SPIS TREŚCI Wstęp......................................................................................................................................5 A gdy na wojenkę szli Ojczyźnie służyć...........................................................................................6 Błękitne rozwińmy sztandary............................................................................................................8 Bogurodzica....................................................................................................................................10 Boże, coś Polskę.................................................................................................................................12 Cześć polskiej ziemi, cześć.............................................................................................................14 Dalej, bracia, do bułata.....................................................................................................................16 Do polskiego wojska.........................................................................................................................18 Gaude, mater Polonia........................................................................................................................20 Góralu, czy ci nie żal..........................................................................................................................22 Grzmią pod Stoczkiem armaty........................................................................................................24 Harcerski marsz żałobny..................................................................................................................26 Hej, hej, ułani!.....................................................................................................................................28 Hej, orle biały......................................................................................................................................30 Hymn do miłości ojczyzny................................................................................................................34 Jak długo w sercach naszych.............................................................................................................36 Jeszcze jeden mazur dzisiaj..............................................................................................................38 Kołysanka o zakopanej broni..........................................................................................................40 Krakowiak Kościuszki.......................................................................................................................42 Kto handluje, ten żyje.......................................................................................................................44 Legiony to zwycięska nuta..............................................................................................................46
Rizzi Zannoni, Mapa Warszawy (1772)
Marsz, marsz, Polonia................................................................................................................................48 Mazur kajdaniarski....................................................................................................................................50 Mazurek Dąbrowskiego.............................................................................................................................52 Miałeś, chamie, złoty róg.........................................................................................................................54 Modlitwa do Królowej Polskiej.................................................................................................................56 O mój rozmarynie.....................................................................................................................................58 Pałacyk Michla...........................................................................................................................................60 Piechota (Nie noszą lampasów...)............................................................................................................62 Piechota (Maszerują strzelcy...)................................................................................................................64 Pierwsza Brygada........................................................................................................................................66 Pierwsza kadrowa.......................................................................................................................................68 Pieśń konfederacji barskiej......................................................................................................................70 Piękna nasza Polska cała..........................................................................................................................72 Płynie Wisła, płynie...................................................................................................................................74 Pod żaglami „Zawiszy”..............................................................................................................................76 Przybyli ułani pod okienko......................................................................................................................78 Rota....................................................................................................................................................80 W krwawem polu.......................................................................................................................................82 Warszawianka 1831 roku...........................................................................................................................84 Wisło moja stara..........................................................................................................................................88 Wojenko, wojenko......................................................................................................................................90 Źródła ilustracji...........................................................................................................................................92
Erik Dahlbergh, Mapa oblężonego przez Szwedów Krakowa (1655)
4
WSTĘP Ojczyzna jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli i jako taka jest też wielkim obowiązkiem. Święty Jan Paweł II
Wszyscy mamy jeden wspólny dom, w którym żyjemy — Polskę. Naszą publikacją pragniemy przyczynić się do pielęgnowania patriotyzmu. W książce znajdują się pieśni, które nasi przodkowie śpiewali w chwilach narodowych triumfów, jak również w momentach tragicznych. Wczytując się w teksty zamieszczonych utworów poznają Państwo nadzieje i przymioty Polaków żyjących w dawnych czasach. Do wszystkich piosenek zostały dołączone linie melodyczne. Każdy z zamieszczonych utworów ma swoją historię, ściśle powiązaną z dziejami Polski. Odkrywamy ją przed Państwem w dołączonych opisach. Uwzględniają one informacje o autorach tekstów i melodii, rolę, jaką piosenki odegrały w dziejach narodu, a także kontekst historyczny ich powstania. Dużym atutem książki jest szata graficzna. Dzięki wybranym przez nas zdjęciom i obrazom mogą Państwo przenieść się do czasów m.in. uchwalenia Konstytucji 3 maja, powstań narodowych czy też II wojny światowej. Do części nakładu publikacji zostały dołączone dwie płyty CD zatytułowane „Najpiękniejsze pieśni patriotyczne”, na których znajdują się tradycyjne utwory patriotyczne i religijne w wykonaniu chóru Polish Chamber Voices, nagrane w kaplicy św. Józefa na Halach przy Jasnej Górze w Częstochowie. Życzymy Państwu miłej lektury i tego, aby serca wszystkich nas rosły podczas śpiewania pieśni patriotycznych.
Redakcja Wydawnictwa Sfinks
5
A GDY NA WOJENKĘ SZLI OJCZYŹNIE SŁUŻYĆ
A gdy na wojenkę szli Ojczyźnie służyć,
wicher wiał im w oczy od rozstajnych dróg, niebo się nad nimi zaczynało chmurzyć, pod deszczową chmurą w polu krakał kruk. Nikt im iść nie kazał... poszli – bo tak chcieli, bo takie dziedzictwo wziął po dziadku wnuk... Nikt nie pytał o nic, a wszyscy wiedzieli, za co idą walczyć, komu płacić dług. Matki się u strzemion synom nie wieszały, żony się pod nogi nie kładły na próg, dzieci nie płakały, dzieci nie wołały ojców, których w polu śmiercią witał wróg. Poszli śpiewający, krwawym trudom radzi, ledwie przed świtaniem zagrał złoty róg. Matki im mówiły: – Niech was Bóg prowadzi! Żony im mówiły: – Niech was strzeże Bóg!
6
Tylko w ciemne nocki, kiedy po ugorze szedł spod czarnych borów głuchy armat huk, ktoś się cicho modlił w murowanym dworze, ktoś w bielonej izbie głową bił o próg. A gdy do Warszawy, do samej Warszawy dojść we krwi i ranach pozwolił im Bóg, witał ich milczeniem tłum zawsze ciekawy, milcząc deptał serca rzucone na bruk. Za: A. Roliński, A gdy na wojenkę szli Ojczyźnie służyć. Pieśni i piosenki żołnierskie z lat 1914-1918: antologia, Kraków 1996.
Artur Grottger, Pożegnanie powstańca – fragment (1866)
* 21 września 1914 roku Legion Śląski odpowiedział na apel mobilizacyjny Józefa Piłsudskiego. Legionistów poprowadzili Hieronim Przepiliński, Feliks Hajduk i Jan Łysek, a żołnierze ruszyli z Parku Adama Sikory w Cieszynie, by przez cztery kolejne lata walczyć za niepodległość Ojczyzny. Pieśń Edwarda Słońskiego, napisana 1 grudnia 1915 roku w Warszawie, nawiązuje do ich patriotyzmu i szczerego oddania Ojczyźnie. Muzykę skomponował Feliks Halpern.
7
BOŻE, COŚ POLSKĘ
boże, coś Polskę przez tak liczne wieki
Otaczał blaskiem potęgi i chwały, Coś ją osłaniał tarczą swej opieki Od nieszczęść, które przygnębić ją miały. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie: Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie!
12
Ty, któryś potem tknięty jej upadkiem, Walczących wspierał za najświętszą sprawę I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem W nieszczęściach samych pomnażał ich sławę. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Wróć naszej Polsce świetność starożytną, Użyźniaj pola, spustoszone łany, Niech szczęście, spokój na nowo zakwitną! Przestań nas karać, Boże zagniewany! Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Boże najświętszy, przez Chrystusa rany Świeć wiekuiście nad braćmi zmarłymi. Spojrzyj na lud Twój niewolą znękany, Przyjmij ofiary synów polskiej ziemi. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Boże, którego ramię sprawiedliwe Żelazne berła władców świata kruszy, Skarć naszych wrogów zamiary szkodliwe, Obudź nadzieję w biednej naszej duszy. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Gdy naród polski dzisiaj we łzach tonie, Za naszych braci poległych błagamy, By ich męczeństwem uwieńczone skronie Nam do wolności otworzyły bramy. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Boże najświętszy, przez Twe wielkie cudy Oddalaj od nas klęski, mordy boju; Połącz wolności węzłem Twoje ludy Pod jedno berło Anioła Pokoju. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Niedawnoś wolność zabrał z polskiej ziemi, A łez, krwi naszej popłynęły rzeki, Jakże to musi być okropnie z tymi, Którym ojczyznę zabierasz na wieki. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Boże najświętszy, od którego woli Istnienie świata całego zależy, Wyrwij lud polski z tyranów niewoli, Wspieraj szlachetne zamiary młodzieży. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Jedno Twe słowo, o wielki nasz Panie, Z prochów nas podnieść znowu będzie zdolne; A gdy zasłużym na Twe ukaranie, Obróć nas w prochy, ale prochy wolne! Przed Twe ołtarze zanosim błaganie...
Za: Z. Adrjañski, Złota księga pieśni polskich. Pieśni, gawędy, opowieści, Warszawa 1994.
Witold Piwnicki, Bitwa pod Cecorą (1887)
* Pierwowzorem hymnu był wiersz napisany przez Alojzego Felińskiego z okazji rocznicy ustalenia Królestwa Kongresowego w 1816 roku. Na obecny kształt hymnu miał wpływ również wiersz Antoniego Góreckiego Hymn do Boga – jeszcze przed 1820 rokiem nieznany autor (prawdopodobnie student warszawski) dokonał połączenia obu utworów w jeden, dodając refren: „Przed Twe ołtarze zanosim błaganie, naszą Ojczyznę racz nam wrócić, Panie”. Podobnie jak tekst, tak i zapis nutowy ma kilku autorów. Pierwszym jest Jean Pierre Solié, za drugiego autora uważa się Jana Nepomucena Kaszewskiego, jednak w latach 60. XIX wieku melodię Kaszewskiego zastąpiono melodią pieśni kościelnej Serdeczna Matko. Utwór ten pretendował w latach 20. XX wieku do rangi hymnu polskiego.
13
CZEŚĆ POLSKIEJ ZIEMI, CZEŚĆ
Cześć polskiej ziemi, cześć, Ojczyźnie naszej cześć, Cześć polskiej ziemi, Cześć Polsce, cześć! Kto się jej synem zwie, W kim polska dusza wre, Niech stanie w grona te Pieśń chwały wznieść.
Czuwajmy, aby wróg nie zmylił naszych dróg. Czuwajmy, aby wróg nie chciał nas zwieść. Niech kocha brata brat, niech kwitnie zgodny ród, nie da się Polska zwieść, cześć Polsce cześć! Za: J.K. Lasocki, Śpiewnik na chór mieszany a cappella, Kraków 1973.
14
Juliusz Kossak, Bitwa pod Ostrołęką (1873)
Bogdan Pavlovich Willewalde, Bitwa pod Grochowem (ok. 1850)
* Inne tytuły utworu to: Cześć polskiej ziemi z 1830 roku i Hymn narodowy. Tekst piosenki był niezwykle długi, gdyż Feliks Frankowski napisał aż 26 zwrotek. Pierwotna melodia została zapożyczona z hymnu angielskiego, później muzykę do tekstu napisał Stanisław Surzyński (miała ona już charakter fanfarowo-hymniczny). Pieśń została napisana w czasie powstania listopadowego w 1830 roku, ale nie straciła na popularności, gdy powstanie się zakończyło. Dzisiaj śpiewa się głównie pierwszą i ostatnią zwrotkę.
15
GAUDE, MATER POLONIA
Gaude, mater Polonia.
20
Prole fecunda nobili, Summi Regis magnalia Laude frequenta vigili.
Tyranni truculentiam, Qui dum constanter arguit, Martyrii victoriam Membratim caesus meruit.
Cuius benigna gratia, Stanislai Pontificis Passionis insignia Signis fulgent mirificis.
Novum pandit miraculum Splendor in sancto ceritus, Redintegrat corpusculum Sparsum caelestis medicus.
Hic certans pro iustitia, Regis non cedit furiae; Stat pro plebis iniuria Christi miles in acie.
Sic Stanislaus pontifex Transit ad caeli curiam, Ut apud Deum opifex Nobis imploret veniam.
Poscentes eius merita, Salutis dona referunt: Morte praeventi subita Ad vitae potum redeunt. Cuius ad tactum anuli Morbi fugantur turgidi; Ad locum sancti tumuli Multi curantur languidi. Surdis auditus redditur, Claudis gressus officum,
Mutorum lingua solvitur Et fugatur daemonium. Ergo, felix Cracovia, Sacro dotata corpore Deum, qui fecit omnia, Benedic omni tempore. Sit Trinitati gloria, Laus, honor, iubilatio: De Martyris victoria Sit nobis exsultatio. Amen.
Za: Zasoby zgromadzone przez Ośrodek Kultury Biblioteka Piosenki Polskiej w Krakowie, www.bibliotekapiosenki.pl
Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław – fragment (1530-1535)
* W dawnych czasach utwór ten na równi z Bogurodzicą pełnił rolę hymnu narodowego. Dziś wykonywany jest najczęściej podczas uroczystości kościelnych i narodowych. Hymn Gaude, mater Polonia powstał w XIII wieku. Autorem oryginalnego łacińskiego tekstu utworu oraz muzyki do niego jest Wincenty z Kielc, dominikanin, polski poeta i kompozytor. Pieśń po raz pierwszy wykonano podczas uroczystości kanonizacyjnej biskupa Stanisława ze Szczepanowa, która odbyła się w 1254 roku. Melodię Wincenty z Kielc zaczerpnął z trzynastowiecznego hymnu na cześć św. Dominika — Gaude, Mater Ecclesia. W oryginale pieśń jest zapisana w jednogłosie, obecnie śpiewana jest na cztery głosy. Za domniemanego autora opracowania czterogłosowego uważa się Teofila Klonowskiego, znane jest również opracowanie Grzegorza Gorczyckiego. Najpopularniejszym tłumaczeniem jest przekład Leopolda Staffa: O ciesz się, Matko-Polsko, W sławne potomstwo płodna! Króla królów i najwyższego Pana Wielkość uwielbiaj chwałą przynależną.
21
GÓRALU, CZY CI NIE ŻAL
Góralu, czy ci nie żal
Odchodzić od stron ojczystych, Świerkowych lasów i hal — I tych potoków przejrzystych. Góralu, czy ci nie żal? Góralu, wróć się do hal! /2x Góral na góry spoziera I łzy rękawem ociera — I góry porzucić trzeba... Dla chleba, panie, dla chleba! Góralu, czy ci nie żal...
22
Góralu, wróć się do hal! W chatach zostali ojcowie; Gdy pójdziesz od nich hen w dal, Cóż z nimi będzie? Ach, kto wie? Góralu, czyż ci nie żal... A góral jak dziecko płacze; Może już ich nie obaczę! I starych porzucić trzeba, Dla chleba, panie, dla chleba. Góralu, czy ci nie żal... Góralu, nie odchodź, nie! Na wzgórzu u męki Boskiej Tam matka twa płacze cię, Uschnie z tęsknoty i troski. Góralu, czy ci nie żal...
On zwiesił głowę i wzdycha: Oj, dolaż moja! — Rzekł z cicha; I matkę porzucić trzeba... Dla chleba, panie, dla chleba! Góralu, żal mi cię, żal...
Góralu, żal mi cię, żal! I poszedł z grabkami, z kosą, I poszedł z gór swoich w dal... W guńce starganej szedł boso... Góralu, żal mi cię, żal...
Za: M. Straszewicz, Ojców naszych śpiew. Pieśni patriotyczne, Komorów 1992.
Wojciech Gerson, Z Tatr (1875)
Na pocztówce widnieje Giewont (ok. 1900). Fot. J. Ryś
* Autorem utworu jest Michał Bałucki. Tekst powstał w 1865 roku, w krakowskim więzieniu św. Michała, gdzie osadzonemu towarzyszył tęskniący za rodzinnymi stronami góral. Nie jest znany autor muzyki. Prawdopodobnie melodię (na nutę ludową) skomponował Władysław Żeleński, inne źródła podają, że mógł to być Michał Świerzyński. Utwór występuje w kilku wariantach tekstowych. Inne tytuły piosenki to Za chlebem, Góral. W 2005 roku, już po śmierci papieża Jana Pawła II Waldemar Domański, dyrektor Ośrodka Kultury Biblioteka Piosenki Polskiej, dopisał do pieśni ostatnią zwrotkę: Nasz Gazdo, co patrzysz z wysoka, Anieli tam „Barkę” Ci grają, Popatrz na Polskę z obłoka, Tu też dla Ciebie śpiewają.
W 2012 roku podczas 44. Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem górale uroczyście „usynowili” tę dotąd dla nich kontrowersyjną, bo ceperską, pieśń.
23
HYMN DO MIŁOŚCI OJCZYZNY
Święta miłości kochanej Ojczyzny,
Czują Cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe. Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe. Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.
Wolności, której dobra nie docieka Gmin jarzma zwykły, nikczemny i podły, Cecho dusz wielkich, ozdobo człowieka, Strumieniu boski, cnót zaszczycon źródły! Tyś tarczą twoich Polaków od wieka, Z ciebie się pasmem szczęścia nasze wiodły. Większaś nad przemoc, a kto ciebie godny — Pokruszył jarzma, albo padł swobodny.
Za: Tam na błoniu błyszczy kwiecie. Śpiewnik historyczny, Kraków 1984.
34
Józef Chełmoński, Kazimierz Pułaski pod Częstochową w czasie konfederacji barskiej (1875)
Artur Grottger, Modlitwa konfederatów barskich przed bitwą pod Lanckoroną (1863)
* Tekst napisał Ignacy Krasicki. Pierwsza część wiersza powstała po doświadczeniach związanych z konfederacją barską i I rozbiorem Polski. Po raz pierwszy Apostrofę do miłości Ojczyzny opublikowano anonimowo w 1774 roku w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”. Znajduje się ona także w IX pieśni poematu heroikomicznego autorstwa Krasickiego pt. Myszeida. Druga część pieśni pochodzi z innego utworu Krasickiego pt. Wojna chocimska opublikowanego w 1780 roku. Nie udało się ustalić autora pierwszej melodii pieśni, natomiast obecnie śpiewa się ją do muzyki skomponowanej w 1831 roku przez Wojciecha Sowińskiego. Dzięki swej podniosłej treści utwór stał się hymnem Szkoły Rycerskiej w Warszawie.
35
JAK DŁUGO W SERCACH NASZYCH
36
Jak długo w sercach naszych Choć kropla polskiej krwi, Jak długo w sercach naszych Ojczysta miłość tkwi, Stać będzie kraj nasz cały, Stać będzie Piastów gród, Zwycięży Orzeł Biały, Zwycięży polski lud. Jak długo na Wawelu Zygmunta bije dzwon, Tak długo nasza Wisła Do Gdańska płynie wciąż. Zwycięży Orzeł Biały, Zwycięży polski lud, Wiwat: niech żyje Kraków, Nasz podwawelski gród! Jak długo na Wawelu Zygmunta bije dzwon, Tak długo w sercach naszych Brzmi jego dźwięczny ton. Stać będzie kraj nasz cały, Stać będzie Piastów gród, Zwycięży Orzeł Biały, Zwycięży polski lud.
Jak długo na Wawelu Brzmi zygmuntowski dzwon, Jak długo z gór karpackich Rozbrzmiewa polski ton: Stać będzie... Jak długo Wisła wody Na Bałtyk będzie słać, Tak długo polskie grody Nad Wisłą będą stać. Stać będzie... O, wznieś się, Orle Biały, O, Boże, spraw ten cud: Zwycięstwo polskiej sławy Ogląda polski lud. Stać będzie... Jak długo nasza wiara Rozgrzewa polską krew, Tak długo Polska cała, Bo Polak to jak lew. Stać będzie... Za: M. Straszewicz, Ojców naszych śpiew. Pieśni patriotyczne, Komorów 1992.
Pocztówka z widokiem na Wawel (1909). Fot. autor nieznany
* Nie jest znana dokładna data powstania utworu. Antoni Wójcicki sugeruje, iż piosenka powstała podczas plebiscytu na Śląsku, czyli w 1921 roku. Natomiast Leon Łochowski w śpiewniku Pieśń ujdzie cało podaje koniec XIX wieku jako czas powstania utworu. Niemniej jednak wiadomo, że pieśń cieszyła się dużą popularnością, budząc ducha patriotyzmu podczas wspomnianego wyżej plebiscytu. Nie jest znany autor utworu, choć wymienia się nazwisko Konstantego Krumłowskiego, a niewielkiej przeróbki tekstu dokonał ks. Władysław Gajda podczas powstań śląskich. Inne tytuły utworu to: Zwycięży Orzeł Biały, Jak długo w sercu naszym, Jak długo, Jak długo na Wawelu. Muzykę skomponował ks. Władysław Piątkiewicz.
37
MAZUREK DĄBROWSKIEGO
Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy, Co nam obca przemoc wzięła, Szablą odbierzemy. Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski. Za twoim przewodem Złączym się z narodem. Przejdziem Wisłę, Przejdziem Wartę, Będziem Polakami. Dał nam przykład Bonaparte, Jak zwyciężać mamy. Marsz, marsz, Dąbrowski...
52
Jak Czarniecki do Poznania Po szwedzkim zaborze, Dla ojczyzny ratowania Wrócim się przez morze. Marsz, marsz, Dąbrowski... Już tam ojciec do swej Basi Mówi zapłakany: „Słuchaj jeno, pono nasi Biją w tarabany”. Marsz, marsz, Dąbrowski... Za: M. Wacholc, Śpiewnik polski, Warszawa 1991.
Autor nieznany, Portret Jana Henryka Dąbrowskiego (XIX)
* Utwór powstał w lipcu 1797 roku we włoskim miasteczku Reggio Emilia. Autorem słów jest Józef Wybicki. Nie ma zgodności co do autora muzyki. Niektóre źródła opowiadają się za faktem, iż jest to kompozycja ludowa, a autor nie jest znany, inni zaś twierdzą, że muzykę skomponował Michał Kleofas Ogiński, opierając ją na starym ludowym utworze pochodzącym z Podlasia, bardzo popularnym w XVIII wieku. Premiera pieśni odbyła się 20 lipca 1797 roku podczas uroczystości pożegnalnych Legionów Dąbrowskiego, które opuszczały miasteczko. Pieśń śpiewano podczas powstania listopadowego, styczniowego, w czasie rewolucji w 1905 roku oraz w trakcie I i II wojny światowej. Za oficjalny hymn Polski pieśń została uznana 26 lutego 1927 roku. Do tego miana pretendowały także Rota, Hymn do miłości Ojczyzny, Warszawianka, Chorał, Boże, coś Polskę i Pierwsza Brygada.
53
O MÓJ ROZMARYNIE
O mój rozmarynie, rozwijaj się,
58
Pójdę do dziewczyny, Pójdę do jedynej, Zapytam się.
Dadzą mi uniform popielaty, Ażebym nie tęsknił, Ażebym nie tęsknił Do swej chaty.
A jak mi odpowie: „Nie kocham cię!” — Ułani werbują, Strzelcy maszerują — Zaciągnę się.
Dadzą mi manierkę z gorzałczyną, Ażebym nie tęsknił, Ażebym nie tęsknił Za dziewczyną.
Dadzą mi buciki z ostrogami I siwy kabacik, I siwy kabacik Z wyłogami.
A kiedy już wyjdę na wiarusa, Pójdę do dziewczyny, Pójdę do jedynej, Po całusa.
Dadzą mi konika cisawego I ostrą szabelkę, I ostrą szabelkę Do boku mego.
A gdy mi odpowie: „Nie wydam się!” — Hej, tam kule świszczą I bagnety błyszczą — Poświęcę się.
A gdy mnie przyniosą z raną w boku, Wtedy pożałujesz, Wtedy pożałujesz Z łezką w oku.
Powiodą z okopów na bagnety. Bagnet mnie ukłuje, Śmierć mnie pocałuje, Ale nie ty.
Za: W. Jeziorski, Nowy śpiewnik polski 1914-1917, Kraków 1917.
Ułan Legionów Polskich z dziewczyną (1914-1917) Fot. autor nieznany
Wojsko Polskie w okresie międzywojennym (1939). Fot. Sport & General Press Agency Photographer
* Utwór powstał najprawdopodobniej w 1912 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Pierwsze sześć zwrotek zostało ułożonych przez anonimowego autora do melodii ludowej z XVII wieku. Następne trzy zwrotki napisał Wacław Denhoff-Czarnocki, autor tekstów, poeta, literat i dziennikarz. Piosenka była niezwykle popularna w czasie I i II wojny światowej wśród żołnierzy polskich, czego skutkiem jest wiele wariantów tekstowych tej pieśni.
59
PRZYBYLI UŁANI POD OKIENKO
Przybyli ułani pod okienko,/ 2x
Pukają, wołają: — Puść, panienko!/ 2x — O Jezu, a cóż to za wojacy!/ 2x — Otwieraj, nie bój się, to czwartacy./ 2x — Przyszliśmy tu poić nasze konie,/ 2x Za nami piechoty pełne błonie./ 2x — O Jezu, a dokąd Bóg prowadzi?/ 2x — Warszawę odwiedzić byśmy radzi./ 2x Gdy zwiedzim Warszawę, już nam pilno / 2x Zobaczyć to nasze stare Wilno./ 2x
Za: W.Z. Mroczek, Muza Legionów Polskich 1914-1915. Oryginalne śpiewy i śpiewki wojenne z melodiami, Kraków 1916.
78
Fotografia przedstawia Jana Ciurlika, żołnierza 1. Pułku Ułanów Legionów Polskich (1914-1917). Fot. autor nieznany
Ludwik de Laveaux, Marysia – portret Marii Mikołajczykówny, narzeczonej malarza (1892-1893)
* Autorem słów jest prawdopodobnie Feliks Gwiżdż. Z czasem legioniści dopisywali nowe zwrotki, obecnie znamy kilka wariantów tekstu. Piosenka śpiewana jest na melodię ludową. Powstała w 1914 roku. To jedna z najpopularniejszych piosenek śpiewanych w okresie I wojny światowej. Znana jest także pod tytułem Piosenka czwartego szwadronu.
79
WOJENKO, WOJENKO
Wojenko, wojenko, cóżeś ty za pani, /Że za tobą idą, że za tobą idą Chłopcy malowani?/ 2x
Chłopcy malowani, sami wybierani, /Wojenko, wojenko, wojenko, wojenko, Cóżeś ty za pani?/ 2x Na wojence ładnie, kto Boga uprosi — /Żołnierze strzelają, żołnierze strzelają, Pan Bóg kule nosi./ 2x Maszeruje wiara, pot się krwawy leje, /Raz, dwa, stąpaj, bracie, raz, dwa, stąpaj, bracie, To tak Polska grzeje./ 2x Wojenko, wojenko, markietanko szańca, /Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz, Jeśli nie powstańca?/ 2x Jeśli nie powstańca, jeśli nie piechura — /Choć za tobą idzie, choć za tobą idzie Relotonów chmura./ 2x
90
Uskrzydloną chmurą leci wojsko górą — /Ty jednak oddałaś, ty jednak oddałaś Serce nam, piechurom./ 2x Wojenko, wojenko, co za moc jest w tobie, /Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz, W zimnym leży grobie./ 2x Choćby spał już w grobie snem nieprzebudzonym, /Wstanie i podąży, wstanie i podąży Za swym batalionem./ 2x Za: M Straszewicz, Ojców naszych śpiew. Pieśni patriotyczne, Komorów 1992.
Spieszony szwadron ułanów Legionów Polskich (1916). Fot. autor nieznany
Polski ułan podczas szkolenia wojskowego (1938). Fot. Ministerstwo Wojny 1938
* Była to niezwykle popularna piosenka podczas I i II wojny światowej, jednak nie ma zgodności co do autora i dokładnej daty powstania utworu. Bogusław Szul-Skjöldkrona w swoim śpiewniku zanotował, że po raz pierwszy usłyszał go w sierpniu 1917 roku od żołnierzy 3. Pułku Piechoty, jednak nie podał nazwiska autora. W Śpiewniku „Iskier” autorstwo zostało przypisane Feliksowi Gwiżdżowi (recytator, poeta, pisarz, działacz niepodległościowy na Podhalu, Spiszu i Orawie), a data powstania piosenki to 1914 rok. Jeszcze inne źródła tekst przypisują legionowemu poecie Henrykowi Zbierzchowskiemu (poeta, prozaik, dramatopisarz, lwowski bard, laureat nagrody literackiej miasta Lwowa). Bez wątpienia jednak pierwowzorem piosenki jest ludowy utwór, który w antologii Polska pieśń ludowa o wojnie i żołnierzach (wyd. Kraków 1916) zanotował Aleksander Słapa: Wojenka, wojenka, to se piękna pani, Bo se na wojenkę chłopcy malowani.
91
OBOWIĄZKOWA LEKTURA KAŻDEGO POLAKA! „Księga Patrioty” to publikacja, która promuje polską kulturę. Znajomość dziedzictwa narodowego
pozwala budować tożsamość każdego Polaka, sprzyja kształtowaniu postaw obywatelskich oraz poczuciu więzi społecznej i solidarności. Książka zawiera: • najpiękniejsze i najbardziej popularne pieśni patriotyczne: wojskowe, religijne, harcerskie, szkolne, ludowe, m.in. „Błękitne rozwińmy sztandary”, „Rota”, „Góralu, czy ci nie żal”, „Idzie żołnierz borem, lasem”; • opracowania muzyczne utworów – linie melodyczne; • unikatowe opisy wyjaśniające genezę pieśni lub nawiązujące do historii naszego kraju; • obrazy i zdjęcia ukazujące najważniejsze i najbardziej wzruszające momenty z dziejów Polski. Do książki dołączono 2 płyty CD „Najpiękniejsze pieśni patriotyczne” w wykonaniu chóru Polish Chamber Voices nagrane w kaplicy św. Józefa na Halach przy Jasnej Górze w Częstochowie. Gościnnie na płytach występuje Adam Hutyra. CD 1 1. Ojczyzna 2. Mazurek Dąbrowskiego 3. Pierwsza kadrowa 4. Wojenko, wojenko 5. Przybyli ułani pod okienko 6. Jeszcze jeden mazur dzisiaj 7. O mój rozmarynie 8. Do polskiego wojska 9. Warszawianka 1831 roku 10. O Polsko!
Patronat medialny:
CD 2 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Moja piosnka II Bogurodzica Gaude, mater Polonia Boże, coś Polskę Błękitne rozwińmy sztandary Rota Cześć polskiej ziemi Hymn do miłości Ojczyzny Pieśń konfederacji barskiej Wisło moja stara
Zamówienia można składać na www.sfinks.info i telefonicznie 801 555 550
www.sfinks.info ISBN 978-83-63624-67-5
9 788363 624675
www.sfinks.info
Poleca: