magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
sportdomein zorgdomein wijkdomein Schoo
SPECI
ldome
in
A tu L
nodig
uit!
Eén miljoen per dag!
Uitnodiging en programma Regionale bijeenkomsten subsidie binnenklimaat • Toolbox met contractuele aandachtspunten • Tienstappenplan met checklisten • Good practices • Informatiemarkt
SDO_tds_Broch_12pag.indd 1
25-02-10 16:37
Project “Frisse Scholen - schoolbudgetneutraal” De energiehuishouding van de meeste scholen is gedateerd en de luchtkwaliteit vaak dramatisch. Sinds vorig jaar loopt het project Frisse Scholen van Vrom, uitgevoerd door SenterNovem. Het project heeft tot doel scholen te stimuleren minder energie te verbruiken en het binnenmilieu te verbeteren. Initiatieven kunnen aanspraak maken op diverse subsidieregelingen (landelijk, provinciaal en/of gemeentelijk).
BAM Gebouwservices heeft ervaring met alle werkzaamheden, of het nu gaat om technisch beheer, onderhoud, verbouw of renovatie. BAM Gebouwservices zorgt ervoor dat de kinderen en u zich een beetje thuis voelen op school. Hier wordt ten slotte een groot gedeelte van het leven doorgebracht.
Voor meer informatie, bel Eelco Vinke T 038 467 23 23, www.schoolcompagnie.nl
ABN AMRO ondersteunt u graag bij het in kaart brengen van de financiële mogelijkheden van duurzaam bouwen en verbouwen. Zonneboilers, collectoren, HRe ketels en andere onderdelen van duurzaam bouwen kunnen in aanmerking komen voor speciale financiering zoals milieu leases van Amstel Lease en groene leningen van ABN AMRO.
Voor meer informatie, bel Eric Zwaart T 030 2327315, www.abnamro.nl/onderwijs
SDO_tds_Broch_12pag.indd 2
Uitdaging Zowel de schoolbesturen als gemeenten zien zich voor een grote uitdaging geplaatst. De wil van schoolbesturen om aan de slag te gaan is aanwezig, maar de mogelijkheid zelf een deel van de benodigde investeringsmiddelen op te brengen vaak niet. Ook gemeenten, die vaak eigenaar van de schoolgebouwen zijn, hebben onvoldoende financiële middelen. Door gebrek aan co-financieringsmiddelen dreigt de ambitie en het benutten van de subsidieregeling niet gehaald te worden. Project “Frisse scholen schoolbudgetneutraal” Er is een projectaanpak tot stand gekomen vanuit BAM Gebouwservice en ABN AMRO Bank, met als visie dat een duurzame oplossing te bereiken is door samenwerking in de keten: schoolbestuur, gemeente, adviseur, installateur, en co-financier. Het eindresultaat staat voorop, een frisse school, met een uitgebalanceerde
energie-huishouding die een gegarandeerde energieprestatie levert die veel gunstiger is dan nu. Deze winstgevendheid vormt de basis om de project-investeringen schoolbudgetneutraal te financieren. De jaarlijkse terugbetaling zal nooit meer bedragen dan 90% van de energiebesparing. Omdat de kwaliteit van de oplossing voorop staat is de leenfaciliteit niet los verkrijgbaar maar uitsluitend via een integrale aanpak. Via een aanbestedingstraject kan naar deze benaderingswijze worden gevraagd.
De voordelen zijn duidelijk BAM Gebouwservice en ABN AMRO bank bieden deze integrale oplossing aan. Het voordeel voor de school bij deze aanbieding is dat garanties kunnen worden verkregen over de voorspelde verbeteringen in luchtkwaliteit en energiebesparing. Door de garanties van BAM Gebouwservice heeft u een gegarandeerd bespaarpotentieel en kunt u de investeringen via ABN AMRO Bank budgetneutraal financieren.
25-02-10 16:37
Een miljoen per dag! De kwaliteit van onderwijshuisvesting is actueel. Rond de 80% van de schoolgebouwen levert een prestatie die niet ten goede komt aan de onderwijskwaliteit. Daarnaast is de energetische prestatie dusdanig slecht dat de exploitatie een blok aan het been is voor veel schoolbesturen. Collectief is men het er over eens dat hierin verandering moet komen. Een eerste stap is gezet door de Rijksoverheid, die met een stimuleringsmaatregel voor de bouw probeert verbetering te brengen in de kwaliteit van het binnenmilieu in scholen. Hiervoor is 165 miljoen euro uitgetrokken. Schoolbesturen en gemeenten voegen daaraan nog eens minimaal 110 miljoen euro toe. Al met al een kleine 300 miljoen die ingezet wordt voor de verbetering van schoolgebouwen. Voor deze scholen zijn vele energie- en binnenmilieu-adviezen (EBA) opgesteld. Hierin kwam de (gebrekkige) kwaliteit van de gebouwen duidelijk tot uiting. Met de EBA in de hand konden schoolbesturen en gemeenten een aanvraag indienen. Eind januari hebben de schoolbesturen voor het voortgezet onderwijs uitsluitsel gekregen over de eventueel toegekende subsidie voor het verbeteren van het binnenmilieu en de energieprestatie. Gemeenten krijgen in februari de toekenning voor de door hen ingediende basisscholen. Globaal betekent dit dat in 2010 ‘een miljoen per dag’ zal worden besteed aan het verbeteren van het binnenmilieu van scholen. De snelheid waarmee de adviezen zijn gemaakt, zetten we graag door in de verdere uitvoering. De EBA’s geven inzicht in de volledige verbeterpotentie van de gebouwen. Na doorvoering van alle aangevraagde maatregelen zou er een substantiële verbetering waarneembaar moeten zijn in de exploitatie en het comfort. Belangrijk bij de besteding van de subsidiegelden is dat het lange termijn effect in het vizier blijft. Borgen van een goede energieprestatie (en daarmee lagere energiekosten) en bovendien het behouden van een verbeterd binnenklimaat is van groot belang. Dat nu elke school op het punt staat het wiel opnieuw uit te vinden, is natuurlijk niet nodig. Voorkomen moet worden dat met het oplossen van het ene probleem, er een nieuw probleem ontstaat. Bijvoorbeeld geluidsoverlast of een aanzienlijk hogere energierekening door nieuwe ventilatie. Daarom wordt u hierbij hulp geboden. Bij het goed formuleren van de gewenste prestaties - aansluitend bij de voor-
waarden van de subsidieregeling - maar bovenal bij het formuleren van duidelijke (contract)voorwaarden waarmee de geleverde prestatie ook voor de komende jaren geborgd wordt. Prestaties die de gebruikers van het gebouw ten goede komen. Door een slimme marktbenadering kan de kwaliteit van de investering omhoog. Zeker in de huidige markt. Gemeenten kunnen bovendien koppelingen maken tussen projecten en daardoor profiteren van een zeker schaalvoordeel over de scholen heen. Een regionale aanpak is ook goed mogelijk. Enerzijds levert dit dus een voordeel vanwege de grootte, anderzijds is het mogelijk de bijkomende kosten te beperken. Onder auspiciën van Schooldomein en in overleg met diverse belangengroeperingen vanuit het onderwijs organiseren ICSadviseurs en Merosch in samenwerking met een brede afvaardiging van betrokken marktpartijen (DWA, BAM, BBA, Royal Haskoning, ABN AMRO, Unica, Memostar, Desso en Vaessen) een viertal praktisch ingestoken bijeenkomsten. Hierin krijgt u concrete informatie om het beste resultaat met het beschikbare geld te bereiken. De bijeenkomsten laten u delen in alle beschikbare kennis voor de uitvoering van de regeling. Ook krijgt u handvatten aangeboden voor een duidelijke borging van de prestaties. En bovendien zal de markt zich presenteren met voorbeelden en oplossingen die aansluiten bij de te nemen maatregelen. U krijgt een toolbox met stappenplan en checklist mee naar huis waarmee u aan de slag kunt! Aspecten die hier aan de orde komen zijn: toekenning van de subsidie, regelen van de benodigde cofinanciering, opstellen van de technische prestatiespecificaties, aanvragen offertes aannemers en installateurs, selecteren en contractvorming, uitvoeringsbegeleiding, beproeven, meten en oplevering van de uitgevoerde maatregelen, instrueren van de gebruikers, borgen prestaties tijdens het gebruik, etc.
Veel succes en tot ziens op één van de bijeenkomsten! Sibo Arbeek Hoofdredacteur
schooldomein
SDO_tds_Broch_12pag.indd 3
maart 2010
3
25-02-10 16:37
Help! Ik ontvang subsidie! Bijeenkomsten binnenmilieu 2010 Gefeliciteerd! U heeft een subsidieaanvraag ingediend en toegekend gekregen. Daarmee kunt u het binnenklimaat van uw schoolgebouw aanzienlijk gaan verbeteren. Hoe gaat u verder? Hoe zet u het geld op de meest effectieve manier in? En hoe verzekert u zich ervan dat u de gewenste prestaties bereikt?
O
nder het motto ‘Help! Ik ontvang subsidie!’ en onder auspiciën van Schooldomein organiseren ICSadviseurs en Merosch op vier plaatsen in het land informatieve bijeenkomsten waar al uw vragen beantwoord worden. Voor de pauze bespreken deskundige adviseurs de theorie: wat te doen nu de subsidie is verkregen? En hoe zorgt u voor een maximaal resultaat? Ook behandelen we het praktische tienstappenmodel, inclusief de bijbehorende tools. Na de pauze bespreken professionals uit het bedrijfsleven herkenbare praktijkcases. Aansluitend kunt op een informatiemarkt waardevolle aanvullende informatie inwinnen.
4
SDO_tds_Broch_12pag.indd 4
schooldomein
Programma
Data, locaties en sprekers
12.30 – 12.45 uur ontvangst 12.45 – 13.00 uur welkom en introductie door dagvoorzitter 13.00 – 13.45 uur Presentatie Subsidie! En nu? • Wat zijn de te nemen stappen? • Wat zijn belangrijkste aandachtspunten? • Wat zijn de valkuilen bij het uit voeren van de maatregelen? • Hoe kunnen scholen/gemeenten dit organiseren? • Hoe gaat de markt reageren? • Wachten we tot de zomervakantie of gaan we nu alvast aan de slag om e.e.a. goed in de markt af te stemmen? • Welke wijzen van financiering zijn mogelijk? • Op welke manier vindt aanbesteding plaats? • Welke projectbegeleiding is mogelijk? 13.45 – 14.30 uur Presentatie Zorgen voor maximaal resultaat • Hoe komen we tot een juiste technische en algemene omschrijving voor de uitvoering van de maatregelen? • Hoe borgen we ook daadwerkelijk dat de beoogde prestaties t.a.v. energiebesparing en verbetering van het binnenklimaat worden gerealiseerd? • Welke kansen liggen er om in één moeite door extra maatregelen te nemen? • Welke koppelingen zijn te maken met het meerjarenonderhoudsplan en de meerjarenbegroting? 14.30 – 14.45 uur Pauze 14.45 – 15.15 uur Praktijkcase (A) 15.15 – 15.45 uur Praktijkcase (B) 15.45 – 16.15 uur Netwerkborrel, mogelijkheid tot het stellen van vragen
Groningen Datum: woensdag 24 maart Locatie: CBS De Hoeksteen Sprekers: Jan Willem van Kasteel (ICSadviseurs) Ronald Schilt (Merosch) Praktijkcases: Walther Hesseling (BAM) en Eric Zwaart (ABN AMRO) Machiel Karels (DWA) Gouda Datum: donderdag 25 maart Locatie: Driestar College Sprekers: Jan Willem van Kasteel (ICSadviseurs) Ronald Schilt (Merosch) Praktijkcases: Jan Boerema (Haagse scholen) Froukje van Dijken (BBA Binnenmilieu) Apeldoorn Datum: vrijdag 26 maart Locatie: Kulturhus Dok Zuid Sprekers: Jan Willem van Kasteel (ICSadviseurs) Ronald Schilt (Merosch) Praktijkcases: Maarten van der Steeg (Gezonde Klassen) Sjoerd Burger (Royal Haskoning) ’s Hertogenbosch Datum: woensdag 31 maart Locatie: Brede Bossche Scholen Sprekers: Jan Willem van Kasteel (ICSadviseurs) Ronald Schilt (Merosch) Praktijkcases: Walther Hesseling (BAM) en Eric Zwaart (ABN AMRO) Machiel Karels (DWA)
maart 2010
25-02-10 16:37
Kosten en inschrijven De kosten bedragen e 295,- per persoon. Iedere tweede persoon van dezelfde organisatie betaalt slechts e 95,-. Inschrijven kan eenvoudig en snel via www.icsadviseurs.nl.
De theorie Subsidie! En nu? – Jan Willem van Kasteel (ICSadviseurs) Hoe haalt u het hoogste rendement met de beschikbare gelden? Wat zijn de te nemen stappen en welke punten verdienen de aandacht? Welke mogelijkheden zijn er om de markt te benaderen en hoe reageert de markt als alle werkzaamheden in de zomervakantie gerealiseerd moeten worden? Kortom, praktische handvatten voor de organisatie van de besteding van de subsidiegelden. Zorgen voor maximaal resultaat! - Ronald Schilt (Merosch) De aanwezigheid van geld voor goede maatregelen is nog geen garantie dat die op zichzelf goede maatregelen ook resulteren in een goed resultaat: energiebesparing en/of beter binnenklimaat. Hoe borgt u dat ook daadwerkelijk de beoogde prestaties gerealiseerd worden? Wat zijn de inhoudelijke aandachtspunten om te komen tot een juiste selectie en beschrijving van de maatregelen? Welke kansen liggen er om - door het slim combineren van maatregelen extra resultaat te boeken, binnen de beschikbare budgetten?
De praktijkcases Froukje van Dijken (BBA Binnenmilieu) Een nieuw ventilatiesysteem of andere verbetermaatregelen voor energie en binnenmilieu leiden niet automatisch tot een verbetering van de situatie. BBA Binnenmilieu laat aan de hand van praktijkvoorbeelden uit het primair en voortgezet onderwijs zien hoe zaken fout kunnen gaan. De verschillende fasen van het bouwproces (van ontwerp tot gebruik) komen daarbij aan de orde. Uiteraard wordt aangegeven waar scholen op moeten letten wanneer ze met de energie- en binnenmilieusubsidie aan de slag gaan. En hoe teleurstellingen kunnen worden voorkomen. Hierbij geldt: Bezint eer ge aan het verbeteren van het binnenmilieu en energiegebruik begint… Jan Boerema (Haagse scholen) Bij de basisschool Bohemen in Kijkduin waren er klachten over het comfort in de zomer en de winter. Als uiteindelijke oplossing is gekozen voor een centraal gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning en het toepassen van buitenzonwering. De presentatie gaat in op de alternatieven die zijn overwogen. De investeringskosten worden gepresenteerd evenals de verwachtte exploitatiekosten en rentabiliteit van het systeem. Het contract met de installateur was voorzien van meerdere prestatie-eisen. Deze zijn na oplevering door middel van metingen geverifieerd. De meetresultaten en gebruikerservaringen komen eveneens aan de orde. Sjoerd Burger (Royal Haskoning) In de regio Nijmegen doen 35 scholen mee aan een uniek klimaat- en educatieproject. De scholen krijgen twee professionele energiescans: een kindvriendelijke en een technische energiescan. Bij de kindvriendelijke energiescan, die samen met de leerlingen wordt uitgevoerd, staan bewustwording en gebruikersgedrag cen-
traal. Hierbij wordt ook een koppeling met thuis gemaakt. Bij de technische scan ligt de nadruk op het identificeren van energiebesparende mogelijkheden door het aanpassen van installatie- en gebouwtechnische elementen. Door deze unieke combinatie krijgen de scholen direct inzicht in welke maatregelen ze kunnen nemen om energie te besparen. Machiel Karels (DWA) Voor de rooms katholieke basisschool De Troubadour in Enschede is een onderzoek naar energie en binnenmilieu uitgevoerd. Op basis van dit onderzoek heeft het schoolbestuur een hoog ambitieniveau gedefinieerd met betrekking tot het binnenmilieu (luchtkwaliteit, thermisch comfort, geluidbelasting etc). Na een traject van aanpassingen is een gebalanceerd ventilatiesysteem in de school aangebracht. Nazorg is hierbij essentieel. Gebruikers zijn tevreden. Metingen achteraf laten een duidelijke verbetering zien. Valkuilen, bedreigingen, tips & trucs: deze presentatie zet iedereen weer met beide benen op de grond. Walther Hesseling (BAM) en Eric Zwaart (ABN AMRO) Project Frisse Scholen - schoolbudgetneutraal. Het mag duidelijk zijn om welke ambitie het hier gaat. Een gegarandeerd frisse school als eindresultaat (de eerste opgave) en een slimme co-financiering (het tweede kernprobleem) zodat er geen aanslag op het schoolreserves of schoolbudget plaatsvindt. Deze duurzame oplossing is alleen te bereiken als er goed wordt samengewerkt in de keten schoolbestuur, gemeente, adviseur, installateur en cofinancier. De integrale projectaanpak leidt tot een goede afgewogen businesscase waarin genoemde doelstellingen kunnen worden behaald. Maarten van der Steeg (Gezonde Klassen) Gezonde Klassen is een totaalconcept waarmee een blijvend gezond binnenklimaat gerealiseerd wordt. Gezonde Klassen kent 6 varianten met onder andere ventilatie, schoonmaak en een educatief lespakket. Het concept is in samenwerking met de gemeente Zwolle in diverse basisscholen toegepast met als doel de ‘best practice’ te vinden. Deze pilotscholen worden gedurende twee jaar gevolgd in een onafhankelijk onderzoek. Zo hebben we objectieve meetresultaten die het binnenmilieu weerspiegelen, zoals bijvoorbeeld CO2 en temperatuur én doen we subjectieve metingen om te weten hoe leerkrachten en leerlingen het binnenmilieu ervaren. De renovaties hebben plaatsgevonden in de schoolvakanties. De metingen en renovaties hebben interessante praktijkervaring opgeleverd.
Informatiemarkt Op de informatiemarkt vindt u stands van: • BBA Binnenmilieu • Desso • DWA • ICSadviseurs • Koninklijke BAM groep /ABN AMRO • Memostar • Merosch • Royal Haskoning • Unica / Gezonde Klassen • Vaessen Bouw
schooldomein
SDO_tds_Broch_12pag.indd 5
maart 2010
5
25-02-10 16:37
Een beter rapport
in een gezonde klas! Een gezonde leer- en werkomgeving is belangrijk, zowel voor leraar als
Gezonde Klassen heeft een totaalconcept waarmee een blijvend gezond
leerling.Het bevordert het comfort én de leerprestaties en beperkt het
binnenklimaat gerealiseerd wordt. Dit concept is in samenwerking met
ziekteverzuim. Onderzoeken tonen aan dat de situatie op 4 van de 5
de gemeente Zwolle in diverse basisscholen toegepast.
basisscholen ongezond is. 2010 biedt volop kansen om met subsidie-
Gezonde Klassen biedt praktijkervaring én een gegaran-
gelden het binnenklimaat in scholen te optimaliseren.
deerd goed binnenklimaat.
Een initiatief van J.E. StorkAir, Novon Schoonmaak en Unica Installatietechniek bv.
- klasse ECO-Opwaardering accommodatie
Uw gebouwen opwaarderen naar een A-label? Vaessen beschikt over de specifieke kennis, ervaring en middelen om uw bestaande sportaccommodaties ECO op te waarderen. Na een ECO-scan doen wij u een vrijblijvend voorstel hoe de weg naar een minder milieubelastend en energievriendelijker gebouw kan worden ingezet. Na uw goedkeuring dragen wij zorg voor de realisatie, compleet met een GPR-rapportage, een GreenCalc en een formeel energielabel. Uw milieudoelstelling komt binnen handbereik met Vaessen, de groene onderneming!
Ontwikkeling
•
Bouw
•
Exploitatie
•
ECO - Opwaardering
vaessenduurzaambouwen.nl
SDO_tds_Broch_12pag.indd 6
25-02-10 16:37
Installaties in gebouwen Doe tie het of doet tie het niet… Door toenemende regelgeving, wensen op het terrein van duurzaamheid, ICT en complexe installaties lukt het bijna niet om installaties bedrijfsklaar en ingeregeld te hebben bij de oplevering. Dit ijlt lang na tot grote ergernis van gebruikers, beheerders en directies van maatschappelijk vastgoed. Tijdens de exploitatie zijn er veel klachten van gebruikers: te droge lucht, onfris, te hoog CO2-gehalte. Wat zijn de lessen? Tekst Hans Voorberg Foto’s Kees Rutten
I
n de afgelopen 20 à 25 jaar is er op installatiegebied veel veranderd in de voorbereiding en realisatie van gebouwen. Veel gebouwen werden natuurlijk geventileerd door spleten en kieren. In de regelgeving werd uitgegaan van nachtventilatie: ramen en lokaaldeuren die minimaal 2 uur per dag open moesten staan in verband met het doorspuien van lucht. Door energiebeperkingen veranderde het ventilatie- en verwarmingsconcept van gebouwen. Ook nam de gebruiksintensiviteit en het gebruik van ICT fors toe. En dit veroorzaakte weer sneller bedompte ruimten en hogere CO2 waarden. Vanwege toenemende behoefte aan een beter binnenklimaat en de ambitie energiegebruik te beperken nam de installatie-kostencomponent toe van ongeveer 20% tot 30 à 35% van de totale bouw- en
installatiekosten. Dit brengt een groeiende behoefte aan deskundigheid met zich mee. Diepe kennis en ervaring op het terrein van de installaties. De vraag is: waar vinden we die?
Het kan (veel) beter De visie vanuit de opdrachtgever is leidend voor een glasheldere uitvraag naar de markt, zonder direct te denken in termen van installaties. Bijvoorbeeld: kan het gebouw ook een leermiddel worden? Welke marketingwaarde heeft mijn huisvesting? Hoe beweeglijk is mijn vastgoed voor nu en de toekomst? Wat wil ik betekenen voor de stad of wijk waarin het gebouw staat? Daarnaast is in het vervolgproces een bewuste keuze voor de positie van de installateur of adviseurs installaties van belang.
schooldomein
SDO_tds_Broch_12pag.indd 7
maart 2010
7
25-02-10 16:37
Memostar relighting BV, telefoon 040 - 235 11 23
www.memostar.nl
The Floor is Yours
TED Y N E G PAT NOLO H TEC PA
T
T EN
PE
ND
IN
G:
NL
20
02
80
8
DESSO AirMaster速 Het tapijt dat de lucht zuivert
*Patent pending: NL 2002808
De kwaliteit van de lucht binnen klaslokalen en collegezalen kan van grote invloed zijn op het comfort en de gezondheid van leerlingen en studenten, hetgeen direct effect kan hebben op concentratie, absentie en schoolprestaties. Op de langere termijn kunnen zelfs problemen als astma ontstaan, hetgeen voor een groot deel wordt veroorzaakt door een verhoogde concentratie fijnstof. DESSO AirMaster速 met zijn gepatenteerde technologie* is speciaal ontwikkeld om fijnstof op de meest effectieve wijze uit de lucht te filteren. Beter dan elke andere vloerbedekking. DESSO AirMaster速 is 13 keer effectiever in het vangen en vasthouden van fijnstof in vergelijking met harde vloeren. Met DESSO AirMaster速 kun u vertrouwen op de bewezen technologie, waarmee de lucht wordt gezuiverd van schadelijk fijnstof.
T: +31 (0)416 34 20 05
www.desso.com AirMaster Ad 175mm x 126mm NL.indd 1
SDO_tds_Broch_12pag.indd 8
12-2-2010 16:28:10
25-02-10 16:37
Er zijn twee basisopties: • Output: op basis van scherpe, meetbare outputspecifi caties die de opdrachtgever formuleert, wordt een vraag in de installatiemarkt uitgezet. Via een op concurrentie gerichte dialoog – een PPS-constructie - wordt een aanbod verstrekt door installateurs die zelf het hele ontwerp en de engineering doen. De economisch meest voordelige inschrijving (EMVI) wordt de opdracht gegund. Bijvoorbeeld het leveren en gebruiksklaar monteren van de installaties, inclusief een onderhoudstermijn van 10 jaar. De opdrachtgever betaalt na het behalen van de vooraf gesproken waarden en outputspecificaties. • I nput: de opdrachtgever laat een (exploitatie-)technisch/ facilitair programma van eisen maken en selecteert een deskundige adviseur voor de technische installaties. Deze adviseur maakt een ontwerp, bestek en tekeningen, berekeningen en dimensioneert leidingen. Vervolgens wordt dit op de markt gezet en meerdere installateurs kunnen hierop bieden. Ook kunnen zij alternatieven aanreiken die gunstig zijn voor de kwaliteit, prijs, planning of werkmethodiek. De economisch meest voordelige inschrijver krijgt het project en sluit bijvoorbeeld een langjarig onderhoudscontract af. De opdrachtgever kijkt dus bij iedere stap mee, weet wat er gemaakt wordt en (laat) de kwaliteit nauwkeurig in de gaten houden.
Opmerkingen bij de basisvarianten De keuze hangt mede af van de volgende factoren: Welke rol wil/kun je zelf innemen als opdrachtgever: • wil je precies weten wat er speelt, wil je nadrukkelijk zelf controle hebben over proces en product? • heb je tijd voor een intensieve betrokkenheid, waar ga je dan op minderen? • Hoe ga je om met draagvlak, is de procesgang ook onderdeel van een veranderproces aan gebruikerszijde? • Heb je voldoende deskundigheid in huis of kun je je makkelijk versterken op dit terrein? oe ziet de markt eruit; wat zijn de marktomstandigheden? H • Op dit moment zit de markt in zeer zwaar weer. Het ligt dus nu meer voor de hand aan te besteden met goed uitgewerkte bestekken, tekeningen en berekeningen. Dus geen algemene richtlijnen/bestekken. Minder open einden beperken de risico’s voor de inschrijvers. Ook kunnen inschrijvers nog slimme ideeën inbrengen de die kwaliteit verhogen of de prijs reduceren. Toch vereist dit stevige, deskundige controle in de uitvoering; niet iedereen is in staat om deze specialistische componenten goed te controleren. • Aan de andere kant: via goede outputspecificaties is ook concurrentie te organiseren. Dan komt het wel aan op de specificatie en meetbaarheid. Anders zullen inschrijvers, als er enige ruimte is, dit later mogelijk gaan inzetten. De praktijk leert dat dit een zeer complex en taai terrein is. Zie maar eens alles SMART te maken. De selecties zullen ook door de huidige, scherpe markt nauwkeurig worden bestudeerd op onjuistheden. De stukken worden dus steeds juridischer en de aandacht verschuift naar de vormfout en niet naar het doel: goede en op elkaar afgestemde installaties. Wat is er specifi ek aan het project? • Is er sprake van heel bijzondere, nog niet ontwikkelde installaties? In dit geval zal wellicht de oplossing meer moeten worden gezocht in partnering, het sluiten van ontwikkelallianties. Met de markt moet gezocht worden naar creatieve, nieuwe oplossingen. • Is het een seriematige, standaardoplossing en is het al veel meer zo gerealiseerd? In dit geval is het eenvoudig specificaties te formuleren en kunnen beide systemen worden ingezet.
DWA installatie- en energieadvies is een adviesbureau met ambitie. De zorg voor mens, milieu en samenleving staat bij ons hoog genoteerd. Ons streven is om oplossingen te bieden die kwalitatief hoogwaardig zijn en tegelijkertijd de milieubelasting verlagen.
We willen iets toevoegen, waar onze kinderen trots op zijn en waarin zij zich optimaal kunnen ontwikkelen: een gezonde en comfortabele leeromgeving. Ieder project zien wij als iets unieks. Iets waar we vol overgave onze kennis en ervaring opgedaan in eerdere projecten voor inzetten. } www.dwa.nl
Het verschil tussen kijken en zien.
Schooldomein.indd 1
SDO_tds_Broch_12pag.indd 9
11-2-2010 14:15:41
Aanbevelingen • Kies bewust voor je rol als opdrachtgever! Kijk naar wat je kunt en wilt. • Zet installaties meer op het podium door beter en scherper te formuleren waar je prioriteiten liggen, wat je visie is met de huisvesting en installaties. En leg dit goed vast. • Kies in de meest premature fase bewust voor output of input als werkmethodiek. Meng de systemen niet. • Formuleer een scherpe (uit)vraag. Hoe scherper de vraag hoe beter het antwoord. • Kies een adviseur die uitermate deskundig is en een bewezen staat van dienst heeft (tevredenheids verklaringen!).
schooldomein
maart 2010
9
25-02-10 16:37
Nieuwbouw Benedictusschool Heiloo
Een duurzaam voorbeeld Een op het oog gewone brede school midden in het rustige, groene Heiloo-Oost. Maar niets is minder waar. Een geïntegreerd installatieconcept zorgt voor een duurzame school en een gunstig exploitatiebeeld.
D
Tekst Paulien Konijnendijk Foto’s Breddels Architecten
e Benedictusschool is één van de weinige scholen in Nederland die gebruik maakt van een innovatief, energiezuinig klimaatsysteem. De installaties zijn toegepast volgens het zogenaamde ‘scholenconcept’. Per lokaal zijn zowel de verwarming, koeling als de ventilatie te regelen. Dit garandeert een gezond binnenklimaat en bewerkstelligt een zeer laag energieverbruik. Jaren was de Benedictusschool gehuisvest in een sterk verouderd gebouw op dezelfde locatie in Heiloo-Oost. Toen de mogelijkheid tot nieuwbouw zich aandiende, wist de directie van de school daarom direct wat er anders moest in de nieuwe huisvesting. Breddels Architecten ontwierp het compacte, onderhoudsarme gebouw van circa 1.400 m² met een zeer gunstige bruto/netto-verhouding. De hoge, ruime en lichte klaslokalen werden gesitueerd rond de centrale ruimte die dienst doet als aula en speellokaal. Deze zijn van elkaar te scheiden door middel van een flexibele wand. Met de wand open ontstaat een ruime,
10
SDO_tds_Broch_12pag.indd 10
schooldomein
multifunctionele ruimte. Te meer omdat het speellokaal is voorzien van een optakelbaar podium, dat in neergelaten stand fungeert als podium voor de aula.
Lef De Stichting Flore is als schoolbestuur zeer nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van de Benedictusschool. De stichting, met ruim dertig scholen onder haar hoede, tekent voor het gekozen installatieconcept. Daarmee heeft zij ‘lef’ getoond, zoals Theresia Ruijter-Winder directeur van de Benedictusschool stelt. Dit blijkt wel uit de aanbestedingsresultaten voor de elektrotechnische en werktuigkundige werkzaamheden, die ronduit teleurstellend waren. Partijen zagen af van inschrijving, omdat het vernieuwende concept naar hun idee teveel risico’s met zich meebracht. Desalniettemin heeft de Stichting Flore vastgehouden aan het concept en is op zoek gegaan naar geschikte partijen die de uitdaging aandurf-
maart 2010
25-02-10 16:37
den. Deze werden lokaal gevonden. In nauwe samenwerking werkten de architect, aannemer, installatietechnisch aannemers, verscheidene leveranciers en de afdeling huisvesting van de Stichting Flore het installatieconcept nader uit. Verrassend is dat dit gebeurde terwijl het ruimtelijk functioneel en technisch ontwerp voor de school al grotendeels gereed was. Ondanks dat is men erin geslaagd het installatietechnisch concept te integreren in het ruimtelijk functioneel en technisch ontwerp. Dit zal niet in de laatste plaats zijn geweest, omdat het schoolbestuur zelf het bestek opstelde.
van de verschillende installaties. De eenvoudig af te lezen regelkastjes maken leraren en leerlingen bewust van het klimaat in hun klas. Hoewel het systeem nog geen jaar draait, zijn de verwachtingen wat betreft het energieverbruik op basis van tussentijdse resultaten zeer positief. In vergelijking met een andere recent ontwikkelde en qua omvang vergelijkbare school van de stichting, die is voorzien van een zogenaamd balanssysteem, ligt het gas- en elektraverbruik vele malen lager. Zo verwacht men bijvoorbeeld dat het elektraverbruik een kwart bedraagt van dat van de vergelijkbare school met balanssysteem.
Regelkastje
Spin in het web
Eén van de grote uitdagingen om het installatietechnisch concept te laten slagen, was de communicatie tussen de verschillende onderdelen van het klimaatsysteem; door middel van een geavanceerd gebouwbeheerssysteem dat zowel lokaal als op afstand kan worden uitgelezen. Het systeem (CO2 gestuurd met warmteterugwinning) regelt naast verwarming, koeling en ventilatie ook verlichting en zonwering. Ieder lokaal is voorzien van een regelkastje dat onder meer de CO2 uitstoot in het lokaal meet en informatie geeft over de werking
De school geeft aan dat een kritische succesfactor bij de ontwikkeling de aanwezigheid van een ‘spin in het web’ is geweest met de nodige technische know how. De Stichting Flore kon deze leveren uit haar eigen organisatie in de persoon van de heer Cor Altena. “Een dergelijke ontwikkeling vraag veel technische kennis van de zijde van de opdrachtgever”, merkt hij terecht op.
Duurzame bouwstenen De ontwikkeling van de Benedictusschool met het vernieuwde klimaatsysteem heeft financieel ook de nodige voeten in de aarde gehad. Als ‘voorloper’ op dit gebied lagen de subsidies niet voor het oprapen. Mede gezien de landelijke voorbeeldfunctie en de publiciteit die een dergelijke energiezuinige school met zich meebrengt, heeft de gemeente Heiloo subsidie verleend aan het schoolbestuur. Al met al werd de school gebouwd voor circa 110% van de normvergoeding. De oplevering van de energiezuinige Benedictusschool in januari betekende voor de Stichting Flore geenszins een eind aan hun duurzame ambities. Met de ervaringen opgedaan bij de ontwikkeling is men nu aan het onderzoeken welke ‘duurzame bouwstenen’ van de Benedictusschool mogelijk kunnen worden ingezet bij op handen zijnde renovatieprojecten. Daarbij zullen elementen met een terugverdientijd van zes à zeven jaar door het bestuur serieus in overweging worden genomen.
Projectinformatie Project Nieuwbouw Benedictusschool Heiloo
Opdrachtgever Stichting Flore
Architect Breddels Architecten
Aannemer Gebroeders Apeldoorn Bouwbedrijf Heemskerk
E- en W-installaties Koster Elektrotechniek Limmen en Installatiebedrijf Hofland Alkmaar i.s.m. Klimaatgroep Holland
De Benedictusschool is één van de acht voorbeeldprojecten
Bijzonderheden onder meer
DROMEN, DURVEN, DOEN!
in de brochure ‘Financieringsconstructies Frisse scholen in de praktijk’ van SenterNovem. De brochure heeft tot doel
CO2 gestuurd ventilatiesysteem met
Onze opdrachtgevers hebben een doelstelling, een wens, een droom of een idee. Door goed naar hen te luisteren, sluiten wij daar bij aan en komen met doordachte oplossingen.
scholen met nieuwbouw- of renovatieplannen te stimuleren
warmteterugwinning
minder energie te verbruiken en het binnenmilieu te verbeteren. Het project Frisse Scholen is onderdeel van Kompas, het centrale energiebesparingprogramma van het ministerie
EPC van 1,38 RC waarde van 3,0 - 3,5 vloer en
van VROM/Wonen, wijken en integratie voor de gebouwde
4,0 gevel en dak
omgeving. De brochure is te downloaden van de site van
Toepassing gasgevuld glas
SenterNovem.
schooldomein
SDO_tds_Broch_12pag.indd 11
maart 2010
11
25-02-10 16:37
ICSadviseurs zet haar kennis en ervaring op het gebied van onderwijshuisvesting in om de kwaliteit van de leeromgeving te optimaliseren. Onze multidisciplinaire teams werken op creatieve wijze samen met de opdrachtgevers, gebruikers en ontwerpers. Het resultaat: een goede en gezonde leeromgeving voor nu ĂŠn in de toekomst!
Amsterdam, Orlyplein 10, 1043 DP | Zwolle, Grote Voort 207, 8041 BK | (088) 235 04 27 | www.icsadviseurs.nl
Adviseurs voor gezonde en energieneutrale scholen www.merosch.nl SDO_tds_Broch_12pag.indd 12
25-02-10 16:37