SPIS TREŚCI WSTĘP........................................................................................................................................... 7 PIEŚNI............................................................................................................................................ 9 PIEŚNI ŻOŁNIERSKIE............................................................................................................. 11 A kto chce rozkoszy użyć........................................................................................................ 12 Bracia, do bitwy nadszedł czas............................................................................................... 14 Bywaj, dziewczę, zdrowa......................................................................................................... 16 Dalej, bracia, do bułata............................................................................................................ 18 Dalej, bracia, dźwignąć lud..................................................................................................... 20 Hej, orle biały............................................................................................................................ 22 Hymn Szarych Szeregów......................................................................................................... 26 Idzie żołnierz borem, lasem.................................................................................................... 28 Jeszcze jeden mazur dzisiaj..................................................................................................... 30 Krakowiak Kościuszki............................................................................................................. 32 Marsz, marsz, Haller................................................................................................................ 34 Mazurek Dąbrowskiego........................................................................................................... 36 Nie masz pana nad ułana........................................................................................................ 38 O mój rozmarynie.................................................................................................................... 40 Pierwsza Brygada..................................................................................................................... 42 Pierwsza kadrowa.................................................................................................................... 44 Pieśń konfederacji barskiej..................................................................................................... 46 Pieśń polskich wojowników.................................................................................................... 48 Pobudka 2. szwadronu ułanów rotmistrza Wąsowicza....................................................... 50 Polonez Kościuszki.................................................................................................................. 52 Przybyli ułani pod okienko..................................................................................................... 54 Serce nie sługa.......................................................................................................................... 56 Starym szlakiem....................................................................................................................... 58 Straż nad Wisłą......................................................................................................................... 60 Syn.............................................................................................................................................. 62 Szumiała dąbrowa.................................................................................................................... 64 Śpiew Krakusów....................................................................................................................... 66 Śpiew z mogiły.......................................................................................................................... 68 Śpiewka strzelców..................................................................................................................... 70 Świat cały śpi spokojnie........................................................................................................... 72
Ta, co nie zginęła...................................................................................................................... 74 Tam na błoniu błyszczy kwiecie............................................................................................ 76 To legioniści, pułk drugi i trzeci............................................................................................. 78 W kotły, bębny uderzyli.......................................................................................................... 80 W krwawem polu..................................................................................................................... 82 Walc nocny................................................................................................................................ 84 Warszawianka 1831 roku........................................................................................................ 88 Warszawianka 1905 roku........................................................................................................ 92 Warszawo!................................................................................................................................. 94 Wędrowali trzej ułani z wojny................................................................................................ 96 Wizja szyldwacha..................................................................................................................... 98 Wojenko, wojenko................................................................................................................. 102 ZAKAZANE PIOSENKI......................................................................................................... 105 Czerwone jabłuszko (parafraza)........................................................................................... 106 Dziś idę walczyć, mamo........................................................................................................ 108 Gdy w noc wrześniową......................................................................................................... 110 Hej, chłopcy! Bagnet na broń!.............................................................................................. 112 Kto handluje, ten żyje............................................................................................................ 114 Na znojną walkę..................................................................................................................... 116 O Barbaro................................................................................................................................ 118 Pałacyk Michla....................................................................................................................... 120 Partyzancka idzie wiara......................................................................................................... 122 Pierwszy sierpnia – dzień krwawy....................................................................................... 124 Wróg napadł na Polskę.......................................................................................................... 128 Wymarsz „Uderzenia”............................................................................................................ 130 MIŁOŚĆ DO OJCZYZNY...................................................................................................... 133 Choć burza huczy wkoło nas................................................................................................ 134 Czerwony pas......................................................................................................................... 136 Cześć polskiej ziemi, cześć.................................................................................................... 138 Hymn do miłości ojczyzny................................................................................................... 140 Jak długo w sercach naszych................................................................................................ 142 Marsz za Bug........................................................................................................................... 144 Moja ojczyzna......................................................................................................................... 146 Na Wawel................................................................................................................................ 148 Pieśń o domu.......................................................................................................................... 150 Pieśń o wolności.................................................................................................................... 152 Piękna nasza Polska cała....................................................................................................... 154 Płonie ognisko w lesie............................................................................................................ 156 Płynie Wisła, płynie............................................................................................................... 158 Polne kwiaty............................................................................................................................ 160
4
Polonez Trzeciego Maja......................................................................................................... 162 Polska nigdy nie zaginie........................................................................................................ 164 Rota.......................................................................................................................................... 166 Świat teraźniejszy................................................................................................................... 168 Trzeci Maj................................................................................................................................ 170 Wisło moja stara..................................................................................................................... 172 WIARA I OJCZYZNA............................................................................................................. 175 Błękitne rozwińmy sztandary............................................................................................... 176 Bogurodzica............................................................................................................................ 178 Boże, coś Polskę...................................................................................................................... 180 Dręczy lud biedny.................................................................................................................. 182 Gaude, mater Polonia............................................................................................................ 184 My chcemy Boga.................................................................................................................... 186 Przed oczy Twoje, Panie....................................................................................................... 188 Z dawna Polski Tyś Królową................................................................................................ 190
POEZJA...................................................................................................................................... 193 Anonim, Do broni! (fragmenty).......................................................................................... 194 Adam Asnyk, Miejmy nadzieję (fragmenty)....................................................................... 194 Adam Asnyk, Póki w narodzie myśl swobody żyje.............................................................. 195 Krzysztof Kamil Baczyński, Byłeś jak wielkie, stare drzewo............................................. 196 Krzysztof Kamil Baczyński, Elegia o... [chłopcu polskim]................................................. 197 Krzysztof Kamil Baczyński, Ojczyzna II............................................................................. 197 Krzysztof Kamil Baczyński, Ojczyzna (Prolog).................................................................. 198 Władysław Bełza, Cnoty kardynalne.................................................................................... 199 Władysław Bełza, Co kochać?............................................................................................... 200 Władysław Bełza, Katechizm polskiego dziecka.................................................................. 200 Władysław Bełza, Modlitwa za Ojczyznę............................................................................ 201 Władysław Bełza, Ojczyzna.................................................................................................. 202 Władysław Bełza, Ziemia rodzinna...................................................................................... 202 Konstanty Ćwierk, Pieśń....................................................................................................... 203 Alfons Dzięciołowski, Pieśń o Józefie Piłsudskim.............................................................. 203 Tadeusz Gajcy, Epitafium...................................................................................................... 205 Tadeusz Gajcy, Przed odejściem............................................................................................ 206 Konstanty Gaszyński, Do matki Polki.................................................................................. 207 Franciszek Karpiński, Duma................................................................................................ 208 Franciszek Karpiński, Marsz dla żołnierzy.......................................................................... 209 Franciszek Dionizy Kniaźnin, Oda do wąsów.................................................................... 209 Jan Kochanowski, Na lipę.......................................................................................................211 Maria Konopnicka, Groby nasze...........................................................................................211
5
Maria Konopnicka, Na obczyźnie........................................................................................ 213 Maria Konopnicka, Pieśń powstania kościuszkowskiego (1794)....................................... 213 Maria Konopnicka, Trzeci maj (1791)................................................................................. 214 Maria Konopnicka, Ojczyzna............................................................................................... 215 Franciszek Kowalski, Do Polski............................................................................................ 216 Zygmunt Krasiński, Hymn.....................................................................................................217 Teofil Lenartowicz, Na lipę słowiańską.................................................................................218 Adam Mickiewicz, Do matki Polki...................................................................................... 220 Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (fragment)....................................................................... 221 Cyprian Kamil Norwid, Moja Ojczyzna.............................................................................. 221 Cyprian Kamil Norwid, Moja piosnka (II).......................................................................... 222 Artur Oppman, Krzyż Virtuti Militari (fragment)............................................................. 223 Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragment).................................................................. 224 Lucjan Rydel, Serce mi się wciąż wyrywa............................................................................ 224 Edward Słoński, Przyśniła się dzieciom Polska................................................................... 225 Juliusz Słowacki, Hymn – Smutno mi, Boże!....................................................................... 226 Juliusz Słowacki, Matka do syna.......................................................................................... 227 Juliusz Słowacki, O Polsko!.................................................................................................... 228 Józef Szczepański, Hymn....................................................................................................... 229 Józef Szczepański, Już nie wróci twój chłopiec, dziewczyno.............................................. 229 Kornel Ujejski, Kiedyś – konając.......................................................................................... 230 Stefan Witwicki, Do Sosny Polskiej....................................................................................... 230 Jerzy Żuławski, Synkowie moi............................................................................................... 231
SŁOWNIK................................................................................................................................. 233 KONSTYTUCJA..................................................................................................................... 265 NOTATKI.................................................................................................................................. 309 ŹRÓDŁA ILUSTRACJI........................................................................................................314
6
Rizzi Zannoni, Mapa Warszawy (1772)
WSTĘP Dzieje naszej Ojczyzny są tyleż piękne, co dramatyczne. Nawiązują do tego słowa Świętego Jana Pawła II: „Ojczyzna jest naszą matką ziemską, Polska jest matką szczególną. Niełatwe są jej dzieje, zwłaszcza na przestrzeni ostatnich stuleci. Jest matką, która wiele przecierpiała i wciąż na nowo cierpi. Dlatego też ma prawo do miłości szczególnej”. Księga patriotyczna to publikacja, która pozwala lepiej zrozumieć historię Polski. Zawarte w niej pieśni i poezja patriotyczna są zwierciadłem, w którym odbija się ponadtysiącletnia historia Polski. Przekazywane z pokolenia na pokolenie nie tylko kształtowały świadomość Polaków, ale także są dla nas świadectwem historii. Utwory te, szczególnie w trudnych dla naszej Ojczyzny czasach zaborów i okupacji budowały i umacniały jedność narodu polskiego. Wykonywanie wielu z nich było zakazane i surowo karane przez okupantów, mając to na uwadze, tym bardziej powinniśmy doceniać treści w nich zawarte. W książce prezentujemy obszerny zbiór pieśni patriotycznych i religijnych oraz poezji patriotycznej. Przy wyborze utworów kierowaliśmy się ich popularnością oraz walorami historycznymi i patriotycznymi. Pieśni i wiersze są swoistymi pomnikami minionych czasów. Zamieszczony zbiór utworów nie wyczerpuje bogactwa twórczości polskich patriotów, ale jest znakomitą jej prezentacją. Na przestrzeni dziejów tytuły pieśni oraz tekst wielu z nich ulegały zmianom, w książce publikujemy powszechnie przyjęte warianty tekstowe. Każda z zamieszczonych pieśni ma swoją historię ściśle powiązaną z dziejami naszej Ojczyzny. Odkrywamy ją przed Państwem w dołączonych opisach. Uwzględniają one informacje o autorach tekstów i melodii, rolę, jaką piosenki odegrały w dziejach narodu, jak również kontekst historyczny ich powstania. Do wszystkich piosenek zostały również dołączone linie melodyczne pozwalające na samodzielne ich wykonanie. Księga patriotyczna zawiera przystępny słownik pojęć patriotycznych. Przedstawione w nim hasła układają się w przejrzysty przewodnik po historii naszej Ojczyzny. Znajdują się tam pojęcia związane z najważniejszymi wydarzeniami z naszej przeszłości zarówno tymi, które ukazują chwile narodowych triumfów, jak i momenty tragiczne. Zwieńczeniem treści składających się na publikację jest tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Dużym atutem książki jest unikatowa szata graficzna. Dzięki zamieszczonym zdjęciom i obrazom mogą Państwo przenieść się m.in. do czasów uchwalenia Konstytucji 3 maja, powstań narodowych czy walk Legionów Polskich. Jest to wzruszająca lekcja historii. Na dowód tego w specjalnie przeznaczonym miejscu mogą Państwo wpisać swoje własne rozważania. Do książki dołączyliśmy 2 płyty CD zatytułowane Najpiękniejsze pieśni patriotyczne. Znajdują się na nich tradycyjne pieśni patriotyczne i religijne w wykonaniu chóru Polish Chamber Voices nagrane w kaplicy św. Józefa na Halach przy Jasnej Górze w Częstochowie. Gościnnie na płytach wystąpił Adam Hutyra. Życzymy Państwu miłej lektury i tego, aby serca wszystkich nas przepełniała duma z bycia Polakami. Redakcja Wydawnictwa Sfinks
7
PIEŚNI
Polak, chociaż stąd między narodami słynny,
Że bardziej niźli życie kocha kraj rodzinny, Gotów zawżdy rzucić go, puścić się w kraj świata, W nędzy i poniewierce przeżyć długie lata, Walcząc z ludźmi i z losem, póki mu śród burzy Przyświeca ta nadzieja, że Ojczyźnie służy. Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Księga X.
PIEŚNI ŻOŁNIERSKIE
A KTO CHCE ROZKOSZY UŻYĆ
A kto chce rozkoszy użyć, musi iść w ułany służyć.
Tam rozkoszy on użyje, krwi jak wody się napije. Tam mu dadzą mundur nowy, a na mundur kij dębowy. Tam mu każą maszerować jeszcze lepiej niż tańcować. Jak to na wojence ładnie, kiedy ułan z konia spadnie. Koledzy go nie żałują, jeszcze końmi potratują. Wachmistrz trumnę robić każe, rotmistrz z listy go wymaże. A gdy go już pogrzebali, trzy razy mu ognia dali. A za jego młode lata grają trąbki tra ta ta ta. Za: W. Adamski, Polski śpiewnik narodowy z melodiami. Z polecenia Związku Towarzystw Młodzieży, Poznań 1919.
12
Wejście Pierwszej Kompanii Kadrowej do Kielc (1914). Fot. Stanisław Mucha
Żołnierze II Brygady Legionów Polskich w rowach strzeleckich (1915). Fot. Stanisław Janowski
* Jest to popularna pieśń legionowa, znana również jako m.in. Marsz żołnierzy Langiewicza. Na przełomie dziejów powstało wiele różnych wariantów tekstu. Autorem słów pierwotnej wersji utworu jest Władysław Tarnowski – poeta, pianista i kompozytor. Melodia została zaczerpnięta z węgierskiej pieśni ludowej z 1863 roku. Utwór ten to połączenie piosenki ułańskiej i starodawnej piosenki żołnierskiej. Niezwykle popularny był podczas polskich powstań oraz wśród legionistów w czasie I wojny światowej.
13
BRACIA, DO BITWY NADSZEDŁ CZAS
Bracia, do bitwy nadszedł czas, Trąba do boju wzywa nas. Do boju! Do boju! Pospieszajmy wraz! Zdradny sąsiad myśl natężył, Jak by zniszczyć polskie plemię. Wziął w opiekę i ciemiężył, Rwał na części polską ziemią. W mściwą dłoń Chwyćmy broń, Zniknie moc tyrana.
14
Bij, śpiewaj o wolności! A przy nas wygrana! Każdy odważnie czoło staw! Idźmy w obronie naszych praw. Do boju! Do boju! Za świętość naszych praw! Srodze przemoc nas gnębiła, Podeptano nasze prawa, Ojców naszych, nasza sława Pośmiewiskiem wrogów była. W mściwą dłoń...
Precz stąd, tyranie, precz stąd, precz! Bracia, wolności wznieśmy miecz. Do broni, do broni! Za wolność wznieśmy miecz. Ufność znikła między nami. Nagradzano przeniewierstwa, Otaczano nas szpiegami, Uprawiano fałsz i zdzierstwa. W mściwą dłoń...
Roty najeźdźców trzeba znieść, Litwie odzyskać wolność, cześć. Na Litwę, na Litwę! Odzyskać Litwie cześć! Litwa dotąd jarzmo dźwiga, Wróg tam pastwi się bezkarnie, Jakież serce się nie wzdryga Na bezprawia, na męczarnie? W mściwą dłoń...
Za: J. Cepelli, Śpiewnik strzelecki szkoły junaka dla organizacyj przysposobienia wojskowego, Warszawa 1933.
January Suchodolski, Generałowie Chłopicki i Skrzynecki na czele wojsk polskich (XIX)
Wojciech Kossak, Bitwa pod Olszynką Grochowską (1931)
* Utwór został skomponowany przez Karola Kurpińskiego, zaś za autora tekstu uznaje się Jędrzeja Słowaczyńskiego. Ten marsz obozowy został napisany „ku pokrzepieniu serc” w nocy z 1 na 2 lutego 1831 roku. Miał być utworem okolicznościowym upamiętniającym odjazd Józefa Chłopickiego ze stolicy do obozu wojennego pod Olszynką Grochowską, a stał się wezwaniem do boju, swoistą pobudką wojenną. Rozpisany na głosy solowe, chór i orkiestrę, pierwszy raz został wykonany już kilka dni później (8 lutego) w Teatrze Narodowym. Pieśń znana także pod tytułem Marsz obozowy.
15
BŁĘKITNE ROZWIŃMY SZTANDARY
Błękitne rozwińmy sztandary,
176
CD 2
5
Czas strząsnąć zwątpienia już pleśń. Niech w sercach zagorze znicz wiary I gromka niech ozwie się pieśń!
Już świta! Już grają pobudki! Już Jezus przybliża się ku nam! Żyj, święta radości! Precz smutki! Pan idzie i pierzcha w cień kłam!
Spod znaku Maryi rycerski my huf! Błogosław nam, Chryste, na bój! Stajemy, jak ojce, by służyć Ci znów! My Polska, my naród, lud Twój!
Pan idzie! Słoneczność rozlewa się w krąg! Pan idzie na świata siąść tron! Drży szatan, wysuwa mu berło się z rąk! Słyszycie? Zwycięstwa gra dzwon!
O, Bogarodzico Dziewico! Tchnij siły w Mariański ten zew! Z otwartą stajemy przyłbicą! I serca Ci niesiem, i krew!
Siać miłość będziemy wśród burzy i słot! W zwycięski Ty powiedź nas szlak! A gdy nam tchu będzie i mocy już brak, Do nieba pokieruj nasz lot!
Za: M. Straszewicz, Ojców naszych śpiew. Pieśni patriotyczne, Komorów 1992.
Autor nieznany, Portret generała Józefa Hallera
Generał Józef Haller – z prawej (ok. 1918). Fot. Balcer~commonswiki
* Pisząc ten tekst i muzykę, ksiądz Józef Jarzębowski MIC, wielki patriota, zawarł w nim swoje oddanie Chrystusowi i Matce Bożej Maryi. Pisząc o błękitnych sztandarach autor nawiązywał do koloru mundurów armii dowodzonej przez generała Józefa Hallera, zwanej z tego względu „błękitną” (ksiądz Jarzębowski przyjaźnił się zresztą z generałem Hallerem aż do śmierci tego drugiego). Utwór funkcjonuje także pod innym tytułem: Hymn Sodalicji Mariańskiej, gdyż autor był członkiem Sodalicji Mariańskiej.
177
BOGURODZICA
178
CD 2
2
Bogurodzica, Dziewica,
Bogiem sławiena Maryja! U Twego Syna, Gospodzina, Matko zwolena1, Maryja, Zyszczy2 nam, spuści3 nam! Kyrie eleison.
Twego dziela4 Krzciciela, Bożycze5, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze! Słysz modlitwę, jąż nosimy. A dać raczy, Jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt! Kyrie eleison.
Jasnogórski Cudowny obraz Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej (Czarna Madonna) nieznanego autorstwa (I-XIV)
Objaśnienia: 1) Zwolena – wybrana, będąca we czci. 2) Zyszczy – pozyskaj. 3) Spuści – ześlij. 4) Twego dziela – dla, ze względu na Twego. 5) Bożycze – Synu Boga.
Za: J. Cepelli, Śpiewnik strzelecki szkoły junaka. Dla organizacyj przysposobienia wojskowego, Warszawa 1933.
Autor nieznany, Oddział powstańców styczniowych pod Jasną Górą (XIX)
* Według historyków i literaturoznawców Bogurodzica jest najstarszą polską pieśnią religijną. Jako oficjalny hymn dynastii Jagiellonów (znaczenie to utraciła w drugiej połowie XVI wieku) stała się także pieśnią bojową polskiego rycerstwa. Kronikarz Jan Długosz nazwał ją patrium carmen (pieśń ojczysta). Powstała prawdopodobnie w 1386 roku. Autor słów nie jest znany, choć zapewne należy mówić o wielu autorach, gdyż w XV wieku pieśń liczyła już sobie 27 zwrotek.
179
POEZJA
ANONIM
DO BRONI!
(FRAGMENTY)
Do broni, żywo do broni! Żyje Polska, żyje sława, Chwytaj zbroję, siodłaj koni, Dobra nasza z Bogiem sprawa! Hej, bracia, żywo i śmiele, W kim dusza gore cnotliwa, Dzielny Kościuszko na czele I ojczyzna nas wzywa! (...) Ojczyzno droga i luba, Krew to twoja, co w nas płynie, Nie upadnie twoja chluba, Aż ostatni z nas nie zginie. Żyjem, póki twego bycia, Bóg twoim synom pomoże, Niewart ciebie, niewart życia, Kto w niewoli żyć może! 1794 r.
ADAM ASNYK
MIEJMY NADZIEJĘ
(FRAGMENTY)
Miejmy nadzieję!... nie tę lichą, marną, Co rdzeń spróchniały w wątły kwiat ubiera, Lecz tę niezłomną, która tkwi jak ziarno Przyszłych poświęceń w duszy bohatera. Miejmy nadzieję!... nie tę chciwą złudzeń, Ślepego szczęścia płochą zalotnicę, Lecz tę, co w grobach czeka dnia przebudzeń I przechowuje oręż i przyłbicę. Miejmy odwagę!... nie tę jednodniową, Co w rozpaczliwym przedsięwzięciu pryska,
194
Juliusz Kossak, Polscy szwoleżerowie w bitwie (1883)
Lecz tę, co wiecznie z podniesioną głową Nie da się zepchnąć z swego stanowiska. Miejmy odwagę!... nie tę tchnącą szałem, Która na oślep leci bez oręża, Lecz tę, co sama niezdobytym wałem Przeciwne losy stałością zwycięża. (...) Przestańmy własną pieścić się boleścią, Przestańmy ciągłym lamentem się poić: Kochać się w skargach jest rzeczą niewieścią, Mężom przystoi w milczeniu się zbroić... Lecz nie przestajmy czcić świętości swoje I przechowywać ideałów czystość; Do nas należy dać im moc i zbroję, By z kraju marzeń przeszły w rzeczywistość. 6 maj 1871 r.
ADAM ASNYK
PÓKI W NARODZIE MYŚL SWOBODY ŻYJE Póki w narodzie myśl swobody żyje, Wola i godność, i męstwo człowiecze, Póki sam w ręce nie odda się czyje I praw się swoich do życia nie zrzecze. To ani łańcuch, co mu ściska szyję, Ani utkwione w jego piersiach miecze, Ani go przemoc żadna nie zabije — I w noc dziejowej hańby nie zawlecze. Zginąć on może z własnej tylko ręki: Gdy nim owładnie rozpacz senna, głucha, Co mu spoczynek wskaże w grobie miękki I to zwątpienie, co szepcze do ucha: Że jednym tylko lekarstwem na męki Jest dobrowolne samobójstwo ducha. 7 styczeń 1884 r.
Wojciech Kossak, Hetman Żółkiewski z husarią (1936)
195
KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI
BYŁEŚ JAK WIELKIE, STARE DRZEWO... Byłeś jak wielkie, stare drzewo, narodzie mój jak dąb zuchwały, wezbrany ogniem soków źrałych1, jak drzewo wiary, mocy, gniewu. I jęli ciebie cieśle orać i ryć cię rylcem u korzeni, żeby twój głos, twój kształt odmienić, żeby cię zmienić w sen upiora. Jęli ci liście drzeć i ścinać, byś nagi stał i głowę zginał. Jęli ci oczy z ognia łupić, byś ich nie zmienił wzrokiem w trupy. Jęli ci ciało w popiół kruszyć, by wydrzeć Boga z żywej duszy. I otoś stanął sam, odarty, jak martwa chmura za kratami, na pół cierpiący, a pół martwy, poryty ogniem, batem, łzami. W wielości swojej — rozegnany, w miłości swojej — jak pień twardy, haki pazurów wbiłeś w rany swej ziemi. I śnisz sen pogardy. Lecz kręci się niebiosów zegar i czas o tarczę mieczem bije i wstrząśniesz się z poblaskiem nieba, posłuchasz serca: serce żyje. I zmartwychwstaniesz jak Bóg z grobu z huraganowym tchem u skroni, ramiona ziemi się przed tobą otworzą. Ludu mój! Do broni! IV 1943 r.
196
Objaśnienia: 1) źrały – (daw.) dojrzały.
Trzej członkowie ochotniczej policji przed Teatrem Wielkim w Warszawie obserwują niemieckie bombardowanie. Na kolumnie plakat propagandowy: „Do broni. Zwarci i zjednoczeni zwyciężymy wroga” (1939). Fot. Julien Bryan
KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI
ELEGIA O... [CHŁOPCU POLSKIM] Oddzielili cię, syneczku, od snów, co jak motyl drżą, haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią, malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, wyszywali wisielcami drzew płynące morze. Wyuczyli cię, syneczku, ziemi twej na pamięć, gdyś jej ścieżki powycinał żelaznymi łzami. Odchowali cię w ciemności, odkarmili bochnem trwóg, przemierzyłeś po omacku najwstydliwsze z ludzkich dróg. I wyszedłeś, jasny synku, z czarną bronią w noc, i poczułeś, jak się jeży w dźwięku minut — zło. Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło? 20 III 1944 r.
KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI
Pomnik Małego Powstańca w Warszawie (2008). Fot. Cezary p
OJCZYZNA II Ziemio krwią i ogniem płynąca, na rozdrożach twoich stoję — tułacz jesieni i zanim cię ramionami ogarnę, słyszę takt twego serca, takt moich kroków. Serca nieodmienne przez gorzki potop, serca spalone czarne zawiesić na sosnach twoich — wotum. Ziemio nieskojarzona niebu, osobna, wypalona wiekami, piętnem. Milionem grobów słyszę rytm twój niedoczekany: góry ławą bijące do morza jak tętno. Szeroko drży oskarżone niebo wbite na zgliszcza — na pal i jak period po nocach uderza o burzę żal: śmierć mnie ucałuje, śmierć mnie ucałuje, ale nie ty.
Budowa rowu przeciwczołgowego na Woli podczas powstania warszawskiego (1944). Fot. autor nieznany
197
SŁOWNIK
Zwycięstwo Rzeczypospolitej pod Grunwaldem miało niebagatelne znaczenie polityczne i sprawiło, że dynastia Jagiellonów stała się jedną z najważniejszych w Europie. Militarnie jednak zwycięstwo to nie zostało wykorzystane, ponieważ Władysław Jagiełło, opóźniając pościg za wojskami krzyżackimi, stracił szansę na zdobycie Malborka. O szczegółach bitwy można przeczytać w kilku zachowanych do obecnych czasów źródłach. Najważniejszym z nich jest Kronika konfliktu napisana przez naocznego świadka wydarzeń w 1410 roku. Kolejnym źródłem jest kronika Historiae Polonicae autorstwa Jana Długosza. Wielka bitwa została upamiętniona na obrazie autorstwa Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem, namalowanym przez niego w latach 1875-1878. Obraz o niebagatelnych rozmiarach 426 × 987 cm od 1945 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Wydarzenia z 15 lipca 1410 roku w każdą rocznicę bitwy są na polach Grunwaldu inscenizowane przez bractwa rycerskie z całej Europy. Bitwa doczekała się także swojej wersji fabularnej, wątek wojny polsko-krzyżackiej został podjęty przez Henryka Sienkiewicza w powieści Krzyżacy. W 2010 roku odbyły się obchody 600-lecia bitwy. Z tej okazji Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę o nominale 10 zł o nazwie Wielkie Bitwy – Grunwald. Różne inicjatywy upamiętniające to wydarzenie zostały podjęte także przez zwykłych obywateli. Można do nich zaliczyć m.in. inicjatywę grupy hafciarek, które wyhaftowały obraz Bitwa pod Grunwaldem. Dzieło o wymiarach oryginalnego obrazu Matejki było przez nie haftowane ponad 4 lata.
BRANKA
Artur Grottger, Branka (1863)
– to zwyczajowe określenie poboru młodych polskich mężczyzn do wojska rosyjskiego. Taki pobór został przeprowadzony w 1863 roku. Władze rosyjskie zaniepokojone nasilającymi się nastrojami niepodległościowymi wśród polskiej ludności postanowiły ubiec polskich patriotów. Pobór odbył się na podstawie imiennych, a nie losowych list jak miało to miejsce do tej pory. Taki sposób przeprowadzenia branki i utrzymywanie jej przez władze zaborcze w tajemnicy świadczy o tym, że miała ona zapobiec wybuchowi powstania. W rzeczywistości tylko go przyśpieszyła. Polacy zaalarmowani działaniami rosyjskimi sformowali pierwsze oddziały powstańcze. 22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe.
CHRZEST POLSKI – to określenie aktu, który zainicjował ewangeli-
zację kraju Mieszka I. Przyjmuje się, że proces ten rozpoczęty został osobistym chrztem księcia Polan w 966 roku, a zakończył się na przełomie XIV i XV wieku, gdy wypleniono z ziem polskich ostatnie przejawy starych wierzeń. Wraz z władcą wiarę chrześcijańską przyjął jego dwór. Mieszko I nie chciał, by jego kraj był chrystianizowany przez Niemców, którzy zagrażali istnieniu jego państwa. Zdecydował się na przyjęcie chrztu z rąk Czechów. Chrzest poprzedzony został zawarciem sojuszu z Czechami, umocnionego ślubem Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą. Przyjęcie chrześcijaństwa w obrządku zachodnim na stałe związało Polskę z zachodnim kręgiem kultury europejskiej. Mieszko I stał się władcą równym europejskim książętom, z którymi od tej pory mógł zawierać sojusze i przymierza. Przyjęcie wiary chrześcijańskiej ułatwiło również polskiemu władcy zintegrowanie jego państwa.
236
Jan Matejko, Mieszko I – fragment (XIX)
W 2016 roku przypada jubileusz 1050-lecia chrztu Polski. Z wydarzeniem tym związane są liczne uroczystości państwowe i Kościelne. Nie można zapomnieć o poprzednim jubileusz. Uroczystość Millenium Chrztu Polski przypadająca na 1966 rok w trudnych dla Kościoła i Polaków czasach PRL-u odnowiła i pogłębiła wśród społeczeństwa świadomość chrzcielną.
CICHOCIEMNI
– byli to specjalnie wyszkoleni żołnierze, którzy na terenie okupowanej podczas II wojny światowej Polski mieli prowadzić działania dywersyjno-rozpoznawcze oraz organizować i szkolić polski ruch oporu. Żołnierze ci przechodzili specjalistyczny i wymagający trening, w tym szkolenie spadochronowe. Byli oni przerzucani z Wielkiej Brytanii drogą lotniczą do kraju, gdzie trafili na niemal wszystkie odcinki walk prowadzonych przez AK. Pierwsza ekipa cichociemnych wylądowała na terenie okuGen. Władysław Sikorski dekoruje powanej Polski w nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku. W chwili cichociemnych w ośrodku szkoleniowym skoku każdy żołnierz awansował o jeden stopień. Wielu z ci- w Audley End (1942). Fot. autor nieznany chociemnych poniosło bohaterską śmierć w walce z wrogiem. Pochodzenie nazwy wiąże się z tym, że żołnierze wracający z kursów do swoich jednostek byli zobowiązani do zachowania całkowitej tajemnicy o szczegółach dotyczących szkolenia. Po 1945 roku żołnierze wchodzący w skład formacji byli prześladowani przez rząd Polski Ludowej, a na ośmiu z nich wykonano karę śmierci. Sama nazwa „cichociemni” była w PRL-u zakazana. Obecnie tradycje cichociemnych zostały przejęte przez Jednostkę Wojskową GROM.
CUD NAD WISŁĄ
– to popularne określenie Bitwy Warszawskiej, jednego z najważniejszych starć w historii Polski, Europy i świata. Za twórcę tej nazwy uznaje się Stanisława Strońskiego, ale po raz pierwszy w publicznym wystąpieniu tego sformułowania użył Wincenty Witos. Określeniem mówiącym o cudzie nad Wisłą chętnie posługiwali się polityczni przeciwnicy Józefa Piłsudskiego, którzy w ten sposób chcieli umniejszyć zasługi Marszałka w przełamaniu bolszewickiej ofensywy. Nazwa ta szybko nabrała religijnego charakteru i dzień upamiętniający Bitwę Warszawską został połączony ze świętem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny przypadającym na 15 sierpnia, czyli dzień poprzedzający rozpoczęcie kluczowej ofensywy prowadzonej przez Piłsudskiego, która doprowadziła do pokonania wojsk bolszewickich. W latach 1919-1920 II Rzeczpospolita Polska pozostawała w trudnej sytuacji. Młode państwo borykało się z wieloma problemami organizacyjnymi. Jeszcze nie w pełni została uregulowana sprawa granic. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego o przynależności Zdzisław Jasiński, Alegoria Warmii, Mazur i Śląska do państwa polskiego miały zdecydować plezwycięstwa w 1920 roku (1920) biscyty przeprowadzone wśród ludności zamieszkującej te tereny. Gospodarka dopiero podnosiła się po zniszczeniach wojennych. Niepodległa Polska stała przed trudnym wyzwaniem scalenia trzech dzielnic rozbiorowych na płaszczyźnie administracyjnej, prawnej i ekonomicznej. Tę sytuację pragnęli wykorzystać Rosjanie, którzy dążyli
237
na Jasnej Górze przez około milion Polaków. Rotę ślubowania w zastępstwie za Prymasa Polski odczytał bp Michał Klepacz. Prymas Wyszyński w dniu składania ślubowania nadal przebywał w odosobnieniu w Komańczy, gdzie złożył śluby w duchowej łączności z Jasną Górą. Pięćdziesiąt lat po tym wydarzeniu (26 sierpnia 2006 roku) nastąpiło odnowienia Ślubów. Tekst przysięgi przeczytał kard. Józef Glemp, Prymas Polski.
KONSTYTUCJA 3 MAJA
– uznaje się, że była to pierwsza w Europie i druga na świecie ustawa zasadnicza. Uchwalona została 3 maja 1791 roku podczas obrad Sejmu Czteroletniego. Gruntownie zmieniała system ustrojowy Rzeczypospolitej. Biorąc pod uwagę, że Rosja od 1768 roku była gwarantem niezmienności ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów, sprzeciwiła się zarówno obradom sejmu, jak i przyjęciu konstytucji. W związku z obawą przed ingerencją Moskwy, zwolennicy reform przyspieszyli obrady. Wykorzystali nieobecność głównych oponentów i stronników carycy Katarzyny II, którzy nie przybyli na sejm, pozostając jeszcze Autor nieznany, Ogłoszenie Konstytucji na przerwie wielkanocnej. Konstytucja została przyjęta przy3 maja 1791 (XVIII) tłaczającą większością głosów, co owacyjnie przyjął zebrany tłum mieszczan. Konstytucja 3 maja wprowadzała monteskiuszowski podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Ograniczała rozbuchane przywileje prawne i polityczne szlachty. W myśl ustawy mieszczanie zostali objęci prawami publicznymi, a szlachta nieposiadająca ziemi (tzw. gołota) pozbawiona została praw politycznych. Ponadto wprowadzono dziedziczność tronu w ramach dynastii Wettynów, zakazano zawiązywania konfederacji, zniesiono liberum veto, ograniczając zarazem znaczenie sejmików ziemskich. Na mocy tej konstytucji nałożono podatki na przedstawicieli szlachty i duchowieństwa. Katolicyzm został uznany za religię panującą, ale równocześnie gwarantowano swobodę wyznania. Konstytucja obowiązywała przez rok. Jej dorobek został zniweczony przez Rosję, która wspólnie z członkami konfederacji targowickiej wystąpiła w obronie dawnego, niewydolnego ustroju Rzeczypospolitej. Obchody święta upamiętniającego ustanowienia Konstytucji 3 maja zostały zakazane przez władze państw zaborczych. Święto to przywrócono w II Rzeczypospolitej. Zarówno hitlerowscy okupanci podczas II wojny światowej, jak i później poplecznicy ZSRR zdelegalizowali to święto i czynnie walczyli z osobami, które chciały upamiętnić dzieło uzdrowienia ustroju Rzeczypospolitej podjęte na Sejmie Czteroletnim. W 1990 roku święto to zostało przywrócone. Obecnie jest jednym z najważniejszych i uroczyście obchodzonych świąt państwowych.
KOPALNIA „WUJEK”
– to kopalnia węgla kamiennego w Katowicach. W 1981 roku doszło tam do brutalnej pacyfikacji strajku górników, którzy w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego podjęli strajk okupacyjny. Władza komunistyczna skierowała do kopalni duże siły Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej wsparte kompanią czołgów. Akcja tłumienia strajku zakończyła się użyciem siły w stosunku do górników. W krytycznym momencie oddziały specjalne ZOMO oddały strzały w kierunku strajkujących. Zginęło 9 górników, 21 zostało rannych. Ten przejaw brutalnej siły zmusił górników do zakończenia strajku. Od razu po zakończeniu akcji pacyfikacyjnej Służby Bezpieczeństwa aresztowały organizatorów protestu. Winni masakry w kopalni „Wujek” byli chronieni przez władze komunistyczne i w okresie PRL uniknęli kary. Droga do sprawiedliwości, prowadząca do skazania za popełnioną zbrodnię osób odpowiedzialnych za masakrę, była długa. Dopiero po 28 latach postępowania przed polskim sądem
244
osoby bezpośrednio odpowiedzialne za śmierć górników usłyszały wyroki. Niestety pozostałym osobom zamieszanym w masakrę nie udało się udowodnić ich winy. Dla upamiętnienia ofiar masakry w grudniu 1991 roku w Katowicach wzniesiono pomnik poległych górników, a jedną z ulic tego miasta nazwano imieniem „Dziewięciu z Wujka”. Na kanwie wydarzeń, jakie miały miejsce w kopalni w 1981 roku, powstał film pt. Śmierć jak kromka chleba w reżyserii Kazimierz Kutza.
KORPUS OCHRONY POGRANICZA (KOP) – była
to formacja wojskowa czasu pokoju powołana w 1924 roku dla ochrony wschodniej granicy Polski. Celem KOP było przeciwdziałanie przedostawaniu się na tereny II Rzeczypospolitej sowieckich agentów, terrorystów i większych grup dywersyjnych. Od 1921 roku władze sowieckie usiłowały zdestabilizować sytuację w rodzącym się państwie polskim. W tym celu wspierały organizowanie band terrorystycznych wśród mniejszości narodowych w Polsce i inicjowały wyprawy grup dywersyjnych ze swojego terytorium. Kulminacja tych działań nastąpiła w 1924 roku, kiedy jedna Żołnierze Korpusu Ochroz grup zdobyła i splądrowała miasto Stołpce. Żołnierze KOP-u strzegli grany Pogranicza (przed nic, organizując system posterunków, patroli, zasieków, ale także prowa1939). Fot. autor nieznany dzili działalność wywiadowczą. Po zdradzieckiej napaści ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku członkowie korpusu stawili im opór. W październiku 1939 roku formacja została rozwiązana, a jej czonkowie rozpoczęli walkę konspiracyjną. Wielu z nich poniosło śmierć w Katyniu i Charkowie.
KRESY
Uroczystości związane z przyłączeniem Wileńszczyzny do Polski w 1922 roku (1922). Fot. autor nieznany
Wały Hetmańskie we Lwowie ok. 1900 roku (ok. 1900). Fot. Józef Pitułko
lub Kresy Wschodnie to nazwa dawnych pogranicznych ziem polskich usytuowanych na wschodzie kraju. Na przestrzeni dziejów znaczenie tej nazwy ulegało zmianom, ponieważ jest to pojęcie wielowarstwowe, zarówno geograficzno-polityczne, jak i historyczne, socjologiczne, kulturowe i literackie. W okresie II Rzeczypospolitej w skład Kresów wchodziły ziemie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Galicji Wschodniej, a Lwów i Wilno były najważniejszymi kresowymi miastami, centrami kultury polskiej. Był to obszar zróżnicowany narodowo i etnicznie (obok siebie żyli Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Żydzi i Niemcy), obszar wzajemnego przenikania się kultur i uwarunkowań politycznych, co szczególnie w XX wieku na kanwie silnych tendencji nacjonalistycznych prowadziło do konfliktów. Kresy są mocno zakorzenione w polskiej kulturze, przypominają czasy chwały i potęgi Rzeczypospolitej, ale także okres męczeństwa i śmierci wielu Polaków. Kresy bardzo mocno ucierpiały podczas II wojny światowej. Ziemie te były okupowane przez ZSRR, a po zakończeniu wojny, zostały odłączone od polskiej macierzy. Włączono je w skład republik związkowych ZSRR:
245
KONSTYTUCJA
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Z DNIA 2 KWIETNIA 1997 ROKU PREAMBUŁA W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenioną w chrześcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartościach, nawiązując do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowiązani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysiącletniego dorobku, złączeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po świecie, świadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.
266
ROZDZIAŁ I
RZECZPOSPOLITA Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. 2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. Art. 7. Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Art. 8. 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
267
Art. 50. Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Art. 51. 1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. 2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. 3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa. 4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. 5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa. Art. 52. 1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. 2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie. 4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju. 5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe. Art. 53. 1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. 2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio. 4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. 5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób. 6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. 7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania. Art. 54. 1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Procesja podczas uroczystości Bożego Ciała w Sanoku w 2014 r. (2014). Fot. Silar
272
2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej. Art. 55. 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3. 2. Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję: 1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz 2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku. 3. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji. 4. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela. 5. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd. Art. 56. 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE Art. 57. Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa. Art. 58. 1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się. 2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd. 3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami. Art. 59. 1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców. Biały Marsz w Krakowie z dnia 7.04.2005 r. (2005). Fot. Krasnall~commonswiki
273
OBOWIĄZKOWA LEKTURA KAŻDEGO POLAKA! „Księga patriotyczna” to publikacja, która promuje polską kulturę.
Znajomość dziedzictwa narodowego pozwala budować tożsamość każdego Polaka, sprzyja kształtowaniu postaw obywatelskich oraz poczuciu więzi społecznej i solidarności.
Książka zawiera: • najpiękniejsze i najbardziej popularne pieśni patriotyczne: wojskowe, religijne, harcerskie, ludowe, m.in. „Mazurek Dąbrowskiego”, „Błękitne rozwińmy sztandary”, „Boże, coś Polskę”; • opracowania muzyczne utworów – linie melodyczne; • unikatowe opisy wyjaśniające genezę pieśni lub nawiązujące do historii naszego kraju; • wybór poezji patriotycznej autorstwa m.in.: Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Marii Konopnickiej czy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego; • słownik pojęć patriotycznych i najważniejszych wydarzeń z historii Polski; • tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; • obrazy i zdjęcia ukazujące najważniejsze i najbardziej wzruszające momenty z dziejów naszej Ojczyzny. Do książki dołączono 2 płyty CD „Najpiękniejsze pieśni patriotyczne” w wykonaniu chóru Polish Chamber Voices nagrane w kaplicy św. Józefa na Halach przy Jasnej Górze w Częstochowie. Gościnnie na płytach występuje Adam Hutyra. CD 1 1. Ojczyzna 2. Mazurek Dąbrowskiego 3. Pierwsza kadrowa 4. Wojenko, wojenko 5. Przybyli ułani pod okienko 6. Jeszcze jeden mazur dzisiaj 7. O mój rozmarynie 8. Do polskiego wojska 9. Warszawianka 1831 roku 10. O Polsko!
Patronat medialny:
CD 2 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Moja piosnka II Bogurodzica Gaude, mater Polonia Boże, coś Polskę Błękitne rozwińmy sztandary Rota Cześć polskiej ziemi Hymn do miłości Ojczyzny Pieśń konfederacji barskiej Wisło moja stara
Zamówienia można składać na www.sfinks.info i telefonicznie 801 555 550
Cena 49,99 zł www.sfinks.info ISBN 978-83-63624-91-0
9 788363 624910
www.sfinks.info
Poleca: