D I T D O S S I E R W O R D T G E P U B L I C E E R D D O O R S M A R T M E D I A E N VA LT N I E T O N D E R D E V E R A N T W O O R D E L I J K H E I D VA N D E R E D A C T I E VA N H E T N I E U W S B L A D
AGRI & FOOD
DEC 2016
VAN DE GROND TOT OP HET BORD
SONJA DE BECKER Geen (feest)dagen zonder (feest)maaltijden
GRIET LEMAIRE Landbouw 3.0
EERLIJKE HANDEL Van transacties naar relaties
GGO’s Bepalen zij de toekomst?
Logistiek De lange reis van voedsel
Landbouwer Knelpuntberoep door schaalvergroting
THE BOXY’S
‘Wij zijn echte groente-eters. Je kunt ze op allerlei mogelijke wijzen klaarmaken, waardoor je in een gerecht veel contrasten kunt steken.’
Lees meer online op fokus-milieu.be
oei! LET’S #SAVE THE FOODTURE
De boeren zijn bijna op!
#agrifood
Koop een gadget voor Vredeseilanden op 13, 14 of 15 januari, en help boeren verder boeren
2
EDITORIAL SONJA DE BECKER
FOKUS-MILIEU.BE
Geen (feest)dagen zonder (feest)maaltijden Wat bij vorige generaties evident was, is nu voor velen een grote onbekende: de link tussen landbouw en ons bord. Jouw feestmaaltijd begint nochtans op onze 24.000 Vlaamse land- en tuinbouwbedrijven.
Veel leesplezier Kwinten Scheepers Project Manager kwinten.scheepers@smartmediaagency.be
COLOFON FOKUS-MILIEU.BE
TEKST SONJA DE BECKER, VOORZITTER BOERENBOND
Productieleider: er tijdens de feestdagen bij stil dat kwaliteit begint op onze land- en tuinbouwbedrijven? Dat landen tuinbouwers aan de slag zijn voor jouw voeding, ook nu de dagen kort en donker zijn en de vorst zich goed laat voelen tot in de stallen, bewaar- en sorteerruimtes, 365 dagen van het jaar? Rechtstreeks of via de voedingsindustrie en distributieketens leggen land- en tuinbouwproducten de weg af van onze bedrijven tot op je bord. MAAR STA JE
I
n volle feestperiode is het een geschenk te mogen schrijven voor Agri & Food, over landbouw en voeding. Het is het moment van het jaar waarin reclamefolders met overheerlijke gerechten de brievenbussen vullen. Het is ook het moment van het jaar waarin mensen graag tijd maken om hun, al dan niet verborgen, kooktalenten boven te halen terwijl de gasten hun smaakpapillen scherp stellen. Tijd om te koken en te genieten van lekker eten. Daarbij zijn goede basisingrediënten cruciaal.
we meermaals van voldoende, kwaliteitsvol en betaalbaar voedsel. Een oeroud gegeven lijkt het, waar weinig aan verandert. Maar achter de schermen is de agrovoedingsketen in Vlaanderen toch voortdurend in verandering. De hoge kwaliteitseisen van de consument, maar ook de verwachtingen op het vlak van kookgemak, nieuwe ingrediënten
ELKE DAG GENIETEN
en producten, voedselveiligheid, milieu, dierenwelzijn, arbeid… leggen de lat jaar na jaar hoger.
Ik hef het glas op elk landbouwersgezin dat mij (in deze feestperiode) laat genieten van heel veel lekkers de vele uitdagingen aan. In Vlaanderen 145.000 mensen tewerkstellen, een positieve handelsbalans hebben om economisch belangrijk te blijven voor onze regio. Onderzoek leidt tot voortdurende innovatie, zowel
DE AGROVOEDINGSSECTOR NEEMT
op land- en tuinbouwbedrijven als in voedingsbedrijven, op de winkelvloer en aan het kookfornuis. Nog nooit was het aanbod van voeding zo groot, de kwaliteit zo hoog en de bereiding zo gemakkelijk. De agro-voedingsketen, startend op onze 24.000 familiale land- en tuinbouwbedrijven in Vlaanderen, wordt voortdurend geprikkeld om haar grenzen te verleggen. Innovatie is onze dagelijkse kost. ALS JULLIE TIJDENS deze feestdagen een toast uitbrengen, toast dan ook eens op hen. Ik hef het glas op elk landbouwersgezin dat mij in deze feestperiode, maar ook alle andere dagen van het jaar, laat genieten van heel veel lekkers. Ik spreek ook de hoop uit dat jullie in 2017 niet alleen genieten van al dat lekkers maar ook op zoek gaan naar de basis van jullie voeding. Onze Vlaamse land- en tuinbouw is het ontdekken waard.
Ruben Lancksweerdt Hoofdredactie: Elke Ramsdonck Tekst: Hilde Van Raemdonck, Hermien Vanoost Coverbeeld: Ian Hermans Vormgeving: Baïdy Ly Drukkerij: Corelio Smart Media Agency BE Leysstraat 27, 2000 Antwerpen Tel +32 3 289 19 40 meerinfo@smartmediaagency.be redactie@smartmediaagency.be
DIT IS SMART MEDIA Smart Media is een topspeler op het gebied van content marketing en native advertising. Onze campagnes worden
LEES MEER...
zowel digitaal als in belanghebbende kranten verspreid. Onze basisgedachte is een sterke focus op het onderwerp.
04 Van transactie- naar relatie-economie
Door creatieve media-oplossingen
05 De toekomst van GGO’s
04
06 Profielinterview: De Boxy’s
05
helpen we u uw merk versterken en creëren we waarde voor uw doelgroep. Door kwalitatief hoge content zorgen
08 ‘Farming is a profession of hope’
wij ervoor dat uw klanten, onze lezers,
09 Te land, ter zee en in de lucht
08
10 Landbouw 3.0
11
actie ondernemen.
“ Om lekker vlees te kweken, heb je lekker voeder nodig. Zo eenvoudig is dat.
”
Lekker eten maakt gelukkig, dat is voor een koe niet anders. Van een ‘muesli’ met veel verschillende smaken en texturen smult een rund zoveel liever dan van een saaie korrel. Net zoals een topkok kookt op sterrenniveau, is veevoeder samenstellen een vak apart, en dat weten we bij Franson maar al te goed. Van elk ingrediënt kennen we precies de oorsprong. We ruiken en voelen eraan en proeven ervan. Letterlijk. Er is niets in onze voeders dat we zelf niet zouden eten. Elk van de 170 ingrediënten beoordelen we kritisch. Om lekker vlees te kweken, heb je immers lekker voeder nodig, zo eenvoudig is dat. Maar er is meer dan smaak alleen. Runderen die met zoveel liefde worden verzorgd, de trots van elke veehouder, hebben recht op een heel uitgebalanceerd dieet. Er mag geen vitamine of
mineraal ontbreken, wil je gezonde dieren met lekker vlees kweken. Noem het sportvoeding voor runderen. Een dier dat zich goed voelt, presteert beter. Je bent immers wat je eet. En dat is op elk erf anders. Het voeder dat de boeren op hun land kweken, vullen wij aan. We analyseren wat er al is, en bepalen in onze labo’s wat nog ontbreekt: efficiënt én duurzaam. Elk krachtvoer stellen we op maat samen, zodat het de runderen aan niets ontbreekt. Daarin zijn we uniek, tot in het buitenland. www.franson.be
www.nacvzw.be
E ONTDEK ONZY APP LIT VIRTUAL REA EALER
GRATIS
IH D BIJ DE CASE INFORMEER T IN UW BUUR SITE. OP ONZE WEB K IJ K F O CARDBOARD
Agrarische opleidingen
Alle opleidingen/loca�es: info@nacvzw.be 051/26 08 30 0475/96.90.51
VOOR WIE MEER VERWACHT AL 175 JAAR helpt Case IH professionele ondernemers om de uitdagingen van de landbouw te overwinnen, overal ter wereld.
www.caseih.com CASE-IH
VOOR WIE MEER VERWACHT. Met steun van Vlaamse Overheid en EU
Dat verdient hesp van Herta®. Greenpeace verdedigt een agro-ecologisch landbouwmodel: een modern productiesysteem dat steunt op de wetenschappelijke inzichten van de agro-ecologie, en waarin boeren en eters centraal staan. Waarin mensen zelf bepalen wat er op het veld staat en op hun bord ligt. Waarin landbouw de natuur en biodiversiteit versterkt. Waarin landbouw de laatste wetenschappelijke innovaties linkt aan de eeuwenoude kennis van boeren. Waarin voedsel wordt geteeld met respect voor mens en milieu. Hiervoor staat Greenpeace aan de zijde van de boeren. In het voorjaar 2016 organiseerde Greenpeace, in samenwerking met De Landgenoten en Terre-en-vue, een crowdfunding om jonge ecologische boeren aan land te helpen. Zij zijn de boeren van de toekomst en in de eerste plaats de hoeders van onze bodem. We hebben meer dan ooit nood aan mensen die de aarde nieuw leven in blazen, en beschermen tegen vervuiling, erosie en verzuring. Dit najaar lanceerde Greenpeace een uitwisselingsplatform van en vóór boeren, farmers2farmers.org. Zo willen we bruggen bouwen tussen ecoboeren enerzijds, en boeren die ecologischer willen telen maar nog met heel wat vragen zitten anderzijds. Het platform biedt informatie over milieuvriendelijke landbouwtechnieken aan de hand van concrete casestudies. Tegelijk organiseren we een uitwisselingsprogramma, waarbij boeren gastboerderijen in het buitenland kunnen bezoeken om actief kennis uit te wisselen.
Een heerlijke snede versgebakken brood vraagt om belegd te worden met alleen maar het beste. Daarom bereiden wij hesp van superieure kwaliteit. Dat is al jarenlang ons engagement. Onze vakkennis, de strenge selectie van het fijnste vlees en onze
Geïnteresseerd? Neem gerust contact op met ons. www.greenpeace.be
toewijding bewijzen ons vakmanschap. En dat proeft u op uw boterham. Want het echte genieten begint bij de beste hesp.
4
TREND KORTE KETEN
FOKUS-MILIEU.BE
Van transactie- naar relatie-economie De roep om duurzame voeding en landbouw klinkt alsmaar luider. Steeds meer consumenten, boeren en overheden willen inzetten op een veerkrachtige, milieubewuste en transparante voedingseconomie, gebaseerd op eerlijke handelsprincipes. TEKST KAREN SCHABREGS
D
e boerenstiel staat onder druk. Nog niet zo lang geleden voerden de boeren actie omdat ze hun landbouwproducten aan of zelfs onder de kostprijs moeten verkopen. Landbouwers hebben af te rekenen met onduidelijke regelgeving, hoge investeringen, de onvoorspelbaarheid van opbrengsten, importproducten en de prijzenoorlog in de supermarkten. En meer: “Verkopers begrijpen vaak de boeren niet van wie ze producten verkopen”, meent Simon Clissold, initiatiefnemer van The Foodhub, een biovoedingswinkel, met focus op lokale producten. “En consumenten hebben minder voeling met wat ze eten.” achtergrond tekenen zich echter ook positieve verhalen af. Er waait een frisse wind door het voedingslandschap. Duurzame voedingsprojecten die gebaseerd zijn op de basisprincipes van eerlijke handel, waar zowel producent als consument de vruchten van plukken: de korte keten, waarbij de weg die het voedsel aflegt tot een minimum wordt beperkt. Die heeft sociale, ecologische en economische voordelen en is een prima alternatief voor een productie-, distributie- en consumptiesysteem dat winst als enig uitgangspunt heeft. DE INVULLING VAN korte keteninitiatieven is divers. Er zijn de hoevewinkels en boerenmarkten waar landbouwers hun eigen producten verkopen. Er bestaan automaten waarin één hoeveproduct of een uitgebreider assortiment wordt aangeboden.
Of je kunt je inschrijven voor een wekelijks af te halen groente- of fruitpakket. Bij CSA-boerderijen (Community Supported Agriculture) koopt de consument in het begin van het seizoen een oogstaandeel en ontvangt hij een deel van de opbrengsten van het landbouwbedrijf. In een zelfpluktuin of zelfoogstboerderij kun je zelf gaan plukken of oogsten. Leuk, ja. De korte keten is echter niet dé globale oplossing voor de problemen die boeren en consumenten verbinden. De korte keten zorgt voor veranderingen op microniveau, niet op macroniveau. Niet elke boer kan een plek vinden of is gebaat bij een rechtstreekse verkoop aan de consument.
per jaar de voedselproducenten uit te nodigen voor een contactmoment met de klanten”, aldus Clissold. De producten van de landbouwer worden niet verdeeld via grootdistributie of voedselverwerkende industrie, maar rechtstreeks of met zo weinig mogelijk tussenhandel aan de consument verkocht. Zo kan de boer zelf zijn aanbod, zijn prijzen en productiemethodes bepalen. “De prijs van bioproducten is soms moeilijk te bepalen, waardoor ze soms duurder uitvallen dan die in de supermarkt. Maar je weet waar je voedsel vandaan komt en de kwaliteit en versheid is niet te vergelijken met het assortiment in de supermarkt. De prijs is eerlijk.”
TEGEN DEZE SOMBERE
De ontmoeting tussen boer en consument staat centraal - Simon Clissold korte keteninitiatieven, zoals ook The Foodhub vooral gemeenschappelijk hebben, is de voorrang aan aankoop, verkoop en consumptie van lokaal geproduceerde producten en het directe contact tussen landbouwer en consument. “De ontmoeting tussen boer en consument staat centraal. We willen ook proberen twee keer
WAT DE VERSCHILLENDE
LOKALE VOEDSELPROJECTEN ZIJN vaak succesverhalen. Korte keteninitiatieven winnen steeds meer aan belang, maar vragen ook een mentaliteitswijziging bij de consument. Die moet voeding namelijk opnieuw naar waarde leren schatten. Gelukkig groeit de groep consumenten die op zoek gaat naar ‘voedsel van bij ons’ en kiest voor lokale en seizoensgebonden producten en een persoonlijke band met de boer, gestaag. Steeds meer consumenten zijn bewust van de impact van ingevoerde of verwerkte voeding op het milieu, op hun gezondheid en hun portemonnee. Clissold: “De prijs mag niet doorslaggevend zijn om voor biovoeding uit de korte keten te kiezen. Respect voor mens, milieu, kwaliteit en versheid én een persoonlijkere relatie tussen producent en consument zijn dat wel.”
TECHNOLOGIE VERDIEPING
#AGRIFOOD
5
De toekomst van GGO’s Genetisch Gemodificeerde Organismen hebben de winkelrekken in Europa vooralsnog niet veroverd. Zelfs wetenschappers geloven niet meer dat dat nog zal gebeuren. Afgeleide technologieën hebben volgens hen meer potentieel. Maar waarover gaat het precies? TEKST HERMIEN VANOOST
Z
oete in plaats van bittere spruiten, druiven zonder pitten, kerstomaten in zwart-geelrood. Het lijkt hoogtechnologische landbouw, in werkelijkheid is het niets anders dan klassieke veredeling, waarbij je twee verschillende planten kruist en uit de nakomelingen diegene overhoudt die de gewenste eigenschappen vertonen. Dat proces herhaal je opnieuw en opnieuw, tot nagenoeg alle nakomelingen de interessante kenmerken bevatten. Een nieuw ras is geboren. “NADEEL VAN DIE veredelingsmethode is dat het jaren duurt voor je resultaat boekt”, vertelt Elisabeth Stes, expert wetenschapscommunicatie bij het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB). “In de meeste gevallen moet je de planten tot volle wasdom laten komen voor je weet of ze de interessante kenmerken vertonen.” Sneller gaat het als je de nakomelingen via DNA-analyse selecteert (merkergebaseerde veredeling) of, nog een stap verder, zelf een of meerdere genen toevoegt (genetische modificatie).
veredelingsmethode bijna standaard is gewor-
TERWIJL DIE EERSTE
den, is die laatste veel minder populair. Als ze al gebruikt wordt, dan vooral voor gewassen bestemd voor textiel of veevoeders. In Europa vind je alleen voor maïs grootschalige GGO-teelten. En dat heeft veel te maken met het slechte imago dat GGO’s hier hebben. Ook in ons land gaat het in het publieke debat steevast over de risico’s van GGO’s voor mens, natuur en milieu. Denk alleen al maar aan de heftige reacties op het GGO-aardappelproefveld in Wetteren enkele jaren geleden. ALS WETENSCHAPPELIJK DIRECTEUR
bij
het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) begrijpt Marc De Loose de angst bij het grote publiek, al vindt hij die niet terecht. “Je moet weten dat voor de teelt en de import van GGO’s ontzettend strenge criteria gelden. Zo mogen de gewassen niet te hard afwijken van de bestaande variëteiten en het wildtype waaruit het GGO ontwikkeld is. Ze komen dus heus niet zomaar op de markt.” dat zo’n 200 à 300 onafhankelijke experten hun licht over een dossier laten schijnen voor het Europese
DE LOOSE SCHAT
voedselagentschap EFSA over een toelating beslist. De doorlooptijd van de hele procedure bedraagt gemiddeld tien jaar. “Als pakweg een kiwi een even strenge evaluatie zou moeten doorstaan, denk ik niet dat die in de winkel zou liggen. Heel wat mensen zijn immers allergisch voor kiwi.” GEZIEN DE TIJDROVENDE en dure procedures verwacht De Loose niet dat Europese bedrijven de komende jaren nog veel nieuwe GGO’s zullen ontwikkelen. Hij gaat er wel van uit dat de kennis die ze dankzij gentechnologie hebben verzameld, cruciaal zal zijn bij toekomstige veredeling. De Loose: “Bedrijven zullen die wetenschap dan bijvoorbeeld gebruiken om via CRISPR/ Cas-technologie (waarbij DNA doormidden wordt geknipt, red.) een mutatie op een bepaalde plek in het planten-DNA te genereren.” Recent werd met die techniek al een champignonsoort gekweekt die minder snel bruin wordt en dus langer houdbaar is.
bij het VIB ook bezig met onderzoek naar zogenaamde ‘probiotica voor planten’. Stes: “Sommige micro-organismen die op en rond planten leven, bespoedigen de ontwikkeling van de plant. Ze beschermen bijvoorbeeld tegen ziekmakende bacteriën. Interessant zou zijn als je zaden met die goede bacteriën kunt coaten.” Biologische boeren kennen de kracht van goede bacteriën al langer. Zij gebruiken sinds jaar en dag de bodembacterie Bacillus Thuringiensis om insectenplagen te bestrijden. Afwachten of die denkpiste nu ook in de klassieke landbouw zal doorbreken.
VERDER ZIJN ZE
Als kiwi’s een even strenge evaluatie zouden moeten doorstaan als GGO’s, zouden ze niet in de winkel liggen - Marc De Loose
Nu te koo
plaaitn de supe selijke rmar kt!
OVERAL PATATJES
Op 25 jaar tijd is de hoeveelheid verwerkte aardappelen in ons land verachtvoudigd. Volgens sectorfederatie Belgapom is de kans groot dat we over twee jaar 4,5 miljoen aardappelen per jaar verwerken. Wereldwijd is de vraag naar aardappelproducten enorm gestegen. In China lopen er zelfs campagnes om de consumptie ervan aan te prijzen. De aardappelverwerkende bedrijven in ons land verkopen vandaag al een kwart van hun producten buiten de Europese grenzen.
ZUIVERENDE COURGETTES
Ook al is de insectenverdelger DDT al sinds 1974 verboden, in heel wat Vlaamse velden vinden je nog steeds sporen van het product. Onderzoekers van de Universiteit Hasselt ontdekten recent dat bacteriën uit courgetteplanten kunnen helpen om de insectenverdelger versneld uit de bodem te halen. In een volgende fase zullen ze nagaan of de drie ontdekte bacteriën ook nuttig kunnen zijn bij de afbraak van andere soorten pesticidenvervuiling.
p
Onverwacht bezoek? Of gewoon zin in een stuk taart? Met Tarteletto heb je altijd lekkers in huis.
O N W E E R S TA A N B A A R L E K K E R
APPELTAART
RIJSTTAART
FLANTAART
FRANGIPANETAART
CHOCOLADETAART
VERJAARDAGSTAART
MUESLITAART
CITROENTAART
6
PROFIELINTERVIEW DE BOXY’S
FOKUS-MILIEU.BE
‘We kopen zoveel mogelijk Belgisch’ Pastinaak, aardpeer en romanesco mogen dan wel ‘vergeten groenten’ heten, de broers Boxy, Stefan en Kristof, gebruiken ze al jarenlang in hun keuken. Zowel in hun sterrenrestaurant vroeger, als in hun htraiteurzaak vandaag spelen groenten de hoofdrol. Vanwaar die voorkeur? TEKST HERMIEN VANOOST
A
ldoor kletsen, kibbelen en gibberen. Zo herinneren we ons de passages van de Boxy’s in Mijn Restaurant (VTM) en zo zijn de broers ook in het echt. Kristof begint een zin, Stefan maakt hem met een kwinkslag af en vice versa. 35 jaar al roeren de twee samen in de potten. In goede én kwade dagen. “Vooral in de beginjaren hebben we zwarte sneeuw gezien”, vertelt Kristof. “Wellicht was ons eerste restaurant iets te vernieuwend voor die tijd. We hadden een modern interieur, waren met slow cooking bezig en zetten veel groenten op de kaart. Daarmee waren we buitenbeentjes.” PAS TOEN ER in 1996 een Michelinster kwam en de broers in 2001 volledig op traiteurservice overstapten, stegen ze boven zichzelf uit. Het succes mondde onder meer uit in een webshop en -site (www.boxys.be), een kookprogramma op Vitaya én het inspiratieboek Out of the Boxy, dat nu in de winkel ligt. Hun handelsmerk op het bord bleef al die tijd wel gelijk: “Groenten, groenten én groenten. Minstens vier verschillende soorten per schotel.”
Vertel, waar komt die liefde voor groenten vandaan? KRISTOF BOXY:
“Onze ouders waren met de goeie dingen des levens bezig: wijn, eten en kunst. Ze aten en kookten graag, maar wel de gewone keuken. We waren met zes kinderen, dus veel tijd voor fantasie was er niet. Toch stonden ze erop dat alles
BEELD IAN HERMANS
vers was. Zeker mijn vader was erg kieskeurig als het over kwaliteit ging. De hesp moest van die beenhouwer komen, de eclairs van die bakker, de confituur van die speciaalzaak. Mijn moeder reed de hele stad rond om toch maar de beste producten in huis te halen.” STEFAN BOXY:
“Verder hebben we het geluk gehad veel met onze ouders te kunnen reizen en zo in aanraking te komen met andere smaken. Gember en koriander hebben we zo al vroeg mogen ontdekken. Toen ik op de hotelschool zat, heb ik stage gelopen bij een restaurant in de Provence. ’s Morgens ging ik voor dag en dauw mee met de baas om kruiden te gaan plukken. Lavendel, wilde tijm,
In de supermarkten ligt zoveel bio dat het bijna niet meer geloofwaardig is rozemarijn. Dat was een openbaring, die zeker bepalend geweest is voor onze latere stijl: eenvoudig, zuiver en rijk van smaak. Dat is eigenlijk alles wat groenten te bieden hebben.”
Wat maakt jullie anders dan andere koks? KRISTOF: “Wij zijn zelf echte groente-eters. Terwijl ik kook, ben ik con-
stant aan het knabbelen. Zelfs venkel en rode kool eet ik rauw. Het leuke is dat je met groenten zo ontzettend veel kunt doen. Je kunt ze op allerlei mogelijke wijzen klaarmaken, waardoor je in een gerecht veel contrasten kunt steken. Smeuïg en krokant, rood en wit, pikant en zacht. Daar ligt voor mij dé uitdaging van de hedendaagse chef-kok. Velen evolueren vandaag naar een ‘natuurlijke’ stijl. Prima, maar laat het alsjeblieft niet te monotoon worden. Het mag meer zijn dan wat rauwe geraspte rode biet of knolselder op het bord. Waar is de creativiteit?” STEFAN: “Veel lekkere onderdelen van groenten snijden de meesten gewoon weg. Het hartje van sla bijvoorbeeld zit boordevol vitaminen en vezels. Hetzelfde met de pitjes van pompoen. Die kun je gerust in je gerecht gebruiken. Als je ze roostert, geven ze een heerlijke bite. Best jammer dat er zoveel nuttige weetjes over voedsel verloren gaan. Wist je bijvoorbeeld dat lamsvlees beter verteert als je er een beetje limoensap over doet? En dat venkelzaden de spijsvertering bevorderen?”
Waar kopen jullie groenten in? STEFAN: “We hebben onze vaste leveranciers en die weten dat ze ons met nieuwe dingen mogen verrassen. Zo komt het dat we een van de eerste koks in België waren die aardpeer en romanesco terug op het bord legden. Uiteraard houden we ook zelf de vinger aan de pols.
‘We hebben het geluk gehad met onze ouders te kunnen reizen e
Hemels heerlijke ham
Superano www.grega.be
DE BOXY’S PROFIELINTERVIEW
#AGRIFOOD
Ik denk dat we er alle voordeel bij hebben om de lokale markt te steunen. Als de economie hier goed draait, worden ook wij er beter van
7
3 VRAGEN AAN...
ALEX VAN MALLEGHEM, CEO FRANSON Via internet bijvoorbeeld, gaan we op zoek naar de herkomst van producten, om zo de oorspronkelijke smaak te traceren. Nieuwigheden raken nu sowieso heel snel verspreid. Handig, maar het maakt ook dat het veel moeilijker is om te verrassen. Jonge chefs hebben het op dat vlak niet makkelijk.”
Kopen jullie lokaal? KRISTOF: “We kopen zoveel mogelijk van Belgische afkomst. Tenzij het over appelsienen of mango’s gaat natuurlijk (lacht). Ik denk dat we er alle voordeel bij hebben om de lokale markt te steunen. Als de economie hier goed draait, worden ook wij er beter van. Dat klinkt simplistisch, maar daar komt het op neer. Nadeel is natuurlijk dat we een relatief klein landbouwgebied hebben. Het klimaat is overal hetzelfde, waardoor je ‒ in tegenstelling tot in Frankrijk ‒ minder verscheidenheid hebt.”
en zo in aanraking te komen met andere smaken.’
meer geloofwaardig is. Vraag is ook wat ze met bio juist bedoelen: gaat het erom dat groenten niet bespoten zijn of ook dat er geen kunstmest gebruikt is? De labels zouden zeker wat duidelijker mogen zijn.”
Hebben jullie zelf groene vingers? KRISTOF: “Als kind hadden we een moestuin. Nog altijd vind ik groenten zien groeien een van de mooiste dingen die er zijn. Planten krijgen er een andere waarde door. Het geeft ook veel voldoening als je de groenten na afloop kunt plukken. Als ik in de zomer voorbij een veld erwten passeer, ga ik aan de boer altijd vragen over ik een rijtje mag plukken. Zo heerlijk! Ik kijk ernaar uit om zelf weer enkele vierkante meters groenten te telen als ik met pensioen ben. Ik heb me voorgenomen om lang te leven. (lacht)”
SMART FACT
Biologische of traditionele teelt, wat geniet jullie voorkeur?
Wat als de Boxy’s geen chef-koks waren geworden?
KRISTOF: “Ik heb zeker een zwak voor biologisch, maar voor de traiteur is dat niet haalbaar. Het schoonmaken van biologische groenten is erg tijdrovend. Als je een diner voor 500 mensen moet prepareren, heb je daar onvoldoende tijd voor. Dan zijn die proper gewassen groenten uit de traditionele teelt zeer handig. Ik twijfel soms ook aan de echtheid van al die bio-etiketten. In de supermarkten ligt zoveel bio dat het bijna niet
“Dan zaten we nu heel waarschijnlijk in de kunstwereld, onze tweede passie. Overal waar we komen, stappen we binnen bij brocanteurs en antiquairs. Niet per se om grote sommen geld uit te geven of om meubels van een specifieke ontwerper te zoeken. We kopen gewoon wat we mooi vinden. Ik vind het niet nodig dat alles in een interieur perfect bij elkaar past. Het is goed dat er een fout in zit, dat maakt het menselijk.”
Hoe zit het met de productie van rundveevoeder in België? “Ondanks de omvang van het dier, bedraagt de Belgische rundveevoederproductie slechts 15 procent van de totale mengvoederproductie. Dat komt omdat runderen, in vergelijking met de andere dieren, veel bedrijfseigen voeder opnemen en voeder dat afkomstig is uit nevenstromen van de voedingsindustrie, zoals suikerbietenpulp. Terwijl kippen en varkens vaak voor 100 procent op krachtvoer leven, is dat bij rundvee maar 30 procent.”
Wat maakt dat rundveevoeder ook ‘werkt’? “Prioriteit nummer één is de behoeften van het dier kennen. Een opgroeiend kalfje heeft andere behoeften dan een drachtige koe. Je moet leeftijd, geslacht, ras en doel van het dier kennen en nagaan wat er qua ruwvoeder op het veebedrijf voorradig is. Als je daar dan de nutritionele waarden van analyseert, weet je welke ingrediënten er ontbreken voor een optimaal voedingspatroon en kun je het tekort aanvullen met volwaardig, aangepast mengvoeder.”
Welke impact heeft rundvoeder op ons vlees? “Vooral op de smaak! Mocht je runderen vis geven, dan zou je steak ongetwijfeld naar vis ruiken en smaken. Door verse, natuurlijke en plantaardige grondstoffen met een evenwichtige voedingswaarde te mengen, krijg je voeder dat smaak geeft aan het eindproduct. Luzerne, bietenpulp, lijnzaadschilfers, spelt- en cacaodoppen... We focussen op smaak. Als dieren lekker voeder krijgen, eten ze goed en zijn ze gelukkig. En dat proef je.”
3 SUPERIOR TASTE AWARDS VOOR NOORD-HOLLANDSE GOUDA Topkoks en topsommeliers hebben Noord-Hollandse Gouda bekroond met de Superior Taste Award. De smaak van Jong, Belegen en Oud kregen scoorden het maximum van 3 sterren. Noord-Hollandse Gouda is van nature vol en romig van smaak. Deze premiumkaas is gemaakt van 100% Noord-Hollandse weidemelk en is herkenbaar aan het Rode Zegel.
GOEDE SMAAK HERKEN JE AAN HET RODE ZEGEL.
FRIC_489 Advertentie Nieuwsblad 255x130.indd 1
22/12/2016 15:57
8
FOKUS-MILIEU.BE
EXPERTPANEL LANDBOUW
‘Farming is a profession of hope’
De Canadese schrijver Brian Brett weet het best. En met meer dan 24.000 land- en tuinbouwbedrijven in Vlaanderen, samen goed voor 600.000 hectare, is de landbouw nog steeds een belangrijk onderdeel van onze economie. Niet alles is rozengeur en maneschijn, maar er is toch nog toekomst voor de boerenstiel. TEKST HILDE VAN RAEMDONCK
PROFESSOR THEO NIEWOLD DIVISION ANIMAL AND HUMAN HEALTH ENGINEERING, KU LEUVEN
PROFESSOR ERIK MATHIJS DIVISION OF BIOECONOMICS, KU LEUVEN
BRUNO VANDORPE LECTOR KATHOLIEKE HOGESCHOOL VIVES ROESELARE
HENDRIK VANDAMME VOORZITTER ALGEMEEN BOERENSYNDICAAT
Waarom zijn er steeds minder landbouwers in ons land?
“Eén van de redenen waarom ons land steeds minder landbouwers telt, is schaalvergroting. Zowel in termen van hectaren, als in vee. Waar boeren enkele generaties terug in eigen onderhoud voorzagen en eventueel nog wat verkochten, moeten ze vandaag grootschaliger zijn om te overleven. Dat is een normale historische evolutie die samenloopt met de steeds verder evoluerende technologische vooruitgang, een trend die niet meer te stoppen is. Daarbij komt dat er een aantal sectoren erg onder druk zijn komen te staan. De varkenssector of de vetmesterijen, bijvoorbeeld, die zijn veel te lang veel te weinig winstgevend geweest.”
“Landbouwbedrijven moeten vandaag een zekere grootte hebben om haalbaar en rendabel te zijn. Ze moeten opgewassen zijn tegen de stijgende kosten. Kleine bedrijfjes kunnen die kosten en investeringen niet aan en subsidies zijn weggevallen. Al leidden die vaak tot overproductie en dus ook weer tot lagere prijzen. Een vicieuze cirkel waar vooral de kleintjes aan kapot gingen. Verder is het een fysiek zware en – vooral in de veesector – niet zo’n gezonde job. Hard werken en maar een habbekrats verdienen… Logisch dat de job jongeren niet meer aanspreekt.”
“Vandaag is de gemiddelde leeftijd in de landbouw 55 jaar en er is weinig instroom, met schaalvergroting tot gevolg. We zien ook dat, sinds de economische crisis, steeds meer landbouwers er de brui aan geven. Sommige bedrijven hebben noodgedwongen de boeken moeten sluiten, andere zijn overgestapt van de veehouderij naar de plantaardige sector. We mogen ook niet vergeten dat het een fysiek zwaar beroep is en als er al geen directe opvolger is, is de motivatie om ermee door te gaan ook minder groot, zeker als er weinig of niets mee verdiend wordt.”
“We zijn allemaal een beetje ‘schuldig’ met ons aankoopgedrag. We eten boontjes uit Kenia, asperges uit Peru, bessen uit Zuid-Afrika… en de enige drijfveer is de kostprijs. Bij ons is de winstmarge per product-eenheid sterk dalend tot zelfs negatief. In andere sectoren met rentabiliteitsproblemen kunnen ze makkelijker van koers veranderen. Maar een varkenshouder kan morgen geen pluimvee houden. Het is dus van belang dat boeren een goed onderbouwde bedrijfsvisie hebben bij de start van hun carrière.”
Wat zijn de grootste veranderingen in de landbouwsector die het vak minder populair maken?
“De voorbije jaren zijn er enkele hervormingen geweest in het landbouwbeleid. Boeren werden plots geconfronteerd met schommelende prijzen. De steeds strengere milieurichtlijnen hebben het de landbouwbedrijven zeker niet makkelijker gemaakt en ook de klimaatveranderingen vormen een bedreiging voor de boeren. En dan zijn er nog sociaal-economische aspecten. Het wordt steeds moeilijker om mensen te vinden die in de landbouwsector willen werken en hoe dan ook liggen de loonkosten hoog. Allemaal geen stimulerende factoren.”
“Er zijn nog tal van factoren die maken dat – vooral jongeren – afhaken. De sector staat onder druk. Door milieumaatregelen en klimaatveranderingen en het feit dat het land nog mag volgebouwd worden tot in 2040, maakt landbouwgrond schaars en duur. En dan is er nog de kwestie van het imago. Boer zijn is niet meer hip. Verre van. Er kleeft zelfs een negatief imago aan de boerenstiel. Alsof alleen bio-boeren netjes werken en ‘gewone’ boeren de grootste gifmengers zijn... Zelfs in de studentenpopulaties valt het op dat het vak niet meer aanslaat. We hebben zelfs een jaar gehad met slechts twee studenten in de klas, hoewel dat nu weer beter is.”
“De belangrijkste factor die de job onaantrekkelijk maakt, is de onzekerheid over je inkomen. Je kunt dan wel gemotiveerd zijn en goesting hebben om een landbouwbedrijf te runnen, maar als je jong en dynamisch bent, wil je ook vooruit. Uit gesprekken met jongeren komt dat aspect vaak naar voren. Bovendien moet je er ook veel voor opgeven. Je sociale leven ziet er heel anders uit dan dat van iemand met een gewone nine-to-five job. Financieel is het ook niet evident om als jongere in één klap een landbouwbedrijf over te nemen. Je terugbetalingscapaciteit moet immers aantoonbaar groot genoeg zijn.”
“‘Minder populair’ zou ik niet zeggen. Onze hogeschoolstudenten tonen een grote emotionele betrokkenheid. Maar de niet-aflatende druk op de kostprijs van ons voedsel maakt dat de rentabiliteit van het geïnvesteerde vermogen laag is. Rationeel moet je dan soms een andere keuze maken. Je moet tenslotte een evenwicht vinden tussen ‘je job graag doen’ en ‘je boterham verdienen’. Positief is dat de spectaculaire vooruitgang op het vlak van automatisering de benodigde ‘mantijd’ per producteenheid kleiner maakt. De hightechlandbouwmechanisatiewereld biedt ook nog heel wat tewerkstellingskansen.”
Hoe kunnen we de toekomst van het vak veilig stellen?
“Boeren zullen op termijn op een creatieve manier moeten samenwerken, de kosten delen en zo samen sterker staan. Ook het inzetten van hoogtechnologische middelen biedt nieuwe mogelijkheden om de job weer aantrekkelijker maken. Zo zouden er drones ingeschakeld kunnen worden voor gewasbewaking en ook in de veehouderij. Meer vernieuwing is positief, zowel voor de boer als voor het milieu en kan helpen om meer aan risicobeheer te doen. Op beleidsvlak zouden er in de toekomst maatregelen mogen komen die de onzekerheid van het vak opvangen. Een soort inkomensverzekering bijvoorbeeld. Er blijft hoe dan ook hoop voor de stiel, want de vraag naar bio-producten neemt alsmaar toe.”
“De vrijhandel zou de prijzen kunnen laten zakken, mensen zouden nicheproducten kunnen kweken, maar je kunt met lokale productie nooit de lokale bevolking voeden. België en andere dichtbevolkte landen zijn daarom erg afhankelijk van import. Steeds minder landbouwbedrijven draaien echt goed. En kleinschalige initiatieven, zoals bio-boeren, halen niet de productiviteit om iedereen te voeden. Innoveren door techniek, daar hebben de kleintjes het geld niet voor. Samenwerken en bijvoorbeeld materiaal en kosten delen, gebeurt wel, maar boeren houden er ook niet van hun zelfstandigheid te verliezen.”
“Er moet een betere omkadering zijn met maatregelen die ervoor zorgen dat er een soort inkomensverzekering komt. Er is beslist nog werk voor de Belgische overheid maar ook voor Europa. Daarnaast moeten er incentives komen die de sector versterken. Ons land heeft sinds 2010 een gedragscode die vrij goed nageleefd wordt, waardoor alle neuzen in de agrovoedingsketen meer in dezelfde richting komen te staan. Dat hebben we ook nodig op Europees niveau. Bovendien is er op Europees vlak een gelijk speelveld nodig in verband met politieke regelgeving, milieuzaken, productievoorwaarden, kwaliteitslastenboeken...”
“We evolueren naar twee soorten landbouw: de landbouw van niche-productie en de producten dan zelf vermarkten. Marketing en innovatie zijn daarbij essentiële capaciteiten van de boer. Bij Vives krijgen de studenten daarom een opleiding agromarketing. De tweede soort is de landbouw van bulkproductie. De West-Vlaamse diepvriesgroenten- en aardappelverwerkende industrie zijn wereldmarktleiders. Door de uitstekende technische kennis spelen onze landbouwers hier ‘champions league’ inzake kwaliteit en kwantiteit. Zij zorgen voor tewerkstelling en garanderen veilig en kwalitatief voedsel van eigen bodem. Daar mogen we fier op zijn.”
uw partner voor de land- en tuinbouwsector Een greep uit ons aanbod: G-rijbewijs - Fytolicentie - Starterscursus landbouw - Zuivel - Klauwverzorging - Landbouwmechanisatie - Tablets en apps - Graafmachine - Heftruck - Verreiker - Vakbekwaamheid (Code95) - Hydraulica Boomverzorging - Tuinaanleg - Tuinontwerp - Tuinmachines … www.pclt.be | info@pclt.be | facebook.com/praktijkcentrum | 051 24 58 84 | Zuidstraat 25, 8800 Roeselare
LOGISTIEK UITGELICHT
#AGRIFOOD
9
Canadese kreeft wordt levend ingevoerd in aquarium-achtige containers. Verser kan niet - Maartje Driessens
Te land, ter zee en in de lucht We hebben allemaal graag lekker, vers en gezond eten op ons bord. Maar staan we er eigenlijk wel bij stil hoe het daar belandt? Er draait namelijk een immense logistieke machine om al dat lekkers in de winkel te krijgen en op tafel te toveren. TEKST HILDE VAN RAEMDONCK
J
EEN BELANGRIJKE SPELER in dit proces is de haven van Antwerpen. “Hier worden per jaar 8,3 miljoen ton perishables, bederfbare goederen, verhandeld”, zegt Maartje Driessens, business development manager bij Havenbedrijf Antwerpen. “Dat volume blijft stijgen. De voorbije drie jaar kwam er een dik miljoen ton bij.”
goedkoper en groener dan luchtvracht en geniet daarom de voorkeur. Vervoer binnen Europa gebeurt zoveel mogelijk via het spoor en de binnenwateren. Versheid is topprioriteit. “Canadese kreeft wordt daarom levend ingevoerd in aquarium-achtige containers”, zegt Driessens. “Verser kan niet.”
koelmagazijnen, droge producten zoals koffie of suiker naar opslagruimten en nog groene bananen naar rijpingskamers. “Sommige producten blijven in de haven opgeslagen als de vraag ernaar piekt. Zo vertrekt het leeuwendeel van Aziatisch seafood met de eindejaarsfeesten naar de supermarkten; de grootste hoeveelheid roomijs in de zomer”, aldus Driessens. Er wordt op alle vlakken zo duurzaam en groen mogelijk gewerkt. Sommige bedrijven koelen hun koel- of diepvriesmagazijnen met elektriciteit van zonnepanelen en windmolens.
hebben producten een andere herkomst om de continuïteit in de supermarkt te kunnen garanderen. Asperges, meloenen, bananen en citrusvruchten komen uit exotische bestemmingen
BINNENKOMENDE GOEDEREN WORDEN vervolgens geïnspecteerd in de haven op kwaliteit en voedselveiligheid. Er wordt gekeken of er geen schimmels, parasieten of drugs tussen zitten. Bederfbare waren gaan naar
EEN LAATSTE HOT TOPIC waar werk van gemaakt wordt, is het tegengaan van verspilling. Daar zoeken ze in de haven creatieve oplossingen voor. Bananen die te rijp zijn, worden verwerkt tot puree,
e neemt een winkelkarretje en gooit er achteloos wat eetwaren in. Voedsel dat keurig uitgestald in de winkel op je ligt te wachten. Maar het komt niet vanzelf in de rekken terecht.
als ze dichterbij niet (meer) te krijgen zijn. Vroeger werden ‘gevoelige’ producten zoals mango’s vooral via gekoeld luchttransport aangevoerd, vandaag per schip. TRANSPORT OVER ZEE is
NAARGELANG HET SEIZOEN
bananenchips of dierenvoeding. Van wat echt niet meer bruikbaar is voor consumptie, wordt biogas gemaakt. “Er gaat liefst niets meer verloren”, aldus Driessens. is ook bij supermarkten doorgedrongen. Bij Carrefour bijvoorbeeld vind je geen broodzakken meer die parafine bevatten en zijn ze bedrukt met inkt op waterbasis. Verse biokruiden zitten in bio-afbreekbare potjes en koffiecapsules zijn gevuld met CO2-neutrale koffie. Bovendien is de omverpakking – de doos rond de individuele verpakking – 30 procent kleiner geworden. Verder streven ze ernaar om zoveel mogelijk Belgische producten aan te bieden. “Toen Rusland zijn embargo invoerde op Belgische appels, zijn we een campagne gestart. Onder het motto DE GROENE GEDACHTE
‘Word Belgetariër’ willen we mensen bewust voor Belgische producten doen kiezen”, zegt woordvoerder bij Carrefour, Baptiste Van Outryve. DE MEESTE SUPERMARKTEN kiezen vandaag bewust voor de korte keten. Van de bron liefst zo snel mogelijk naar de winkel. “Dat heeft niets anders dan voordelen. Producten zijn verser, minder transport is goedkoper én groener en het eindproduct kan scherper geprijsd worden omdat je tussenschakels uitsluit”, aldus Van Outryve. Ook voor overschotten en verspilling worden creatieve oplossingen gezocht. Van Outryve: “Een appelteler die met overschotten zit, introduceren we bij iemand die appelsap perst, cider en (appel-) jenever maakt of appeltaart bakt. Minder energie verbruiken en meer samenwerken, is de boodschap.”
Onze verpakkingen smeren uw gehele Supply Chain Met wie denkt u na over efficiëntie? #PackagingStrategists
www.dssmith-packaging.be
10 CHRONICLE GRIET LEMAIRE
FOKUS-MILIEU.BE
Landbouw 3.0
Een zelfrijdende tractor op het veld, een melkrobot in de stal en een landbouwer die alles coördineert met zijn smartphone. Dat is niet het beeld dat je voor ogen hebt van onze Vlaamse land- en tuinbouw? Wel, ik kan je garanderen dat dit geen sciencefiction is. TEKST GRIET LEMAIRE – DIRECTEUR VLAAMS INFOCENTRUM LAND- EN TUINBOUW (VILT VZW)
W
ist je dat het aantal land- en tuinbouwers in Vlaanderen de afgelopen 20 jaar gehalveerd is, terwijl het aantal hectaren dat zij bewerken min of meer stabiel is gebleven en het aantal dieren dat zij houden zelfs is toegenomen?
LANDBOUWBEDRIJVEN ZIJN DUS
opmerkelijk groter geworden. Tegelijk zijn de eisen die de maatschappij en het beleid aan de landbouw opleggen, exponentieel gestegen. Denk maar aan alle eisen inzake dierenwelzijn en vergroening, die de laatste jaren op de sector zijn afgekomen. Dit heeft van de landbouwers een enorme ommezwaai gevraagd, in de eerste plaats in hun bedrijfsvoering, maar daarnaast ook in hun hoofd. TERWIJL SOMMIGE LAND- en tuinbouwers kozen voor specialisatie en schaalvergroting, gingen anderen resoluut voor een niche. Maar klein of groot, niche of bulk, bio of gangbaar, bij elk van die bedrijven staat de technologie niet stil. Robots, drones, sensoren en computersturing worden allemaal al gebruikt in de landbouw of staan op de rand van de doorbraak. INNOVATIE BEPERKT ZICH niet enkel tot nieuwe technologieën, ook nieuwe manieren om landbouwproducten aan de man te brengen, hebben hun intrede gedaan. Denk maar aan
Waar een boer 20 jaar geleden vooral bezig was met produceren, is hij nu bezig met ondernemen
Community Supported Agriculture, initiatieven zoals Buurderijen, zelfpluktuinen of Deel een koe. Weer andere bedrijven zijn nevenactiviteiten gaan ontwikkelen, zoals hoevetoerisme of verkoop op de hoeve. JE KUNT BEGRIJPEN dat dit ook op mentaal vlak van de land- en tuinbouwers een heel andere instelling vraagt. Waar een boer 20 jaar geleden vooral bezig was met produceren, is hij nu bezig met ondernemen. Duurzaam produceren, aansturen van technologie en personeel, interpreteren van data, detecteren van marktopportuniteiten, verantwoording afleggen over wat hij doet en waarom… Kortom, een boer is een echte manager geworden. Dat moet ook, anders red je het als landbouwer vandaag niet meer. BOVENDIEN IS HET grootste deel van de landbouwgemeenschap ook geëvolueerd van een gesloten, defensieve groep, die je alleen hoorde wanneer het slecht ging, naar een gemeenschap die open communiceert over de problemen, maar ook over de mooie aspecten die verbonden zijn aan de boerenstiel. Volg zelf eens één van de vele boeren op Twitter of Facebook. Ze geven je inkijk in het reilen en zeilen op hun landbouwbedrijf en dan kun je het allemaal zelf ontdekken!
Lees meer online op
FOKUS-MILIEU.BE #agrifood
AGRI & FOOD
GETFLOWBOX.COM Stimuleer je merkbekendheid, engagement en resultaat met relevante user generated content. Verzamel, beheer en publiceer de juiste boodschappen met flowbox.
Tomaten van Stoffels: 100% smaak, 100% natuurlijk en 100% gezond Tomaat-mozzarella, tomaat-garnaal, tomatensoep met balletjes, spaghetti bolognese… De meeste van onze favoriete gerechten bevatten steevast tomaat. En dan hebben we het nog niet over de kleine snoeptomaatjes, die je kunt meenemen naar het werk of meegeven aan je kinderen als gezond tussendoortje.
Onze Tricolore en Toma’dor-tomaten gaan dan ook als zoete ‘tomaatjes’ over de toonbank in kindvriendelijke verpakking met een navulpotje, of in de handige Toma’shake, waarvan het deksel niet openvalt, maar voorzien is van een handige hersluitbare sticker.
Nieuw: Gusto-tomaat. Maakt zijn naam waar! • • • •
Friszoet en kruidig Sappig en toch stevig Authentieke tomatensmaak Om zo in te bijten!
Duurzaam én gezond Onze sterkte? Die sterke focus op duurzaamheid en op voedselveiligheid. Tomaten worden door iedereen gegeten, ook door kinderen en dus dragen we een grote verantwoordelijkheid. Om onze tomaten zo gezond mogelijk te telen, laten we bestrijdingsmiddelen achterwege en kiezen we voluit voor biologische middelen. Je zou ons biologischer dan bio kunnen noemen. Bovendien telen we niet in volle grond, maar in organische kokosbodem. Dat laat jouw favoriete tomaat toe om nog lekkerder te worden.
Tomatenliefhebbers verdienen de beste kwaliteit. En daar zetten wij bij Stoffels al 22 jaar op in door het telen van allerhande specialty tomaten. Stoffels groeide in België uit tot dé tomatenspecialist. In onze algemene bedrijfsvoering gaan we bovendien duurzaam en met respect voor de natuur te werk. We maken onze ecologische voetafdruk ook zo klein mogelijk dankzij een uitgekiend water- en energiebeleid.
BON
-1,50
€
Bij aankoop van 1 product uit het Alpro assortiment
(255)5411188005223(3901)015
Geldig tot / Valable jusqu’au 31/01/2017 www.alpro.com
V.U.-E.R.: Wim Bauwens - Alpro Comm. VA – p/a Vlamingstraat 28, 8560 Wevelgem
Non cumulable avec d’autres avantages et uniquement valable à l’achat du produit indiqué. Avis à MM les détaillants : Alpro Comm. VA s’engage à vous rembourser la contre-valeur de ce bon pour autant que les conditions aient été remplies. Tout abus fera l’objet d’une déclaration auprès des instances compétentes. Les bons doivent être renvoyés à HighCo DATA Benelux nv, Kruiskouter 1, 1730 Asse, au plus tard 4 mois après l’échéance. Uniquement valable en Belgique et au Luxembourg.
Niet cumuleerbaar met andere voordelen en enkel geldig als voordeel bij aankoop vermeld product. Bericht aan de handelaars: Alpro Comm. VA zal U de tegenwaarde van deze bon terugbetalen als aan de voorwaarden daartoe is voldaan. Elk misbruik leidt tot aangifte bij bevoegde instanties. Bonnen terug te sturen naar HighCo DATA Benelux nv, Kruiskouter 1, 1730 Asse, ten laatste 4 maanden na vervaldatum. Enkel geldig in BE en LUX.
met plantaardige ontbijtmomenten
Een schitterend 2017