Security

DI T D OSSI ER WOR DT GE PUBLICE E R D DOOR S m a rt m edi a E N VA LT N I E T O N D E R D E VE RA N T WO O R D ELIJ KH EID VAN DE REDACTIE VAN het nieuwsbl ad

Safety & Security voor zekerheid in onzekere tijden

maart 2013

Chemie

Brandveiligheid boven alles

Ongevallen Voorkomen rendeert beter dan genezen

Wouter De Geest

‘Als je fabriek of mederwerkers uitvallen door een ongeval, dan zijn dat eigenlijk ook economische verliezen’

Uw partners voor Preventie Als nationaal en Europees partner in de lopende campagne “Samen sterk voor preventie” vraagt het Verbond van Belgische Ondernemingen, samen met de vzw BeSaCC-VCA, aandacht voor preventie.

Een preventiebeleid gedragen door leiderschap is immers de sleutel tot succesvolle bedrijven. www.vbo.be www.besacc-vca.be

HIGH IMPACT VIDEOTRAINING www.trainnow.be

2

e d ito r i a l

‘Veiligheid vraagt om integrale aanpak’ Sinds enkele jaren is veiligheid een bijzonder hot item. Zowel in de media, op de politieke agenda alsook in de bedrijfswereld is veiligheid niet meer weg te denken. We horen vaak mooie woorden, maar leiden deze beloftes ook daadwerkelijk tot betere resultaten?

“Er gaat geen dag voorbij waarbij niet één of meer onveilige situaties vooraan in het nieuws staan. We denken recentelijk aan de overval op een diamantentransport in Zaventem en de discussies omtrent veiligheid in en rond de luchthaven. Ook het paardenvlees in de voedselketen, de lekken via Wikileaks en de voorvallen van mobbing of pesten op het werk stellen (het gebrek aan) veiligheid aan de kaak.

Helaas is het kwaad meestal geschied en zijn het de gevolgen die belangrijk binnen- en buitenlands nieuws zijn.

Eigenlijk moeten we deze incidenten voor kunnen zijn, moeten we preventief denken en handelen zodat schade vermeden kan worden. en ondernemingen is deze tendens eveneens waar te nemen.

Veiligheid wordt belangrijker en preventie wordt zichtbaarder in organisaties. Zo staat er aan de ingang van een onderneming vaak een bord met daarop het aantal dagen zonder arbeidsongeval en zijn overheidsdiensten steeds meer verplicht om internationale samenwerkingsverbanden op te zetten. Gifwolken en criminelen stoppen immers ook niet aan de grens.

Er wordt getracht om vooraf de risico’s te meten waaraan een organisatie bloot staat. Op een gestructureerde wijze trachten organisaties deze risico’s in kaart te brengen en te stroomlijnen door een efficiënt veiligheidsbeleid op In organisaties

Josse Van Steenberge Katrien Van Geystelen Coördinator master in de veiligheidswetenschappen Universiteit Antwerpen.

te stellen. Preventief denken en werken bevordert immers ook de duurzaamheid van een organisatie en sluit zo aan bij het maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een onderneming die duurzaam wil ondernemen draagt onder meer zorg voor haar werknemers, haar omgeving, milieu, de beveiliging van haar gebouwen en de kwaliteit van haar product. bij uitstek dat van nature uit om een integrale aanpak vraagt. Een integraal veiligheidsbeleid vereist dat de diverse risico’s niet losstaand van elkaar maar in een breder verband worden gezien.

Veiligheid is het onderwerp

‘We moeten preventief denken en handelen zodat schade vermeden kan worden’ In grote organisaties worden diverse veiligheidsdomeinen nu reeds samengebracht. Het is niet uitzonderlijk dat de preventieadviseur ook andere domeinen zoals milieu en/of beveiliging voor zijn rekening neemt.

Toch hebben een goed veiligheidsbeleid en maatschappelijk verantwoord ondernemen maar een reële slaagkans

indien ze door de werkgever worden uitgedragen en door heel het management worden ondersteund. Het opzetten van een veiligheidscultuur vereist in eerste instantie dat iedereen in de organisatie tot een dergelijke houding wordt aangezet, onder andere door vorming en training. Vanuit dit perspectief ontwikkelde de Universiteit Antwerpen de master in de veiligheidswetenschappen. De opleiding gaat voor een integrale benadering van veiligheid, waarbij meerdere domeinen van veiligheid worden samengebracht in één opleiding in het hoger onderwijs. Het gaat daarbij om veiligheid en welzijn op het werk, beveiliging, milieu, kwaliteit en sociale veiligheid. De opleiding leidt studenten op tot managers in veiligheid door hen vertrouwd te maken met risicobeheer, preventief denken en het uitdragen van een duurzame veiligheidscultuur.

Tot slot hebben organisaties nood aan meer wetenschappelijk onderzoek inzake veiligheid. Veiligheid wordt overwegend aan technische wetenschappen gelinkt. Al te veel wordt verwaarloosd dat ook sociale en gedragswetenschappen een belangrijke bijdrage kunnen leveren tot verbetering van de veiligheidscultuur. Deze kennis zou meer onderdeel moeten worden van het wetenschappelijk onderzoek inzake veiligheid.”

05

06

08

10

04 ‘Hij stal duizenden euro’s

op een half jaar tijd’ 05 Wie faalt, betaalt: je

zwakste schakel kost wat 06 Profielinterview:

Wouter De Geest 08 Brandveiligheid

boven alles 09 Voorkomen rendeert

beter dan genezen 10 Hoe lieve puppy’s

veranderen in stoere

politiehonden 09 Beperk het risico

Colofon

Over Smart Media

Project Manager: Raf Swiggers, raf.swiggers@smartmediapublishing.com Productieleider: Oskar Wästlund Hoofdredactie: Jerry Huinder, redactie@smartmediapublishing.com Tekst: Rafael Porto Carrero, Greet Wouters Coverbeeld: BASF Antwerpen Grafische vormgeving: Leon Mooijer Drukkerij: Corelio

Smart Media ontwikkelt, produceert en financiert themabijlagen die via landelijke, gerenommeerde kranten worden verspreid. Elke themabijlage wordt gemaakt door zorgvuldig samengestelde redactieteams. De grafische productie wordt verzorgd door creatieve vormgevers met gevoel voor de productie van moderne tijdschriften. Onze basisgedachte is een sterke onderwerpgerichtheid. Door zichtbaar te zijn in onze themabijlagen bereiken onze klanten het gehele verspreidingsterrein van de dragende krant. En selecteren ze automatisch de doelgroep die in de markt is voor de producten en diensten van het bedrijf. Smart Media is een jonge en dynamische onderneming met hoge doelstellingen.

Wij ontwikkelen ons snel en onze planning is erop gericht een van de toonaangevende bedrijven van Europa in ons vakgebied te worden. Op dit moment zijn we vertegenwoordigd in Zweden, Noorwegen, Zwitserland, België en Nederland.

Voor meer informatie kunt u een e-mail sturen naar info.be@smartmediapublishing.com Smart Media Publishing Belgium BVBA, De Keyserlei 53, 2018 Antwerpen, Belgium. Tel +32 3 289 19 40, www.smartmediapublishing.com

Volg ons

D I T DOSSIE R WOR DT GE PUBLICE E R D D O O R S m a rt m edi a E N VA LT N I E T O N D E R D E V E RA N T WOO RDELIJ KH EID VAN DE REDACTIE VAN het nieuwsbl ad

EXCLUSIVE FOR

Samen elektro-apparaten recycleren: maakt u mee het verschil?

GEOX

LICENSED TECHNOLOGY

pantone giallo 108 black 100%

ITALIAN DESIGN ROX INDUSTRIaL SUppLIES Industrielaan 14 - B-8810 Lichtervelde T 0032 51 729112 - F 0032 51 670034 www.roxis.eu - info@roxis.eu

Recycleren begint bij u thuis of op het werk. Laat uw afgedankte elektro-apparaten niet op zolder staan en gooi ze zeker niet bij het restafval. Breng ze liever naar het containerpark of uw winkelier. Of naar de Kringwinkel als ze nog bruikbaar zijn. Zo recupereren we grondstoffen en houden we afvalstoffen uit onze leefwereld. Uw medewerking maakt mee het verschil. Want samen recycleren lukt zoveel beter.

Safety_security_artikelNL.indd 1

3/18/13 5:21 PM

‘Veilig werken is geen optie maar een Vanzelfsprekendheid’ Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken blijkt dat er jaarlijks op de arbeidsvloer 90 ongevallen gebeuren door te vallen vanop hoogte. 75% van de slachtoffers belandt in het ziekenhuis.

47,5% hield er een tijdelijk en 9,5 % een blijvend letsel aan over. Bijna 6% overleefde de val niet.

Ook vallende voorwerpen zorgen jaarlijks voor zes slachtoffers. Werken op hoogte is dus niet van enig gevaar ontbloot. De cijfers doen nadenken over de risico’s die we lopen op de werkvloer en doen ons beseffen dat maatregelen nodig zijn. SKP is een partner die met professioneel en veilig hijs- en valmaterieel zorgt voor veilig werken op hoogte of omgaan met lasten.

SKP startte in 1975 als bedrijf dat staalkabels verkocht en breidde uit tot het leveren van kwalitatieve hijsmaterialen. Later profileerde het zich als betrouwbare consulent op vlak van hijsoplossingen. Enkele jaren geleden voegde het management daar

valbeveiliging aan toe en introduceerde tijdelijke en permanente levenslijnen, harnassen en anti-valapparaten. menselijk leed OndernemerTom Put: “Veiligheid wordt een alsmaar crucialer gegeven in de bedrijfsvoering van een moderne KMO. Het mag geen optie meer zijn, wel een vanzelfsprekendheid. Ieder ongeval is er een te veel omdat een ervaren, gewaardeerde medewerker tijdelijk of permanent wegvalt. Maar véél belangrijker is dat het altijd gepaard gaat met menselijk leed. Niet alleen voor het slachtoffer maar ook voor het gezin. De moderne bedrijfsleider zorgt dus dat de medewerkers zich bewust worden

van de arbeidsrisico’s. Anderzijds moet hij zorgen voor optimaal veilige werkomstandigheden. En daar kunnen wij hem in verder helpen.”

Het materiaal dat SKP aanbiedt zijn geen prijsbrekers maar dat mag ook geen prioriteit zijn: “Het plezier van goedkoop veiligheidsmateriaal verdwijnt als sneeuw voor de zon bij het eerste ongeval dat aan minderwaardig materiaal te wijten is”, betoogt Put. “Onze hijsmiddelen en valbeveiligingen zijn gemaakt van de beste materialen en worden helemaal getest zodat ze degelijk functioneren en doen waar ze voor gemaakt zijn: levens redden.”

eigen engineeringafdeling Bedrijven kunnen voor advies op vlak van valbeveiliging en veilig hijswerk altijd terecht bij SKP. Het bedrijf beschikt over een eigen engineeringafdeling die meedenkt met de klant naar de beste oplossing. Van de ontwerpen wordt intern een previsualisatie en simulatie van de belasting gemaakt met gesofisticeerde programmatuur.

Zo komen knelpunten boven water die een aanpassing van het ontwerp vergen. SKP helpt met het ontwerpen, ontwikkelen, berekenen en implementeren van de nodige hijs- en heftoestellen die optimale veiligheid garanderen en die de belasting voor de werknemer zo licht mogelijk maken. ■

zweedse fabrikant

SKP werkt voor zijn hijskettingen en componenten al 30 jaar samen met het Zweedse Gunnebo. Zij zijn de enige fabrikant ter wereld die ieder product dat het bedrijf verlaat, onderwerpt aan een proeflast van minimaal twee keer de nominale last. Zo geven ze de gebruiker een optimale garantie. SKP heeft overigens nog nooit een falend component gehad.

skp nv Industrieweg 137 3583 BERINGEN-PAAL TEL. +32 11 45 01 45 FAX +32 11 45 01 46 info@skp.be www.skp.be

4

fo c u s

d i e fstal

Veertig procent van diefstallen gebeurt door eigen personeel

‘Hij stal duizenden euro’s op een half jaar tijd’ Werknemers die stelen van hun eigen bedrijf: het komt tegenwoordig alsmaar vaker voor. Vals vertrouwen is daar een grote oorzaak van. Meer en meer ondernemers schakelen dan ook een bedrijfsrechercheur in om alles te onderzoeken.

Tekst Greet Wouters

Uit een recente enquête van Unizo (Unie van Zelfstandige Ondernemers) blijkt dat 40 procent van alle diefstallen op het werk gepleegd wordt door eigen personeel. De meeste werkgevers geven in diezelfde enquête aan dat ze het personeelslid met lange vingers zouden confronteren met de feiten, maar 5 procent zou evenwel niets doen. Meer dan de helft zou de stelende werknemer wel onmiddellijk ontslaan. Hoewel diefstal door eigen personeel dus vaak voorkomt, komen vele bedrijven er niet mee naar buiten.

Toch schakelen steeds meer ondernemers een bedrijfsdetective in om de zaak uit te pluizen. Ze beseffen volgens bedrijfsrechercheur Michel de Kort van de Kort & Partners immers wat de juridische gevolgen zijn als een onderzoek niet goed wordt uitgevoerd. “In bepaalde bedrijven zoals banken of zaken die beursgenoteerd zijn, is interne diefstal inderdaad taboe. Daar zal men minder snel overgaan tot ontslag en kiezen ze voor een bemiddeling, zodat de buitenwereld er geen lucht van krijgt. Andere bedrijven durven wel een voorbeeld te stellen en gaan naar de rechtbank.”

Werkgevers kunnen in geval van diefstal uiteraard zelf proberen uit te zoeken wie de mol is, maar mogen

volgens de Kort niets doen wat aan hun controle ontsnapt, zoals vermoedens controleren bij derden. Bij een rechtszaak kan de rechter oordelen dat niet alles conform de wet gebeurd is en dan sta je terug bij af. “Alleen vergunde bedrijfsdetectives mogen een uitgebreid onderzoek voeren met speciale technieken zoals observatie, infiltratie, verborgen camera’s of objecten op vingerafdrukken en DNA onderzoeken.” Als bedrijf moet je daar natuurlijk wel een budget voor hebben. De gemiddelde kostprijs van een bedrijfsrechercheur bedraagt tachtig euro per uur. een wc-rol mee naar huis nemen, is heel onschuldig jatwerk dat allicht overal wel eens gebeurt. Erger wordt het als mensen volledige paletten ontvreemden of honderdduizenden euro’s naar hun bankrekening doorsluizen. En die praktijken komen relatief vaak voor.

“Kleine diefstallen zijn bijvoorbeeld Pennen stelen of

gevallen waarbij mensen gsm’s of gpssystemen stelen uit de winkel waar ze werken“, licht De Kort toe. “Maar het gaat veel verder. Denk maar aan mensen die louter ergens gaan werken om bedrijfsgeheimen te ontfutselen. Tegenwoordig gaat dat heel gemakkelijk met

‘In bepaalde bedrijven is interne diefstal inderdaad taboe’ Michel d Kort

een usb-stick. Vooral in de dienstensector is het moeilijk om diefstallen te bewijzen. Daar worden soms honderdduizenden euro’s gestolen en merkt men het pas als het te laat is.” waardoor bedrijven misleid worden, is vertrouwen.

Het komt immers nog veel te vaak

De grootste factor

voor dat werkgevers wel weten dat er gestolen wordt, maar bepaalde werkkrachten niet verdenken omdat zij al jarenlang actief zijn en een groot vertrouwen genieten. De Kort: “Ik zeg altijd: “vertrouwen is goed maar controle is beter”. Een goede werksfeer is mooi meegenomen maar voldoet niet. Wat wel werkt, is elk personeelslid te screenen voor het aangeworven wordt.” Wees dus alert, voer controles door en zorg ervoor dat mensen krijgen wat ze verdienen. Het komt volgens de bedrijfsrechercheur immers nogal vaak voor dat personeel begint te stelen uit morele rechtvaardiging. Ze verdienen bijvoorbeeld opslag maar krijgen hem niet, en daarom doen ze het maar op een andere manier. “Ook wanneer een personeelslid zich plots een veel luxueuzere levensstijl aanmeet, mag je achterdochtig zijn. Velen vallen door de mand door spullen te kopen, die ze zich met hun maandelijks inkomen niet zouden kunnen veroorloven.”

Zaakvoerders, die geconfronteerd worden met stelend personeel, worden doorgaans wel strenger bij het aanwerven. Patrick Wouters van expeditiebedrijf Azimut-Services maakte het mee dat een werknemer in zes maanden tijd tweeduizend euro stal van het bedrijf. Pas toen de werknemer al ontslagen was, merkte hij het verlies op door een controle van de boekhouding. Sindsdien gaat hij selectiever te werk bij het aanwerven van personeel. “Tien jaar geleden was er hier een werknemer

‘Sommigen gaan louter ergens werken om bedrijfsgeheimen te ontfutselen’ Michel de Kort

die baar geld ontving voor het bedrijf en twee van die betalingen per maand in eigen zak stak. Toen we dat ontdekten, werkte hij al bij een ander bedrijf. Ik heb hem toen verzocht om naar onze kantoren te komen en heb hem op de man af gevraagd of hij dit geld ontvreemd had. Hij kon niet anders dan alles toegeven.” De man bekende tegenover Wouters dat hij privé in een financiële slechte situatie zat en daarom stal. “Ik heb hem toen nog gespaard in die zin dat hij alles over drie maanden mocht terugbetalen. We zijn gelukkig terug in het bezit gekomen van het volledige bedrag. In tegenstelling tot wat sommigen zouden veronderstellen, ging het niet over een jonge werkkracht maar over iemand die nog maar enkele jaren van zijn pensioengerechtigde leeftijd was. Groot was mijn verbazing toen bleek dat hij al jaren op de drempel leefde en nooit één euro over hield van zijn loon.”

5

risico

actu e e l

‘Met het bewustzijn van bedrijven en kmo’s over hun IT-security is het soms bedroevend gesteld’ Ann Mennens

Wie faalt, betaalt: je zwakste schakel kost wat Firewall in orde en je bedrijfsgegevens zijn veilig?

Mispoes. De ellende begint nog maar net. De grootste computeranalfabeet onder je medewerkers is minstens even belangrijk.

Tekst Rafael Porto Carrero

Oudjaarsavond 2012. Het lijkt een misplaatste nieuwjaargrap. Toch verschijnen de gegevens van vermoedelijk 1,5 miljoen klanten van onze nationale spoorwegmaatschappij NMBS op het internet.

Een ethical hacker maakt hier op zijn blog gewag van. Het overheidsbedrijf reageert krampachtig en dreigt met juridische stappen tegen de jongeman in kwestie. Wel dicht men het lek. Toch gaan onze nationale spoorwegen hiermee diametraal in tegen de moderne trend van communicatie.

In de Verenigde Staten wordt namelijk een maand later de site van de krant The New York Times gehackt.

Het bedrijf maakt dit zelf bekend en rapporteert zijn kwetsbaarheden bij de bevoegde instanties. Ook organiseert het blad een openbare hacksessie om net de eigen tere punten te ontdekken. De Europese Commissie wil volgens dezelfde filosofie nu ook internetdiensten en exploitanten van essentiële infrastructuur zoals sociale netwerken, maar ook energieleveranciers, banken en andere organisaties verplichten om zelf kwetsbaarheden te rapporteren. “Een zeer goed idee”, vindt cyberbeveiligingsconsultant Jan Janssens*. “Het NMBS-verhaal toont duidelijk aan dat veel organisaties nog niet klaar zijn om hier helder over te communiceren. Nochtans is het ook vanuit een technisch standpunt zinvol om de nodige informatie te centraliseren.”

Een aantal landen beschikt daarvoor over een Cyber Emergency Response Team of kortweg een CERT. Een dergelijke organisatie zou als meldpunt kunnen dienen voor soortgelijke voorvallen zoals bij de Belgische spoorwegen.

“CERT zou als een cyberpompier de

nodige lessen kunnen trekken”, vindt hoofdcommissaris Luc Beirens van de Federal Cyber Crime Unit (FCCU), de afdeling van de federale politie om misdaad op het web te bestrijden. “We hebben momenteel maar een zeer partieel zicht op de situatie. Het is nochtans dringend. Elke onderneming of organisatie heeft wel informatie, die voor iemand interessant is.” heeft natuurlijk ook personeel. Dat op zijn beurt meestal ook eigen computerapparatuur heeft. De trend gaat sterk naar BYOD (Bring Your Own Device).

Dit knullig vierletterwoordje betekent dat steeds meer werknemers hun eigen laptop of smartphone naar het werk meebrengen. En daar vervaagt de grens tussen het strikt persoonlijke en de professionele leefwereld. Een email op naam van een kennis kan En elke onderneming

‘Elke onderneming of organisatie heeft wel informatie die voor iemand interessant’ Luc Beirens

volstaan om op individueel niveau een pc te hacken. “Open je het attachment, dan geraakt je systeem geïnfecteerd”, legt Janssens uit. “Deze techniek heet spear fishing. Dat zorgt dan voor de toegang. Welnu, geoefende cybercriminelen koppelen dit aan social engineering. Men gaat je gewoonten zoals je surfgedrag en je vrienden op sociale netwerken zoals Facebook zeer

gericht in kaart brengen. Dat kan men doen door een waterhole attack, men gaat je bron vergiftigen. Consulteer je vaak Nieuwsblad.be bijvoorbeeld, dan zal je daar besmet geraken. Telkens als je er gaat drinken, wordt de infectie erger.” Het hoeft misschien geen verdere verklaring, maar deze technieken worden vaak bij normale eindgebruikers toegepast. “Vertaal dat naar een bedrijfscontext en het is logisch dat men doelgericht op bepaalde mensen gaat mikken”, vult hoofdcommissaris Beirens aan. Een typisch voorbeeld is de laptop of zelfs de gsm van de secretaresse. “Mensen spelen thuis op hun laptop. De dag nadien wordt dat toestel dan aan het bedrijfsnetwerk gekoppeld. En zo haal je de criminelen binnen. Pas veel later stelt men vast dat iemand van buitenaf alle gegevens controleert.”

Maar het gaat al lang niet meer alleen over computers. “Ondertussen wordt ook speciale malware voor smartphones ontwikkeld”, voegt security-consultant Janssens eraan toe.

“De meeste gebruikers zijn technisch minder geschoold en klikken snel ergens op. Je kunt veel over iemands privacy te weten komen omdat de meesten meerdere applicaties gebruiken. Dit gaat van sociale netwerken tot email, maar ook bankgegevens en een bedrijfslogin.

Veel multinationals geven daarom hun medewerkers maar een gedeeltelijke toegang. Men kan ook de trafiek scannen, maar dat verlaagt natuurlijk de gebruiksvriendelijkheid.”

De cyberflik en security-consultant vinden beiden dat vooral kmo’s, maar ook de overheid zich niet bewust

genoeg zijn van het probleem. “Of het nu buitenlandse mogendheden zijn zoals China, of lokale concurrenten, die op je business intelligence of intellectueel eigendom uit zijn… iedereen heeft wel cruciale data”, vindt het hoofd van FCCU. “In het geval van jonge start-ups zijn resultaten van onderzoek en ontwikkeling altijd interessant. Ze verschaffen een enorm concurrentieel voordeel als je daarin niet hoeft te investeren”, bevestigt de consultant. En net daar knelt het schoentje. “Wat betreft het bewustzijn van bedrijven en kmo’s is het soms bedroevend gesteld”, bevestigt Ann Mennens van het Belgian Cybercrime

‘Elk bedrijf zou een goed uitgebouwd veiligheidsbeleid moeten hebben’ Ann Mennens

Centre of Excellence, een onderzoekscentrum verbonden aan de KU Leuven. “Elk bedrijf zou een goed uitgebouwd veiligheidsbeleid moeten hebben met bijkomende procedures, die door alle werknemers gekend en toegepast moeten worden.”

Luc Beirens pleit er daarom sterk voor dat cybersecurity in de raden van bestuur besproken worden. “De IT-afdeling kan niet de nodige middelen mobiliseren.” Verder hoopt hij dat er een mentaliteitswijziging komt. “Je kunt van de secretaresse niet verwachten dat ze de juiste houding aanneemt als ze het probleem niet herkent.” Bovendien raadt hij alle bedrijfsleiders aan meer te doen dan enkel een goede configuratie van een firewall te voorzien. “Je moet ook doelgericht abnormale evenementen opzoeken. Als een bepaalde pc ergens rond middernacht enorm veel gegevens doorzendt, moet je dat direct detecteren.” Last but not least blijft het een goed idee om voortdurend alle software te updaten en goede, oude back-ups van belangrijke info aan te maken.

Hoofdcommissaris

* De geciteerde cybersecurityconsultant wenst anoniem te blijven.

‘EU brand’ voor veiligheidstechnologie De Europese veiligheidssector verliest aan concurrentiekracht. Vooral inzake infrastructuur hinken we achterop, vindt de Europese Commissie. Volgens cijfers van industriecommissaris Antonio Tajani is de wereldwijde veiligheidsmarkt de laatste tien jaar van 10 miljard euro naar 100 miljard gegroeid. De Europese veiligheidssector is nog relatief goed vertegenwoordigd met een jaarlijkse omzet van 30 miljard euro.

Maar het aandeel van het oude continent daalt. De Amerikanen blijven wereldwijd marktleider dankzij een sterke binnenmarkt en een geharmoniseerde wetgeving, wat in Europa niet het geval is. “Dit gebrek aan een EU brand is bijzonder kritisch omdat de belangrijkste markten voor veiligheidstechnologieën niet in Europa maar in de groeimarkten zullen liggen”, meent Tajani. De Europese bewindsman wil daarom gemeenschappelijke standaarden en certificaten voor de veiligheidssector naar het ISO-model voor kwaliteitsmanagement.

Er is zelfs geen coherente definitie van veiligheid. Op korte termijn wil de Commissaris gemeenschappelijke certificaten voor het screeningmaterieel op luchthavens en alarmsystemen, een markt van 4,5 miljard euro volgens de Commissie.

Pre-commerciële openbare aanbestedingen moeten de nodige stimulans geven. Hij wil daarvoor Horizon 2020 gebruiken, het Europese fonds gespekt met meerdere tientallen miljarden euro’s voor onderzoek en innovatie.

Welke som voor Tajani’s plannen bedoeld is, is door de slepende EUbegrotingsonderhandelingen opnieuw onduidelijk.

Ten slotte wil de commissaris duidelijke normen voor bedrijven, die zich niet aan privacy by default willen onderwerpen. Dat zou helpen om misbruik van persoonsgegevens te voorkomen. Privacy by default kun je een beetje vergelijken met de laatste generatie van Microsoft Internet Explorer, waarbij de gebruiker zelf beslist of adverteerders toegang krijgen tot de gegevens van de surfers.

6

i n te r vi e w

‘Veiligheid en efficiëntie gaan perfect samen’ Wouter De Geest is CEO van chemiereus BASF in Antwerpen. De 59-jarige Gentenaar voert veiligheid hoog in het vaandel. “Veiligheid gaat zelfs voor op onze economische activiteiten.”

Tekst Rafael Porto Carrero

BEELD BASF Antwerpen

“Bij BASF heeft veiligheid de hoogste prioriteit”, begint Wouter De Geest resoluut zijn betoog. “Daarover sluiten we geen compromissen.” Laat het duidelijk zijn dat de CEO van de Antwerpse site van de Duitse chemiegroep erg bezorgd is om zijn werknemers. En terecht: BASF Antwerpen stelde 3.296 mensen tewerk in 2011.

Ook bedrijfseconomisch heeft de groep goede redenen: de omzet bedroeg bijna 7 miljard euro in hetzelfde jaar. “Als je fabriek of je medewerkers uitvallen door een ongeval, zijn dat eigenlijk ook economische verliezen. We voeren daarom een geïntegreerd beleid. Dat betekent zorg dragen voor onze mensen en onze installaties. Voor sommigen lijkt dat misschien een tegenstelling tot arbeidsefficiëntie, maar dat is absoluut niet zo.” Brandgevaar, de vrijzetting van stikstofoxiden, gezondheidsrisico’s voor de werknemers en potentieel kwalijke gevolgen voor het milieu… Bij een chemiereus aan de oevers van de Schelde zijn er genoeg redenen om aandacht aan veiligheid te besteden. “Je kunt niet optimaal aan de slag als dit niet bovenaan je agenda staat.”

Hoe zet je dat om in de praktijk?

“Zorg dragen voor je mensen, betekent werken aan de arbeidsveiligheid van vandaag en morgen. Je moet vooral zeer sterk aan de attitude werken. Zo hebben we het programma time-out for safety in het leven geroepen. Dat geldt voor iedereen.

Onze medewerkers komen in de loop van meerdere maanden samen om over veiligheid te praten. Dit gebeurt op basis van werk dat ze zelf hebben voorbereid.”

Omvat dit ook verkeersveiligheid?

“Het is onze grootste prioriteit dat mensen veilig op hun werk geraken en ook gezond weer thuis komen. We hebben daarom een enorm verweven, fijnmazig transportsysteem ontwikkeld.

Collectief busvervoer is de veiligste manier om op het werk te geraken.

Tegelijk sensibiliseren we onze medewerkers: voetgangers, autobestuurders en fietsers... Ik ben er fier op dat de Antwerpse ondernemingen steeds meer aandacht besteden aan verkeersveiligheid. Er zijn ten slotte meer ongevallen met zware letsels op de weg naar het werk dan op het werk zelf.”

‘Elke medewerker heeft het recht om een operatie stil te leggen’

Als de installatie in gebruik genomen wordt, moet je alles checken. We leiden hiervoor speciaal mensen op, al jaren op voorhand. We hebben meer dan 50 productie-installaties. Nu voegen we nu er nog een zeer grote butadieen-fabriek aan toe. Welnu, voor we maar één paal in de grond slaan, is het design al helemaal voltooid.”

Een BASF-fabriek in het Nederlandse De Meern werd nochtans acuut stilgelegd vorig jaar nadat er stikstofoxiden waren vrijgekomen.

“Technische installaties blijven 'installaties. ‘No risk’ bestaat niet. Het is wél belangrijk dat je een beleid klaar hebt om een probleem zo snel mogelijk onder controle te krijgen. In De Meern is er overigens nooit gevaar geweest voor personeel en milieu. Crisiscommunicatie is cruciaal. Er moet de klok rond gecommuniceerd worden.”

Maar daar houdt het bij een

Volgens de Nederlandse pers was

chemisch bedrijf toch niet op?

het noodplan onvoldoende getest.

“Ook de installaties moeten veilig zijn, natuurlijk. Al vanop de tekenplank investeren we in veiligheid. Het begint bij de engineering, het design en de uitwerking van het concept. De veiligheid van het proces, maar ook van diegene die later de machine gaat bedienen, telt mee. Ergonomische aspecten komen dan reeds in aanmerking.”

“Ik kan daar geen uitspraak over doen.

We hebben zeer strikte regels voor alle installaties, waar ze ook staan. Als een mens gekwetst geraakt, wordt hij of zij onmiddellijk naar het hospitaal gevoerd. Of het om ongevallen met blijvende letsels gaat of de milieuimpact van een incident, we hebben een wereldwijd rapporteringssysteem.

Onze medische dienst behandelt elke kwetsuur, zelfs de kleinste snijwonde.

De dienst is uitgerust zoals een hospitaal, zodat er ook levensreddende maatregelen kunnen getroffen worden. Toeleveranciers en medewerkers van partners kunnen ook op onze bijstand rekenen.”

Waarom?

“De bouwtijd van een chemische installatie duurt al gauw meer dan een jaar. Niet alleen het design zelf, maar de hele omgeving met alle contractoren telt mee. Ook tijdens de bouwtijd.

ADVERTORIAL

Preventie diefstal door medewerkers, klanten en bezoekers

LODGE SELECTOR Diefstal door eigen personeel is een gevoelig onderwerp.

Als er echter zelden controle wordt uitgevoerd, is het resultaat dat men zich niet aan de regels houdt. Met de Lodge selector bij een uitgang zorgt u ervoor dat met elke druk op de knop u een volledige ad random visitatie steekproef krijgt.

Met één druk op de knop bent u door het elektronisch circuit verzekert van een volkomen willekeurige en objectieve selectie.

Het installeren is zeer eenvoudig en is door iedereen uit te voeren.

AFMETING: 240 X 160 X 62 MM

De Lodge Selector kan ook worden aangesloten op een elektronisch oog, vloercontact, deurslot, etc.

Telefoon:0294-458795 info@lodgeservice.nl www.lodgeselector.nl

TOBIUS: de juiste ICT talenten & teams op uw uitdagingen Is het ook telkens een uitdaging om de juiste ICT kennis in huis te halen? Om uw ICT projectkosten onder controle te houden? En om uw ICT realisaties voldoende performant, flexibel en makkelijk onderhoudbaar te maken?

Wij bij TOBIUS helpen u om de meest geschikte talenten, teams en oplossingen in te schakelen. We versterken uw ICT teams voor zowel operationele hulp als voor strategische projecten.

Heeft u specifieke ICT uitdagingen? Bel ons: 02 300 80 30.

TOBIUS nv Heizel Business Park, gebouw II • Romeinsesteenweg 564, bus 4 • 1853 Strombeek-Bever EMAIL professionals@tobius.be • WEB www.tobius.be

7

3 vragen aan...

‘Aandacht voor veiligheid geldt niet alleen op het werk. Het is onze grootste prioriteit dat mensen veilig op hun werk geraken en ook gezond weer thuis komen’ Kris De Meester, Hoe garandeer je voldoende autonomie van je veiligheidspersoneel?

“In België hebben preventieadviseurs een wettelijk statuut. Hier is dat een volledige afdeling. Daarnaast hebben we een Netwerk VeiligheidsAanspreekPunten. Dat zijn onze VAPpers. Het gaat om driehonderd collega’s, die hun ploeg op de pijnpunten wijzen. Verder heeft elke afdelingsdirecteur nog een coach ter beschikking. Maar overal geldt tenslotte het STOP-principe: elke medewerker heeft het recht om een operatie stil te leggen of een opdracht niet uit te voeren als het niet veilig is voor de persoon zelf of de collega’s.”

Hoe staat het met de interventiediensten?

“We hebben wellicht het meest professionele brandweercorps van België. Dat staat de klok rond paraat.

Het is ook een partner van de overheid voor de spoorwegen en de openbare weg. Daarnaast is er ook de uitrusting.

Onze poederwagens zijn een goed voorbeeld. Daarenboven hebben we recent een wagen aangeschaft, die aangedreven wordt door vliegtuigmotoren, de TurboJet. Dat voertuig dient om op heel grote afstand zware branden te blussen, of gaswolken met een nevel neer te slaan.”

Wat doe je tegen invloeden van buitenaf?

“Site security houdt in dat niet iedereen zomaar het terrein op kan. Er zijn duidelijke voorschriften hoe iemand uitgerust moet zijn. Bril en helm zijn verplicht. Maar vrachtwagenchauffeurs moeten bijvoorbeeld een test afleggen met basisvraagstukken over veiligheid.

We doen ook aan informatiebeveiliging, dat gaat dan over onze knowhow en procesveiligheid. Een heel team ingenieurs is daarmee bezig. Ze maken rapporten, maar dat is niet alleen om de wettelijke vergunningen te krijgen.

We gebruiken die verslagen vooral voor de opleiding van onze medewerkers.”

Chemische sites zijn volgens Europol populaire doelwitten voor cyberaanvallen.

“Informatiebeveiliging is een wereldwijd programma van BASF. Het gaat over kleine en grote dingen. Je kunt niet zomaar bij onze processen. Maar we wijzen onze mensen ook op het sluiten van deuren en afsluiten van hun pc’s. Uiteindelijk is het ook hier weer de attitude van de mensen die het verschil maakt. En ook hier wordt het weer eens bevestigd dat ouders van kleine kinderen het meest alert zijn. Dat is echt opvallend. We moeten deze aangeboren reflex in onze mensen wakker schudden. Iedereen heeft het in zich.”

smart FACTS De 59-jarige Gentenaar Wouter De Geest is getrouwd en heeft twee kinderen. Hij begon zijn loopbaan als advocaat. In 1982 verliet hij de Gentse balie en werd hoofd van de juridische afdeling van BASF Antwerpen. De Geest is sinds 2001 lid van het directiecomité en er sinds 2007 voorzitter en gedelegeerd bestuurder van.

‘Verbinding aangaan met de samenleving’ is één van zijn geijkte uitdrukkingen.

kuras.be

eerste adviseur Verbond van Belgische Ondernemingen en gedelegeerd bestuurder van vzw BeSaCC-VCA. ■ Wat zijn de verplichtingen van de werkgever ten opzichte van aannemers?

“De opdrachtgever moet erop toezien dat de aannemer de nodige preventiemaatregelen in acht neemt en heeft de plicht om onveilige aannemers te weren. Hoe dat moet gebeuren, vermeldt de wetgeving niet.”

■ Hoe kan een opdrachtgever best coördineren?

“Het meest eenvoudige is om enkel met aannemers te werken die een VCA-certificaat, een BeSaCC-attest of een ander label hebben behaald.

De opleiding daarvoor duurt gemiddeld 1,5 jaar en traint aannemers op onder andere risicobeheer, veiligheidsbewustzijn, werkoverleg, inspecties, noodorganisatie en onderzoek bij incidenten.”

■ Speelt de relatie tussen opdrachtgever en aannemer een grote rol?

“Ja, dat is onontbeerlijk. Er moeten duidelijke afspraken gemaakt en procedures gehanteerd worden. Stel dat een bouwvakker een sokkel plaatst in een petrochemisch bedrijf, dan moet hij op de hoogte zijn van alle extra risico’s. Een goede ontvangst en briefing, supervisie en werkvergaderingen zijn belangrijk. Er kan ook een buddy, een partner van het ontvangende bedrijf, meelopen met de aannemer.”

THE LEADING GLOBAL PROVIDER OF A SAFER FUTURE

bvba

B2B Investigation Brand IP Protection B2Band Investigation Internet search

Brand and IP Protection B2B Specialisatie: Internet search

www.gunnebo.be

OUR SOLUTIONS:

-Merken - Auteursrecht -Opsporen inbreuken op Uw merk B2B Specialisatie: -Internet opzoekingen naar merkinbreuken -Merken - Auteursrecht -Testaankopen -Opsporen inbreuken op Uw merk

-Internet opzoekingen naar merkinbreuken -Testaankopen - www.xpr.be www.kuras.be

• Secure storage • Entrance control • Cash handling • Electronic security • Services 24/7

Locatie: Zaventem / Brussel - www.xpr.be www.kuras.be Email: info@kuras.be Tel: + 32 2 252 22 31

Min. Bin. Zaken Nr 14.1188.03

Locatie: Zaventem / Brussel

+32 2 464 19 11 - info.be@Gunnebo.com

8

i n s p i rat i e

chemie

xxxxx productieve wer Tekst XXXXXXXXX

‘Het interventieteam werkt met een discipline volgens een militair regime’ Philippe Vandervoort

Brandveiligheid boven alles

Tekst Greet Wouters

Een chemisch bedrijf vinden in de haven, dat graag praat over zijn veiligheidsbeleid, is niet evident. De zaak ligt blijkbaar gevoelig. Toch hapten twee bedrijven toe: zowel Ineos Manufacturing Belgium in Lillo en Fina Antwerp Olefins & Total Petrochemicals nodigden me uit op het bedrijf om hun veiligheidsbeleid toe te lichten.

De strikte veiligheidscontroles

zijn al meteen duidelijk als ik beide bedrijven binnenstap. Aan het onthaal geef ik mijn identiteitskaart af, moet ik verklaren wat ik kom doen en met wie ik heb afgesproken. Vervolgens krijg ik een veiligheidsbadge en moet ik in een hal wachten op de veiligheidsadviseurs, waar grote veiligheidsvoorschriften me aanstaren. Enkel onder begeleiding mag ik het terrein op, dat ik binnen geraak door mijn badge te scannen. met preventieverantwoordelijke Philippe Vandervoort naar zijn kantoor. Hij merkt dat ik voor het eerst kennis maak met alle veiligheidsmaatregelen in de haven van Antwerpen.

“We werken hier met high density polyethyleen en polypropyleen, ofwel polymeren die als grondstof dienen

In Lillo wandel ik

voor bijvoorbeeld plastic flessen of heat seal, de sluiting van een zakje chips”, legt hij uit. “Gevaarlijke stoffen dus. Daarom zijn we een Sevesobedrijf en moeten we verplicht voldoen aan een aantal belangrijke pijlers.”

De hele opbouw van het bedrijf ademt veiligheid uit: elk stukje installatie in de fabriek moet voldoen aan een bepaalde kwaliteit. Elke werknemer wordt gescreend en krijgt een opleiding, en de hele fabriek wordt dagelijks gecontroleerd op eventuele defecten. En uiteraard is er het levensbelangrijke noodplan, dat opgesteld wordt in overleg met de Vlaamse, gewestelijke en provinciale overheden.

Volgens Vandervoort moet elke werknemer van Ineos op basis daarvan weten wat hij wel en niet moet doen bij brand. Daar wordt ook op getraind.

brand ontstaan, dan kan Ineos rekenen op zijn eigen bedrijfsbrandweer of de eigen operatoren uit de fabriek. Het voordeel daarvan is dat zij onmiddellijk ter plaatse zijn en kunnen ingrijpen. Bovendien zijn ze experts van de installaties. Ze kennen de risico’s en weten hoe ze moeten ingrijpen.

Vandervoort: “We contacteren wel Mocht er ooit een

altijd de stadsbrandweer, maar nog voor zij hier zijn, controleren onze medewerkers de beginnende brand.

Heel typisch bij een brand hier, is dat die gevoed kan worden door brandbare vloeistoffen of gas. Het komt er dan op aan om eerst die kraan toe te draaien, voor je de brand volledig kunt bestrijden.”

Terwijl de brandweerlui ingrijpen, treedt ook het zogenaamde incidentmanagement in werking. Zij verwittigen de hulpdiensten, nemen contact op met andere bedrijven en lichten de

‘Wij hebben een speciaal team dat slachtoffers en familieleden opvangt bij een ongeval’ Jean Godts

pers in. Alle andere medewerkers van het bedrijf moeten doen wat in het noodplan staat, maar het belangrijkste is dat iedereen eerst zichzelf in veilig-

heid brengt. “Iedereen die hier werkt, krijgt een intensieve training over wat zij moeten doen bij een brand. Maar als het zover is en een werknemer voelt zich niet comfortabel, dan kan hij best naar een veilige plek lopen en de interne hulpdiensten verwittigen.

Onze interventieploegen moeten uiteraard wel perfect op elkaar afgestemd zijn. Daarom werken ze met een discipline volgens een militair regime. De chef coördineert en deelt bevelen uit.” in de haven vormen de fabrieksmedewerkers zelf het brandweerteam. Het nog grotere petrochemiebedrijf Fina Antwerp Olefins & Total Petrochemicals koos voor een aparte interventieploeg.

Volgens Health, Safety, Security en Environment Manager Jean Godts is preventie de voornaamste taak van deze ploeg. Dat betekent dat zij alle maatregelen nemen die het ontstaan en uitbreiden van incidenten voorkomen. “Veiligheid staat altijd op de eerste plaats. Het is de bedoeling om potentiële risico’s tot een aanvaardbaar niveau te herleiden en daarbij speelt onze brandweer een belangrijke rol. Ze onderhouden bijvoorbeeld ook alle uitrustingen

Niet bij alle bedrijven

‘We voeren jaarlijks 100.000 controles uit’ Brandweercommandant Bob De Bondt van Fina Antwerp Olefins en Total Petrochemicals houdt alle statistieken van interventies nauwkeurig bij. “In 2012 hadden we negentig interventies op het gehele bedrijventerrein, inclusief de Total Raffinaderij. Niet alle interventies duiden op een brand. De meesten dienen voor kleine brandjes en gas- of vloeistoflekken. We verlenen ook bijna dagelijks preventieve bijstand voor risicovolle werken op het terrein.

De brandweer werkt vooral proactief, waarbij jaarlijks niet minder dan 100.000 controles

uitgevoerd worden op bijvoorbeeld brandweerinstallaties en -uitrustingen. We voeren ook allerlei gasmetingen uit om extra veiligheid te garanderen. In 2010 hadden we de laatste grote brand en toen verliep alles perfect volgens het noodplan”, zegt hij. “Onze brandweerploeg bestaat uit veertien medewerkers. Ze beschikken over vier grote brandweerwagens, twee kleinere voertuigen, een ziekenwagen en een commandowagen.

Het grootste voertuig heeft een capaciteit van 18.000 liter per minuut. Gelukkig hoeven we dat niet vaak te gebruiken.”

en installaties, zodat we ze steeds onmiddellijk in werking kunnen brengen.” waarin Fina verschilt van Ineos, is dat zij naast de eigen fabriek ook de Totalpijpleidingen beheren die van Antwerpen tot in het Waalse Feluy lopen. Een extra verantwoordelijkheid.

Geregeld organiseert de bedrijfbrandweer grote noodplanoefeningen, waarbij niet alleen de eigen interventieteams betrokken zijn, maar ook de stadsbrandweer, de politie, gemeentebesturen en andere instellingen zoals scholen. Mocht er ooit brand uitbreken in de haven, is de kans reëel dat er slachtoffers vallen. De menselijke kant van het verhaal is dus ook belangrijk. “Naast een medisch team dat steeds paraat staat, hebben wij een speciaal team dat zich bij een ongeval specifiek bezighoudt met het opvangen van slachtoffers en hun familieleden”, vervolgt Godts. “Praten over wat er gebeurd is, is erg belangrijk. Maar ook werknemers die een ongeval hebben zien gebeuren, moet je begeleiden in hun verwerkingsproces. Na een incident volgt een briefing en een multidisciplinaire evaluatie om de nodige lessen te trekken uit de interventie.”

Een ander aspect

Ondanks alle bedrijfseigen maatregelen staan de ondernemers er in de haven gelukkig niet alleen voor.

Dankzij samenwerkingen met onder andere de stadsbrandweer, de civiele bescherming en het Gemeentelijk Havenbedrijf, kan ervoor gezorgd worden dat brandgevaar tot een minimum beperkt wordt. Tot slot bestaat er ook zoiets als mutuele hulpverlening, waarbij alle bedrijven in een bepaalde regio van de haven materiaal uitwisselen bij nood. Zo draagt iedereen zijn steentje bij om de haven brand- en gevaarvrij te houden.

Bezoek onze webshop

WWW.BIEST.BE

De haven van Antwerpen is het meest uitgestrekte havengebied ter wereld. Ongeveer 900 privébedrijven zijn er actief, waarvan er heel wat werken met gevaarlijke stoffen.

Met 15.000 werknemers is de aandacht voor brandgevaar cruciaal.

9

o n g e valle n

fo c u s

3 vragen aan...

Voorkomen rendeert beter dan genezen Een werkgever heeft de wettelijke plicht te zorgen voor de veiligheid en gezondheid van zijn werknemers. Maar dat doet hij best ook in zijn eigen belang.

Tekst Rafael Porto Carrero

Iedereen kent hen wel. De stoere bouwvakkers. Op jonge leeftijd dragen ze honderden kilo’s over de werkbrug.

Maar loopt het mis, dan klagen ze later over een holle rug. Volgens Prevent, een multidisciplinair kennisinstituut gericht op de preventie van beroepsrisico’s, kost een bouwvakker die een maand uitvalt, bijna 7000 euro. Daarvan komt een derde tot de helft uit de zakken van de werkgever.

Volgens de organisatie kunnen relatief eenvoudige maatregelen, zoals het installeren van een windas en een steenklip om zwaar materiaal gemakkelijker omhoog te hijsen, naast een betere arbeidsorganisatie, leiden tot een halvering van kosten als gevolg van rugklachten. Deze praktische maatregelen worden best begeleid door een halfdaagse training om het personeel van de risico’s bewust te maken.

collega’s je er direct op wijzen. Dat geldt ook voor hun CEO’s.” De organisatie verloopt volgens Van der Haegen bij zulke ondernemingen zo vlot, dat men een bepaalde afdeling volledig kan stilleggen bij een veiligheidsprobleem. “Het bedrijf geeft daarmee een signaal dat het veiligheid au sérieux neemt. Het slechtste wat een bedrijfsleider kan doen, is bijvoorbeeld zelf op moccasins rondlopen, terwijl hij van zijn medewerkers verlangt dat ze veiligheidsschoenen dragen.”

Exacte cijfers zijn er niet, maar studies schatten dat de jaarlijkse kost, veroorzaakt door arbeidsongevallen, 2 tot 3,5 procent van het BNP bedraagt. In opdracht van de Europese Commissie becijferde Prevent samen met een Duitse organisatie de mogelijke winstgevendheid van degelijke preventiemaatregelen bij meer dan vijftig bedrijven. Hun nuchtere kosten/batenanalyse toont aan dat zelfs bij conservatieve scenario’s en relatief eenvoudige maatregelen preventie rendeert. Het gebruik van een windas in de

bouwsector is daar een duidelijk voorbeeld van. Maar interne vergaderingen en overleg om stress in de dienstensector te vermijden, is iets anders. Leid je een middelgroot bedrijf in de voedingssector? Dan kan

‘Het slechtste wat een bedrijfsleider kan doen, is zelf op moccasins rondlopen, terwijl hij van zijn medewerkers verlangt dat ze veiligheidsschoenen dragen’ het aanleggen van een slipvrije vloer bijvoorbeeld een rendabel idee zijn. van Prevent wijst er uitdrukkelijk op dat er naast

Karla Van den Broek

“Het komt vaak voor bij kmo’s dat werknemers bijvoorbeeld geen veiligheidsschoenen dragen. Tot er iets gebeurt”, weet preventieadviseur Vincent Van Der Haegen van de liberale vakbond ACLVB. “De aankoop van een paar veiligheidsschoenen gaat de omzet natuurlijk niet direct doen stijgen.” De vakbondsman wijst er uitdrukkelijk op dat alles begint bij de houding van de bedrijfsleider zelf. “Bij enkele grote bedrijven zoals BASF of Volvo zit het veiligheidsbesef ingebakken in de mentaliteit van het bedrijf. Heb je daar je veiligheidsbril niet op, dan zullen je

de pure kosten/batenanalyse nog andere factoren zijn, die moeilijk in cijfers uit te drukken zijn. “Mensen voelen zich beter op plaatsen waar het veilig en gezond vertoeven is. Dit geldt ook voor de werkplaats. Het personeelsverloop daalt en de jobtevredenheid stijgt. Het spreekt bijna voor zich dat dit het bedrijfsimago ook ten goede komt.”

Een interessante filosofie, vond ook de Zweeds-Zwitserse multinational ABB, een wereldwijd concern dat vooral actief is op het vlak van energie- en automatiseringstechnologie. “Veiligheid staat bij ons bovenaan de prioriteitenlijst”, zegt preventieadviseur Bart Maes van ABB Benelux.

“Maar niet om financiële redenen. We hebben geen specifieke rendabiliteitsratio. Ik moet wel zeggen dat we extra business aantrekken door onze hoge klantentevredenheid. Het is dus ook positief voor je imago.” Automatisch rijst de vraag waarom een intern preventiebeleid goed is voor je klantenbinding. “Omdat we een serviceprovider zijn en op het vlak van energie werken we samen met bedrijven als BASF en Total.

Dergelijke bedrijven investeren zelf veel in preventie en veiligheid. Bij sommige klanten mag je het bedrijfsterrein gewoon niet betreden als je niet voldoet aan hun veiligheidsvoorschriften.”

andere gesprekspartners wijst Maes erop dat kmo’s vaak nog niet zover staan. “We hadden vorig jaar een project lopen met een middelgrote energieleverancier in Nederland. Hun bedrijfsleider wilde enkel aanpassingen laten uitvoeren aan een hoogspanningsgenerator zolang het toestel ingeschakeld was.

Pas als de man begreep dat ook het leven van zijn medewerkers in gevaar was, liet hij ons begaan.” Voorkomen rendeert dus beter dan genezen. Een dode geest in een gezond bedrijf, daar heeft niemand wat aan.

Patrick Beke, specialist van beveiligingsbedrijf Gunnebo.

■ Hoe waarborgt men de veilige doorstroming van mensen op openbare plaatsen?

“De huidige technologie is in staat om op zeer korte termijn veel volk van punt A naar B te laten passeren.

Vroeger waren er vooral fysieke barrières. Denk aan agenten die je ticket controleerden vooraleer je in een TGV stapte. Vandaag gebeurt veel elektronisch. Passagiers die zich op voorhand aanmelden, kunnen veel sneller inchecken dankzij de barcode op hun ticket of de technologie op hun smartphone.”

■ Wat is hier preventief aan?

“In openbare ruimten beweegt iedereen zich vrij. Er zijn wel afgeschermde zones in luchthavens en gerechtsgebouwen. Door een voorafgaande identiteitscontrole onderscheidt men de passanten van elkaar en voorziet men hen van verschillende toegangsrechten. Zo verloopt de transit efficiënter en veiliger.”

Én net zoals de

advertorial

Goede uitrustinG helpt je uit de Brand Bijna elke preventieadviseur komt in de loop van zijn loopbaan wel een keer in contact met een bedrijfsbrand. Een goede voorbereiding en de inzet van de juiste apparatuur maken het verschil om zo’n ongelukkig voorval tot een goed einde te brengen. Zo worden ook levens gered. Best doorloopt het voltallige personeel jaarlijks een mobiele blusopleiding. “We starten met een theoretische uitleg.

Daarna volgt een minimaal twee uur durende praktijksessie”, verduidelijkt Maarten De Smedt van Somati Fie, een gerenommeerde leverancier van eerste interventie materialen en diensten. “Naast blusopleidingen bieden we ook uitgebreide trainingen over evacuatie van het personeel.” Op maat van het bedrijf wordt er met de klant een traject naar een succesvolle evacuatieoefening doorlopen.

Blussen met drukluchtschuim Maar naast de nodige know-how is de juiste apparatuur cruciaal. “Bijna niets is onblusbaar sinds we met Compressed Air Foam Systems werken,”, weet specialist Ronny Schouppe van Somati Fie. Deze CAFS-systemen raken meer en meer binnen bedrijven en de professionele brandweer bekend.

Het water/schuimmengsel wordt in een mixkamer met lucht geinjecteerd. Zo krijgen we andere schuimeigenschappen en een veel lager waterverbruik. Bij premix-systemen gebeurt dit via ademluchtflessen, bij continue systemen met een compressor. De voordelen zijn de grote kleefeigenschappen. Zo blijft het schuim maximaal op de brandhaard en kan het water volledig zijn koelende werking doen. Het

homogene schuimtapijt snijdt ook de zuurstof af. Ook grotere werplengten, een grotere effectiviteit en bluskracht zijn naast het laag gewicht van de slangen en het beperken van de nevenschade enorme troeven.

Recentelijk deed Somati Fie op vraag van de petrochemische sector testen op metaalalkylen. “Zelfs deze branden geblust worden door de combinatie van CAFS en het bio additief BerkiCold”, zegt Schouppe. In de premix-systemen voor snelle interventie is er een gamma van 10 tot 200 liter. Maar ook stationaire systemen tot 12000 liter voor bijvoorbeeld de beveiliging van losplaatsen en helicopterplatforms worden op maat gebouwd. “Bepaalde zones in gebouwen kunnen ook via het sprinklernet met CAFS geblust worden.

“Zo vermijden we grote nevenschade aan machineparken of andere waardevolle zaken.”

Voor Verdere inlichtinGen; e-mail: VraaG@somatifie.Be tel: 053/85 22 22

Rittal nv/sa - Industrieterrein E17/3206 Stokkelaar 8 - B-9160 Lokeren Tel. 09 353 91 11 - Fax 09 355 68 62 info@rittal.be - www.rittal.be

■ Hoe waarborgt men de privacy van de passanten?

“Daar bestaan duidelijke wettelijke regelingen voor. De technologie helpt om te weten wie tot welke ruimte mag toegelaten worden, hoeveel mensen er maximaal binnen mogen zijn, en hoeveel mensen er aan een bepaald punt al gepasseerd zijn. Zo wordt de richting van de rolbanden voor de passagiers op luchthavens en metrostations bijvoorbeeld aangepast.”

10

u itdag i n g

r e po rtag e

‘Het is de bedoeling dat wij van dat duo een heel hecht team maken, want later moeten ze perfect kunnen samenwerken om speurtochten af te leggen’ Jaak Hendrikx

Hoe lieve puppy’s veranderen in stoere politiehonden Op het militair domein van Neerhespen bevindt zich de Dienst Hondensteun van de federale politie, waar gespecialiseerde hondenteams worden klaargestoomd om zoekopdrachten te ondersteunen. Een kijkje achter de schermen.

Tekst Greet Wouters

Na een helse tocht door de meest uitgestorven landweggetjes arriveer ik op het militaire domein. Geen geblaf of rondspringende honden te bespeuren. Ben ik wel op de juiste plek? Maar dan opent de deur van de kantine waar Vlaamse en Waalse hondengeleiders met glimmende ogen de prestaties van hun honden bespreken. Van communautaire spanningen is hier geen sprake. De passie voor honden bindt hen.

Jaak Hendrikx en Stephan Kenis maken speciaal tijd vrij om samen met Mieke Smets, de adviseur van het opleidingscentrum, alles te vertellen over hoe zij puppy’s veranderen in stoere politiehonden.

“In principe kan elke hond een training volgen, maar er gelden wel strenge selectieprincipes. Wij testen bij elke kandidaat-politiehond het doorzettingsvermogen, de medische situatie en de sociabiliteit. Ze moeten immers hard werken en na jaren nog in staat zijn om over omheiningen te springen. De rassen die het meeste kans maken, zijn Mechelse en Duitse herders en Springer Spaniëls”, leggen ze uit.

Hondenopleiders

honden krijgen vervolgens een geleider toegewezen.

Elke politieagent in ons land kan zich daarvoor kandidaat stellen. Hendrikx:

De geselecteerde

“Het is de bedoeling dat wij van dat duo een heel hecht team maken, want later moeten ze perfect kunnen samenwerken om speurtochten te leggen. Momenteel zijn er in totaal zo’n tachtig hondenteams actief bij de federale politie.” sommige buurlanden, specialiseert elk team in België zich in een specifieke discipline, zoals die van actieve drughond of een speurhond die vermiste personen zoekt. Voor de honden daaraan beginnen, krijgen ze een gehoorzaamheidstraining. “Want met een hond die niet luistert, kun je geen speurwerk verrichten”, benadrukt Hendrikx.

In tegenstelling tot

een verkenning op het terrein. Samen met Hendrikx en Kenis neem ik een kijkje in een oude loods waar Steven Van Duffel (27) zijn hond aan het trainen is. Hij is de jongste geleider in Neerhespen en specialiseert zich in het terugvinden van levende mensen. “Om de hond te leren naar mensen te zoeken, leggen we hier verschillende metalen vierkantjes op de grond. Slechts op één spuiten we een menselijke geur, de andere blokjes ruiken neutraal”, legt Van Duffel uit. “Eerst laat ik de hond

Dan is het tijd voor

ruiken aan de geur die hij moet zoeken, en op mijn teken moet hij de hele reeks blokjes aflopen en het juiste eruit kiezen. Dat moet hij naar mij brengen.”Nadat de hond het juiste blokje heeft teruggebracht naar zijn baasje, volgt een intens knuffelmoment. Van Duffel: “Sinds de start vorige zomer doet hij het heel goed.

De band met je hond is ongelooflijk: pure vriendschap. Ik zou geen andere job meer willen.”

benadrukt Kenis. “Het moment waarop we de hond definitief overzetten naar de geleider, gebeurt op het einde van de opleiding. Dat is telkens ook weer moeilijk voor ons, want wij hebben de hond maandenlang intensief getraind en plots moet hij luisteren naar iemand anders. Bij de eerste hond die ik africhtte, had ik het er erg moeilijk mee. Nu prent ik me dat in voor ik begin, dan verloopt het iets gemakkelijker.”

onder de knie krijgen, is de band tussen de hond en zijn geleider hier het allerbelangrijkst.

Bij alle teams die ik aan het werk zie,

Hoewel opleiders en geleiders dus nauw samenwerken, is het verschil tussen beiden toch heel groot. Niet iedereen heeft immers de gave om verschillende honden te doen gehoorzamen. “Er zijn al vele geleiders geweest die doorstroomden naar opleider, maar Stephan is tot nu toe de enige die het ook gebleven is. Het is een droomjob maar je moet veel kunnen verdragen. Als er iets misgaat, komen ze altijd terug naar jou”, vertelt Hendrikx. “Soms blijven we wel in contact met de teams die we opleidden. Het pleziert ons enorm als we dan horen dat zij iets belangrijks gevonden hebben.”

Naast het speurwerk

‘Mijn eerste vondst was een pakje hasj, dat vergeet ik nooit’ Stephan Kenis

spat de liefde tussen beest en baasje eraf. “Het is uitermate belangrijk dat wij van de hond en zijn geleider een hecht team maken. De hond kan zijn taken niet naar behoren uitvoeren zonder de geleider en vice versa”,

enthousiast als we het over de voordelen van de job

Ook Kenis knikt

hebben. “Ik ben al van jongs af aan met honden bezig. Die vriendschap en aanhankelijkheid is ongelooflijk. Het is dan ook heel plezant om honden van alles te leren. Ik ga daar volledig in op. Vroeger was ik zelf een tijdje operationeel in Brussel met een patrouillehond en een drughond. Ooit vond ik 110 kilogram heroïne achter een dubbele wand in de slaapcabine van een vrachtwagen. Maar vooral mijn eerste vondst zal ik nooit vergeten: een klein pakje hasj dat achter een luidspreker verstopt zat tegen het plafond. Dan zeggen onderzoekers: Wauw! Het hoeft niet altijd een grote hoeveelheid te zijn om voldoening te krijgen, het kunnen evengoed kleine vondsten zijn die goed verstopt zitten.” van de opleiding is dus zeker niet te onderschatten, net als het nut ervan.

Zonder honden zou de federale politie nooit zoveel terugvinden als met.

“Of misschien wel als we een even grote neus zouden hebben”, grapt Hendrikx. Honden zijn bovendien ook tijds- en kostenbesparend, en vinden sporen die mensen niet zouden zien zoals kleine spatjes bloed, verstopte misdadigers of hulzen van vuurwapens.

De moeilijkheidsgraad

hulp van honden niet overschatten. Een hond blijft een hulpmiddel, geen wondermiddel. “Het gebeurt dat er een spoor is, maar dat de hond niets vindt. Of dat hij zonder enige aanleiding speels in het rond begint te springen. Een hond blijft een hond, en volgt soms zijn dierlijke instinct. Omdat die risico’s er altijd zullen zijn, hoop ik telkens dat elke geleider in opleiding tijdens de training in een zwart gat valt en er zelf leert uitkruipen. In de praktijk zal zoiets immers ook gebeuren en dan komt het erop aan om je hond door en door te kennen zodat je het probleem zelf kunt oplossen”, besluit Hendrikx.

Toch mogen we de

‘Speuren met mijn hond is een hobby’ Theo Mannaerts (65) is de oudste geleider in opleiding die traint in Neerhespen. Hij is al bijna dertig jaar actief en operationeel, en kon al lang met pensioen zijn gegaan als hij dat had gewild. Maar geen haar op zijn hoofd dat daar nu al aan denkt. “Mijn specialiteit is om met mijn hond levende mensen terug te vinden. Ik word dus vaak ingezet bij verdwijningen of diefstallen”, vertelt hij gepassioneerd. “Natuurlijk heb ik al aan veel grote speuracties meegedaan, dat is bijna dagelijks zo. Die gebeuren altijd onverwacht en je weet nooit op voorhand wanneer je moet uitrukken. Verdwijningen kondigen zich immers niet aan. Soms moet je ook geluk hebben.

Onlangs vond ik enkele vermiste personen terug terwijl de rest van de ploeg al elders gaan zoeken was. Ach, voor mij is dit geen job meer maar een hobby.”

11

ov e r z i c h t

ve r d i e p i n g

Beperk het risico Schade, brand, criminaliteit, arbeidsongevallen en arbeidsongeschiktheid.

Iedere ondernemer heeft met deze risico’s te maken.

Maar wat zijn de grootste risico’s die je loopt en hoe kun je ze het beste beperken?

Tekst Iris Kranenburg

Wie een eigen bedrijf heeft, zal altijd rekening moeten houden met verschillende soorten risico’s. Berco Zijlmans heeft er dagelijks mee te maken. Hij is manager van het team risicodeskundigen van verzekeringsmaatschappij Nationale-Nederlanden en ondersteunt klanten op het gebied van (schade)preventie, risicobeoordeling, bedrijfscontinuïteit en risicobeheer. Hoe belangrijk het incalculeren van bedrijfsrisico’s is, blijkt uit een voorbeeld dat Zijlmans geeft. “Een brand in een verpakkingsbedrijf zorgde er onlangs voor dat het hele gebouw verloren ging. Het bedrijf maakte verpakkingen voor de levensmiddelenindustrie en leefde juist van herhaal-orders. Omdat de ontwerpen bij het bedrijf opgeslagen lagen, kon de klant eenvoudig herhaalorders geven. Na de brand waren deze ontwerpen weg en was de meerwaarde van het bedrijf voor de opdrachtgevers grotendeels verdwenen. Het bedrijf had geen kopieën en ook geen ontwerpgegevens en was dus voor 100 procent afhankelijk van de opdrachtgevers. Veel onder hen keerden het bedrijf de rug toe en het bedrijf ging failliet.”

100 procent afhankelijk van de opdrachtgevers. Veel daarvan keerden het bedrijf de rug toe en het bedrijf ging failliet.”

Volgens Zijlmans is brand slechts één van de vele ondernemersrisico’s.

“Denk ook maar eens aan omzetdaling of klantverlies. We kampen met slechtere economische omstandigheden, waardoor maar weinig bedrijven goed zijn voorbereid op zo’n incident. Of wat dacht je van werk-nemers die ziek worden, aansprakelijkheidclaims, diefstal, IT-problemen en het wegvallen van toeleveranciers? Eigenlijk te veel om op te noemen. Reden genoeg voor een integrale benadering van risico’s.

Dat kan door de aandacht te vestigen op inventarisatie en analyse van risico’s en het nemen van beheersmaatregelen, zodat de ondernemer kan nagaan welke maatregelen hij in het kader van de bedrijfscontinuïteit wil nemen.”

Welke risico’s worden door ondernemers vaak vergeten of onderschat? Zijlmans: “Weinig bedrijven zijn voorbereid op een doorstart na een calamiteit.

Verzekeren alleen is geen optie.

Het is de verantwoordelijkheid van de ondernemer om zelf passende maatregelen te treffen om de bedrijfscontinuïteit te waarborgen.

Ook hebben veel kleine bedrijven, met maximaal 25 werknemers in dienst, hun Risico-Inventarisatie (RI&E) en Plan van Aanpak (PvA) niet in orde.

Hierdoor is niet duidelijk wat de gevaren binnen een bedrijf zijn.

Tenslotte houdt niet iedere ondernemer rekening met de financiële gevolgen, die bijvoorbeeld het gevolg kunnen zijn van reputatieschade.” daarom goed adviseren om dit soort risico’s te beperken, tipt Zijlmans. “Tijdens een gesprek merk ik vaak dat een ondernemer denkt dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Dat is natuurlijk geen goed uitgangspunt, kijk maar naar het voorbeeld van de verpakkingsfabriek.” Het verhogen van het ‘preventiebewustzijn’ is daarom de eerste stap, legt Zijlmans uit. “De ondernemer moet concreet inventariseren waar de echte knelpunten zitten. Eigenlijk is het een kwestie van de moeite nemen. Pas als een ondernemer zich echt bewust wordt van de risico’s die hij loopt, wordt de belangstelling groot. Naast het inwinnen van advies zijn er allerlei handige hulpmiddelen en diensten beschikbaar die kunnen helpen bij een integrale aanpak van risico’s en dus het voorkomen van moeilijkheden. Zo bestaan er voor diverse branches een Bedrijf Continuïteit Plan en Risicoinventarisatie diensten.”

Laat je als ondernemer

dagelijks te maken met bedrijfsrisico’s. Hij is manager bij Interseco Consultancy Services en helpt cliënten met de ontwikkeling van een beveiligingsbeleid en het treffen van de juiste maatregelen. Net als Zijlmans is hij

Ook Ed Komduur heeft

‘Ondernemen is per definitie risico nemen’ René Slump

van mening dat ondernemers meestal niet nadenken over mogelijke verstoringen van hun activiteiten.

“Onbedoeld worden risico’s geaccepteerd, omdat men zich simpelweg het bestaan of de impact ervan niet realiseert. En vaak is men, door een aantal traditionele maatregelen te nemen, er al snel van overtuigd dat alles veilig is. Er is immers een hoop geld in gestoken.” Als voorbeeld noemt Komduur het huren van beveiligers en investeringen in technische beveiligingsmaatregelen. “Dit zijn regelmatig twee ondoordachte missers, omdat er niet goed is geanalyseerd. Is er een strategie? En wat zijn daarvoor de meest zinvolle maatregelen? Bedrijven en organisaties zouden zich wat minder moeten laten leiden door ‘wat

Volgens Zijlmans is brand slechts één van de vele ondernemersrisico’s.

Wie een eigen bedrijf heeft, zal altijd rekening moeten houden met verschillende soorten risico’s. Berco Zijlmans heeft er dagelijks mee te maken. Hij is manager van het team

‘Verzekeren alleen is geen optie’ Berco Zijlmans

risicodeskundigen van verzekeringsmaatschappij Nationale-Nederlanden en ondersteunt klanten op het gebied van (schade)preventie, risicobeoordeling, bedrijfscontinuïteit en risicobeheer. Hoe belangrijk het incalculeren van bedrijfsrisico’s is, blijkt uit een voorbeeld dat Zijlmans geeft. “Een brand in een verpakkingsbedrijf zorgde er onlangs voor dat het hele gebouw verloren ging. Het bedrijf maakte verpakkingen voor de levensmiddelenindustrie en leefde juist van herhaal-orders. Omdat de ontwerpen bij het bedrijf opgeslagen lagen, kon de klant eenvoudig herhaalorders geven. Na de brand waren deze ontwerpen weg en was de meerwaarde van het bedrijf voor de opdrachtgevers grotendeels verdwenen. Het bedrijf had geen kopieën en ook geen ontwerpgegevens en was dus

‘Ondernemers denken meestal dat het niet zo’n vaart zal lopen’ Berco Zijlmans

er kan’ en meer door ‘wat er nodig is’.

Zeker in tijden van crisis kan dit een mooie besparingsbron vormen. De echte kracht bij het treffen van de juiste maatregelen ligt niet in de beveiligingsmarkt, maar in de bedrijven zelf. Goed nadenken over wie je wilt zijn, wat je wilt bereiken en hoe je dat het beste kunt organiseren.

En dit kun je alleen maar weten als je weet wat je waarvoor beveiligt. Dat is de enige juiste basis voor een goed beveiligingsplan.”

Zonder advies van buitenaf is het volgens Komduur voor ondernemers moeilijk in te schatten hoe ze hun bedrijf moeten beveiligen.

“Beveiliging van bedrijven is een markt waarin veel leveranciers zich bewegen, waardoor veel maatregelen al snel routinematig worden genomen. ‘Omdat het kan’, ‘omdat iedereen het doet’ of ‘omdat de leverancier vertelde dat dit echt het beste voor me was’, zijn koopmotieven waar we vaak tegenaan lopen.”

Hoe moet een ondernemer zijn bedrijf dan wel beveiligen? Komduur: “Samen met cliënten denken we na over mogelijke verstoringen van hun activiteiten. Op grond daarvan ontstaat een risicobeeld en formuleren we de eisen waaraan de beveiligingsoplossingen moeten voldoen.

Met andere woorden: wat moeten de maatregelen doen of waartoe moeten ze leiden?”

Laat je in ieder geval goed verzekeren, weet René Slump, directeur en mede-eigenaar van Berends & Slump, die zowel particulieren als ondernemers adviseert over onder andere verzekeringen.

“Verzekeringen zijn onmisbaar om de economie te laten draaien. Helaas zijn verzekeringen en risico’s geen zaken waar een ondernemer graag aan denkt. Toch kun je het beheersen van risico’s maar op één moment regelen: voordat de schade zich heeft voorgedaan. Maar of, wat en wanneer er iets gebeurt, is natuurlijk onbekend.Afwachten is dus geen optie.

Dan breng je de continuïteit en financierbaarheid van ondernemingen en projecten in gevaar.” Slump komt in de praktijk dan ook veel bedrijven tegen die onvoldoende zijn verzekerd.

“Gevolgen van bijvoorbeeld recente gerechtelijke uitspraken, zoals de aansprakelijkheid van werkgevers voor letsel van medewerkers. Letsel dat is opgelopen in het verkeer tijdens werktijd, zijn dan niet geregeld.

Dit kan grote financiële gevolgen hebben, waarbij een faillissement tot de mogelijkheden behoort. Maar je moet je niet tegen alles willen verzekeren. Ondernemen is per definitie risico nemen. Kijk goed naar de risico’s die de continuïteit van de onderneming in gevaar kunnen brengen en tref hiervoor maatregelen.

Dat hoeven overigens lang niet altijd verzekeringen te zijn. Daarom is deskundig, onafhankelijk en periodiek advies onmisbaar voor elke onderneming. Afhankelijk van de levensfase waarin een bedrijf zich bevindt en de financiële gezondheid kunnen grotere of juist kleinere risico’s worden genomen.”

Wil jij in de toekomst een bedrijf managen?

Smart Media is een snelgroeiend mediabedrijf waar jij het heft in handen hebt. Ook als Belg, want na Zweden, Zwitserland en Nederland zijn wij nu ook actief in België. Wij bepalen onze limieten niet, dat doe jij!

Wij weten hoe belangrijk het is om het juiste personeel te hebben. Daarom bieden we goede werknemers de kans om snel door te groeien naar een sleutelrol binnen onze organisatie. Zo is de country manager van België onze zeer gewaardeerde collega Oskar Wästlund. Net zoals iedereen kwam hij als project manager met een sterke sales drive binnen, nu zo’n 3 jaar geleden.

Interesse in eenzelfde succesvolle carrière als Oskar?

Mail hem! oskar.wastlund@smartmediapublishing.com

www.smartmediapublishing.com