magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
sportdomein zorgdomein wijk wijkdomein
Thema: Voelen
Het avontuur van Scholenbouwprijswinnaar NiekĂŠe Heeft het schoolplein toekomst als publiek domein? Vriend worden van de Noorderschool?
jaargang 23 januari 2011
3
Ruimte voor onderwijs! Heeft u tijdelijk extra lokalen nodig of behoefte aan een compleet nieuw schoolgebouw? De Meeuw biedt veilige en functionele oplossingen voor kinderdagverblijven, scholen en buitenschoolse opvang.
Bezoek De Meeuw op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) 25 t/m 29 januari 2011 Jaarbeurs Utrecht Hal 7, stand B136
De grote kennis van de sector garandeert u kindvriendelijke huisvesting die voldoet aan alle normeringen en actuele wet- en regelgeving. Samen met De Meeuw werkt u aan de toekomst van uw onderwijsinstelling! www.demeeuw.com/onderwijs
De Meeuw Nederland Postbus 18, 5688 ZG Oirschot, T +31 (0)499 57 20 24
ne s h S o a l to o n 3 p h a e s , s t de l 7 to a n F , s op d a c t a d 3 . ili nd e 01 ta A NO 6 ir: 06 T 4 :
So
VEILIG OPBERGEN Sonesto, de innovatieve bedenker en leverancier van lockers, postvakken en garderobesystemen heeft voor elke situatie een passende oplossing. Van oerdegelijke lockers tot geavanceerde elektronische uitgiftesystemen, van postvakken tot garderoberekken. Daag ons uit. Wij beloven u een creatieve oplossing.
SONESTO B.V. De Boeg 4 9206 BB DRACHTEN T. 0512 53 93 94 F. 0512 53 88 01 info@sonesto.nl
sonesto.nl
Een goed gevoel
Allereerst een heel goed 2011 toegewenst. Met natuurlijk de verwachting en hoop dat alle betrokken partijen blijven investeren in uitdagende leer-, leef- en werkomgevingen. Wat dat betreft wordt het ook een spannend jaar. Inmiddels hebben alle overheden zich bezonnen op hun kerntaken en soms kiezen zij ervoor fors te bezuinigen. Op eigen mensen, inhuur van expertise, onderhoud, subsidies, noem maar op. Langzamerhand wordt duidelijk dat veel verworvenheden uit het recente verleden niet meer gelden. Steeds meer burgers en maatschappelijke organisaties gaan dat merken. Dat leidt tot een kaalslag aan activiteiten en voorzieningen. Alleen maar bezuinigen zonder ambities is dodelijk. Los van de negatieve implicaties van veel maatregelen zoek ik daarom kansen en help ik organisaties die te verzilveren. Juist omdat aanbod, financiering en exploitatie onder druk staan, zal er samengewerkt moeten worden. Iedereen beseft immers dat omgevingen die vitaal en aantrekkelijk zijn veel meer rendement opleveren dan omgevingen die alleen maar vergrijzen en ontgroenen en daardoor aan waarde verliezen. Bezuinigen op bibliotheken is erg, maar biedt ook kansen voor instroompunten in brede scholen en MFA’s waardoor lezen voor jong en oud bevorderd wordt. Dus: activiteiten clusteren en aanbod versterken. Maatschappelijk rendement is een direct effect van duurzame exploitaties. En dat betekent dat jong en oud, gezond en ziek, lerend of ontspannend in toenemende mate behoefte hebben aan voorzieningen waar wat te halen en wat te brengen valt. Een duurzame exploitatie hangt samen met een omgeving die sociaal, fysiek en economisch gezond is. Ik vind het begrip duurzaamheid veel beter passen bij een gezonde exploitatie, dan bij alleen maar bij de investering in een duurzaam gebouw. Door slim om te gaan met exploitaties ontstaat de mogelijkheid te blijven investeren in maatschappelijk vastgoed in een omgeving die ook economisch interessant blijft. Daar horen termen bij als maatschappelijk ondernemerschap, heldere ambities, risicobeheersing, ketenregie, primaathouders en vooral veel gebruikers van een divers aanbod aan activiteiten. In deze Schooldomein een mooie uitwerking van deze visie in Borne, waar Frank Droste manager is van het Kulturhus De Bijenkorf. Frank Droste is het prototype van een modern maatschappelijk ondernemer, die oog heeft voor de maatschappelijke missie van het Kulturhus, en daarnaast actief netwerken exploiteert om allerlei activiteiten aan elkaar te knopen en aan te bieden. Een ondernemer die commercieel van wanten weet maar dat vanuit maatschappelijk belang inricht. Voorwaarde is dat alle activiteiten vanuit een gezamenlijke missie en beheerorganisatie in samenhang worden aangeboden en geëxploiteerd. Daar is keiharde winst te halen. Want nu leiden veel MFA’s en brede scholen onder een halfslachtige uitvoering van noodzakelijke randvoorwaarden. Zaak is vanuit een nieuwe identiteit een gezamenlijk programma te ontwikkelen en aan te bieden om tot een vitale exploitatie te komen. Dat leidt tot minder vierkante meters, meer gezamenlijke ruimte, een programma dat met elkaar wordt samengesteld. Vooral leidt het tot organisaties die samenwerken en samen exploiteren vanuit een gedragen visie. En daar vallen nog heel wat slagen te behalen. Overigens: vergeet niet de NOT te bezoeken van 25 tot 29 januari in de Jaarbeurs Utrecht. Veel inspiratie en natuurlijk leesplezier gewenst! Sibo Arbeek Hoofdredacteur
4
schooldomein
januari 2011
Onze visie Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.
Het netwerk Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 16.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeentenin Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.
Uw mening Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar info@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.
Internet Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.
18 THEMA
08
Een kleurrijke zoektocht naar de waarheid
Voelen
12
Kunst kopen met je cultuurkaart
13
Bezuinigen lastig? Echt niet!
14
Een nieuw hoofdstuk voor Ikra, Ikraatje en Ketelbinkie
26
Wij zijn de samenleving
28
Scheikunde op de basisschool
61
Denken als een ondernemer
65
Kom maar binnen
68
Praktijkschool Prakticon is mooi in balans
72
Heeft het schoolplein toekomst als publiek domein?
74
Word vriend van de Noorderschool
76
Praat met velen, besluit met weinigen
78
Gastvrijheid als sociale regulering
80
Multifunctionele accommodatie Het Schakelveld in Assen
82
Een kleurrijke school vol leven
“Consument krijgt goed gevoel bij duurzaam merk, maar kent ze niet”, kopte Trouw op 12 oktober vorig jaar. De krant citeerde het onderzoek Duurzaamheidkompas 2009. Duurzaam – of het nu gaat om Max Havelaar koffie of een duurzaam schoolgebouw – geeft dus een goed gevoel. En dat slaat de brug tussen het thema van deze Schooldomein: ‘Voelen’ en het thema van de expertmeeting voor deze editie: ‘Duurzaamheid’.
33 NOT katern Bijna 30 informatieve pagina’s over de NOT 2011 die van 25 t/m 29 januari wordt gehouden in de Jaarbeurs Utrecht.
Rubrieken 7 de verbeelding: Antoine Bodar 16 Kort nieuws 17 Nota bene: Marja van Bijsterveldt 30 Architectuur 84 Het atelier: Brede school Sint Jan de Doper 85 Column: Peter Reijers
Blik op Scholenbouwprijswinnaar Niekée na enkele jaren gebruik.
De actie ‘START met kunst’ van ARTSTART maakt het mogelijk.
Wethoudersbijeenkomst over ‘Snoeien van maatschappelijk vastgoed in de praktijk’.
Hoe een gezamenlijke visie leidt tot een gebouw dat werkt.
Rector Dave Drossaert over ‘zijn’ UniC, een unieke school in Transwijk.
Basisschool De Klokbeker opent in haar techniekwerkplaats een echt laboratorium.
Maatschappelijk ondernemen in kulturhus De Bijenkorf in Borne.
Gsg Schagen opent verrassende nieuwbouw.
Evenwicht en kwaliteit speerpunten van nieuwe praktijkschool in Doetinchem.
Schoolpleinen kunnen veel meer zijn dan een luchtplek voor de kinderen.
Oostzaner school zoekt investeerders voor een uniek project.
Green Real Estate investeert onder meer in de nieuwbouw van ROC Leiden.
Gastvrijheid, als een manier om gedrag te beïnvloeden.
Een eenheid met een duidelijk samenhangende architectonische vormgeving.
Een verslag van dag tot dag van het Kokkewiet Project in Umzamuwethu.
schooldomein
januari 2011
5
Betrokken ondernemend! Zoeken naar fysieke oplossingen voor maatschappelijke vragen. Met oog voor een duurzaam rendement. ICSadviseurs vertaalt samen met u een brede visie in samenhangende plannen, integrale ontwerpen en een innovatief architecten- en aanbestedingtraject. Waarbij we op zoek gaan naar partijen die kansrijke plannen helpen realiseren. Onafhankelijk, kritisch en slim. Maar altijd samen met u! ICSadviseurs: uw partner van visie tot beheer, van planvorming tot en met bouw en realisatie!
Amsterdam, Orlyplein 10, 1043 DP | Zwolle, Grote Voort 207, 8041 BK | (088) 235 04 27 | www.icsadviseurs.nl
ICS schooldomein 201x271mm 8.indd 1
17-12-2009 11:26:25
In de rubriek de verbeelding vertellen bijzondere mensen over hun inspiratiebronnen. Foto Kees Rutten
Het leven is steeds kiezen. We kunnen niet alles doen en hebben niet voor alles aanleg. Wij moeten elkaar in de samenleving aanvullen. Mijn belangstelling is altijd uitgegaan naar literatuur, kunst, denken, godsdienst. Daarover schrijf en onderricht ik. Dat geeft zin aan mijn leven. Ik maak studenten deelgenoot van hetgeen ik in studie en schrijverij heb verzameld. GeĂŻnspireerd hoop ik hen te inspireren. Als leraar wil ik hun iets overdragen en meer nog hen zo vormen tot zelfstandig denkende mensen.
Antoine Bodar schooldomein
Antoine Bodar (‘s-Hertogenbosch, 28 december 1944) is rooms-katholiek priester, kunsthistoricus, hoogleraar en auteur van diverse theologische boeken. Hij studeerde geschiedenis, kunstgeschiedenis, literatuurwetenschap, filosofie en theologie aan de universiteiten van Amsterdam, Bazel, Leiden en Utrecht. Van al deze studies behaalde hij zijn doctoraal. In 1987 promoveerde Bodar aan de Universiteit van Amsterdam tot doctor in de filosofie. Van 1978 tot 1983 en van 1985 tot 2003 werkte hij als docent kunstgeschiedenis en esthetica aan de Universiteit Leiden. In 1992 werd Bodar tot priester gewijd en in 2006 is hij benoemd tot bijzonder hoogleraar christendom, cultuur en media aan de Universiteit van Tilburg. Het merendeel van zijn tijd woont, werkt en studeert Bodar in Rome.
januari 2011
7
Een kleurrijke zoektocht naar
de waarheid De scholenbouwprijs 2008 werd gewonnen door Niekée uit Roermond. Een bijzondere school voor vmbo, ontworpen door LIAG architecten. Na bijna vier jaar in gebruik te zijn, voldoet het gebouw nog steeds. Sterker nog; het fungeert als decor voor vele ontdekkingsreizen. Of zoals adjunct-directeur Sjef Drummen stelt: “Het is een feest om hier les te krijgen en les te geven. Maar wat is leren?”
8
schooldomein
januari 2011
Niekée gebruikt gebouw als avontuur Tekst Sibo Arbeek Foto’s Niekée Kees Rutten
A
djunct-directeur Sjef Drummen (57) wist voordat de jury van de Scholenbouwprijs kwam al dat zijn school zou winnen. De enige onzekerheid was de jury zelf. “Als ze ons concept maar zouden begrijpen. Was dat niet het geval geweest, dan lag dat aan de jury en niet aan het gebouw.” Het gebouw is in februari 2008 geopend en gaat nu het vierde jaar van gebruik in, met nu ruim 450 leerlingen. Niekée is een facilitair onderwijs- en activiteitencentrum voor vmbo, maar gaat nu ook mbo aanbieden. Oorspronkelijk ontstaan uit drie scholen binnen Roermond, is Niekée de resultante: “De oorspronkelijke drie schoolleiders, Jan van der Varst, Bert Sterken en ondergetekende vulden elkaar in hun competenties goed aan en stimuleerden elkaar tot dit gebouw. Ik ben beeldend kunstenaar en heb geen box voor onderwijs. Ik kan daarom gemakkelijk out of the box denken.”
Prestatie Hoe presteert het gebouw na vier jaar? “Het is in feite een simpele structuur die maximaal prikkelt en waarin de verbeelding haar werk kan doen. Op het gebied van techniek presteert het gebouw goed, hoewel het in de hogere gedeelten zomers erg warm kan zijn. Maar daar zit de centrale directie, dus de kinderen hebben er geen last van. Er is in alle scholen van ons bestuur een CO2-meting geweest en wij scoren het beste van alle scholen en dat gedurende meerdere meetmomenten. Het is een relatief goedkoop, maar toch duurzaam gebouw dat voor gemiddeld € 990,per m² is neergezet, binnen het budget. We hebben de markt ook laten meedenken. Het is een beton skeletbouw en de aannemer heeft het beton tijdens de bouw hier laten storten. Dat scheelde tonnen op prefab. Ook hebben we gekozen voor onderhoudvrije en duurzame materialen. Overigens vind ik energetische duurzaamheid niet het belangrijkste, maar het maximaal rendement uit onze kinderen halen,dat is duurzaamheid in optima forma.”
Ambitie en visie “Belangrijker nog is dat onze ambitie en visie goed in het gebouw zijn vertaald. Wij hebben een gebouw bedacht voor mensen; niet een gebouw voor vmbo, voor een bepaald type leerlingen, met die en die richting en zoveel lokalen. Het is een transparant gebouw, eigenlijk een casco, met daarbinnen ruimten die we niet gedefinieerd hebben, maar er wel heel mooi en uitnodigend uitzien. Onze ambitie is dat we de
ontwikkeling van mensen mogelijk maken en het gebouw die zoektocht faciliteert. Wij wilden een school van de toekomst bouwen, als dat al mogelijk zou zijn. Nu denk ik dat je je helemaal niet meer moet laten leiden door bestaande schoolgebouwen, want die zijn op het verleden geënt. Je moet een soort ruimteschip bouwen, met de naam discovery, of zoiets. De samenleving van morgen is het grote onbekende, we gaan daarheen een ontdekkingsreis maken. Het effectieve leren wordt steeds meer plaatsonafhankelijk. De school moet meer een ontmoetingsplek zijn, waarin mensen steeds weer opnieuw uitgedaagd worden. Een plek die 24 uur per dag toegankelijk moet zijn.”
Ontwerpen “Een gebouw moet je ook niet met teveel mensen willen bedenken. Bedenk je het met 60 mensen, dan wordt het een ‘zesjes-gebouw’. Dat heet wiskundige logica. Wij wilden voor een 9 gaan en hebben het concept met ons drieën bedacht. Dat is tegen de regels van goed management. We hebben een 3Dpresentatie laten maken toen ons ontwerp klaar was en dat hebben we aan onze medewerkers laten zien: “Kijk dit is jullie nieuwe school!”. Alles keurig volgens de regeltjes en met maximaal draagvlak opleveren, daar geloof ik niet in. Je moet niet onzeker zijn, je moet vastberaden de onzekerheid omarmen. Innovatie ligt in het gebied van de onzekerheid. Om die reden werkt het bij veel onderwijsmanagers niet. Dat archetype leunt op sociale competenties en dat stuurt altijd op consensus. Dat zijn dus geen ondernemers of kunstenaars, die er veel meer anarchie en avontuur in durven gooien. Wil je veranderen, dan moet die verandering van binnenuit komen en daar heb je vaak andere mensen voor nodig. Je moet met de vuist op tafel durven slaan. Inspiratie heeft ook te maken met burgerlijke ongehoorzaamheid. De onderwijsinspectie consolideert het verleden, vernieuwing is voor hen geen parameter. Kwaliteit van een kind is voor een deel DNA, maar vooral de omstandigheid waarin je het kind brengt, leidt tot kwaliteitsvergroting. Daarbij kan iedereen de eredivisie halen, maar niet iedereen kan Johan Cruijff worden.”
Adjunctdirecteur Sjef Drummen: “Je moet niet onzeker zijn, je moet vastberaden de onzekerheid omarmen.”
Ford en paarden “Onze school is te vergelijken met de eerste Ford, toen het referentiekader van mensen nog geënt was op het reizen met paarden. Dus als wij tegen ouders zouden zeggen: uw kind krijgt geen huiswerk, heeft
schooldomein
januari 2011
9
“Ik ben in het onderwijs terecht gekomen vanwege de sex.”
70% lestijd en 30% zogenaamde Wingstijd, waarin zij het leven mogen ontdekken, we kennen geen leslokalen en wij stromen niet af maar op, uw kind haalt aan het eind gegarandeerd een diploma, dan zouden ouders ons niet geloven. Hun referentiekader is nog dat paard en niet die auto. Nu we een aantal jaren draaien, zie je dat ouders onze school erg waarderen en wordt hun referentiekader bijgesteld. Hetzelfde geldt overigens ook voor onze eigen medewerkers. Het grappige is: de ruimten die we specifiek bestemd hebben, zoals het computerlokaal en werkplekken voor docenten, worden helemaal niet gebruikt. Het leven/leren vindt overal plaats. Leerlingen hebben
laptops, werken overal draadloos, in groepen in het atrium of in andere ruimtes, waarvan de deuren altijd open staan. Want als je een deur dicht doet, wil je er zo snel mogelijk uit.”
Wereldwonder Sjef Drummen is een kleurrijk mens: grootgebracht in een katholiek gezin, met drie kernwaarden: wetenschap, kunst en dogmatisch katholicisme. Zijn vader was ook kunstenaar net als Sjef : “Ik ben in het onderwijs terecht gekomen vanwege de sex. Ik had verkering met een mooi blond meisje, dat nu al 40 jaar mijn vrouw is. Mijn schoonvader wilde dat ik een vak leerde en toen heb ik, tijdens mijn kunstacademietijd, mijn onderwijsbevoegdheid handvaardigheid gehaald. De laatste jaren heb ik de onbegrensde mogelijkheden van computers ontdekt en de kansen die dat kinderen biedt. Die exponentiële groei van ICT zet zich door. De generatie van nu is slimmer dan wij, we moeten ze alleen nog maar wijzer maken. In 1991 liet ik op de MEAO een digitale muis zien. Dat was een wereldwonder. Je moet dus met je onderwijs klaar zijn voor het onverwachte. Het leuke is: onze school gaat steeds meer als brede school fungeren met een groot aantal netwerken. Het is echt een facilitair centrum. En als een plaatselijke organisatie hier een dag in wil omdat we zulke mooie ruimten hebben, dan organiseren we gewoon het leren van onze leerlingen naar buiten de school. Niekée wordt elke dag weer opnieuw uitgevonden.” Voor meer informatie kunt u surfen naar www.niekee.nl of een mail sturen naar j.drummen@niekee.nl. Op www.url4u.nl/niekee kunt u een film over Niekée bekijken.
10
schooldomein
januari 2011
dankzij 50 jaar ErvarinG, in 8 wEk E n GEbouwd duurzaam • optimale energieprestaties • gezond binnenklimaat
ROC Mondriaan
Meer zien? Kijk op de website, bel 0800 - 348 0 348 voor informatie of vraag om de inspirerende tour langs 8 schoolprojecten.
Goed geregeld. En snel!
Kunst kopen met je cultuurkaart Kunst kopen met je Cultuurkaart? Dat is mogelijk dankzij de actie ‘START met kunst’ van ARTSTART. Leerlingen leren van alles over kunst en kopen een kunstwerk voor de school. Een win-win-situatie dus!
Tekst Caroline Schermerhorn
O
p 1 november is het nieuwe Cultuurkaartseizoen van start gegaan. De Cultuurkaart is een soort culturele credit card voor het onderwijs en een initiatief van het ministerie van OCW. Alle leerlingen in het voortgezet onderwijs komen in principe in aanmerking voor deze kaart, die niet alleen korting geeft op het gebied van cultuur en vrije tijd, maar waarbij per leerling bovendien nog een bedrag ter hoogte van vijftien euro ter beschikking wordt gesteld. Dit bedrag kan besteed worden aan allerlei culturele activiteiten zoals musea, theater, film, muziek (van pop tot klassiek) en beeldende kunst. De cultuurcoördinator bepaalt welk gedeelte van het tegoed door de leerlingen zelf mag worden besteed en welk gedeelte voor collectieve doeleinden in groepsverband wordt ingezet. Leerlingen die het vak CKV volgen, ontvangen bovendien nog eens tien euro extra, dankzij een donatie van het VSB-fonds.
Kunst uitzoeken Vanaf 1 november is het ook weer mogelijk om leerlingen via www.artstart.nl kunst te laten uitzoeken voor de school in het project START met kunst. Michiel van der Kaaij, initiatiefnemer van het project: ‘De bestedingen van cultuurkaarttegoeden binnen hedendaagse kunst blijven achter bij de andere sectoren. Dat komt doordat aanbieders van hedendaagse kunst tot nu toe niet de juiste toon weten aan te slaan. Galeriehouders hebben snel de neiging om kunst het aureool van ‘verheven’ mee te geven, anderzijds hebben veel instellingen in de kunstzinnige vorming de neiging om teveel door de knieën te gaan. Kunst en de kunstmarkt zijn weerbarstig, maar bieden de leerlingen tegelijkertijd uitdaging. Wij hebben voor de scholen nu educatieve workshops, een reader over kunst en de kunstmarkt en de mogelijkheid voor leerlingen om in aankoopcommissies iets te kopen voor de school. Bij onze didactische ondersteuning houden wij rekening met kennisaspecten, maar ook met het trainen van algemene vaardigheden, zoals overleggen, onderhandelen en omgaan met geld. Het project is hierdoor inzetbaar op verschillende niveaus, van de tweede tot de eindexamenklas, van vmbo tot vwo.’
Kunst, duur? Maar is kunst niet heel erg duur? Van der Kaaij: ‘Helemaal niet, een kunstwerk bij ARTSTART koop je al voor 200 euro. Natuurlijk kun je er ook voor kiezen om iets van 1000 euro of meer aan te schaffen maar dat hoeft niet. In combinatie met een workshop van 350 euro heeft een groep van 30 leerlingen een leerzaam blokuur en de school een kunstwerk waarvan zij jaren plezier heeft. Veel scholen kozen er aanvankelijk voor het cultuurtegoed te besteden dat na een schooljaar leek over te schieten. Tegenwoordig is het meer en meer onderdeel van de jaarplanning geworden.’ Kijk voor meer informatie op www.artstart.nl. U kunt ook bellen met (020) 430 15 26 of mailen met info@artstart.nl.
12
schooldomein
januari 2011
Advertorial
Wethoudersbijeenkomst januari 2011 ‘Snoeien van maatschappelijk vastgoed in de praktijk’
Bezuinigen lastig? Echt niet! Onlangs introduceerde ICSadviseurs de ‘Snoeiwijzer’ voor gemeentelijk vastgoed. Het blijkt een regelrecht schot in de roos te zijn. Toepassing van de Snoeiwijzer in diverse gemeenten heeft geleerd dat forse incidentele en structurele bezuinigingen op maatschappelijk vastgoed mogelijk zijn. Besparingen lopen op tot in de tonnen euro’s. Zelfs zonder dat dit leidt tot een verschraling van het voorzieningenniveau! Hoe? Gewoon door slimmer om te gaan met eigendom, beheer, exploitatie en onderhoud van gemeentelijk vastgoed. Onze praktijkervaringen willen wij graag met u delen. Tijdens de wethoudersbijeenkomsten in januari 2011 krijgt u twee boeiende presentaties voorgeschoteld die uw gemeente concrete handvaten geven om tot een efficiëntere inzet van eigendom, beheer, exploitatie en onderhoud van accommodaties over te gaan.
Presentatie 1: Snoeien van vastgoed in de praktijk door ICSadviseurs ICSadviseurs licht zeven maatregelen toe die aantoonbaar hebben geleid tot kostenbesparing en opbrengstenverhoging op het gemeentelijke vastgoed. Tevens wordt inzicht gegeven in de omvang van de revenuen.
Presentatie 2: Exploiteren van een MFA: zo kan het ook! door Kulturhus Borne Frank Droste, manager van Kulturhus Borne, presenteert op welke vernieuwende wijze beheer en exploitatie van deze bruisende multifunctionele accommodatie zijn vormgegeven. Ondernemerschap en maatschappelijke belangen versterken elkaar in dit succesvolle concept!
Amsterdam maandag 24 januari 2011 14.00-17.00 uur Den Bosch woensdag 26 januari 2011 14.00-17.00 uur Zwolle donderdag 3 februari 2011 14.00-17.00 uur Aanmelden voor de wethoudersbijeenkomst kan via email
De volgende bijeenkomsten vinden plaats (locaties worden nader bepaald):
eoogjes@icsadviseurs.nl of telefonisch via (088) 235 04 13. Wij zien u graag tegemoet op één van de bijeenkomsten!
schooldomein
januari 2011
13
Een nieuw hoofdstuk voor Ikra, Ikraatje en Ketelbinkie
Samen in een nieuw gebouw! Op 29 oktober 2010 openden drie organisaties hun gezamenlijke deuren aan de Spirea in Dordrecht. Islamitische Basisschool Ikra, Voorschool Ikraatje en buitenschoolse opvang Ketelbinkie verzorgen samen een programma voor kinderen van 2 tot 12 jaar. Het gebouw is ook een buurtgerichte voorziening waar wijkgerichte sportieve, culturele en educatieve activiteiten georganiseerd worden. De gezamenlijke visie van de organisaties heeft geleid tot een gebouw dat werkt.
D
Tekst Lieske Nuyens en Marloes Groenen Foto’s Digidaan
e school als open boek Begin 2007 heeft M3V adviespartners samen met de school en het peuterspeelzaalwerk een visie ontwikkeld op de nieuwe huisvesting. In studiebijeenkomsten is met de teams nagedacht over de toekomst. Samen zijn vragen beantwoord als ‘hoe willen jullie gaan samenwerken in het nieuwe gebouw’ en ‘welke activiteiten staan in de toekomst centraal?’ Tijdens de laatste studiebijeenkomst vertelde de directeur van de basisschool, Samy Salem, over de betekenis van Ikra. De allereerste openbaring aan de Profeet
14
schooldomein
januari 2011
Mohammed (vzmh) is namelijk een bevel om te lezen (‘Ikra!’). Symbolisch werd dit door M3V verwerkt in het huisvestingsconcept. PARTITIO Ontwerphuis pakte dit idee verder op en werkte het uit in een gebouwontwerp, waarbij het dak de vorm heeft van een open boek op een drager.
Adaptief onderwijs en doorgaande leerlijnen Nu, drie jaar later, is het gebouw in vol bedrijf. Binnen de school staat de onderwijsbehoefte van leerlingen centraal. Er wordt adaptief onderwijs gegeven. Samen
met de andere organisaties geeft de school vorm aan een doorgaande leerlijn. Het peuterspeelzaalwerk en de onderbouw van de school werken met dezelfde methodes en organiseren samen activiteiten. In het VVE-rapport van de Inspectie van het Onderwijs staat hierover het volgende: ‘Op basisschool Ikra en peuterspeelzaal Ikraatje zindert het van de activiteiten. De inspectie is onder de indruk van de bevlogenheid en het bewustzijn van alle actoren op het terrein van het belang van de ouderbetrokkenheid, de doorgaande lijn en het bieden van een verrijkt aanbod.’ Binnen de school staat de Islamitische identiteit centraal. Tegelijkertijd heeft de school veel aandacht voor de verscheidenheid aan religieuze en maatschappelijke opvattingen en vooral voor het respecteren van ieders overtuiging. De school ziet het als haar opdracht de verdeeldheid weg te nemen en te bouwen aan een multiculturele samenleving. Naast de samenwerking tussen de school, de peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang worden daarom ook veel relaties gelegd met externe organisaties. Hierdoor kunnen de leerlingen, maar ook mensen in de wijk, kennis maken met allerlei sportieve, culturele en educatieve activiteiten.
activiteiten kunnen ook plaatsvinden op het leerplein. Het leerplein heeft het karakter van een open leercentrum. Hier kunnen leerlingen zelfstandig of begeleid op zoek gaan naar informatie en werken aan opdrachten. Ook kan hier in groepjes worden samengewerkt. Er zijn allerlei middelen zoals computers, projectmaterialen en boeken aanwezig.
Groepsruimten en leerpleinen rondom centrale ruimte Om invulling te geven aan het gekozen onderwijsconcept ‘adaptief leren’ vinden verschillende werkvormen in combinatie met verschillende groepsgroottes gelijktijdig plaats. Er is gekozen voor een ruimtelijk concept waarbij activiteiten binnen en buiten de groepsruimte plaatsvinden. Zo kunnen rustige en drukkere activiteiten in zones verdeeld worden. Hiervoor is een combinatie van groepsruimten en aangrenzende leerpleinen gerealiseerd. De groepsruimten kunnen worden afgesloten van de leerpleinen met schuifdeuren. Als deze deuren openstaan, worden de groepsruimten verbonden met de leerpleinen. De schuifdeuren zijn transparant, zodat ook visueel contact met het leerplein mogelijk blijft als de schuifdeuren dicht zijn. In de praktijk staan de deuren vaak open. De groepsruimten en leerpleinen liggen, verdeeld over de verdiepingen, aan een centrale ruimte. Deze centrale ruimte is open met veel licht van boven. De heldere opzet van de architectuur, de gekozen kleurstellingen en het materiaalgebruik zorgen voor rust in het gebouw. In de groepsruimten van de onderbouw zijn basishoeken zoals een poppenhoek, een constructiehoek en een knutselhoek gemaakt. Voor de onderbouwgroepen is er een gezamenlijk leerplein, met themahoeken en specifieke hoeken. Na de kringactiviteit in de groepsruimte worden de schuifdeuren opengezet en vormen de groepsruimten samen met het gezamenlijke leerplein één grote ontwikkelomgeving. In de midden- en bovenbouw vinden de dagopening, het gebed, klassikale en verlengde instructie en de evaluatie plaats binnen de groepsruimte. Alle andere
Klimaatbeheersing Aan de buitenzijde zijn de kopgevels van baksteen en de lange zijden van het gebouw volledig van glas met beweegbare aluminiumzonwering. Deze zonwering is noodzakelijk om de klimaatbeheersing van de groepsruimten optimaal te laten renderen. Bij minder sterke zonnestraling wordt juist gebruikt gemaakt van de zonnewarmte en lichttoetreding in de lokalen waardoor dit gebouw een laag energieverbruik heeft. Het warmte-installatie–systeem is innovatief. Dit is een combinatie van zonnecollectoren, vloerverwarming en beheersing van de zonnewarmte aan de gevels.
Uitnodigend Het gebouw is binnen het beschikbare budget opgeleverd. De medewerkers geven aan dat het gebouw uitnodigt om te werken. Momenteel vinden gesprekken plaats om te onderzoeken of ook kinderdagopvang kan worden betrokken bij de samenwerking. Ook wordt op dit moment een tweede gebouw gerealiseerd, met daarin een gymzaal en twee multifunctionele ruimten. Hier zou wellicht ook de kinderdagopvang een plek kunnen krijgen. Op deze manier wordt hard gebouwd aan de toekomst voor kinderen! Voor meer informatie surft u naar www.M3V.nl.
schooldomein
januari 2011
15
kort nieuws Groene Urgentie Onderwijsprijs Op 25 november is in Amsterdam de Groene Urgentie Onderwijsprijs uitgereikt aan het project ‘De Groene Campus’ van Helicon Opleidingen in Helmond. Met een spetterende presentatie verdienden zij terecht de cheque van 10.000 euro. De prijsuitreiking was onderdeel van de conferentie ‘Voorop in de Vergroening’ in Pakhuis Zwijger in Amsterdam. Daar blikte het groene onderwijs en bedrijfsleven vooruit op de vele kansen en mogelijkheden die de ontwikkelingen in de groene sector bieden.
Het winnende onderwijsproject ‘De Groene Campus’ is een geïntegreerd onderwijs- en bedrijvencentrum dat een zeer breed palet van opleidingen aanbiedt op het gebied van mens, natuur en economie. Vooral de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs van vmbo tot hbo en de totale integratie van duurzaamheid (van gebouw tot lesstof) sprak de juryleden aan. Andere genomineerden, die ieder met een cheque van 5.000 euro naar huis gingen, waren Clusius College voor het
project Aquaponics en Lentiz onderwijsgroep voor het project Green Urge. De Groene Urgentie Onderwijsprijs wordt jaarlijks uitgereikt door de AOC Raad en Aequor. Het ministerie van EL&I ondersteunt de prijs door het bedrag te verdubbelen. De prijs is onderdeel van het transitieproject Groene Urgentie. Het groene onderwijs toetst in dit project samen met het bedrijfsleven het huidige onderwijsaanbod aan de eisen die de groene economie nu en in de toekomst stelt.
te clusteren in de voormalige machinehal, met direct ernaast een bedrijvendeel. De aanmoedigingsprijs voor de basisschool De Wereld op Zuid, een initiatief van Estrade Projecten en
Vestia Rotterdam-Zuid en ontworpen door N2 Architecten, Rotterdam, onderbouwt de jury met ‘de grote maatschappelijke betekenis voor Zuidwijk en een bijzonder ontwerp’.
tegelijkertijd kon de St. Plechelmusschool de benodigde extra ruimte worden geboden. Met veel inzet en vindingrijkheid werd het grensverleggende scholenproject dit jaar volbracht. Begin oktober werd de school officieel geopend door voormalig minister Plasterk van OCW. Uit het juryrapport: ‘Als er bij één project van deze ronde sprake was van synergie tussen opdrachtgever en architect, dan is het wel in dit geval’, zo constateerde de enthousiaste jury. Directeur Anneke Kuipers bewijst
dat bezieling, creativiteit en een groeiende deskundigheid in het opdrachtgeverschap niet voorbehouden zijn aan mensen die hiervoor ‘hebben doorgeleerd’. Haar volhardende inzet, in samenwerking met haar bestuur en de gemeente, maakt duidelijk dat het geloof in een ideaal, een droom, tot ongekende prestaties kan leiden. Dat stemt bijzonder hoopvol. De Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap, de Gouden Piramide 2010, is hiervoor de terechte bekroning.
Job Dura Prijs 2010 RDM Campus, het nieuwe onderkomen voor onderwijs (mbo en hbo), bedrijven en evenementen op Heijplaat, is de winnaar van de Job Dura Prijs 2010. Basisschool De Wereld op Zuid in Zuidwijk, een brede school op Zuid, ontvangt de aanmoedigingsprijs. De prijzen zijn op 16 november uitgereikt door de heer H.M. de Jonge, wethouder van Onderwijs, Jeugd en Gezin van de gemeente Rotterdam. De Job Dura Prijs 2010, een initiatief van de Stichting Job Dura Fonds, heeft als thema ‘Morgen Wijzer’. Met dit thema wil de stichting aandacht vestigen op het belang van het investeren in een duurzame samenleving door onderwijs en educatie. De tweejaarlijkse Job Dura Prijs bestaat uit een kunstobject van Bruno Ninaber van Eyben en een geldbedrag van € 25.000,-. Aan de aanmoedigingsprijs is een bedrag van € 7.500,- verbonden. De jury is lovend over RDM Campus op de oude werf van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij. Zij prijst de innovatieve visie op onderwijs, waarbij mbo en hbo zijn samengebracht en rechtstreeks gekoppeld aan bedrijven waar praktijkervaring wordt opgedaan. Aan deze visie is op indrukwekkende wijze gestalte gegeven door het onderwijs
Gouden Piramide 2010 De Gouden Piramide 2010, de Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap, is toegekend aan basisschool St. Plechelmus, de Dr. Schaepmanstichting en de gemeente Hengelo (zie rubriek ‘het atelier’ in Schooldomein nr. 2, november 2010). Door de voormalige Heilige Hartkerk, een voorbeeld van de Bossche School, te transformeren in een brede school kon het karakteristieke gebouw uit de jaren vijftig een cultuurhistorische en maatschappelijke rol in de wijk blijven vervullen en
16
schooldomein
januari 2011
nota bene
In elke Schooldomein maakt u op een bijzondere manier kennis met een bijzonder mens in een bijzondere functie. In deze editie: Marja van Bijsterveldt, sinds 14 oktober 2010 minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Marja van Bijsterveldt (Rotterdam, 27 juni 1961) werkte op een accountantskantoor, in de verpleging en als leidinggevende bij het Kraamcentrum Amsterdam. Toen zij op haar 28e - in 1990 - voor het CDA werd gekozen in de gemeenteraad van Almere, werd zij ook direct wethouder. Op haar drieëndertigste werd Van Bijsterveldt burgemeester van Schipluiden en in 2002 partijvoorzitter van het CDA. Vier jaar later werd zij staatssecretaris op het ministerie van OCW.
Marja van Bijsterveldt Krant Ik lees zes Nederlandse dagbladen en de Times.
Tijdschrift Elsevier, HP/de Tijd, Vrij Nederland en Time magazine. En af en toe even de Libelle, die krijg ik van m’n moeder, lekker relaxen!
Auto Ik heb een prima dienstauto, een Mercedes.
Leukste opleiding ‘Invloed en inzicht’, over onderhandelen. Heel nuttig voor iemand die perfectionistisch is en eigenlijk altijd 100% wil binnenhalen.
Eerste baan Achter de vleeswaren bij de plaatselijke kruidenier.
Doelstelling in nieuwe baan
zit. Daarnaast praat ik in deze weken met heel veel mensen, om mij goed te oriënteren.
Eten en drinken
Beste eigenschap
Avond uit
Enthousiasme. Ik houd van mensen en maak daardoor gemakkelijk contact.
Een mooi klassiek concert in de Doelen en daarna nog lekker borrelen met vrienden in het Doelen-café.
Slechtste eigenschap Ik ben perfectionistisch en veeleisend, vooral naar mijzelf.
Lekkere winterschotels met een goed glas wijn.
Restaurant
Dat is moeilijk, er zijn zoveel prachtige stukken. Ik hou van het Requiem van Faure, het derde pianoconcert van Rachmaninov en het Weihnachtsoratorium van Bach.
Elke week gaan mijn man en ik samen met onze twee zonen eten bij een Pizzeria aan de Oude Delft in Delft. Geweldige pizza’s en heerlijke wijnen. Zomaar even een uurtje of twee op vrijdagavond, het summum van ontspannen!
Film
Ergernis
‘Les uns et les autres’, een prachtige film met prachtige muziek!
Arrogantie. Niemand heeft het recht arrogant te zijn, heel veel is je gewoon gegeven.
Werkweek
Boek
Inspirerende persoonlijkheid
Dat is op dit moment wel 7 dagen per week. Ik heb, omdat er nog maar één staatssecretaris op het departement is, een fors takenpakket. Dat vergt vele uren werk. Maar ik houd van nieuwe dingen en elke avond pak ik met plezier de grote tassen uit waarin alle stukken zitten die ik moet lezen. Ben altijd benieuwd wat er in
Ik ben gek op kinderboeken, de boeken van Thea Beckman vind ik prachtig. Maar ik lees ook graag filosofische/theologische boeken.
Mijn geloof in God is voor mij de grootste inspiratiebron. Daarnaast vind ik veel uitspraken van Augustinus prachtig.
Website
Ambitie
Google.
Echt iets goeds toevoegen aan het onderwijs in Nederland, dat is voor nu mijn belangrijkste ambitie.
Ik wil samen met alle betrokkenen in het onderwijs zorgen voor goed onderwijs waarin jongeren het beste uit zichzelf halen. Daarbij wil dit kabinet meer oog hebben voor het resultaat. Ook in het onderwijs is het ’t resultaat dat telt. Dat betekent meer focus op de kernvakken én de lat moet omhoog. We kunnen ons als Nederland geen zesjes cultuur permitteren.
Muziek
Televisieprogramma Nieuwsuur, Brandpunt.
schooldomein
januari 2011
17
18
schooldomein
januari 2011
THEMA Voelen
Duurzame materialisering leidt tot een betere exploitatie Foto Mirjam Madiol
M
aar uiteindelijk wordt de duurzame output bepaald door succesvolle leerlingen die duurzame en weerbare burgers worden. De jury van de Scholenbouwprijs 2010 definieerde duurzaamheid al op vier niveaus: de duurzame omgeving, de duurzame (onderwijskundige) visie, het gebouw als een duurzaam en slim facilitair systeem en de duurzame materialisering. Duurzaamheid wordt al snel vertaald naar de vierde categorie, terwijl de eerste drie eigenlijk veel interessanter zijn. Adjunct-directeur Sjef Drummen van het Roermondse Niekée laat zien waarom een professionele opdrachtgever zo belangrijk is: duurzaamheid staat of valt met de visie en ambitie die je hebt rond de ontwikkeling van kinderen en de rol die het gebouw daarin zou kunnen spelen. Durf je het avontuur aan om een omgeving te scheppen die onzekerheid en avontuur toelaat, dan blijft het gebouw in de tijd interessant en zal het ook op de overige aspecten makkelijker duurzaam scoren. De deelnemers aan de expertmeeting definieerden het begrip duurzaamheid op verschillende manieren: • Duurzaam is een vorm van terugredeneren: je weet wat je wilt hebben en vervolgens ga je kijken hoe je er komt. • Duurzaam bouwen is goed naar je klanten luisteren en leveren wat gevraagd wordt.
•D uurzaam is het creëren van een omgeving waarin mensen zich optimaal kunnen ontplooien. •D uurzaam is een vorm van natuurlijk leven en natuurlijk ontwerpen en we moeten weer terug naar de universele wetten van de architect Vitruvius in zijn standaardwerk de Architectura. Eén van zijn belangrijkste stellingen is dat de lengte, de breedte, de hoogte en de diepte van een gebouw de menselijke maat (de verhoudingen van het menselijk lichaam) dienen te weerspiegelen. En daarnaast heeft duurzaamheid natuurlijk te maken met materiaalgebruik, met klimaatbeheersing en met CO2-uitstoot. • Duurzaam is inspelen op mondiale ontwikkelingen, waar energie bijvoorbeeld steeds duurder wordt. De samenleving van nu en morgen is niet meer dezelfde als die van gisteren en daarom zijn nieuwe technieken nodig. Ook omdat onze natuurlijke bronnen opraken, • En tenslotte: veel architecten en marktpartijen zijn zo doorgeschoten in het begrip duurzaamheid dat alleen dat al de duurzaamheid van scholen aantast. Kortom: een mooi thema voor een interessant debat tussen betrokken deelnemers. Voor meer informatie kunt u mailen naar het ICSkenniscentrum: sarbeek@icsadviseurs.nl of bellen met: 06-22267795.
schooldomein
januari 2011
19
Duurzaam is… “Consument krijgt goed gevoel bij duurzaam merk, maar kent ze niet”, kopte Trouw op 12 oktober vorig jaar. De krant citeerde het onderzoek Duurzaamheidkompas 2009. Duurzaam – of het nu gaat om Max Havelaar koffie of een duurzaam schoolgebouw – geeft dus een goed gevoel. En dat slaat de brug tussen het thema van deze Schooldomein: ‘Voelen’ en het thema van de expertmeeting voor deze editie: ‘Duurzaamheid’. De eerste stelling waar de experts zich over mochten buigen leek eenvoudig: ‘Duurzame materialisering leidt tot een betere exploitatie’. De experts dachten daar anders over en begonnen de stelling te ontleden.
Tekst Jolanda Huizing Foto’s Kees Rutten
Dat duurzaamheid een containerbegrip is geworden met een behoorlijke mate van complexiteit, daarover was iedereen het wel eens. Maar wat bedoelt een opdrachtgever precies als hij een duurzaam onderwijsgebouw wil? En hoe waarborg je dat hij exact het gebouw krijgt dat hij nodig heeft? Het begrip duurzaam volgens de experts:
Duurzaam is een levensstijl Anton Vermeulen is van mening dat duurzaam van binnenuit moet komen; het is een levensopvatting. “Uiteraard moeten er voorafgaand aan de bouw keuzes worden
20
schooldomein
januari 2011
gemaakt en prioriteiten worden gesteld. Dat heeft veel te maken met de beschikbare budgetten, maar ook met kennis van zaken. Vroeger was een architect vaak bouwheer, nu krijgt hij een Programma van Eisen op z’n bord. Ik ben van mening dat je als architect bij het tot stand komen van het PVE moet meedraaien, zodat de integraliteit van het gehele proces beter geborgd is.” Gerarda Nierman is het ermee eens dat er juist in de beginfase goede keuzes gemaakt moeten worden. “In mijn werk als omgevingspsycholoog kom ik vaak tegen dat daarvoor, in de eerste fase van een bouw-
proces, te weinig tijd wordt genomen. Alles moet snel en morgen klaar.” Nierman pleit voor Slow Design waarbij in de eerste fase van het ontwerp de tijd genomen wordt om de ambities van de opdrachtgever boven tafel te krijgen. “Dit levert uiteindelijk een gebouw op waarin de opdrachtgever zijn wensen en eisen herkent en waarin de gebruiker zich goed voelt.” “Deskundigen hebben dan de plicht om schoolbesturen hierin goed te adviseren,” vult Sytse Smit aan. “Het bouwen van een school is niet iets wat ze dagelijks doen. Ze denken ongeveer te weten wat ze willen, maar zijn niet op de hoogte van alle mogelijkheden en kunnen niet goed verwoorden wat ze precies bedoelen. Door middel van verschillende workshops proberen we die inzichten naar boven te halen en te vertalen in een functioneel, ruimtelijk en technisch PvE als taakstellend kader voor het ontwerp.” “Maar duurzaamheid moet geen idealisme worden,” vindt Jan Bosman. “Als adviseur moet je ook gewoon aan de klantwensen
THEMA Voelen Marjon Mors en Eric Zwaart
Deelnemers expertmeeting Voelen
voldoen. Duurzaam wordt ook bepaald door budget. Het is zaak een voor de klant optimale oplossing te bieden.”
Duurzaam is logisch nadenken Eric Zwaart ziet duurzaamheid in het achterstevoren redeneren binnen een bouwproces. “Begin met het stellen van een doel en beredeneer dan wat ervoor nodig is om dat doel te bereiken. Voor onderwijshuisvesting is een uitstekend doel het creëren van een prettige leer- en werkomgeving. Onderzoek van stichting Bouwresearch wijst uit dat de arbeidsproductiviteit met 10 tot 15 procent stijgt wanneer iemand in een prettig schoolgebouw werkt. Werk vanuit dat doel en maak keuzes vanuit dat gegeven.”
Duurzaam is verwarrend Volgens Marjon Mors, onder andere lid van het Duurzaamheidsplatform Amersfoort, is het begrip verwarrend en komt het vaak voor dat opdrachtgever en adviseur langs elkaar heen praten. Mors: “Het is
Kees Bos | Bureau Bos architecten Sytze Smit | Grontmij Jan Bosman | Grontmij Martien Pieters | Energie IndeX Eric Zwaart | ABN/AMRO Gerarda Nierman | Royal Haskoning Anton Vermeulen | Fame-architectengroep Marjon Mors | SVP Architectuur Jan Willem van Kasteel | ICSadviseurs
belangrijk dat je als architect helder hebt wat de wensen zijn en wat de opdrachtgever precies bedoelt. Voor je het weet, praat je op verschillende levels met elkaar en krijgt de opdrachtgever niet het meest optimale resultaat. Ook bestaat de kans op een bepaalde verkokering van het begrip duurzaam; als je het vaak hebt over CO2 uitstootvermindering, bestaat de kans dat dat de issue wordt en niets anders meer, terwijl duurzaamheid zoveel breder is.”
Duurzaam is een momentopname Duurzame keuzes die jaren geleden ge-
maakt zijn, blijken door voortschrijdend inzicht helemaal niet zo duurzaam uit te pakken. Bij de oplevering van gebouw X is de intentie dat alle instellingen van de installaties goed afgesteld staan. Jaren later weet eigenlijk niemand meer hoe de installaties optimaal ingesteld moeten worden en loopt de energierekening op. Meting wordt verricht en wat blijkt: gebouw X gebruikt 30% meer energie dan een gemiddeld soortgelijk gebouw. Jan Willem van Kasteel trekt een parallel met autorijden: “Als je niet weet hoe je moet schakelen, lukt het je wel om in de eerste versnelling te rijden, maar
schooldomein
januari 2011
21
Sytze Smit en Anton Vermeulen
Jan Bosman en Jan Willem van Kasteel
“Ik denk dat het verstandig is om een gebouw pas op te leveren wanneer realistische meetcijfers beschikbaar zijn.”
22
schooldomein
januari 2011
optimaal is het niet.” Eric Zwaart pleit dan ook voor een andere denkwijze. “Ik ben van mening dat je als opdrachtgever van de markt kunt eisen dat zij garanties geven op de prestaties. Dus niet alleen een jaar lang garantie op onderdelen, maar zeven jaar op prestatiecijfers. Een slecht functionerende auto kun je terugbrengen naar de garage; waarom zou dat niet kunnen als de verwarmingsinstallatie niet levert wat het zou moeten leveren? Op het moment dat je als opdrachtgever deze garanties hebt, is het zelfs mogelijk om de investering in de installaties te financieren met de te verwachten besparing.” Marjon Mors plaatst hier wel de kanttekening bij dat de kosten voor dit risico verrekend zullen worden in de offerte. Martien Pieters is pleitvoerder voor het verschuiven van de opleveringsdatum. “Ik denk dat het verstandig is om een gebouw pas op te leveren wanneer realistische meetcijfers over energiegebruik beschikbaar zijn.”
eens terugwillen naar de basis, zonder al te veel techniek.” Kees Bos is het hier absoluut mee eens: “Kijk maar eens naar de oude schoolgebouwen uit de beginjaren van de vorige eeuw. Ik ken een onderwijsgebouw dat stamt uit 1895 waarvan zelfs nu de kozijnen nog goed zijn. Dat is pas een duurzaam gebouw.” Martien Pieters: “Tot 1930 kenden onze schoolgebouwen nauwelijks tot geen problemen met het binnenklimaat. Van deze oudere gebouwen kunnen we veel leren hoe een goed gebouw neergezet kan worden.” Was het vroeger dan beter? Jan Willem van Kasteel: “Je moet niet vergeten dat er toen geen energieschaarste was. Nu hebben we dat probleem wel en moeten kosten en baten goed tegen elkaar afgewogen worden.” Sytse Smit is zeker voorstander van een goede mix van hoe het vroeger ging en nu. “Er moet een juiste balans gevonden worden. Soms lijkt het wel alsof we gewoon vergeten zijn hoe het moet.”
Kees Bos vindt dat er best wel wat kritischer naar al die installaties gekeken mag worden: “Ik zie dat steeds meer gebouwen met veel techniek opgeleverd worden om maar te voldoen aan alle regels en voorwaarden. Vervolgens gaat er iets niet goed en worden er technische trucjes uitgehaald om het op te lossen.” Mors knikt instemmend: “Met minder techniek is er minder gezeur. De docent moet gewoon een raampje kunnen openzetten. Maar door alle regels en voorschriften mag dat soms niet eens. Ik zou wel
Duurzaam is flexibiliteit Een gebouw met een lange levensduur is ook een vorm van duurzaamheid. Het is dan wel zaak een scheiding te maken tussen het gebouw zelf (lange termijn) en de inbouw voor de eerste specifieke groep gebruikers (middellange termijn). Gespreksleider Sibo Arbeek geeft aan dat het wellicht slim is om dan met twee PvE’s te gaan werken, waarbij zowel flexibiliteit als adaptief vermogen een centrale rol speelt. Marjon Mors is het met hem eens maar voegt toe
THEMA Voelen dat teveel vasthouden aan het PvE niet goed is. “Een gebouw moet geen maatpak zijn dat snel uit de mode raakt.”
Vlnr Gerarda Nierman, Martien Pieters, Kees Bos
Kiezen voor duurzaam Kiezen voor duurzaam is niet alleen een kwestie van het inzetten van middelen. Het vergt een mentaliteitsverandering. Eric Zwaart: “Ondernemerschap, meer ruimte voor vertrouwen, dat is de weg waar we naar toe moeten. Laat het onderwijs zelf beslissen! Maar hierin zit ook meteen het dilemma: Je wilt wel, je kunt het niet alleen en daarom gebeurt het niet. Het ontbreekt vaak aan moed om traditionele paden te verlaten.” Sibo Arbeek ziet ook dat het voor mensen vaak moeilijk is om het oude los te laten. “Soms zit het gedrag van mensen hen in de weg om vanuit een nieuwe type omgeving te denken.” Dan is het wellicht verstandig om juist in Slow Design fase het thema Duurzaam te exploreren en vervolgens op een bij de opdrachtgever passende wijze op te nemen in het PvE. Jan Willem van Kasteel: “Klanten hebben vooraf een technische ambitie. Het is dan zaak om aan de juiste knoppen te draaien zodat onderwerpen als duurzaamheid en flexibiliteit een integraal onderdeel vormen van het geheel.”
Gevoel Tijdens de verschillende schakelmomenten in het bouwproces, bijvoorbeeld van PvE naar ontwerp, of van ontwerp naar uitvoering, kunnen fouten gemaakt worden. Inschattingsfouten, zoals een op papier prachtig glooiend speelveld dat in de praktijk tot veel struikelende kinderen leidt. Berekeningsfouten waardoor de akoestiek in de gymzaal veel te wensen over laat. Ontwerpfouten doordat esthetica de functionaliteit wegdrukt. Allemaal factoren die van invloed kunnen zijn op de beleving van de gebruikers en – direct dan wel indirect - van invloed zijn op de duurzaamheid van een gebouw. Kees Bos: “Ik zie vaak plannen voor een gebouw waarbij techniek wordt ingezet om ontwerpfouten te herstellen.” Anton Vermeulen beaamt dit. “Tot begin jaren ’90 waren nagenoeg alle schoolgebouwen standaard, daarna vond de decentralisatie plaats. Na de vreselijke Bouwstroomscholen mochten architecten weer mooie gebouwen ontwerpen. De instelling van de Scholenbouwprijs heeft
er zeker toe bijgedragen dat de vorm weer mee ging doen. Ik denk dat we in Nederland hierin een beetje zijn doorgeslagen. Vorm, inhoud en duurzaamheid moeten hand in hand gaan. Dat kan heel goed.”
Idee en Visie
“Vorm, inhoud en duurzaamheid moeten hand in hand gaan. Dat kan heel goed.”
Gebouwen en omgevingen leveren ook een bepaalde gevoelswaarde. Voldoet een gebouw aan de eisen van de opdrachtgever en de wensen van de gebruiker dan wordt het zonlicht op de binnenplaats als behaaglijk ervaren en niet als hinderlijk. In de prachtige entree die ’s winters wat minder warm aanvoelt, loopt iedereen zonder mopperen met z’n jas aan. Marjon Mors: “Een bevlogen opdrachtgever heeft Idee en Visie. Het is de rol van de architect om deze te verwezenlijken in een gebouw. Ik ben er groot voorstander van dat er meer aandacht aan een nazorgfase wordt besteed, waarin zaken die goed én niet zo goed zijn gegaan, worden doorgesproken en bijgesteld.” Anton Vermeulen: “Ik kom altijd terug. Zo’n gebouw is iets van jezelf. Ik ben nieuwsgierig wat er is gebeurd met de keuzes die ik heb gemaakt. Het is prettig om te zien dat de materialen waarmee ik werk een hoog duurzaamheidsgehalte hebben en jaren later nog in perfecte staat verkeren en dat de gebruikers met plezier vertoeven in het gebouw. Daar doen we het toch eigenlijk voor.”
schooldomein
januari 2011
23
Herontwikkelen bestaande onderwijsgebouwen
interieurimpressie van de nieuwbouw
FAME wint selectie met heldere visie op proces en opgave Het is een actueel onderwerp in onderwijsland: Herontwikkelen van bestaande onderwijsgebouwen naar nieuwe onderwijs- en dienstverleningsconcepten. Het automatisme van slopen en nieuw bouwen van scholen is er vanaf, en terecht. Bestaande gebouwen bieden vaak veel meer mogelijkheden dan verondersteld en ‘oude glorie in een nieuwe jas’ kan een aantrekkelijke nieuwe situatie opleveren. Daarbij is er een groeiend economisch realisme over de sterke afname van opbrengsten uit vertreklocaties. Daardoor kan nieuwbouw in veel situaties financieel niet concurreren met de herontwikkelingsvariant.
In Arnhem consulteerde de gemeente enkele architecten over een herontwikkelingsvisie voor een scholencluster in De Laar-Oost, waar drie basisscholen gaan samenwerken en er programma wordt toegevoegd om te voorzien in passend onderwijs en te komen tot een wijkgericht multifunctioneel centrum. FAME Architectuur & Stedenbouw uit Arnhem werkte in samenwerking met FAME Planontwikkeling een totaalplan uit en won uiteindelijk met een visie op basis van vijf peilers: 1 2 3 4 5
onderwijs- en programma technische analyse van de bestaande gebouwen stedenbouw en ruimte financiële haalbaarheid plan van aanpak en proces.
Inmiddels is de concept- en haalbaarheidsfase positief afgerond en wordt de laatste hand gelegd aan het Voorontwerp.
”We zijn erg tevreden over de werkwijze en het actuele voorontwerp van FAME” Janna Brouwer, Projectleider MO gemeente Arnhem
conceptschets nieuwbouw als schakel tussen bestaande elementen
Een gespecialiseerd conceptteam FAME Architectuur & Stedenbouw in Arnhem maakt deel uit van de FAME Groep, met circa 60 medewerkers en vestigingen in Zwolle en Arnhem. Naast Architectuur & Stedenbouw is de groep actief in Planontwikkeling en Bouwmanagement. Door deze clustering van disciplines is FAME van nature heel goed geoutilleerd om in een geïntegreerd proces plannen te ontwerpen en te ontwikkelen. Een gespecialiseerd conceptteam houdt zich binnen de groep bezig met het vertalen van onderwijsvisie naar haalbare huisvestingsconcepten. Naast nieuwbouwspecialisten is er tevens een team specialisten actief op het gebied van herontwikkelen, revitaliseren en verduurzamen van bestaande gebouwen.
Kantoorgebouw herontwikkeld tot onderwijscentrum In Rotterdam heeft FAME Architectuur & Stedenbouw Arnhem recentelijk in opdracht van BOOR een studie gedaan naar de herontwikkeling van een bestaand kantoorgebouw tot onderwijscentrum. FAME werkte daarvoor eerst een concept- en haalbaarheidsvisie uit op basis waarvan het schoolbestuur tot een positieve besluitvorming is gekomen om het project daadwerkelijk te realiseren. Architecten Anton Vermeulen en Marie-Jeanne Sas van FAME in Arnhem maakten eerder in opdracht van BOOR het nieuwe Wolfert Lyceum in Bergschenhoek, waarbij in een voortvarend geïntegreerd ontwikkelproces in twee en een half jaar tijd een nieuw schoolgebouw voor 900 HAVO/VWO-scholieren werd gerealiseerd. FAME Architectuur & Stedenbouw Willemsplein 5, 6811 KA Arnhem t 026 368 42 70, arnhem@famegroep.nl www.famegroep.nl
UniC: Unieke school in Transwijk
Wij zijn de samenleving
Een school moet een voorbeeld geven aan de leerlingen. Niet door alleen maar op te leggen, maar vooral door te spiegelen. Wat is het effect van jouw handelen? Dat levert kritische leerlingen op die zelf keuzen durven maken. Daar hoort een gebouw bij dat past als een jas. Tekst Sibo Arbeek
R
ector Dave Drossaert is trots op zijn nieuwe school in de Utrechtse wijk Transwijk. En terecht; een mooi robuust gebouw, dat tegelijkertijd openheid uitstraalt en uitnodigt om binnen te komen. “Kijk maar eens om je heen wat hier gebeurt”, geeft Drossaert aan. “Binnen enkele jaren is er in deze strook een bloeiende omnisportvereniging ontstaan, dat tegelijkertijd leerwerkbedrijf van ROC Utrecht is, een nieuw multifunctioneel onderwijs- en sportgebouw Nieuw
26
schooldomein
januari 2011
Welgelegen en dan de nieuwbouw voor UniC. Op korte termijn volgt ook de nieuwbouw van onze buur ‘De Anne Frank School’. Een ideale plek dus voor een school met een uniek onderwijsconcept, waar leerlingen echt leren te leren. UniC dus.”
Maatjescirkels De tendens is dat scholen weer traditioneler worden. Hoe staat UniC in die discussie? “De school moet een
voorbeeld geven aan de leerlingen. Het begrip stellen van een grens nemen wij als pedagogisch-didactisch uitgangspunt: ‘Waarom doe je dat? Is dat wat je wilt?’ Dat betekent niet dat we niet ingrijpen als dat nodig is. Uiteindelijk hebben leerlingen die regels overtreden bij ons ook gewoon corvee. Wij hebben het over samenwerkend leren en onze leerlingen werken met maatjescirkels. De autoriteit die een leraar heeft, staat los van een specifieke structuur en heeft zeker niets met een traditioneel lokaal te maken. Onze docenten vragen zich steeds af: hoe organiseer ik iets, hoe krijg ik iets samen met leerlingen geregeld? Wij beginnen ‘s morgens altijd in groepsverband en zo eindigen we de dag ook. Vervolgens werken leerlingen op plekken waar ze dat willen doen, individueel of in teamverband. De kenniscomponent is goed, daarnaast bieden wij een persoonlijke ontwikkeling. In onze huidige samenleving wordt kennis minder belangrijk. De houdbaarheidsdatum van kennis is minder dan vijf jaar. Het gaat erom dat je informatie kunt zoeken en dat je leert er iets mee te doen. Wij bieden een uitdagende leeromgeving, waarbij er committent tussen school en ouders moet zijn. Leerlingen werken op hun draadloze laptops in een elektronische leeromgeving (elo), waardoor ouders ook elke dag zien wat er gebeurt en betrokken kunnen zijn.”
Hoe veilig kan een school tegenwoordig nog zijn? “Het aspect openheid komt terug in het hele gebouw, maar ook in de relatie met de omgeving. Daarom hebben we gekozen voor lage en niet voor hoge hekken. Er hangen camera’s en dat betekent dat daarmee het toezicht redelijk goed geregeld is. Je moet altijd
alert zijn, maar tegelijkertijd is dit is een gewone buurt waar gewone mensen wonen. We willen dus vooral relaties aangaan. Onze school ligt aan veilige fietspaden, met op de goede plekken stoplichten. Het buitenterrein zijn we aan het inrichten en dat doen we - in het kader een CKV-opdracht - samen met de leerlingen, die bijvoorbeeld graag een basketveldje willen en een vlonder in de beek achter de school. Dat wordt een mooie plek.”
Hoe speelt het gebouw in op het open concept? Arjen Huiden van ICSadviseurs heeft de bouw begeleid: “De school heeft nadrukkelijk gekozen voor hoogwaardige materialen binnen een casco dat flexibel gebruik mogelijk maakt. Dat vraagt het vrije onderwijsconcept ook waar leerlingen invloed hebben op hun eigen leeromgeving. We hebben bijvoorbeeld voor metalen wanden gekozen, waar met magneten posters kunnen worden opgehangen en robuuste balustraden die tegen een stootje kunnen. Overigens is het woord flexibiliteit relatief, want uiteindelijk ga je installatietechnisch alles inregelen en betekent een wand verplaatsen een forse ingreep in wanden, vloer en plafond. Je moet dus goed vooraf nadenken over het gebruik van ruimten en een slimme zonering in het gebouw; UniC heeft leerpleinen, waar de wandcontactdozen boven het plafond zijn verwerkt, dat werkt. Je moet dus nooit met vloerpotten werken.” Dave Drossaert: “Een onderwijsconcept staat nooit langer dan tien jaar. Je moet zorgen voor verschillende plekken. Dit gebouw kent grote ruimten voor 70 leerlingen, kleinere voor 20 tot 50 en hele kleine voor kleine groepen. Leerlingen werken ook individueel in de verkeersruimten, zoals de grote trappen. Het aantal werkplekken is hier het dubbele van het aantal leerlingen, omdat we het zo slim hebben ingericht.”
Hoe vermarkt je het concept UniC in de stad Utrecht? Drossaert: “We zijn benieuwd wat de scholenmarkt binnenkort doet. Onze diplomaresultaten zijn goed, vergeleken met andere scholen. Onze opbouw is 85% autochtoon en zo’n 15% allochtoon. Wij zijn een gewone school die erg geschikt is voor ouders en kinderen met lef die binnen een zekere vrijheid structuur kunnen maken en voor een echt leerlingenprofiel kiezen. Maar Utrecht kent een sterke witte vlucht uit de stad. Zoals veel Jenaplan-ouders, waarbij we alleen merken dat deze ouders vooral voor scholen in Zeist en De Bilt kiezen, terwijl wij om de hoek zitten. Dat moet gewoon veranderen. UniC is toegankelijk, behapbaar en transparant. Het gebouw voelt als een jas; het is echt UniC, tot in de detaillering past het bij ons onderwijsconcept.”
UniC-rector Dave Drossaert: “De autoriteit die een leraar heeft staat los van een specifieke structuur.”
Projectinformatie: Project: school voor havo en vwo
Architect: Ector Hoogstad Architecten BV
Adviseurs programma van eisen en bouwbegeleiding: ICSadviseurs
Aantal leerlingen: 480
Investering: 7 miljoen euro, exclusief BTW
Bruto vloeroppervlak: 4.896 m²
Voor meer informatie surft u naar www.unic-utrecht.nl.
schooldomein
januari 2011
27
Scheikunde op de basisschool In de Schooldomeineditie van januari 2006 zetten we de schijnwerpers op de protestants-christelijke basisschool De Klokbeker in Ermelo die een eigen techniekwerkplaats had gerealiseerd. Nieuw in de werkplaats is het laboratorium. En wat voor één. De opstelling zou op een school voor voortgezet onderwijs niet misstaan. Tekst en foto’s Basisschool De Klokbeker
V
oor de bouwers van het laboratorium was het de eerste keer dat zij een dergelijke opstelling op een basisschool realiseerden. Maar waarom een laboratorium? André Guijs, directeur van De Klokbeker legt uit: ‘Het heeft allemaal met de visie van onze school op onderwijs te maken. We merken dat kinderen veel meer leren als ze iets met alle zintuigen kunnen ervaren. In het eigen lokaal zijn daarvoor niet altijd de mogelijkheden en dan is het heerlijk als je gebruik kunt maken van ruimtes die voor een bepaald doel zijn gebouwd. En zo raar is dat ook niet; je gymt toch ook liever in een sporthal dan in een klaslokaal!’ Opvallend aan zowel de techniekwerkplaats als het laboratorium is de aandacht voor details. Zowel de vormgeving als de aankleding zijn afwijkend van wat op veel scholen gebruikelijk is. De school heeft veel oog voor inrichting van de ruimtes. ‘De werkplaats hebben we de uitstraling van een ruimtevaartlaboratorium gegeven. Dus veel chroom, aparte verlichting aan trussen en donkerblauwe wanden. Zo gauw een kind de werkplaats binnenstapt, ziet hij dat techniek een vak apart is met eigen veiligheidseisen, en gaat zich daarnaar gedragen.’
28
schooldomein
januari 2011
Futuristisch In de visie van Guijs moest het laboratorium dan ook een bijzonder vormgegeven opstelling worden. ‘We hebben bij diverse leveranciers geïnformeerd naar de mogelijkheden. Dat viel niet mee; de meeste producenten hebben een min of meer traditionele laboratoriumopstelling. Wij zochten echter maatwerk en kwamen uiteindelijk terecht bij Waldner voor het laboratoriumdeel en bij interieurbouwer Harmeling uit Rijssen voor de kasten, het werkblad en de krukken. Hoewel het voor deze bedrijven een klein project betrof, hebben ze er iets bijzonders van gemaakt. Een groot voordeel was dat Harmeling beschikt over een eigen ontwerpafdeling. Zij hebben een futuristisch ogend ontwerp gemaakt met led-verlichting en een prachtige fotoachterwand.’ Het laboratorium wordt gebruikt door kinderen vanaf groep 3. De kinderen dragen allemaal een laboratoriumjas om hun kleding te beschermen. Dit overigens om het ‘echt’ te laten lijken en niet vanwege de gevaarlijke stoffen waarmee gewerkt worden. Er is bewust gekozen om al vanaf groep 3 in het laboratorium te werken. ‘Je kunt niet vroeg genoeg beginnen. Volgend jaar willen we
“De werkplaats hebben we de uitstraling van een ruimtevaartlaboratorium gegeven.”
onderzoeken of we ook chemielessen aan de kleuters kunnen geven. We praten overigens wel over ‘huis, tuin en keuken chemie’. In groep 3 gaan de kinderen bijvoorbeeld aan de slag met limonade en water. Ze moeten proefondervindelijk erachter komen wat de juiste mix is. Daarbij gaat het om het juist meten van hoeveelheden en het registreren van de resultaten. Kinderen leren op deze wijze hoeveelheidbegrippen als centiliter en milliliter. Ook leren ze hoeveelheden te schatten. ‘De materialen zijn overigens wel volwassen, zo staan de kasten vol met reageerbuizen, maatbekers en erlenmeyers.’
Het vliegende theezakje De oudere kinderen gaan moeilijkere experimenten aan. ‘Zoals het vliegende theezakje’, vertelt Guijs. ‘De benodigdheden zijn een theezakje en een pakje lucifers. Eest moet de thee uit het zakje worden verwijderd. Vervolgens maken ze een kokertje van het lege theezakje en zetten die rechtop tafel. Met een lucifer steken ze de bovenkant van het kokertje in brand. En voilá het kokertje vliegt door de lucht. Met de kinderen bespreken we welke natuurkundige principes hier achter zitten.’ De lesmethode is ontwikkeld door een ouder van de school (tevens docent scheikunde), Ilse van der Schatte Olivier. Samen met een groep studenten heeft zij een doorgaande lijn gemaakt voor groep 3 tot en met groep 8. ‘Voorwaarde was dat het aan zou sluiten op het lesprogramma van het voortgezet onderwijs. De methode gaat in op zaken als stofeigenschappen, mengen en scheiden, verhitten en schuwt natuurkundige termen niet. Zo wordt
consequent gesproken over grammen in plaats van eetlepels, over bekerglazen in plaats van limonadeglazen en over massa in plaats van gewicht.’
Ervaren! Landelijk is er steeds meer aandacht voor wetenschap binnen het basisonderwijs. Verspreid over Nederland zijn zogenaamde wetenschapsknooppunten opgezet. Hierin werken universiteiten, PABO’s en basisscholen samen. Doel van de samenwerking is om wetenschappelijke onderzoeken te vertalen naar het basisonderwijs. ‘De Klokbeker is een van de voorhoedescholen op het gebied van ontdekkend leren’, vertelt Guijs. En dat blijft niet beperkt tot alleen het vak scheikunde. ‘Op onze school hebben we een groot aantal activiteiten. Zo nodigen wij bijvoorbeeld een kok uit als we het over voeding hebben en iemand van Archeon om te vertellen over het leven in de riddertijd of de prehistorie. Voor natuuronderwijs gebruiken we helemaal geen methode meer. We trekken zoveel mogelijk de natuur in en maken gebruik van leskisten. Onderwijs moet je niet volgen maar moet je ervaren!’ Regelmatig organiseert De Klokbeker kijkochtenden voor andere scholen. Zij kunnen dan kennismaken met het onderwijssysteem op de school en met de werkplaats en het laboratorium. Inschrijven hiervoor kan via www.teamonderwijs.nl. Voor meer informatie kunt kijken op www.klokbeker.com of
Projectinformatie: Project: ontwikkeling laboratorium op De Klokbeker
Ontwerp en inrichting: Harmeling Rijssen
Laboratoriumopstelling: Waldner
Bruto vloeroppervlak: 18m²
Bouwkosten: s 32.000,00
Ingebruikname: 1 november 2010
mailen naar André Guijs, klokbeker@chello.nl.
schooldomein
januari 2011
29
architectuur
“Een feest om een oud gebouw nieuw leven te geven” Nieuw leven voor oude schoolgebouwen. Soms weer als huisvesting voor het onderwijs, soms als ruimte voor educatieve en culturele functies. Herbestemming is hoogst actueel. “Het is een feest om een gebouw met een geschiedenis een nieuw leven te schenken”, zegt de architect.
E
norm veel panden staan leeg; schoolgebouwen, kantoorgebouwen, gemeentehuizen, fabrieken en kerken. “Nederland is veel leger dan men denkt”, aldus Monique Eerden van het Nationaal Programma Herbestemming. “Dagelijks neemt de leegstand met één boerderij toe”, rekent zij voor. “Wekelijks met twee kerken en maandelijks met één klooster.” Dergelijk dramatische cijfers heeft zij nog niet van onderwijsgebouwen, maar dat het beeld vergelijkbaar is, staat vast. “Schaalvergroting binnen het onderwijs is daar debet aan”, weet zij. Het door onder
30
schooldomein
januari 2011
andere OCW gedragen Programma Herbestemming is een netwerk van organisaties die gezamenlijk aan de bevordering van herbestemming werken. Door de praktijk te stimuleren, door kennis te bundelen en het onderwerp te agenderen. Bijvoorbeeld met inzet van zogenoemde vliegende brigades, het beschikbaar stellen van subsidies voor haalbaarheidsonderzoeken en het wind- en waterdicht houden van gebouwen. En door het opzetten van een digitale kennis- en projectenbank, die de bestaande kennis rond herbestemming ontsluit. “Onze
ambitie is om de verschillende kennisstromen, bijvoorbeeld vanuit de bouwsector, de architectuur, monumentenzorg en de wet- en regelgeving, met elkaar te verbinden. We willen best practices verzamelen en vooral alle partijen samenbrengen.” Eerden geeft als goed voorbeeld een schooldirectrice van de Plechelmusschool in Hengelo, die in plaats van nieuwbouw ervoor koos een kerk uit de jaren vijftig tot schoolgebouw te laten transformeren. “Negen jaar kostte het haar om dat te realiseren, maar uiteindelijk met groot succes. Het ontwerp is beloond
met een VSB prijs van € 50.000,- en met de Gouden Piramide 2010, de Rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap.”
Tekst Theo van Oeffelt Illustraties Arconiko architecten/Jan Paul Mioulet, AGS architekten
Oude nieuwe school In een gelukkig korter tijdsbeslag dan negen jaar kreeg een voormalige sociale academie in het centrum van Rotterdam een nieuw leven, nu als brede school. Architect Frido van Nieuwamerongen van het bureau Arconiko architecten werd in 2007 gevraagd het uit 1971 daterende gebouw opnieuw geschikt te maken voor een onderwijsfunctie. “Een complexe opgave”, vertelt hij, “want het gebouw moest onderdak gaan bieden aan twee basisscholen, twee peuterspeelzalen, twee gymzalen en een buitenschoolse opvang. Plus dat er extra buitenruimte moest worden gecreëerd voor de diverse gebruikers.” Wat hem hielp was het gebouw zelf. “Een groot, robuust bouwwerk met veel overmaat, waarbinnen en waarop veel mogelijk bleek.” Binnenin door de bestaande patio te overdekken en zo een schitterend atrium te realiseren, dat voor veel daglichttoetreding zorgt en alle gebruikers visueel met elkaar verbindt. Bovenop door op het dak een groot schoolplein aan te leggen. Sommige ingrepen waren fors, zoals een volledig nieuwe luchtbehandelinginstallatie, andere waren simpel, en vooral slim.“ De beide scholen hechten aan eigen ruimten, eigen zelfstandigheid en uitstraling, maar ook aan flexibiliteit. Daarom zijn de gezamenlijk te gebruiken ruimten te herkennen aan een groene kleur, is de Willibrordschool in het blauw gestoken en weten leerlingen, leraren en ouders de Jan Prins te vinden dankzij diens oranje kleur. Heeft de ene school op een gegeven moment meer ruimte nodig en kan de ander met wat minder toe, dan is het overschilderen van een lokaal voldoende, zoals inmiddels ook is gebeurd.”
Duurzaamheid gediend “Hergebruik is ook duurzaam”, benadrukt Van Nieuwamerongen, wijzend op de kozijnen die vroeger rond de patio waren geplaatst en nu dienen als binnenwanden. “Veel van de oorspronkelijke materialen zijn opnieuw gebruikt.” Datzelfde beklemtoont architect Mark Feron van AGS Architekten uit Heerlen wanneer hij rondleidt door de verbouwde voormalige ambachtsschool in Alkmaar. Het imponerende gebouw uit begin jaren twintig van de vorige eeuw heeft een nieuwe ziel gekregen als Cultureel Cluster
Alkmaar. “Stel je toch voor wat een claim op het milieu was gelegd wanneer dit gebouw was gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw. Door hergebruik produceer je vrijwel geen afval en onttrek je geen nieuwe grondstoffen aan de aarde.” Feron koos ervoor de oorspronkelijke ruimtelijkheid van het gebouw terug te brengen en liet alle latere toevoegingen weghalen. “Luisteren en voelen naar wat het gebouw te vertellen heeft, daar gaat het om.” “Dienstbaar aan het gebouw”, noemt hij zichzelf als architect. De vele grote en hoge ruimtes is hij gaan benadrukken. Nieuwe wanden en deuren hebben een hoogte van twee meter dertig, daarboven bracht hij glas aan, om de originele verhoudingen in het zicht te laten. De talrijk aanwezige verticale lijnen inspireerden hem tot het aanbrengen van horizontale lijnen, bijvoorbeeld met nieuwe lichtarmaturen. Nieuwe installaties zijn in beeld gebleven en niet boven verlaagde plafonds aangebracht. Alle techniek is op een heel zorgvuldige wijze geplaatst. “Niet de vraag mooi of lelijk speelt een rol, maar of er voldoende aandacht, voldoende respect bestaat hoe om te gaan met het gebouw”, stelt Feron vast.
Veel verrijking Beide architecten betuigen, los van elkaar, welke verrijking herbestemming kan geven. Van Nieuwamerongen: “Omdat er veel vast ligt, vroeg het ontwerpproces minder tijd, en is er meer ruimte om te komen tot verfijning, tot detaillering.” En Feron geeft aan hoe belangrijk de intrinsieke waarde van een gebouw is: “Dat overstijgt de behoefte om een nieuw architectonisch gebaar te maken. Nieuwbouw is voor sommigen wellicht meer sexy, dit is veel spannender.”
Van Nieuwamerongen bepleit aanpassing van de bekostigingsstelsels voor onderwijsgebouwen. “Het ontbreekt gemeenten aan beleid om schoolgebouwen te transformeren en daarvoor financiën beschikbaar te stellen”, constateert hij. Feron wijst tot slot op de opgave om niet alleen vooroorlogse schoolgebouwen, maar ook die uit de wederopbouwperiode de kans op herbestemming te geven. “Misschien niet altijd even degelijk gebouwd, wat echter alsnog is aan te brengen, maar altijd een toonbeeld van ruimtelijkheid, en dat krijg je met de budgetten van deze tijd nooit voor elkaar.” Zie voor het Nationaal Programma Herbestemming: www.herbestemming.nu.
BNA Onderzoek BNA Onderzoek, waarin onder andere is opgegaan de Stichting Architecten Research Onderwijsgebouwen (Staro), bundelt de studie- en onderzoeksactiviteiten van de Bond van Nederlandse Architecten. De kennis en expertise van de BNA-leden betreffende onderwijshuisvesting en de activiteiten rondom dit thema komen hierin terug. BNA Onderzoek is een platform voor verdieping en collegiale kennisuitwisseling van alle BNA-leden, waar verschillende expertises worden samengebracht en kruisbestuiving mogelijk wordt gemaakt. Het programma is zeer divers, zowel thematisch als in vorm. De redactieraad, verantwoordelijk voor de Schooldomeinrubriek Architectuur, wordt gevormd door Kees Willems, Marjolein Bosscher, Michaela Stegerwald, Michiel Snelder, Carla Roos, Theo van Oeffelt en Jutta Hinterleitner. Meer informatie: www.bna-onderzoek.nl.
schooldomein
januari 2011
31
schooldomein assessment
Welkom bij
24-08-2010
11:27
Pagina 1
0251 259 124 info@careerhandling.nl www.careerhandling.nl
LOOPBAANMANAGEMENT EN COACHING
CareerHandling Assessment CareerHandling is professional op het gebied van selectieontwikkel- en loopbaanadvies-assessments. Onze assessoren weten hoe belangrijk de ondersteunende en voorwaarde scheppende werkzaamheden zijn in het onderwijs. Zij leveren maatwerk voor de assessments van ondersteunende functies of het nu gaat om een Hoofd Bedrijfsbureau of over een projectmanager ICT. Wij hebben modern geoutilleerde Assessment Centers in geheel Nederland. U kunt ons bereiken op 0251 259 124 of via; info@careerhandling.nl
De Ron de Groot Groep is al jaren gespecialiseerd in de inrichting van theater gerelateerde ruimtes. We hebben inmiddels ook vele scholen ingericht. Specifieke theater scholen, maar ook reguliere scholen hebben we mogen voorzien van ons uitgebreide assortiment. Ook zo’n mooi toneel voor uw school? Bel ons!
• Toneelgordijnen • Grid en Rails • Verduisteringsgordijnen (SCHOOL)TONEELINRICHTING
• Balletvloeren • Podium-elementen • Hoogwerkers
Voor ons assortiment en meer informatie kunt u kijken op:
www.theatertextiel.com Voor een vrijblijvende afspraak kunt u ons bellen op:
0182-61 63 10
• Horizondoeken • Filmschermen • Vlamvrij preparaat • En nog veel meer!
magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
schooldomein zorgdomein wijkdomein
Beter Programma van Eisen dankzij Scholenbouwwaaier
Schoolmeubilair met geĂŻntegreerde iPad Vreemd vermogen aantrekken voor extra financiĂŤle armslag
jaargang 22 januari 2011
3
MAAK RUIMTE
FUNCTIONEEL CREËER, IMPONEER, INSPIREER, VA R I E E R EN CO M B I N EER !
DOELGERICHT INDELEN Met de mobiele wandsystemen van BREEDVELD bieden we u een prachtig pallet aan speelmogelijkheden met licht, ruimtelijke effecten en efficiency. De vouw-, paneel en glaswanden hebben alles in zich om elke gewenste ruimte-indeling tot een succes te maken. Onderwijsinstituten, overheid en bedrijfsleven plukken de vruchten van efficiënt ruimtegebruik en optimale flexibiliteit.
PANEELWANDEN / VOUW WANDEN / GL ASWANDEN / SCHUIFWANDEN / SPECIALS
T: +31 (0)487 542 888 of E: info@breedveld.com
www.breedveld.com
Die wiebelkont… …waarom wiebelt die eigenlijk? Een meisje dat nu eindelijk kan stilzitten in de klas, nadat ze jarenlang voor ‘wiebel’ was uitgemaakt. Een jongen die ineens een heel behoorlijk handschrift heeft en daardoor betere cijfers haalt. Een brugklassertje dat goed rechtop kan zitten en nu ineens gewoon oplet. Drie concrete voorbeelden van praktijksituaties, waarin aangepast meubilair van Maatwerk het verschil maakte. ‘In het reguliere onderwijs groeit de groep leerlingen die gebaat is bij op maat gemaakt meubilair.’ Aan het woord is Roland Ouwejan, directeur en mede-eigenaar van Maatwerk Revalidatietechniek. ‘Het gaat vaak maar om onopvallende symptomen, die ook nog eens vrij makkelijk onopgemerkt kunnen blijven. Docenten hebben het niet altijd in de gaten. Dat is menselijk; we roepen makkelijker ‘zit toch eens stil!’ dan dat we ons afvragen waarom een kind eigenlijk constant beweegt. Maar regelmatig is er een dieperliggende oorzaak voor die fysieke onrust. Een lage of te hoge spierspanning bijvoorbeeld, hypermobiele gewrichten, te grote elasticiteit – er zijn talloze medische redenen te noemen waardoor een leerling op standaard meubilair niet goed uit de verf komt. En het is van groot belang dat een kind zo goed mogelijk presteert. Niet alleen voor zijn gevoel van eigenwaarde, maar ook voor de rest van zijn leven. Kunnen stilzitten dankzij een aangepaste stoel; het kan later het verschil zijn tussen een leuke baan hebben en moeten leven van een uitkering.’ Nog even zakelijk... Driekwart van de productie van Maatwerk wordt geleverd aan scholen in het regulier onderwijs. Aanvragen verlopen veelal via het privécircuit, maar onder docenten groeit het bewustzijn omtrent de mogelijkheden. Voor aanschaf van aangepast meubilair kan in veel gevallen een beroep worden gedaan op wettelijke regelingen.
hal 7 096 .E r n d stan
Maatwerk maakt modulaire systemen voor nu en straks met veel vakmanschap en door productie in huis sterk servicegericht
Nieuwe Havenweg 5, NL-6827 BA Arnhem, t. 026-3512247, f. 026-4437950, info@kindermeubilair.nl, www.kindermeubilair.nl
Een
duurzame toekomst begint bij een duurzame school
MFC Skoatterwâld, Heerenveen Differentiatie: Gecombineerd project, 88 (levensloop-)appartementen, 12 grondgebonden woningen, 24 psychogeriatrische zorgeenheden, kinderopvang, school, gymzaal, sociaal cultureel centrum en commerciÍle ruimte Ontwerp: KOW, 2004 Status: Opgeleverd Architect: ir. Hans Kaashoek Opdrachtgever: Corporatieholding Friesland Indien u meer informatie wenst over deze school of de vele andere onderwijsprojecten van KOW neemt u dan gerust contact met ons op via: T 070 346 66 00 E info@kow.nl
duurzaam, veelzijdig en gedreven Amsterdam / Den Haag / Eindhoven / Rotterdam / Shanghai - www.kow.nl
25 t/m 29 januari, jaarbeurs Utrecht
Welkom op de NOT 2011 Omdat scholen misschien wel de ‘belangrijkste maatschappelijke gebouwen in een mensenleven’ zijn, moet er met zorg en aandacht naar de school worden gekeken. Zowel qua gebouw als inrichting. Want: hoe prettiger het daar toeven is, des te beter zullen de prestaties van de leerlingen zijn.
Foto Kees Rutten
D “Alle hens aan dek om van scholen heel goede en fijne gebouwen te maken.”
aarvan is André Mol, adviseur architectuurbeleid bij de Rijksbouwmeester overtuigd. De Rijksbouwmeester adviseert politiek Den Haag onder meer op het gebied van schoolgebouwen en hun inrichting. “Een goed schoolgebouw gaat niet alleen over een leuke buitenkant en fraaie architectuur”, vindt Mol. “Het gaat over hoe leraren en leerlingen er in functioneren en hoe het aansluit op de moderne tijd waarin scholieren er bijvoorbeeld met naschoolse opvang steeds meer tijd in doorbrengen.” Mol vindt dat er een “pijnlijk verschil” zit tussen de aandacht die er voor de architectuur en inrichting van kantoren is en die voor scholen, “misschien wel de belangrijkste gebouwen in een mensenleven. Het is daarom alle hens aan dek om van scholen heel goede en fijne gebouwen te maken.”
Scholenbouwwaaier De Rijksbouwmeester presenteert op de NOT 2011 een prototype van haar zogeheten scholenbouwwaaier, bedoeld als leidraad en ondersteuning voor gesprekken tussen verschillende partijen die een school willen bouwen of verbouwen, van scholen en
stedenbouwkundigen tot architecten en de gemeente. Kijk voor meer informatie op pagina 43 van deze Schooldomein.
Nationale Onderwijstentoonstelling 2011 De Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) is de grootste vakbeurs van Nederland voor professionals in het PO, VO en MBO. Gedurende vijf dagen brengen ruim 500 exposanten het nieuwste uit de markt. Multimediale ontwikkelingen, veiligheid, nieuwe relevante software, ‘groen’ onderwijs en hoe om te gaan met multitaskende leerlingen met infobesitas… De NOT kent de trends en na één bezoek bent u weer helemaal bij.
NOT 2011
De NOT 2011 is van dinsdag 25 tot en met zaterdag 29 januari 2010, dagelijks geopend van 9.30 tot 17.00 uur in de Jaarbeurs Utrecht, hal 7 t/m 12.
schooldomein
januari 2011
37
Groene Hart Rijnwoude Hazerswoude Dorp
Openbare Montessori basisschool Oegstgeest
Basisschool De Stromen Alphen aan den Rijn
Christelijk College Nassau-Veluwe Harderwijk
De Jong Gortemaker Algra is een landelijk opererend architectenen ingenieursbureau, gevestigd in gebouw Las Palmas te Rotterdam. Wij geven op innovatieve wijze vorm aan gebouwen voor zowel de maatschappelijke sector (gezondheidszorg, onderwijs, sporten recreatie) als de commerciĂŤle sector (kantoren, bedrijfsgebouwen, beursgebouwen). Onze 100 medewerkers bieden een breed Trinitas College Heerhugowaard
dienstenpakket aan rondom ontwerp en uitvoering vanuit de disciplines architectuur, bouwkunde, constructie, interieurarchitectuur en projectmanagement.
postbus 51113 - 3007 gc rotterdam - t 010 297 30 30 f 010 297 30 31 - www.djga.nl - info@djga.nl
Alle hens aan dek om het binnenmilieu te verbeteren! Sinds 1997 zijn de VNG normen voor onderwijsgebouwen alleen geïndexeerd, maar niet meer aangepast aan de strengere eisen op het gebied van binnenmilieu. En dan hebben we het nog maar over het minimum op het gebied van het binnenmilieu.
Tekst Rien Trouborst en Roelof Gortemaker Foto de Jong Gortemaker Algra
E
en school voldoet aan de eisen als het CO2 gehalte onder de 1200 ppm ligt, maar dat is nog steeds flink hoger dan de gezonde concentratie van minder dan 800 ppm. Een te hoge CO2 concentratie heeft een negatieve invloed op de leerprestaties. Volgens rapportages uit 2009 voldoen ruim 80% van de scholen niet aan de eis van een gezond binnenmilieu.
Bewezen installatieconcepten Frisse scholen kunnen gebouwd worden door innovatieve concepten toe te passen, waarbij energiebesparing én een goede ventilatie geïntegreerd worden opgelost. Koeling en verwarming door betonkern-
“Een te hoge CO2 concentratie heeft een negatieve invloed op de leerprestaties.” activering en mechanische ventilatie met warmte terugwinning zijn daarbij installatieconcepten die zich bewezen hebben, bijvoorbeeld in het Trinitas College in Heerhugowaard, niet voor niets een voorbeeldproject! Kijk voor meer informatie op www.djga.nl.
schooldomein
januari 2011
39
SAMEN UW OPTIMALE OMGEVING ONTWIKKELEN Strategische oplossingen in vastgoed en huisvesting
HEVO voorziet opdrachtgevers met complexe huisvestingsvraagstukken van antwoorden die bijdragen aan een optimale leef- en werkomgeving. We kunnen u ondersteunen bij vrijwel elk facet van vastgoedontwikkeling. Daarbij streven we altijd naar gebouwen die duurzaam presteren en een klantrelatie die minstens zo duurzaam is. Een partnership dat we bouwen op basis van oprechte betrokkenheid, kennisuitwisseling en wederzijds vertrouwen. Een open en resultaatgerichte benadering waarbij we elkaar blijven inspireren. Samen zijn we in staat het schijnbaar onmogelijke toch mogelijk te maken. Wij helpen opdrachtgevers in onderwijs, overheid, zorg en bedrijfsleven hun dromen te vangen in huisvesting en vastgoed. Voor meer informatie: (073) 6 409 409 info@hevo.nl www.hevo.nl
HEVO biedt u: Strategisch vastgoeden huisvestingsadvies Projectmanagement Duurzaamheidsadvies Expertisecentrum
Helder in onderwijshuisvesting Als strategisch huisvestingsadviseur helpt HEVO onderwijsinstellingen hun huisvestingsambities vorm te geven. Doordat we al onze specifieke marktkennis hebben gebundeld in specialistenteams, schakelt u altijd met iemand die de onderwijswereld door en door kent.
W
e kennen de trends en ontwikkelingen én de consequenties daarvan voor uw huisvesting. Minstens zo belangrijk: we zijn volledig op de hoogte van alle wetten, regels en eisen waaraan uw herontwikkeling of nieuwbouw moet voldoen. Met de valkuilen helder in beeld weten we binnen de bestaande kaders precies de meerwaarde te vinden.
Helderheid verschaffen Het kind en de onderwijsvisie staan daarbij centraal. Een schoolgebouw moet faciliterend en ondersteunend zijn qua sfeer, identiteit en uitstraling aan de onderwijskundige visie. Van een statisch schoolgebouw voor de komende 40 jaar hebben we de behoefte zien verschuiven naar dynamische huisvesting. Een modern schoolgebouw is voorbe-
“Een schoolgebouw moet faciliterend en ondersteunend zijn qua sfeer, identiteit en uitstraling aan de onderwijskundige visie.” reid op veranderingen in onderwijsmethodiek, maar ook op krimpende leerlingaantallen. Op het gebied van exploitatie en duurzaamheid worden juist wél keuzes voor de lange termijn gemaakt. Scholen dragen steeds meer eigen verantwoordelijkheid en dat schept behoefte aan duidelijkheid. Die helderheid verschaffen, is HEVO ten voeten uit. Kijk voor meer informatie op www.hevo.nl.
schooldomein
januari 2011
41
CREATIEVE ADVISEURS VOOR UW AMBITIES
M3V adviespartners ontwikkelt beleid en huisvesting voor onderwijs, kinderopvang, cultuur, welzijn, sport en combinaties hiervan. In huisvesting creĂŤren we gebouwen met toekomstwaarde, in beleid initiĂŤren we vernieuwingen voor betere oplossingen. We regisseren complexe processen vanuit inhoud, brengen belangen bij elkaar en zorgen voor draagvlak. Voor ons staat het duurzaam realiseren van uw visie en ambities centraal. Onze opdrachtgevers zijn gemeenten, scholen en schoolbesturen, maatschappelijke instellingen voor cultuur en sport, organisaties voor kinderopvang en woningcorporaties. Wilt u aansprekende voorbeelden zien van onze projecten? Ga naar www.m3v.nl, bel ons op 026-4822520 of mail ons via info@m3v.nl.
m3v adviespartners l Postbus 221 l 6860 AE Oosterbeek l 026 - 482 25 20 l info@m3v.nl l www.m3v.nl l Fotografie DigiDaan
In de zomer van 2009 bracht Rijksbouwmeester Liesbeth van de Pol op verzoek van het kabinet, het advies ‘Gezond en goed – Scholenbouw in topconditie’ uit. In dit advies wordt duidelijk dat meer dan één miljoen leerlingen in het primair onderwijs les krijgen in gebouwen waarvan de kwaliteit ondermaats is. Het adviesrapport van de rijksbouwmeester heeft inmiddels geleid tot een aantal concrete resultaten waarvan de ‘Scholenbouwwaaier’ het meeste in het oog springt.
Scholenbouwwaaier:
hulpmiddel bij formulering ambities in PvE Tekst Marco van Zandwijk
D
e scholenbouwwaaier is een praktisch hulpmiddel om ambities ten aanzien van de huisvesting vooraf meer gestructureerd mee te nemen in het Programma van Eisen (PvE). Uit de verkregen reacties op onderzoek dat in het verlengde van het adviesrapport heeft plaatsgevonden, bleek namelijk dat gebruikers hun wensen en ambities lang niet altijd even goed kunnen uitdrukken. Althans dat wat zij willen, is lang niet altijd terug te lezen in de programma’s van eisen die voor hen worden opgesteld. De kracht van de waaier ligt met name in inzet als communicatiemiddel, zo blijkt uit de eerste praktijkervaringen die met de waaier zijn opgedaan. De waaier speelt in op de behoefte aan een gezamenlijke taal waarmee alle betrokkenen uitdrukking kunnen geven aan het gewenste kwaliteitsniveau van de leefomgeving, waarin kinderen het grootste deel van hun tijd zullen doorbrengen.
Gebruikerswensen De scholenbouwwaaier - naar analogie van de kleurenwaaier - beoogt niet compleet te zijn of pasklare antwoorden te geven. Hij reikt op een overzichtelijke manier gesprekspunten aan voor iedereen die met het (ver)bouwen van een school te maken krijgt. Met de scholenbouwwaaier krijgen opdrachtgever en gebruiker een instrument in handen om
ambities ten aanzien van de huisvesting in een vroeg stadium van de (ver)bouw helder te formuleren en bespreekbaar te maken met alle betrokkenen in het bouwproces. De waaier is opgebouwd rond een aantal thema’s, waarmee gebruikerswensen vooraf gestructureerd in het Programma van Eisen kunnen worden opgenomen.
Versie 2.0 Scholen, gemeenten, adviseurs en architecten reageren overwegend enthousiast op het ontwikkelde concept van de scholenbouwwaaier. Atelier Rijksbouwmeester onderzoekt momenteel in samenwerking met het Servicecentrum Scholenbouw of het prototype van de Scholenbouwwaaier inderdaad een geschikt instrument is om verder te ontwikkelen en te implementeren. Een aantal belangrijke stakeholders uit de scholenbouwwereld hebben hierop al zeer enthousiast gereageerd en medewerking toegezegd in het vervolgtraject. Ook recent op 3 november tijdens een presentatie voor 1.000 mensen bij het Jaarcongres Brede Scholen is er zeer positief gereageerd. De bedoeling is op de NOT de scholenbouwwaaier versie 2.0 te presenteren en bekend te maken hoe het implementatietraject eruit gaat zien. Hierover vindt momenteel overleg plaats met onder meer OCW, VNG en PO-raad. Meer informatie is te vinden op www.scholenbouwwaaier.nl. Ook kunt u mailen met Marco van Zandwijk van het Service Centrum Scholenbouw, m.zandwijk@scsb.nl.
schooldomein
januari 2011
43
Ik heb recht op een frisse school
Alle ruimte voor de beste oplossing Kinderen hebben recht op goed onderwijs en presteren beter in een
Wij adviseren, kijken naar de toekomst en denken met u mee als het
gezond en fris binnenklimaat. De Groot Vroomshoop Bouwsystemen
gaat om tijdelijke, semi-permanente en permanente huisvesting.
bouwt duurzame, flexibele en betaalbare schoolgebouwen die vol-
Kijk op www.degrootvroomshoop.nl.
doen aan de hoogste eisen.
T +31 (0)546 666 333
Bouwsystemen is onderdeel van De Groot Vroomshoop Groep
I www.degrootvroomshoop.nl
iPad geïntegreerd in ‘Salsa-tafel’
Vanerum integreert schoolmeubilair en digitale producten Exposant Vanerum toont interessante noviteiten op de NOT. Frank Straus van deze schoolmeubilairfabrikant verklapt dat dit bedrijf twee nieuwe producten zal presenteren op de NOT. Een daarvan heeft alles te maken met de digitalisering van het onderwijs, die volgens Straus geen grenzen meer kent. “De toekomst van de school is technologie”, stelt hij onomwonden.
“H
et inrichten van een klaslokaal is geen kwestie meer van een stel tafels en stoelen neerzetten, een bord neerhangen en klaar ben je. Het wordt de uitdaging om moderne technologie zo uit te voeren in de schoolinrichting dat je alle mogelijkheden daarvan zo volledig mogelijk kan benutten.” Waar concurrerende bedrijven met schoolmeubilair komen of met digitale producten, probeert Vanerum beide werelden te verenigen en te integreren in één product. Denk bijvoorbeeld aan tafels met ingebouwde iPads, een nieuw product dat op de NOT te zien zal zijn. “Het zijn loungetafels, bedoeld voor in ruimtes waar leerlingen tussen de lessen door verblijven”, licht Straus toe. “Om te lunchen en zich te vermaken. Maar nu hebben scholieren er ook toegang tot internet en kunnen ze er snel wat opzoeken. Voor persoonlijke maar ook voor onderwijsdoeleinden. Zo kunnen ze, terwijl ze loungen, toch nog met onderwijs bezig zijn.” Interactief, inspirerend en innovatief, een product dat voldoet aan de maatstaven
van de zogenoemde ‘3i’-filosofie van het bedrijf. Aan iedere tafel kunnen vier leerlingen zitten en werken.
Optiplus Een ander nieuw product van Vanerum is Optiplus: tafels en stoelen die volledig verstelbaar zijn, gebaseerd op het Zweedse Mandalmodel. “Alle tafels zijn van gelijke hoogte”, legt Straus uit. “Maar de voet- en zitplaat zijn te verstellen waardoor iedere leerling goed kan zitten.” Het voordeel? “Scholen moeten nu groot inslaan met diverse maten tafels en stoelen, waardoor ze vaak met een overschot komen te zitten. Dat neemt onnodig ruimte in. Daarbij is Optiplus ergonomisch voor de leraar. Met correctiewerk hoeft die dan niet zo ver te bukken.” De volgende stap is ook dit product digitaliseren met de mogelijkheid een iPad in het tafelblad in te pluggen, met toegang tot het net. “Want uiteindelijk zal ieder kind met z’n eigen iPad naar school toe komen”, voorziet Straus.
schooldomein
januari 2011
45
Omarm de natuur en win een Forbo vloer! Schrijf uw school in op de NOT 2011
Doe mee met de For Schools ontwerpwedstrijd Win een gratis Forbo vloer van het winnende ontwerp
“Inrichting moet identiteit van scholen ondersteunen” Ook schoolmeubelenfabrikant Presikhaaf is gericht op het integreren van techniek in de klasinrichting. Zo heeft het bedrijf iDesk in het assortiment: tafels waarin beeldschermen en toetsenborden zijn verzonken in het blad. Het bedrijf zal op de NOT nieuwe producten laten zien die inspelen op nog andere ontwikkelingen binnen het onderwijs. Foto Kees Rutten
“S
cholen willen zich steeds meer onderscheiden om te concurreren met anderen en willen hun identiteit benadrukken”, weet woordvoerder Wim Kruyswijk. “Dat kunnen ze goed doen met een inrichting die hun identiteit ondersteunt. Daarom bieden we steeds meer keus in bijvoorbeeld de kleur en het materiaal van schoolmeubilair. En in plaats van tafels met rechte lijnen, robuust en gebogen meubilair en laatjes die leerlingen kunnen customizen.”
Expertisecentrum Onderwijs Leuk, zulke nieuwe producten, maar wat heb je er eigenlijk aan wanneer scholen in deze tijden van economische crisis helemaal geen financiële armslag hebben voor dergelijke investeringen? Wim Bos, bestuurslid van onder meer de Stichting ECO (Exper-
“Scholen willen zich steeds meer onderscheiden om te concurreren met anderen en willen hun identiteit benadrukken.” tisecentrum Onderwijs), zal op de NOT in een lezing uiteenzetten hoe scholen vreemd vermogen voor dit soort doeleinden kunnen aantrekken. Na het volgen van deze lezing hebben bezoekers antwoord op vragen als: is het eigen vermogen er alleen voor moeilijke tijden, waar liggen de grenzen voor de inzet van dit vermogen, is het niet de gemeente die moet zorgen voor huisvesting, zijn er mogelijkheden om meer grip te krijgen op huisvesting en zijn er risico’s aan de inzet van eigen vermogen voor uitbreiding van de formatie?
schooldomein
januari 2011
47
Concentratie
Standaard
Energie
Rust
SchoolVision
®
Significante verhoging van leerprestaties door licht* SchoolVision® heeft een positief effect op: • Concentratie van kinderen (toename van 18%) • Waardering van de leeromgeving • Motivatie van kinderen • Coöperatief samenwerken • Enthousiasme van kinderen • Communicatie tussen kinderen *) Gebaseerd op de resultaten van een onderzoek door de Universiteit Twente naar de werking van het lichtsysteem SchoolVision®.
www.lighting.philips.nl
Je brein groeit op het speelplein! Spelen/bewegen is voor kinderen van groot belang voor de gezondheid en de ontwikkeling van kinderen. Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat door bewegen ook de cognitieve vaardigheden zich beter en sneller ontwikkelen. Beweging baat het brein. Speelbrein richt zich op basisscholen, buitenschoolse opvang en kinderdagverblijven. Nog te vaak wordt het belang van (buiten)spel onderschat. Door het aanbieden van het Speelbrein-certificaat weten onderwijsinstellingen, haar leerlingen en hun ouders, zich verzekerd van een leerrijke speelomgeving. Een speelplein, ontworpen vanuit de behoefte van kinderen, dat uitnodigt tot vrij spel gericht op een goede balans tussen fysieke stimulatie, geestelijke uitdaging en ruimte voor creativiteit. Bezoek de KOMPAN stand in Hal 7, B126 of kijk alvast op www.speelbrein.nl.
Locker Go SONESTO, de innovatieve bedenker en leverancier van onder andere schoollockers, komt met een nieuwe versie van de twee jaar geleden ge誰ntroduceerde locker Go.
Deze locker is een lage uitvoering van de reeds ge誰ntroduceerde locker van ca. 1,95 m hoog. De hoogte bedraagt nu ca. 1,20 m. Er zijn uitvoeringen bestaande uit 1 tot 3 kolommen breed per kast met 3 of 6 vakken boven elkaar. Met deze vriendelijke
hoogte wordt tussen de opgestelde kasten overzicht gehouden en blijft het gevoel van ruimte gehandhaafd. Daarnaast is de kast uitstekend toe te passen bijvoorbeeld onder ramen of onder kapstokken of als balie. Door de geringe hoogte is dit
lockertype ook zeer geschikt voor basisscholen, al dan niet met kindvriendelijke draaiknoppen. Standaard is de bovenkant van de locker voorzien van een MDFplaat met houtdessin. Sonesto op de NOT: Hal 7, standnummer A064.
schooldomein
januari 2011
49
Marko Stage Systems Marko Stage Systems het speelkwartier Tijdens het speelkwartier zet je even het het podium podium op... op... Samenmet metde dekinderen kinderen of kinderen de kinderen Samen of de alleen?Het Hetkan kan allebei. alleen? allebei. HetStage StageSystem System van Marko is eenvoudig Het van Marko is eenvoudig op op te bouwen bouwenzonder zonder gebruik gereedschap. te gebruik vanvan gereedschap. Alleszet zetjejeheel heel snel in elkaar is zeer Alles snel in elkaar en isen zeer veiligen enstevig. stevig. kunnen verschillende veilig Er Er kunnen ookook verschillende opstellingengemaakt gemaakt worden. opstellingen worden. Van Van een een traditioneletoneelopstelling toneelopstelling tot echte een echte traditionele tot een catwalk en nog veel meer. Is de voorstelling afgelopen? Dan stapelt u (samen met de kinderen) alles weer snel op de praktische wagen. Opgeruimd staat netjes‌
Marko Veendam T +31 (0)598 - 698 798
Marko De Meern T +31 (0)30 - 669 69 69
info@marko.nl EE info@marko.nl www.marko.nl I www.marko.nl
Een revolutie waar u wél blij mee bent!
Ontketen de interactieve revolutie in uw school! U weet het. Er is een revolutie gaande in de onderwijswereld. Het digitaal en steeds interactiever lesgeven rukt op. Ongekende mogelijkheden komen in rap tempo binnen ieders handbereik. Alleen ontwikkelt de technologie zich zo snel, dat velen door de overvloed aan digitale bomen het interactieve bos niet meer zien.
Digitale Schoolborden
Ultra-Short-Throw Projectoren
(Touch) LCD en LED schermen
Monitorintegratie (ook in bestaande desks)
(Rooster) Informatie Distributie
Inrichtingsconcepten
PresenTable Educatie
e-Learning en Online Video
Interactieve LCD en LED schermen, digitale schoolborden, projectoren, document camera’s, stemkastjes, bedieningssystemen, tablets etc. stimuleren en veraangenamen het overdragen van informatie in de klas. Zowel voor de leraar als voor de leerling. BIS onderscheidt zich door deze producten niet als losse stukjes technologie aan te bieden maar ze samen te smelten tot één eenvoudig te gebruiken oplossing, waarmee u uw ideale leeromgeving creëert. Het BIS Educatieteam bestaat uit adviseurs die voor ieder type onderwijs en elke onderwijsinstelling de juiste audiovisuele, digitale en interactieve oplossingen adviseren, ontwerpen, realiseren en onderhouden. Wij maken u graag wegwijs in het doolhof van digitale leermiddelen en volgen voor u de ontwikkelingen op de voet. Met BIS Educatie als partner voor de totaalinrichting van uw leslokalen, collegezalen, auditoria, gemeenschapruimtes, aula’s en kantines weet u zeker dat uw onderwijsinstelling voldoet aan de hoge eisen die scholieren, studenten, ouders en de overheid vandaag de dag - en in de toekomst! - aan het onderwijs stellen. Maak nu kennis met BIS en profiteer van onze mogelijkheden voor u. Bel BIS: 0180 – 486777 of bezoek onze website!
Bezoek BIS op de NOT en ontdek Samsungs interactieve LED display BIS neemt met een gloednieuwe stand deel aan de NOT. Kom naar stand 09.C041 en ontdek onze mogelijkheden voor u. Zo demonstreren wij bijvoorbeeld het revolutionaire, interactieve Samsung LED scherm (140 cm).
Amsterdam, Eindhoven, Ridderkerk - www.bis.nl - (+31) 0180 486777 Mechelen - www.bis.be - (+32) 015/287.487
PREFAB BOUW IS HET ONTWIKKELEN VAN BREDE SCHOLEN
T2011 NO N JA
HT 25-A2R9 UTREC BEURS JA
7B147
0 STAND
PREFAB BOUW IS RUIMTES SLIM EN MULTIFUNCTIONEEL INDELEN
OVERDAG EEN KLASLOKAAL, NA SCHOOLTIJD DE BSO!
PREFAB BOUW IS ARCHITECTONISCHE VRIJHEID
- Colleges
Schoollokalen
Universiteit van Amsterdam
- Kwaliteit in grootkeukens en bedrijfsrestaurants
ROC West-Brabant - Bergen op Zoom
ROC van Twente - Almelo
Aletta Jacobs College - Hoogezand
De laatste jaren zijn en worden er grote ontwikkelingen
zijn, inrichting horeca / bakkerij (HTV), de uitgifte voor
op onderwijsgebied doorgevoerd. Vooral in praktijk-
het restaurant, de inrichting van de docentenkamer en
onderwijs, VMBO en ROC is de manier van onderwijs
pantry’s. Naast grootkeukenapparatuur en rvs-meubilair
enorm veranderd. De student werkt nu een groot deel
zijn wij gespecialiseerd in interieurbouw. Zoals receptie-
van de week in een leeromgeving waar alle aspecten van
balie, buffet, bar, lambrisering of speciaal uitgevoerde
het praktijkvak aan bod komen.
kastenwanden en tafels.
Bouter BV is sinds jaar en dag projectleverancier aan
Wij zijn uw partner bij nieuwbouw of renovatie. Van plan
Brede Scholen, Praktijkscholen, VMBO’s, ROC’s, HBO’s
tot projectrealisatie blijven wij erbij betrokken. Wij nodi-
en Universiteiten als het om (groot)keukens gaat. De pro-
gen u graag uit onze showroom te bezoeken om uw
jectinrichting betreft WPS-lokalen, inrichting zorg en wel-
plannen te bespreken.
Neem voor informatie contact op met onze afdeling onderwijs en bezoek onze website www.bouter.nl
Postbus 674, 2700 AR Zoetermeer T 079-3451515, F 079-3451588, E onderwijs@bouter.nl Showroom: Signaalrood 15, 2718 SH Zoetermeer
Van grootkeuken tot leerlingenrestaurant
Bouter B.V. is als toonaangevend bedrijf in de sector dé specialist voor het inrichten van groot keukens, (leerlingen)restaurants, onderwijsinrichtingen, plaza’s en horecavoorzieningen. Ten behoeve van de restauratieve voorzieningen in het onderwijs heeft Bouter een uitgebreid programma apparatuur en meubilair ontwikkeld. Foto Kees Rutten
B
outer heeft veel ervaring om de ruimte in te richten in lijn met de ideale WPS, het pedagogisch-didactisch concept Werk-Plekken-Structuur. Hierbij wordt de praktijksituatie binnen bedrijven in het lokaal nagebootst. De docent wordt daarmee begeleider/coach op de werkvloer. De inrichting van de ruimte wordt uitgebreid met u besproken. Belangrijke aandachtspunten zijn hierbij: • Werk-Plekken-Structuur (WPS) voor diverse afdelingen • Met welke apparatuur moeten de leerlingen tijdens de lessen kennismaken? • Welke opstelling is de meest ideale voor leerlingen en docent?
• Op welke wijze kunnen we bouwkundige aanpassingen voorkomen? • Voldoet de inrichting aan de minimale normeringen, waaronder ARBO en HACCP? • Past het voorstel binnen het beschikbare budget? Na de bespreking wordt het voorstel in een tekening uitgewerkt. Deze tekening wordt aan u voorgelegd, zodat u eventuele aanpassingen kunt doen. Hierna wordt de begroting opgesteld waarna de definitieve offerte voorgelegd wordt. Kijk voor meer informatie op www.bouter.nl.
schooldomein
januari 2011
55
EEN ZEKERE SPRONG NAAR DE VOLGENDE BAAN CareerHandling Outplacement 0251 259 124
info@careerhandling.nl www.careerhandling.nl
artist: mohana * www.smelik-stokking.nl
Welkom bij BREEDVELD mobiele wandsystemen BREEDVELD mobiele wandsystemen heeft alle disciplines ten aanzien van ontwerp, productie en montage onder één dak. Dat maakt ons flexibel, onafhankelijk en daadkrachtig. En bovendien veelzijdig. Daarin zit onze kracht. We creëren omgevingen die wat te vertellen hebben. Onze creativiteit voeden we dan ook graag. Dat maakt wie we zijn. Een ambitieuze, volwassen en creatieve speler in de markt van mobiele belevingswerelden.
Als eerste VCA**, ISO 9001 én ISO 14001 gecertificeerd Per juli 2009 is BREEDVELD de eerste speler in de markt van mobiele wandsystemen, die zijn VCA**- en ISO-certificeringen compleet heeft. Het betreft zowel ISO 9001, ISO 14001, als ook het felbegeerde VCA** certificaat. Met het verkrijgen van de certificaten, bewijst BREEDVELD mobiele wandsystemen letterlijk dat we ons bedrijfs-, kwaliteits- en milieubeleid op orde hebben.
Maatwerk revalidatietechniek Een gezond kind krijgen is niet vanzelfsprekend. Dat elk kind een blij leven heeft, zou wél vanzelfsprekend moeten zijn. Er is dan ook eigenlijk maar één beloning waar we écht gelukkig van worden: dat lachende, blije kind. Trots op een stoel die eindelijk past! Modulair systeem
Breng een bezoek aan onze stand!
Het is geen probleem als het kind na verloop van tijd alleen een wat bredere zitting nodig heeft. Die monteren we eenvoudig op het frame van vorig jaar. Dát is nu waarin Maatwerk zich onderscheidt van collega’s.
We verwelkomen u graag op onze stand (Hal 7, E096) om kennis te maken en uw vragen te beantwoorden.
Praktijkvoorbeelden Bekijk ook onze website www.kindermeubilair.nl; deze bevat inspirerende verhalen over de diverse ervaringen met ons meubilair, in thuissituaties en op scholen.
schooldomein
januari 2011
57
Houd uw schoolgebouw bij de les. Het onderwijs is nooit saai. Onderwijs足
moeten worden gemaakt over verbouw,
in de onderwijswereld en hebben alles in
concepten en organisatiestructuren zijn
nieuwbouw of een combinatie daarvan.
huis wat nodig is om uw onder足komen af
doorlopend in ontwikkeling. Ambities,
PRC stelt u in staat om die keuzes stevig te
te stemmen op uw onderwijs. U wilt weten
behoeften en budgetten veranderen.
onderbouwen en vervolgens het bouw足
wat voor nieuwe perspectieven PRC voor u
Vroeg of laat heeft dat ook consequenties
proces z坦 te managen dat u ook echt bereikt
kan openen? Bel dan (0172) 63 14 14 of kijk
voor uw gebouw(en). Zodat er keuzes
wat u wilt. Wij hebben jarenlange ervaring
op www.prc.nl.
Het PRC Perspectief.
PreSenteren de nieuwe digitale cataloguS 2011 Spectaculaire prijsverlagingen voor het onderwijs
Bekijk de catalogus nu op www.schoots-schoolborden.nl of www.schoots-visual.nl
Schipholdijk 253c,1438 AC Oude Meer l Postbus 7705, 1117 ZL Schiphol l Tel +31 (0)20 6570131 Fax +31 (0)20 6570121
De Groot Vroomshoop Bouwsystemen BV Wij zijn een professionele bouwpartner die met de grootst mogelijke zorg, hoogwaardige en duurzame tijdelijke, semi-permanente en permanente huisvesting realiseert voor onderwijs en kinderopvang. De basis van de onderwijsgebouwen zijn onze bouwsystemen. Deze slimme bouwconcepten bieden maximale interne en externe flexibiliteit. Door toepassing van hoge isolatiewaarden en hoogwaardige installaties zijn onze gebouwen erg energiezuinig, fris en gezond, maar vooral betaalbaar.
Tevreden opdrachtgevers en gebruikers zijn de kroon op ons werk!
Alle ruimte voor de beste oplossing.
Wij regelen alles voor u: van advies en ontwerp tot financiering en realisatie. Dat geeft u duidelijkheid en verlicht uw taak. We zijn op de hoogte van alle meest recente wet- en regelgeving en kennen de laatste ontwikkelingen op het gebied van onderwijs. Ook voor service en onderhoud kunt u bij ons terecht. Zelfs als uw huisvesting opgeleverd is, staan wij voor u klaar!
Greenoveren of duurzame nieuwbouw? ‘Frisse scholen’ is een ingeburgerd begrip voor realisatie van duurzame onderwijshuisvesting, maar Frisse Scholen richt zich alleen op gezondheid en energiebesparing. Duurzaamheid is meer dan dat.
Het betekent ook een verantwoorde wijze van continuering van de levensduur van gebouwen. Hieraan ten grondslag ligt een heldere afweging tussen duurzaam renoveren of duurzame nieuwbouw.
Kijk voor meer informatie op www.prc.nl.
PRC helpt u uw nieuwbouw en renovatie écht duurzaam te realiseren.
schooldomein
januari 2011
59
LIAGnieuws LIAG presenteert boek
LIAG architekten en bouwadviseurs heeft het boek ‘Naar school in 2040’ uitgegeven, waarin wij onze visie uiteenzetten over de scholenbouw in de toekomst, gebaseerd op ervaring en verwachtingen binnen de onderwijshuisvesting. Daarbij wordt rekening gehouden met de ontwikkelingen en trends in de maatschappij en het onderwijs. Het beeld dat wij schetsen past bij een onderwijsvisie die leerlingen stimuleert tot zelfstandige, creatief denkende individuen.
LIAG heeft in de loop der jaren meer dan 100 scholen gerealiseerd, zowel nieuwbouw als renovatie. Wij ontwerpen vanuit een onderwijsvisie en realiseren interessante scholen waarin leerlingen en docenten een geluksgevoel ervaren, zich thuis voelen en goed functioneren. Onze scholen getuigen daarvan. LIAG architekten en bouwadviseurs laat u graag de mogelijkheden zien die ook voor bestaande gebouwen tot een geweldige verbetering kunnen leiden.
Interesse? Voor scholen gratis te bestellen. Neem contact op met afdeling Public Relations 070-3507272 / pr@liag.nl Kijk ook op onze website: www.liag.nl
Kulturhus De Bijenkorf Borne
Denken als een ondernemer Frank Droste is Kulturhusmanager in Borne. Hij werkte in de horeca, maar vond het een prachtige uitdaging om als maatschappelijk ondernemer aan de slag te gaan: “Ik ken iedereen hier en ben voortdurend bezig mensen en activiteiten aan De Bijenkorf te binden. Maatschappelijke activiteiten staan centraal, maar je moet wel als een ondernemer denken.” Tekst Sibo Arbeek
O
p www.kulturhusborne.nl nodigt een mooie site uit om verder te kijken: “Borne, het karakteristieke en historische plaatsje in Twente, met zijn strategische ligging aan de A1, beschikt over een ‘all-in-one centrum’. Een centrum voor educatie, dienstverlening, welzijn, kunst en cultuur. Een gebouw waar uitwisseling plaatsvindt voor en door mensen. Het Kulturhus-concept is experimenteel van aard: innovatief en fris. PioDe juiste ingrediënten nier Frank Droste: “En na bijna 5 • loslaten eigen identiteit deelnemers jaar mogen wij wel concluderen • bevlogen management dat het gebouw lééft.” • marktgericht handelen • goede balans sociaal en commercieel Bewoners De Bijenkorf • dynamiek De gemeente Borne kende een • korte lijnen gebrekkige huisvesting voor • meten op output Welzijn, de muziekschool en de bibliotheek. Organisatorisch
was het beter deze functies te clusteren. Bovendien was het daardoor mogelijk de subsidiestromen gerichter in te zetten. De inhoudelijke aanleiding van het Kulturhus lag in een reis naar Zweden van de directeur van de Overijsselse Bibliotheek Dienst eind jaren ’80. Hij kwam daar in aanraking met het Kulturhus. Het idee sprak aan, en zo ontstond in Borne het Kulturhus op een centrale plek in gemeente. In het Kulturhus wonen en werken de Muziekschool Borne, de bibliotheek, Welzijn Borne met een aanbod aan activiteiten voor jong en oud, de Spelotheek, VVV Borne, het Bureau Inburgering en Integratie, Jongerencentrum Blizzbee, het Bureau Vrijwilligerswerk, ROC Twente, Steunpunt Informele Zorg, Welzijn Ouderen Borne en RTV Borghende. Daarnaast is er een theater, en fungeert Kulturhus De Bijenkorf ook als een congres- en vergadercentrum. Veel gebruikers dus, die borg staan voor een keur aan activiteiten.
schooldomein
januari 2011
61
scan Doe de rein.nl elb op Spe in een en w eeldag n sp sport- e Jochem met lder! van Ge
Je brein groeit op het speelplein!
Het Speelbrein van kinderen is de verzamelnaam voor vijf belangrijke competenties die kinderen spelenderwijs ontwikkelen: fysiek, sociaal, cognitief, emotioneel en creatief. Het Speelbrein is ook een nieuwe visie op de inrichting van speelpleinen. Op www.speelbrein.nl vindt u alles over dit concept, de competenties ĂŠn de manier waarop u ze op uw eigen plein kunt verwerken. Maak van uw plein een Speelbrein-plein, we denken graag met u mee! KOMPAN / KOMPAN Play Institute | Schimminck 13, 5301 KR Zaltbommel | Tel. 0418 - 681468 | Fax 0418 - 681499 | E-mail speelbrein@kompan.nl
Learn and play
Voor al uw professionele PVC projectvloeren
Tel: +31 (0)40 266 17 00 Fax: +31 (0)40 257 46 89 E-mail: gerflornl@gerflor.com www.gerflorbenelux.com
De vorm waarin het geheel gegoten is is de ‘Stichting Exploitatie Kulturhus Borne’, met daarbinnen één personele unie.
Hoe klanten denken Frank Droste is Kulturhusmanager, maar vooral maatschappelijk ondernemer: “Ik kom uit de horeca en weet hoe klanten denken. Een Kulturhus kan als een bedreiging worden gezien, omdat er ook groepen mensen komen die er wel eens een biertje drinken. Ik ben voordat het gebouw er stond in verschillende cafés in het dorp geweest om naar mensen te luisteren. Zo leerden we van elkaar en is De Bijenkorf nu niet een concurrent, maar juist een welkome aanvulling van bestaande horeca. Vanaf het begin was duidelijk dat inhoudelijke samenwerking belangrijker was dan facilitaire samenwerking. Dat betekent dat je vanuit een gezamenlijke programmering kunt sturen en acquireren. Wij hebben met de partijen het concept binnen de financiële kaders uitgewerkt en met behoud van bestaand personeel. Dat betekent dat het Kulturhus draait met een professionele begroting. Uiteraard zit daar ook subsidie van de gemeente bij, omdat maatschappelijk rendement het hoofddoel van De Bijenkorf is. Maar er zit ook professionele verhuur van het theater bij, en bureaudagen van bedrijven, die in deze omgeving over allerlei ruimten kunnen beschikken. Die kunnen we dan weer meer marktconforme tarieven in rekening brengen.”
Inkomsten Subsidie Horeca Verhuur Theateropbrengst Totaal inkomsten
Kosten 47% 29% 16% 9% 100%
240.000 150.000 80.000 45.000 515.000
Personeel Inkoop horeca Kosten activiteiten Huisvesting Algemene kosten Afschrijvingskosten Totaal kosten
50% 9% 9% 24% 5% 3% 100%
260.000 45.000 45.000 125.000 25.000 15.000 515.000
Gastvrijheid “Het toverwoord van De Bijenkorf is gastvrijheid. Je moet je er welkom voelen en wij moeten voor de klant klaar staan. Of het nu de plaatselijke fanfare is die hier oefent, een bridgeclub die hier kaart of de plaatselijke Rotary die hier haar avonden houdt. Een goed Kulturhus is een ontmoetingsplek voor iedereen, als je dienstverleningconcept maar goed is. Kan ik kiezen tussen een commerciële verhuur in een zaal waar net die dag ook de Stichting Welzijn Ouderen een activiteit organiseert, dan kies ik altijd voor de ouderen. Want het kost me meer moeite om die groep ouderen op een ander moment in te plannen, dan met een plaatselijke Rabobank over een andere dag mee te denken. Zo’n commerciële club moet het ook mooi vinden dat wij zo opereren. Dat past ook goed bij hun imago. En zo ben ik voortdurend aan het netwerken, ken ik iedereen en maak ik ook iedereen betrokken bij onze club. Je kunt in deze baan zeker niet zitten wachten tot de activiteiten naar jou toe komen.
Bedrijfsvoering De opdracht aan mij was dus om een passende operationele organisatie te maken, waarbij ik zoveel mogelijk bezoekers moest genereren en culturele activiteiten moest aanjagen, evenals het vormen van een theaterprogramma. Je moet de juiste balans vinden tussen culturele output enerzijds en een gezonde financiële exploitatie anderzijds. Voorwaarde is wel één rechts-
Personele Unie
VVV
St. Exploitatie
Bibliotheek
Muziekschool
Welzijnswerk
persoon die de ruimten exploiteert. We hanteren commerciële en maatschappelijke tarieven naast elkaar en dat werkt prima. De horeca is ondersteunend aan de activiteiten en genereert extra inkomsten door extra activiteiten te organiseren in De Bijenkorf. Droste geeft een voorbeeld van een exploitatiebegroting uit 2005. De gemeente zit er nog fors in, maar bepaalt mede de maatschappelijke outcome van de accommodatie. De komende jaren neemt het resultaat toe, omdat we steeds meer gaan omzetten. En dat kan alleen maar omdat alle activiteiten elkaar versterken, de lijnen kort zijn en we dus een enorm aantrekkelijk product voor heel veel gebruikers bieden. De Bijenkorf is er voor gebruikers van welzijn, maar ook voor commerciële bedrijven en cultuurgenieters. Kom eens langs in Borne.” Kijk voor meer informatie op www.kulturhusborne.nl. U kunt ook mailen naar info@kulturhusborne.nl of contact opnemen met Frank Droste: (074) 265 72 00, frank.droste@kulturhusborne.nl.
schooldomein
januari 2011
63
Een hoogwaardig bouwresultaat
Bouwgroep
Dijkstra
Draisma
heeft
de
leven, de overheid en de particuliere markt
afgelopen 100 jaar een bedrijf met een
en zijn actief in de utiliteits-, recreatie- en
goede reputatie opgebouwd. De Bouwgroep
woningbouw in de 3 noordelijke provincies
begon als een lokale aannemer en heeft zich
(incl. de Waddeneilanden), Noord-Holland
inmiddels ontwikkeld tot een innovatieve
en de Noordoostpolder. Onze Bouwgroep
onderneming met 350 medewerkers met
onderscheidt zich door duidelijke communi-
vestigingen in Bolsward en Dokkum. Wij
catie, een innovatieve en praktische aanpak
ontwikkelen en bouwen voor het bedrijfs-
en een daadkrachtige werkwijze.
KIEZEN
Vestigingen in Bolsward en Dokkum, T 0515 33 40 00 / 0519 22 99 99, www.bgdd.nl
VOOR
KWALITEIT
Kom maar binnen Nieuwbouw Gsg Schagen verrast De vorm van het gebouw verraadt niet dat het een traditioneel schoolgebouw is. Het ziet er uit als een ruimteschip. Bij binnenkomst kom je meteen in het hart van de school. De aula, de centrale plek waar zowel de leerlingen van het praktijkonderwijs als de leerlingen van de eerste en tweede klassen vmbo elkaar ontmoeten.
G
Tekst Alfred Bakker Foto’s Bernhard Faber
erard van Geffen is lid van de sectordirectie vmbo BL/ KL en Praktijkonderwijs. Hij vertelt over het onderwijskundig concept van het nieuwe gebouw aan de Emmalaan: “Als vmbo-afdeling kiezen we voor het werken in leerdomeinen, omdat dit past bij onze onderwijskundige visie. Bij het aanbieden van de leerstof staat centraal dat niets los van elkaar kan en mag worden gezien. Het gaat uit van het grote geheel dat op zijn beurt weer is opgebouwd uit kleinere gehelen. Tussen al deze gehelen is samenhang zichtbaar. Teveel hebben leerlingen nog de indruk dat vakken los van elkaar gepresenteerd worden in aparte, van de buitenwereld afgesloten vaklokalen met aparte vak-
docenten die van elkaar verschillende vakmethodes gebruiken. Juist voor onze leerlingen is het belangrijk dat we de samenhang aanbrengen en benadrukken. Zo werken we locatiebreed aan de hand van thema’s. Dit gebeurt in een periode van zes weken. Binnen ieder domein presenteren we hetzelfde thema. De leerstof die binnen het domein in deze zes weken wordt aangeboden, staat beschreven in de weektaakkaart of themakaart. Daarnaast besteden we ook nog eens domeinoverstijgend in projectvorm aandacht aan het thema. Ons nieuwe gebouw is een fysieke vertaling van dit organisch uitgangspunt dat alles met alles samenhangt.”
schooldomein
januari 2011
65
BRTArchitecten
De nieuwbouw is gereed! De nieuwe leeromgeving voor de GSG Schagen is een inspirerende reismachine. Hier maak je een reis door een wereld vol techniek, motivatie en informatie. De wereld van nu!
Wendelaarstraat 58 1814 GS Alkmaar 072 5 122 420 T info@brta.nl E www.brta.nl W
Onderwijs als reis
W A T VOND JIJ NOU ZO LEUK OP SCHOOL? Een reis om de wereld in 1040 uur
Reisverhalen van Jules Verne ICSadviseurs heeft in nauw overleg met de opdrachtgever een ruimtelijk en technisch programma van eisen (PvE) geschreven. Alfred Bakker: “De input vanuit de verschillende geledingen van de school is daarbij cruciaal geweest, waardoor aspecten als sfeer, karakter en identiteit goed zijn vertaald in het gebouw en de detaillering van de ruimten. Na gesprekken met de school over de ruimtelijke organisatie van het PvE is de architect, Ton van Rutten van BRTArchitecten, geïnspireerd geraakt door de reisverhalen van Jules Verne. De reisverhalen als inspirerende ontdekkingstochten zijn motiverend voor de leerlingen van de praktijkschool en het vmbo. Het resultaat is een overgedimensioneerde reismachine, die ogenschijnlijk per ongeluk op de locatie is geland.”
Duurzaamheid als vanzelfsprekendheid Het realiseren van een duurzaam gebouw is door het hele team als een vanzelfsprekend uitgangspunt gekozen. Naast de installatietechnische componenten is gewerkt aan het optimaliseren van de vormfactoren van het gebouw. Ton van Rutten: “Door het programma zo te organiseren dat er een relatief zeer compact volume ontstaat, zijn minder bouwstoffen gebruikt. Tevens zijn de energetische kwaliteiten van het gebouw geoptimaliseerd. Oriëntatie, de energetische hoogwaardige gebouwschil en daglichttoetreding spelen een cruciale rol in de verduurzaming van onze gebouwde omgeving. Daarnaast is ook geïnvesteerd in een WKO-installatie. Zo draagt dit gebouw bij aan de vermindering van de CO2-uitstoot.”
Constructie met uitstraling Bouwgroep Dijkstra Draisma was verantwoordelijk voor de bouw van de school. Projectleider Jan Kamminga licht de constructie toe: “De hoofdconstructie
“Ons nieuwe gebouw is een fysieke vertaling van het organisch uitgangspunt dat alles met alles samenhangt.” is van staal. De vloeren zijn van beton. De buitengevel is van hout, voorzien van een gecoate wandbeplating. Opvallend is ook het grote aantal, relatief kleine, geschakelde Velux-dakramen. Samen met de getrapte en op de eerste verdieping gelegen entree, geven ze de school uitstraling. Verwarming van het complex gebeurt door middel van aardwarmte. In zijn geheel is het gebouw zeer energievriendelijk in gebruik.”
Betrokken bouwteam Landelijk wordt er vaak geklaagd over het gebrek aan professioneel opdrachtgeverschap. Dat was binnen Gsg Schagen goed geregeld. Cees Tishauser als facilitair manager, Frank Broersen als teamleider vmbo en Rob Jaspers als docent Praktijkschool, vormden het bouwteam. Voor Cees Tishauser waren Frank en Rob onmisbare schakels in de communicatie naar de teams van de oorspronkelijke GSg en de Praktijkschool: “Ik kan uit facilitair oogpunt wel een beslissing nemen, maar de uiteindelijke gebruikers moeten er ook mee uit de voeten kunnen.” De nieuwe naam voor de GSg Schagen en de Praktijkschool Schagen is bekend. Per 1 januari 2011 gaan de scholen verder onder de Koninklijke naam Regius College Schagen. Dan is de campus af, waarvan de nieuwbouw trots onderdeel vormt.
Projectinformatie: Project nieuwbouw Gsg Schagen
Programma praktijkschool, vmbo en sporthal
Adviseurs ICSadviseurs
Architect BRTArchitecten
Voor meer informatie kijkt u op de site van Gsg Schagen:
Bouwer
www.gsgschagen.nl of neemt u contact op met Alfred Bakker van
Bouwgroep Dijkstra Draisma
ICSadviseurs: 06-22267847 of alfbakker@icsadviseurs.nl.
schooldomein
januari 2011
67
68
schooldomein
januari 2011
Praktijkschool Prakticon is mooi in balans Kwaliteit. Als er iets is wat het nieuwe gebouw van de Doetinchemse praktijkschool Prakticon uitstraalt, dan is het wel kwaliteit. Kleurrijk is het ook, absoluut. En ook licht en transparant. Maar wat in het oog springt, is de kwaliteit. Ieder detail is bedacht, besproken en uitgevoerd.
Tekst Paul Voogsgerd Foto’s Marko
H
et duurde even, maar dan heb je ook wat. De eerste gedachten over een nieuwe praktijkschool Doetinchem dateren al van 1998, toen de wetgeving rond primair, voortgezet en speciaal onderwijs veranderde en het praktijkonderwijs ontstond. Bijna 12 jaar later, op 1 januari 2010, betrok Prakticon (voorheen Rozengaarde) een fraai nieuw gebouw in het zuidoosten van Doetinchem. Schooldomein toog naar de Achterhoek en kreeg een rondleiding van directeur Hans Reede en architectenduo Sandra de Leij en Robin Daalhuizen.
Gedegen plan Hans Reede werd eind 2000 directeur van Prakticon. Vrij snel daarna ontstonden de eerste plannen voor de nieuwe school. Maar het proces verliep moeizaam. Verschil in visie tussen de schooldirectie en de gemeente zorgde voor vertraging. Daarnaast moest Prakticon wachten op de bouw van het Metzo College. “We moesten achter hen aan bouwen”, vertelt Hans Reede. “Bovendien kreeg de gemeente bij de bouw van het Metzo te maken met budgetoverschrijdingen en dat speelde ons ook parten. Dat nooit meer, was de gedachte.” Tot zover de tegenspoed. Want een verandering van rolverdeling bracht uitkomst. In mei 2008 werd het opdrachtgeverschap
door de gemeente overgedragen aan het schoolbestuur. Reede: “Ik heb gezegd alle risico’s te willen nemen maar dan ook onmiddellijk over het geld te willen beschikken. We konden dus direct aan de slag.” Aldus geschiedde en in augustus 2008 ging de bouw van start. Programma van Eisen en voorlopig ontwerp waren eerder al gemaakt, al eens helemaal op de kop gegooid en opnieuw gemaakt. Er lag dus een gedegen plan.
Voorkomen van drop-outs Mede bepalend voor het ontwerp van het gebouw is het nieuwe onderwijsconcept waarvoor Prakticon heeft gekozen. “Big Picture heet het en het komt uit Amerika”, vertelt Hans Reede. “Het is strikt geïndividualiseerd onderwijs; elk kind heeft een eigen ontwikkelplan en een eigen leerplan. Met iedere leerling sluiten we ook een soort contract dat wordt ondertekend door de leerling en de mentor. Iedere zeven weken presenteert de leerling wat hij in de afgelopen periode heeft geleerd. Dat zijn feestelijke bijeenkomsten waarbij vaak ook familie – ouders, broers, zussen, opa’s en oma’s, aanwezig zijn.”Met name in Amerika is de belangstelling voor Big Picture groot, weet Reede. “Bill Gates heeft er enkele jaren geleden al miljoenen in gestoken. En president Obama
schooldomein
januari 2011
69
noemde het een paar maanden geleden hét voorbeeld voor het voorkomen van drop-outs en het stimuleren tot doorstroom naar hogere vervolgopleidingen.”
Balans in het gebouw Passie is een sleutelwoord in het Big Picture onderwijs. “De eerste twee jaar gaat een leerling op zoek naar zijn eigen passie. We hebben ook een passiefonds, een eigen studiefonds van waaruit we zogenaamde passiestages financieren. Iemand die bijvoorbeeld graag wil dansen en daarin echt professioneel verder wil, bieden we zo mogelijkheden zich daarin te ontwikkelen.” Die passie is ook terug te zien in het gebouw. Architecten Sandra de Leij en
Big Picture onderwijs In op Big Picture geïnspireerde scholen werkt een leraar met niet meer dan 15 leerlingen tegelijk. Er is een sterke ouderbetrokkenheid en de kwaliteitseisen zijn hoog. Big Picture scholen stimuleren bij hun leerlingen motivatie en zelfbewustzijn. Zo worden zij verantwoordelijke burgers die hun leven lang willen leren. In het Big Picture concept is er een persoonlijk leerplan per leerling en een intensief transitieprogramma voor het vervolg van de schoolloopbaan. Ook zijn er veel buitenschoolse leersituaties, zoals in stages, projecten en vrijwilligerswerk. Kijk voor meer informatie op www.bigpicture.org en www.bigpicturenederland.nl.
70
schooldomein
januari 2011
Robin Daalhuizen hebben een gebouw ontworpen dat volledig in balans is. Als bezoeker ervaar je rust en ruimte, belangrijke kwaliteiten voor een onderwijsgebouw. “Voor ons als architecten is evenwicht heel belangrijk”, zegt Sandra de Leij. “Niet al het geld op één plek maar goed verdeeld over het hele gebouw. Dat geldt voor het gebouw zelf en evenzeer voor de inrichting.” Uit drie aanbieders kozen de school en de architecten uiteindelijk voor inrichter Marko. “De aanbieding van Marko was inhoudelijk heel goed”, vertelt Hans Reede. “Wij vroegen om een visie en niet om een toelichting op de catalogus. Dat heeft Marko heel goed gedaan. Bovendien besteedde Marko veel aandacht aan het persoonlijke contact, dat was ook
prettig.” De Leij en Daalhuizen zijn goed te spreken over de samenwerking met de interieurarchitect van Marko. “Het is lastig als een interieurarchitect binnen ons ontwerp nog eens zijn eigen stempel wil gaan drukken op het interieurontwerp. Marko heeft juist goed meegedacht en samen hebben we die gewenste balans in het gebouw kunnen realiseren.”
Rust en beweging En dat blijkt geen woord teveel gezegd. Tijdens de rondleiding wordt het genoemde evenwicht telkens weer zichtbaar. Tussen open en gesloten bijvoorbeeld. We zien wel degelijk lokalen en zeker niet overal open werkruimten zoals tegenwoordig zo vaak gebruikelijk. Maar met veel glas en licht blijft het gebouw open en transparant. “Over die transparantie waren hier en daar wel zorgen”, vertelt Sandra de Leij. “Vooral omdat door al dat glas buiten het lokaal te veel te zien zou kunnen zijn dat de leerlingen zou afleiden. We hebben het toch gedaan omdat ervaring leert dat dat snel went.” Balans is er ook tussen rust en beweging. Overal in de school wordt gewerkt maar nergens is het druk. Behalve in de fraaie sportzaal waar leerlingen hun spanning rond de examens er helemaal uitsporten. Met gepaste trots toont de docent zijn domein dat alle mogelijkheden en flexibiliteit biedt die je je maar wensen kunt. Boven
treffen we ook nog eens een mooie fitnessruimte aan; alle ruimte voor beweging dus. En balans is er ook in de inrichting, deels ontworpen door de architecten. Robin Daalhuizen wijst op de details die juist door de balans niet opvallen. “Bij de computerwerkplekken wilden we rode krukjes, corresponderend met de rode bol in het logo van de school. Maar het rood was net een tint anders dan dat van de lampen. Daarom wel die krukjes maar nu in neutraal grijs.” De lampenkappen zelf zijn ook al bijzonder. Enorme halfronde bollen van polyester die hoog in de ruimte hangen. “Maatwerk”, vertelt Daalhuizen, “aansluitend bij de kleinere variant die wel een standaardproduct is.” Het is allemaal even fraai en tot in de puntjes verzorgd. De Leij en Reede wijzen op even fraaie als duurzame hoekafwerkingen die er voor zorgen dat het gebouw ‘af’ is en mooi blijft. Op het oog kleine details maar in werkelijkheid heel belangrijk. “Naar het praktijkonderwijs ga je met een indicatie”, zegt Hans Reede. “Niet vrijwillig dus. Maar wij willen dat het voelt als een eer om naar deze school te gaan. Niet als een schande. En dus moet het mooi zijn; zelfs een beetje over the top is niet erg.” Die ambitie is geslaagd. Doetinchem is een fraai schoolgebouw rijker. Een gebouw om trots op te zijn.
schooldomein
Projectinformatie: Project Nieuwbouw Prakticon Doetinchem
Opdrachtgever stichting Orchidee Scholengroep
Architect AGS Architekten & Planners, Arnhem
Aannemer WBC Aannemingsbedrijf BV, Winterswijk
Inrichter Marko BV, Veendam
Bruto vloeroppervlak 4.750 m²
Bouwsom 6,3 miljoen, excl. btw (incl. terrein en vaste inrichting)
Ingebruikname 1 januari 2010
januari 2011
71
Heeft het schoolplein toekomst als publiek
domein?
Veel schoolpleinen in Nederland zijn aan een flinke opknapbeurt toe. Ze kunnen veel meer zijn dan een luchtplek voor de kinderen. In de grote steden bestaat bovendien een dringende behoefte aan ruimte voor de jeugd om te spelen, te leren en te ontmoeten. En ook een buurt is gebaat bij een goed functionerend plein dat ruimte biedt aan verschillende groepen gebruikers. Toch zijn veel schoolpleinen het grootste deel van de tijd afgesloten. De redenen hiervoor zijn divers, hoewel het beheer een belangrijke blijkt: veiligheid, verantwoordelijkheid en de bijbehorende kosten.
I
“Op de school loopt een educatief programma waarin bovenbouwleerlingen kennis maken met het ontwerpvak.” 72
schooldomein
Tekst Mariska van den Berg Foto: Kompan
In 2007 zijn Premsela en SKOR aan een onderzoeken ontwerpproject begonnen, met als doel deze situatie breed onder de aandacht te brengen en voorbeeldprojecten te realiseren. Al tijdens de aftrap van het project - een debat over de toekomst van het schoolplein in het Nederlands Architectuur Instituut in Rotterdam op 17 januari 2008 - bleek dat de belangstelling voor het onderwerp groot is. Met het schoolpleinenproject streven wij ernaar om afgesloten pleinen open te stellen voor gebruik. Dat betekent niet dat alle hekken weg kunnen. Het betekent wel dat uiteenlopende groepen in de toekomst gebruik kunnen maken van de terreinen, door een ruimtelijk ontwerp integraal te koppelen aan een programma en vormen van gezamenlijk beheer. In juli 2009 is een eerste ontwerptraject van start gegaan op basisschool De Vlinderboom in Amsterdam Oud-West.
Pilot De Vlinderboom Basisschool De Vlinderboom ligt aan de drukke Nicolaas Beetsstraat in Amsterdam Oud-West en heeft de beschikking over twee pleinen. Een openbaar plein aan de voorzijde van de school dat doorkruist wordt door een fietspad. En een plein achter de school dat alleen via een hek te bereiken is. De Vlinderboom is een school voor natuurlijk leren en toonde interesse in een schoolplein dat deze opvoedkundige opvatting uitdraagt. In zijn geheel een complexe en uitdagende situatie voor een pilotproject. Nadat in maart 2009 het Amsterdamse Stadsdeel Oud-West - op voorspraak van de fractievoorzitter van Groen Links – heeft besloten het project bij De Vlinderboom te ondersteunen en mede te financieren, kon dit eerste ontwerptraject van start gaan. Er is gekozen voor
januari 2011
een meervoudige ontwerpopdracht waarbij aan drie ontwerpers/teams gevraagd is een visie te ontwikkelen voor het openbare gebied voor de school in samenhang met het afgesloten plein erachter. Het gaat om: One Architecture in samenwerking met Debra Solomon, Christoph Seyferth en Ester van de Wiel in samenwerking met Gerda Zijlstra.
Educatief programma Om beide pleinen te optimaliseren en bruikbaar te maken voor meerdere groepen, zijn de school, de leerlingen, de buurt, afgevaardigden van politie en gemeente, en anderen die in de omgeving actief zijn, uitgenodigd om mee te denken over de nieuwe mogelijkheden en inrichting. In juni heeft een eerste kennismaking met de ontwerpers plaatsgevonden waar iedereen zijn ideeën, wensen en bezwaren kenbaar kon maken. In een later stadium heeft de school de buurt nogmaals benaderd met een brief waarin men wordt uitgenodigd om mee te denken en zich te richten tot een contactpersoon op de school. Sindsdien loopt er op de school een educatief programma waarin bovenbouwleerlingen kennis maken met het ontwerpvak en ideeën hebben uitgewerkt in hun eigen programma van eisen dat zij vervolgens hebben overhandigd aan de ontwerpers. Na de zomervakantie zijn de kinderen aan het werk gegaan met een nieuwsbrief die zij in de omgeving zullen verspreiden. Ook bij de uiteindelijke keuze voor realisatie van een van de drie voorstellen zullen de kinderen worden gehoord.
Een integraal concept Het pilotproject voor een multifunctioneel (school) plein bij De Vlinderboom staat in het teken van
Schoolplein basisschool De Vlinderboom
gebiedsontwikkeling vanuit de omgeving. Bij een optimaal verloop zal de bestaande sociale infrastructuur beslag krijgen in de ruimtelijke plannen. Daarom streven we ernaar de drie stadia van ontwerp, uitvoering en beheer, die vaak als gescheiden delen van het proces worden benaderd, als één geheel op te vatten. Dat heeft alleen kans van slagen bij intensieve samenwerking tussen de school, de lokale overheid, corporaties, buurtbewoners en andere partijen met interesse in toekomstig gebruik. Dit blijkt een arbeidsintensief traject dat in het geval van De Vlinderboom gedeeltelijk vooraf moest gaan aan de ontwerpfase maar ook gedurende die tijd en daarna zal voortduren. Het neerleggen van verantwoordelijkheid voor beheer bij burgers en maatschappelijke organisaties moet gefaciliteerd worden. De nauwe betrokkenheid van de school en het Stadsdeel Oud-West zijn daarbij van groot belang.
Samenwerking SKOR | Stichting Kunst en Openbare Ruimte en Premsela | Stichting voor Nederlandse vormgeving, hebben voor dit project samenwerking gezocht met andere partijen waaronder de Dienst Ruimtelijke Ordening in Amsterdam, de Kraijcek Foundation, Schooldomein, Bekkering Adams architecten, ontwerpbureau Buitenom en Heijmans. Omdat Premsela met ingang van
1 januari 2009 de status van sectorinstituut heeft gekregen, kan het zich niet meer verbinden aan uitvoeringstrajecten. SKOR zet het Schoolpleinenproject voort.
Voor meer informatie neemt u contact op met Mariska van den Berg, Projectleider | SKOR, telefoon (020) 672 25 25 of surft u naar www.skor.nl.
Onderhoud, beheer en betrokkenheid • betrek omwonenden, lokale ondernemers, gemeentelijke instanties, sportclubs en ouders bij de inhoudelijke en fysieke totstandkoming, maar na realisatie ook als gebruikers, toezichthouders en beheerders; • stel afspraken op over wie verantwoordelijk is voor toezicht, schoonmaak en breng kosten en geldstromen in kaart; • leg met omwonenden en ouders in een beheerconvenant gebruiksregels vast over openingstijden; in geval van omheining: wie opent en sluit af en wie is het aanspreekpunt bij problemen en rommel; • betrek de gemeente. Een betrokken ambtenaar kan heel stimulerend zijn voor participatiemogelijkheden; • maak jongeren op het plein medeverantwoordelijk, betrek ze bij de inrichting en beheer; • het ontwerp moet te beheren zijn, stem de keuzen over vormgeving en materialen hier op af.
schooldomein
januari 2011
73
Gezocht:
investeerders in een uniek project Word vriend van de Noorderschool Designer Piet Boon, specialist in totaalconcepten, en directeur Careline van der Lippe zijn het er al lang over eens: dit nieuwe kindcentrum in Oostzaan moet er komen. Het oude gebouw van de Noorderschool van SPOOR uit 1885 is echt op en hopeloos verouderd. Pikant detail: Piet Boon verbindt zijn naam en expertise aan de nieuwbouw. Dus: er komt een duurzaam en uniek gebouw, een forse bijdrage van de gemeente, langlopende huurcontracten en een sterk merk. Nu nog een oplossing voor het financieringstekort. Gegadigden kunnen zich melden. Tekst Sibo Arbeek
W
aarom ontwerper en inrichter Piet Boon in scholenbouw? “Ik woon hier en mijn kinderen hebben op de Noorderschool gezeten. Een fijne school in het buitengebied van Oostzaan met Careline als betrokken directeur, die voor haar school staat en er voor wil gaan, maar in een gebouw zit dat niet meer van deze tijd is. Opheffen van de Noorderschool is voor ons geen optie. Ik vind het als ex-ouder en buurtbewoner belangrijk dat de school hier blijft, uitgebreid met andere functies, om de omgeving vitaal te houden. Daarom wil ik er graag tijd, mijn vakmanschap en energie voor inzetten. Mijn merk en werk zijn inmiddels wereldwijd bekend. Morgen zit ik in het vliegtuig naar Sjanghai, waar ik op een golfresort 140 appartementen ontwerp en inricht, volgende week zit ik in Moskou. Ik heb al een keer een School met de Bijbel als woonhuis ingericht en nu wil ik heel graag voor
de gemeenschap de nieuwe Noorderschool helpen realiseren. Dat betekent niet alleen ontwerpen, maar ook realiseren en inrichten.”
Buitengebied Directeur Careline van der Lippe vult aan: “De school is van groot belang voor de ouders in deze buurt. We hebben nu 84 kinderen, verdeeld over 5 groepen. Het is een oude gangenschool, waaraan al jaren geen onderhoud meer is verricht. Het binnenklimaat is slecht en de ramen hebben nog enkel glas. Achter de school zit een soort mislukte noodbouw, waar een groep is gehuisvest, met nog wat restruimte. Wij willen hier graag een brede schoolconcept realiseren, ook omdat er in de buurt 100 woningen worden gebouwd. Er is dus potentie, maar we moeten wel iets doen. Ik ben al in gesprek met kinderopvang om een doorlopende leer- en ontwikkellijn aan te kunnen bieden. Dat is noodzakelijk om ouders met hun kinderen te blijven binden. De afstanden zijn hier zodanig dat je graag alles bij elkaar wilt hebben.”
Duurzaam ontwerp Piet Boon ziet het voor zich: “Ik heb door mijn architect een prachtig ontwerp voor de nieuwe brede Noorderschool laten maken. Niet zo’n fantasieloze functionele prefabdoos met woningen erop, maar een duurzaam concept dat bij het landschappelijke karakter van dit prachtige gebied past, dat grenst aan het natuurgebied het Twiske. Daarom heb ik
Ontwerp Noorderschool
74
schooldomein
januari 2011
de vorm van twee geschakelde schuren genomen, waarin naast een centrale ontmoetingsruimte ook de groepsruimten zijn ondergebracht. Ik ben lid van de ondernemerskring en heel wat lokale en regionale ondernemers hebben hun diensten en materialen al aangeboden. Het wordt uitgewerkt in een prachtig
Piet Boon
Piet-Boon inrichtingsconcept, met duurzame materialen en toepassingen.” De gemeente is enthousiast over het ontwerp van Piet Boon. Gemeente Oostzaan, Piet Boon, de school en bestuurder Jan Hus namens SPOOR zijn nog aan het kijken welke locatie het meest geschikt is voor de nieuwe school. De meest voor de hand liggende is de huidige, maar dat betekent dat de school tijdelijk zou moeten verhuizen. Twee andere locaties zijn ook in onderzoek, waarbij grondruil mogelijk is.
Financiën zijn aandachtspunt Een groot aandachtspunt om de realisatie van dit prachtige project te bewerkstelligen vormen de financiën. De investeringskosten voor het project zijn geraamd op circa € 1.500.000,-. Er ligt een forse bijdrage van de gemeente Oostzaan en daarnaast is er een beschikbare reservering voor onderhoud van het schoolbestuur SPOOR, die ingezet kan worden. Daarmee kan echter niet de volledige investering worden gedekt en daarom zijn aanvullende bijdragen nodig. Dit kan van leveranciers en andere partijen die materialen of diensten willen aanbieden komen, waardoor de investeringskosten gereduceerd kunnen worden. Een optie is ook een private partij, die hart heeft voor maatschappelijk vastgoed en de volledige ontwikkeling en exploitatie voor haar rekening neemt. In het gebouw komen twee stabiele huurders, de school en kinderopvang, die zich voor lange tijd vast willen leggen. Het feit dat Piet Boon expertise, creativiteit en inrichting voor een redelijk bedrag aanbiedt en het gegeven dat het unieke gebouw duurzaam gebruikt kan worden, ook nadat de onderwijsbestemming er mogelijk afgaat, maakt dat er sprake is van een zeer interessante casus.
Directeur Careline van der Lippe: “Bedenk eens wat zo’n prachtig concept met de omgeving doet. Gewoon heel goed voor de gemeente Oostzaan.”
Careline van der Lippe wordt steeds enthousiaster: “Het is toch fantastisch dat Piet zijn naam en faam aan de school verbindt. Dat kunnen we bijvoorbeeld versterken door de brede school een Kunst en Cultuur- of Natuur- en Techniekprofiel te geven. Zodat kinderen leren werken met duurzame materialen, of iets met ontwerpen en natuur leren doen. En bedenk eens wat zo’n prachtig concept met de omgeving doet. Gewoon heel goed voor de gemeente Oostzaan. Wat mij betreft beginnen we morgen!” Heeft u belangstelling om met de school en Piet Boon te praten over mogelijke participatie? Bel dan naar Careline van der Lippe van de OBS De Noorderschool: (075) 684 37 84 of met Alfred Bakker van ICSadviseurs 06-22267847.
schooldomein
januari 2011
75
Praat met velen, besluit met weinigen
Na zijn pensionering in 1999 besloot Jan Zeeman, oprichter van de bekende winkelketen Zeeman, in vastgoed te gaan. Samen met makelaar Aart Jan Verdoold, richtte hij Green Real Estate op. Inmiddels investeert Green Real Estate in maatschappelijk vastgoed, waaronder scholen. “Uitgangspunt is dat een project zichzelf moet kunnen bedruipen.”
J
Tekst Servicecentrum Scholenbouw Illustratie RAU
an Zeeman is een markant mens met uitgesproken opvattingen die zijn sporen verdiend heeft in het commercieel vastgoed. Zijn credo is dichtbij marketing: “Ga eerst zelf kijken waar het gebeurt en vraag mensen op straat naar hun ervaringen. Dan leer je het meest.” Zijn nieuwe beleggingsmaatschappij Green Real Estate belegt in vastgoed: “We kijken net als bij de textielSupers naar duurzaamheid en degelijkheid. Het MTV-gebouw in Amsterdam is van ons,
76
schooldomein
januari 2011
we hebben winkelpanden in de Benelux, een aantal landgoederen, monumentale gebouwen. We kijken naar de lange termijn. Ons vastgoed moet zichzelf bedruipen. Green Real Estate richt zich op duurzame en betrouwbare beleggingen. Jan Zeeman: “We doen erg veel moeite om de natuur een kans te geven, maar wel vanuit de optiek van een zuinige particulier als ik ben. Met de investeringsmaatschappij Navitas volgen mededirecteur Cees Janssen en ik de ondernemingen
heel serieus, doen grondig onderzoek, kijken niet alleen naar de beurskoersen. Het meest bepalende in onze keuzen is dat we vertrouwen hebben in de leiding, omdat die over een langetermijnvisie beschikt. We zitten ook bewust in niet-beursgenoteerde ondernemingen, zoals Kinderopvang Nederland.” Sinds kort kijkt Green Real Estate ook naar scholen en zorginstellingen: In eerste instantie investeert het fonds in de nieuwbouw van twee vestigingen van het ROC Leiden en inmiddels ook in de sportcampus in Kerkrade. Algemeen directeur Aart Jan Verdoold van Green Real Estate: “De twee nieuwe vestigingen van het ROC worden gebouwd bij de treinstations Lammenschans en Leiden Centraal Station. Met die nieuwbouw is in totaal een bedrag van ruim 180 miljoen euro gemoeid. De financiering daarvan loopt voor het overgrote deel via de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG). Green zelf investeert twintig miljoen euro in het onderwijsvastgoed. BNG is traditioneel een belangrijke financier van publieke gebouwen.
Unieke constructie ROC Leiden, nu nog gehuisvest in 21 gebouwen op vijf verschillende plekken in de stad, heeft vanaf 2010 een nieuw schoolgebouw op het Lammenschanspark. Het is het resultaat van een integrale
biedt ons nieuwe gebouw ook ruimte aan winkels, kantoren, een sportcentrum, een supermarkt en een parkeergarage. Zo scheppen we leer- en werkplekken voor onze leerlingen. En ten derde moet het gebouw een vastgoedwaarde hebben. De stramienmaten zijn zo vastgesteld dat het eenvoudig is om er kantoorruimtes van te maken, mocht daar in de toekomst behoefte aan komen.” Irma Langeraert, directeur van ILFA en al jaren financieel adviseur van ROC Leiden: “Deze visie vraagt ook om een integrale aanpak qua financiering. De constructie is als volgt: het ROC realiseert in eigen beheer het nieuwe gebouw voor circa 75 miljoen euro. Vervolgens neemt Green Real Estate (GRE) het gebouw over samen met de exploitatie en de risico’s die daarmee samenhangen. Het ROC gaat huur betalen voor een periode van twintig jaar. Daarna wordt het pand weer terugverkocht aan het ROC voor een vastgestelde prijs. De transparantie is maximaal. We hebben in deze constructie te maken met een constante kasstroom. Deze is zodanig dat wij gedurende de rit al kunnen sparen voor de terugkoop over twintig jaar. Het sparen doen we veilig bij BCM, de 100 procent vermogensbeheerdochter van BNG. Het voordeel is dat wij in het begin, als normaal gesproken de financieringskosten hoog zijn, nu meer geld kunnen besteden aan het onderwijs.”
“Praat met velen, beslis met weinigen en als het echt moeilijk is, dan doe je ’t alleen.”
Verdere samenwerking Servicecentrum Scholenbouw (SCS) onderzoekt en bevordert publiek-private samenwerking. SCS verzamelt good practices en begeleidt scholenbouwprojecten die geheel of gedeeltelijk privaat worden gefinancierd. Scholen en/ of gemeenten die daarover meer willen weten, kunnen contact opnemen met SCS op telefoonnummer (070) 315 33 55 of via info@scsb.nl.
zienswijze van het ROC-bestuur, een maatschappelijk betrokken belegger en van BNG die met haar klanten meebeweegt. Jacques van Gaal, voorzitter College van Bestuur van ROC Leiden: “We hebben bewust gekozen voor een mooi, spannend gebouw. De uitstraling ervan moet bijdragen aan de maatschappelijke rol die het ROC vervult. De leerlingen moeten - en zullen - trots zijn op hun school.” De visie van ROC Leiden is gebaseerd op drie pijlers: concurrentie, community en vastgoedwaarde. Van Gaal: “ROC’s zijn concurrerende instellingen. Dat betekent dat je op een strategisch goede plek moet zitten, zoals rond stations. Ten tweede willen wij als ROC ook een community college zijn. Daarom
Het is ongebruikelijk dat BNG dat doet in samenwerking met een particuliere commerciële vastgoedbelegger. Volgens directeur Public Finance Pauline Bieringa van BNG past de samenwerking met Green in het streven van BNG om de publieke sector (goedkoop) te blijven financieren, onder andere door private investeerders in publieke projecten te laten deelnemen. BNG is statutair gebonden aan het financieren van publieke projecten. Jeroen Tebbens, accountmanager bij BNG: “Toen wij als bank betrokken raakten bij dit project merkten we al snel bij alle partijen een grote betrokkenheid. ROC en ILFA hadden de ambitie om iets nieuws te maken en het klikte tussen de besturen van het Zeemanconcern, ROC Leiden en BNG. ROC Leiden is voor BNG een statutaire marktpartij, maar GRE niet. Gezamenlijk hebben we deze PPS-constructie bedacht die uniek is binnen de onderwijssector. Wij zijn er van overtuigd dat deze constructie breder toepasbaar is, bijvoorbeeld in de zorgsector. Voorwaarde is dat de betrokken partijen eenzelfde maatschappelijke visie delen: het verbeteren van de kwaliteit van de publieke voorzieningen voor de burger.”
schooldomein
januari 2011
77
Gastvrijheid als sociale regulering
Over het MFA Lab Het MFA Lab is een platform voor het ontwikkelen en uittesten van exploitatieformules voor maatschappelijke centra. Kernwaarden zijn gastvrijheid, ondernemerschap en verbinding met de wijk. Het lab is in 2009 gestart door Tom de Haas en Marc van Leent. Zie voor meer informatie: www.mfa-lab.nl. In Schooldomein wordt periodiek van de ontwikkelingen in het lab verslag gedaan.
Gastvrijheid in multifunctionele accommodaties is nodig voor volle zalen en een goed draaiende bar. Dat is de manier waarop de meeste mensen kijken naar gastvrijheid, als een promotiestrategie. Maar er is nog een andere manier van kijken naar gastvrijheid, als een manier om gedrag te be誰nvloeden, als sociale regulering. 78
schooldomein
januari 2011
D
Tekst Marc van Leent en Bas van Stokkom
eze manier van kijken, komt uit de koker van Bas van Stokkom, werkzaam aan het Centrum voor Ethiek, Radboud Universiteit Nijmegen en aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Bas van Stokkom haalde onlangs het landelijke nieuws met zijn nieuwste boek ‘Wat een hufter’. Het MFA Lab heeft Bas van Stokkom gevraagd om zijn gedachten over gastvrijheid toe te lichten voor een gehoor van managers van multifunctionele accommodaties, professionals die als eerste op gastvrijheid worden aangesproken.
“De openbare ruimte is ‘verweesd’ en moet nodig gerevitaliseerd worden.” Koning Burger Bas van Stokkom begint te stellen dat de publieke ruimte de ‘locus’ van vrije keuze en vrije beweging is. Er is geen toestemming nodig om deze te betreden. Maar deze ‘totale bewegingsvrijheid’ is doorgeschoten. De keuzes gelden als soeverein, ongeacht wat anderen daarvan vinden. Deze egocentrische houding van ‘Koning Burger’ kan veel ergernis uitlokken. Er is weinig oog voor het feit dat kwetsbare groepen zich moeilijk kunnen verweren tegen aanmatiging en piraterij. Dat zijn al gauw bangeriken, mensen met een bekrompen levenshouding. De openbare ruimte is ‘verweesd’ en moet nodig gerevitaliseerd worden, vindt Bas van Stokkom. Niet totale openheid maar juist het comprimeren van ruimte bevordert wisseling van perspectief. Als het gaat om MFA’s spreken betrokken professionals graag over sociale cohesie en ontmoeting. Bas van Stokkom hanteert het begrip perspectiefwisseling. Het gaat niet om ontmoeting in de engere zin; het gaat er om dat gasten vertrouwd raken met andersoortige mensen en niet-alledaagse gebeurtenissen. Voor het opbouwen van die vertrouwdheid zijn geen diepgaande gesprekken nodig. Elkaar observeren, fragmenten van gesprekken opvangen, zien welk boek iemand leest, kunnen al veelbetekenend zijn. Juist in publieke voorzieningen als bibliotheken, scholen, zorgcentra is het mogelijk deze ‘publieke vertrouwdheid’ te stimuleren. Gastvrijheid is daarbij een sleutelwoord.
Essentie van gastvrijheid De essentie van gastvrijheid is volgens Bas van Stokkom het delen van een duidelijke begrensde ruimte en dat proces van delen kent ongeschreven regels: • Gastheer en gast zijn elkaar respect verschuldigd. • De gastheer biedt bescherming.
•G asten mogen niet ongevraagd doen alsof ze thuis zijn, noch mogen ze weigeren wat wordt aangeboden. Met andere woorden: de gast voegt zich naar de orde van het huis. En daar komt de manager in beeld. Hij of zij bepaalt immers de ‘orde van het huis’. Dat gebeurt via ongeschreven regels die op een subtiele manier worden overgedragen. Iedereen voelt die regels aan als hij of zij bij een vreemde op bezoek gaat. Kan je ongevraagd in de boekenkast neuzen, frisdrank uit de koelkast halen, de gastvrouw tutoyeren, kopjes op tafel laten staan, enzovoort. In openbare ruimten als parken, straten en pleinen ontbreken die regels met als gevolg dat Koning Burger z’n gang kan gaan. In semipublieke ruimtes als scholen, bibliotheken en sporthallen liggen mogelijkheden om dat anders te doen. Dat vraagt een vorm van gastvrijheid. Juist omdat gevraagd wordt om rekening met elkaar te houden, krijgen gasten de kans nabijer te komen en contact te leggen.
Symbolische poorten Een gastvrije ruimte moet gesloten genoeg zijn om beschutting te bieden maar open genoeg om waar te nemen wat de omgeving te bieden heeft. Dat stelt niet alleen eisen aan het gedrag van de gastheer en het eventuele personeel. Het stelt ook eisen aan de inrichting en ambiance. Voor Bas van Stokkom is de ‘poort’ daarbij van groot symbolisch belang. Onder verwijzing naar succesvolle buitenlandse voorbeelden pleit hij voor pleinen en parken met poorten. ‘Poorten ritualiseren sociale omgangsvormen’ stelt Bas van Stokkom. Ze geven een geruststellend effect en vormen een rem op egocentrisch handelen. Ook voor multifunctionele accommodaties is de poort een mooie metafoor om de balans tussen openheid en beslotenheid te vinden, en respect voor de gast te tonen. In het Nederlandse klimaat hebben alle MFA’s deuren, maar hebben ze ook poorten? Wat kunnen managers van MFA’s nu met het verhaal van Bas van Stokkom? De aanwezige managers waren daar nog niet uit. Wel werd duidelijk dat ze, meestal onbewust, allerlei signalen doorgeven aan bezoekers. Dan doen ze met hun eigen optreden, met dat van personeel en vrijwilligers, met de entree en inrichting. De eerste stap is om zich van deze onzichtbare signalen bewust te worden; de volgende stap is om er wat mee te doen. Natuurlijk waren ze verheugd om te horen dat gastvrijheid meer oplevert dan een volle zaal en een goede omzet. Gastvrijheid draagt wezenlijk bij aan publieke vertrouwdheid, het cement van de samenleving.
schooldomein
januari 2011
79
Multifunctionele accommodatie
Het Schakelveld in Assen In april 2010 werd de multifunctionele accommodatie Het Schakelveld in Assen officieel geopend. Van Hoogevest Architecten uit Amersfoort kreeg ruim vier jaar eerder opdracht van de Gemeente Assen en de Stichting Promens Care voor het ontwerp van dit gebouw, bestemd voor een gemeenschappelijk onderkomen van negen gebruikers. Met deze multifunctionele opzet stond de gemeente ook een idealistisch doel voor ogen: de verhoging van de ontwikkelingskansen van leerlingen en een versterking van de sociale samenhang binnen de wijk.
Tekst Carien de Boer-van Hoogevest
D
e gebruikers zijn onder meer twee basisscholen, een medisch kinderdagcentrum, een school voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs, twee sportzalen en een buurthuis. De omvang van het complex, dat is gesitueerd op een voormalig sportveld in de woonwijk Baggelhuizen, bedraagt 10.727 vierkante meter bvo en het is ontworpen door architect Tanja Wendt van VHA. Het gebouw staat op een driehoekig kavel van 31.000 m², begrensd door een drukke doorgaande weg aan de westzijde, veel groen aan de oostzijde en zuidelijk de woonwijk Baggelhuizen. Het veelomvattende programma van eisen maakte de ontwerpopgave complex. Architect Wendt is er in geslaagd om de vele functies te ordenen in een heldere plattegrond. Deze helderheid dankt het voornamelijk
80
schooldomein
januari 2011
aan het concept dat uitgaat van twee min of meer noord-zuid georiĂŤnteerde verkeersroutes die de hoofdstructuur en de organisatie van de verkeersruimtes binnen de MFA bepalen. Tussen de hoofdaders bevinden zich de ruimtes voor gemeenschappelijk gebruik, terwijl de gebouwclusters van de verschillende deelnemers aan de buitenzijde van de looplijnen liggen. De gebruikers ontlenen hun identiteit binnen de MFA aan een gedifferentieerd gebruik van materiaal, kleur en vorm. Deze functionele diversiteit is ook naar buiten toe herkenbaar gemaakt, onder andere door toepassing van verschillende raamvormen. In deze veelheid manifesteert Het Schakelveld zich naar buiten toe als een eenheid met een duidelijk samenhangende architectonische vormgeving.
Gemeenschappelijk en individueel gebruik De planvorming had enige tijd nodig zodat de specifieke wensen van gebruikers goed op elkaar afgestemd konden worden. Zo waren toegankelijkheid en scheiding van verkeersstromen belangrijke onderwerpen, maar ook de voorkeuren voor een bepaalde locatie binnen de MFA was voor de deelnemers van essentieel belang. In het algemeen kan gezegd worden dat de locaties zowel door eigen voorkeuren, als door praktische overwegingen zijn bepaald. Tussen de functies zijn scheidingen gemaakt via patio’s en inhammen die lucht- en lichttoetreding faciliteren. De hierdoor ontstane lange zichtlijnen geven de MFA een verrassend transparant karakter. In het zuidelijk gebouwcluster bevinden zich over twee verdiepingen de twee basisscholen, de Openbare Basisschool Baggelhuizen en de Christelijke Basisschool Het Octaaf. Vanwege hun wijkfunctie zijn de scholen op deze plek ondergebracht, zodat zij een duidelijke uitstraling hebben naar de woonwijk Baggelhuizen. De OBS koos voor nevenentrees: de groepsruimtes op de verdieping hebben een eigen entree gekregen via betonnen buitentrappen. Hierdoor konden de speellokalen die in de middenzone tussen de twee hoofdaders zijn gegroepeerd, vrijgehouden worden van verkeer. Tussen beide basisscholen bevinden zich ruimtes voor buitenschoolse opvang, kinderdagopvang en een peuterspeelplaats. Een derde school, de W.A. van Lieflandschool, is in het noordelijk gebouwcluster ondergebracht. Het is een school voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs. Het speciaal onderwijs bevindt zich op de begane grond en heeft evenals de OBS nevenentrees gekregen. Het speciaal voortgezet onderwijs bevindt zich op de verdieping en heeft een eigen toegang via een buitentrap op de kopse gevel, die qua vorm identiek is aan de trappen tegen de zuidgevel.
Multifunctionele opzet Het medisch kinderdagcentrum de Arkel vroeg om een rustige locatie op begane grondniveau. Een oostelijke positie, grenzend aan het groen lag daarom voor de hand. Op deze locatie zijn lokalen ontworpen rond een open binnenplaats die ook als speelplein wordt gebruikt en de binnenruimtes volop voorzien van daglicht. Aan de andere kant van de middenzone liggen twee aan elkaar te koppelen professioneel geoutilleerde sportzalen, toegankelijk via een aangrenzend trappenhuis met lift. Een noordelijk gelegen therapiebad in de middenzone is ook bestemd voor gemeenschappelijk gebruik. Op de verdieping in het hart van het gebouw bevindt zich het buurtcentrum de Schakel, goed toegankelijk
gemaakt via lange hellingbanen. Het centrum heeft een flexibel in te delen theaterzaal, een bibliotheek en mediatheek, een kookÂlokaal en ICT-ruimte ter beschikking, maar gebruikt ook de kaarsmakerij en het technieklokaal van het speciaal onderwijs. Groot voordeel van deze multifunctionele opzet is de mogelijkheid voor deelnemers om gebruik te maken van faciliteiten die individueel niet haalbaar zouden zijn geweest. De opdrachtgever hoopt en verwacht dat het gemeenschappelijk gebruik van deze faciliteiten ook inhoudelijke relaties tussen de participanten tot stand brengt.
Aspecten van duurzaamheid In het ontwerp is rekening gehouden met aspecten van duurzaamheid door toepassing van duurzaam en onderhoudsarm materiaal en door integratie van moderne installatietechnieken, zoals vloerverwarming gecombineerd met een CO2-gestuurde ventilatie en dieptebronnering. Grote glaspuien faciliteren optimale daglichttoetreding waardoor minder kunstlicht nodig is en ook daarmee energieverbruik wordt beperkt. De ramen zijn voorzien van elektrisch bedienbare buitenzonwering om in de zomer opwarming van de ruimte te voorkomen. De flauw hellende daken hebben een sedumbedekking waardoor een hoge accumulatiewaarde wordt gerealiseerd. In de zomer zal hierdoor de opwarming van de binnenruimte worden beperkt en in de winter warmteverlies worden verminderd. Dit artikel is geschreven door architectuurhistoricus Carien de Boer-van Hoogevest van Van Hoogevest Architecten. Kijk voor meer informatie op www.vanhoogevest.nl.
schooldomein
januari 2011
81
Kokkewiet Project in Umzamuwethu
Een kleurrijke school vol leven Zuid Afrika, een veelzijdig land. In dit artikel doen wij in het kort verslag van ons project in het voorjaar van 2009, in een township bij Oesterbaai, twee uur rijden van Port Elisabeth. Wij waren te gast op Oysterbay Lodge, een schitterende locatie met uitzicht op de Indische Oceaan.
Tekst Bea van Twillert en Carmen Schilstra
“E
én van de eigenaren van Oysterbay Lodge, Liesbeth, was vrijwilliger van de crèche in de kleine township, Umzamuwethu, bij Oesterbaai. Een kleurlinge, Annie, was de hoofdleidster van de crèche, die niet door de overheid gefinancierd werd. En die alleen met giften, meestal vanuit Nederland, kon bestaan. Het schoolgebouwtje zelf was schoon, maar kaal en kleurloos. Annie hoopte dat er ooit eens kleur zou komen op de buitenmuren, maar er is niet eens geld voor een zandbak. We zochten een reeks heldere kleuren uit die meteen voor ons gemaakt werden. Met een grote doos vol potten verf, kwasten en rollertjes, vertrokken wij richting Oesterbaai; klaar om het gebouw te lijf te gaan.”
82
schooldomein
januari 2011
Donderdag 23 april “Het had de hele nacht geregend, maar ’s ochtends was het, op een paar spetters na, droog. Het was 23 graden en het werd al herfstig. Er moest gewerkt worden. Annie wachtte ons op met negen kinderen en een groepje ‘jonge’ moeders. Het was iedere dag weer afwachten voor Annie hoeveel kinderen er zouden komen opdagen. Op dat moment telde de crèche twintig kinderen. Maar met negen kinderen konden wij eerst wel aan de slag. De kinderen mochten om de beurt tegen de muur gaan staan in een eigen gekozen houding. Wij gingen met houtskool het kind ‘omtrekken’. Zo ontstonden, naast elkaar, de contouren van de kinderen op de muur.
Daarna gingen we de binnenlijnen intekenen en verder uitwerken. We gaven het kind een gezicht en kleren. Toen gingen de moeders aan de slag. Ze hadden er zin in. Eerst nog voorzichtig, maar langzaamaan werden ze vrijer en zekerder. De kinderen op de muur kregen kleur. Wij voegden al schilderend andere vormen toe, zoals vogels, vlinders, fruit, harten en knuffels. De volgende ochtend kwamen er andere crèchekinderen bij, zodat we nieuwe figuren op de muur konden plaatsen.”
Zaterdag 25 april “Oma Johanna stond ons ’s ochtends al op te wachten. De verf, kwasten en penselen stonden netjes voor ons klaar. Na een half uur kwamen de eerste kinderen al het terrein op, gingen in het gras zitten om te kijken. Oma Johanna en een paar vrouwen hielpen mee. Als het te druk en te lawaaierig werd op het crèchegrasveld joeg oma alle kinderen weer het straatje op en ging het hek met een lang stuk ijzerdraad dicht. Wij konden flink opschieten. We werkten hard en dat moest ook want de volgende dag, zondag, werd er in Umzamuwethu niet gewerkt, dus zouden wij ook niets doen.”
Maandag 27 april “Er waren weer geen kinderen omdat het een nationale feestdag was. Zuid Afrika kent, sinds de nieuwe regering, verscheidene nationale feestdagen per maand. Dan is iedereen vrij, maar de mensen moeten wel door hun werkgevers doorbetaald worden. Het was dus een drukte van jewelste in het dorpje. De hele dag hoorde je blaffende honden, schreeuwende kinderen, roepende mannen en vrouwen. Oma had er voor gezorgd dat we meteen aan de slag konden. Alles stond weer schoongeboend voor ons klaar. Weer hadden we veel bekijks die dag want iedereen had natuurlijk tijd om bij ons langs te lopen. Af en toe stond het veldje rond de crèche weer helemaal vol met kinderen.”
Dinsdag 28 april, onze laatste werkdag “We waren vroeg op want we moesten eerst naar Humansdorp om nog een blikje gele verf en traktaties te kopen. Na onze inkopen reden we snel terug naar Umzamuwethu om de laatste hand te leggen aan ‘onze’ crèche. Het was nog een kwestie van afwerken. Hier en daar moest nog de kleur geel worden toegevoegd en er werden de laatste contourlijnen aangebracht. Om half twee, na het middagslaapje van de kinderen, was het dan zover. Alles rondom het gebouwtje was schoon en opgeruimd, dus kon het ‘openingsfeest’ beginnen. Natuurlijk werd er eerst gedanst. Annie had een
“Wij gingen met houtskool het kind ‘omtrekken’. Zo ontstonden, naast elkaar, de contouren van de kinderen op de muur.” bandje met muziek in de kleine cassetterecorder gestopt en ging met de kinderen dansen. Daarna mocht Annie het lint bij de crèche ingang doorknippen en was de Kokkewiet officieel geopend. Buiten op het gras trakteerden we de kinderen op taart en drinken. Voor de moeders die ons geholpen hadden met schilderen konden wij nog wat geld uitbetalen. Voor onze begrippen een klein bedrag, voor hen een welkom extraatje. We hadden een fantastische tijd gehad met deze vrouwen en vele anderen uit het dorpje. Al zwaaiend reden we het dorpje uit, nog even achteromkijkend naar de Kokkewiet. Kleurrijk lag de crèche in het zonlicht te stralen. Nu, na meer dan een jaar, blijkt dat een simpel iets als het fleurig opschilderen van een buitenmuur van een schooltje, een enorm positief effect kan hebben. Doordat het er nu nog steeds zo mooi uitziet, is er subsidie losgekomen, hebben een paar leidsters van de crèche een opleiding gekregen en wordt de school veel beter onderhouden en schoongehouden.” Voor meer informatie: mail naar c.schilstra@home.nl of surf naar www.carmenschilstra.nl.
schooldomein
januari 2011
83
Brede school Sint Jan de Doper | Amsterdam
Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, stadsdeel Slotervaart, De Principaal, Far West en Stichting KBA Nieuw West
Architect: Architectenbureau Paul de Ruiter bv
Bvo 4.000 m² brede school, waarvan 1.000 m² welzijn ; eerste fase: 71 woningen x ca. 90 m² = ca. 6.500 m²
Oplevering: november 2011
84
schooldomein
Op 4 november 2010 is de eerste paal geslagen van brede school Sint Jan de Doper aan het Delflandplein in Amsterdam. Het gebouw - ontworpen door Architectenbureau Paul de Ruiter - biedt onderdak aan basisschool Sint Jan de Doper, voor- en naschoolse opvang, een kinderdagverblijf, muziekatelier en een buurtontmoetingsruimte. Daar boven komen 71 sociale huurwoningen. Het gebouw is een belangrijke impuls voor de stedelijke vernieuwing van de westelijke tuinsteden van Amsterdam. De brede school zal een stimulerende leeromgeving gaan vormen voor kinderen en volwassenen en is daarmee essentieel voor de sociale cohesie in het gebied. De betrokkenheid van ouders en de buurt speelt hierbij een belangrijke rol. Om dit te stimuleren beschikt de school over ouderlokalen, een buurtontmoetingsruimte en een multifunctionele ruimte. Deze kunnen gebruikt worden voor bijvoorbeeld vergaderingen, koffieochtenden en sociaal-culturele activiteiten. Bovendien is er een muziekatelier gevestigd in de buurtontmoetingsruimte. Faciliteiten als de centrale hal, de keuken en de gymzaal worden gedeeld met de buurtbewoners. De hal ligt in de entreezone en biedt ouders en verzorgers de gelegenheid
januari 2011
om bij het halen en brengen van hun kinderen elkaar te ontmoeten. De architectuur van de school wijkt af van de strakke stedenbouwkundige randvoorwaarden. Zo wordt de houten lattengevel een drager van klimplanten waardoor het gebouw zal gaan contrasteren met het bestaande stedelijk weefsel. Het bestaande platanenplein gaat als schoolplein fungeren voor de bovenbouwleerlingen. Daarnaast krijgt het gebouw binnen de beschutting van het blok een groene tuin die de jongere kinderen van de school en uit de buurt een plek biedt om te spelen. Het groene schoolplein en de groene gevel geven uitdrukking aan de ambitie van de school om kinderen te onderwijzen over natuur en kunst. De brede school als impuls vergroot de leefbaarheid van de buurt. Sint Jan de Doper wordt gebouwd volgens het zogenaamde Lean bouwen. Door een zorgvuldig afgestemde driedimensionale digitale samenwerking en afstemming tussen de verschillende bouwpartners zal de bouwtijd aanzienlijk worden verkort. Het project zal volgens planning in november 2011 worden opgeleverd.
2011
Onderneem! De allereerste auto’s hadden koplampen op anderhalve meter hoogte. Dat was onhandig, want de wegen waren destijds niet bepaald glad geasfalteerd. Lagere lampen lijken logischer. De koplampen waren destijds zo hoog bedacht, omdat de bouwers van die auto’s veelal koetsenbouwer waren. Volgens hen was het handig hoog gemonteerde koplampen te hebben – die moesten immers licht over de trekpaarden heen laten schijnen. Het wegvallen van de paarden was blijkbaar nog niet helemaal doorgedrongen. Of geaccepteerd. Pas na enige weerstand waren de ontwerpers bereid de lampen te laten zakken, tot het niveau dat praktisch was, voor auto’s.
MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS
PRIMAIR ONDERWIJS
VOORTGEZET ONDERWIJS
De laatste facilitaire producten en diensten in het onderwijs
Porder was ooit een beroep met de zekerheid van een lange toekomst. Porders schudden vroeger hun klanten wakker. Dat was in de tijd dat klokken voorbehouden waren aan kerktorens, en binnenshuis louter aan de zeer welgestelden. Wie minder draagkrachtig was, maar wel op tijd ergens moest zijn, betaalde een porder. Die fungeerde als een soort wekservice. Porders hadden volop werk, je vond ze in elke stad, in elk dorp. Zelf hebben ze langdurig niet voorzien dat hun vak uit zou sterven. Toch hoor je er de laatste tijd maar weinig meer van. Er zijn tal van oude ambachten waarvan het uitsterven niet was voorzien. Al helemaal niet door degenen die dat vak beoefenden. Het was ook niet leuk, dat te voorzien, liever ontkennen. Dat lijkt op de korte termijn comfortabeler. Wie bijvoorbeeld nu voorspelt dat brievenbezorgers overbodig zullen worden, krijgt geen populariteitsprijs.
r nu Registree s i t a r G r o vo et toegang m 01232 0 10 : e d o c
Peter Reijers | directielid van De Bouwer & Partners Training in Nijmegen | www.debouwer.nl
Voor en door het onderwijs
Bouwers, die de markt bezien vanuit een achterhaald perspectief, wacht een doemscenario. Markt en klant zijn ingrijpend anders dan ooit. Opdrachtgevers willen nu erg graag serieus genomen worden. Terecht. Ambachtslieden, die denken omzet te gaan ‘krijgen’, missen de boot. Ondernemers in de bouw, onderneem! Regeringssteun gaat echt niet helpen. Alternatief: zoek een plaats in het Openluchtmuseum. Tussen de eerste auto’s en de porders.
25-29 januari 2011
Jaarbeurs Utrecht www.not-online.nl advNOT-10001232-95x271mm.indd 1
12-10-10 13:43
schooldomein
januari 2011
85
Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1985. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever ICSadviseurs. Ruim 50 jaar werkt ICSadviseurs aan stimulerende leer-, leef- en werkomgevingen. Ruimte en draagvlak voor verandering, integratie van activiteiten, multifunctionaliteit en een professionele exploitatie zijn daarbij belangrijke thema’s. ICSadviseurs heeft twee vestigingen. Amsterdam: Orlyplein 10, Postbus 59112, 1040 KC. Zwolle: Grote Voort 207, Postbus 652, 8000 AR. Tel. 088 235 04 27. Schooldomein wordt uitgegeven in nauwe samenwerking met drukkerij Ten Brink, Meppel. Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, René de Werker, Jos Martens, Team BNA Onderzoek, Jan Schraven, Elly Zee, Marc van Leent Redactieraad Xxxxxxxxxxxxxxxxxxx Henrico ten Brink, Peter Reijers, Ronalt Schilt, Jan Schraven, Harry Vedder, Tom Haagmans, Edward van der Zwaag, Wik Jansen, Judith Chin Kwie Joe, Theo Fledderus, Peter Overgaauw, Frank van Esch Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 59,50. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor plaatsing van advertenties of advertorials in het magazine kunt u contact opnemen met Recent, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam, tel. (020) 330 89 98, fax (020) 420 40 05, e-mail info@recent.nl, website www.recent.nl. Voor plaatsing van banners en overige informatie op de website kunt u bellen met FIZZ reclame + communicatie, tel (0522) 24 61 62. De advertentietarieven van Schooldomein staan ook op www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door Marko BV, BNA, Servicecentrum Scholenbouw en de adverteerders in Schooldomein
Xxxxxxxxx
4 Ruiken Schooldomein nummer 4 ligt begin maart in uw bus en kent opnieuw een thema dat te maken heeft met onze zintuigen: ruiken. Een greep uit de onderwerpen die daarnaast aan de orde komen: • Een onderkomen voor vijf sportbonden: Op basis van een vergelijking tussen de vastgoedwaarde en de beleggingswaarde van bestaand vastgoed ontstaat een nieuw perspectief. • Exploitatie steeds belangrijker in sportzalen: Innovatie in de compartimentering van zaaldelen leidt tot een betere exploitatie. • Nieuwbouw Christiaan Huygenscollege duurzaam: Eindhoven heeft een prachtig nieuw VMBO-gebouw dat ruimtelijk verrast. • Sportpark Welgelegen creëert netwerken: sport is een maatschappelijke katalysator met potentie. • Criteria aanbestedingen voor verbetering vatbaar: Gemeenten selecteren steeds meer op prijs, waar kwaliteit en exploitatie leidend zouden moeten zijn. • Dynamisch accommodatiebeleid gemeente Soest: een interview met de Soester wethouder Onderwijs Jannelies van Berkel.
86
schooldomein
januari 2011
De interactieve iPad tafel Het innovatieve ontwerp van de Belgische designer Bram Boo is nu ook beschikbaar met vier geïntegreerde iPads. Door zijn vorm en de combinatie van stoel en werkvlak, nodigt de SALSA uit tot spontane contacten en uitwisseling van kennis. Maar ook individueel bezig zijn op één van de 4 werkplekken behoort tot de mogelijkheden. Interactiviteit staat centraal bij dit ontwerp. VANERUM kiest voor integratie van technologie en design waardoor dit meubel nog meer een middelpunt van communicatie is.
www.vanerum.be/bramboo
Bezoek onze stands tijdens NOT 2011 Hal 7, stand C050 Hal 9, stand C079
VANERUM Nederland BV │ Duwboot 89 NL-3991 CG Houten │ E info@vanerum.nl │ T +31 30 212 20 10 │ F +31 30 212 20 11
Veel Praktische Ergonomische Flexibele Duurzame Kleurrijke
redenen om onze stand op de NOT te bezoeken. U vindt ons in Hal 7 stand D112.
Een leven lang Marko Marko BV. Beneden Verlaat 75 9645 BM Veendam Postbus 7 9640 AA Veendam T +31 598 698 798 F + 31 598 69 88 00 Showroom De Meern Rijnzathe 2 3454 PV De Meern (Kantorenpark Oudenrijn) T +31 30 669 69 69 F + 31 30 669 69 00 info@marko.nl www.marko.nl