WKO installatie met warmtepomp, gecombineerd met lage temperatuur vloerverwarming. Daarmee is ook in de zomer het klimaat geborgd door koeling. Het warme water voor de douches in de gymzaal wordt gevoed door een zonneboiler. Regenwater wordt geïnfiltreerd in de bodem. Diverse patio’s en daglichtkoepels in het gebouw brengen het daglicht tot in het midden van het gebouw. En tot slot - ook al rekent de software dit niet door in de ‘duurzaamheidscore’ - zijn er op het zuiden bomen geprojecteerd die ’s zomers het zonlicht weren en ’s winters de zon doorlaten. Het ontwerp heeft hiermee een energieprestatie die 40% onder de norm ligt. In 2025 zal de laatste stap gemaakt worden naar energieneutraal. Dit zal dan gebeuren met zonnepanelen, tenzij er dan een betere manier is om dit te doen. De normatieve financiering is voor een dergelijk project veelal niet toereikend. Vanuit het toekomstperspectief heeft de Gemeente Heerde hier tóch nadrukkelijk gekozen voor kwaliteit en duurzaamheid. Na een goede aanbesteding is inmiddels gestart met de realisatiefase. In het najaar van 2012 wordt Brede School Heerde West in gebruik genomen.

De aanzienlijk lagere energielasten bieden de gemeente een terugverdiencapaciteit.

Voetnoten: 1. D e Wp ‘Wattpeak’ is een maat voor de kwaliteit van een zonnepaneel. Een aantal Wp zegt meer dan een aantal m2 PV, omdat die in veel verschillende kwaliteiten bestaan (bron: SearchBV). 2. E r is niet gekozen voor klasse A omdat de meerkosten voor het extra compenseren van het extra energieverbruik door meer te ventileren te hoog werden. Meer informatie? Bel met Jan Willem van Kasteel of Igor Grevers van ICSadviseurs: 088-2350427.

schooldomein

november 2011

Schoonheid voor hoger onderwijs De stadscampus van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) is een plek waar stad, omwonenden, praktijk en educatie samenkomen. Met de ambitie om verschillende onderwijsdomeinen fysiek bijeen te brengen, wordt kennis gebundeld, maar ook schept het de ruimte voor hogere kwaliteit van onderwijs, verbinding met de stad en met elkaar.

Tekst Armand Paardekooper Overman Foto’s Roos Aldershoff en NAI archief OIII Architecten werkt in opdracht van de HvA aan een educatieve omgeving die onderwijs en samenleving verbindt, die levensloopbestendig is en waar je graag verblijft. Onderdelen van de stadscampus zijn het Kohnstammhuis en het Theo Thijssenhuis die recent in gebruik zijn genomen. In dit voormalige rijksmonument zijn de domeinen Onderwijs & Opvoeding en Techniek gecombineerd met centrale functies als leercentrum, mediatheek, broedplaats en debatarena. Dat ruimte daadwerkelijk bijdraagt aan een hoog kwaliteitsniveau van het onderwijs en een fijne leefkwaliteit van de stad is nu al in de stadscampus voelbaar.

schooldomein

november 2011

Verbinding met de stad In de ontwikkeling van de campus vergroeien stad en educatie meer en meer met elkaar. Letterlijk door programma’s die aansluiten op het stadsleven met café, mediatheek, leercentrum, debatarena, broedplaats en expositie. Het gebruik laat zich vergelijken met een openbare bibliotheek waar je kunt genieten van een divers aanbod aan expositie, ontmoeting, maar ook concentratie en een grote hoeveelheid kennis. Deze functies zijn te vinden in de plint van verschillende gebouwen rondom de Wibautstraat. Stadsleven en programmering in de onderwijsgebouwen vloeien in elkaar over. Een grote tribune in het nieuwe leercentrum van het Kohnstammhuis wordt gebruikt voor lezingen, als debatarena, maar ook voor zelfstudie. De goede koffie maakt dat je hier als student en medewerker graag verblijft. Alles bij de hand en dichtbij de collegezalen en onderwijsruimtes. OIII Architecten heeft de binnenwereld ontwikkeld en ontworpen vanuit intensief, dynamisch en lange termijn gebruik. Het nieuwe interieur sluit naadloos aan op het imposante monument van het Kohnstammhuis. In contrast met de donkere en zware uitstraling van dit voormalige belastingkantoor, word je bij binnenkomst overgoten door hoge en lichte ruimtes. De oorspronkelijke messingkleurige afwerking

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

en verlichtingsarmaturen zijn terug te vinden in de nieuwe accenten van ontmoetingsplekken, zoals de bar, servicebalie en leerpleinen. De messingkleurige wanden van collegezalen en servicebalies hebben een blokprofilering, verwant aan bestaande profilering van plafonds in het gebouw. Net als de wanden van de collegezalen hebben ook ontmoetingsplekken als de coffee corner door een goudgele gloed een belangrijke en zichtbare aantrekkingskracht in het leercentrum. Herkenbare plekken die ontmoeting accentueren.

Hoogwaardig en fijn interieur Door de hoogwaardige afwerking en materialisatie is het gebouw voorbereid op een lang en intensief gebruik. Een aspect dat al zichtbaar is bij het drie jaar geleden opgeleverde Singelgrachtgebouw. Zware tafels, zitelementen en meubels met een kunstharsafwerking laten enkele jaren later nog steeds een hoogwaardig en fijn interieur zien. Voorbereid op de dynamiek van het onderwijs voorziet het interieur van het leercentrum ook in een flexibel en divers gebruik. Een ruimte die je je kunt toe-eigenen door verschillende opstellingen dankzij verplaatsbaar en inschuifbaar meubilair. Variatie van fashionshow tot debat en van leerplein tot broedplaats behoren hier tot de mogelijkheden.

Ruimte vanuit het onderwijs De ontwikkeling van de stadscampus zal in uiteindelijk gebruik, ruimte bieden aan 30.000 studenten en medewerkers. De grote hoeveelheid van leerpleinen is fysiek echter klein te noemen, 8 tot 30 studenten vinden hier een plek voor zelfstudie of teamwerk, docenten en begeleiders zijn nabij. De ontmoeting door de campus bestaat hierin juist uit nabijheid van kennis en aandacht, met binnen handbereik een enorme diversiteit en veelheid aan kennisgebieden. De opzet inspireert, daagt uit en verbreedt. Studenten werken waar het fijn is. Het nieuwe onderkomen in het Kohnstammhuis en het Theo Thijssenhuis bieden loungeplekken, ruimte voor zelfstudie en projectgroepen en werkplekken bij de coffee corner. Tafels van hout, maar ook bijvoorbeeld de hoogwaardige afwerking van balies in Corian en de zorgvuldige renovatie van de vele oorspronkelijke details en kunst in het gebouw creĂŤren een omgeving die zowel te typeren is als stadsruimte, maar ook als een fijne comfortabele plek. Met behulp van de nieuwe ict-voorzieningen is overal in het gebouw draadloos te werken en is zelfstudie en ontmoeting met het brede aanbod van de HvA binnen handbereik. Boven het leercentrum van de begane grond van het Kohnstammhuis zijn onderwijsverdiepingen gelegen. Het oorspronkelijke ontwerp van architect Friedhoff uit 1958 is op

schooldomein

Het nieuwe interieur sluit naadloos aan op het imposante monument van het Kohnstammhuis.

november 2011

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

subtiele wijze teruggebracht. De middengang met het zwarte plafond benadrukt de ruggengraat van het gebouw. Aan weerszijden van de gang zijn flexibele

onderwijsruimtes en kantoorruimtes. De wisselende studentenaantallen en programmatische wijzigingen kunnen gemakkelijk door nieuwe indelingen worden opgevangen. De leerpleinen vormen het hart van elke verdieping. Samen met overige werkplekken op de koppen van elke verdieping maken ze deel uit van een herkenbaar en vast onderdeel van de inrichting. Ook hier worden deze ontmoetings- en studieplekken gekenmerkt door de goudgele gloed van meubels en studentenfaciliteiten. Licht dringt diep door in het gebouw. De glazen scheidingswanden hebben een slimme afwerking. Laag bij de grond zijn deze voorzien van matglas dat zich naar boven opent naar volledig transparant, als ware het mist. Rust en privacy worden gewaarborgd met een maximale lichttoetreding vanuit de gevel tot op de gang. De breedte van de gangen maakt het mogelijk om hier te studeren. Verschillende zelfstudieplekken bevinden zich verspreid over de verdiepingen, waardoor een gevarieerd en levendig studielandschap op elke verdieping van het gebouw is ontstaan. De onderwijsomgeving straalt respect uit voor het rijksmonument, ademt de sfeer van hoogwaardig onderwijs en biedt ruimte voor ontmoeting en samenwerking. De diversiteit van het Kohnstammhuis en het Theo Thijssenhuis is een belangrijke fase in de vorming van de Amstelcampus. Verweven met de stad zal de komende jaren een grootstedelijke ontmoetingsruimte ontstaan. Momenteel wordt vanuit dezelfde visie gewerkt aan de volgende fases van dit inspirerende en kennisrijke gebied van Amsterdam.

schooldomein

november 2011

Projectinformatie: Project Amstelcampus, Kohnstammhuis en Theo Thijssenhuis

Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam

Programma onderwijs, leercentrum, restaurant, mediatheek, service centrum, college zaal, multifunctionele ruimte, chemie lab, debatarena

Locatie Rijnspoorplein 2, Amsterdam

Bruto vloeroppervlak 33.000 mÂ˛

Interieur OIII Architecten, Amsterdam

Constructeur Van Rossum, Amsterdam

Installatie advies Techniplan, Rotterdam

Installateur Imtech, Amsterdam

Aannemer Ballast Nedam

Oplevering augustus 2011

nota bene In elke Schooldomein maakt u op een bijzondere manier kennis met een bijzonder mens in een bijzondere functie. In deze editie: Willem Hein Schenk, sinds 1 september 2011 de nieuwe voorzitter van de Koninklijke Maatschappij tot bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten (BNA). Foto: Kees Rutten

Willem Hein Schenk

(Amsterdam, 11 mei 1962) studeerde aan de TU Delft, waar hij in 1988 zijn

opleiding tot architect voltooide. Hij werkte bij verschillende bureaus in Spanje en in Nederland voordat hij in 1992 in dienst trad bij Karelse Van der Meer Architecten. In 1997 werd hij daar partner en toen het bureau in 2004 De Zwarte Hond ging heten, werd Schenk partner en directielid.

Leukste opleiding Bouwkunde TU Delft 1981-1988. Zoals zo vaak gebeurt aan begonnen op basis van allerlei romantische beelden; heeft gelukkig goed uitgepakt. Eerste baan Vlees uitpakken in de vleesfabriek in Scheemda (mijn ouderlijk huis en middelbare school stonden in Winschoten). Doelstelling in deze baan Een zichtbaarder BNA die in nauwe samenwerking met zijn leden het oplossend vermogen van architecten en architectuur vanzelfsprekend maakt in elke fase van het ontwerpen bouwproces. Werkweek 55 uur, meer heeft geen enkele zin. Beste eigenschap Even nadenken voordat ik iets doe. Slechtste eigenschap Even nadenken voordat ik iets doe. Muziek Voor elke stemming een plaatje: ik blijf niet steeds iets uit het verleden draaien, maar ga op zoek naar iets nieuws: nu luister ik naar Pachinko van New Cool Collective en Colours van Graffiti 6. Luister met plezier naar mijn kinderen (14 en 12) die met nieuwe dingen thuis komen.

Film Zie ik veel te weinig. Architectuur Film Festival Rotterdam in oktober was erg inspirerend met o.a. films over Portman, Foster en Arets. Boek Jo Speedboot van Tommy Wieringa. Website Allerlei nieuws- en krantensites naast architectuursites als Architectenweb en Archined. Verder social media: besteed vaker tijd aan het volgen van twitterberichten, linkedin etc. Fascinerende aanvulling op de reguliere media. Televisieprogramma TV is vaak ontspanning met hele gezin: op de bank voetbal kijken of vrijdagavond Voice of Holland: lekker commentaar leveren. TV is vaak voor het nieuws: journaal of aan het einde van de avond Pauw en Witteman. En soms een serie: Dexter, heel intrigerend. Krant NRC, Volkskrant en Cobouw. Tijdschrift Veel vakbladen en af en toe Vrij Nederland. Auto Interesseert me niet zoveel: Volvo omdat die betrouwbaar is en alles er in kan. Eten en drinken Als het maar met zorg is

klaargemaakt; wijn hoort daarbijâ&#x20AC;Ś en een leuk gesprek. Avond uit Lekker eten en naar theater. Restaurant Afhankelijk van de stemming, maar met en zonder kinderen is La Pizza aan de Scheepstimmermanslaan in Rotterdam altijd goed. Je kan er niet reserveren, je moet dan soms even wachten: levert leuke gesprekken op. Uiteindelijk altijd de moeite waard. Opmerkelijk Ik ben een kunstliefhebber en teken en schilder bovendien zelf graag. Komt er veel te weinig van, maar denk altijd dat als het niks meer wordt met de architectuur ik daaraan prima mijn tijd kan besteden. Ergernis Onverschilligheid. Inspirerende persoonlijkheid Jurjen van der Meer: onvervalste noorderling, architect, ondernemer met het hart op de goede plek. Heb ik het vak in belangrijke mate van geleerd. Gun iedereen zo iemand die je wegwijs maakt op basis van je eigen karakter. Ambitie De noodzaak van samenwerking en verbeelding bij het maken van ruimtelijke kwaliteit onverminderd onder de aandacht brengen.

schooldomein

november 2011

Uitbreiding basisschool Van Brienenoordschool, Rotterdam IJsselmonde

Met het oog naar de wereld

Vier extra lokalen voor de uitbreiding van de Van Brienenoordschool leek erg krap om de bestaande ruimteproblemen definitief op te lossen. Daarom werd de Buitenschoolse Opvang (BSO), erbij betrokken. Zo wordt het gebouw efficiënter benut en levert het extra ruimte op voor zowel de school als voor de BSO. Tekst Textscape Tineke Groot Foto’s Cornbread Works/Ruud van der Graaf Het oude gebouw bestond uit drie bouwdelen: een kleuterafdeling van één laag uit de jaren zeventig, een middendeel van twee lagen uit 2003 en een gymzaal. De kleuterafdeling was totaal verouderd en moest worden gesloopt. Daarvoor in de plaats is de nieuwe uitbreiding gekomen. Door de beperkte bouwenvelop, werd het een compact gebouw. De nieuwbouw vormt de kop van het gebouw en geeft de school zijn gezicht naar de wijk.

Gebruiker centraal Voor de kleuters organiseerde Blauw samen met de Adamas-groep een workshop waarin de kinderen spelenderwijs kleuren en sferen konden kiezen. Hieruit ontstond het basispalet voor de latere kleuren materiaalkeuze en ook het idee voor de waterpomp die op het kleuterplein zal worden geïnstalleerd. De grotere kinderen mochten samen met ons hun eigen schoolplein ontwerpen of een ruimte naar eigen wens inrichten. Dat werd een kookstudio waarin ze voor de kleintjes kunnen koken. Samen met de docenten analyseerde de architect de ruimtelijke problemen en zochten zij naar oplossingen zoals meer opbergruimte, een groter speellokaal, een rustiger plek voor de leerlingen die met computers aan het werk zijn, een apart handenarbeidlokaal en overblijfruimte. Meteen in het begin is de BSO benaderd met de vraag of zij belangstelling zouden hebben voor eigen ruimte in de school en dat bleek het geval. Door het programma met BSO-ruimte uit te breiden, kreeg de school drie extra lokalen : een computerlokaal, een

schooldomein

november 2011

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR kook-/handenarbeidlokaal en een multifunctionele ruimte, het speellokaal.

Heldere organisatie De gang met aan beide kanten lokalen in het bestaande gebouw is doorgetrokken naar de nieuwbouw, waar hij uitloopt op een groot venster met zicht naar buiten: het oog naar de wereld. Op de eerste verdieping van de nieuwbouw liggen aan weerszijden van de centrale hal de vier kleuterlokalen, een computerlokaal en het lokaal voor Remedial Teaching. Beneden bevinden zich de BSO-ruimten, de administratie en de kamers voor de directie en docenten. Vanuit zijn kamer op de hoek heeft de directeur zicht op de twee schoolpleinen. Zo is hij betrokken bij wat er rond de school gebeurt. In het bestaande bouwdeel zijn de middenbouw en bovenbouw ondergebracht. Elke bouw heeft een ruime centrale hal. Door zijn breedte is de hal een multifunctionele ruimte waar allerlei activiteiten kunnen plaatsvinden. Met aan elkaar te schakelen houten kubussen kunnen de kinderen tentoonstellingen inrichten of een podium opzetten. De lokalen hebben elk hun eigen kleur zodat de kleuters hun lokaal gemakkelijk herkennen. Zo sluit het interieur van de school direct aan bij de belevingswereld van de kinderen.

“Door het programma met BSO-ruimte uit te breiden, kreeg de school drie extra lokalen.” School voor de buurt Het gebouw oogt stoer, maar vriendelijk. De open plint en het grote venster maken de school uitnodigend en transparant. Vier ingangen maken de school van verschillende kanten toegankelijk. Op de twee schoolpleinen krijgen de kinderen alle ruimte om veilig te spelen. In een afsluitbaar deel van de school dat ook buiten schooltijden open kan zijn, bevindt zich de BSO, toegankelijk via een eigen ingang. Hier kunnen tevens buurtactiviteiten zoals avondgym worden georganiseerd.

Integraal ontwerpproces Doordat het om uitbreiding van een bestaande school ging, had Blauw maken met een reeds aanwezige constructieve structuur en installaties. Een processysteem als BIM kan een grote bijdrage leveren aan het bouwproces. Het biedt echter geen garantie voor de kwaliteit van het eindresultaat. Coördinatie en overlegstructuren tussen alle partijen, van architect tot adviseur, in combinatie met discipline

Projectinformatie: en waardering voor elkaar zijn de ware basis voor een integraal ontwerpen bouwproces en een goed resultaat.

Installaties

Locatie: IJsselmonde Rotterdam

Cliënt:

Het binnenklimaat wordt geregeld door een CO2gestuurd balansventilatiesysteem klasse B met een warmteterugwinrendement van 75%. Individuele CO2-meting zorgt ervoor dat de hoeveelheid ventilatielucht zich aanpast aan de behoefte per lokaal. Dat is comfortabel en het scheelt energie. Voor de verwarming is de bestaande hoogrendementketel hergebruikt. De nieuwbouw heeft vloerverwarming met een laagtemperatuur verwarmingssysteem die per verblijfsruimte is in te stellen. Aangenaam en gemakkelijk in onderhoud. Zonwerende beglazing en het groene vegetatiedak voorkomen dat de temperatuur te hoog oploopt in de lokalen op de verdieping. De lokalen worden verlicht door energiezuinige TL5 armaturen met aanwezigheidsdetectie. Hierdoor schakelt het licht zichzelf uit zodra iedereen weg is. Afschermingsroosters zorgen ervoor dat de kinderen niet worden gehinderd door direct licht.

schooldomein

Bestuur Van Brienenoordschool

Team: BLAUW Architecten

Aannemer: Bruijnes, Alphen aan de Rijn

Constructeur: Krabbendam Boerkoel, Soest

Status: Opgeleverd 2011

Bouwsom: € 1.284.405,-

Bouwkosten/m2: € 1310,-/m²

Bruto vloeroppervlak: 980m²

november 2011

Drie projecten voor de Vierambacht

De wijsheid van morgen begint In die geest heeft basisschool De Vierambacht de afgelopen jaren drie bouwprojecten kunnen realiseren. Los van de mogelijkheden tot nieuwbouw en verbouw timmerde en timmert de Vierambacht al langere tijd flink aan de weg. Tekst Jan Weeda De Vierambacht is een Wereldschool in een Wereldwijk. Het team heeft zich nadrukkelijk ingezet om een afspiegeling te zijn van de diversiteit in de wijk en de stad, en heeft tegelijkertijd willen aantonen dat dit geen beperking is maar een kwaliteit. Een belangrijke kwaliteit voor nu en voor morgen, voor een samenhangende en zorgzame betrokken samenleving. De school erkent de grote differentiatie aan wensen, gevoelens, talenten en culturen bij de leerlingen, ouders en in de wijk als geheel. En toen de school de kans kreeg haar idealen ook te vertalen in gebouwen werden dan ook in de drie gerealiseerde projecten steeds verschillende accenten gelegd. Op deze wijze beschikt de school als geheel over een palet aan mogelijkheden.

Venster op de buitenwereld Het eerste project dat werd gerealiseerd, was de nieuwbouw aan de Nozemanstraat. Met dit gebouw werd onder andere het idee van ‘school voor de gemeenschap’ vormgegeven door het gebouw buiten het oude stratenpatroon te plaatsen. Zo ontstond er een multifunctioneel plein dat ook buiten de schooltijden ruimte geeft aan ‘beweging’ – een van de speerpunten van de school – voor kinderen in de wijk. In dat licht spande de school zich ook – met succes – in om een gymnastieklokaal voor school en wijk te realiseren. Met de erkers aan de voorzijde brengt het gebouw tot uitdrukking dat de school voor haar leerlingen een venster op de buitenwereld is. De grote centrale ruimte, over twee bouwlagen, geeft vorm aan de onderlinge verbondenheid van groepen en leerlingen. Voor de jongere kinderen is er een eigen intieme wereld gecreëerd, gericht op de voor hen beschikbare lommerrijke tuin. Het gebouw biedt ook onderdak aan kinderopvang en buitenschoolse opvang, waarmee een nauwe samenwerking is.

Onderlinge verbondenheid Een ander accent werd gelegd met het project aan de De Jagerstraat. Theater, expressie en creativiteit zijn andere belangrijke speerpunten van de school. Het compacte gebouw is gebouwd om een centraal gelegen theatertje. De verbinding met de eerste verdieping is uitgevoerd als tribune en het speellokaal kan worden gebruikt als ‘speelvloer’. Een plek voor de school en een plek voor de wijk! De groepsruimten zijn op iedere bouwlaag gesitueerd langs de centrale vide. De vide verbindt het gebouw in verticale richting over de drie bouwlagen. De vide staat hier, nog nadrukkelijker, symbool voor de onderlinge verbondenheid en openheid. Het oude gebouw (op dezelfde

C.P. Tielestraat

schooldomein

november 2011

STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR

plek) besloeg een groot deel van het binnenterrein. De compacte nieuwbouw maakte daar ruimte vrij voor voetbal, hardlopen en meer... beweging! De nieuwbouw betekende ook meer licht en lucht in de dichtbebouwde buurt.

Intimiteit en geborgenheid

vandaag...

Ten slotte is de oude kleuterschool aan de C.P. Tielestraat volledig verbouwd. De basis van het gebouw was een U-vormige plattegrond om een eigen buitenruimte heen. Door een betere routing werd de kwaliteit van het oude gebouw versterkt. Oude details werden gehandhaafd of gebruikt als inspiratie voor nieuwe details. Ook de eerste verdieping, de zolder, werd bruikbaar gemaakt voor activiteiten met leerlingen. Het centrale deel van het gebouw is gemaakt tot een huiskamer voor de buurt. Staat deze huiskamer voor verbondenheid met de wijk, daarnaast komt in dit project met name de intimiteit en geborgenheid tot uitdrukking. Er is een professionele keuken geïnstalleerd zodat er kookcursussen kunnen worden gehouden. Er wordt ruimte geboden aan buurtfeesten en bijeenkomsten, en natuurlijk feesten van de school zelf. In dit gebouw is het accent gelegd op ontmoeten en samenkomen.

“Onze kinderen zijn de moeite waard en onze buurt is de moeite waard.” In de drie projecten is veel aandacht besteed aan kleur, afwerking, inrichting en detaillering. Het leidde tot bijzondere verlichting, warm materiaalgebruik, speciaal voor de gebouwen gemaakte inrichtingsstukken, een gedetailleerde tuininrichting, en natuurlijk: allemaal binnen de genormeerde vierkante meters en met het toegekende budget. Was dat niet zo geweest dan had misschien iedere locatie wel zijn theater, venster op de buitenwereld, multifunctioneel plein, intieme tuin, sportzaal en grote huiskamer voor de buurt, met keuken, gekregen. De Vierambacht is blij met de mogelijkheid die ze zag, kreeg en nam om in haar drie locaties al deze aspecten voor leerlingen en buurt te kunnen realiseren. Een wereldschool in een wereldwijk, een school als centrum van de directe omgeving, met een palet aan mogelijkheden zo kleurrijk en veelzijdig als haar bevolking. Wat de Vierambacht betreft begint de wijsheid van morgen met de erkenning van differentiatie en de wetenschap dat we in differentiatie verbonden zijn met elkaar. De Jagerstraat

Voor meer informatie mailt u naar jweeda@weedaarchitecten.nl.

schooldomein

november 2011

Meer contact met social media Kranten staan er vol mee en dagelijks is het op tv: social media. ‘Volg ons op onze facebook’, ‘Twitter mee’. In het onderwijs is ICT aan de orde van de dag en voor leerlingen zijn social networks een way of life. Maar kunnen social media en ICT ook worden ingezet voor MFA’s zoals brede scholen? Kan het meer betrokkenheid van ouders of de buurt genereren? Kan het bijdragen aan extra bekendheid en bezoek? En hoe zet je dat dan op? Bestaande platforms of toch een eigen community met info en nieuwe diensten? Het MFA Lab gaat op ontdekking. Tekst Annelies Lammers, Simpel Contact & Concepts Heel veel jaren bevredigden we onze nieuwsgierigheid met geschreven media zoals kranten, tijdschriften en folders. Mond-tot-mond reclame werkte goed. Zo wisten we wat er op school gaande was en wat er op de vereniging werd georganiseerd. Professionals belegden daarnaast een vergadering of stuurden een brief om ouders of de buurt te informeren over wijzigingen in het schoolbeleid of nieuwbouwplannen. Bewoners en belanghebbenden namen zitting in een oudercommissie of buurtcomité. Maar de maatschappij verandert. Door emancipatie en individualisering zijn deze vormen tegenwoordig minder in trek.

Nieuwsgierig naar voorbeelden met ‘Youtube’? Bekijk het hier: Babbelbox-burgers denken mee over de nieuwe brede school Warmond. http://www.youtube.com/watch?v=_ zLFG47mTVQ: youtube Lipdub basisschool De Eendracht Mijdrecht - Winnaar SCHOOLDUB 2011 http://www.youtube.com/watch?v=fbm2yhrmHAs Video-interview: Even kennismaken maken met http:// www.derietpluim.nl/ www.simpelcontact.nl: toepassingen met nieuwe media, community, domotica en realtime www.mfa-lab.net: meer info over het mfa-lab en de ontwikkelgroepen.

schooldomein

november 2011

Mensen hebben het te druk of geen interesse. Er zijn nieuwe vormen van overleg, marketing en participatie nodig om mensen te betrekken.

Opkomst social media Met de komst van internet en social media ontstaan er nieuwe kansen om mensen te betrekken en te organiseren. In de jaren 90 deed het world-wideweb al haar intrede. En nu hebben we social media, platforms waar de gebruikers voor een groot deel zelf de inhoud en uitwisseling verzorgen. Denk aan forums, blogs en social networks. Met name de sociale netwerken zijn snel gegroeid. Zo kent Hyves in Nederland nu ongeveer 10 miljoen leden en Facebook ruim 4 miljoen, en is Youtube, na Google, de meest gebruikte zoekmachine. Met de komst van smartphones, tablets en mobiel internet wordt het nog makkelijker om info te vinden, te delen en in contact te komen met anderen.

Professionalisering en eerste kennismaking Veel consumenten gebruiken dus social media, zeker de jongere generatie. Leerlingen lijken soms te leven voor social networks. Soms ook met allerlei ongewenste gevolgen van dien. ICT wordt in het onderwijs ingezet als nieuwe didactische vorm. Voor MFA’s en (brede) scholen staat het toepassen van social media en ICT-diensten nog in de kinderschoenen. Wel zijn er al enkele voorbeelden, zoals een video-interview

FINANCIERING EN EXPLOITATIE

met de locatiemanager, een lipdub met leerlingen of een babbelbox waar iedereen z’n zegje kan doen tijdens de planvorming voor een nieuwe brede school (zie kader met links). Zo krijgt de MFA ook online een gezicht. Ook andere social media kunnen worden ingezet. Het bepalen van het juiste concept en de juiste middelen per fase is het recept voor een goed begin. De afweging tussen een eigen community of platform en social media of integratie daarvan zijn van belang. Ook het combineren van online tools voor marktonderzoek, services of gebouwtechnologie (bijvoorbeeld energiegebruik of camera’s) behoort tot de mogelijkheden.

Kenniscafés Het vinden van de juiste mix en koppelingen tussen real life en online, eigen tools en bestaande, voor en door mensen, is de uitdaging. Bij MFA’s en Brede Scholen draait het om ontmoeting en uitwisseling. Juist voor dat doel kunnen social media van grote betekenis zijn. Vandaar dat het MFA Lab samen met

Annelies Lammers van Simpel Contact & Concepts is gestart met de ontwikkelgroep MFA en Social Media. Aan de hand van concrete cases ontdekken we wat ICT en social media voor MFA’s kunnen betekenen. Kun je via Twitter meer bezoek of betrokkenheid stimuleren? Of maak je bezoekers tot fans van je MFAFacebookpagina. We gaan het allemaal beproeven in de online en offline kenniscafés met diverse deelnemers. En dankzij deze co-creation aanpak weten we volgend jaar meer.

Over het MFA Lab Het MFA Lab is een platform voor het ontwikkelen van formules en instrumenten voor de exploitatie van multifunctionele centra. Kernwaarden zijn gastvrijheid, ondernemerschap en verbinding met de wijk. Het lab is in 2009 gestart door Tom de Haas en Marc van Leent. Zie voor meer informatie: www.mfa-lab.nl. In Schooldomein wordt periodiek van de ontwikkelingen in het lab verslag gedaan.

schooldomein

“Internet en social media bieden nieuwe kansen om mensen te betrekken en te organiseren.”

november 2011

Acht leidsters, 48 peuters. Sanitair op m aat voor iedereen.

Zelfstandig naar het toilet kunnen en je handen wassen, is een grote stap in de ontwikkeling van een kind. Sphinx 300 Kids ondersteunt kinderen bij het spelenderwijs ontwikkelen van hun lichaamsverzorging. Het vrolijke design is gemaakt voor kinderhanden. Formaten zijn aan te passen aan elke leeftijd. Zelfs de allerkleinsten kunnen de closets moeiteloos gebruiken. Vanzelfsprekend staat veiligheid voorop in elk detail, zoals de afgeronde hoeken. Sphinx 300 Kids is een van de 7 segmenten

www.sphinxpro.nl De 7 segmenten binnen Sphinx 300: Sphinx 300 | Basics â&#x20AC;˘ Sphinx 300 | Comfort

BV DE SPHINX MAASTRICHT SPHINX . KERAMAG . KORALLE

binnen de Sphinx 300 serie, sinds jaren de meest gebruikte badkamerserie voor elk bouw- of renovatieproject. Met deze indeling in segmenten bieden we met één serie onder één merk een oplossing voor elke situatie en elke generatie. Zo is Sphinx 300 vanzelfsprekend bij ieder bouwproject. Een goede service vinden wij overigens even vanzelfsprekend. Ons Sphinx Pro salesteam staat voor u klaar tijdens elke fase van een project, van planning tot realisatie. Vanzelfsprekend Sphinx • Sphinx 300 | Kids • Sphinx 300 | Specials • Sphinx 300 | Urinoirs • Sphinx 300 | Varicor • Sphinx 300 | Kranen

Betere buitenspeelruimte bespaart samenleving onrust en geld De Branchevereniging Spelen en TNO hebben samen de economische en sociale waarde van spelen en bewegen in de openbare ruimte in kaart gebracht. Veel kinderen bewegen te weinig, onder meer door het ontbreken van voldoende goede sporten speelmogelijkheden in de directe woonomgeving. Kinderen brengen bijna twee uur per dag buiten door, waarvan de helft van de tijd op pleinen en stoepen, de ‘informele speelruimte’. Op echte speelveldjes met toestellen, de formele speelruimte, wordt minder tijd doorgebracht maar kinderen bewegen er intensiever. Genoeg formele en informele speelruimte is van belang voor het halen van de Nederlandse Norm Gezond Bewegen* door kinderen (*TNO 2011). Het 50-jarige Boer Speeltoestellen en UNICEF ontwikkelden samen een speelveld waarvan een deel van de opbrengsten naar UNICEF gaat. Arjan van Schaik, directeur van het jubilerende Boer Speeltoestellen: “Samen met de gemeenten en de omwonenden moeten wij er voor zorgen dat de formele speelplekken goed zijn: veilig, duurzaam en vandalismebestendig. Dat kan prima samengaan met uitdaging, veelzijdigheid en aantrekkingskracht. Goede speelplekken stellen kinderen en •

•

hun wensen centraal. Bewegen en spelen zijn verbonden met gezondheid, leren en sociale ontwikkeling. Naast het recht om te sporten en te spelen, moet spelen leuk en aantrekkelijk worden gemaakt. Kinderen moeten hierin een stem hebben. In kinderparticipatiesessies geven zij aan of ze willen draaien, duikelen, balanceren, glijden, hangen, klimmen, loungen, springen, schommelen of wiebelen. Het zijn •

•

de verantwoordelijke volwassenen die verder moeten denken dan wat zij kennen en zich hierdoor moeten laten inspireren moderne mogelijkheden voor speelplezier in te zetten. Buitenspelen mag nooit saai worden. Dat kunnen we ons als samenleving simpelweg niet permitteren.” Meer informatie: www.tno.nl/ playground, www.spelen.org, www.unicef.nl en www.boerplay.com. •

•

Interactief spelen Digitale interactieve speeltoestellen die op de kinderen reageren. Toestellen met elektrische (digitale) componenten waarbij de aansturing intuïtief gaat. Alle kinderen moeten er mee kunnen spelen. VelopA-Omniplay heeft twee van deze interactieve speeltoestellen in haar assortiment: de Insy en de Kick Off. Insy is •

•

een groot klimtoestel met op de hoeken grote knoppen met lichtjes. Door op de knoppen te drukken veranderen de lichtjes van kleur en maakt het toestel geluid. Het toestel kent een aantal standaard spellen, maar kinderen verzinnen ze snel genoeg zelf. De Kick Off is een digitale informatiezuil. •

•

Kinderen wekken zelf energie op door het pedaal in te trappen. In de paal zit een USB stick met audio bestanden die willekeurig kunnen worden afgespeeld. De Kick Off kan uitleg geven bij fitness toestellen, of een verzameling straatspelletjes bevatten. Meer informatie: www.velopa-omniplay.com. •

•

Thema-avond ‘Onderwijsgebouw van/voor de toekomst’ Tot 27 november 2011 is in ABC Architectuurcentrum Haarlem de tentoonstelling ‘Van crèche tot campus – Mecanoo’s onderwijsgebouwen van nu en morgen’ te zien. Op de expositie worden onderwijsgebouwen van Mecanoo architecten geanalyseerd en in perspectief geplaatst tegen de achtergrond van veranderingen in de maatschappij, onderwijsvisies en posities van scholen. Gedurende haar 30-jarige bestaan heeft Mecanoo een groot scala aan gebouwen ontworpen, nationaal en internationaal. Gedreven door maatschap-

schooldomein

november 2011

pelijke betrokkenheid en een humane filosofie zet Mecanoo zich in om de jongere generatie een stimulerende leeromgeving te bieden: van crèche tot campus, van basisschool tot bibliotheek. De expositie ‘Van crèche tot campus’ toont een selectie van Mecanoo’s omvangrijke onderwijsoeuvre waaronder het recentelijk gerealiseerde Sterrencollege VMBO in Haarlem en brede scholen De Boschakker in Eindhoven en St. Lukas in Amsterdam-Osdorp. Daarbij is er ook aandacht voor onderhanden werk als kinderopvang Knotzhoeve, Leidschenveen

(2013), ‘Onze Droomschool’ voor speciaal onderwijs in Dordrecht (2013), ROC Noorderpoort in Stadskanaal (2013), Fontys Sporthogeschool in Eindhoven (2012, Amsterdam University College (2012), de Library of Birmingham (2013) en universiteitscampus MISiS in Moskou (2014). De tentoonstelling ‘Van crèche tot campus’ laat de veelzijdigheid, de achterliggende gedachten, inspiraties en toekomstvisies van deze en andere gebouwen zien. Meer informatie: www.architectuurhaarlem.nl.

de etalage Een kunstwerk én oplossing voor een galmende aula Het Stergebouw in Arnhem heeft een volledige interieurrenovatie achter de rug. Het gemeentelijke monument, gebouwd in de jaren 60, herbergt de Jan Ligthart afdeling en hoogbegaafdenklas van het Olympus College in Arnhem. Het gebouw bestaat uit een vijftal in een cirkel geplaatste, op elkaar gestapelde kubusvormige lokalen. De ruimte in het midden is de aula, met tegen de wanden steigerachtige trappen en overlopen (zie de cover van deze Schooldomein). Een karaktervol schoolgebouw waarbij lichtval en ruimtelijkheid de belangrijkste uitgangspunten waren. Het gebouw is door de jaren heen verpauperd en vele malen in diverse kleuren overgeschilderd. Het dichtschilderen van de originele gele bakstenen binnenwanden heeft een negatief effect gehad op het geluidabsorberend vermogen van het baksteen. Het was een ‘galmkast’ geworden waarin een normaal gesprek onmogelijk was. Om het probleem op te lossen is zoveel mogelijk dempend materiaal toegepast, zoals het plaatsen van akoestische plafonds onder de overlopen en het aanbrengen van vloerbedekking op de oorspronkelijke rubberen vloeren. Een echte smartoplossing is het kunsttapijt dat de ontwerpers aanbrachten tegen de grote lucht- en leiding koker die de ruimte van vloer tot dak doorklieft: een geluidsbaffel met veel vierkante meters dempend oppervlak én centraal kustwerk tegelijk. Het ontwerp voor de renovatie is gemaakt door Kokke & Hartman in opdracht van stichting Quadraam. De foto van het gebouw, hierbij en op de voorkant van deze Schooldomein is gemaakt door VVBfoto. •

•

Een dierbaar duurzaam basisschoolgebouw Voor kinderen is naar school gaan een beleving. Het is essentieel dat zij, evenals de leerkrachten en ouders, het gebouw als fijne en geborgen plek ervaren. Een gebouw kan technisch aan alle eisen van duurzaamheid voldoen, maar als het niet aansluit bij de gebruikerswensen wordt het gebouw minder goed gewaardeerd. Met het risico dat het eerder wordt gesloopt en het zijn duurzaamheidwaarde verliest. In de nieuwbouw van scholen is er minder aandacht voor dierbaarheid: op welke wijze kunnen de gebruikers het nieuwe schoolgebouw écht eigen maken en bewonen? Dierbaarheid zou een integraal onderdeel moeten uitmaken van het ontwerpproces. De beleving van een dierbaar schoolgebouw

hangt nauw samen met historie en proces. Een schoolgebouw kan nostalgische herinneringen oproepen van de jaren dat je daar als leerling op school zat. Of vanwege sterke herkenbare architectuur, zoals die van de Amsterdamse School. Bij een nieuw gebouw wordt dit lastiger. Alles is nieuw, er is nog niet geleefd. Toch kan ook een nieuw gebouw dierbaar worden voor de gebruikers. Het ontwikkelproces is hiervoor essentieel. Uit onderzoek is gebleken dat de kans dat het nieuwe gebouw als dierbaar wordt ervaren, vergroot wordt wanneer de gebruikers geïnspireerd raken en invloed kunnen uitoefenen op het ontwikkelproces. Samen met professionals zorgen de gebruikers ervoor dat het gebouw hun dierbaar wordt.

De dierbare beleving van een nieuw gebouw is geen vast gegeven. Voor elke organisatie en zelfs voor elk individu is dit anders. Toch is het mogelijk om de kansen te vergroten dat het gebouw als dierbaar wordt ervaren. ICSadviseurs kan u daarbij helpen. Marieke Kraaij, junior adviseur bij ICSadviseurs, deed gedurende haar afstuderen aan de TU/e bouwkunde onderzoek naar een Dierbaar Duurzaam Basisschoolgebouw. Naast haar master duurzame bouwtechniek aan de TU/e, heeft ze pabo gedaan aan de Fontys in Eindhoven. Voor meer informatie kunt u contact met haar opnemen: mkraaij@icsadviseurs.nl en 06-10061306.

schooldomein

november 2011

het atelier

School voor Gastvrijheid en Toerisme | Groningen

Project Nieuwe entree School voor Gastvrijheid en Toerisme, Groningen

Opdrachtgever

De School voor Gastvrijheid en Toerisme, onderdeel van Noorderpoort, heeft een compleet nieuw ingerichte entree gekregen. De school is gehuisvest in De Euroborg, het fraaie, multifunctionele stadion van FC Groningen. Geen toeval, want voor een school voor gastvrijheid en toerisme - en dus ook voor de leerlingen - is het belangrijk goede contacten te onderhouden met bedrijven en organisaties die zich bezighouden met het vermaken van mensen. Daarom wordt ook nauw samengewerkt met de andere bewoners van De Euroborg.

ROC Noorderpoort

Interieurarchitect Vorm Martini, Groningen

Oplevering 2011

Foto’s Vorm Martini

Interieurarchitect Ramon Veelo vertelt: “De entree had vanuit het ontwerp van het gebouw een behoorlijk koude, grijze uitstraling. Die kwam totaal niet overeen met de warme en gastvrije sfeer die je bij de opleidingen zou verwachten. Ik heb op een eigentijdse manier

schooldomein

november 2011

het lounge gevoel in de entree willen brengen, geïnspireerd op locaties die je tegenkomt op verre reizen”. De visual van de mahoniehouten wand is ontstaan uit dat hotellounge gevoel. De kleurrijke vloer is een vertaling van Perzische tapijten die stuk voor stuk een eigen wereld vertegenwoordigen. De fluor oranje lampen van Tom Dixon zijn bewust gekozen als hard contrast met de vormgeving van de Euroborg zelf. Om het concept te realiseren is er gezocht naar de juiste materialen en methodes om het praktisch uitvoerbaar te krijgen. Zo heeft Vorm Martini een eigen ontwerp voor de vloer laten uitvoeren in slijtvast materiaal en is er gekozen voor een moderne printtechniek om de wandpanelen te realiseren, zonder dat er kostbaar hout voor gebruikt hoefde te worden.

www.onderwijs-en-ict.org 25 & 26 januari 2012 Jaarbeurs Utrecht

Grati -ict.org erwijs-en www.ond

Hét platform voor ICT-toepassingen en -diensten in het onderwijs

Met: Management congres - Seminars Workshops - Didactiek & ICT paviljoen Op 25 en 26 januari 2012 vindt de derde editie van de vakbeurs Onderwijs & ICT plaats in Jaarbeurs Utrecht. Bent u binnen het onderwijs verantwoordelijk voor de inzet van ICT, dan mag u deze beurs niet missen! Op Onderwijs & ICT vindt u het grootste aanbod van toegepaste ICT-oplossingen voor het onderwijs. Een groot aantal standhouders staat klaar om het nieuwste aanbod van ICT-producten en -diensten aan u te presenteren. Ook kunt u gratis een uitgebreid inhoudelijk programma met seminars, workshops, themapleinen en het management congres bezoeken.

Kijk voor meer informatie op www.onderwijs-en-ict.org Mediapartner:

Kennispartner:

Acteur of toeschouwer Als bestuurder kijk je met argusogen naar de ontwikkelingen op economisch gebied. Kunnen wij straks nog wel een nieuw gebouw krijgen als de grondprijzen voor de gemeente een groot risico vormen? En is de grond waar een school op staat nog wat waard als er geen huis meer wordt verkocht of kantoor gebouwd? De Chinezen hebben voldoende geld om Europa te steunen, maar verwachten vanzelfsprekend dat wij eerst zelf onze zaken op orde hebben. De leerlingen die nu op onze scholen rondlopen, moeten wij wel op deze toekomst voorbereiden. Zullen we toch maar Chinees in het lespakket opnemen? De minister van onderwijs wil graag dat we tot de top 5 van de kenniseconomieën van de wereld gaan behoren. Op het gebied van lezen scoren bijvoorbeeld Shanghai, Zuid-Korea, Finland, Hongkong en Singapore hoger dan wij. Allemaal landen die beduidend meer uitgeven aan onderwijs dan Nederland. Met dezelfde OESO-cijfers in de hand is een andere conclusie mogelijk. Tegen een ondergemiddelde investering levert het onderwijs in Nederland een boven gemiddelde prestatie. Het Nederlandse onderwijsstelsel presteert daarmee boven verwachting. Maar we willen onze leerlingen natuurlijk wel uitdagen. Op de scholen die horen bij Stichting Katholiek Onderwijs Leiden zijn we zeer actief op het gebied van excellentie. Dit betekent niet onderwijs verzorgen voor hoogbegaafden, maar iedere leerling zo uitdagen dat we eruit halen wat er in zit. In dit kader wordt een aantal docenten opgeleid om wetenschappelijk onderzoek te doen over de aanpak van onderpresteren. Er wordt onderzocht of ingezette acties als plus-klassen, compacten en verrijken en een versneld curriculum hun vruchten afwerpen. Als onderdeel van het project hebben we een contract afgesloten met het centrum van begaafdheidsonderzoek (CBO) van de Radboud Universiteit Nijmegen om 15 docenten op te leiden tot Specialist in (hoog)Begaafdheid. Als school investeer je in de toekomst van zowel de leerlingen als de docenten. Ieder jaar gaan er twee directeuren op een studiereis naar het buitenland. Vanuit het Comenius programma van het Europees Platform is hiervoor een subsidie beschikbaar. In april 2012 komt een groot aantal Europese schoolleiders naar Leiden om aan een intervisitatie mee te doen. Naast een symposium en een cultureel uitstapje wordt de meeste tijd besteed aan het bezoeken van allerlei scholen. Wij hebben binnen onze stichting al ervaringen met collegiale visitaties, maar we vinden het een voorrecht om van onze Europese collega’s feedback te krijgen over onze onderwijspraktijk. Toch blijft bij mij het gevoel hangen dat we dit niet alleen op Europees niveau moeten doen, maar ook naar het wereldtoneel moeten kijken. Want staan onze leerlingen straks op dat toneel of worden we toeschouwers? schooldomein

november 2011

Karin van Oort | voorzitter College van Bestuur Stichting Katholiek Onderwijs Leiden (SKOL), K.van.oort@skol.nl

U UW VRAAG N GE AAN SBAD TOEGANsG en snel via

volgende nummer

Creatief faciliteren

Het thema van Schooldomein 3 gaat over faciliteren. De bezuinigingen en de economische crisis treffen de hele sector. Voordeel is dat creativiteit leidt tot innovaties en nieuwe vormen van ondernemerschap. Op het secundaire proces wordt deels bezuinigd, terwijl de roep om vernieuwing en marktwerking toeneemt. Deze Schooldomein gaat op zoek naar bedreigingen en kansen. Een greep uit de artikelen: • Nieuw exploitatiemodel maakt Sportpark Welgelegen ondernemend. Hoe sportparken het beter kunnen doen door samenwerking te zoeken. • Crisis leidt tot zelfwerkzaamheid. Langlopende huurcontracten zijn uit, zelf doen en uitvoeren leidt tot winst. • Duurzaam bouwen is mogelijk. Marktpartijen staan in de rij om prestatiecontracten af te sluiten. • Efficiënte voorzieningenplanning in Zundert. Wethouder Van Hoon gaat voor maatschappelijk ondernemerschap, maar stelt wel kaders. • Flexibel bouwen in Utrecht. Leidt modulair bouwen echt tot kostenbesparingen? • Zorg en onderwijs ontmoeten elkaar. Van AWBZ naar WMO leidt tot kansen voor multifunctionele accommodaties. • Schoonmaak vanuit de eigen BV. Kwaliteit omhoog door duurzame investering.

schooldomein

november 2011

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Uitgeverij School BV en ICSadviseurs. Al ruim 55 jaar werkt ICSadviseurs aan stimulerende leer-, leef- en werkomgevingen. Ruimte en draagvlak voor verandering, integratie van activiteiten, multifunctionaliteit en een professionele exploitatie zijn daarbij belangrijke thema’s. ICSadviseurs heeft twee vestigingen. Amsterdam: Zekeringstraat 46, Postbus 59112, 1040 KC. Zwolle: Burg. Drijbersingel 25, Postbus 652, 8000 AR. Tel. 088 235 04 27. Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, René de Werker, Jos Martens, Team BNA Onderzoek, Jan Schraven, Elly Zee, Marc van Leent Redactieraad Henrico ten Brink, Peter Reijers, Ronald Schilt, Jan Schraven, Harry Vedder, Tom Haagmans, Edward van der Zwaag, Wik Jansen, Judith Chin Kwie Joe, Theo Fledderus, Peter Overgaauw, Marc van Leent Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 59,50. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor plaatsing van advertenties of advertorials in het magazine kunt u contact opnemen met Recent, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam, tel. (020) 330 89 98, fax (020) 420 40 05, e-mail info@recent.nl, website www.recent.nl. Voor plaatsing van banners en overige informatie op de website kunt u bellen met FIZZ reclame + communicatie, tel (0522) 24 61 62. De advertentietarieven van Schooldomein staan ook op www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door Marko BV, BNA, Servicecentrum Scholenbouw en de adverteerders in Schooldomein

Een revolutie waar u wél blij mee bent!

Digitale Schoolborden

Ultra-Short-Throw Projectoren

(Touch) LCD en LED schermen

Monitorintegratie (ook in bestaande desks)

(Rooster) Informatie Distributie

Inrichtingsconcepten

PresenTable Educatie

e-Learning en Online Video

Interactieve LCD en LED schermen, digitale schoolborden, projectoren, document camera’s, stemkastjes, bedieningssystemen, tablets etc.

Voel je thuis op je werk!

bis audio visual

bis event rental

bis video communication

bis interior projects

bis digital signage

bis elektrotechniek

Amsterdam, Eindhoven, Ridderkerk - www.bis.nl - (+31) 0180 486777 Mechelen - www.bis.be - (+32) 015/287.487

Stage Systems

Dansen

magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

sportdomein zorgdomein wijkdomein s ns r de Ha te er s uis rzit nk nk nd rh o e De erlahte -vo Sch d c A va A BNHein we m eu ille Ni W

Zingen Spelen Showen Stralen Dromen Normaal gesproken

dat kinderen het zelf in elkaar

vraagt het opzetten

kunnen zetten. Alle onderdelen

van een (tijdelijk) podium

zijn gemaakt van uiterst duur-

veel tijd. Maar niet met Stage Systems van

zame materialen. Ook het

Marko. In een kwartier staat er een echt podium.

opruimen gebeurt in ĂŠĂŠn hand -

Zonder gereedschap. De constructie is zo simpel

omdraai: stapelen en wegrijden.

Thema: SMART

E-fitness maatschappelijk belangrijk

Kulturhus Giesbeek werkt nog steeds Prikkelende uitvraag basis voor succesvolle aanbesteding

jaargang 24 november 2011