Wszystlko o wielkanocy

• ZNACZENIE RELIGIJNE • TRADYCJE • • ZWYCZAJE • CIEKAWOSTKI •

WESOŁEGO ALLELUJA!

+ QUIZ

WIEDZY O WIELKANOCY

DZIAŁ KSIĄŻKI KATOLICKIEJ

WSTĘP Wielkanoc to szczególny czas w życiu każdego chrześcijanina. Czas, w którym po okresie czterdziestodniowego Wielkiego Postu, wyciszenia, rozważań oraz oczyszczania własnych serc i sumień, następuje wielka radość. Jezus zmartwychwstał, alleluja! – unosi się śpiew w kościołach.

Prawdziwy Syn Boży, Pan życia i śmierci, powstał z grobu, niosąc ludziom wiarę w życie wieczne.

Wielkanoc jest najbardziej uroczystym świętem w całym roku liturgicznym. Niedziela Wielkanocna rozpoczyna się już w Wielką Sobotę po zachodzie słońca, a świętowanie Wielkiejnocy rozciąga się na kolejne osiem dni, aż do niedzieli Miłosierdzia Bożego. Z czasem tym wiążą się liczne obrzędy religijne i świeckie, te drugie nierzadko mające swoje korzenie w obrzędowości ludowej i starodawnych zwyczajach witania wiosny. Książka, którą trzymają Państwo w rękach, to swoiste kompendium wiedzy na temat Wielkanocy.

Publikację podzieliliśmy na trzy części: teologiczną, liturgiczną i kulturową. Pierwsza część opowiada o męce i zmartwychwstaniu Jezusa oraz o tym, jaką rolę wydarzenia te odgrywają w wierze chrześcijańskiej. Przybliżamy historię Całunu Turyńskiego, opowiadamy o ofierze Baranka Paschalnego, a także tłumaczymy, jak wyznacza się termin świąt wielkanocnych. Szczególnie natomiast polecamy rozdział dotyczący wielu prób zanegowania faktu zmartwychwstania Syna Bożego, w którym podajemy argumenty za ich nieprawdziwością.

Druga część książki wprowadza w obrzędowość Wielkiego Postu, Triduum Paschalnego i Wielkanocy. Opisujemy tu nabożeństwo Drogi krzyżowej, tradycję strojenia Grobów Chrystusa, zwyczaj święcenia pokarmów w Wielką Sobotę i obrzęd rezurekcji. Przybliżamy także analogiczne święto Paschy obchodzone w Kościołach wschodnich oraz wyjaśniamy znaczenie jajka, kurczaka i wielkanocnego króliczka.

Część ostatnia dotyczy zwyczajów świeckich i ludowych pochodzących z różnych zakątków Polski. Podpowiadamy, jak udekorować pisanki i jakimi daniami podjąć świątecznych gości. A ponieważ czas wielkanocny jest czasem radości, poznają Państwo również zwyczaje i zabawy: odpusty, konne procesje, pucheroki, walatki... Ponieważ część z nich zanika, może warto na nowo wprowadzić je do tradycji świątecznej...

W książce znajdą Państwo pytania quizowe, które pozwolą na sprawdzenie swojej wiedzy na temat Wielkanocy. Życzymy Państwu przyjemnej lektury!

Redaktor naczelna, Patrycja Szulc

3

KU ŻYCIU WIECZNEMU – MĘKA I ŚMIERĆ PANA

Po pojmaniu Chrystus został postawiony przed Sanhedrynem, a następnie przekazany na osąd Poncjuszowi Piłatowi.

Później wydano Go na męki i haniebną śmierć krzyżową. Jezus poniósł tę straszliwą śmierć dla zbawienia ludzi.

Śmierć Chrystusa jest równocześnie ofiarą paschalną, która wypełnia ostateczne odkupienie ludzi przez Baranka, „który gładzi grzech świata” (J 1,29), i ofiarą Nowego Przymierza, przywracającą człowiekowi komunię z Bogiem oraz dokonującą pojednania z Nim przez „Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów” (Mt 26,28).

Katechizm Kościoła Katolickiego, 613.

Jezus doświadczył śmierci dla dobra każdego człowieka. Syn Boży, który stał się człowiekiem, rzeczywiście umarł i został pogrzebany.

Katechizm Kościoła Katolickiego, 629.

6

GOLGOTA

QUIZ

Ewangelie zgodnie podają Golgotę (Mt 27,33; Mk 15,22; J 19,17; Łk 23,33) jako miejsce śmierci Chrystusa. Greckie słowo golgota tłumaczymy jako czaszka (łac. calvaria).

Mianem tym określano jedno ze wzgórz w pobliżu Jerozolimy, gdzie dokonywano egzekucji. Prawdopodobnie nazwa ta pochodzi od czaszki Adama, która zgodnie z żydowską tradycją miała zostać pochowana na jednym ze wzgórz jerozolimskich.

W czasie panowania którego cesarza rzymskiego nauczał, poniósł śmierć i zmartwychwstał Jezus Chrystus? a) Nerona b) Kaliguli c) Tyberiusza

7

PRAWDZIWIE ZMARTWYCHWSTAŁ!

Zmartwychwstanie Jezusa jest tajemnicą, a przyjęcie tego faktu może przekraczać percepcyjne możliwości człowieka. Zapewne z tego powodu pojawiają się próby racjonalizowania tego nadprzyrodzonego wydarzenia.

Uczeni starają się wytłumaczyć je tworząc konstrukcje myślowe mieszczące się w zakresie prawdopodobieństwa i ludzkiego umysłu. Jedni widzą w wydarzeniu paschalnym oszustwo uczniów, inni pozorną śmierć Jezusa itd.

W XIX wieku powstało najwięcej tego typu hipotez.

Uświadomienie sobie stanowisk, które dyskredytowały wyjątkowość wydarzenia paschalnego, jest ważne dla osób wierzących. Wiedza na ten temat pozwala na pełniejsze zrozumienie swojej wiary oraz niezwykłości zmartwychwstania. Pomaga ona również obronić się przed koncepcjami, które fałszywie przedstawiają historię Chrystusa. Najważniejsze spośród tych stanowisk są hipotezy oszustwa, letargu, wizji subiektywnych oraz hipotezy krytycznoliterackie.

Niech radość wielkanocnego poranka będzie waszym udziałem, niech opromieni życie każdego z was nadzieją, ufnością i pokojem.

Na radosną chwilę spotkania ze Zmartwychwstałym Panem, z serca wam błogosławię.

Papież Franciszek

24

Co wiemy o Wielkanocy?

Czy ludzie wychowani w kręgu cywilizacji europejskiej, obyci z religią chrześcijańską, mogą pomylić Judasza z Mojżeszem? Taka ignorancja może wydawać się niemożliwa, a jednak. Redakcja brytyjskiego czasopisma „Sunday Telegraph” postanowiła sprawdzić stan wiedzy swoich czytelników na temat świąt Wielkiej Nocy. Większość respondentów ujawniła brak elementarnej wiedzy na temat Wielkanocy. Wśród błędnych odpowiedzi znalazły się i takie, że Piłat był uczniem Jezusa, a Chrystus został zdradzony przez Mojżesza. Zapewne sonda nie była miarodajna, lecz i tak ujawniła słabnącą wiedzę na temat najważniejszego chrześcijańskiego święta.

Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne. Albowiem Bóg nie posłał swego Syna na świat po to, aby świat potępił, ale po to, by świat został przez Niego zbawiony. Kto wierzy w Niego, nie podlega potępieniu; a kto nie wierzy, już został potępiony, bo nie uwierzył w imię Jednorodzonego Syna Bożego. A sąd polega na tym, że światło przyszło na świat, lecz ludzie bardziej umiłowali ciemność aniżeli światło: bo złe były ich uczynki. Każdy bowiem, kto się dopuszcza nieprawości, nienawidzi światła i nie zbliża się do światła, aby nie potępiono jego uczynków. Kto spełnia wymagania prawdy, zbliża się do światła, aby się okazało, że jego uczynki są dokonane w Bogu.

Ewangelia wg św. Jana 3,16-21.

QUIZ Wzmianki o życiu i działalności Jezusa odnajdujemy również w pozabiblijnych źródłach historycznych. O Chrystusie wspomina starożytny żydowski historyk, autor takich prac jak: Dawne dzieje Izraela, Wojna Żydowska oraz Przeciw Appionowi. Jak nazywał się ten historyk? a) Józef Flawiusz b) Jacob Leib Talmon c) Szymon Machabeusz

Kościół pielgrzymujący na ziemi spogląda ku niebu i z radością przyłącza się do chóru tych, których Bóg dopuścił do chwały. Św. Jan Paweł II

25

NIEDZIELA PALMOWA Święto Niedzieli Palmowej zostało ustanowione na pamiątkę wjazdu Jezusa do Jerozolimy (opis tego wydarzenia znajduje się w każdej z Ewangelii: Mt 21,1-11; Mk 11,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19). Zaświadczają o tym pierwsze wzmianki, jakie zawdzięczamy Egerii. Opisała ona uroczystość Niedzieli Palmowej, jaka miała miejsce w Jerozolimie w IV wieku.

Niedziela Palmowa zwana jest również Niedzielą Męki Pańskiej, a w polskiej tradycji nazywana była niegdyś Kwietną Niedzielą. Rozpoczyna ona Wielki Tydzień i wprowadza wiernych w zbawcze misterium Chrystusa.

Liturgia Niedzieli Palmowej zakłada poświęcenie palm oraz odczytanie perykopy ewangelicznej opisującej wjazd Jezusa do Jerozolimy. Zaleca się, aby ten rytuał wykonywać na zewnątrz świątyni. Kolejnym elementem uroczystości Niedzieli Palmowej jest procesja do kościoła. Niegdyś w Polsce praktykowany był zwyczaj, zgodnie z którym kapłan idący na czele procesji trzykrotnie pukał do zamkniętych drzwi kościoła. Obyczaj ten symbolizował zbawcze dzieło Chrystusa, uświadamiał wiernym, iż męka i śmierć Pana Jezusa na krzyżu otworzyła ludziom bramy nieba.

O Egerii wiemy niewiele. Była pątniczką, która w latach 80. IV wieku podróżowała po Ziemi Świętej. Pozostałe informacje o niej pozostają w sferze niepotwierdzonych przypuszczeń. Pochodziła prawdopodobnie z Półwyspu Iberyjskiego lub Galii. Zapewne była osobą zamożną. Egeria pozostawiła opis swojej podróży, który stał się znakomitym źródłem wiedzy dla historyków na temat liturgii i uroczystości odbywających się w Jerozolimie.

40

Od 1986 roku w Niedzielę Palmową obchodzone są Światowe Dni Młodzieży. Odbywają się one co roku w każdej diecezji, w której młodzi katolicy spotykają się ze swoim biskupem. Natomiast co kilka lat przybierają one globalny charakter spotkania młodych z całego świata, któremu przewodniczy Ojciec Święty. Światowe dni młodzieży powstały z inicjatywy Jana Pawła II. Jego następcy kontynuują dzieło ewangelizacji młodych.

Dziś jesteście zgromadzeni tutaj znowu, drodzy przyjaciele, aby w Rzymie, na placu Świętego Piotra, zapoczątkować tradycję Dnia Młodzieży, do którego został wezwany cały Kościół. Św. Jan Paweł II

QUIZ Gdy Jezus wjeżdżał na osiołku do Jerozolimy przywitał go tłum. Co zgromadzeni ludzie krzyczeli na Jego cześć? a) Amen, amen! b) Hosanna! c) Gloria!

41

WIELKA NIEDZIELA Wielkanoc rozpoczyna się uroczystą Mszą Świętą zwaną rezurekcją. Może być ona odprawiana w Wielką Sobotę po liturgii Wigilii Paschalnej lub – co częściej jest praktykowane – o świcie w Wielką Niedzielę. Nabożeństwo to było powszechne w Kościele od X wieku, obecnie kultywowane jest przede wszystkim w Polsce, Austrii i Niemczech. Rezurekcję poprzedza procesja z Najświętszym Sakramentem wyniesionym z Grobu Pańskiego. Wierni trzykrotnie okrążają budynek kościoła (a dawniej również i cmentarz przykościelny). Procesja ma na celu uświadomienie wiernym obecności Chrystusa zmartwychwstałego pod postaciami eucharystycznymi.

Poprzez triumfalne pieśni, huk petard, wystrzałów i dźwięk dzwonów chrześcijanie ogłaszają całemu światu swoją radość ze zmartwychwstania Chrystusa.

Wielkanoc w Polsce to nie tylko czas niewysłowionej radości wynikającej ze zmartwychwstania Pana Jezusa, to również święto rodzinne. Domownicy zasiadają do suto zastawionego stołu, na którym znajdują się poświęcone w Wielką Sobotę pokarmy.

52

Rezurekcja Rezurekcja jest to obrzęd radosny, w krajach słowiańskich powszechny, którym obchodzi kościół Zmartwychwstanie Pańskie. Polega on na wyniesieniu N. Sakramentu z tzw. grobu i trzykrotnej uroczystej procesyi wokoło kościoła pośród pieśni wielkanocnych. Obchód ten powstał z misterjów średniowiecznych, a na jego rozszerzenie wpłynęli prawdopodobnie bożogrobcy (miechowici).

Im dawniejszych ten obrzęd rezurekcyi sięga czasów, tem więcej widzimy w nim cech dramatyczności. Według rękopisu z XIII w., znajdującego się w bibliotece katedry płockiej, rezurekcja odprawianą była w sposób wiele różny od obecnego. Agenda Powodowskiego i rytuał piotrkowski inny już obejmują ceremonjał rezurekcyi. Po ukończonem responsorium, lud śpiewa pieśń „Chrystus zmartwychwstan jest” i inne według zwyczajów miejscowych. Zwyczaj obecny jednak niektóre części tego ceremonjału w inny już sposób odprawiać zaleca. W Warszawie tak wspaniale odbywała się rezurekcja u św. Krzyża, że nuncjusz apostolski Antici za Stanisława Augusta, przytomny nabożeństwu wielkopiątkowemu w tym kościele, w podziwieniu zawołał: O bone Deus, quanta majestas! i doniósł Ojcu Świętemu, „że nic bardziej wzruszającego nie widział”.

Za: Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, t. IV, Warszawa 1900-1903, s. 159-160.

QUIZ Nazwa Mszy Świętej rozpoczynającej Niedzielę Wielkanocną pochodzi od łacińskiego słowa resurectio. Co oznacza ten termin? a) Zmartwychwstanie b) Ukoronowanie c) Biczowanie

53

NATURALNE BARWNIKI DO JAJEK Jeżeli chcemy uzyskać jajka w jednolitym kolorze, wystarczy, że ugotujemy je (lub już ugotowane zamoczymy) w wywarze z odpowiedniego owocu lub warzywa. Naturalnych barwników w przyrodzie jest wiele i wystarczy sięgnąć do przepisów naszych babć, by z powodzeniem zastąpić wszelkie chemiczne farbki zdrowym kolorem.

Aby jajka wyglądały pięknie w koszyczku i na wielkanocnym stole, po barwieniu należy je wystudzić, a wysuszone natrzeć ściereczką posmarowaną masłem. Dzięki temu kolorowe skorupki uzyskają jeszcze głębszą barwę i będą pięknie błyszczeć.

Są dwie metody barwienia jajek: na gorąco i na zimno. W metodzie „na gorąco” jajka gotuje się razem z barwnikami, a uzyskany w ten sposób kolor jest bardzo intensywny. Dobra rada: do gotowania dobrze jest dodać 1-2 łyżek soli i 2 łyżki białego octu spirytusowego, które utrwalają kolor. W metodzie „na zimno” jajka i barwnik gotuje się w osobnych garnkach, a potem zanurza jajka w zabarwionej wodzie i zostawia na kilka lub wręcz kilkanaście godzin. W tym przypadku kolor pisanek jest o wiele subtelniejszy.

Najlepsze do farbowania są jajka z białymi skorupkami. Im ciemniejsza skorupka, tym ciemniejszy kolor na pisance.

62

JAK UZYSKAĆ ODPOWIEDNI KOLOR? Żółty – kurkuma, curry, esencja z herbaty, liście brzozy, liście olchy, kora młodej jabłoni, drewno morwy, suszone kwiaty jaskrów polnych, trzcina, rumianek, igły modrzewiowe.

Blady żółto-zielony – skórki z kilku żółtych jabłek.

Brązowy – łupiny białej cebuli.

Czerwony – łupiny czerwonej cebuli, kwiat hibiskusa z kilkoma kroplami cytryny, kora dębu, kora kruszyny, owoce czarnego bzu, wywar z krokusa.

Pomarańczowy – marchewka, dynia.

Różowy – buraki.

Fioletowy – płatki ciemnej malwy, owoce tarniny i czarnego bzu.

Niebieski – czerwona kapusta, owoce tarniny, borówka amerykańska.

Niebiesko-szary – mrożone jagody.

Zielony – pokrzywa, trawa, kora brzozowa, liście barwinka, młode zboża (np. żyto), kora brzozy, wywar z jemioły, szczypiorek, suszone kwiaty fiołka, wywar z widłaka, ozimina.

Ciemny brąz – wywar z kawy.

Czarny – zielone łupiny orzecha włoskiego, olchowe szyszki, kora olchy, młode liście klonu.

QUIZ Czego symbolem w liturgii jest kolor biały? a) Światła, czystości, niewinności, radości i zmartwychwstania do nowego życia b) Męczeństwa c) Żałoby i pokuty

MIEĆ WIĘCEJ DO ROBOTY NIŻ PIECE NA WIELKANOC.

63

WSZYSTKO O WIELKANOCY ZNACZENIE RELIGIJNE, TRADYCJE, ZWYCZAJE, CIEKAWOSTKI

• geneza i znaczenie Wielkanocy; + QUIZ • tradycje i obrzędy religijne; • polskie zwyczaje ludowe; • Wielkanoc w innych krajach; • praktyczne informacje pozwalające lepiej przygotować się do świąt (święconka, zdobienie jajek itd.); • świąteczna kuchnia; • ciekawostki, cytaty, porzekadła i przysłowia; • galeria zdjęć i obrazów związanych z Wielkanocą; • quiz wiedzy o Wielkanocy z odpowiedziami.

WIELKANOCNE WYDANIE SPECJALNE Patronat medialny:

DZIAŁ KSIĄŻKI KATOLICKIEJ

Cena 14,99 zł (w tym 5% Vat) Poleca: ISBN 978-83-63624-65-1

9 788363 624651