magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
ruimteregie - bedrijfsvoering - organisatie - huisvesting - vastgoed
Thema:
Architectuur en bouw
Bouwen voor het vmbo De doelgroep centraal
Quickscan Binnenklimaat
Gebruikers reageren enthousiast
Toekomst van het zwembad
Baantjes zwemmen of leisure park?
Marko BV Veendam +31 (0) 598 - 69 87 98 De Meern +31 ( 0) 30 - 669 69 69
www.marko.nl info@marko.nl
Marko maakt ideeĂŤn werkbaar jaargang 21 juni 2009
covermetrug.indd 1 2989-Adv Schooldomein juni v2.indd 1
05-06-2009 10:27:22
6 09-06-2009 17:34:22
=Zi dcYZgl^_h kVc iZ\ZclddgY^\ kgVV\i db bZZhiZgh Y^Z W^_ YZ aZh Wa^_kZc# - klasse ECO-Opwaardering accommodatie
Uw gebouwen opwaarderen naar een A-label?
Dcil^``Za^c\Zc ^c ]Zi dcYZgl^_h# Cnh^c\] lZZi Zg bZZg kVc# 9ddg YZ o^X] kddgiYjgZcY dehiVeZaZcYZ kZgVcYZg^c\Zc
iZcY]Z^Y kVc YZ kZgVcYZg^c\Zc kgVV\i db ^ciZ\gVaZ
o^_c dcYZgl^_h^chiZaa^c\Zc XdbeaZmZ cZilZg`Zc kVc
_jg^Y^hX]Z ZmeZgi^hZ# L^_ ]ZWWZc YVVgidZ VaaZ `Zcc^h
gZaVi^Zh Zc WZaVc\Zc \ZldgYZc# ?jg^Y^hX] ]VVhi dcYddg"
Zc ZgkVg^c\ ^c ]j^h# Ide_jg^hiZc de cV\ZcdZ\ {aaZ
\gdcYZa^_`# BVVg dch \ZheZX^Va^hZZgYZ dcYZgl^_h"
gZX]ih\ZW^ZYZc# 9^Z ]ZX]i hVbZclZg`Zc kddg ZZc
iZVb ]djYi ]Zi dkZgo^X]i# 9Z ZgkVgZc _jg^hiZc j^i Y^i
WgZYZ Wa^` de bd\Za^_`Z deadhh^c\Zc# 9VVgYddg o^_c
iZVb lZiZc lVi Zg heZZai# LVi Zg `dbZc \VVi# :c
lZ hcZaaZg Zc haV\kVVgY^\Zg# 9VVgYddg lZiZc lZ Zg
lVi YZ hVbZc]Vc\ ^h! Vah Y^Z Zg Va ^h# 9Z kZZadbkVi"
bZZg kVc#
9DHVVHQ EHVFKLNW RYHU GH VSHFL¿ HNH NHQQLV HUYDULQJ HQ PLGGHOHQ RP XZ EHVWDDQGH VSRUWDFFRPPRGDWLHV (&2 RS WH ZDDUGHUHQ 1D HHQ (&2 VFDQ GRHQ ZLM X HHQ YULMEOLMYHQG YRRUVWHO KRH GH ZHJ QDDU HHQ PLQGHU PLOLHX EHODVWHQG HQ HQHUJLHYULHQGHOLMNHU JHERXZ NDQ ZRUGHQ LQJH]HW 1D XZ JRHGNHXULQJ GUDJHQ ZLM ]RUJ YRRU GH UHDOLVDWLH FRPSOHHW PHW HHQ GPR-rapportage HHQ GreenCalc HQ HHQ IRUPHHO energielabel 8Z PLOLHXGRHOVWHOOLQJ NRPW ELQQHQ KDQGEHUHLN PHW 9DHVVHQ GH JURHQH RQGHUQHPLQJ
Ontwikkeling
lll#cnh^c\]#ca
covermetrug.indd 2
‡
Bouw
‡
Exploitatie
‡
ECO - Opwaardering
vaessenduurzaambouwen.nl
09-06-2009 17:34:25
Playtime...
www.gerflor.nl
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 3
09-06-2009 17:23:32
Architectuur en Bouw
Het laatste nummer van deze jaargang 21 kent als thema architectuur en bouw. Surfend over bijvoorbeeld de sites van BNA Staro en het Stimuleringfonds van architectuur zie je hoeveel er over architectuur is geschreven. Schooldomein kent als ruim 20 jaar elk nummer artikelen over de architectuur van scholenbouw. Elk onderwerp is al wel aan de orde geweest. In de expertmeeting van deze editie discussieert een aantal architecten rond een aantal stellingen over architectuur en duurzaamheid, exploitatie, aanbestedingvormen en natuurlijk de effecten van de crisis. Interessant is het te zien wat deze tijd met architectuur doet. Het aantal opdrachten neemt af, niet alleen vanwege de crisis, maar ook al met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar. Ook zijn de voorwaarden voor een succesvolle PPS minder aanwezig, omdat financiële instellingen uitermate voorzichtig opereren. Ontwikkelaars richten zich noodgedwongen op hun core-business. Energie zit er nog wel bij corporaties, die scholenbouw in de vorm van een brede school of MFA meenemen in hun bredere herstructuringopgave. Interessant is de vraag wat de markt de komende jaren gaat doen. Niemand weet het. Ik geloof niet in een structurele teruggang van de vraag naar goede gebouwen en voorzieningen. Wat duidelijk is, is dat Nederland vergrijst en de exploitatie van veel maatschappelijke organisaties sterk onder druk staat. Niet alleen materieel, maar vooral ook personeel. De komende tien tot vijftien jaar staan daarom veel maatschappelijke voorzieningen voor de vraag of ze in de huidige vorm kunnen blijven opereren of juist op zoek moeten naar verbinding en samenhang. De nieuwbouw of renovatieopgave zal steeds meer onderdeel gaan vormen van een bredere herstructurering. Niet alleen maatschappelijk, maar ook ruimtelijk. Mijn overtuiging is dat het vak van stedenbouwkundige weer prominenter in beeld gaat komen en gekoppeld wordt aan een visie op de maatschappelijke voorzieningenplanning of de (maatschappelijke) structuurvisie. Identiteit, ontmoeting, ontsluiting en duurzame lokaties. Daar hebben gemeenten en corporaties nog een flinke slag te maken en die markt zal aantrekken en blijven groeien. Goed zijn in deze tijd dan ook de rijk- en provinciale subsidies zoals de stimulering van brede scholen en het stimuleren van duurzame scholen. Gemeenten zijn vaak eerder bereid te investeren wanneer ze een duwtje in de rug krijgen, bijvoorbeeld in de vorm van cofinanciering. In mijn contacten met gemeenten, corporaties en (maatschappelijke-) organisaties maak ik een duidelijk onderscheid tussen de rol van regisseur, eigenaar, financier en exploitant. De gemeente is de natuurlijke regisseur, maar hoeft niet per se eigenaar te zijn van haar vastgoed. Het helder definiëren van de rollen en verantwoordelijkheden, ook in termen van beheer, levert meer transparantie op. Wanneer gemeentebestuurders, organisaties en burgers zich beter realiseren dat het niet meer vanzelfsprekend is dat gemeenten er voor het geld en de klachten zijn, kon wel eens een interessante nieuwe dynamiek gaan ontstaan. Met positieve gevolgen voor de scholenbouw en een architectuur die betekenisvol en duurzaam is. Vanuit nieuwe referentiekaders voor investering en exploitatie. Weer veel leesplezier gewenst!
Onze visie Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.
Het netwerk Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 15.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.
Uw mening Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar info@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.
Internet Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.
Sibo Arbeek Hoofdredacteur
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 4
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:23:34
18 THEMA Architectuur en bouw In de expertmeeting tien experts in discussie over architectuur en bouw. Houden architecten zich te veel bezig met wat mooi is en te weinig met functionaliteit en kosten? “Als je liefde hebt voor een project ga je ver voor een opdrachtgever.”
Rubrieken
08
Creativiteit begint bij het niet-weten
12
De toekomst van het zwembad
14
School drijvende kracht in leefbaarheid omgeving
26
Vrije indeelbaarheid, droom of werkelijkheid?
28
Bouwen voor het vmbo
32
Melanchthon geeft verbinding vorm
40
Een prachtige school voor praktijkonderwijs
42
Samen leren en werken in de West-Alblasserwaard
45
Snelle en effectieve integrale afweging
48
Creëer een omgeving waarin kinderen zich welkom voelen
57
Europees aanbieden van schoolboeken
7 De verbeelding: Raoul Heertje 17 Kort nieuws 34 Architectuur 39 Het idee: Anak Bangsa Foundation 54 De etalage 58 Het atelier 59 Column: Jan Weeda
Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol over het beleefbare landschap.
Van baantjes zwemmen tot leisure park.
Brede school Het Veldhuis versterkt dorp Cothen
De flexibele lokalen van de Scope Scholengroep in Alphen aan den Rijn.
Hoe ontwikkel je een schoolgebouw voor een kwetsbare doelgroep?
‘Living Apart Together’ door hoogwaardige verbinding tussen twee gebouwen.
Modern praktijkonderwijs in een prachtig nieuw gebouw in Roden.
Een vernieuwend voorbeeld van samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven.
Positieve gebruikerservaringen van de Quickscan binnenklimaat.
Rondetafelgesprek over het ideale gebouw voor speciaal onderwijs.
Voorbereiding invoering van gratis schoolboeken voortvarend opgepakt.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 5
juni 2009
09-06-2009 17:23:44
GELOOF NIET LANGER IN FABELTJES Gebruik Armstrong plafondoplossingen voor passieve en actieve akoestiek… … om aan de wensen van de eindgebruiker te voldoen
Orcal Canopy
OP reeks
Optima Canopy
• Concentratie: de hoogst haalbare geluidsabsorptie met de innovatieve OP technologie (tot en met 1.00 _w). • Vertrouwelijkheid: hoge geluidsisolatie met de dB range (tot en met 44 dB) en Orcal Premium (tot en met 47 dB). • Verstaanbaarheid: de juiste balans tussen absorptie en isolatie met het standaard Armstrong assortiment. En vul deze oplossingen aan met individuele elementen uit de Canopy reeks, en gebruik Sound Masking voor actieve akoestiek. Armstrong biedt u het meest uitgebreide assortiment in design- en akoestische plafonds, met de grootste keus uit oppervlaktestructuren, materialen, vormen en prestaties.
www.armstrong.nl/plafonds www.akoestiekplafonds.nl
EXE SCH NL Reveal_PP_201x271mm.indd 1 SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 6
10/04/09 16:35 09-06-2009 17:23:49
In de rubriek de verbeelding vertellen bijzondere mensen over hun inspiratiebronnen. Foto Kees Rutten
In 80 woorden? Verhalen of gedachten die voortkomen uit het niets. Een witte bladzijde of stilte die plotseling gevuld is. Met woorden die precies bij dat moment, die plek, die andere woorden passen. Waardoor ik iets zie wat ik nog niet zag. Of geraakt wordt op een tot dan toe onbekende plek. Van heel hard rennen op de loopband en Nas die nog harder in mijn oren rapt. En de gedachte dat jij dit leest. Wij elkaar nu even ontmoeten.
Raoul Heertje schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 7
Raoul Heertje (Bussum, 11 maart 1 63) is een Nederlandse tekstschrijver, stand-upcomedian en televisiepresentator. Hij studeerde International Relations en Theatre studies aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en in het Engelse Birmingham. In 1 0 initieerde hij, samen met zijn broer Eric, de Comedytrain. Met dezelfde broer richtte hij later comedycafĂŠ Toomler op. Op televisie is Raoul Heertje onder meer te zien als teamcaptain bij Dit was het nieuws en in zijn eigen talkshow Heerlijk, eerlijk, Heertje.
juni 2009
7
09-06-2009 17:23:59
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 8
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:24:06
Atelier Rijksbouwmeester maakt het verschil
Creativiteit begint bij het niet-weten Liesbeth van der Pol bruist na bijna een jaar werken als Rijksbouwmeester van energie: “Een prachtige klus met stevige uitdagingen. De Tweede Kamer heeft ons gevraagd advies uit te brengen over toekomstbestendige basisscholen, met een goed binnenmilieu. Ons advies moet niet het zoveelste onderzoek zijn, maar echt het verschil maken.” Over het beleefbare landschap en de economie van de krimp.
L “Een leraar is een basisvoorziening en die vindt altijd wel plekken om onderwijs te geven.”
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten
iesbeth van der Pol is sinds 15 augustus 2008 Rijksbouwmeester. De Rijksbouwmeester vervult een centraal coördinerende functie ten aanzien van de voorbereiding en uitvoering van het rijksarchitectuurbeleid. De Rijksbouwmeester is binnen de Rijksgebouwendienst de eerste adviseur van de Directeur-generaal, wanneer het gaat om het bevorderen en bewaken van de architectonische kwaliteit en de stedenbouwkundige inpassing: “Mijn persoonlijke doelstelling toen ik aantrad, was om zorg en onderwijs in een beter vaarwater te brengen. Als architect heb ik zelf vijf brede scholen begeleid en ervaren welke struggle het bouwen van een school voor alle betrokken partijen is. In het proces moet je voortdurend je ambities bijstellen, waardoor je een school bouwt die eigenlijk niet aan de eisen voldoet, met ruimten die te laag zijn en installaties die niet deugen. Het absolute minimum wordt het maximum. Een architect loopt op een gegeven moment weg, maar generaties kinderen moeten er vervolgens onderwijs in volgen. We halen in het bouwproces het licht en de lucht uit de school.”
Beleefbaar landschap De Rijksbouwmeester pleit hartstochtelijk voor meer aandacht en oog voor de landschappelijke kwaliteit en daarmee het cultuurhistorisch besef. Want je moet een object of voorziening in zijn omgeving plaatsen: “We moeten het landschap weer beleefbaar maken, want het is zo de moeite waard. Wanneer je uit een dorp fietst, ervaar je de kracht van het landschap, maar je kwam ook uit een dorp, waar je met mensen in de kroeg gesprekken hebt gevoerd. Dat betekent niet dat vroeger alles beter was. Onze samenleving wordt nooit meer wat hij was; nu gaat het om het zoeken naar evenwicht tussen local en global. Je kunt met iedereen op de wereld elk moment van de dag contact hebben, maar uiteindelijk wil je je wortels uit de eigen tuin halen. Dus moet je plekken bedenken die beide kwaliteiten in zich hebben. We moeten daarbij leren denken in termen van hergebruik en niet de vergissing maken dat elke ontwikkeling gelijk nieuwbouw moet zijn. Heel veel omgevingen hebben betekenis. Bovendien hangen aan gebouwen verhalen, persoonlijke geschiedenissen en emoties. Dat
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 9
juni 2009
09-06-2009 17:24:10
Tilburg • Brussels • Düsseldorf • Londen
Pellikaan Bouwbedrijf bv Dr. Hub van Doorneweg 95 Postbus 551, 5000 AN Tilburg Tel. (013) 465 76 00 E-mail info@pellikaan.com www.pellikaan.com
Op zoek naar
een verantwoord bouwplan? Plannen voor het neerzetten van een brede school? Of wilt u een schoolgebouw moderniseren? In Pellikaan Bouwbedrijf vindt u een partner die u alle zorg uit ui handen neemt. Van ontwikkeling tot na de oplevering!
Kies voor een doordachte investering - voor ieder budget een innovatieve oplossing - controle over financiën en planning
… met tevreden gebruikers - oog voor gebruik en beheer - aandacht voor uw wensen - samenspel tussen ontwerp en bouw Lees de ervaringen van uw collega’s op www.pellikaan.com
Pellikaan: partner in uw ambitie SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 10
09-06-2009 17:24:10
Hoe maken we het verschil? Urgentie en zeggingskracht zullen tekenend zijn voor het advies van Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol aan de regering. Aanleiding vormt de slechte kwaliteit van het binnenklimaat. Het Atelier Rijksbouwmeester heeft kwalitatief en kwantitatief onderzoek gedaan en het gangbare bouwproces onder de loep gelegd. De opdrachtgever is vaak een goedwillende amateur, die één keer in zijn leven vol idealen bouwt. Maar vaak doen partijen niet wat ze moeten doen in het bouwproces en valt het gebouw na oplevering zwaar tegen. Het advies gaat in op de belangrijkste problemen. Programma’s van eisen die lang niet altijd voldoen, het ontbreken van borging van de prestaties van een gebouw in de tijd, tekortschietende wet- regelgeving. Duurzaamheid vormt een integraal onderdeel van het verhaal. Het advies is niet alleen een grote klaagzang van knellende problemen; ook oplossingen op diverse fronten komen aan bod. Daarmee kunnen structurele verbeteringen worden ingezet voor de bouw van goede en gezonde scholen in Nederland.
zijn de immateriële waarden. Waarom zou je goede gebouwen willen slopen? En wat is mooi of lelijk? Het oude Trouwgebouw aan de Wibautstaat is nu de ‘place to be’ en de studenten van de TU Delft hebben het onooglijke gebouw aan de Julianalaan getransformeerd tot een bruisende plek vol lucht en licht. Aan de andere kant kun je natuurlijk ook omgevingen en gebouwen, die functioneel niet voldoen, slopen en die plekken een nieuwe samenhangende betekenis geven. Daarmee krijgt het mooie beroep van stedenbouwer ook weer een nieuwe impuls, want de natuurlijke relatie tussen de kwaliteit en het plannen van de omgeving en het kiezen voor ruimtelijke oplossingen heeft de laatste jaren flink onder druk gestaan.”
Krimp als zegen Nederland vergrijst; jongeren trekken weg. Dat betekent dat voorzieningen binnen gemeenten onder druk staan. Liesbeth van der Pol: “Krimp is een zegen en geen straf. We moeten leren op de krimp te ontwerpen en oefenen op het slopen of hergebruiken van bestaande gebouwen. Hoezo is ons land te vol? Ons land is beautyvol! Veel te lang hebben we alleen maar in termen van groei gedacht. Wij moeten schoonheid en economie als begrippen weer met elkaar verbinden. Krimp kan een economische kracht zijn. Veel te veel gemeenten proberen krampachtig hun voorzieningen in stand te houden. Je moet je echt afvragen of een school een basisvoorziening moet zijn. Een leraar is een basisvoorziening en die vindt altijd wel plekken om onderwijs te geven. Een fantastisch voorbeeld daarvan was te zien in de film ‘Etre et avoir’ over een dorpsonderwijzer op het Franse platteland. Het argument dat een school verdwijnt en kinderen vervolgens ook een eind moeten fietsen is onzin. Gemeenten moeten zich niet concentreren op het in stand hou-
den van een laatste school, maar op het creëren van veilige fietsverbindingen. Het is juist gezond dat leerlingen naar school fietsen; dat lost tegelijkertijd ook het probleem van te dikke kinderen op. Dus het gaat er om op een andere, innovatieve en creatieve manier naar de samenleving en onze ruimtelijke ordening te kijken. We hebben nog niet overal al antwoorden op, maar zien wel de grote lijnen waarlangs we willen werken. En een goede leidraad daarbij is: creativiteit begint bij het niet-weten. Daarom moet je je twijfel koesteren.”
Duurzaam bouwen En als je dan toch bouwt, doe dat dan duurzaam. “Ondanks de vele inspanningen van partijen zie je dat er iets structureel mis is met onze scholenbouw. Dat mogen alle betrokkenen zich aanrekenen: opdrachtgevers, architecten, installatie- en managing adviseurs alsook wethouders en corporaties. Er zit een fout in ons systeem. Daarom zijn we blij met de vraag van staatssecretaris Dijksma en Minister Van der Laan naar aanleiding van het debat met de Tweede Kamer om onderzoek te doen naar het binnenklimaat op scholen. De werkelijkheid is schrijnend. Gelukkig concentreert Minister Cramer op het hele land en niet alleen op de Randstad. We moeten anders leren kijken naar de economie van Nederland, mogelijk in internationaal verband. Het project Klavertje Vier in Venlo is een goed voorbeeld, waarbij aan de westzijde van Venlo een omvangrijk agro-industrieel en logistiek werklandschap verrijst dat zowel de ruimtelijke kwaliteit versterkt als voor een duurzame economische ontwikkeling zorgt. In het volgende nummer gaat Schooldomein uitgebreid in op het advies van de rijksbouwmeester aan de Tweede Kamer. Voor meer informatie kunt u bellen of mailen met het Atelier Rijksbouwmeester: ( 070) 339 89 98 of rijksbouwmeester@minvrom.nl.
College van Rijksadviseurs De laatste jaren heeft het ruimtelijk ontwerp sterk aan betekenis gewonnen, zo ook op rijksniveau. Waar het Rijk een stap terug doet op het vlak van planning en uitvoering, wil het zich wel blijven profileren als een voorwaardenscheppende en faciliterende partij. Binnen bovenstaande context nam de Minister van VROM het initiatief om het eeuwenoude instituut van de Rijksbouwmeester te verbreden met Rijksadviseurs voor landschap, infrastructuur en cultureel erfgoed. Samen met de Rijksbouwmeester vormen de drie Rijksadviseurs sinds begin 2005 het College van Rijksadviseurs. Samenvattend ziet het Collega van Rijksadviseurs de volgende zaken als buitengewoon kansrijk: • Haal uitvoeringsgerede projecten naar voren waar infrastructuur, landschap en gebouwde omgeving samengaan. • Zet in op gemeentelijke investeringen in scholen en zorggebouwen, en maak af wat in de wijken is begonnen. • Sorteer voor op de toekomst door (regionale) visies nu te tekenen. • Zet rijkseigendom strategisch in. • Zie bij alles duurzaamheid als een extra stimulans.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 11
“We moeten leren op de krimp te ontwerken en oefenen op het slopen of hergebruiken van bestaande gebouwen.”
juni 2009
11
09-06-2009 17:24:14
De toekomst van het zwembad Van baantjes zwemmen tot leisure park De ontwikkeling van een nieuw zwembad is vaak een heet hangijzer voor gemeenten. De forse investering in de realisatie, maar ook de voortdurende lasten van de daaropvolgende exploitatie liegen er niet om en zijn een jaarlijks terugkerende aanslag op de gemeentelijke begroting. Liberalisering van de zwembadmarkt? Tekst Rop Krist en Elzo Hilgenga
V
eel zwembaden dateren uit de jaren zeventig en voldoen niet meer aan de behoeften van de huidige tijd. Ondertussen spelen thema’s zoals duurzaamheid en transparantie in kosten een steeds grotere rol (lees: spanning tussen subsidie en aanbestedingsregels). Ondertussen bedragen de geschatte exploitatiebijdragen van gemeenten meer dan vijftig miljoen per jaar, om zo het entreekaartje voor iedereen betaalbaar te houden. Gebruikers stellen daarnaast hogere eisen op het gebied van gebruiksmogelijkheden, diversiteit,
12
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 12
schooldomein
genot en comfort. Zwemmen bestaat niet langer uit alleen baantjes trekken maar is een leisure en fitness beleving. Veel gemeenten zijn bezig bestaande monofunctionele- zwembaden te sluiten en zijn op zoek naar meer multifunctionele oplossingen, die aantrekkelijk en goed bereikbaar zijn. De vraag die zich steeds vaker voordoet, is of betrokkenen wel gebaat zijn bij de gebruikelijke (huidige) aanpak. Immers, we benaderen zwembaden als maatschappelijk vastgoed, maar de vraagkant verwacht een commerciĂŤle benadering.
juni 2009
09-06-2009 17:24:20
Feiten op een rij: • Nederland telt 1.593 zwembaden, 808 zijn openbaar toegankelijk. • Totaal aantal bassins is 3.554, 1.566 bassins zijn geschikt voor zweminstructie. • 358 bassins zijn geschikt, maar niet in gebruik voor zweminstructie. • Infrastructuur en logistiek alsmede kennis van de beschikbaarheid lijken hierbij een rol te spelen. • Het gemiddelde aantal zwembaden voor het aantal inwoners per vierkante kilometer is landelijk 0,35. Dit getal is de uit het onderzoek voortkomende ratio. Provincies Flevoland, Utrecht en Zuid-Holland zitten ver onder deze ratio. • Het gemiddeld aantal kinderen per vierkante meter geschikt bassin komt landelijk op 5,6. In de provincies Flevoland, Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland ligt het aantal kinderen per vierkante meter ruimschoots boven dit gemiddelde. • Ruimte voor zwemonderwijs kan gezocht worden in het gebruik maken van bestaand zwemwater in de zorgsector en horeca. • Nieuwbouw van baden zou zich ten behoeve van zwemvaardigheid vooral moeten toespitsen op nieuwe bassins die geschikt zijn voor zweminstructie. Bron: Vereniging Sport en Gemeenten
Duurzaamheid en milieu Streven is de energiebehoefte in het zwembad tot een minimum te beperken. Ook moet de energie zo veel als mogelijk duurzaam worden opgewekt. Veelal kan aan deze aspecten tegemoet worden gekomen door bijvoorbeeld toepassingen op het gebied van bijzonder isolerende gevels (en daken), houtskeletbouw, de - zichtbare - opvang van regenwater en het collecteren van zonnewarmte op daken maar ook op gevels. En in de toekomst zelf het gebruik maken van aardwarmte. Daarnaast zijn er ontwikkelingen op het gebied van beperking van chloorgebruik. Bij bijvoorbeeld een experiment in Emmen wordt keukenzout - ter plekke - zodanig bewerkt dat de lucht van het chloor zo goed als verdwijnt, waardoor gebruikers in de nabije toekomst in een gezonder en milieuvriendelijker zwembad kunnen zwemmen. Dit draagt tegelijkertijd positief bij aan het desinfecteren van zwemwater.
Transparantie en co-ondernemerschap Bij het renoveren en realiseren van een zwemcomplex gaat het niet om een eenvoudige inkoop, maar om co-ondernemerschap tussen gemeente en exploitant, wanneer de gemeente structureel bijdraagt. Dit vraagt om een vernieuwende aanpak. Als een gemeente overgaat tot realisatie van een nieuw zwem-
“Zwemmen bestaat niet langer uit alleen baantjes trekken maar is een leisure en fitness beleving.” bad is er ten aanzien van de naleving van (Europese) aanbestedingsregelgeving een aantal aspecten dat daarbij een rol speelt. Vaak worden deze gezien als bedreiging. Dat hoeft niet; innovatieve bouw- en exploitatievormen moeten dienend zijn aan de balans in de belangen van gemeente én exploitanten (gebruikers). Eigendom en exploitatie zijn twee verschillende aspecten die vaak uit elkaar worden gehaald, maar die bij zwembaden niet los van elkaar kunnen worden gezien. Aandachtspunt is een reeds bestaande eigendomspositie en aanwezige exploitant. Dit kan van belang zijn in de concurrentiestelling tussen alle mogelijke gegadigden in aanbesteding (of concessie) met betrekking tot een ‘Level Playing Field’. Een veel gehoorde wens van exploitanten is of zij bij de planvorming betrokken kunnen worden en of zij de exploitatie in het nieuwe zwembad kunnen voortzetten. De beantwoording hiervan hangt af van de principiële keuze die de gemeente maakt in haar rol als co-ondernemer, bijvoorbeeld de vraag wie de risico’s van de exploitatie uiteindelijk draagt. Hierin zijn verschillende scenario’s denkbaar, scenario’s waarin de gemeente en marktpartijen elkaar moeten vinden. Maar tot nog toe zijn winstgevende zwembaden schaars.
Gebruikers zijn klanten Zeker waar het gaat om multifunctionele sportvoorzieningen - waar zwembaden steeds meer onderdeel van vormen - is een klantgerichte benadering voorwaarde. In een ideale situatie krijgen wensen en verwachtingen van gebruikers, met name de vaste badgasten - via sportverenigingen - maar ook incidentele gebruikers, een plek in het programma van eisen dat aan de vormgeving van elk nieuw zwembad ten grondslag ligt. Met die betrokkenheid wordt het creëren van een zwembad met extra toegevoegde waarde mogelijk. Keuzes maken in het proces van ontwikkelen, ontwerpen, realiseren en exploiteren is geen sinecure. Een doordachte strategie in aanbesteden en contracteren biedt vooral kansen. Het vraagt met name om samenhang en een passende proces aanpak. Door een andere, geïntegreerde aanpak kan aan veel van de wensen van zowel gemeenten als zwembadverenigingen, -exploitanten casu quo gebruikers tegemoet worden gekomen. ICSadviseurs begeleidt gemeenten en zwembadverenigingen bij de ontwikkeling van zwembaden. Voor meer informatie kunt u bellen of mailen met Rop Krist: 06 22 59 80 30 of rkrist@icsadviseurs.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 13
juni 2009
13
09-06-2009 17:24:23
Brede school Het Veldhuis versterkt dorp Cothen
School drijvende kracht in leefbaarheid omgeving “We kijken er al jaren naar uit. En nu is het dan zover.” Onlangs is brede school Het Veldhuis officieel geopend door wethouder Aukje Boer van de gemeente Wijk bij Duurstede. Een voorbeeld hoe onderwijs een spilfunctie in de omgeving kan vervullen vanuit een heldere beheervisie.
I
Tekst Sibo Arbeek Foto Kees Rutten
n Het Veldhuis zijn een basisschool en SKON Kinderopvang gehuisvest. SKON biedt hele dagopvang, peuterspeelzaalwerk en naschoolse opvang aan. De gebruikers van het gebouw, de kinderen en leerkrachten van de Toermalijn (voorheen de Beatrixschool) en van De Blauwe Coati, zijn blij met het mooie, fleurige en uitnodigende gebouw. De brede school bestaat uit een schoolgedeelte en een kinderopvanggedeelte met daartussen een keuken, speellokaal en gemeenschapruimte. De laatste twee genoemde ruimten zijn aan elkaar te schakelen waardoor ook grotere activiteiten, zowel voor de brede school als voor het dorp mogelijk zijn. De gemeente Wijk bij Duurstede heeft financiën beschikbaar gesteld om de gemeenschapsruimte mogelijk te maken en zodoende de brede school/dorpsactiviteiten te kunnen huisvesten. Zo is ‘Het Veldhuis’ een aanwinst voor het hele dorp. Wethouder Aukje Boer is dan ook trots op dit nieuwe gebouw: ‘Niet alleen op het resultaat, maar ook op het traject. Een schoolvoorbeeld van goede samenwerking en grote inzet van alle betrokkenen!’
Het beheer Bij veel brede scholen is het beheer niet goed geregeld. Want wat wil je zelf inbrengen en wat wil je onder welke voorwaarden met anderen delen? De gemeente heeft de bouw van deze school begeleid en is verantwoordelijk voor het onderhoud van de brede school. In overleg met de participanten heeft de gemeente ICSadviseurs gevraagd de contouren voor een goed beheer op te zetten. Het beheer van deze brede school wordt, voor die zaken die invloed hebben op de inhoudelijk samenwerking, uitgevoerd door de bestuurscommissie openbaar onderwijs. De SKON neemt deze beheerdiensten bij hen af. De overige beheerdiensten worden apart georganiseerd. Deze afspraken zijn beschreven in een beheerplan en geborgd in een overeenkomst tussen gemeente, bestuurscommissie en SKON. ICSadviseurs onderscheidt daarin de volgende niveaus van rollen, verantwoordelijkheden en taken:
• De huurovereenkomst In deze overeenkomst zijn de afspraken over de verhuur van de ruimten vastgelegd. Ook de systematiek ten aanzien van het uitvoeren van groot onderhoud (buitenkant) is in deze overeenkomst vastgelegd. • De overeenkomst voor ingebruikgeving In deze overeenkomst zijn de afspraken vastgelegd over de ingebruikname van de onderwijsruimten en de systematiek ten aanzien van het uitvoeren van het onderhoud (buitenkant). Daarnaast zijn de afspraken over het buitenschilderwerk en vervanging en onderhoud van de werktuigkundige installaties vastgelegd. • De overeenkomst inzake gebruik en beheer In deze overeenkomst zijn de afspraken over het gebruik en het beheer tussen BCOO, SKON Kinderopvang en de gemeente vastgelegd. • De overeenkomst(en) voor beheer en medegebruik SKON Kinderopvang gaat gebruik maken van een aantal onderwijsruimten (zowel binnen als buiten) en neemt een aantal beheerdiensten af van BCOO (de gemeente Wijk bij Duurstede). In deze overeenkomst (of overeenkomsten) worden de afspraken tussen BCOO (de gemeente Wijk bij Duurstede) en SKON Kinderopvang over gebruik van de ruimten en beheerdiensten (inclusief de vergoeding) vastgelegd.
14
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 14
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:24:23
De structuur ten aanzien van het eigendom en het beheer ziet er uit als in het schema hiernaast, waarbij twee overeenkomsten de samenwerking tussen SKON en BCOO borgen en twee de samenwerking met de gemeente als eigenaar van het gebouw.
Samenwerking levert rendement De speeltoestellen en de inrichting van het speelplein bij de Toermalijn zijn mede mogelijk gemaakt door sponsoring van ouders, bedrijven, verenigingen en dankzij de subsidie vanuit Leader+, Europees fonds voor plattelandsontwikkeling, dat zich inzet om de leefbaarheid van het platteland te behouden en te vergroten. In samenwerking met de gemeente heeft de Brede School een bottom-up traject ingezet waarbij samen met de bewoners en schoolkinderen plannen zijn ontwikkeld om de buitenruimte bij de school en een braakliggend terrein aan de overzijde op een goede manier in te richten. De buitenspeelruimte wordt toegankelijk voor inwoners van het dorp, kinderen die op de brede school zitten en gebruikers van aangrenzende sportvelden. Op het terrein rondom de brede school zullen diverse speeltoestellen worden geplaatst. Het gaat hier in totaal om 28 speeltoestellen waaronder kliminstallaties, een klein voetbalveld, een tafeltennistafel, wiebeltoestellen, glijbanen, zandbakken, en dergelijke. Kinderen zijn dan in de gelegenheid deze groenvoorzieningen spelenderwijs te onderhouden en de producten te verwerken. Opvallend is verder dat het gebouw in de winter wordt verwarmd en in de zomer gekoeld door middel van een energiezuinige warmtepomp. Het was niet mogelijk om water voor de warmtepomp uit de aarde te halen, omdat het gebouw in een grondwaterbescher-
SKON
Huurovereenkomst (inclusief gas en onderhoud werktuigbouwkundige installaties)
Overeenkomst(en) voor beheer en medegebruik Overeenkomst inzake gebruik en beheer
Overeenkomst voor ingebruikgeving (inclusief onderhoud en vervanging werktuigbouwkundige installaties en buitenschilderwerk)
Gemeente (eigenaar)
mingsgebied staat. Daarom is een samenwerking met Vitens aangegaan, zodat ruw drinkwater kan worden gebruikt. Voor meer informatie over het Veldhuis kunt u contact opnemen met Monique Prinsen, Communicatie consulent van de gemeente Wijk bij Duurstede: (0343) 59 55 37 of mprinsen@wijkbijduurstede.nl.
Missie Het Veldhuis: • Samenwerken moet leiden tot meerwaarde • Gebruikmaken van de bronnen in de directe omgeving van het kind • Gebruiken van het potentieel in Cothen • Werken vanuit de ketenbenadering (doorgaande leerlijn, Pedagogisch concept en continue samenleving) • Werken vanuit het principe van de verlengde schooldag
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 15
BCOO
juni 2009
15
09-06-2009 17:24:31
Biddle ventilatorconvectoren zorgen voor een optimale klimaatbeheersing door scholen naar wens te verwarmen, koelen en/of ventileren.
Ventilatorconvector, vrijstaande uitvoering
Biddle voor scholen met een prettig binnenklimaat Biddle ventilatorconvectoren Klimaatoplossing op maat CO2-gestuurde ventilatie Laag geluidsniveau Diverse vrijstaande en inbouwuitvoeringen
Optimale prestaties door schone lucht!
Biddle bv, Postbus 15, 9288 ZG Kootstertille Tel. 0512 33 55 55, info@biddle.nl www.biddle.nl
KULTURHUS BOVEN-LEEUWEN
Thuis in Onderwijs Weeda Architecten is een bureau dat beschikt over een meer dan uitgebreide ervaring op het gebied van onderwijs. In diverse projecten heeft het team know-how opgebouwd van onder andere: - primair onderwijs - beroepsonderwijs - algemeen voortgezet onderwijs - speciaal onderwijs Binnen de projecten wordt uitgebreid aandacht besteed aan kwaliteit van vormgeving en technische oplossingen. Toepassing van kleur en afwerking van het interieur worden gezien als essentieel onderdeel van het totaal, evenals beheersbaarheid en veiligheid. Diverse onderwijsprojecten worden gerealiseerd in combinatie met andere functies zoals kinderopvang, sportaccommodaties, multifunctionele voorzieningen, woningen, enz.. Flexibiliteit in gebruik en omvang is een belangrijk item (meerdere denominaties onder 1 dak, multifunctionele ruimten, voorkomen van noodlokalen). En dit alles rekening houdend met de verschillende werkwijzen van opdrachtgevers en een werkveld dat in beweging is. Graag zullen wij u nader informeren over onze werkzaamheden: - haalbaarheidsonderzoeken - programma’s van eisen - bouwplanontwikkeling - ontwerpen van nieuwbouw, verbouw en interieur - bouwmanagement - onderhoudsplanning en beheer
weeda architecten bv
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 16
schiedamsesingel 181
3012 bb rotterdam
t 010-4333033
f 010-4149245
e info@weedaarchitecten.nl
Volledige & Economische inrichting van uw practicumlokaal!
09-06-2009 17:25:35
Aan de slag met jouw station! Veel stations in Nederland zijn op dit moment een bouwput. Ze worden rigoureus aangepakt en veranderen van een opstappunt voor een treinreis in een OV-terminal: een knooppunt van allerlei vervoerslijnen, met ruimte voor commercie, cultuur en recreatie. De grote betekenis van stations in onze dagelijkse omgeving en de omvangrijke bouwactiviteiten die er nu plaatsvinden zijn aanleiding geweest voor architectuurcentrum Aorta om het educatief project Station van de Toekomst te ontwikkelen. Dit project is nu gereed voor
landelijk gebruik. In dit educatieve traject maken leerlingen op een actieve manier kennis met architectuur en stedenbouw en de inrichting van hun eigen omgeving. Ze zien in dat hun leefomgeving geen vaststaand gegeven is, maar dat hieraan keuzes ten grondslag liggen. Daarnaast leren ze een mening te formuleren over de vormgeving van hun omgeving. Aan de hand van verschillende deelopdrachten, maken de leerlingen een eigen ontwerp voor het toekomstige station. Ze gaan op excursie naar het stationsgebied
en krijgen een gastles van een architect. Deze verschillende onderdelen zijn ook los van elkaar uit te voeren. In Utrecht heeft een pilotversie van dit project met veel succes gedraaid. Het project is nu aangepast en is gereed voor landelijk gebruik. Meer informatie en downloads van het lesmateriaal vindt u op de site www.stationvandetoekomst.nl onder het kopje docenten. Voor verdere informatie kunt u contact opnemen met Anne Seghers, projectmedewerker bij architectuurcentrum Aorta: aseghers@aorta.nu
Symposium Nieuw Leermiddelenbeleid Het onderwijs vraagt tegenwoordig om ander leermateriaal en meer maatwerk. Docenten zijn op zoek naar de optimale mix van papier en digitaal. En ook is de financieringsstructuur van het leermateriaal gewijzigd. Hoe vertalen scholen deze wensen ten aanzien van leermateriaal in een plan van aanpak en een functioneel programma van eisen? En: wat is de samenhang met het ict-beleid en het personeelsbeleid? Wat zijn de dilemma’s en mogelijke oplossingen? En hoe pakken andere scholen
dat aan? Voor een antwoord op deze vragen houdt het Programma Leermiddelenbeleid (een project van de VO-raad) een Symposium Nieuw Leermiddelenbeleid. Het symposium vindt plaats op maandag 28 september van 12.00 tot 17.45 uur in De Reehorst en Ede. De afgelopen tijd hebben meerdere scholen nieuwe plannen gemaakt over wat ze willen en doen met leermiddelen: onderwijskundig, organisatorisch en financieel. Deze praktijkervaringen uit de Projecten Leermiddelenbeleid komen in meer
dan 15 workshops aan de orde. Het symposium is bestemd voor docententeams, vaksecties en schoolleiding. Inschrijven kan via www.esscongres.nl/leermiddelenbeleid. Deze website zal de komende tijd verder gevuld worden. Zodra dat voltooid is, kunnen deelnemers hun workshops kiezen. Zij ontvangen hierover persoonlijk bericht. De deelnamekosten bedragen € 50,- per persoon. Dit is inclusief btw, een buffetlunch, koffie/thee en een borrel. Hiervoor ontvangt de school een factuur.
Leergang Facility management & beheer in het onderwijs De leergang ‘Facility management & beheer’ in het onderwijs is een 12-daagse leergang, die deelnemers praktische instrumenten biedt om het facilitair beheer binnen onderwijsinstellingen te plannen, te organiseren en te beheersen. De leergang gaat daarbij in op een groot aantal relevante deelaspecten van het facilitair management en beheer binnen scholen. Uitgaande van een lange termijnvisie en het beleidsplan voor de instelling leren deelnemers het
facilitair beheer binnen de onderwijsomgeving gestalte te geven. Tevens leren zij het beheer op uitvoerend niveau te sturen en te beheersen, de kosten en kostenstructuren te beïnvloeden en de verschillende deelgebieden binnen het facilitair beheer op elkaar af te stemmen en te integreren. De leergang wordt voor de 14de keer georganiseerd en is bedoeld voor facility managers, hoofden facilitaire dienst en locatiebeheerders, die binnen een school belast
zijn met het facilitair beheer, of die binnen een grote complexe instelling het facilitair beheer voor een deel, bijv. een locatie/sector, opgedragen hebben gekregen. De leergang start op 20 november 2009 en vindt vervolgens plaatst op 27 november, 11 december 2009 en 15, 22 en 29 januari 2009, 12 februari, 5, 12, 19 en 26 maart en 23 april 2010. De locatie is het APSstudiecentrum in Utrecht. Meer informatie en aanmelden? Kijk op www.fiac.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 17
juni 2009
17
09-06-2009 17:25:37
18
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 18
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:26:06
THEMA Architectuur en Bouw
Ontwikkelingen onderwijs leiden tot andere oplossingen
Trends binnen scholenbouw 1 Afstemming tussen beroepsonderwijs, praktijkonderwijs en bedrijfsleven vindt meer plaats. Dit zowel in het belang van het onderwijs als het bedrijfsleven. In het huidige onderwijs zoeken scholen en bedrijven elkaar op om leerlingen de echte beroepspraktijk te laten ervaren en ze voor te bereiden op vervolgonderwijs en arbeidsmarkt. Inmiddels worden onderwijsleerbedrijven ingericht waar samenwerking plaatsvindt tussen onderwijs en bedrijfsleven. Bedrijfsknooppunten maar ook knooppunten van openbaar vervoer zijn locaties die veelal de voorkeur verdienen. Naast nieuwe huisvesting worden beschikbare locaties als leerwerktraject omgebouwd tot een leerwerkbedrijf of bedrijfsverzamelgebouw. 2 De werk- en leefomgeving van het personeel in het onderwijs wordt op een nieuwe leest geschoeid. Sterkere samenwerking, afstemming en ontmoeting is gewenst. Dit leidt tot meer innovatieve werkplekconcepten voor het personeel waarbij een diversiteit aan werkplekken ontstaat. Het wordt een omgeving met kenmerken als aantrekkelijk en kleurrijk maar ook met tegengestelde kwaliteiten zoals samen en apart, ruis en stilte, koffie en concentratie. De diversiteit aan ontmoetingen tussen personeel onderling en met leerlingen/studenten bepalen het arrangement van ruimtelijke werkplekconcepten. 3 Scholen netwerken steeds slimmer met andere instellingen. Daarbij is opvallend dat naast de doorlopende leerweg in de beroepskolom ook ‘verticale’ verbindingen in het algemeen voortgezet onderwijs plaatsvinden. Dit alles met de bedoeling om de doorstroming beter te faciliteren. De aansluitingen met het hoger
onderwijs vallen op. Slimme leerlingen in het voortgezet onderwijs worden gefaciliteerd om in te loggen op colleges bij hogescholen en universiteiten. De leeromgeving krijgt daardoor weer nieuwe impulsen. 4 Plaatsongebonden leren vraagt geen grote instituten. Kleinschaligheid wordt de maat: ‘de school moet zo groot zijn als het geheugen van de conciërge’, zei laatst iemand. Het is dan in ieder geval een menselijke maat. 5 Het voortgezet onderwijs gaat ook een brede school worden. Sport en cultuur zijn daarvoor de dragers. Verdere verbreding gaat nog schoorvoetend. Scholen staan na schooltijd veelal nog leeg. In het primair onderwijs is de brede verbinding met samenleving en omgeving al verder ontwikkeld. 6 Het onderwijs in de toekomst stuurt op talenten in plaats van op gebreken. Dit betekent dat door vraagoriëntatie er grotere diversiteit ontstaat in het onderwijsaanbod. Daarbij gaat het om de inhoud, leerarrangementen en werkvormen, tijd en plaats, doelen en beoordeling en zelfsturing. De leeromgeving zal zich daarnaar moeten vormen: flexibel, hoogwaardig en duurzaam. 7 Integrale invoering van geavanceerde informatie en communicatietechnologie is een randvoorwaarde. Daarmee wordt flexibiliteit van het onderwijsaanbod gefaciliteerd. Voor meer informatie kunt u bellen met Gerard Fränzel van het ICS Kenniscentrum: 06 22 57 08 67 of gfranzel@icsadviseurs.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 19
juni 2009
19
09-06-2009 17:26:15
Ontwerpen voor de toekomst “Deze stellingen zijn onwaar!” Al na vijf minuten zitten de deelnemers van de expertmeeting midden in een geanimeerde discussie. Tien deskundigen zijn het maar liefst. Architecten, bouwers, adviseurs, een projectinrichter, een sales-manager en zelfs een kandidaat-notaris zijn vandaag bijeen om met elkaar in discussie te gaan over architectuur en bouw. Houden architecten zich te veel bezig met wat mooi is en te weinig met functionaliteit en kosten? “Als je liefde hebt voor een project ga je ver voor een opdrachtgever.”
Tekst Anje Romein Foto’s Kees Rutten
Het begon allemaal zo eensgezind over de bloeitijd van de Nederlandse architectuur binnen scholenbouw. Ontwerpend Nederland is goed bezig, vindt Jan Weeda: “Er is al langer een bloeitijd aan de gang. De overheid heeft er meer belangstelling voor gekregen, daar heeft ook de Scholenbouwprijs aan bijgedragen.” Collega-architect Bernard Rethmeier stemt hiermee in. De tijd van op ruitjespapier wat lokalen intekenen ligt ver achter ons. Vooral de methodiek is veranderd. “Het contact met
20
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 20
schooldomein
de gebruiker speelt een grotere rol en het vak heeft meer emplooi gekregen. Dat leidt ook tot meer concurrentie, maar dat houdt je scherp.” Architect nummer drie, Sander Ros, ziet het ook de goede kant opgaan. “Het is geen dertien in een dozijn, maar we ontwerpen voor specifieke plekken en gebruikers. We nemen wensen en dromen van de school en de kinderen mee in het ontwerp en we ontwerpen voor de toekomst.” Die gebruikers hebben ook nadrukkelijk wensen op het gebied van duurzaamheid en
flexibiliteit, waardoor dit vanzelf meer aandacht krijgt. Duurzaamheid wordt daarbij vaak gekoppeld aan de exploitatiekosten. Rethmeier: “Mooi wordt minder belangrijk, lage exploitatiekosten des te meer.” Het één hoeft het ander toch niet uit te sluiten? Duurzaam kan toch een thema zijn in de architectuur? Weeda durft het nog scherper te stellen: “Een niet-duurzaam gebouw is geen goede architectuur.”
Dromen En zo is in snelle één-tweetjes de discussie lekker op gang. Richard Brakels weet nog zo net niet of gebruikers zo nauw bij het ontwerp proces betrokken moeten worden. “Aan jullie de taak om te ontwerpen”, zegt hij richting de architecten. Maar Weeda doet er meteen nog een schepje bovenop: “Een architect weet in eerste instantie niks van onderwijs. Het is de school die weet wat nodig is. Ik chargeer. Wij hebben natuurlijk
juni 2009
09-06-2009 17:26:18
THEMA Architectuur en Bouw Vlnr: Hans Nijman, Richard Brakels, Tom Haagmans
Deelnemers expertmeeting architectuur en bouw ervaring en kennis van onderwijs, maar het begint met de droom van de school. Wij kijken en luisteren zonder te sturen.” Volgens Bert Jeene kan je heden ten dage geen school bouwen zonder kennis van het onderwijs. “De afgelopen jaren is door de invoering van ICT en het competentiegericht leren zoveel veranderd. Dat vraagt een fundamenteel andere benadering van het onderwijs. “Van traditionele gebouwen zijn we ongeveer tien jaar geleden in rap tempo overgestapt op andere vormen. Daarin loopt Nederland echt voorop.” In dat ontwerpproces is één lastige factor: de docent. Rethmeier: “Het kost vaak moeite om docenten zo ver te krijgen in nieuwe concepten te denken. Hun traditionele kader is veilig. Je moet vernieuwing er soms echt doordrukken.” Je moet ook niet te veel willen, denkt Ros. “Als een school traditioneel wil bouwen, is dat mogelijk. Je moet niet willen vernieuwen om het vernieuwen en de
Sibo Arbeek | hoofdredacteur Schooldomein (gespreksleider) Samya Bouchareb | adviseur ICSadviseurs Richard Brakels | sales manager Zuid-Nederland Gerflor Edith Dutmer | senior kandidaat-notaris Nysingh advocaten-notarissen Tom Haagmans | algemeen directeur Vaessen Bouw en Ontwikkeling Bert Jeene | directeur Eromes Projectinrichters Hans Nijman | vestigingsmanager Vastbouw Oost Bernard Rethmeier | architect GAJ Architecten Sander Ros | algemeen directeur en architect architectenbureau Roos en Ros Jan Weeda | architect Weeda architecten.
school iets opleggen.”
Schakeltje Ontwikkelaar en bouwer Tom Haagmans heeft de discussie tot nu toe op enige afstand gevolgd. Hij zit er toch iets anders in. “Misschien ga ik nu op tenen staan…”, bereidt hij zijn gesprekspartners vast voor. Haagmans is gewend te denken vanuit termen als de klant, het beheer, de levenscyclus van
een gebouw en budgetten. De architect is slechts een van de vele schakel in dit proces. “Ik denk niet vanuit mooi of duurzaam. Ik kijk wat investeringen op termijn opleveren en wie verantwoordelijk is voor beheer en exploitatie. Concreet: welke consequenties heeft een keuze voor hout of aluminium voor de onderhoudskosten in pakweg twintig jaar? Dit type vraagstelling mis ik in de markt van scholenbouw.”
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 21
juni 2009
21
09-06-2009 17:26:27
“Inrichten vraagt om experimenteren. Duurzaamheid daagt ons uit de grenzen op te zoeken. Het gaat om anders durven kijken, anders durven doen.� Bert Jeene, eromes
www.eromes.nl
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 22
09-06-2009 17:26:27
THEMA Architectuur en Bouw Brakels doet ook een duit in dit zakje. Architecten, betoogt hij, willen altijd het mooiste plaatje. Ze worden niet getriggerd door budget. “Als sales manager let ik scherp op de kosten voor opdrachtgevers. Product X levert besparing Y. Maar architecten willen gewoon kleur A en design B.” De architecten rond de tafel herkennen dit totaal niet. Ontwerpen is volgens Ros juist een integraal proces, waarbij je het maximaal haalbare probeert te realiseren. Maar Hans Nijman van Vastbouw mist dit kostenbewustzijn ook wel eens. Kijkend naar de toekomst en het doel van een gebouw moet je keuzes maken en heb je rekening te houden met budget en exploitatielasten. Een positieve ontwikkeling vindt hij daarom de toegenomen samenwerking met woningcorporaties. “Zij zijn resultaatgericht”, stelt Nijman vast. “Een corporatie ziet wat investeringen in bijvoorbeeld energiezuinige installaties betekenen voor je lasten op lange termijn. Dit vooruitdenken zou ik ook elders willen zien. Denk bijvoorbeeld na voor je een gevel voorziet van glas: het is bloedheet op een warme dag. Wees niet te experimenteel, houd het beheersbaar en eenvoudig.”
Juiste keus Weeda benoemt het bekende probleem in het onderwijs van de scheiding van investering en exploitatie. In het primair en voortgezet onderwijs neemt de gemeente de investeringskosten voor zijn rekening en de school de exploitatielasten. Architect Ros: “Die potten moeten eindelijk eens worden samengevoegd. Met lasten en kosten in één hand krijg je veel meer kwaliteit. Dat bewustzijn neemt wel toe.” Moeten we hierin ook geen onderscheid maken tussen de drager van het gebouw een duurzame constructie met een lange afschrijvingstermijn - en de inbouw - een flexibele inrichting die je aanpast aan de sterk veranderende vraag? Samya Bouchareb doet momenteel iets dergelijks in de definitiefase van een Community Center in Amsterdam. “We proberen alle gebruikers vanaf het begin mee te nemen. Vanaf dag één wijzen we op de gevolgen voor de exploitatiekosten voor bepaalde investeringen. Zo kan de opdrachtgever een juiste keus maken.” Als budgetten beperkt zijn, waarin kun je dan het beste investeren? In duurzaamheid, functionaliteit of de esthetische waarde? Vol-
Vlnr: Tom Haagmans, Jan Weeda, Sander Ros
gens Brakels moeten architecten en bouwers zich van tevoren goed afvragen of een gebouw echt beter wordt van bepaalde details. “Een mooi plafond maakt een gebouw niet beter. Kijk liever meer naar functionaliteit en minder naar esthetische aspecten.” Die discussie wordt ook zeker permanent gevoerd, ervaart Rethmeier. “Hoe nauwkeurig wil je zijn? De gebruiker wil kwalitatief goed onderwijs, maar ook een gebouw dat op lange termijn kostendragend is.”
“Een niet-duurzaam gebouw is geen goede architectuur.”
Unieke gebouwen Haagmans gelooft wel dat een architect tegenwoordig voor andere keuzes staat dan voorheen. “De vraag verandert en dat vraagt een andere opstelling van de architect. Ik denk heel commercieel: wie betaalt, bepaalt.” Zelf is hij vanuit zijn ervaring groot voorstander van een integrale projectaanpak zoals in een FDBOM. In zo’n project verzorgt één opdrachtnemer het ontwerp, de bouw en het onderhoud en naar behoefte de financiering en de facilitaire dienstverlening. De opdrachtnemer deelt daarmee in het risico van kosten van onderhoud en beheer. “Dat vergt een andere manier van denken. Concept, ontwerp en bouw zijn geen stapjes na elkaar, waarbij ieder in z’n eigen tuintje werkt. Het proces bestrijkt de levenscyclus van het gebouw met duidelijk gedefinieerde verantwoordelijkheden. Dit leidt tot unieke gebouwen.” Edith Dutmer pleit daarbij voor een goede
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 23
juni 2009
23
09-06-2009 17:26:34
Advertentie Schooldomein april 2009:Opmaak 1
21-4-2009
14:42
Pagina 1
Als zij mogen kiezen? Dan wordt het... Onderwijs-, Stadion- en Projectmeubilair
Galvanitas çÑÑáÅÉ]Ö~äî~åáí~ëKåä====ïïïKÖ~äî~åáí~ëKåä=====_ÉòçÉâ~ÇêÉëW=táäÜÉäãáå~â~å~~äJwìáÇ=NMQI=QVMP=o^=lçëíÉêÜçìí=====HPNEMFNSOJQRQPRR SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 24
09-06-2009 17:26:35
THEMA Architectuur en Bouw Bernard Rethmeier en Edith Dutmer
verslaglegging. “Het lijkt me verstandig zo vroeg mogelijk met iedereen om de tafel te gaan en het hele proces goed vast te leggen. Vooraf lijkt het veel gedoe, al die contracten, maar later is het prettig dat veel zaken vastliggen.”
Karakter Het vak van architect of projectinrichter is door dit soort ontwikkelingen gecompliceerder geworden. Maar ook leuker, spannender en minder voorspelbaar, meent Jeene. Nieuw is bijvoorbeeld ook de brede school, waarin ook andere voorzieningen, zoals een bibliotheek of kinderopvang, onderdak krijgen. “We weten niet welke deelnemers dit gebouw over vijftien jaar kent of hoe het verder gaat met competentiegericht leren. Je moet daarom flexibel zijn. Helaas is die flexibiliteit nu vaak nog heel primitief. De school sloopt een muurtje en heeft van twee lokalen één gemaakt.” Systeembouw, is dat ook niet heel flexibel…? Dat is onder architecten natuurlijk vloeken in de kerk. Ros: “Een gebouw moet een ziel en karakter hebben, dat is een voorwaarde. Anders heeft het geen zin te denken in een lange exploitatietermijn. Standaard systeembouw heeft kraak noch smaak.” De andere architecten vallen hem bij: “Kijk naar gebouwen uit de jaren dertig. Die gaan nóg mee. Dát is kwaliteit.” Prachtig, die paradepaardjes van de architectuur, maar tijden zijn veranderd en er moeten tegenwoordig in multifunctionele gebouwen allerlei voorzieningen en doelgroepen tegelijk worden ondergebracht. Nijman: “En je hebt altijd te maken met groei en krimp. Soms moet er dan misschien systeembouw
Bert Jeene en Samya Bouchareb
tegenaan worden geplakt.” ”Het is en, en”, reageert Bouchareb. “Zorg voor een gebouw dat zowel uitstraling en kwaliteit heeft als een flexibele inrichting. Voor het Community Center kiezen we nu bijvoorbeeld voor een bakstenen gevel die ook in de toekomst zijn architectonische waarde behoudt. Binnen komen flexibele vouwwanden.”
“Leerlingen moeten geborgenheid vinden en plezierig les krijgen. Anders sla je de plank mis”
Piekgebouwen Flexibiliteit is veel meer dan dit, vinden Ros en Haagmans. Het betekent ook dat een school die je nu bouwt over tien jaar een nieuwe functie kan krijgen, bijvoorbeeld een kantoor. Ros pleit daarbij voor generieke gebouwen, die je makkelijk geschikt kunt maken voor meer functies. “Hebben jullie ervaring met zo’n transformatie?”, vraagt Haagmans. Weeda heeft dat. In Purmerend bouwde hij een aantal ‘piekgebouwen’ bij scholen, voor de periode van grote leerlingenaantallen. Later moeten die gebouwen onderdak bieden aan woningen, een zorgcentrum of kantoren. “Het resultaat was een sobere structuur, een gevel met uitstraling en een eenvoudige binnenkant met een duurzame, slijtvaste afwerking.” Jeene vindt dit generieke bouwen voor onderwijsdoeleinden een gevaarlijke kant hebben. “Je mag nooit de essentie uit het oog verliezen: je bouwt voor kinderen. Zij moeten geborgenheid vinden en plezierig les krijgen. Anders sla je de plank mis.” Volgens Bouchareb ligt de kern verborgen in passie. “Als je duurzaam bouwt, óók in de detaillering, behouden gebouwen hun waarde. Die staan er over honderd jaar nog.”
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 25
juni 2009
25
10-06-2009 09:16:29
Vrije indeelbaarheid, droom of werkelijkheid? Is het niet een droom van iedere leerkracht: een lokaal dat meegroeit, dat je kunt vergroten of verkleinen of voorzien van werkhoeken of speelnissen? Ontwikkelingen in het onderwijs volgen elkaar snel op. Er wordt gewerkt in grotere en dan weer kleinere groepen. Grote computers doen hun intrede en transformeren in handzame laptops. Frontaal lesgeven wordt steeds meer afgewisseld met werken buiten het lokaal. Allemaal ontwikkelingen waarbij het goed zou zijn als het klaslokaal aangepast zou kunnen worden aan deze ontwikkelingen. Deze gedachte leefde tenminste bij de Scope Scholengroep in Alphen aan den Rijn. Vrij indeelbare lokaalruimten zonder inschakeling van een aannemer.
H
Tekst Ronald de Rooij Foto’s Topos Architecten
et idee ontstond toen basisschool De Rank nieuw mocht bouwen. Het bestuur wilde het frontale onderwijsconcept van de oude gangenschool omvormen naar een onderwijsconcept voor eigentijds onderwijs. Om dit te bereiken werd gestart met Team Onderwijs op Maat (TOM). Dit biedt een integrale aanpak
26
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 26
schooldomein
voor verandering en vernieuwing waarin individuele aandacht voor leerlingen en een gemotiveerd en inspirerend onderwijsteam centraal staan. TOM reikt bouwstenen aan door bijvoorbeeld het leren in kernof basisgroepen, lesgeven in multidisciplinaire teams of werken op verschillende leer- en werkplekken in
juni 2009
09-06-2009 17:26:53
de school. Het nieuwe gebouw zou ruimte moeten bieden deze bouwstenen in te kunnen vullen.
Flexibel indeelbaar In een proces waarin het onderwijsadviesbureau, de architect, de schooldirectie, leerkrachten en de medezeggenschapsraad waren betrokken, is gezamenlijk een programma van eisen opgesteld en zijn relatieschema’s uitgewerkt. Dit resulteerde in een opzet waarin zestien groepsruimten in vier clusters zijn verdeeld. Iedere cluster is voorzien van toiletruimten, een docentenwerkruimte en een eigen entree. De eigen clusterentrees zorgen ervoor dat het werkproces in de andere clusters niet gestoord wordt als groepen gaan buitenspelen of naar de gym. Omdat de omvorming naar het nieuwe lesgeven, waarin veel ruimte is voor werken buiten de lokalen, geruime tijd in beslag zal nemen en omdat men eenvoudig in wil kunnen spelen op toekomstige ontwikkelingen in het onderwijs is tot de conclusie gekomen dat de clusterruimten flexibel indeelbaar moeten zijn. Met alle betrokkenen is de mate van flexibiliteit en de daarbij behorende consequenties afgewogen om te komen tot een ideaal concept. Doelstelling was dat het schoolteam zelf in staat zou zijn de binnenwanden in de clusterruimte te verplaatsen naar eigen inzicht. Er is een systeem ontwikkeld waarin flexibele systeemwanden geplaatst worden op een grid van 1,2 x 1,2 meter. De diepte en de vorm van het lokaal kan variëren. Zo kan de wand naar de clusterruimte voorzien worden van speel- en of werkhoeken. Wordt het lokaal vergroot dan wordt de clusterruimte kleiner, wordt het lokaal verkleind dan wordt de clusterruimte groter.
CO² gestuurd ventilatiesysteem
Het flexibele concept vraagt om een installatie die automatisch ventilatie en verwarming aanpast voor kleinere of grotere ruimten. Gekozen is voor Climarad gebalanceerde ventilatieradiatoren. Een CO² gestuurd ventilatiesysteem gecombineerd met een radiator. Aangevuld met mechanische afzuiging en traditionele verwarming in de clusterruimte sluit dit installatieconcept goed aan bij de flexibele indeelbaarheid. De verlichting in de plafonds is voorzien van sensoren en kan op verschillende schakelaars worden aangesloten. Traditionele plafonds zouden overspraak (geluidhinder) tussen lokaalruimten binnen de clusterruimte onderling kunnen geven. De plafondplaten zijn daarom extra zwaar uitgevoerd en voorkomen op deze wijze overspraak. De vloerafwerking in De Rank bestaat uit een met vlokken ingestrooide gietvloer. De aannemer heeft de school opgeleverd zonder de flexibele systeemwanden. Deze zijn ingekocht door de Scope Scholengroep. De leverancier heeft in alle clusters een basisindeling geplaatst. De eerste keer dat lokalen veranderd zijn, is dit met hulp van de leverancier gebeurd. Nu veranderen twee leerkrachten samen met twee medewerkers van de technische dienst in een middag twee klaslokalen van vorm. De veranderingen vinden plaats op verzoek van de teamleden in overleg met de schooldirectie. Voor basisschool de Rank in Alphen aan den Rijn is daarmee een droom uitgekomen die door veel leerkrachten wordt gekoesterd.
Projectinformatie: Opdrachtgever: Scope Scholengroep, Alphen aan den Rijn
Architect: Topos Architecten
Onderwijsadviseur: MHR Bodegraven
Aannemer: R.A. van Leeuwen Bouwbedrijf bv, Alphen aan den Rijn
Bouwkosten: € 2.360.910,-
Systeemwanden en sandwichpanelen Om te komen tot de juiste keuze van flexibele wanden is door de architect een onderzoek verricht welke systeemwanden op de markt het beste zouden voldoen aan de gestelde doelstelling. Omdat de wanden met enige regelmaat verplaatst moeten kunnen worden, moeten ze stevig en duurzaam zijn. Gipsplaat of vezelplaat valt daarom af. Verder moeten de onderdelen van de wanden niet te zwaar zijn om verplaatsen of opbergen eenvoudig te maken. Tenslotte moet het monteren van de wanden eenvoudig zijn. De gekozen flexibele systeemwanden (fabricaat Brakel) bestaan uit metalen stijlen waartussen metalen sandwichpanelen, glasplaten of dubbele deuren geplaatst kunnen worden. De wanden zijn maar 6 cm dik en reiken van vloer tot plafond. Tussen de lokalen zijn verdiepinghoge sandwichpanelen geplaatst en tussen lokaal en clusterruimte bestaat de wand tot een hoogte van 1,15 meter uit een sandwichpaneel met daarboven geheel glas. De transparantie van de wanden naar de clusterruimte zorgen voor een goed overzicht vanuit de klaslokalen op de clusterruimte en bieden daglicht en lange zichtlijnen in de clusterruimte zelf.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 27
juni 2009
27
09-06-2009 17:27:00
Vervormende spiegels
Meer dan het bieden van ruimte
Bouwen voor het vmbo Wat betekent gebouwde omgeving voor mensen? Wat kan het bijdragen aan ontwikkeling? Volgens architect Jan Weeda zijn die vragen essentieel bij het bouwen voor kinderen, opgroeiende mensen. Het bedenken van een omgeving voor 12 tot, zeg, 20 jarigen voegt daar nog iets aan toe, legt hij in dit artikel uit aan de hand van een concept dat zijn bureau ontwikkelde voor het vmbo.
Tekst Jan Weeda Foto’s Janine Schrijver Illustraties Weeda Architecten
D
e levensfase van pubers en adolescenten kenmerkt zich door hoge ontvankelijkheid. Hun wereld wordt groter, ze ontdekken steeds meer, de nieuwsgierigheid is groot. Neem de muziek waarvoor je je gaat interesseren in die periode. Je keuzes en voorkeuren kunnen je zo diep meenemen dat het je meer bijblijft dan enige andere vorm van muziek die je later ontdekt. Het is voor je leven een deel van je.
Snijdend oordeel Er is sprake van een turbulente ontwikkeling op alle fronten. In de laatste fase naar volwassenheid komt alles in versnelling: fysieke, emotionele, sexuele, intellectuele en sociale ontwikkeling. Het is ‘a hell of
28
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 28
schooldomein
a job’ om je hersens dan bij een leerprogramma te houden. Naarstig op zoek naar een koers is wat wordt aangeboden saai in vergelijking met de heftigheid van alles wat je beleeft. Koers geeft vertrouwen, veiligheid. Daarvóór is de situatie kwetsbaar, vaak eenzaam. De veiligheid van de groep, waarin je de liefde voor een manier van kleden, muziek, idee over de wereld deelt, is van groot belang. Je hoort er wél bij, of niet. Het is goed of slecht, vaak met snijdend oordeel. Je kunnen afzetten is van even groot belang als je kunnen verbinden. Iets ertussen is er nauwelijks, of het is dom, saai. Er komt ook veel informatie op je af. Het wereld wijde web vangt muggen in de meest verborgen hoeken. Wat moet je ermee? Indringende beelden en berichten; je moet selecteren...
juni 2009
09-06-2009 17:27:07
Kwetsbaar
Innerlijke turbulentie
Dat schetst de groep mensen voor wie je werkt als je ontwerpt voor bijvoorbeeld een vmbo-school. Bovendien is dit een onderwijsvorm voor een kwetsbare groep. Onze wereld is meer gericht op het ontwikkelen van kennis, dan op het ontwikkelen van vaardigheden. Het ambacht, het combineren van inzicht met vaardig handelen wordt – hoezeer we het ook nodig hebben - gezien als ‘minder’. En dat voelt de uiterst ontvankelijke leerling. Lastig, want hij is kwetsbaar. Gelukkig ken je als ontwerper deze periode uit eigen ervaring. Het was de fase in je ontwikkeling naar volwassenheid die je nog het meest helder voor ogen staat. Dat is waardevol en het maakt het je mogelijk om je in te leven. Inmiddels ben je verder, ken je misschien de situatie als ouder. Je begrijpt waar leerkrachten voor staan.
Duidelijkheid is ook basis voor het beleven van innerlijke turbulentie. Duidelijkheid komt tot uitdrukking in een heldere structuur. Dat geef je vorm in een begrijpelijk, overzichtelijk gebouw. Geen doolhof, laat staan een spookhuis, hoe boeiend die ook kunnen zijn. Het is een samenhangende omgeving die duidelijk maakt wat je van een bepaalde plek kunt verwachten, en wat daar van jou verwacht wordt. In zo’n heldere omgeving kan turbulentie beleefd worden. In ons vmbo-studiemodel werd bijvoorbeeld een praktijkhuis ontwikkeld. Hier vind je werkplaatsen, ateliers waar praktische vakken worden geoefend. Ze zijn herkenbaar van vorm, anders dan ruimten voor theorie, individueel werk of ontmoeting. De ligging binnen het gebouw is helder. De uitstraling naar buiten is herkenbaar voor het soort onderwijs.
Onderscheidingsvermogen Het is een uitdaging om met iedereen die het welzijn van deze groep ter harte gaat samen te werken: wat betekent het voor het gebouw? Een aantal begrippen uit de schets van de levensfase: turbulentie, identiteit, ontvankelijkheid, veiligheid, geborgenheid en ten slotte scherpte, onderscheidingsvermogen. Met die begrippen kun je een gebouw vormgeven. Als eerste kijken we nader naar een thema dat vaak verwarring geeft bij volwassenen: snijdende scherpte en onderscheidingsvermogen. In de jonge architectuurgeschiedenis vinden we prachtige voorbeelden van Het Nieuwe Bouwen. Gebouwen die vrij willen maken, niet aanwezig zijn maar opgaan in het spel van de factoren Licht, Lucht en Ruimte. Een wel haast ideale optie voor mensen die snel en scherp (willen/moeten) oordelen: een gebouw dat geen oordeel vraagt of toelaat. Tegelijkertijd is het een gemiste kans. Als je wilt (oefenen in) oordelen is niets zo onhebbelijk als iets dat niet ‘aanwezig’ is. Het tegendeel is nodig: een gebouw waartegen je je kunt afzetten (ook heerlijk) of mee kunt verbinden. Allebei goed, als je maar stelling kunt nemen.
Identiteit Zo komen we bij het thema identiteit. Er is een omgeving nodig waarmee je je kunt verbinden. En als ontwerper wil je natuurlijk dat de leerling zich positief kan verbinden met de school en met het gebouw. Voor de leerling die vastloopt in zijn zoektocht naar richting of weerstand tegen een systeem, zal de vorm waarin de school zichtbaar wordt – het gebouw - expressie zijn van wat hij beleeft. Het gebouw is dan de expressie van de negatieve ervaring en niet van de positieve intentie van de bedenkers. Het doel is dus dat men zich kan verbinden met de positieve intentie, zonder zekerheid of het positief of negatief wordt: verbinden of afzetten. Om dat te bereiken, is wel duidelijkheid nodig. En inleven in de belevingswereld van leerlingen. Dat brengt dan bijvoorbeeld: het toepassen lachspiegels, klanktegels, uitgesproken kleuren of lichtbundels in het verkeersgebied.
Het praktijkhuis als herkenningspunt naar buiten
Veiligheid Van de turbulentie en structuur gaan we naar veiligheid, een beladen begrip, zeker in vmbo. Iedere gebruiker moet zich in praktische en emotionele zin veilig voelen in het gebouw. Praktisch betekent dat overzichtelijkheid, ontbreken van onveilige plekken, enzovoorts. Weten dat je gezien kunt worden, stuurt gedrag. Weten dat je kunt overzien, geeft een veilig gevoel. De emotionele kant van veiligheid is beslotenheid. Dat je in kleinere groepen of met twee kunt werken in een sfeervolle ruimte. Dat je dan niet te kijk zit voor ‘de hele school’. In ons vmbo-concept is clustering onderzocht om de persoonlijke/intiemere sfeer vorm te geven. Een cluster van bijvoorbeeld drie groepen, met eigen ingang, plek voor individueel werk, ruimte voor groepswerk en een verbinding naar het grotere geheel en praktijkhuizen. Een eigen zone voor een kleinere groep die uitnodigt tot betrokkenheid en initiatief.
Clusters van 3 groepen verbonden met het geheel en de praktijkhuizen
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 29
“Duidelijkheid is de basis voor het beleven van je innerlijke turbulentie.”
juni 2009
29
09-06-2009 17:27:10
Bent u op zoek naar de juiste vloerbedekking voor uw school? Een stofvrije omgeving
Goede akoestiek
Een lange levensduur
“In het begin, toen ons schoolgebouw net geopend was, kregen we wel eens bezorgde opmerkingen van ouders met astmatische kinderen. Zij waren bang dat de installatie van tegeltapijt niet ten goede zou komen van de klachten van hun kinderen. Nu ruim een half jaar na dato hebben we geen enkele klacht meer vernomen, aldus mevr. van ’t Westende, R.K. Basisschool Don Bosco
Sinds zes jaar zijn alle lokalen en gangen voorzien van tegeltapijt van InterfaceFLOR. “Voordat er tapijt geïnstalleerd werd was onze school jarenlang volledig voorzien van linoleum. Geluidsoverlast en de goede isolerende eigenschap van tapijt is voor ons de voornaamste reden geweest om de overstap te maken naar een zachte vloer. De lessen zijn veel rustgevender geworden, voor zowel de kinderen als leraar, vertelt mevr. Heldoorn, CBS de Zaaier
“Enkele jaren geleden zijn we begonnen met het vernieuwen van ons tegeltapijt. We hebben voor hetzelfde product gekozen vanwege de goede ervaringen die we hiermee hebben. Het eerste tegeltapijt van InterfaceFLOR heeft twintig jaar lang zijn dienst naar alle tevredenheid bewezen en is van een prima kwaliteit, aldus dhr. Prins, GBS de Planthof
InterfaceFLOR is wereldmarktleider op het gebied van modulaire vloerbedekking. In ons assortiment bieden wij producten aan die volledig zijn afgestemd op de wensen van het basisonderwijs. Benieuwd naar de volledige ervaringen? www.interfaceflor.nl/onderwijs | t: 033 – 2775800 |
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 30
09-06-2009 17:27:11
Uitgesproken kleuren
Ontvankelijkheid En dan is er ontvankelijkheid. Nieuwe ervaringen maken grote indruk, nieuwe kennis kan tot diepe interesse leiden. De leerling bereiken, de klik maken, hangt van kleine individuele dingen af. Wat is de gevoelige snaar? Vanuit het gebouw betekent dat: aanbieden van prikkels, inzichtelijk maken hoe de dingen werken. Laat constructie zien, laat zien hoe de lift werkt. Maak duidelijk dat wind energie is door directe vertaling van een windmolen naar een verlichtingselement. De wereld is zeker een mysterie, maar ook grotendeels te begrijpen. Vang water op in een bassin en gebruik het om het toilet door te spoelen. Zorg voor een collector die je af en toe de mogelijkheid geeft je handen warm te wassen. Verras de gebruikers van je gebouw.
“Laat zien hoe dingen werken. Vang water op in een bassin en gebruik het om het toilet door te spoelen.”
Tenslotte zullen al die factoren, gevoed en gestuurd door de filosofie en ideeën van het team voor wie je als ontwerper werkt, iets duidelijk maken. Ze zullen ook zorgen voor een werkbare omgeving voor dat team, want het een gaat niet zonder het ander. En wat het duidelijk maakt aan de vmbo-er is dit: je bent de moeite waard. Dit is voor jou bedacht, omdat we het met je zien zitten!
Dit artikel is geschreven door Jan Weeda, architect-initiator van Weeda Architecten, Rotterdam. Voor meer informatie kunt u mailen met: jweeda@weedaarchitecten.nl.
Zichtbaar gebruik van opgevangen water
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 31
juni 2009
31
09-06-2009 17:28:06
Living apart together in één gebouw Melanchthon geeft verbinding vorm Hoe maak je een hoogwaardige verbinding tussen twee bestaande gebouwen? Een team vanuit de school werkte samen met de architect aan een nieuw gebouw dat onderwijskundige kwaliteit toevoegt, duurzaam is en er architectonisch mag zijn.
Tekst Sibo Arbeek Foto’s OIII Architecten
“V
ouwwanden is een gebrek aan kunnen kiezen”, opent senior beleidsmedewerker Margriet Noordhuizen het gesprek. Zij werkt bij CVO, het bestuur voor christelijk voortgezet onderwijs te Rotterdam e.o. met zeven scholengemeenschappen met circa 45 gebouwen in portefeuille. Daarmee geeft ze aan dat een heldere focus leidend moet zijn in het ontwikkelen van een visie op een nieuw gebouw. Margriet heeft samen met facilitair manager Hans van der Meulen en Eric Paardekooper Overman van OIII architecten de nieuwbouw voor het Melanchthon locatie Schiebroek vormgegeven. Door de nieuwbouw zijn de oorspronkelijke gebouwen voor havo-vwo en de gymzalen verbonden en is een nieuw brugklasgebouw ontstaan. In feite een slimme vorm van ‘living apart together’, stelt
32
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 32
schooldomein
Hans van der Meulen, “want de onderbouw heeft een eigen ingang en de bovenbouw ook. Het uitgiftepunt van de catering fungeert als een scharnierpunt, waarbij de identiteit van beide groepen geborgd is, maar facilitair synergie ontstaat.”
Vormgeving Nadat verschillende ruimtelijke varianten zijn onderzocht, is de meest logische optie voor de nieuwbouw gekozen. Eric: “De oorspronkelijke tussenvleugel is gesloopt, waar de aula en de kleedkamers voor de gymzaal in zaten. Op deze plek is in een totaal afwijkende architectuur een verbinding gemaakt tussen de twee uit baksteen opgetrokken ‘traditionele’ scholen. Daardoor ontstaat een totaal nieuw beeld van de
juni 2009
09-06-2009 17:28:22
school, waarbij oud en nieuw elkaar versterken.” Het nieuwe atrium wordt als prachtig ervaren en dat komt zeker ook omdat de gevel totaal van glas is. Dat maakt dat er een fraaie relatie is tussen de binnen- en buitenruimte. Margriet Noordhuizen: De kwaliteit van ons gebouw is er enorm door toegenomen, maar het kost natuurlijk wel meer dan de normvergoeding. Het atrium is verbonden met de aula door middel van taatsdeuren, die kunnen worden geopend. Boven de aula hangt de balustrade met daarachter werkplekken voor leerlingen. De docenten zijn nadrukkelijk betrokken geweest in het meedenken over het onderwijsconcept. Zij gaven bijvoorbeeld aan dat zij toch de mogelijkheid wilden hebben om ruimten kleiner te maken. Daarom zijn op de eerste verdieping grote ruimten ontworpen, die met vouwwanden desgewenst kunnen worden gesloten of geopend. Eric: “De hele zone is vrij indeelbaar en het ruimtelijk effect wordt nog eens vergroot door het glasoppervlak in de lokalen deels tot de vloer te laten doorlopen.”
Architectuur of niet? En waarom is dit project nu architectuur en niet alleen maar een functioneel gebouwdeel? Margriet: “Het spel met licht blijft je verrassen. Het gebouw doet iets met je stemming en je gevoel. De seizoenen hebben invloed op de beleving van de ruimte. Dat is architectonische kwaliteit.” Hans geeft aan dat het pak lekker zit en echt maatwerk is gebleken. Dat betekent dat er een unieke samenwerking is geweest tussen gebruikers, directie en de architect en dat het nieuwe gebouw een optelsom is van alle wensen. “Het gebouw heeft zich op een soepele manier tussen de twee oorspronkelijke gebouwen gevoegd; het meandert er als het ware tussendoor. Het is niet alleen functioneel goed, het valt als het ware logisch op z’n plek. Dat is ook architectuur. Ook de keuze van de afwerking is onderscheidend; de verticaliteit van de nieuwbouw met aluminium en glas contrasteert prachtig met de horizontaliteit van het baksteen in de oorspronkelijke bouwdelen. Daardoor wringt de nieuwbouw niet, maar verbindt het juist en dat is ook architectonische kwaliteit. Bijzonder is ook dat de buurt veel meer bij de school betrokken wordt. Door de glasgevel ontstaat transparantie en daardoor wordt de tuin veel meer bij de school en de buurt getrokken. Architectuur doet dus iets met de beleving van een gebouw.”
Duurzaamheid Eric wijst op het duurzame karakter van het gebouw: “Ik vind een goed binnenklimaat belangrijk. Door de combinatie van een warmtepomp, natuurlijke ventilatie, eventuele koeling op termijn en vloerverwarming is het een duurzaam gebouw geworden. Hans van der Meulen geeft daarbij aan dat het bestuur wel uit eigen middelen heeft moeten investeren, omdat de normbekostiging niet van duurzaamheid uitgaat.
Margriet is duidelijk: “uit onderzoek blijkt dat hoe lager de CO2-uitstoot is, hoe beter de leerprestatie. Dan heb je toch geen keuze?” Eric voegt eraan toe: “Duurzaamheid is meer dan alleen daglichtvoorzieningen. Als mensen van een gebouw gaan houden, is dat ook duurzaam. Margriet: “Er staat een hoofdconstructie waarmee je 40 jaar vooruit kunt en waar je onderwijsveranderingen in kunt faciliteren. De grote open ruimten zijn ook voor een wijk interessant. De uitsmijter bewaart Margriet voor het eind. Eric en Hans concluderen dat het ambitieniveau hoog lag en dat leidde tijdens het proces tot een gezonde spanning. Margriet daarover: “Het ergste dat je kan overkomen, is dat je aan het eind geld over houdt om daar dan nog iets leuks voor de inrichting mee te doen.”
Project: brugklasgebouw met aula en atrium
Architect: OIII architecten (www.o-drie.nl).
Bruto vloeroppervlak: 3.100 m² (waarvoor 700 m² gesloopt)
Start ontwerp: eind 2003
Oplevering: Melanchton (4.400 leerlingen, 450 medewerkers, 9 vestigingen, 1500 werkplekken) is een scholengemeenschap voor christelijk
2009
voortgezet onderwijs met negen vestigingen in Rotterdam en
Bouwkosten:
omstreken. Voor meer informatie kunt u bellen of mailen met Eric
€ 3.57 mio (exclusief btw)
Paardekooper Overman: (020) 627 71 40 of paa@o-drie.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 33
Projectinformatie:
juni 2009
33
10-06-2009 09:15:35
architectuur
Hogeschool Utrecht, faculteit Natuur en Techniek
Een etalage voor technisch onderwijs Een ingrijpend verbouwd voormalig MTS gebouw, in een wat ‘vergeten’ deel van de stad Utrecht, maakt zowel de wijk aantrekkelijk, als het onderwijs in natuur en techniek. De opdracht aan de architect: ‘Maak er een etalage voor techniek van’. 34
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 34
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:28:50
Tekst Theo van Oeffelt Foto’s Kees Rutten en Thea van den Heuvel
A
ls een ‘autistisch’ gebouw, in zichzelf gekeerd, ontoegankelijk en eerder afstotend dan uitnodigend. Zo herinnert Guus Adriaanse, programmamanager nieuwbouw van de Hogeschool Utrecht, zich het uit de jaren vijftig daterende MTS gebouw aan de Oudenoord 700. Die uitstraling droeg bepaald niet bij aan de door de Hogeschool zo gewenste aantrekkelijkheid van het technisch onderwijs. Dat werd nog eens versterkt door de locatie, binnen een wat minder aantrekkelijk deel van de stad. Dat de Hogeschool besloot om het gebouw en de plek niet te verlaten ten gunste van nieuwbouw op de Uithof, maar er juist in te investeren, noemt architect Jeroen Simons van Inbo Architecten, een “moedig besluit.” Hij was gevraagd te onderzoeken wat van het oude gebouw,
inclusief de latere toevoegingen, behouden zou kunnen blijven en zou kunnen bijdragen aan een nieuwe, aantrekkelijke en zelfs wervende sfeer. Het faculteitsgebouw moest een verleidelijke presentatie worden van het technisch onderwijs, vertelt Simons. “Open, transparant, uitnodigend en plezier in techniek tentoonstellen.”
Etalage Van de oudbouw behield Jeroen Simons de betonnen skeletconstructie met de gemetselde en van glas voorziene gevel. Daarvoor, daarop en daaraan aansluitend ontwierp hij een nieuwe gevel, een nieuwe etage en een nieuwe vleugel, van veel glas voorzien. De nieuwe vleugel werd geplaatst voor de oudbouw en biedt onderdak aan het auditorium, de ontvangstbalie, de
studentenvereniging en de projectruimtes op de verdiepingen. De nieuwe gevel is letterlijk een etalage geworden; achter het glas nodigt het robuust vormgegeven en van grote lampen voorziene grand café uit om binnen te stappen. De door het oude schoolgebouw gecreëerde doorgang naar het erachter gelegen immens grote atrium wekt nieuwsgierigheid op. Dit op acht meter hoogte met glas overkapte plein, met een oppervlakte van ruim duizend vierkante meter, is zonder twijfel de mooiste toevoeging aan het gebouw, stellen Guus Adriaanse en Jeroen Simons vast. En met hen ook interieurarchitect Odette Ex. Zij richtte het gebouw en het atrium in, met onder meer, zoals zij zelf verwoord, de “eigenwijze grote houten studieboxen die als ateliers kunnen worden gebruikt.” Ook
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 35
juni 2009
35
09-06-2009 17:28:56
is zij onder meer verantwoordelijk voor de stellingkasten en de stoere practicumtafels, die voor een visuele verbinding zorgen met de erachter gelegen practicumruimten. Gedrieën beschrijven ze het proces van de verbouwing, dat tegelijk een transformatie van het onderwijs werd. “Je zou kunnen stellen dat het onderwijs was verstoft”, herinnert Adriaanse zich. “De inspiratie was weg en de opleidingen trokken steeds minder leerlingen.” “Maar geleidelijk aan begonnen de docenten wel open te staan voor veranderingen”, vult Simons aan. “Toen de mogelijkheden werden getoond die de verbouwingen en de nieuwbouw boden, werd ook discussie uitgelokt over hoe er eigenlijk onderwijskundig gewerkt zou moeten worden. En dan gaat de bal rollen, komen er ideeën op, ontstaat er een gevoel van de gewenste uitstraling.” Hij vertelt over de “cadeautjes” die de verbouwing hem bood. “Je krijgt meer mogelijkheden aangeboden dan wanneer je alleen met nieuwbouw bezig bent. Het atrium bijvoorbeeld was in een andere situatie veel te begrotelijk geweest.”
Aangename verrassingen Die architectonische geschenken werden ook aangename onderwijskundige verrassingen. De inrichting van de ruimte paste naadloos bij de nieuwe industriële uitstraling. Een sfeer die door tal van details wordt versterkt. Zo zijn de betonnen kozijnen van het oude gebouw niet gezandstraald, maar is het vuil er alleen af gewassen, wat de authenticiteit ten goede komt. Deze en andere uiterlijke veranderingen boden Jeroen Simons en Odette Ex de kans om de docenten te begeleiden naar een zeer open onderwijsvorm. Kamertjes en afgesloten lokalen maakten plaats voor flexwerken en een veel sterker projectmatig onderwijs, in vrije indelingsruimte. In de nieuwe vleugel, waar het projectonderwijs wordt gegeven, hebben de ruimten onderlinge afscheiding gekregen door twee meter hoge vrijstaande massieve wanden. Zij sluiten nergens aan op de gevel of het plafond, wat bijdraagt aan het transparante karakter van het gebouw. In de verbouwde vleugel, waar wordt les gegeven, vallen de zogenoemde workbenches op, die onderling worden afgescheiden door ook weer stoere houten kasten en wanden. Deze spreekkamers kijken uit op het atrium. Aan de andere zijde
36
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 36
schooldomein
werken de docenten in eveneens grote, vrij indeelbare ruimten.
Campus De ingrepen zijn zeer succesvol. De belangstelling voor de opleiding is flink gestegen en het gebouw blijkt een aanjager te zijn voor verbeteringen in de buurt. Omdat het tot ’s avonds laat open, én in gebruik is, dient de faculteit als een lichtend baken voor de Techno Campus die de wijk gaat worden. De Hogeschool werkt daartoe samen met het ROC, het MKB en woningcorporaties. Behalve verschillende opleidingsniveaus kan op deze wijze ook de woonkwaliteit in de buurt worden verbeterd en kunnen initiatieven worden ondernomen die de werkgelegenheid stimuleren.
De Stichting Architecten Research Onderwijsgebouwen (Staro) is een bundeling van circa 110 architectenbureaus die actief zijn op het gebied van de scholenbouw en in dit verband onderzoek doen en kennis en ervaring uitwisselen. Door de verscheidenheid aan activiteiten die de Staro voor de leden organiseert zijn de architecten die zijn aangesloten bij de Staro goed toegeruste gesprekspartners voor opdrachtgevers, gebruikers en overheden. Zij kunnen een wezenlijke bijdrage leveren aan een goede, op de behoeften afgestemde onderwijshuisvesting. De Staro werkt onder auspiciën van de Koninklijke Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten BNA, zie www.staro-bna.nl.
juni 2009
09-06-2009 17:29:05
Advertorial
Architectenselectie: van Europese aanbesteding tot juiste keuze Hoe vaak in uw loopbaan komt u voor de keus te staan welke architect uw nieuwbouw gaat vormgeven? Het antwoord ligt voor de hand: nooit vaak genoeg om er bedreven in te raken. Bovendien: de markt, de mogelijkheden en de wetgeving veranderen voortdurend. En dan krijgt u ook nog te maken met een Europese aanbesteding.
E
r zijn in de Europese aanbesteding veel vormen mogelijk maar de meest toegepaste is toch zeker de niet-openbare procedure. In deze procedure onderscheiden we twee fasen: de selectiefase en de gunningsfase. In de eerste fase gaan we van alle aanmeldingen terug naar de vijf meest geschikte kandidaten. In de gunningsfase wordt op de opdracht ingezoomd en gaan we terug van vijf naar één architect. Bij een Europese aanbesteding is hiervoor juridisch veel vastgelegd maar binnen die kaders zoeken we in overleg met u creatief naar de maximale bewegingsruimte. Zo wordt de aanbestedingsprocedure geen vervelende belemmering maar een goede methode om de beste architect uit de markt te halen.
Selectiecriteria In de eerste fase worden de aanmeldingen onderworpen aan een toets op de minimumeisen en worden selectiecriteria gebruikt om te bepalen welke vijf kandidaten doorgaan naar de gunningsfase. De minimumeisen en selectiecriteria stellen we vooraf op, in nauw overleg met opdrachtgever en gebruiker, zodat deze eisen en criteria naadloos aansluiten op de ideeën die u heeft bij uw toekomstige architect. Omvang, ervaring en het bezit van een kwaliteitsbeheersysteem maar ook aandacht voor duurzaam bouwen zijn factoren die een rol kunnen spelen. Met de signatuur van de architect creëren we ruimte voor beelden, sfeer en beleving in de beoordeling. Wegingsfactoren en een gespecificeerde puntenscore bepalen vervolgens de rangorde.
Gunningsfase De overgebleven architecten ondersteunen we bij het opstellen van hun visie op de opgave met een uitgebreide briefing. Voor een verdere kennismaking met
de architecten stappen we samen met u in de bus om per architect een referentieproject te bezoeken. De feitelijke keuze vind plaats in een goed georganiseerde bijeenkomst waar de verschillende bureaus hun visie presenteren. Alle opgedane indrukken en vanzelfsprekend de offerte bepalen ten slotte de keuze voor één architect.
Actuele deskundigheid ICSadviseurs heeft inmiddels een groot aantal opdrachtgevers – onder meer gemeenten, schoolbesturen en culturele instellingen – begeleid bij het vinden van de juiste architect en de aanbestedingsprocedure die daarbij hoort. We onderscheiden ons daarbij met veel aandacht voor visie- en ideevorming bij de opdrachtgever, een creatieve aanpak en actuele deskundigheid. Ook geïnteresseerd hoe u de meest geschikte architect vindt voor uw nieuw- of verbouw? Bel of mail met Arjen Huiden van ICSadviseurs: 06 22 56 93 57, ahuiden@icsadviseurs.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 37
juni 2009
37
09-06-2009 17:29:09
Het ontwerp kenmerkt zich als transparant, ‘sober’, industrieel en natuurlijk. Het een en ander sluit uitstekend aan bij de organisatie en de gebruikers (natuur & techniek) maar ook bezoekers zijn onder de indruk van de prettige omgeving. Daarbij bewijst dit project dat het met creatief denken mogelijk is om met een relatief laag investeringsbudget een mooie en functionele inrichting te realiseren. Robert Blom, directeur Hogeschool Utrecht afdeling FNT
www.ex-interiors.nl
Belangrijkste verdienste van Ex is dat haar ontwerp de bouwkundige vernieuwingen van Inbo zodanig aanvult dat er een informele, vrije sfeer is ontstaan, die het gebouw opwaardeert van school tot universiteit. Marit van Overbeek, deArchitect maart 2009 Wiersedreef 1 Nieuwegein, T 030 236 8162, ex@ex-interiors.nl
EXI031-02_adv_SchooldomeinDef.indd 1 SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 38
05-06-2009 17:29:12 10:08:17 09-06-2009
0:08:17
het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van Schooldomein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van de Anak Bangsa Foundation.
Elk kind heeft ambities en dromen, Elk kind heeft recht op een goede toekomst, Elk kind heeft stabiliteit nodig. Dit is de filosofie van de Anak Bangsa Foundation. Anak Bangsa Foundation (kind van het volk) is een organisatie die kansarme kinderen in Indonesië stimuleert hun dromen te verwezenlijken en er naar streeft samen een toekomst op te bouwen. Anak Bangsa wil een vertrouwde, veilige en leervolle organisatie zijn voor deze groep kinderen. Een plek waar zij kunnen leren, spelen en zichzelf ontwikkelen. “Veel kinderen werken en leven op straat maar er is nog een andere grote groep kinderen die vaak vergeten wordt. Deze kinderen wonen
thuis onder zeer armoedige en erbarmelijke omstandigheden en hebben geen uitzicht op een goede toekomst. De zorg van Anak Bangsa is gericht op het voorkomen dat deze kwetsbare kinderen op straat terecht komen”zegt Jill Jurgens (foto), oprichtster en project coördinator. Door het geven van op maat gesneden scholing en vaktrainingen wil Anak Bangsa de vicieuze cirkel van armoede doorbreken. In juni 2008 heeft de Anak Bangsa Foundation, samen met haar lokale partner Yayasan Anak Bangsa, haar deuren geopend voor de eerste groep van 26 kinderen in Praya, midden Lombok. De Anak Bangsa Foundation is een geregistreerde Nederlandse, niet gouvermentele hulpor-
ganisatie. De team in Nederland richt zich op voorlichting , verkrijgen van aandacht, pr en fondsenwerving. De lokale partner Yayasan Anak Bangsa Indonesia is geregistreerd in Indonesië. Zij is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het project in Lombok.
U kunt helpen deze kansarme kinderen weer een kans te geven op een goede toekomst! Doneer op Rabobank rekeningnummer 1399.30.639 t.n.v. Anak Bangsa Foundation. Voor meer informatie kunt u kijken op www.anakbangsafoundation.org.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 39
juni 2009
39
10-06-2009 09:18:10
Een prachtige school voor praktijkonderwijs In een groenstrook tussen het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ Roden zijn twee prachtige nieuwe schoolgebouwen verrezen: De Ronerborg voor vmbo en havo/vwo onderbouw en De Esborg voor praktijkonderwijs in Groen, Techniek, Zorg en Dienstverlening/Economie. De Esborg is het nieuwst. Schooldomein sprak met directeur Jaap Oosterloo.
“W
Tekst Paul Voogsgerd Foto’s Marko
e waren een zelfstandige school voor voortgezet onderwijs in een monumentaal pand uit 1894. In 1984 was dat helemaal verbouwd en geschikt gemaakt voor ons onderwijs, toen nog VSO MLK. Heel lang hebben we het daar goed kunnen doen maar steeds vaker merkten we wel dat het pand niet geschikt was om mee te gaan met alle ontwikkelingen in het onderwijs. Bovendien was het ingericht op maximaal 60 leerlingen. Mede door onze functie voor een grote regio groeiden we op een gegeven moment naar 90. In 2001 zijn we gefuseerd met rsg De Borgen en daarmee kwam er zicht op nieuwbouw. Al in 2002/2003 ontstonden de eerste plannen daarvoor. Samen met de gemeente en de toenmalige directie van de rsg zijn we op zoek gegaan naar een geschikte locatie.
40
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 40
schooldomein
We zochten naar een plek voor twee nieuwe scholen want ook De Ronerborg was toe aan een nieuw gebouw. Samengaan in één gebouw hebben we nooit overwogen vanwege de echt verschillende doelgroepen die we bedienen. De groenstrook tussen oost Roden, het oorspronkelijke dorp en de nieuwbouw ten westen daarvan was al bestemd voor bijzondere bebouwing. Uiteindelijk konden we daar allebei goed terecht.”
Koersplan “Vrij uniek was de vrijheid die we als team kregen om het gebouw naar eigen inzicht in te delen en in te richten. De enige restricties waren eigenlijk de vierkante meters, het budget en de visie van rsg De
juni 2009
09-06-2009 17:29:29
Borgen. Die moest natuurlijk terug te zien zijn in het nieuwe gebouw. Maar verder kregen we met Klein architecten de vrije hand. En dat was mooi want in het team leefde al enkele jaren het idee dat we wel iets anders wilden gaan doen met ons praktijkonderwijs. In het oude gebouw hadden we voorzichtig al geëxperimenteerd maar dat gaf toch teveel beperkingen. We zijn daarom eerst aan de slag gegaan met een nieuw koersplan dat de richting moest aangeven voor ons vernieuwde onderwijs. We hebben zelfs enkele goeroes op het gebied van praktijkonderwijs uitgenodigd om hun visie met ons te delen. De architect heeft veel besprekingen ook bijgewoond om al een gevoel te krijgen van waar het heen moest. Vervolgens heeft hij – steeds weer in nauw overleg met het team – de vertaalslag gemaakt van het koersplan naar het gebouw.”
Professionele praktijkruimten De rondleiding begint bij de kantoren die met een gang en een wand gescheiden zijn van de centrale ontmoetingsruimte. In de wand zorgen grote vierkante openingen ervoor dat er altijd zicht en contact blijft. Zowel boven als beneden liggen de lokalen aan weerszijden van een brede gang. De Esborg heeft een bijzondere manier gevonden om de lokalen bij de gang te trekken. Met een flinke ruk aan een touw openen zich grote rollende garagedeuren. Ook de kas is indrukwekkend. Een professionele praktijkruimte waar tal van vaardigheden kunnen worden geoefend. Bij de andere praktijkruimten is het al niet minder. Er is een fraaie techniekruimte met plekken voor hout, metaal, installatie- en autotechniek. Achterin staat een auto op een echte brug te wachten op jonge
monteurs in spé. Verzorging is van alle gemakken voorzien en beschikt zelfs over een mooie professionele keuken. Heel bijzonder is ook het complete appartement dat is ingericht. Een woonkamer, slaapkamer, keuken en badkamer om te leren jezelf te redden in het huishouden. Hoe vervang je een dekbedhoes? Hoe houd je de badkamer schoon? Hoe moet je stofzuigen? Er is zelfs een heuse eigen meterkast!
Mooi en robuust “Ook wat de inrichting betreft, hebben we veel vrijheid gekregen van het college van bestuur”, vertelt Oosterloo. “Eerst hebben we gezamenlijk een visie ontwikkeld. Het moest er goed uitzien allemaal maar niet ‘over the top’. Robuustheid is ook belangrijk, het moet tegen een stootje kunnen. En we wilden graag in zee met een ‘meubelgigant’ die in de regio gevestigd is. Uiteindelijk hebben drie partijen een voorstel gedaan. Op mijn verzoek eerst zonder prijskaartje. We konden dan eerst kiezen voor wat we echt het mooist en het best passend vonden. Later zou blijken of dat ook betaalbaar was. Alle drie de inrichters hebben een presentatie gegeven en we hebben ook bij henzelf een kijkje genomen. We wilden graag de productie zien. Uiteindelijk paste inrichter Marko het best in ons plaatje. Ze hebben mooi meubilair geleverd maar ook heel goed met ons meegedacht. En ook hebben ze op verschillende plaatsen echt maatwerk geleverd.” Ter gelegenheid van de opening heeft de school voor de leerlingen een groot feest gegeven. “Eerder kon dat nooit maar nu hebben we de ruimte daarvoor”, vertelt Oosterloo. “Het was een doorslaand succes. Sommige leerlingen roepen nu al: Dat willen we iedere maand wel meester!”
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 41
Projectinformatie: Project: nieuwbouw De Esborg, Roden
Opdrachtgever: rsg De Borgen
Architect: Klein architecten, Groningen
Aannemer: Geveke, Delfzijl
Inrichter: Marko bv, Veendam (www.marko.nl)
Bruto vloeroppervlak: 2.000 m²
Ingebruikname: februari 2009
juni 2009
41
09-06-2009 17:29:38
Samen leren en werken in de West-Alblasserwaard Betere afstemming tussen het onderwijs en het bedrijfsleven. In het huidige onderwijs zoeken scholen en bedrijven elkaar op om leerlingen de echte beroepspraktijk te laten ervaren en ze voor te bereiden op vervolgonderwijs en de arbeidsmarkt. Tekst Susanne van Loon
I
nmiddels worden er steeds meer onderwijsleerbedrijven ingericht waar samenwerking plaatsvindt tussen onderwijs en bedrijfsleven. Een vernieuwend voorbeeld is het Lokaal Opleidingscentrum (LOC) West-Alblasserwaard waar vijf scholen vanaf september 2008 in een bedrijfshal in Papendrecht intensief samenwerken met een groeiend aantal bedrijven. Er werken mbo-, vmbo- en praktijkschoolleerlingen van verschillende scholen samen in concrete projecten in een kringloopwinkel, een metaalwerkplaats, een transport- en logistiekbedrijf en een bedrijf dat gebruikte elektronica weer nieuw leven geeft en verkoopt.
42
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 42
schooldomein
Een LOC is een praktijkgerichte leeromgeving waarin scholen met bedrijven en instellingen uit de regio samenwerken. Door onderwijs aan te bieden in een ‘echte’ praktijkomgeving wil men leerlingen enthousiasmeren en motiveren om door te leren en een startkwalificatie te behalen en deelnemers een betere aansluiting geven op de beroepspraktijk. Ook het bedrijfsleven profiteert door een groter aanbod van goed opgeleide arbeidskrachten. Hiermee speelt het LOC in op de behoeften van zowel de jongeren als de bedrijven en wordt de jeugdwerkloosheid teruggedrongen.
juni 2009
09-06-2009 17:29:42
Totstandkoming Het initiatief voor het opzetten van het LOC WestAblasserwaard is in 2006 gekomen vanuit de regio Drechtsteden, bestaande uit zes gemeenten ten zuiden van de Randstad. Regionale doelstellingen richten zich op het versterken van de economische potentie, een algemene verhoging van het kennisniveau en het tegengaan van vroegtijdig schoolverlaten. Hiertoe zijn in de regio al drie LOC’s opgericht. Naast het LOC West-Alblasserwaard in Papendrecht, zijn ook het LOC Zwijndrechtse Waard en LOC Grienden in Sliedrecht gestart. In het kader van de specifieke afspraken binnen de Drechtsteden heeft de gemeente Papendrecht haar regierol opgepakt voor het LOC West-Ablasserwaard. Samen met scholen uit de regio is er een inspiratiereis geweest naar inspirerende voorbeelden van samenwerking tussen scholen en bedrijven in Liverpool. Vervolgens is een grootschalige conferentie georganiseerd in Papendrecht waar 100 deelnemers vanuit onderwijs, gemeenten en bedrijfsleven uit de regio hebben gebrainstormd over een LOC voor de West-Alblasserwaard. ICSadviseurs is gevraagd de procesbegeleiding op zich te nemen.
Dit geeft de prestaties immers een groter realiteitsgehalte. Door het omgaan met tijdsdruk, echte (on)tevreden klanten, echte offertes en echte rekeningen worden deelnemers nog meer geconfronteerd met de leervragen die er voor hen en het bedrijfsleven toe doen. Voor de bedrijven is het een manier om met leerlingen in contact te komen en om leerlingen voor te bereiden op het functioneren in het echte bedrijfsleven, waarbij ook gelet wordt op houding en gedrag. De samenwerking tussen alle partners komt natuurlijk ook het onderwijs ten goede. De unieke samenwerking tussen mbo-, vmbo- en praktijkschoolleerlingen, zoals dat in het LOC West-Alblasserwaard plaatsvindt, wordt in het kader van doorlopende leerlijnen van groot belang geacht. Leerlingen van een hoger niveau treden daarbij als mentor op van leerlingen van een lager niveau. Het onderwijsprogramma van elk onderwijsleerbedrijf wordt samen met de bedrijven ontwikkeld. De scholen leveren volgens een rooster leerlingen en docenten voor het LOC. Deze krijgen gezamenlijk les in het LOC. Bij het programma-aanbod wordt uitgegaan van de kwaliteiten van de leerling. Er wordt maatwerk geboden. Het Lokaal Opleidingscentrum West-Alblasserwaard is een
Belangrijk is dat vanuit de scholen eerst een duidelijke ambitie werd geformuleerd. Een concreet idee was om een nieuwe leerwerkomgeving te creëren waarin de scholen en bedrijven participeren. Daarom zijn in het begin, samen met de betrokken scholen, de mogelijkheden en voorwaarden voor samenwerking met elkaar en met het bedrijfsleven verkend. Toen er draagvlak bleek voor het opzetten van een samenwerking is een aantal partners vanuit het bedrijfsleven aangesloten en is het concept verder uitgewerkt met als uitgangspunt: zo snel mogelijk starten! Er is daarom gekozen voor een pilot-locatie waar vanuit het LOC West-Ablasserwaard verder uitgebouwd kon worden. Deze locatie is gevonden in een bedrijfshal in Papendrecht die de ruimte biedt om het concept verder uit te werken. Binnen afzienbare tijd is de bedrijfshal ingericht als een unieke inspirerende leeromgeving voor het LOC West-Ablasserwaard. Zo is er bijvoorbeeld een echte kringloopwinkel aanwezig en een metaalwerkplaats waar leerlingen lassen. De hal biedt de flexibiliteit het concept steeds verder uit te bouwen. Dit is niet overbodig geweest, want al snel blijkt dat het LOC West-Alblasserwaard steeds meer bedrijven uit de regio aantrekt!
gezamenlijk project van de gemeente Papendrecht, het Da Vinci College, De Lage Waard, het Willem de Zwijger College, het Griendencollege, Praktijkschool De Sprong, Visser & Smit Hanab, SST Staalsnijtechniek, Opnieuw & Co, De Haan Verhuizingen, Mondial R. Vlot & Zn. / Transportservice Sliedrecht en Refurbizz / Computers for Development. Het LOC is begeleid door ICSadviseurs. Voor meer informatie kunt u bellen met Gerard Fränzel, 06 22 57 08 67 of mailen naar gfranzel@icsadviseurs.nl.
“Leerlingen van een hoger niveau treden als mentor op van leerlingen van een lager niveau.”
LOC West-Alblasserwaard in bedrijf Binnen het LOC West-Alblasserwaard zijn op dit moment al vijf zogenaamde onderwijsleerbedrijven ingericht. De doelstelling van de onderwijsleerbedrijven is om jongeren in staat te stellen in de context van het ‘echte’ bedrijfsleven leervragen te formuleren en daarop antwoorden te krijgen. Echte opdrachten uitvoeren in de praktijk motiveert leerlingen enorm.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 43
juni 2009
43
09-06-2009 17:29:47
Voor een prettig kontakt. Voor een eerlijke offerte. Voor een zorgeloze voorbereiding. Voor een probleemloze levering. voor een kompleet semi-permanent gebouw. “Voor Anker� met KeiZer Unitbouw!
Keizer Unitbouw B.V. Postbus 151. 4250 DD Werkendam. Tel: 0183-504955. Fax: 0183-503455.
Online adverteren bij Schooldomein Bel Buro Recent 020 - 330 8998 en vraag naar Philippine Herkes
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 44
09-06-2009 17:29:48
Quickscan Binnenklimaat biedt meer
Snelle en effectieve integrale afweging De gecombineerde Quickscan binnenklimaat van ICSadviseurs en Merosch slaat aan! De scan toetst aspecten als binnenklimaat, energie en ruimtelijk-functionele kwaliteit op een objectieve wijze en in samenhang en leidt tot een direct advies. En daar zitten gemeenten en schoolbesturen op te wachten. In dit nummer de eerste gebruikerservaringen en meer over doel en nut van de scan.
O
Tekst Sibo Arbeek
Het Quickscanteam aan het werk.
ndanks het feit dat de regeling nog niet gepubliceerd is, is de belangstelling voor de Quickscan al groot, zowel van gemeenten als schoolbesturen met meerdere gebouwen in portefeuille. Dat heeft te maken met het feit dat schoolbesturen en gemeenten behoefte hebben aan een simpele, effectieve en tevens integrale beoordeling van hun gebouwen. Een meerjarenonderhoudsplan levert daarvoor te weinig gegevens, want stuurt alleen op de gebouwelijke staat. Daarbij is bovendien nog steeds de lastige scheiding binnen- en buitenonderhoud actueel, tenzij het onderhoud is overgedragen. Metingen van de Arbo-dienst richten zich daarnaast met name op de gezondheidsaspecten en gebruikersafhankelijke parameters. De resultaten laten vaak op zich wachten en zijn moeilijk te koppelen aan planbaar beleid rond de huisvesting van scholen.
Waarom onderscheidend? De Quickscan geeft allereerst een integrale afweging op de drie niveaus energetische prestatie, kwaliteit binnenmilieu en ruimtelijk-functionele kwaliteit. Adviseur Ronald Schilt van Merosch was ook jurylid Scholenbouwprijs 2008 en constateerde bij het bezoeken van de genomineerde scholen dat veel maatregelen rond binnenklimaat en energie elkaar juist tegenwerken in plaats van versterken. Dat heeft te maken met het feit dat maar weinig vanuit een integraal perspectief naar de betreffende maatregelen wordt gekeken. Vaak ontbreekt ook de deskundigheid op het niveau van de opdrachtgever om de juiste installatietechnische maatregelen te treffen. ICSadviseurs toetst daarbij de ruimtelijk-functionele
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 45
juni 2009
45
09-06-2009 17:29:51
www.liag.nl
Tel: 070 - 350 72 72
Onlangs in gebruik genomen: ’s Gravendreef College, Leidschenveen - Den Haag
090513-ADV-LIAG-schooldomein.ind1 1 SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 46
12-05-2009 09-06-2009 11:02:37 17:30:57
:02:37
Staat gebouw
Mogelijk advies
Prima staat Voldoende staat
mogelijk alleen installaties updaten zowel installatietechnische als bouwkundige maatregelen treffen Advies (ver)nieuwbouw Inhaken aan subsidie bij reguliere aanvraag naar (ver)nieuwbouw
Slechte staat Ontwerpfase
kwaliteit, zodat maatregelen daadwerkelijk effectief werken. Daarbij scoren ICSadviseurs/Merosch op samenhang van maatregelen en een duurzame prestatie. Daarmee wordt voorkomen dat gemeenten of schoolbesturen maatregelen treffen die in samenhang met andere (installatietechnische) kwaliteiten in het gebouw niet tot de gewenste prestatie leiden.
In perspectief De Quickscan plaatst de verschillende maatregelen in perspectief en dat is handig. Een eerste beeld van het gebouw ontstaat op basis van een analyse van de plattegrond en de belangrijkste ijkpunten in het meerjarenonderhoudsplan als basisinformatie. Bovendien zijn het bouwjaar en de bouwaard bekend en ook wat de energie- en gasrekening van het betreffende gebouw is. Een team van ICSadviseurs en Merosch beoordeelt het gebouw op basis van de drie thema’s en daarbinnen een aantal aspecten, zoals de interne flexibiliteit van het gebouw. Aan de hand van de Quickscan-checklist doorlopen zij het gehele complex en doen zij aanbevelingen naar aanleiding van hun bevindingen. Vanuit zowel de expertise van ICSadviseurs en Merosch zullen deze aanbevelingen voor het gebouw het meeste rendement opleveren; rendement op het gebied van bouwkosten, maar ook exploitatie en onderhoudskosten. Het eindadvies geeft weer wat in het schoolgebouw mogelijk is om de luchtkwaliteit, het binnenklimaat en de onderwijskundige functionaliteit positief te beïnvloeden. Het eindadvies vormt een solide basis voor een aanvraag op de mogelijke subsidieregeling vanuit OCW, maar is ook een discussiedocument tussen gemeenten en schoolbesturen om in overleg effectieve maatregelen te treffen. Verder is met de Quickscan een eerste stap gezet voor het aanvragen van offerten voor installatietechnische maatregelen, al dan niet in relatie tot de (ver-)nieuwbouw van het pand. De Quickscan van een gebouw resulteert in een onafhankelijk advies ten aanzien van de onderwijskundige en bouwkundige aspecten en vormt daarmee de basis voor concreet beleid.
Mogelijke uitkomsten Is er sprake van meer gebouwen onder een bestuur, dan wordt eerst de strategie met de opdrachtgever vastgesteld. Voor de daadwerkelijke schouw van het gebouw maakt het team een afspraak met een
dagelijkse gebruiker (directie, conciërge). Deze loopt tijdens het bezoek mee om de belangrijkste knelpunten te benoemen. Op basis van de Quickscan zijn er twee mogelijkheden: a) Het gebouw is ruimtelijk-functioneel geschikt en bouwkundig redelijk tot goed. Op basis van de resultaten van de scan en in overleg met de opdrachtgever kunnen ICSadviseurs/Merosch in overleg treden met een aannemer c.q. architect of installatieadviseur. Doel is dan tot een goede aanvraag te komen, onderbouwd door een concreet plan inclusief een passende en duurzame aanbieding/offerte(n) van de uitvoerende partijen. b) Op basis van de Quickscan constateren ICSadviseurs/Merosch dat het gebouw vanwege bouwkundige of ruimtelijk functionele redenen niet optimaal aangepast kan worden met incidentele maatregelen. In overleg met de opdrachtgever wordt dan bepaald in hoeverre de aanvraag verbreed kan worden tot een aanvraag voor renovatie of (ver-) nieuwbouw, die wel tot de gewenste prestatie leidt. In dit verband kan de subsidieregeling UNP-NESK ook helpen. Meer informatie daarover vindt u op de nieuwspagina op www.senternovem.nl. Verdere informatie: de Quickscan voor een gebouw kost € 1.500,-. In dat bedrag zit de intake, het schouwen zelf met opmaken van het rapport en een evaluatie met de opdrachtgever. Voor meer informatie kunt u mailen of bellen met Jan Willem van Kasteel (jvankasteel@icsadviseurs.nl, 06 22 57 87 12) of Marieke Evers (mevers@icsadviseurs.nl, 06 10 06 13 06).
Aanleiding Het Rijk is voornemens naar verwachting € 265 mio ter beschikking te stellen ten behoeve van verbetering binnenklimaat schoolgebouwen. Het betreft aanvraag ver- en nieuwbouw voor projecten binnen het primair en voortgezet onderwijs. Er moet een duidelijk beeld zijn van de realisatiefase, omdat het hoofddoel het stimuleren van de economie is. Ook is cofinanciering waarschijnlijk een voorwaarde.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 47
juni 2009
47
09-06-2009 17:31:06
Rondetafelgesprek over speciaal onderwijs
“Creëer een omgeving waarin kinderen zich welkom voelen” Elk mensenkind heeft een onderwijsomgeving nodig waarin het optimaal tot zijn recht kan komen. En dat is voor kinderen met een beperking of met gedragsstoornissen soms simpelweg het speciaal onderwijs. Dus streef niet tot in het oneindige naar integratie in het regulier onderwijs. Zorg liever voor goed toegeruste gebouwen waarin kinderen zich veilig en welkom voelen. Dat en meer komt uit een rondetafelgesprek bij Visio in Huizen met directeuren uit het speciaal onderwijs. Tekst Lucy Holl Foto’s Kees Rutten
H
et is de dag waarop het kabinet zijn ‘crisispakket’ naar buiten heeft gebracht. Onderdeel is het plan om honderden miljoenen euro’s extra in schoolgebouwen voor het primair en speciaal onderwijs te steken. Gespreksleider Sibo Arbeek wil dan ook graag weten of de mensen aan tafel hun plannen stante pede klaar hebben liggen. Schooldirecteur Nick Peters van SO-VSO Mikado heeft altijd wel een wensen-
lijstje: “De luchtkwaliteit in veel schoolgebouwen is bijvoorbeeld onder de maat. En bovendien hebben we te maken met een veranderende vraag. We krijgen steeds meer leerlingen met een complexe problematiek en leerlingen van een heel laag cognitief niveau. Dat vraagt om andere eisen met betrekking tot de huisvesting, wil je niet iedere week het een en ander hoeven te vervangen. Er liggen verlangens genoeg.”
Om tafel: Annelies Kuijper, lid van de centrale directie van Stichting Speciaal Onderwijs Leiden met diverse scholen, waaronder mytylschool De Thermiek en De Weerklank, school voor slechthorende kinderen en kinderen met spraak-/taalproblemen Frits Grevink, directeur Onderwijs van Koninklijke Visio, Landelijke Stichting Slechtzienden en Blinden in Huizen, met onderwijslocaties door heel Nederland Nick Peters, sectordirecteur van SO-VSO Mikado in Gennep, een school voor zeer moeilijk lerende kinderen, bedoeld voor kinderen en jongeren met een verstandelijke of meervoudige beperking. Sjerry van Vlerken, directeur van twee scholen van Stichting Altra, een grote instelling voor jeugdzorg en speciaal onderwijs in de regio Amsterdam die zich richt op kinderen met gedrags- of psychiatrische problemen Mies Zeeman, sinds 1 april 2009 oud-adviseur van ICSadviseurs in Amsterdam Sibo Arbeek, hoofdredacteur van Schooldomein en partner van ICSadviseurs in Amsterdam (gespreksleider)
48
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 48
schooldomein
juni 2009
09-06-2009 17:31:06
Ook directielid Annelies Kuijper van Stichting Speciaal Onderwijs Leiden ziet in de tijd steeds weer verschuivingen in de doelgroepen. Bovendien ontstaan nieuwe onderwijsvormen. Het is continu woekeren met de vierkante meters. “Steek vooral meer geld in flexibele bouw”, pleit ze. “Het is handig en slim om gebouwen zo op te zetten dat er eenvoudig en zonder al te veel kosten aanpassingen mogelijk zijn.” Directeur Onderwijs Frits Grevink van Visio zit te springen om extra middelen om kleinere onderwijslocaties op te zetten, ook in de ‘uithoeken’ van het land. “We willen kinderen met een visuele handicap passend onderwijs dichtbij de eigen woonomgeving bieden, zonder die ellenlange taxiritten.”
Mies Zeeman
Steeds meer strippen Sjerry van Vlerken, directeur van twee scholen voor speciaal onderwijs in de regio Amsterdam, vertelt hoeveel jaren het kost vanaf het eerste idee voor nieuwbouw totdat een school echt open kan. “We zijn nu bezig met een gebouw achter het AMC voor zo’n 250 leerlingen met een stoornis in het autisme spectrum. Er is te weinig geld. We strippen steeds maar meer zaken tot we denken van: ‘Moeten we nu in een betonnen keet gaan zitten?’” De overheid houdt te weinig rekening met de ontwikkelingen in het speciaal onderwijs. “Onze kinderen krijgen allemaal een scala aan therapieën. Die moeten ze volgen, omdat ze anders niet eens van het onderwijs kúnnen profiteren. Je wilt de therapeuten en de ouders op een fatsoenlijke manier kunnen ontvangen. Veel wensen voor de nieuwbouw hebben we moeten laten varen uit geldgebrek. We zitten bovendien op een peperdure locatie. Maar overal in het land krijgen scholen hetzelfde budget. Daarom moet er ook gedifferentieerd worden in de vierkante-meterprijs.”
Nick Peters
Weerbarstige kern Sibo Arbeek legt een stelling van Mies Zeeman op tafel: ‘Integreren? Ieder mensenkind is uniek en wil ook bij een eigen groep horen.’ Maar is die uitspraak nog wel van deze tijd? Waarom zou je voor alle groepen anno 2009 nog eigen gebouwen neerzetten? Waarom is er nog speciaal onderwijs? “De overheid zet het liefst 99% van de kinderen uiteindelijk in gewone klassen neer”, reageert Sjerry van Vlerken. Dat kan niet, dat lukt niet, weten de directeuren aan tafel. Er blijft hoe dan ook een weerbarstige kern van kinderen over waarbij integratie in het reguliere onderwijs niet mogelijk of niet wenselijk is. “Laat de beleidsmakers eens een kijkje komen nemen en zien hoeveel extra voorzieningen veel van onze kinderen nodig hebben”, zegt Annelies Kuijper. Frits Grevink: “Waar dat enigszins mogelijk is, willen we onze Visio-leerlingen natuurlijk buiten de deur van het speciaal onderwijs hebben, op die plekken waar ze terecht zouden zijn gekomen als ze niet blind of slechtziend waren geweest. Dat lukt in ongeveer
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 49
juni 2009
49
09-06-2009 17:31:20
Van directiekamer tot studieruimte!
Voor de aankleding van ons schoolgebouw is Van Dooren onze vaste partner. En we kunnen nu ook Online bestellen!
Tel.: 073 621 87 71 Fax: 073 621 47 40
Kasteleinenkampweg 13 ’s-Hertogenbosch
www.vdoorenkantoormeubelen.nl
LEREN EN LUNCHEN IN EEN THEATER ? DAT KAN Wij kunnen u geheel vrijblijvend begeleiden bij de advisering en uitvoering van het professioneel inrichten van uw toneel of podium. Dit volgens de laatste vlamvrij-en veiligheidsnormen.
Ron de Groot Theatre/Studio Textiles and Curtains BV
Specialist in Flame retardant fabric
Postbus 172 2740 AD Waddinxveen Tel:+31(0)182-616310 Fax:+31(0)182-611221 e-mail:rondegroot@wxs.nl web:www.theatertextiel.com
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 50
09-06-2009 17:31:21
70% van de gevallen, en dan moeten we ons soms in gigantische bochten wringen. Terwijl ik het hier dan nog heb over veel aaibaarder kinderen dan kinderen met complexe gedragsstoornissen.”
Ambulante begeleiding Kinderen in het speciaal onderwijs zijn niet voor niets speciaal, benadrukt adviseur Mies Zeeman. “Geef ze hun eigen omgeving om zich te ontwikkelen. Vervolgens kunnen ze wellicht die overstap naar het regulier onderwijs maken. De overheid denkt kosten te besparen door alles te integreren, maar is dat reëel?” Volgens Annelies Kuijper wordt vergeten dat de grens in het speciaal onderwijs vaak al bereikt is. Alle leerlingen die het regulier onderwijs aankunnen, zitten daar al, al dan niet met ambulante begeleiding. “Geef de kinderen die echt speciale zorg en begeleiding nodig hebben, ook die speciale omgeving waarin ze goed kunnen functioneren en kunnen leren.” Kortom, integratie is prachtig als het gaat om de vrije tijd of later om werk. Maar maak die leeromgeving zo optimaal mogelijk en gebruik de onderwijstijd zo goed mogelijk.
Frontoffice ‘Perfecte huisvesting voor het regulier onderwijs maakt scholen voor speciaal onderwijs overbodig’, legt Sibo Arbeek nog een stelling op tafel. Dat is eigenlijk van het zelfde laken een pak. “Het is deels haalbaar. Vooral voor leerlingen met een fysieke handicap voldoet het regulier onderwijs in belangrijke mate, mits er voldoende voorzieningen in de gebouwen zijn”, zegt Annelies Kuijper. Sibo Arbeek vraagt zich af of er niet steeds meer
Annelies Kuijper
Vies woord “Normaal als het kan, speciaal als het moet”, is het motto van Nick Peters. “Integratie is soms een heel verkeerd uitgangspunt, ik vind het een vies woord. Acceptatie staat voorop.” Het streven naar volledige integratie is niet reëel. Frits Grevink: “Integratie op deelgebieden is prima. Met bepaalde categorieën leerlingen is natuurlijk meer mogelijk dan met andere. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam komt overigens dat het niet veel uitmaakt of kinderen de reguliere weg zijn gegaan of in het speciaal onderwijs groot zijn geworden, dat wil zeggen dat de problemen en beschadigingen van gelijke orde zijn. Kinderen in de ‘groene ghetto’s’, de instituten, kampen bijvoorbeeld met eenzaamheid, maar kinderen die zich heel anders voelen op een normale school net zo goed. Dat pleit voor een mengvorm, laten we daar vooral meer op inzetten.” Sjerry van Vlerken: “Leerlingen hebben heel goed door als niemand met hen wil spelen, dat ze niet gewaardeerd worden. ‘Daar heb je dat rare figuur, wegwezen!’ Het beschadigt hun gevoel voor eigenwaarde en hun ontwikkeling. Dus creëer een omgeving waarin ze zich welkom en geborgen voelen. Kweek voldoende zelfvertrouwen en sociale vaardigheden, zodat ze uit de voeten kunnen in het dagelijks leven.” Nederland heeft overigens verhoudingsgewijs veel kinderen in het speciaal onderwijs, weten de tafelgenoten. Ra, ra, hoe kan dat?, zegt Grevink. “Hebben we dan zo’n andere jeugd dan in andere landen? Bepaald niet, maar het heeft alles te maken met de draagkracht van het regulier onderwijs. Die draagkracht en de opleidingsgraad schieten tekort, en dus is er een neiging om bewerkelijke leerlingen het systeem uit te persen.”
Sjerry van Vlerken
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 51
juni 2009
51
09-06-2009 17:31:37
Als samenwerking leidt tot synergie De jury van de Scholenbouwprijs 2008 over Piter Jelles: “Duurzaamheid is onderdeel van een integraal en samenhangend proces. Vanuit de fysieke duurzaamheid scoort deze school het hoogst en is bovendien binnen het budget gebouwd. Het gebouw is zo gemaakt dat het steeds beter kan worden.” Het resultaat van een unieke samenwerking tussen opdrachtgever, architect en ICSadviseurs: de vertaling van een duurzame visie, een duurzaam concept en een duurzaam gebouw. Wilt u uw visie ook in een duurzaam gebouw vertalen? Bel voor een afspraak: 088 – 235 04 27.
Amsterdam, Orlyplein 10, 1043 DP | Zwolle, Grote Voort 207, 8041 BK | (088) 235 04 27 | www.icsadviseurs.nl
ICS schooldomein 201x271mm 4.indd 1
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 52
26-02-2009 13:28:58
09-06-2009 17:31:37
bouwprojecten voorbij zullen komen waarbij frontoffice-achtige voorzieningen gedeeld worden en iedere doelgroep daarnaast in hetzelfde gebouw haar eigen specifieke onderwijsvoorzieningen heeft. Sjerry van Vlerken weet er wel voorbeelden van: “In Amsterdam zijn in een gebouw voor regulier havo-onderwijs ook twee klassen voor kinderen met stoornissen in het autistisch spectrum. Maar je ziet dat die werelden toch heel gescheiden blijven. Soms glipt er een leerling naar de kantine voor een reep chocola, maar meer niet.”
Frits Grevink
Recht op onderwijs Hoe kun je bouwen voor het speciaal onderwijs als er zo veel ontwikkelingen zijn en de doelgroepen steeds verschuiven? Dat is lastig, beaamt Annelies Kuijper: “Prognoses worden vaak afgeleid van demografische cijfers, terwijl we sterk te maken hebben met onderwijskundige veranderingen. Zo is ontheffing van de leerplicht tegenwoordig echt uitzondering geworden, ieder kind van elk niveau heeft recht op onderwijs. Daardoor komen grote groepen kinderen op het speciaal onderwijs af die voorheen elders opgevangen werden.” Het betekent dat bestaande gebouwen ook niet altijd meer voldoen en dat ook niet altijd duidelijk is wat een passend gebouw überhaupt is. Frits Grevink: “Ook daar biedt meer nadruk op flexibele bouw uitkomst. We hebben een aantal ruimtes op onze school in Huizen die voor zowel vergaderingen, werkgroepen als lessen te gebruiken zijn. Als je echt naar mengvormen wilt en leerlingen uit het regulier onderwijs een deel van de week in het speciaal onderwijs wilt opvangen, vraagt dat wel weer meer vierkante meters.” Annelies Kuijper ziet ook kansen: “Nu IQ geen criterium meer is en we een nog bredere groep kinderen hebben, zie ik veel mogelijkheden en winst in combinaties. Een dagcentrum voor verstandelijk gehandicapten kan bijvoorbeeld samen met een opvang voor meervoudig gehandicapten gebouwd worden, waarbij zorgvoorzieningen zoals het zwembad en snoezelruimte gedeeld worden.” Sjerry van Vlerken: “Hetzelfde geldt bij ons voor onderwijs en psychiatrie: voor beide zijn bijvoorbeeld muziektherapie en creatieve therapie nodig.” Regulier en speciaal onderwijs in één complex is lastig, maar bij doelgroepen die sterk tegen elkaar aanleunen, zijn zeker mooie, kosteneffectieve combinaties mogelijk.
Obstakel als leermiddel Sibo Arbeek wil nog wat weten over de inrichting van de scholen voor speciaal onderwijs. Geldt hier: ‘Elk obstakel is een leermiddel en een uitdaging’? Mies Zeeman: “Je moet het kinderen niet te makkelijk maken om door een gebouw te bewegen, want dan leren ze niets.” Bied ze een oefenparadijs. Het is hier zeker geen clean laboratorium, zegt Frits Grevink over zijn Visio-gebouw. “We willen veel uitdaging bieden
zodat de leerlingen straks niet met twee linkerbenen de maatschappij instappen.” Nick Peters: “We moeten geen aangeleerd hulpeloze wezentjes kweken. In Amerika zie je speciale scholen waar je gek wordt van alle prikkels, vanuit het idee dat de leerlingen in een prikkelrijke samenleving leven.” Annelies Kuijper vindt dat niets: “Een speciale school moet geen overdreven obstakels bieden, de kinderen moeten zich zo zelfstandig mogelijk door het gebouw kunnen bewegen.” Het gaat om de balans tussen comfort en uitdaging. Er zijn vele wegen naar Rome, maar je zult rekening moeten houden met de leerlingen, benadrukt Sjerry van Vlerken. “Neem kinderen die iets vernielen in een boze bui. Het is niet leuk om elke keer naar de familie te moeten met een schadeclaim omdat het gebouw er niet op ingericht is. Autisten met hun bijzondere angsten vragen om een rustige, zacht verlichte omgeving. Buiten de 25 uur dat ze bij ons zijn, hebben ze toch al te dealen met die grote boze buitenwereld.” Kinderen moeten de ruimte krijgen om te leren. “Een optimaal schoolgebouw maakt dat ze echt toekomen aan het leren.”
Het speciaal onderwijs omvat vier grote clusters. Kort gezegd: - Cluster 1: onderwijs voor kinderen met een visuele belemmering - Cluster 2: onderwijs voor kinderen met een auditieve en communicatieve beperking - Cluster 3: onderwijs voor kinderen met een lichamelijke, een geestelijke of een meervoudige beperking. - Cluster 4: onderwijs voor kinderen met ernstige sociaal-emotionele of psychiatrische problematiek
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 53
juni 2009
53
09-06-2009 17:31:45
de etalage Galvanitas: 75 jaar schoolmeubilair In 1934 begon in Brabant de fabricage van schoolmeubilair. Dit jaar bestaat Galvanitas dus 75 jaar. Een periode waarin Galvanitas zich heeft ontwikkeld tot een van de grootste leveranciers van schoolmeubilair. Om inkopers zo volledig mogelijk te informeren, komt Galvanitas dit jaar met een volledig vernieuwde informatiekit waarin het leveringsprogramma wordt gepresenteerd. Met een simpel telefoontje is deze informatiekit aan te vragen. Toonaangevende kwaliteitsproducten voor het gehele onderwijs, van kleuterbouw tot wetenschappelijk onderwijs, komen al driekwart eeuw uit Oosterhout. Van een enkel tafeltje tot de inrichting van complete opleidingsinstituten met praktijklokalen, loungebar en een auditorium. Galvanitas is graag betrokken bij de maatschappij. Zo werkt Galvanitas al samen met de Stichting Prisma, waarbij mensen met een verstandelijke beperking een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan het productieproces van Galvanitas en met DJI ‘den Hey Acker’ waarbij jonge mensen werk wordt aangeboden in het kader van arbeidstraining. Naast dit en meer, heeft Galvanitas vanwege het 75 jarig bestaan de •
•
•
•
•
•
•
•
•
Functionaliteit gecombineerd met technische kwaliteit en uitstraling
organisatie Alpe d’HuZes omarmd. Dit is een initiatief ten bate van de kankerstichting. Galvanitas probeert tijdens de festiviteiten ook de leveranciers te bewegen een bijdrage •
•
•
•
•
•
•
•
•
te leveren aan dit initiatief. Meer informatie over Alpe d’HuZes op www.opgevenisgeenoptie.nl. Meer onformatie over Galvanitas vindt u op www.galvanitas.nl. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Denk mee over Wikiwijs Open leermiddelen kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het verhogen van de kwaliteit van het onderwijs. Dit materiaal is namelijk niet alleen vrij beschikbaar en toegankelijk, maar is ook door docenten zelf te arrangeren. Hiervoor is het belangrijk dat er een open internet gebaseerd platform komt. Een volledig open platform voor alle onderwijssectoren is er op dit moment •
•
•
•
•
•
•
•
•
niet. Om deze reden heeft minister Plasterk eind vorig jaar Wikiwijs geïnitieerd. Wikiwijs is een initiatief waarbij faciliteiten worden geleverd om het vinden, (door)ontwikkelen en gebruiken van open digitale leermiddelen in het onderwijs te stimuleren én te vergemakkelijken. Wikiwijs wil haar gebruikers actief bij het platform betrekken. Het projectteam dat Wikiwijs realiseert is erg •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
benieuwd naar uw ideeën en voorstellen over Wikiwijs. Alle ideeën zijn welkom! Van ideeën over hoe Wikiwijs er uiteindelijk uit zou moeten zien tot de ondersteuning die u zou willen ontvangen in het gebruik van Wikiwijs: geen idee is te gek! U kunt uw ideeën delen, andere ideeën bespreken, op ideeën stemmen, en de vorderingen volgen via http://wikiwijsinhetonderwijs.nl. •
•
•
•
•
•
•
•
•
Gezonde schoolcatering van Arron Fresh Komend leerjaar legt Arron Fresh, verzorger van kantine- en/of automatencatering voor scholen, de lat voor verantwoorde voeding voor opgroeiende jongeren weer een streepje hoger. In de strijd tegen overgewicht bij jongeren zal Arron het assortiment snacks en frisdank opnieuw beoordelen en het uitgebreide pakket lunchproducten aanpassen aan de laatste bevindingen. Arron Fresh zal het komende schooljaar de schoolcatering aan een nieuwe beoordeling onderwerpen. Het frituren van snacks
54
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 54
schooldomein
wordt volledig in de ban gedaan. Alleen afgebakken, dus minder vette hapjes zullen via counter of automaat verkrijgbaar zijn. King size lekkernijen worden geweerd en voor de lunch komt het accent te liggen op bruin brood. Bovendien worden alle merkproducten zoals drinkyoghurts, soepen en koekrepen opnieuw kritisch beoordeeld op hun ingrediënten en calorische waarden. Het blijkt namelijk mogelijk het eetgedrag van jongeren aan te sturen indien (onder andere) het assortiment, de hoeveelheid
per portie, smaak, prijs en het tijdstip van aanbod aan de juiste voorwaarden voldoen. In diverse wetenschappelijke onderzoeken is bij schoolgaande jongeren het verband aangetoond tussen het aanbod in de schoolkantines en veranderingen in hun eetgedrag. Bovendien ondersteunt Arron Fresh, in samenwerking met Stichting Voedingscentrum Nederland, haar activiteiten met informatieve displays en lesmateriaal. Meer informatie: www.gezondeschoolcatering.nl.
juni 2009
09-06-2009 17:31:46
Leraar worden in het voortgezet onderwijs Snel en gemakkelijk toegang tot alle informatie over werken in het voortgezet onderwijs. Dat biedt de nieuwe website Wordleraarinhetvo.nl. Hiermee zijn de CAO-partners van het voortgezet onderwijs erin geslaagd een realistisch beeld van het vak te schetsen. Bovendien scheelt de site potentiële leraren een hoop zoekwerk. Ik wil een baan in het voortgezet onderwijs. Hoe kom ik aan informatie?’ Die vraag betekende tot voor kort: surfen langs veel websites van even zoveel organisaties. Dat hoeft nu niet meer. Want ‘Wordleraarinhetvo.nl’ wijst bezoekers de weg naar informatie die in hún situatie van belang is. Of je nu een pabodiploma hebt of bijvoorbeeld in het bedrijfsleven werkt. De site bevat ook zes filmpjes waarin (nieuwe) leraren vertellen over hun ervaringen. Hun verhalen geven een goed, realistisch beeld van het vak. Ook schoolleiders en personeelsfunctionarissen kunnen op de website terecht. Speciaal voor hen staan er – naast CAO-achtige informatie – veel praktische adviezen en tips over de begeleiding van aankomende leraren op. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ouders moeten gemeente om school kunnen vragen Ouders die willen dat er een openbare basisschool wordt geopend, moeten daar bij de gemeente om kunnen vragen. Staatssecretaris van Onderwijs Sharon Dijksma (PvdA) schreef in een brief aan de Tweede Kamer dat als ge•
•
•
•
•
•
•
•
•
meenten daar niet aan meewerken, de ouders verhaal kunnen halen bij haar ministerie. Een wetsvoorstel voor het plan van Dijksma is in de maak. Zogenoemde zelfstandige besturen in het openbaar onderwijs kunnen anders dan •
•
•
•
•
•
•
•
•
schoolbesturen in het bijzonder onderwijs geen school stichten. Dat kan nu alleen door gemeenten worden gedaan. Dijksma wil ouders nu de mogelijkheid geven bij gemeenten zelf een verzoek in te dienen. Bron: Novum. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Stagiairs mogen vaker blijven Stagiairs krijgen dit jaar vaker een baan op hun stageplek aangeboden dan vorig jaar. Ook nemen ze die baan vaker aan. Dat concludeert het Studentenbureau uit de Stage monitor die het ieder half jaar uitvoert. Deze keer deden 592 studenten mee. Waar in 2008 nog 35 procent van de studenten een baan kreeg aangeboden bij het bedrijf van de stage, was dat in 2009 42,7 procent. Veertig procent van de stagiairs die een baan aangeboden kreeg, nam deze dit jaar aan. Vorig jaar was dat nog negentien procent. Zestig procent denkt dat de crisis geen invloed heeft op zijn toekomst, 78 procent na de studie een baan te kunnen vinden. Bron: Novum.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 55
juni 2009
55
09-06-2009 17:31:48
Advertorial
Kansen pakken! Subsidie voor duurzame bouw: UKP NESK Doelgroep: nieuwbouw of renovatie schoolgebouwen. Actie: nu aanvragen! Subsidie voor haalbaarheid en project!
De subsidieregeling is aangekondigd in de Innovatieagenda Energie Gebouwde Omgeving (maart 2009). Projecten die willen meedoen aan de regeling moeten aan de volgende voorwaarden voldoen: • Tenminste 1.000 m2 bruto vloeroppervlak, waarvan tenminste 70% met onderwijs- of kantoorfunctie. • Bij scholen komen alleen scholen voor basisonderwijs of voortgezet onderwijs in aanmerking. • CO2 emissiereductie over totaal energieverbruik, dus inclusief alle apparatuur in het gebouw, van 45% ten opzichte van de referentie in 1990. • Bij nieuwbouw: EPC ≤ 0,9 voor scholen, en EPC ≤ 0,75 voor kantoren. •V oor renovatie: energielabelklasse A na renovatie, en een verbetering van de energieindex met tenminste 0,3. • Voor scholen: minimale kwaliteit van het binnenmilieu klasse C.
Projectsubsidie (voor 3 december) Het Ministerie van VROM zoekt en ondersteunt uitdagende praktijkprojecten. Het ontwerp moet minimaal een CO2 reductie hebben van 45% ten opzichte van 1990 (< dat is het standaard referentiejaar bij dubo), met de kengetallen van nu. Aanvragen voor praktijkprojecten moeten worden ingediend door een samenwerkingsverband. Zij worden in een tender met elkaar vergeleken. Aanvragen ontvangen meer subsidie naarmate ze meer energie besparen. Per aanvraag is een bedrag van maximaal € 500.000,beschikbaar. Er is totaal € 5.000.000,- in kas. De sluitingsdatum is 3 december 2009.
Haalbaarheidsstudies (deadline 3 augustus) De regeling met betrekking tot haalbaarheidsstudies wordt ingesteld om projecten extra de gelegenheid te geven om de duurzaamheid optimaal te integreren, door te rekenen (n.a.v. gestelde eisen) en belangrijk: partijen strategisch te betrekken in het proces (project/tijd). Op deze manier wil het ministerie ervoor zorgen om kwalitatief goede aanvragen te verkrijgen. In aanvragen voor haalbaarheidsstudies moet worden onderzocht hoe een concreet gepland project kan voldoen aan de bovenvermelde eisen. De aanvragen worden beoordeeld op volgorde van binnenkomst. Per aanvraag wordt 50% subsidie verleend, met een maximum van € 15.000,-. Totaal is er € 450.000,- beschikbaar. De sluitingsdatum is 3 augustus 2009. Voor meer informatie en begeleiding aanvraag: bel ICSadviseurs: Marieke Evers: 06 10 06 13 06 of mevers@icsadviseurs.nl. U kunt ook kijken op de site van SenterNovem: www.senternovem.nl/ukp_nesk.
56
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 56
schooldomein
juni 2009
10-06-2009 09:26:26
Europees aanbesteden van schoolboeken In schooldomein 5 (mei 2009) geeft Hilde Leemreize haar visie op het Europees aanbesteden van schoolboeken. Uit het artikel blijkt dat de auteur een flink deel van de ontwikkelingen in het afgelopen jaar heeft gemist. Dat is jammer. Het artikel doet daarmee geen recht aan de voortvarendheid waarmee de scholen de voorbereiding op de invoering van de gratis schoolboeken hebben opgepakt.
I
Tekst Hugo de Jonge
n mei 2008 is de Wet ‘Gratis Schoolboeken’ aanvaard door de Eerste Kamer. Deze wet bepaalt dat scholen in het voortgezet onderwijs vanaf het schooljaar 2009/2010 lesmateriaal gratis ter beschikking stellen aan de leerlingen. De lumpsumvergoeding aan de scholen wordt hiervoor verhoogd.
Maatregelen Het inkopen van schoolboeken volgens de Europese aanbestedingsregels was voor scholen, hun inkoopadviseurs en marktpartijen nieuw. Vandaar dat staatssecretaris Van Bijsterveldt al tijdens de wetsbehandeling aangegeven heeft een Taskforce in te richten die de implementatie van de wet begeleidt. Onderdeel van de Taskforce is de helpdesk gratis schoolboeken waar scholen terecht kunnen met al hun vragen rondom het Europees aanbesteden. Ook hebben scholen een tegemoetkoming ontvangen in de invoeringkosten.
Resultaten Leemreize vraagt zich vertwijfeld af of er ooit een opdracht tot levering van schoolboeken gegund zal worden. Ze kan gerust zijn. Bij verschijning van haar artikel hadden 117 scholen een aanbestedingsproce-
dure met succes doorlopen voor het schooljaar 20092010. Het gaat om 28 aanbestedingsprocedures: zo’n 20% van het totaal aantal scholen. Ook zijn de eerste aanbestedingsprocedures voor het schooljaar 20102011 gestart, een aantal is inmiddels zelfs al afgerond. De verwachting is dat nog voor de zomervakantie een fors aantal scholen dit voorbeeld zal volgen en dat in het voorjaar van 2010 zo’n 60% van de scholen voor het volgende schooljaar een aanbesteding zal hebben afgerond. In geen enkele sector is de naleving van de aanbestedingsplicht zo sterk verbeterd in zo’n korte periode. Ook die andere zorg die Leemreize in haar artikel uit - het terugdraaien van de wet Gratis Schoolboeken – kan worden weggenomen. Daarvan is geen sprake. Dat zou ook heel jammer zijn. Niet alleen voor al die ouders die eindelijk verlost zijn van de sinds jaar en dag stijgende kosten voor schoolboeken. Maar ook voor de scholen die meer en meer de kansen benutten die de invoering van ‘gratis schoolboeken’ hen biedt. Dit artikel is geschreven door Hugo de Jonge, Taskforce Gratis Schoolboeken, ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Kijk voor meer informatie op www.gratisschoolboeken.nl.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 57
juni 2009
57
09-06-2009 17:32:00
St Josephschool | Hooglanderveen
Architect: ag NOVA architecten, Amersfoort
Aannemer: Bouwbedrijf Hertzinger, Leusden
Bruto vloeroppervlak: 2300 m2
Investeringskosten: 2.400.000.-
Ingebruikname: 2009
58
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 58
schooldomein
Een kringgesprek rondom het ontwerp was de start voor een nieuwe dorpsschool in Hooglanderveen voor zo’n driehonderd leerlingen. Het eerste ontwerpconcept was een metafoor: De Sint Josephschool is een dak op drie poten, een feesttent, waaronder iedereen uit het dorp terecht kan; om te leren, om feest te vieren, om verliefd te worden. De locatie aan het Disselplein was de aanleiding voor de driehoekige vorm van het gebouw. De klaslokalen en kantoorruimte bevinden zich in twee rechthoekige volumes. Als de benen van een driehoek omsluiten deze rechthoekige vleugels samen met het speellokaal het in het midden gelegen binnenplein. Deze centrale plek fungeert als verlengde van het schoolplein en doet daarmee het begrip ‘aula’ , dat in het Latijns voorplein betekent, eer aan. Het speellokaal is met grote schuifdeuren verbonden met de aula. Zo kan het speellokaal transformeren in een podium met de aula als tribune. Ook de overgang met de klaslokalen is zorgvuldig ontworpen. Schuifdeuren maken het mogelijk om de centrale ruimte te betrekken bij de klas. Het imposante piramidevormige dak van de Sint Josephschool is begroeid met een mos-sedum vegetatie en heeft zeer goede ecologische- en energiebesparende
eigenschappen. Het zorgt ´s zomers voor een aangenaam koel binnenklimaat. De ruimte onder het dak is benut voor het maken van insteekverdiepingen. Zo kan ook in de klaslokalen zelfstandig worden gewerkt. Slimme, creatieve oplossingen zijn nodig om binnen de krappe budgetten ruimte te vinden voor aspecten die vaak niet worden meegenomen bij het vaststellen van het bouwbudget (locatie, toekomstige ontwikkelingen, duurzaamheid, onderhoud). In de StJosephschool ontbreken gangen. De rondgang langs de lokalen maakt deel uit van de centrale hal en wordt ook gebruikt als studieplek of speelzone. Op de verdiepingen zijn geen verlaagde plafonds toegepast. De klaslokalen hebben een eigentijdse, niet-alledaagse uitstraling gekregen doordat de leidingen in het zicht zijn gelaten. De akoestiek is optimaal door de geperforeerde dakplaten. Onderwijsopvattingen weerspiegelen de samenleving en veranderen voortdurend. Een duurzaam schoolgebouw moet deze veranderingen kunnen opvangen. Maar ondanks alle veranderingen in het onderwijs is de school als herkenbaar bouwwerk blijven bestaan, met bosjes, schoolplein en fietsenhok. Of in dit geval: met grasdak, aula en ontdektuin.
juni 2009
09-06-2009 17:32:14
Fabeltjes over akoestiek:
innovatiefs
aan akoestiek
Akoestische plafonds zien er allemaal hetzelfde uit
Voor een goede akoestiek is alleen absorptie nodig
Schoonheid “Schoonheid is zichtbaar geworden liefde”, zei Plato. Dichter bij de essentie kan het niet verwoord worden. Voor ons betekent dat aandacht voor waar het gebouw uit voortkomt: het samenwerkingsproces. Aandacht... Iets moois kan alleen voortkomen uit iets moois. Dat is voor ons absoluut. Bouwen is in verbinding werken aan een gezamenlijk doel. Wat is mooi, wat is lelijk? Een gesprek van iedere dag in de architectuur. Het is uiteindelijk een vraag die geen antwoord kent, geen algemeen absoluut antwoord. Wat we mooi noemen, is persoonlijk; het geeft je een positief gevoel, het raakt je op een prettige manier. In zijn boek ‘De architectuur van het geluk’ schrijft Alain de Boton over hoe onze herinnering en associaties een groot deel van onze ervaring van de omgeving bepalen. Het vraagt een generatie van 50 jaar om daarvan los te komen, in breder perspectief te zien of iets blijvende waarde heeft, monument kan zijn. Dat maakt ’t betrekkelijk. Voor ons reden om de pretentie te laten varen en met ambitie en bescheidenheid door te gaan. En ons verder te ontwikkelen in ons ambacht. Schoonheid wordt niet bedacht. Het ontstaat. Bij een bezoek aan een nieuwe tempel in India (Eenheidstempel, meer dan 10.000 m² groot), was ik geraakt door de aandacht waarmee ieder detail was gemaakt. Het steen was gezet en gehouwen, de vloeren betegeld met zoveel zorg; het was indrukwekkend. Het ging voorbij mooi en lelijk, het was voor mij ook niet te beoordelen in de culturele context, maar het zien van het gebouw was een belevenis die raakte. Voor de betrokkenen van een bouwproces is het een vreugde om het resultaat te zien van een groeiproces, een ontwikkeling van vaak jaren waar inhoud en praktische zaken vorm krijgen. En dan staat er een gebouw, voor hen altijd verbonden met z’n ontstaansgeschiedenis. Wat we hebben te doen, is met volledige aandacht en overgave samenwerken, ons verdiepen in de vraagstelling, luisteren, ons vakmanschap volledig ter beschikking stellen. Deze aandacht zal leiden tot een product waarbij mensen zich betrokken voelen. En betrokkenheid, samenhang en daarmee harmonie ( met omgeving en vraag) zijn essentie in de beleving. Ze zijn ook essentie in liefde, in de wens dat iets (of iemand) komt tot volledige ontplooiing, volledige ontwikkeling van wat het optimaal kan zijn. Zo is Schoonheid zichtbaar geworden liefde. Dat betekent voor ons aandacht voor dat waar het gebouw uitvoortkomt: het samenwerkingsproces. Aandacht... Iets moois kan alleen uit iets moois voortkomen. En zo is mooi persoonlijk en absoluut.
schooldomein xe SCH NL Teaser-FU-95x271mm indd 1 SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 59
Jan Weeda | jweeda@weedaarchitecten.nl
Er is niets
juni 2009
59
08/04/09 15:30 09-06-2009 17:32:16
Advertorial
Snel, duurzaam, flexibel en betaalbaar Een semi-permanente school met een permanente uitstraling
In de nieuwe wijk Landerijen-oost in Lelystad kampte een drietal scholen al enige jaren met een capaciteitsprobleem. Noodlokalen boden een tijd lang een passende oplossing maar die voldeed steeds minder. Een snel alternatief was geboden. De Groot Vroomshoop bouwsystemen zette in minder dan een half jaar een flinke nieuwe school neer, met ruimte voor kinderdagopvang en een gymzaal. Een semi-permanent gebouw met absoluut een permanente uitstraling.
“I
n 2007 zijn we in gesprek geraakt met de gemeente Lelystad”, vertelt projectmanager Michel Jansen. “Eerder hadden we in Lelystad ook al tijdelijke voorzieningen geplaatst maar dit was echt iets anders. Er moest op korte termijn een volwaardig schoolgebouw komen dat zeker een jaar of 15 à 20 mee zou kunnen. Nog net semi-permanent dus. Daarbij was er behoefte aan kinderdagopvang, buitenschoolse opvang en een gymzaal waarvan ook verenigingen in de buurt kunnen profiteren. Uiteindelijk hebben we een school gebouwd met een bruto vloeroppervlak van
60
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 60
schooldomein
ruim 2.000 m² inclusief een permanente volwaardige gymzaal. Dat het semi-permanent is, zie je er niet aan af. En het kan met gemak – net als een permanent gebouw - over een jaar of 25 worden afgeschreven.”
Ruimte vrij in te delen Drie partijen deden een aanbieding en daarvan kwam De Groot Vroomshoop bouwsystemen duidelijk als beste uit de bus. “Tezamen met de gemeente als opdrachtgever en de eindgebruikers in één projectgroep, zijn we direct aan de slag gegaan”, vertelt
juni 2009
09-06-2009 17:32:37
Foto’s Norbert van Onna.
“Qua indeling zijn onze gebouwen volledig flexibel.” Jansen. “Een groot voordeel voor de opdrachtgever is dat wij alles zelf in huis hebben. Ontwerpers, constructeurs, calculators, engineers, adviseurs, noem maar op. Voor de grote lijnen in het ontwerp is er ook een externe architect bij dit project betrokken geweest. Samen met alle betrokkenen hebben we eerst alle wensen en behoeften in kaart gebracht. Daarmee zijn onze ontwerpers aan de slag gegaan. Zij maken een goede vertaling van de vraag naar een fysiek gebouw. Qua indeling zijn onze gebouwen volledig flexibel. We werken met prefab vloeren, wanden en daken en hier en daar een stalen kolom om de constructie te dragen. Dat betekent dat de opdrachtgever volledig vrij is in het indelen van de ruimte. En als er dan na vijf jaar weer iets verandert is in het onderwijs waarvoor andere ruimten nodig zijn, dan zijn die snel, eenvoudig en goedkoop gemaakt.”
Duurzaam, flexibel en betaalbaar Een goed verhaal natuurlijk maar hoe staat het met de duurzaamheid van zo’n gebouw? “Die is helemaal in orde”, weet Jansen. “Door onze standaardisatie heb je te maken met weinig afvalstromen. Bovendien maken we zo veel mogelijk gebruik van onderhoudsvrije materialen. Bijvoorbeeld hoogwaardige kunststof kozijnen en makkelijk afwasbare wanden en vloeren.” Een groot, duurzaam en flexibel gebouw dus, opgeleverd binnen een half jaar. Maar hoe zit het met de prijs? “Ook daar is het contrast met de reguliere scho-
lenbouw groot. Afhankelijk van de situatie zijn onze gebouwen vaak zo’n 10 tot 15 procent goedkoper. Dat heeft te maken met de korte bouwtijd, het gebruik van prefab-materialen en het feit dat wij alles zelf in huis hebben. We hoeven dus geen dure externen in te huren. Bovendien profiteert de opdrachtgever ervan dat hij maar één aanspreekpunt heeft. Hij hoeft dus niet voordturend met meerdere partijen om tafel en onderhandelen.”
Permanente uitstraling Michel Jansen heeft inmiddels veel ervaring met de bouw van scholen. “Scholenbouw is een van onze speerpunten. We kennen de markt dus goed. Juist omdat er in de onderwijswereld altijd veel verandert en omdat leerlingaantallen ook nu eenmaal regelmatig aan wisselingen onderhevig zijn, zijn onze semi-permanente oplossingen met permanente uitstraling voor veel gemeenten en schoolbesturen een uitkomst!”
Project: Nieuwbouw dislocatie De Meander, Lelystad
Opdrachtgever: Gemeente Lelystad
De Groot Vroomshoop bouwsystemen levert complete per-
Ontwerp en realisatie:
manente en semi-permanente huisvesting voor onderwijs,
De Groot Vroomshoop
gezondheidszorg en bedrijven. Comfortabel en mooi, flexibel,
Bruto vloeroppervlak:
milieuvriendelijk en betaalbaar. Kijk voor meer informatie op www.degrootvroomshoop.nl. Voor meer informatie over het
2.050 m² (inxclusief gymzaal)
gebouw dat De Groot Vroomshoop bouwsystemen heeft
Investeringssom:
gerealiseerd voor De Meander in Lelystad kunt u bellen met
1.800.000,= excl. btw
Michel Jansen: 06 50 22 67 47.
schooldomein
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 61
Projectinformatie:
juni 2009
61
09-06-2009 17:33:02
Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1985. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever ICSadviseurs. Ruim 50 jaar werkt ICSadviseurs aan stimulerende leer-, leef- en werkomgevingen. Ruimte en draagvlak voor verandering, integratie van activiteiten, multifunctionaliteit en een professionele exploitatie zijn daarbij belangrijke thema’s. ICSadviseurs heeft twee vestigingen. Amsterdam: Orlyplein 10, Postbus 59112, 1040 KC. Zwolle: Grote Voort 207, Postbus 652, 8000 AR. Tel. 088 235 04 27. Schooldomein wordt uitgegeven in nauwe samenwerking met drukkerij Giethoorn Ten Brink, Meppel. Redactie Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95. E-mail: info@schooldomein.nl. Schooldomein wordt gemaakt door Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Dagmar Blaauw, Cora Dierx, Theo van Oeffelt, Anje Romein, Jan Weeda, Hugo de Jonge, Lucy Holl, Susanne van Loon, Ronald de Xxxxxxxxxxxxxxxxxxx Rooij, Rop Krist, Elzo Hilgenga. Illustraties Kees Rutten, Topos Architecten, Weeda Architecten, OIII Architecten, Thea van den Heuvel, Marko bv, ag NOVA architecten. Redactieraad Marcel Fränzel, René Boone, Wik Jansen, Peter Overgaauw, Ronald Wilcke, Edward van der Zwaag Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Giethoorn Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage van 15.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de STARO en alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 59,50. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Giethoorn Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor plaatsing van advertenties of advertorials in het magazine kunt u contact opnemen met Recent, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam, tel. (020) 330 89 98, fax (020) 420 40 05, e-mail info@recent.nl, website www.recent.nl. Voor plaatsing van banners en overige informatie op de website kunt u bellen met Fizz new media solutions, tel (0522) 24 61 62. De advertentietarieven van Schooldomein staan ook op www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Giethoorn Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Website: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Deze uitgave van Schooldomein werd mede mogelijk gemaakt door ICSadviseurs, Deloitte, Marko, Staro, Kunst en Bedrijf en door de adverteerders van Schooldomein.
Xxxxxxxxx
1 Kansen voor renovatie Extra thema: Leren en Werken De nieuwe reeks Schooldomeinen combineert telkens een meer praktisch met een meer beleidsmatig thema. Is het weer tijd om aan renovatie te denken en wanneer loont dat? Tegelijkertijd neemt de aandacht voor leren en werken toe. Twee mooie voorbeelden uit de praktijk illustreren het werken aan een nieuwe beroepsethiek. De nieuwe Schooldomein ligt in september weer in uw bus! • Techniekhuis Veldhoven op de tekentafel. Aandacht voor techniek in de bouw in een eigen opleidingencentrum. • Innovam combineert werken met leren. Nieuw mobiliteitscentrum werkt aan beroepshouding. • Gebruiksvriendelijke klimaatregeling. Schoolbestuur Flore investeert in duurzame scholenbouw. • Slopen of renoveren? Een actueel afwegingkader voor het nemen van huisvestingbeslissingen. • Doordecentralisatie 2009. Gaat het om rekenen of onderhandelen en is het nog wel een actueel thema?
62
SDO_tds_nr6_09jeroen.indd 62
schooldomein
juni 2009
10-06-2009 09:27:10
=Zi dcYZgl^_h kVc iZ\ZclddgY^\ kgVV\i db bZZhiZgh Y^Z W^_ YZ aZh Wa^_kZc# - klasse ECO-Opwaardering accommodatie
Uw gebouwen opwaarderen naar een A-label?
Dcil^``Za^c\Zc ^c ]Zi dcYZgl^_h# Cnh^c\] lZZi Zg bZZg kVc# 9ddg YZ o^X] kddgiYjgZcY dehiVeZaZcYZ kZgVcYZg^c\Zc
iZcY]Z^Y kVc YZ kZgVcYZg^c\Zc kgVV\i db ^ciZ\gVaZ
o^_c dcYZgl^_h^chiZaa^c\Zc XdbeaZmZ cZilZg`Zc kVc
_jg^Y^hX]Z ZmeZgi^hZ# L^_ ]ZWWZc YVVgidZ VaaZ `Zcc^h
gZaVi^Zh Zc WZaVc\Zc \ZldgYZc# ?jg^Y^hX] ]VVhi dcYddg"
Zc ZgkVg^c\ ^c ]j^h# Ide_jg^hiZc de cV\ZcdZ\ {aaZ
\gdcYZa^_`# BVVg dch \ZheZX^Va^hZZgYZ dcYZgl^_h"
gZX]ih\ZW^ZYZc# 9^Z ]ZX]i hVbZclZg`Zc kddg ZZc
iZVb ]djYi ]Zi dkZgo^X]i# 9Z ZgkVgZc _jg^hiZc j^i Y^i
WgZYZ Wa^` de bd\Za^_`Z deadhh^c\Zc# 9VVgYddg o^_c
iZVb lZiZc lVi Zg heZZai# LVi Zg `dbZc \VVi# :c
lZ hcZaaZg Zc haV\kVVgY^\Zg# 9VVgYddg lZiZc lZ Zg
lVi YZ hVbZc]Vc\ ^h! Vah Y^Z Zg Va ^h# 9Z kZZadbkVi"
bZZg kVc#
9DHVVHQ EHVFKLNW RYHU GH VSHFL¿ HNH NHQQLV HUYDULQJ HQ PLGGHOHQ RP XZ EHVWDDQGH VSRUWDFFRPPRGDWLHV (&2 RS WH ZDDUGHUHQ 1D HHQ (&2 VFDQ GRHQ ZLM X HHQ YULMEOLMYHQG YRRUVWHO KRH GH ZHJ QDDU HHQ PLQGHU PLOLHX EHODVWHQG HQ HQHUJLHYULHQGHOLMNHU JHERXZ NDQ ZRUGHQ LQJH]HW 1D XZ JRHGNHXULQJ GUDJHQ ZLM ]RUJ YRRU GH UHDOLVDWLH FRPSOHHW PHW HHQ GPR-rapportage HHQ GreenCalc HQ HHQ IRUPHHO energielabel 8Z PLOLHXGRHOVWHOOLQJ NRPW ELQQHQ KDQGEHUHLN PHW 9DHVVHQ GH JURHQH RQGHUQHPLQJ
Ontwikkeling
lll#cnh^c\]#ca
covermetrug.indd 2
Â&#x2021;
Bouw
Â&#x2021;
Exploitatie
Â&#x2021;
ECO - Opwaardering
vaessenduurzaambouwen.nl
09-06-2009 17:34:25
magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
ruimteregie - bedrijfsvoering - organisatie - huisvesting - vastgoed
Thema:
Architectuur en bouw
Bouwen voor het vmbo De doelgroep centraal
Quickscan Binnenklimaat
Gebruikers reageren enthousiast
Toekomst van het zwembad
Baantjes zwemmen of leisure park?
Marko BV Veendam +31 (0) 598 - 69 87 98 De Meern +31 ( 0) 30 - 669 69 69
www.marko.nl info@marko.nl
Marko maakt ideeĂŤn werkbaar jaargang 21 juni 2009
covermetrug.indd 1 2989-Adv Schooldomein juni v2.indd 1
05-06-2009 10:27:22
6 09-06-2009 17:34:22