Sjómannadagurinn 2020 og kjaramál

Hólmgeir Jónsson

framkvæmdastjóri Sjómannasambands Íslands

Sjómannadagurinn er haldinn hátíðlegur fyrsta sunnudag í júní ár hvert, nema þegar þann dag ber upp á Hvítasunnudag, þá er sjómannadagurinn næsta sunnudag þar á eftir. Sjómannadagurinn er hátíðisdagur sjómanna og víðast hvar hefur hefðin verið sú að halda veglega upp á daginn með ýmis konar samkomum og uppákomum um sjómannadagshelgina. Færst hefur í vöxt síðustu ár að bæjarhátíðir hafi verið tengdar sjómannadeginum og því ýmislegt um að vera í flestum bæjarfélögum landsins um þá helgi.

Í ár verða hátíðarhöld sem tengjast deginum í lágmarki vegna COVID-19 heimsfaraldursins og samkomubanns. Það breytir því þó ekki að fiskiskipaflotinn liggur í höfn á þessum degi og sjómenn eiga frí. Menn fagna því deginum þó á annan hátt sé en venjulega. Þó hin síðari ár hafi verið litið á sjómannadaginn sem hátíðisdag sjómanna frekar en baráttudag fyrir bættum kjörum er ekki úr vegi að minnast aðeins á stöðu kjaramálanna í aðdraganda sjómannadagsins.

Kjarasamningar sjómanna

Þegar samið var síðast þann 18. febrúar 2017 eftir hörð verkfallsátök sem stóðu í samtals 10 vikur höfðu kjarasamningar sjómanna verið lausir frá 1. janúar 2011 eða í rúm 6 ár. Kjarasamningurinn sem var undirritaður þann 18. febrúar 2017 gilti til 1. desember 2019. Þessum samningi fylgdu bókanir sem vinna átti að á samningstímanum, en markmiðið var að undirrita nýjan kjarasamning fljótlega eftir að samningurinn rynni út. Vissulega var unnið í bókununum á samningstímanum þó betur hefði mátt gera í því efni. Fljótlega varð ljóst að ekki tækist að ljúka vinnunni við bókanirnar til að hægt væri að undirrita nýjan samning í desember 2019 eins og hið metnaðarfulla markmiðið var þegar samningurinn var gerður árið 2017. Staðan er sú að mikil vinna er enn eftir í bókununum. Sú vinna er hins vegar grundvöllur þess að hægt verði að ganga frá nýjum kjarasamningi. Þeirri vinnu þarf því að ljúka áður en gengið verður frá nýjum kjarasamningi. Eins og lög gera ráð fyrir var gengið frá viðræðuáætlun milli aðila áður en samningurinn rann út þar sem viðræðurnar í komandi kjarasamningsgerð voru skipulagðar. Aðilar skiptust á kröfum og voru viðræður rétt að hefjast þegar heimsfaraldurinn sem nefndur er hér að framam setti strik í reikninginn eins og væntanlega hefur ekki farið fram hjá nokkrum Íslendingi. Viðræðum milli aðila var því sjálf hætt í bili og er ekki líklegt að viðræður um nýjan kjarasamning hefjist aftur fyrr en með haustinu.

Reynslan af síðustu kjarasamningum sjómanna

Varðandi rekstur kjarasamningsins frá því hann var undirritaður til dagsins í dag ber aðeins skugga á og vil ég nefna þrennt sem veldur áhyggjum. Í fyrsta lagi var hart tekist á um verðlagningu á fiski í síðustu kjarasamningum, en það verð sem greitt er fyrir fiskinn er grunnurinn að launum sjómanna þar sem þeir eru á hlutaskiptum, þ.e. laun þeirra ráðast af aflaverðmæti skipsins. Þokkalega hefur gengið

með verðlagningu á botnfiskinum þó nokkurs pirrings hafi stundum gætt hjá sjómönnum þegar þeim hefur fundist að verðhækkanir á fiskmörkuðunum hafi skilað sér seint inn í fiskverðið hjá þeim sem eru á skipi þar sem útgerðarmaðurinn er jafnfram kaupandi aflans. Sama verður ekki sagt um verðlagninguna á uppsjávarfiskinum. Þó reynt hafi verið að bæta ýmislegt varðandi verðlagningu á uppsjávarfiskinum í síðusta kjarasamningi verður að játa að því miður tókst ekki að koma þeim málum í ásættanlegt horf. Er það því m.a. verkefni næstu samninga að finna leiðir til að sæmileg sátt geti verið um verðlagninguna á uppsjávarfiskinum.

SFS virðir ekki samningsákvæði

Í öðru lagi er rétt að hafa í huga að það var stefna Sjómannasambands Íslands í síðustu kjaraviðræðum að stilla samningstímann saman við almenna vinnumarkaðinn. Því var það krafa sjómanna að samningstíminn yrði til ársloka 2018. Niðurstaðan varð þó að semja til 1. desember 2019.

Á móti lengri samningstíma var sett inn ákvæði í kjarasamninginn um að kauptrygging og aðrir kaupliðir hjá sjómönnum tækju sömu breytingum og um kynni að semjast á almenna vinnumarkaðnum árið 2019. Þetta ákvæði stóðu útgerðarmenn ekki við þegar á reyndi og neituðu að hækka kauptygginguna í samræmi við þá hækkun á launum sem almenni vinnumarkaðurinn samdi um í apríl 2019. Úr þessum ágreiningi milli aðila þarf því að leysa fyrir Félagsdómi og verður málflutningur í þessu ágreiningsmáli strax eftir sjómannadag.

SFS tilkynnir einhliða afnám ákvæðis í kjarasamningnum

Þriðja tilvikið kom upp nú í byrjun maí 2020. Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi telja sig geta sagt upp hluta af samningnum og fellt út ákvæði að eigin geðþótta. Staðreyndin er hins vegar sú að síðast gildandi kjarasamningur gildir þar til nýr er gerður. Í tengslum við viðmiðun við heimsmarkaðsverðið á olíunni var samið um að þegar útgerð selur aflann til skyldra aðila (kaupir sinn eigin afla sjálf ) skuli skiptaverð í þeim tilvikum vera 0,5 %-stigum hærra en þegar aflinn er seldur óskyldum aðila. í kjarasamningnum segir að þetta skuli gilda meðan unnið er að heildarendurskoðun kjarasamningsins á gildistíma hans. Heildarendurskoðun kjarasamningsins er samkvæmt bókun sem fylgdi samningnum sem gerður var 18. febrúar 2017 og var miðað við að þessari endurskoðun yrði lokið 1. júlí 2019. Það tókst hins vegar ekki að ljúka þessari endurskoðun fyrir þá dagsetningu og er henni því enn ólokið. Samkvæmt þeirri viðræðuáætlun sem gildir vegna yfirstandandi kjaraviðræðna segir m.a.:

„Í byrjun janúar 2020 kynni aðilar óskir um breytingar á ákvæðum kjarasamninga. Viðræður verði skipulagðar um einstaka þætti kjarasamninga, m.a. vinnu sem þegar er hafin á grundvelli bókana við síðustu kjarasamninga.“ Nú heldur SFS því fram að ákvæðið hafi verið tímabundið og því geti þeir sagt því upp óháð því hvort nýr kjarasamningur hafi komist á eða ekki. Að mati SSÍ er þetta rangt hjá SFS. Ákvæðið var ekki tímabundið á annan hátt en kjarasamningurinn sjálfur. Þó svo að stefnt hafi verið að því að ljúka heildarendurskoðun samningsins fyrir ákveðna dagsetningu er staðreyndin sú að þeirri vinnu er ekki lokið enda væri þá kominn á nýr samningur milli aðila sem er því miður ekki raunin. Því gildir reglan um að síðast gildandi samningur gildir þar til nýr hefur verið gerður. Ágreiningur um þetta þarf því einnig að fara fyrir Félagsdóm til að fá niðurstöðu í málið.

Alvarleg staða vegna umboðsleysis SFS

SFS heldur því jafnframt fram að sá starfshópur sem vann að heildarendurskoðun kjarasamningsins á samningstímanum hafi hvorki hlutverk né umboð við frekari vinnu við heildarendurskoðunina. Eitthvað virðist því hafa farið fram hjá SFS varðandi efni viðræðuáætlunarinnar sem vitnað er til hér að framan og báðir aðilar undirrituðu.

Það alvarlega í þessu er að samtök eins og SFS sem hafa m.a. það hlutverk að gera kjarasamninga við samtök sjómanna fyrir sína félagsmenn skuli ekki hafa umboð til að ræða úrlausnir á kjarasviðinu við sína viðsemjendur. Slíkt hlýtur að vera afar óvenjulegt fyrir samtök sem vilja láta taka mark á sér. Í lok síðustu átaka ræddu menn um nauðsyn þess að auka traust milli samtaka sjómanna annars vegar og samtaka útgerðarmanna hins vegar til að koma í veg fyrir hörð verkfallsátök í framtíðinni, en traust milli aðila er forsenda þess að hægt sé að leysa mál á farsælan hátt. Því miður er það sem að framan er rakið um framgöngu SFS ekki til þess fallið að auka traustið milli aðila. Spurningin í framhaldinu hlýtur jafnframt að vera hvaða aðili sjái um kjaraviðræður við samtök sjómanna á næstu mánuðum fyrst SFS hefur ekki umboð til að ræða þau mál að eigin sögn.

TIL HAMINGJU MEÐ DAGINN SJÓMENN !