K OLĘDY
NIEBIAŃSKIM piórem pisane...
KSIĄŻKA OTRZYMAŁA WYRÓŻNIENIE FENIKS 2014
Autor koncepcji Aleksandra Topczewska Koordynator projektu Filip Topczewski Redakcja SFINKS Studio (praca zbiorowa) Projekt graficzny, skład i łamanie SFINKS Studio Opracowanie muzyczne i grafika nutowa Michał Zużewicz Korekta Patrycja Szulc Józefina Kępa Copyright © by GRYF TRADE Sp. z o.o. &Wydawnictwo SFINKS, Częstochowa 2014. Wszystkie prawa autorskie zastrzeżone. Wydanie pierwsze.
Członek Polskiej Izby Książki:
Członek Stowarzyszenia Wydawców Katolickich:
Członek wspierający Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek:
Partner:
Wydawnictwo SFINKS ul. Mirowska 35 42-200 Częstochowa tel. 34 372 48 50 fax 34 372 48 82 kom. 501 603 610 www.sfinks.info wydawnictwo@sfinks.info
SPRZEDAŻ DETALICZNA I INTERNETOWA
tel. 34 372 48 54
SPRZEDAŻ HURTOWA
tel. 34 372 48 55
ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ TELEFONICZNIE: 801 555 550 MAILOWO: sklep@sfinks.info ORAZ PRZEZ STRONĘ INTERNETOWĄ: www.sfinks.info ISBN 978-83-932354-8-3
Spis treści
A cóż z tą Dzieciną..............................................................................................................................8 A wczora z wieczora ..........................................................................................................................10 Ach, ubogi żłobie ...............................................................................................................................12 Ach! Zła Ewa....................................................................................................................................14 Anieli w niebie śpiewają.................................................................................................................... 16 Anioł Pański otoczony światłością....................................................................................................18 Anioł pasterzom mówił......................................................................................................................20 Bożego narodzenia.............................................................................................................................22 Bóg się rodzi.......................................................................................................................................24 Bóg się rodzi, gwiazda wschodzi.......................................................................................................26 Bóg się z Panny narodził....................................................................................................................28 Bracia, patrzcie jeno...........................................................................................................................30 Chrystus się nam narodził ..................................................................................................................32 Chwalmyż dziś Boga z weselim, z weselim........................................................................................34 Chwalmyż wszyscy z weselem...........................................................................................................36 Cicha noc.............................................................................................................................................38 Do Betlejemu pełni radości................................................................................................................40 Do szopy, hej, pasterze.......................................................................................................................42 Dzieciątko się narodziło....................................................................................................................44 Dzisiaj w Betlejem.............................................................................................................................46 Ej nom ej.............................................................................................................................................48 Gdy się Chrystus rodzi.......................................................................................................................50 Gdy się Krystus narodził...................................................................................................................52 Gdy śliczna Panna............................................................................................................................54 Gore gwiazda Jezusowi......................................................................................................................56 Hej, bracia, czy śpicie..........................................................................................................................58 Hej, w dzień narodzenia....................................................................................................................60 Jakaż to gwiazda...............................................................................................................................62 Jam jest dudka Jezusa mojego............................................................................................................64 Jezu, śliczny kwiecie...........................................................................................................................66 Jezus malusieńki................................................................................................................................68 Jezusek czuwa...................................................................................................................................70 Lulajże, Jezuniu.................................................................................................................................72 Messyjasz przyszedł na świat prawdziwy........................................................................................74 Mędrcy świata...................................................................................................................................76 Mizerna, cicha, stajenka licha............................................................................................................78 Narodził się nam dziś niebieski Pan....................................................................................................80 Nastał nam, jest dzień wesoły............................................................................................................82
3
Nie było miejsca dla Ciebie..................................................................................................................84 Nie masz ci, nie masz..........................................................................................................................86 Nowe Lato nam nastało.....................................................................................................................88 Nowy Rok bieży................................................................................................................................90 Nuż my, bracia pastuszkowie.............................................................................................................92 Nuż my dziś, krześcijani....................................................................................................................94 O gwiazdo Betlejemska......................................................................................................................96 O nachwalebniejsza Panno................................................................................................................98 O tej dobie........................................................................................................................................100 Ogłaszamy dziś nowinę...................................................................................................................102 Oj, maluśki, maluśki.........................................................................................................................104 Ojca niebieskiego..............................................................................................................................106 Ozdobnie chwałę jemu.....................................................................................................................108 Pan Bóg wszechmogący, królujący z wieka.......................................................................................110 Pan Jezus się nam narodził w mieście Betleem.................................................................................112 Pasterze mili.....................................................................................................................................114 Pasterze paśli trzody na przyłogu....................................................................................................116 Pomaga Bóg, bodajś zdrowa.............................................................................................................118 Pójdźmy wszyscy do stajenki...........................................................................................................120 Północ już była.................................................................................................................................122 Przy onej górze.................................................................................................................................124 Przybieżeli do Betlejem pasterze......................................................................................................126 Przylecieli aniołkowie......................................................................................................................128 Szczodry wieczór, królu niebieski....................................................................................................130 Tryumfy Króla Niebieskiego.............................................................................................................132 Trzej Królowie ze wschodu..............................................................................................................134 W dzień Bożego Narodzenia...........................................................................................................136 W żłobie leży...................................................................................................................................138 Wesele śpiewajmy.............................................................................................................................140 Witaj, Jezu ukochany......................................................................................................................142 Wśród nocnej ciszy...........................................................................................................................144 Z narodzenia Pana..........................................................................................................................146
4
Wstęp
B
oże Narodzenie jest nie tylko wielkim świętem kościelnym. Jest przede wszystkim najbardziej zacisznym świętem domowego ogniska i rodziny. Muzyka zawsze była nieodłącznym elementem wszelkich obrządków i uroczystości. Wśród zwykłych radości – choinki, wigilijnych potraw i prezentów – uroczystość wigilijna wyróżnia się zatem śpiewem ku czci Dzieciątka Bożego i jest to śpiew specjalnych pieśni zwanych kolędami. Ich źródłem zawsze i wszędzie są miłość i zachwyt dla małego Jezusa i Świętej Rodziny. Nazwa kolędy jako popularnej dziś pieśni związanej ze świętami Bożego Narodzenia pochodzi od łacińskiego calendae, co oznaczało w kalendarzu juliańskim pierwszy dzień miesiąca, szczególnie obchodzony w styczniu. W starożytnym Rzymie i poza nim odwiedzano się wtedy wzajemnie oraz obdarowywano prezentami. Śpiewano również pieśni związane z obrzędami noworocznymi. Obyczaj ten przetrwał do XVI wieku. Jednak słowo kolęda zyskało dzisiejsze znaczenie dopiero pod koniec XVII wieku. Pieśń-kolęda to utwór wokalny, najczęściej jednogłosowy, o tematyce bożonarodzeniowej, ujęty w ramy pieśni zwrotkowej. Ta forma muzyczna nosiła różne nazwy. W XV i XVI wieku były to rotuły (por. rotula, rotulus – kółko, zwój, opłatek), w XVII wieku – symfonie. Potem powstawały pieśni, piosneczki, kantyki i kantyczki (cantio – pieśń), a w XIX wieku – pastorałki (chociaż nazwa pastorella pojawiła się już u schyłku XVII stulecia, to głównie oznaczała kilkuczęściowy utwór wokalno-instrumentalny, rodzaj kantaty). Pastorałki były kolędami, które należało śpiewać w domach. Legenda mówi, że pierwszą kolędę zaśpiewał święty Franciszek. Jest w tym ziarno prawdy – franciszkanie kultywowali śpiewanie pieśni o narodzeniu Jezusa i rozpowszechniali ten zwyczaj w całej Europie. Były to utwory oparte na Ewangelii – czysto religijne, wpisujące się w liturgię. Wielką rolę w rozwoju kolęd odegrały zakony żebracze franciszkanów i bernardynów wraz z zaprowadzonym przez nich zwyczajem urządzania szopki i jasełek. Szopkę również zapoczątkował św. Franciszek – w 1223 roku w Greccio. Kolędy wykształciły się z popularnych w trzynastowiecznej Francji caroles – pieśni tanecznych tańczonych w kręgu. Do tego czasu muzyka kościelna była bardzo poważna i nie cieszyła się uznaniem wśród ludu, zatem proste teksty i wesołe melodie kolęd stanowiły miłą odmianę w życiu ludzi. Do Polski przyszły z Zachodu, ale tylko tu nabrały niepowtarzalnego, swojskiego charakteru. Wiele śpiewanych przez nas kolęd pochodzi sprzed kilkuset lat i wciąż są w wielowiekowej tradycji przekazywane z pokolenia na pokolenie. Prawdopodobnie możemy poszczycić się największą ilością kolęd na świecie. Ponadto wyróżniają się one bogactwem melodii. Pierwsze ślady kolęd na ziemiach polskich można spotkać już przed XV wiekiem głównie w misteriach i dialogach, jednak najstarsze zabytki pochodzą dopiero z pierwszej połowy XV wieku. Kolędy z tamtych czasów głównie miały formę modlitwy i często odwzorowywały kompozycje hymnów kościelnych, tropów i laudów benedyktyńskich. Pierwsze pieśni bożonarodzeniowe śpiewane na ziemiach polskich miały swoje źródło w hymnografii łacińskiej lub czeskiej. Wymieńmy chociażby Zdrów bądź, królu anielski z 1424 roku, Chrystus się nam narodził sprzed 1435 roku czy Zstała się rzecz wielmi dziwna z 1440 roku. Były to tak zwane kolędy wędrujące, modne i popularne w wielu krajach. W XV wieku znanych było raptem 9 kolęd. Z połowy XV wieku pochodzi rękopis, który zawiera 6 łacińskich kolęd i 5 polskich pieśni na Boże Narodzenie. Z XVI wieku pochodzi już około 100 pieśni na uroczystość Narodzenia Pańskiego. Sposobność do ich powstawania stwarzały wykształcone w XV wieku z franciszkańskich jasełek misteria bożonarodzeniowe. Niewiele się zachowało melodii najwcześniejszych pieśni. Znajdują się one przede wszystkim w Kancjonale Staniąteckim z 1586 roku i Tabulaturze Jana z Lublina. W Tabulaturze po raz pierwszy w muzyce wystąpił termin kolęda.
5
Fra Filippo Lippi, Pokłon Trzech Króli, 1496 r., Galeria Uffizi we Florencji, Włochy.
A cóż z tą Dzieciną Tekst tej kolędy zawierają cztery franciszkańskie kancjonały. Trzy z nich powstały w pierwszej połowie XVIII wieku. Są to karmelitański rękopis BJ 3642 oraz rękopis BJ 3639. Kolęda znajduje się w zbiorach drukowanych Kantyczki Szlichtyna z 1767 roku w dziale pieśni nowych oraz w Pieśniach nabożnych z 1796 roku w analogicznym dziale. W zapisach tych kolęda liczy sobie 10 zwrotek. Melodię podają kancjonały benedyktynek staniąteckich kolejno z lat 1707, 1752, 1754 i 1758. Karmelitańska Kantyczka Chybińskiego w II części, powstałej pod koniec XVIII wieku, podaje melodię zupełnie różną. Melodię kolędy podaje również jeden z kancjonałów franciszkanek z pierwszej połowy XVIII wieku. Dziś powszechnie śpiewana jest wersja, którą opublikował ks. Michał Marcin Mioduszewski w Pastorałkach i kolędach w 1843 roku. Według ks. Mioduszewskiego na tę samą melodię śpiewano również inną pastorałkę – Przy onej dolinie. Ks. Jan Siedlecki zaliczył ją do tzw. kolęd domowych, ale jest to przede wszystkim kolęda dla dzieci.
8
n i c e i z D ą t A cóż z
A
ą
cóż z tą Dzieciną będziem czynili, Pastuszkowie mili, że się nam kwili? Zaśpiewajmy Mu wesoło, I obróćmy się z Nim wkoło, Hoc, hoc, hoc, hoc, hoc.
Czy dlatego płacze mój złoty duszka, Że nie ma Józefa w domu staruszka: Więc Józefa zawołajmy, I ciesząc go zaśpiewajmy, Ta ta, ta ta.
Podobno Dzieciątko że głodne płacze, Dla tego tak z nami nie rado skacze: Więc ja mu dam kukiełeczkę, I masełka osełeczkę, Pa, pa, pa, pa.
Albo Pacholęciu w dudki zagrajmy, i na piszczałeczkach rozweselajmy: Li li li li, moje dudki, skacz Robaczku, mój malutki, Li li, li li.
Czy bez Matuleńki płacze Dziecina, Więc ją do miłego zaprośmy Syna: Mama, mama, do Dziecięcia, Utul tego płacz Panięcia, Ma ma, ma ma.
Nie tak, nie tak cieszcie miłą Dziecinę, Ja mu wnet laleczkę piękną uwinę: Lala lala moje Dziecię, Lala lala moje życie, La la, la la. 9
Bartolome Esteban Murillo, Pokłon pasterzy, 1668 r., Wallace Collection w Londynie, Wielka Brytania.
Cicha noc Cicha noc to jedna z najbardziej znanych kolęd na świecie. O jej popularności świadczyć może fakt, że do tej pory została przetłumaczona na ok. 300 języków i dialektów całego świata. Tekst pieśni powstał jako wiersz już w roku 1816. Autorem oryginalnych słów niemieckich Stille Nacht był Joseph Mohr, wikary kościoła w Mariapfarr w regionie Lungau (południowo-wschodnia część landu Salzburg), melodię dwa lata później, 24 grudnia 1818 roku ułożył Franz Xaver Gruber, jego organista. Utwór ma postać wolnego walca. Pierwotnie był napisany na dwa głosy solowe, chór i gitarę, w tonacji D-dur i metrum 6/8. Pierwszy raz został wykonany podczas pasterki w 1818 roku, w austriackim Oberndorf koło Salzburga. Kolęda spodobała się mieszkańcom Oberndorfu i wkrótce była znana również w okolicy. Zachowane z tamtych czasów odpisy, m.in. najstarszy, pochodzący z 1822 roku z Salzburga, nie odnotowały nazwisk autorów. Oryginalny zapis nutowy Grubera z 24 grudnia 1818 roku zaginął, tak samo jak śpiewnik kościelny Blasiusa Wimmera (w 1819 roku), w którym zapisana pieśń liczyła sobie aż 7 zwrotek. W dzisiejszych czasach najczęściej śpiewane są 1, 2 i 6 zwrotka pierwszej wersji. Pieśnią zainteresowała się nawet królewska kapela dworska w Berlinie, która w roku 1854 wysłała do Salzburga pytanie o twórcę kolędy. Od tej pory Cicha noc stała się popularna na świecie. W 1834 roku ukazała się w lipskim śpiewniku z dopiskiem prawdziwa pieśń tyrolska. W połowie XIX wieku wydrukowana została w śpiewniku katolickim w Austrii, przez co została rozpowszechniona w całym kraju. Pieśń szybko przewędrowała do Niemiec, co zapoczątkowało jej triumfalny pochód na całym świecie. Na początku XX wieku znana była już w całej chrześcijańskiej Europie i w Stanach Zjednoczonych. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat kolędę przyswajali wyznawcy Chrystusa w najbardziej egzotycznych miejscach naszego globu. Do dziś pieśń księdza Mohra i organisty Grubera przetłumaczono na ponad 300 języków – wśród nich znajdują się przekłady na arabski, hebrajski, tajski, język Indian Komanczów, afrykański język suahili i wiele innych. 30 grudnia 1854 roku Gruber opisał okoliczności powstania utworu. Ciekawostką jest, że w ojczystym Salzburgu kolęda została zaliczona do oficjalnych pieśni kościelnych dopiero w 1866 roku. Gruber zmarł w 1863 roku całkowicie zapomniany, lecz jego kolęda trafiła do wszystkich ważniejszych śpiewników świata. W 1937 roku dla upamiętnienia twórców tej pięknej kolędy wystawiono w Oberndorfie kaplicę, gdzie w każdą Wigilię pieśń wykonywana jest w kilkunastu językach. Słowa do wersji polskiej ułożył ok. 1930 roku Piotr Maszyński.
38
10
Cicha noc
C
icha noc, święta noc, pokój niesie ludziom wszem, a u żłóbka Panna Święta czuwa sama uśmiechnięta nad Dzieciątka snem. 2x Cicha noc, święta noc, pastuszkowie od swych trzód biegną wielce zadziwieni, za anielskim głosem pieni, gdzie się spełnił cud. 2x Cicha noc, święta noc, narodzony Boży Syn, Pan wielkiego majestatu niesie dziś całemu światu odkupienie win. 2x Cicha noc, święta noc, jakiż w tobie dzisiaj cud, w Betlejem Dziecina święta wznosi w górę swe rączęta, błogosławi lud. 2x 39
Rogier van derWeyden, Ołtarz Bladelina -Tryptyk, panel centralny, między 1445 a 1450 r., Staatliche Museen w Berlinie, Niemcy.
Gdy śliczna Panna Polska kolęda o melodii kołysanki. Autor słów i melodii jest anonimowy, wiadomo tylko, że utwór powstał na początku XVIII wieku. Często zamieszczano go w osiemnastowiecznych rękopisach, a później w dziewiętnastowiecznych drukach. Pieśń ta była bardzo popularna zwłaszcza w klasztorach żeńskich. Melodię kołysanki podają rękopisy karmelitańskie: BJ 3638 oraz rękopis z biblioteki klasztornej pod sygnaturą 95, a także cztery rękopisy franciszkanek. Różnią się one nieznacznie od śpiewanej dzisiaj głównie pod względem rytmicznym. Wersja popularna obecnie prezentowana jest zgodnie z zapisem ks. Michała Marcina Mioduszewskiego w Pastorałkach i kolędach z 1843 roku. Tekst kolędy podają wszystkie pozostałe rękopisy karmelitanek. W Kantyczce Chybińskiego nosi ona tytuł Panna Najświętsza Synaczka swego najmilszego uprzejmie śpiewając lula. Zapis pojawia się także w rękopisie BJ 3639 i jednym z kancjonałów staniąteckich. W Kancjonale Gąsiorowskiej z 1754 roku liczy sobie 8 lub nawet więcej zwrotek. Najstarszy zachowany rękopis, pochodzący z początku XVIII wieku, znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej pod tytułem Zabawa przy nowonarodzonym Panu Jezusie, przez nabożne i wesołe śpiewanie, które dusza nabożna ma wyprawiać tuląc i zabawiając dziecinę płaczącą, nowonarodzonego Pana Jezusa.
54
5
n n a P a n z c i Gdy śl
a
G
dy śliczna Panna Syna kołysała, z wielkim weselem tak Jemu śpiewała: Lili lili laj, moje Dzieciąteczko, lili lili laj, śliczne Paniąteczko. Wszystko stworzenie, śpiewaj Panu swemu, pomóż radości wielkiej sercu memu. Lili lili laj, wielki Kólewicu, llili lili laj, niebieski Dziedzicu. Sypcie się z nieba, śliczni aniołowie, śpiewajcie Panu, niebiescy duchowie. Lili lili laj, mój wonny kwiateczku, lili lili laj, w ubogim żłóbeczku. Cicho, wietrzyku, cicho, południowy, cicho powiewaj, niech śpi Panicz nowy: Lili lili laj, mój wdzięczny Synaczku, lili lili laj, miluchny robaczku. Bogu bądź cześć i chwała, która byś nie ustała, jako Ojcu, tak i Jego Synowi i Świętemu Duchowi, w Trójcy jedynemu.
55
Peter Paul Rubens, Pokłon Trzech Króli, między 1626 a 1629 r., Luwr w Paryżu, Francja.
Mędrcy świata Mędrcy świata to popularna kolęda z ok. 1870 roku. Słowa napisał Stefan Bortkiewicz, a melodię skomponował Zygmunt Odelgiewicz. Pierwszy zapis był w Śpiewniczku zawierającym pieśni kościelne ks. Jana Siedleckiego z 1878 roku. Kolęda jest przeznaczona na dzień Trzech Króli, przypadający na 6 stycznia. O pokłonie Trzech Króli opowiada w swej Ewangelii jedynie św. Mateusz: Mędrcy, ciągle prowadzeni przez gwiazdę, dotarli do Betlejem. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę (Mat. 2, 11). Kolęda zachowuje marszowe tempo.
76
18
M
Mędrcy świa
ta
ędrcy świata, monarchowie, Gdzie śpiesznie dążycie? Powiedzcież nam, Trzej Królowie, Chcecie widzieć Dziecię? Ono w żłobie, nie ma tronu I berła nie dzierży, A proroctwo Jego zgonu Już się w świecie szerzy.
Przed Maryją stają społem, Niosą Panu dary. Przed Jezusem biją czołem, Składają ofiary. Trzykroć szczęśliwi królowie, Któż wam nie zazdrości? Cóż my damy, kto nam powie, Pałając z miłości?
Mędrcy świata, złość okrutna, Dziecię prześladuje. Wieść okropna, wieść to smutna, Herod spisek knuje: Nic monarchów nie odstrasza, Do Betlejem śpieszą, Gwiazda Zbawcę im ogłasza, Nadzieją się cieszą.
Tak, jak każą nam kapłani, Damy dar troisty: Modły, pracę niosąc w dani I żar serca czysty. To kadzidło, mirrę, złoto Niesiem, Jezu, szczerze, Co dajemy Ci z ochotą, Od nas przyjm w ofierze. 77
AntoniodaCorreggio,MadonnazDzieciątkiempomiędzydwomagrającyminainstrumentachaniołami,ok.1515-1516r., Galeria Uffizi we Florencji, Włochy.
Nastał nam, jest dzień wesoły Łaciński pierwowzór tej kolędy znany jest pod tytułem: Nobis est natus hodie i pochodzi z przełomu XIII–XIV wieku. Tekst z nutami pochodzi z Kancjonału Walentego z Brzozowa z 1554 roku. Powielały go potem kolejno Kancjonał Nieświeski z 1563 roku, Kancjonał Walentego z Brzozowa z 1569 roku, Kancjonał Artomiusza z 1587 roku, Kancjonał Sudrowskiego, Katechizm Wileński z 1600 roku. W tym ostatnim zanotowany został z uwagą o melodii: Na starą nótę. Ostatnia zwrotka głównego tekstu, której brak w Kancjonale Walentego z Brzozowa z 1554 roku, została wzięta z Kancjonału z 1569 roku.
82
es w ń e i z d t Nastał nam, jes
N
oły
astał nam, jest dzień wesoły, W niem się nam z czystej Panny Narodził Syn Boży, A przezeń się wierzącym zbawienie mnoży.
O przedziwne darowanie, Boskie smiłowanie, Godne dziękowania, Chwały Bogu wzdawania, z serca śpiewania.
Jemuż-to słońce i miesiąc, I gwiazdy niebieskie Służą na czasy swe, A czyniąc rozkazanie k jego czci Boskiej.
Poźrzał jest Bóg na nas z nieba, Gdy była potrzeba, Aby nas miał w niebie, Uczesniki, uczynił samego siebie.
Chwalmyż jego z tej miłości W braterskiej jedności Serdeczną wdziecznością, Że nas raczy obdarzyć Boską szczodrością.
Widząc ludskie przegrzeszenie, Trudne zawiedzienie, Idąc w zatracenie A od sławy niebieskiej ich oddalenie.
Bo się nam jest ukazała Miłość, jenż nie była Takowa słychana, Że dał Ociec niebieski nam swego Syna.
Z czego to żadna ludska moc Ani która pomoc Prze człowieczą niemoc, Która na wszystki przyszła przez djablą chytrość.
Który człowiek to gdy słychał, By Bóg pomsty niechał, Nadto by się nam dał, Samego się poniżył, sługą uczynił.
Nie mogła grzesznych ratować Ani z nędze wyrwać, Jedno Bóg w swej mocy, Widząc nasze niemocy, spomógł z dobroci. 83
GiovanniOdazzi,WypoczynekpodczasucieczkidoEgiptu,ok.1720-1730r.,WaltersArtMuseumwBoltimore,USA.
Pan Bóg wszechmogący, królujący z wieka Tekst tej kolędy wraz z nutami pochodzi z Przydatku do Kancjonału Nieświeskiego z 1564 roku, gdzie został zapisany pod tytułem Pieśń o narodzeniu Syna Bożego z Pisma świętego zebrana. Innymi przekazami są Kancjonał Artomiusza z 1587 roku, Kancjonał Artomiusza z 1596 roku, Kancjonał Sudrowskiego z 1600 roku. W tym ostatnim występuje pod tytułem Dziesiąta piosnka o narodzeniu Syna Bożego z Pisma świętego zebrana. Pan Bóg wszechmogący, królujący z wieka znajduje się także w Kancjonale Krzysztofa Kraińskiego z 1609 roku (bardzo często przekaz melodii z tego wydania jest przyjmowany za podstawę). Katechizm Sudrowskiego z 1600 roku zawiera melodię z błędami, podobnie jak Kancjonał Nieświeski Daniela z Łęczycy z 1563 roku. Opracowanie 4-głosowe tej pieśni pochodzi z Kancjonału Piotra Artomiusza z 1601 roku. W kancjonale tym podano także wersję M. A. Freitaga; nie można jednak stwierdzić, czy ta faktycznie od niego pochodzi.
110
a k e i w z y c ą j u l ó , kr Pan Bóg wszechmogący
P
an Bóg wszechmogący, królujący z wieka, Raczył na swój święty kształt stworzyć człowieka, Nad wszytko stworzenie barzo spaniałego, Aby znał i chwalił Pana Boga swego. A wnet mu djabeł zajrzał takiej szcześliwości, Zwiódł go nieślachetnik z swej wielkiej chytrości, Iż nad wolą Pana, Stworzyciela swego, Nędzny owoc z drzewa jadł zakazanego. Tu na nieboraczka przyszła wielka trwoga, Gdy widział, iż wypadł z łaski Pana Boga, Precz wszystko stworzenie od niego uciekło, Tudzież nad szyją widział czarta, śmierć i piekło.
Wszak Pan lutościwy jego nie przebaczył, Ale go z łaski swej sam pocieszyć raczył, Obiecał nasienie niewieście darować, Co miało wszytkę moc djabelską popsować. Ciesząc potym duszę człowieczą, nędznicę, Często tę powtarzał wdzięczną obietnicę, Przez proroki święte przodkiem Abramowi, Także też i słudze swemu Dawidowi. Że się z ich potomstwa ma dziecię narodzić, Co ma czarta złego mocą swą pochodzić, Śmierć wieczną, świat, piekło jak możny Pan skrócić, A nam wieczny żywot stracony przywrócić.
111
Philippe de Champaigne, Szopka, 1643 r., Palais des Beaux-Arts w Lille, Francja.
Pomaga Bóg, bodajś zdrowa Pieśń o incipicie Pomaga Bóg, bodajś zdrowa to polska kolęda klasztorna, wspomniana w Kantyczce Chybińskiego. Tam zanotowano, że na jej intonację śpiewano również kolędę Krzyk po niebie, po obłokach. Tekst wraz z nutami pojawia się także w rękopisach karmelitańskich z XVIII wieku. Zapisana została również w Pastorałkach i kolędach z melodyjami, czyli piosnkach wesołych ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewanych, a przez X. M. M. M. zebranych ks. Michała Marcina Mioduszewskiego z 1843 roku z adnotacją, że piosnka ta w kościele śpiewana być nie powinna.
118
ow r d z ś j a d o Pomaga Bóg, b
P
omaga Bóg, bodajś zdrowa, Kuchareczko Jezusowa. Gotujże mu dobrze, Nagrodzić to szczodrze Tu w potrzebie, potem w niebie. Cóż mu będziesz gotowała? Już mi wszystko powiedziała Matka Pana tego, dla Synaczka swego: Co smakuje, w czem gustuje, Co smakuje, w czem gustuje.
a
To mu będę gotowała, Tak mi Matusia kazała. A wieczerza jaka będzie? Ochędostwo w kuchni wszędzie, Na wety milczenie, woli umartwienie: To mu będę gotowała, Tak Panna dysponowała.
Dobrą wolą i pragnienie, Kochać go nad swe zbawienie, Kochać utrapienie, krzyż i wyniszczenie, Ze wszystkiego co miłego, Ze wszystkiego co miłego. Serce czyste i skruszone, Ogniem miłości pieczone, Do niego saporek, cierpliwości worek, 119
16
Najpiękniejsze polskie kolędy, których urok i niepowtarzalny charakter są doceniane na całym świecie;
na a P a i n e z d ro Z n apochodzenia Historia i kształtowania się kolędy jako gatunku muzycznego;
Geneza każdej z zaprezentowanych pieśni i pastorałki; Anegdoty m.in. wspomnienia podopiecznych Wujka – Świętego Jana Pawła II ze wspólnego z Nim kolędowania oraz inne ciekawostki; Teksty kolęd wraz z opracowaniem linii melodycznej i zapisem harmonicznym na gitarę; Galeria sztuki – reprodukcje obrazów znanych malarzy przedstawiających Narodzenie Pańskie oraz Świętą Rodzinę i Dzieciątko Jezus (Fra Filippo Lippi, Peter Paul Rubens, Sandro Botticelli, El Greco i inni); Specjalne miejsce na opłatek lub kartę z życzeniami „Błogosławionych Świąt Bożego Narodzenia”; Dwie płyty CD z klasycznymi, znanymi nam aranżacjami kolęd, jedna z nagraniami w wykonaniu znakomitych muzyków, druga z wersją instrumentalną (karaoke): 1. Wśród nocnej ciszy – Zespół Ludowy Pieśni i Tańca Mazowsze 2. Gdy się Chrystus rodzi – Marian Opania 3. Przybieżeli do Betlejem – Krzysztof Krawczyk 4. W żłobie leży – Ryszard Rynkowski 5. Gdy śliczna Panna – Jerzy Połomski 6. Dzisiaj w Betlejem – Danqa Stankiewicz 7. Jezus malusieńki – Katarzyna Groniec 8. Oj, maluśki, maluśki – Wawele & Anna Bańdo 9. Hej, w dzień narodzenia – Ryszard Rynkowski 10. Cicha noc – Violetta Villas
11. Pasterze mili – Michał Bajor 12. A wczora z wieczora – Dziecięca grupa wokalna Arfik 13. Bóg się rodzi – Ryszard Rynkowski 14. Lulajże, Jezuniu – Elżbieta Zającówna 15. Pójdźmy wszyscy do stajenki – Skaldowie 16. Z narodzenia Pana – Wawele & Irena Woźniacka 17. Północ już była – Michał Bajor 18. Mędrcy Świata – Bogusław Mec 19. Mizerna, cicha – Jerzy Połomski 20. Anioł pasterzom mówił – Ryszard Rynkowski
Patronat medialny:
Cena 44,99 zł (w tym 5% Vat) 2 płyty CD są dodatkiem do książki.
ISBN 978-83-932354-8-3
Poleca:
9 788393 235483