SoAP februari 2016 by SoAP Groningen

P A So

SOCIOLOGISCH ANTROPOLOGISCH PERIODIEK

SINDS 1970 JAARGANG 47, NUMMER 1, FEBRUARI 2016

DUURZAAMHEID

4 COLUMN JACOB 6 MONEY TALKS

8 PLASTIC SOEPDUIK 10 IN GESPREK MET JACOB DIJKSTRA & FLEUR GOEDKOOP

12 GELD MAAKT NIET GELUKKIG, DUURZAAMHEID WEL? 14 POST-MATERIALISME IS HET NIEUWE ZWART

17 GEBRUIK MAKEN VAN MUZIEK 18 BEVOLKINGSGROEI: EEN PRIKKEL VOOR DUURZAME INNOVATIES

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016 Sociologisch Antropologisch Periodiek Jaargang 46, nummer 1, januari 2016 Contact soap.groningen@rug.nl Vakgroep Sociologie t.a.v. ‘SoAP’ Grote Rozenstraat 31 9712 TG Groningen Drukwerk Drukwerklab.nl Oplage: 500

Verzending Rijksuniversiteit Groningen Lay-out & ontwerp Yasmin Portz SoAP-Logo Thomas Bos

Redactie Djamila Boulil, Jochem Duinhof, Kevin Gooyert, Esli Jacobsz, Sanne Oving, Lars Padmos, Yvonne Post, Esther Talsma, Nienke Tebbens, Reimer Vonk, Remco Vonk, Sofie Wiersma, Klaas Wilts Website www.soapgroningen.nl of volg ons

@SoAP_Groningen facebook.com/SoAP-Groningen

Geachte lezer,

Eind 2015 werd er op de klimaatconferentie van de Verenigde Naties in Parijs een akkoord bereikt. De uitstoot van broeikasgassen moet verlaagd worden en de opwarming van de aarde moet beperkt worden tot maximaal twee graden. Om dit doel te bereiken moeten vele landen doeltreffende maatregelen nemen. Zal 2016 het jaar van de duurzaamheid worden?

Duurzaamheid wordt overal ter wereld een steeds ‘hotter’ topic, in alle betekenissen van het woord. De politiek wordt door de huidige stand van zaken steeds meer gedwongen om over duurzaamheid te debatteren, en in de media wordt hier ook veel aandacht aan besteed. Dit is ook nodig, want, zoals u in deze editie van SoAP kan lezen, is de ‘gewone’ burger niet in grote mate bezig met duurzaamheid. Duurzaamheid is voor sociologen zeker geen onbekend begrip. Binnen de vakgroep Sociologie aan de RUG wordt er ook veel aandacht besteed aan een sustainable society. De RUG is tevens uitgeroepen tot de meest duurzame universiteit van Nederland. De universiteit behaalde de 12e plek van de wereld. In deze editie van SoAP kunt u een interview lezen met Jacob Dijkstra en Fleur Goedkoop over onderzoek naar energieverbruik. Daarnaast zijn er artikelen te lezen over allerlei verschillende soorten duurzaamheid, van het nut van groene energie tot de invloed van de financiële sector op duurzaamheid, en van lichamelijke duurzaamheid tot persoonlijke verhalen over duurzaam gedrag.

Met deze editie van SoAP hopen wij een bijdrage te leveren aan uw beeld van duurzaamheid en een aantal zaken daar omheen. Ook hopen we dat u deze editie met veel plezier zult lezen, en misschien zelfs wel een beetje dat u door het lezen van SoAP de verwarming een graadje lager zet. Want als de aarde blijft opwarmen, is de verwarming in de toekomst misschien niet eens meer nodig. Wij wensen u een voorspoedig en duurzaam 2016 toe.

Jacob Dijkstra is docent en onderzoeker aan onze vakgroep. Sinds kort schrijft hij columns voor SoAP. Hij houdt zich bezig met speltheorie, ruilnetwerken, collectieve besluitvorming en mathematische sociologie.

Duurzaamheid

uurzaamheid, het is toch wel een buzzword van de eerste orde. En net als alle buzzwords dient ook ‘duurzaamheid’ een belangrijke sociale functie. Een buzzword is niet zomaar een woord dat erg in zwang is, zoals mijn kinderen vet cool zeggen. Vet cool is dan misschien mieters om te zeggen, een buzzword is het zeker niet. Om de abominabele slogan van het UMCG te parafraseren, ‘een buzzword ben je niet, dat moet je iedere dag opnieuw worden’.[1] En dat is een hele klus. Een buzzword moet aan tenminste drie voorwaarden voldoen. Ten eerste moet het diepgang suggereren. De gebruiker van het buzzword moet ermee de indruk wekken een dimensie van een discussie of probleem bloot te leggen die met andere woorden of zinswendingen niet uit te drukken is. Het inzicht van de spreker is zo uniek en origineel, dat ‘oude taal’ niet volstaat. Ten tweede moet voor het gebruik van het buzzword natuurlijk geen echte diepgang nodig zijn. De diepgang moet schijn zijn, het inzicht oppervlakkig en voor de hand liggend, anders zouden alleen u en ik ons van het buzzword kunnen bedienen en niet de halfgeletterde massa.[2] En dat zou niet gaan, want het woord moet wel buzzen en daarvoor is een zekere massa onontbeerlijk. De derde voorwaarde is dan ook dat het buz-

zword plastisch is: toepasselijk in de meest uiteenlopende, liefst triviale situaties. Engelse woorden voldoen veel gemakkelijker aan die voorwaarden dan Nederlandse, vooral omdat het overgrote deel van onze landgenoten een uiterst beperkte kennis van het Engels heeft, waardoor de betekenis van veel woorden eruit voor hen nogal duister is. En dat is heerlijk. Er ontstaat dan dikwijls een situatie van pluraristic ignorance: iedereen gebruikt het woord, niemand weet wat het precies betekent, iedereen denkt dat alle anderen het woord wel begrijpen, niemand wil dom lijken en durft de vraag te stellen wat er eigenlijk bedoeld wordt en iedereen gaat welgemoed en ongehinderd door enige kennis door met het bezigen van het buzzword. Een mooi voorbeeld uit het hoger onderwijs is de term learning communities. Niemand weet wat dat zijn en dat weet je zeker, want het is verzonnen door onderwijskundigen en die weten echt heel erg weinig. Leverage is ook mooi en wordt veel door een andere categorie charlatans gebezigd, te weten bedrijfskundigen en economen (de onderwijskundigen van de markt). In dit licht is het dus een knappe prestatie dat het Nederlandse ‘duurzaamheid’ het tot buzzword heeft geschopt. Dat lukt maar weinig woorden uit onze taal. ‘Institutionalisering’ was

op weg naar succes, maar heeft het toch niet gered. Te veel geitenwollensokken en te veel ambtenarentaal, ook. Dat geldt ook ‘borging’: de gebruiker ervan laadt meteen de gerechtvaardigde verdenking op zich vakbondslid te zijn. Dodelijk voor een buzzword. Dan liever een hybride vorm, een anglicisme. Neem de frase ‘als in’. Gebruik ervan suggereert een ongewone onderdompeling in en beheersing van de Engelse taal, zonder dat een dergelijk blootstelling of inspanning echt nodig is. Mooi. Bij een succesvol buzzword als duurzaamheid ontstaat onmiddellijk een strijd om het eigendom ervan. Success has many fathers, nietwaar? Christenen eisen duurzaamheid op: wat is het anders dan ‘rentmeesterschap’? En vanzelfsprekend claimt de milieubeweging het woord. Als reactie op dergelijke claims, die de gangbaarheid ervan bedreigen, want niemand die enigszins bij kennis is wil natuurlijk echt voor grefo of milieufascist doorgaan, ontstaan er nieuwe vormen van ‘duurzaamheid’. Neem de elitevorm ‘sustainability’. Sustainable suggeert een VN-nerig kosmopolitisme, ontdaan van iedere spruitjeslucht. Natuurlijk, men moet oppassen niet in de categorie ‘Third World men’ te belanden, dus het blijft manouvreren, maar het kan.[3] Het feit dat sus-

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

tainable Engels is maakt het mogelijk de toepassingen ervan enorm uit te breiden. Alles is sustainable, alles kan het zijn en bij iedere maatschappelijke ontwikkeling kan men zich afvragen of die ‘eigenlijk wel sustainable is’. Oefen dit voor de spiegel: ‘is dit eigenlijk wel sustainable?’ De toevoeging van en nadruk op het woord eigenlijk is daarbij heel belangrijk. Het suggereert dat sustainable dikwijls oneigenlijk gebruikt wordt, dat de spreker zich hiervan bewust is en zich hier tegen verzet. Dit alles draagt ontzettend bij aan het aura van diepzinnigheid dat de spreker zich zo graag toe-eigent. Sustainable is heerlijk, want het betekent maar heel weinig echt niet. Wat het opvallend genoeg vooral niet betekent is ‘koste wat kost volhouden’. Dat is gek genoeg niet sustainable. Nee, sustainable duidt een ‘balans’ aan, een eeuwige,

Als vrijwilliger luister je naar mensen die het even niet meer zien zitten of simpelweg bij niemand hun verhaal kwijt kunnen of durven. Mensen die behoefte hebben aan een vertrouwelijk gesprek. Aan echte aandacht. Persoonlijk contact. Dag en nacht, anoniem via chat, mail of telefoon.

E CHT E A ANDA C H T

moeiteloze volhoudbaarheid. En daarmee komt de ware aard van sustainable / duurzaamheid aan het licht: het is doelloos. Het is een woord dat bij uitstek geschikt is voor mensen en samenlevingen die zonder doelen op ’s werelds woeste baren dobberen. We moeten de reis volhouden, zo comfortabel mogelijk en waarheen het gaat doet er niet toe. Sustainable / duurzaam is waardevrij een daardoor inhoudsloos. Om dat te verbloemen is er de schitterende contradictie sustainable goals. Heerlijk! █

[1] In ieder geval tot voor kort stond er bij de balie van de apotheek van het UMCG een banner (excusez le mot) met daarop de tekst ‘een topziekenhuis ben je niet, dat moet je iedere dag opnieuw worden’. Ik vermoed dat dit devies verzonnen is door Wesley Schneider die met de beloning à Euro 30.000 de plastisch chirurgische ingrepen van zijn vrouw betaald heeft. Hebben die ingrepen eigenlijk in het UMCG plaatsgevonden?

[2] Halfgeletterd is een neologisme mijnerzijds dat ik graag hierbij zou introduceren. Het is denigrerend bedoeld en duidt een groep mensen aan met een ongerechtvaardigd vertrouwen in hun eigen intellectuele capaciteiten. Bijvoorbeeld, mensen met een financieel-administratieve opleiding die zichzelf ‘hoogopgeleid’ vinden. Of historici. ‘Laaggeletterd’, wil ik hiervoor niet gebruiken, want daarbij gaat het juist dikwijls om mensen die hun eigen gebreken maar al te goed inzien en daarvoor kan men niets dan waardering hebben. [3] De opkomst van sustainablity is denk ik deels juist een reactie op het idée reçue dat ontwikkelingshulp zinloos is.

Ik wil iets betekenen voor een ander

dus ik luister sensoor.nl/vrijwilligerswerk

JOCHEM DUINHOF

MONEY TALKS

et de klimaattop in Parijs net achter de rug is de opwarming van de aarde weer een hot item. Waar even werd gevreesd dat de bijeenkomst geen doorgang kon vinden in verband met de recente aanslagen in de Franse hoofdstad, begon het evenement ‘gewoon’ op 30 november. Het doel van deze door de Ver-enigde Naties georganiseerde bijeenkomst is om gezamenlijke afspraken te maken over de uitstoot van broeikasgassen. De afspraken zullen ertoe moeten leiden dat de temperatuurstijging vergeleken met de pre-industriële samenleving niet groter is dan 1.5 graad Celsius. Een belangrijke, zo niet de belangrijkste, passage die uit de klimaattop naar voren kwam is de volgende: ‘er moet een einde komen aan het gebruik van fossiele brandstoffen’. In eerste instantie lijkt deze uitspraak niet bepaald verrassend. Het is aangetoond dat fossiele brandstoffen schadelijk zijn voor het milieu, in ieder geval in de hoeveelheden die we tegenwoordig gebruiken. Het willen beperken van het gebruik van fossiele brandstoffen is dus logisch te noemen. De vraag die ik wil stellen is echter de volgende: in hoeverre kunnen we een eind maken aan het gebruik van fossiele brandstoffen? En is het

wel verstandig om rigoureus over te stappen op duurzame energie? Ik zal me hierbij vooral focussen op de invloed van de financiële sector.

Olie is tegenwoordig één van de belangrijkste bronnen ter wereld. Wie olie bezit, heeft macht. IS hanteert dit gedachtegoed door tactische plekken met veel olie in Syrië te veroveren en te behouden. Hierdoor is IS verzekerd van een grote inkomstenbron en zijn ze in staat om te concurreren met het westen en de coalities in Syrië. Maar niet alleen landen en terreurbewegingen kunnen macht verkrijgen door olie te bezitten. Ook grote

niet nodig zijn, en dat het vooral de markt moet zijn die deze afspraken tot stand brengt. Hier pleit Van Beurden voor zijn eigen straatje, want zijn bedrijf is voor een groot deel afhankelijk van de inkomsten uit fossiele brandstoffen, en juist deze brandstoffen moeten worden ingeperkt en uiteindelijk zelfs verdwijnen.

De vraag is echter of het slim is om rigoureus af te zien van fossiele brandstoffen. Het betekent namelijk niet alleen dat vele banen verloren zullen gaan. De vraag is vooral of het huidige financiële stelsel wel in staat is om de omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurDe financiële sector zame energie op te vangen. Zo schrijft Jan Rotmans (hoogleris een ultieme uitingsvorm aar transitiekunde en internavan dit smaldenken. tionale autoriteit op het gebied Geld is uiteindelijk doel van transities & duurzaamheid) geworden in plaats van in zijn column het volgende: “De transitie in de financiële secmiddel. tor en van het geldsysteem zal lang duren, want de weermultinationals hebben tegenstand is groot. Bestaande pawoordig veel economische maar tronen en machtsposities moeten zelfs ook politieke macht. Zo meldt worden doorbroken. Met name de The Guardian dat Shell-topman monocultuur in het denken is lastig Van Beurden is gaan lobbyen bij de te doorbreken. Wereldwijd worden voorzitter van de Europese com- op economieopleidingen en MBA’s missie tegen de afspraken betref- dezelfde theorieën en modellen gefende klimaatverandering. Van bruikt. Dit leidt tot eenvormigheid Beurden stelt dat bindende af- en efficiëntie, maar niet tot diverspraken die gelden voor landen siteit en creativiteit. De überfocus

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

op korte termijn rendement is las- gek. De bepalingen van de klimaattig te doorbreken. Ook na de crisis top zagen namelijk aan de stoelis er in besluitvorming nog steeds poten van mensen die rijk zijn genauwelijks plaats voor ecologische worden uit fossiele brandstoffen als en sociale lange termijnwaarden. olie. Zij zullen er waarschijnlijk alles Binnen het smalle denkraam aan doen om hun inkomstenvan financieel-specialisten is het in feite onmogelijk het kliDat de republikeinmaatvraagstuk aan te pakken laat staan op te lossen. Een ver- en de ‘American Dreamhoging van de CO2-concentratie elite’ in stand willen houdin de atmosfeer op lange ter- en is op zich geen verrassmijn legt het in de neo-klassieke ing. Veel schokkender is berekeningen altijd af tegen het financieel rendement op dat het milieu hiervoor korte termijn. De gehanteerde moet wijken. logica is echter onvolledig. Het persistente probleem is echter veel bron in leven te houdbreder dan de financiële sector. en. De vraag is of de politieke top Onze taal, ons onderwijs, ons collec- hun poot stijf houdt, of toch zwicht tief en individueel denken worden onder de druk van het grote geld. in toenemende mate beheerst door Opvallend hierbij zijn bijvoorbeeld financiële waarden. De financiële de standpunten van republikeinse sector is een ultieme uitingsvorm presidentskandidaten in Amerika. van dit smaldenken. Geld is uitein- Zij pleitten tegen klimaatafspraken delijk doel geworden in plaats van om hiermee de oliehandel te bemiddel.” schermen. Hierbij lijken financiële belangen dus belangrijker dan het Rotmans stelt in het kort dat de behoud van de aarde. Dat de repuhuidige macro-economie niet in blikeinen de ‘American Dream-elite’ staat is om zo’n grote verandering in stand willen houden is op zich te faciliteren. De machtsstructuren, geen verrassing. Veel schokkendcultuur en inkomsten van de hui- er is dat het milieu hiervoor moet dige economie zijn te afhankelijk wijken. van korte-termijn winst dat de lange termijn visie van duurzame energie Maar niet alleen de macro-ecoer niet goed bij aansluit. Veel beter nomie en politiek lijken moeite te hierbij passen fossiele brandstoffen hebben met de transitie naar een als olie, die op korte termijn grote duurzame samenleving. Ook op iets winsten kunnen realiseren. De kleinere schaal lijkt de overstap op financiële sector is op dit moment duurzame alternatieven problemen nog niet klaar voor een overstap mee te brengen. Zo berichtte NOS op duurzame alternatieven, zo stelt op 21 december dat veel gemeenten Rotmans. De vraag is echter of de kiezen voor grijze energie, in plaats politieke leiders deze conclusie ten van groene en dus duurzame enerharte nemen, of alsnog hun eigen gie. De prijs van duurzame energie plan trekken. ligt hieraan ten grondslag, aangezien duurzame energie nog steeds Daarnaast is het de vraag hoe de een stuk duurder is dan ‘normale’ economische top zal reageren op de energie. bepalingen van de klimaattop. De lobby van Van Beurden zal ongetwijf- Ook consumenten lopen nog niet erg eld gevolgd worden door vele an- warm voor duurzame producten. deren. En dat is natuurlijk niet zo Zo is slechts 7% van de verkochte

voeding als duurzaam bestempeld, zo blijkt een rapport van staatssecretaris Dijksma uit 2014. Ook voor dit verschijnsel ligt de prijs waarschijnlijk ten grondslag. Duurzame producten zijn nu eenmaal duurder. Dit geldt helaas niet alleen voor voedsel. Zo kost de door Toyota geproduceerde waterstofauto ongeveer 60 duizend euro. Mensen die goed op hun uitgaven moeten letten hebben dus een legitieme reden om af te zien van producten die bijdragen aan een duurzame samenleving. Het is dus van essentieel belang dat de prijzen van duurzame producten omlaag gaan. Uit onderzoek van de consumentenbond blijkt namelijk dat minder dan een derde van de bevolking bereid is om meer te betalen voor duurzame producten. Om de andere twee derde van de bevolking te bereiken is een lagere prijs dus noodzakelijk. De vraag is echter in hoeverre dit mogelijk is, aangezien duurzame producten meer kosten meebrengen voor de producent.

Wat hierboven staat beschreven geeft aan dat er nog veel vragen en problemen zijn die moeten worden opgelost, voordat de overstap naar een duurzame samenleving echt succesvol kan zijn. Het kan zomaar jaren duren voordat de huidige financiële sector en maatschappij klaar zijn voor een overstap op duurzame alternatieven. De vraag is echter, hoeveel tijd hebben we nog? █

Amarens ten Bruggencate

PLASTIC SOEPDUIK

koplaza. Het leek zo’n goed idee. Totdat je bij de kassa staat met je pot biologische pindakaas en een halfje speltbrood.

jeans jouw achterwerk tot Kardashian-kont omtovert. Zonder squats, voor nog geen twintig euro, met de groeten uit Bangladesh.

Je rekent af en neemt deze keer de bon maar aan. Het bewijs van je Eerlijke Aankoop. Uit je rugzak haal je een plastic tas van Albert Heijn. Gisteren nog gekocht, want weer die tas vergeten, maar dat hoeven ze hier niet te weten. Vanaf vandaag doe je alles duurzaam.

Maar kijk mijn kont.

‘Dat is dan negen euro tachtig.’

Achter je staat een man die zijn hele huisraad biologisch inkoopt. En fairtrade ook nog, met op de verpakking een foto van Piedro uit Guatemala die dankzij uw aankoop schoon drinkwater heeft. Kosten: jouw halve maandsalaris. Glimlachend legt de ervaren ekoshopper zijn bio-broccoli en ergodynamische amandelbloesemthee in zijn canvas tas met opdruk: ‘This is not a plastic bag’.

Je houdt vol. Gedurende een maand ben je zuinig met energie, stook je minder hoog en ontwikkel je je tot expert op het gebied van koken met seizoensgroenten. En dan, op een druilerige zaterdagmiddag, lokt het synthetische aroma van H&M je de winkel binnen, waar een skinny shaping 5-pocket techno-stretch-

“Doe het niet.” “Doe het niet.”

Hij is tenminste niet van angorawol. “Doe het niet.”

Thuis knip je het kaartje van je techno-stretch en staart Piedro je aan vanaf een pak fairtrade-koffie. Misschien is hij al lang een langzame, pijnlijke dood gestorven in uitgedroogd tarweveld - iets wat wij, aldus sommige media en politici, misschien wel hadden kunnen voorkomen. Maar probeer maar eens een volk zo ver te krijgen om zijn leefpatroon te veranderen ten behoeve van iets, of iemand, in de toekomst of een land hier ver vandaan. Trieste beelden, verhalen over catastrofes, reclames voor eko-producten. Het stimuleert wel, maar niet genoeg. Een ontmoedigende factor is het gevoel dat je dweilt met de kraan open. Het heeft allemaal toch geen zin. Als je die jeans niet kon laten liggen, dan kun je net zo goed helemaal stoppen

met al die milieuvriendelijkheid en compassie voor je medemens.

Maar dat is onzin. Een duurzame samenleving is geen perfecte samenleving. Duurzaam betekent niet vrij van pieken en dalen. Duurzaam betekent wel, aldus de Van Dale: ‘weinig aan slijtage of bederf onderhevig’.

Na de jaarwisseling stond in een regionale krant een foto van een 92-jarige vrouw die net de nieuwjaarsduik had gedaan. ‘Hoe doet ze dat? Met je bejaarde lijf in dat ijskoude water?’, reageerde iemand.

Weinig aan slijtage onderhevig. Die nieuwjaarsduikster illustreert volgens mij precies waar duurzaamheid voor staat. Ook al ben je oud of moe, niet helemaal consequent geweest, of koopt die man van Ekoplaza groener in dan jij: laat je niet uit het veld slaan. Als je het pad weer opzoekt na een afdwaling; doorgaat wanneer je neigde te stoppen; kopje ondergaat in een zee van plastic soep en weer opduikt, dan ben je duurzaam bezig. █

NIEUWE MASTERTRACK

ETHICS OF EDUCATION: PHILOSOPHY, HISTORY AND LAW

IN SEPTEMBER 2016 START DE OPLEIDING PEDAGOGIEK VAN DE RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN EEN MASTERTRACK GERICHT OP ETHISCHE VRAAGSTUKKEN IN OPVOEDING EN ONDERWIJS. DE NIEUWE MASTERTRACK ETHICS OF EDUCATION: PHILOSOPHY, HISTORY AND LAW ONDERZOEKT DEZE VRAAGSTUKKEN VANUIT EEN FILOSOFISCH, HISTORISCH EN EEN JURIDISCH PERSPECTIEF. DE MASTERTRACK IS INTERNATIONAAL EN INTERDISCIPLINAIR EN BIJ UITSTEK GESCHIKT VOOR STUDENTEN MET EEN AFGERONDE BACHELOROPLEIDING PEDAGOGIEK, FILOSOFIE, GESCHIEDENIS, RECHTEN, SOCIOLOGIE OF THEOLOGIE. De vraag wat goed is voor kinderen leidt gemakkelijk tot dilemma’s en conflicten. Zo is het bijvoorbeeld niet altijd duidelijk hoe de wensen en verantwoordelijkheden van ouders zich verhouden tot de inzichten en verantwoordelijken van professionals (bijv. wie beslist over medische behandelingen, wie bepaalt welke gedragsregels gelden in het onderwijs, wie signaleert en onderneemt actie bij dreigende radicalisering van moslimjongeren, of welke plaats dient gebarentaal te krijgen in het dovenonderwijs?). Een andere bron van dilemma’s en conflicten vormt de spanning die kan ontstaan tussen enerzijds het belang van het kind en anderzijds maatschappelijke belangen zoals godsdienstvrijheid en culturele rechten van minderheden (bijv. bij de

selectie van pleegouders, bij het al dan niet verbieden van besnijdenis, bij het al dan niet toestaan van ‘eigen’ scholen, bij het behandelen van het thema homoseksualiteit, en bij de handhaving van de leerplicht). In beleidsvorming en praktijk doen zulke ethische vragen zich steeds vaker voor en ze lijken steeds ingewikkelder te worden. Dit heeft mede te maken met een grotere mate van diversiteit van de bevolking (immigratie), een veranderende status van kinderen en jeugdigen (emancipatie), een groei van wetenschappelijke kennis en een toename van pedagogische en onderwijskundige zorg. In de internationale master Ethics of Education ontwikkelen studenten de kennis en

de vaardigheden die nodig zijn om dringende ethische vragen te onderzoeken en te beantwoorden, waarbij aan de complexiteit van de vragen recht gedaan wordt en tegelijkertijd wordt gezocht naar praktische oplossingen die in beleid en praktijk bruikbaar zijn. Zo bereidt de Master Ethics of Education voor op functies bij instellingen, instanties en media die zich met onderwijs, opleiding, kinderopvang, jeugdzorg en dergelijke bezighouden. Te denken valt aan taken als advies, ondersteuning, beleidsontwikkeling, bijscholing, communicatie en onderzoek.

Extra informatie en contact: Dr. Piet van der Ploeg (P.A.van.der.Ploeg@rug.nl)

Lars Padmos

IN GESPREK MET

JACOB DIJKSTRA & FLEUR GOEDKOOP

n de editie over Spanning is een interview gehouden met Frans Stokman over Grunneger Power en Stichting Samen Energie Neutraal (SEN), organisaties die dorpen en gemeenschappen begeleiden in het proces van energieneutraliteit. Destijds betrof het de begeleiding van 8 dorpen waaronder de Noorderplantsoenbuurt. Nu, bijna een jaar later, volgt er heugelijk nieuws. Niet alleen is het aantal dorpen dat energieneutraal wil produceren toegenomen van 8 naar 10, ook heeft de vakgroep Sociologie met succes een subsidie verkregen die perfect past binnen het thema van Een Duurzame Samenleving. Over deze subsidie en de rol van de vakgroep, ga ik in gesprek met Jacob Dijkstra en promovenda Fleur Goedkoop die een belangrijk aandeel hebben gehad in de subsidieaanvraag.

dient ter ontwikkeling van de Nederlandse keniseconomie. De huidige subsidie is afkomstig uit het deelgebied Energie en wil onderzoek naar energiezuinig en groen gedrag stimuleren. Middels deze subsidie tracht SEN een 10-stappenplan te ontwikkelen dat niet individuen, maar gemeenschappen instaat stelt om binnen 10 jaar energiezuinig te produceren. Een belangrijke rol hierin speelt het onderzoek van Fleur, dat zich richt op het opsporen van de succes- en faalfactoren van de collectieve aanpak van gemeenschappen of buurten om energieneutraal te worden.

Fleur vertelt dat haar onderzoek zich richt op twee fasen in de weg naar energieneutraliteit. In de eerste fase is er sprake van een groep initiatiefnemers. Deze groep neemt binnen de gemeenschap het initiatief om energieneutraal te wonen. De tweede fase gaat over het uitDestijds betrof het breiden van deze groep naar de hele gemeenschap. Terde begeleiding van 8 wijl ik luister naar het vergemeenschappen, haal van Jacob en Fleur moet waaronder de Noorder- ik denken aan de innovatietheorie van Rogers. Deze plantsoenbuurt theorie gaat over hoe een idee of product van een Jacob vertelt dat het een subsidie betreft uit het topsectorenbeleid kleine groep mensen uiteindelivan het ministerie van Economi- jk de grote massa bereikt. Fleur sche Zaken. Het topsectorenbeleid, zegt dat haar onderzoek daar wel aangenomen onder Kabinet Rutte-I, wat van weg heeft. “Het is dus de

bedoeling dat er een kritieke massa tot stand komt waarna het initiatief in een stroomversnelling terecht kan komen. Het sociale netwerk is van belang voor sociale besmetting en van invloed op in hoeverre het initiatief ook daadwerkelijk in deze stoomversnelling terecht komt.” Ze benadrukt dat dit natuurlijk wel altijd in relatie met of naast individuele kenmerken zoals mensen hun waarden en normen, overtuigingen en vertrouwen is. “De interactie tussen gemeenschapskenmerken en individuele kenmerken lijkt van groot belang.” Jacob vervolgt door te zeggen dat de ingenomen positie van de initiatiefnemers binnen het sociale netwerk van cruciaal belang is, wil de overgang naar energieneutraliteit succesvol zijn. Neemt deze groep een meer perifere positie in of is dit meer een centrale positie? Bij een perifere positie zal de omslag naar het gehele netwerk langzamer gaan dan wanneer er sprake is van een centrale positie. Zijn dit relatief hoogopgeleide nieuwkomers, dan zal dat proces waarschijnlijk ook langzaam gaan.

Tot slot vroeg ik hen of er vandaag de dag sprake is van een duurzame revolutie. Volgens Jacob is hier geen sprake van, althans, hij zou het zelf geen duurzame revolutie noemen.

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

“Er is niet sprake van een mondiale duurzame revolutie, maar wel een lokale revolutie. Je merkt dat plaatselijke dorpen en gemeenschappen revolutionaire trekken hebben. Zij willen de baas zijn.” Maar volgens Jacob valt het nog

De interactie tussen gemeenschapskenmerken en individuele kenmerken lijkt van groot belang,

maar te bezien of dit leidt tot een wereld waarin energie duurzaam wordt voortgebracht. “Bij veel landen is immers hun bezit van olie een bron van welvaart, en hun politieke invloed is daar op gebaseerd. Een mondiale revolutie valt dus nog te bezien.” Fleur sluit zich hier bij aan. “Er zijn steeds meer geluiden te horen over duurzaam wonen en leven. Dat blijkt ook uit de lokale initiatieven om energieneutraal te wonen. Maar het aandeel duurzame energie is op dit moment nog klein in veel landen .” █

Wat doe jij dit voorjaar? Kom onze redactie versterken! Mail naar: soap.redactie@gmail.com

Kevin Gooijert

GELD MAAKT NIET GELUKKIG, DUURZAAMHEID WEL?

e buurman heeft zojuist zijn hele dak vol gebouwd met zonnepanelen, een goede vriend is sinds enkele dagen al zijn afval aan het scheiden en die ene vage kennis die in de binnenstad woont heeft al zijn lampen in huis vervangen voor spaarlampen. Veel mensen zijn tegenwoordig actief bezig met duurzaamheid. Althans, dit beeld hebben zij meestal van zichzelf. De praktijk leert dat er nog veel verbetering mogelijk is voordat we onze samenleving kunnen beschouwen als een duurzame samenleving.

Dat er rond het begrip ‘duurzaamheid’ tegenwoordig zo’n hype bestaat, kan onder andere te maken hebben met de toenemende aanbod aan duurzame artikelen, nieuw ontwikkelde technologie op het gebied van duurzaamheid en recente onderzoeken die laten zien hoe slecht de aarde er aan toe is. Maar waar wat de grootste factor van de duurzaamheidsdrang lijkt te zijn, is dat mensen zichzelf graag als iemand zien die duurzaam bezig is. Maar geeft dit hen ook de voldoening die zij zelf lijken te verwachten? En leidt deze neiging tot voldoening, tot een geluksgevoel, wel daadwerkelijk tot de duurzame samenleving die wij voor ogen hebben?

Het antwoord op die vraag lijkt met anderen en willen vervolgens misschien een ja. Immers, wan- zelf net iets meer dan de ander. Dus neer je zelf denkt duurzaam bez- net een zonnepaneel meer dan de ig te zijn voel je je daar vaak goed buurman. Het consumptieniveau bij. Maar dit is een té oppervlak- neemt toe, en daarmee ook de prokige gedachte. Mensen zijn altijd ductie, waarmee duurzaamheid geneigd om zichzelf te vergelijken juist tegengewerkt wordt. Bovenmet anderen en op het gebied van dien zijn zonnepanelen misschien duurzaam leven is dit niet anders. wel duurzaam, maar voor de aanWanneer iemand ziet dat schaf dient diep in de buidel er in zijn buurt diverse Onze maatschapmensen zijn die zonnepanelen op hun dak plaatpij heeft een tunnelvisie sen, zal diegene zelf ook de gecreëerd omtrent het drang hebben dit te doen, begrip ‘duurzaam‘’want anderen doen dit ook’’. Maar deze persoon zal dan zelf een paar extra zonnepanelen getast te worden. Men plaatsen, om tóch iets duurzamer moet harder werken of meer uren bezig te zijn dan zijn buurtbewo- maken om dit geld op te kunnen ners. Het klinkt logisch dat de toe- hoesten. Deze extra uren kunname aan zonnepanelen er in dit nen ten koste gaan van sociale geval voor zou zorgen dat er in de relaties, terwijl juist deze relabuurt duurzamer geleefd wordt. ties ons gelukkiger zouden kunnen Echter, dit hoeft niet het geval te maken. Zou men zich hier bewust zijn en het leidt niet tot meer geluk van zijn, dan zou er meer tijd gestobij de buurtbewoners. ken kunnen worden in het immateriële, in sociale banden, en zou Een eerste probleem ligt bij het het consumptieniveau afnemen. feit dat de balans tussen mater- Juist deze afname zou leiden tot een ieel en immaterieel denken weg is. duurzamere samenleving. Volgens Klaas van Egmond, hoogleraar Geowetenschappen aan de Ook heeft onze maatschappij een Universiteit van Utrecht, legt de bepaalde tunnelvisie gecreëerd mens de laatste eeuwen de focus omtrent het begrip ‘duurzaamheid’. vooral op het materiële. Ook bij het Derk Loorbach, hoogleraar sociaalduurzaam leven van tegenwoordig economische transities aan de Erasis dit het geval. We vergelijken ons mus Universiteit, deed onderzoek

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

naar de overgang van onze samenleving in een ‘duurzame’ samenleving. Hij kwam tot de conclusie dat men teveel kijkt naar individuele problemen en niet naar het gehele systeem als probleem. Als voorbeeld neemt hij de afvalverwerking in Nederland. Nederland heeft in de afgelopen jaren de afvalverwerking steeds duurzamer gemaakt. Veel wordt gerecycled en het afval dat op geen enkele manier gerecycled kan worden, wordt verbrand en levert op deze manier ook weer energie. Wordt de samenleving hier duurzamer van? Nee. Zouden we echt een duurzamere samenleving willen creëren, dan zouden we juist minder afval moeten produceren. De afvalverwerking is duurzamer geworden, maar de afvalproductie niet. Een fundamentele oplossing voor het probleem van deze tunnelvisie is er niet. Volgens Loorbach moeten er bepaalde transitiepunten ontstaan, momenten die ervaren

worden als een crisis en die die de bevolking wakker schudden. Een goed voorbeeld hiervoor is de discussie rond de gaswinning in de provincie Groningen. Al lange tijd was bekend dat de gasvoorraad snel afnam, maar naar een fundamenteel alternatief werd niet actief gezocht. Sinds de aardbevingen is een deel van de bevolking in Groningen

gaan protesteren, waardoor het bestaande systeem van gaswinning onder de loep werd genomen. Dit zou kunnen leiden tot een positieve ontwikkeling in het winnen van energie. Dit zegt natuurlijk niet dat de ontwikkeling er ook zou komen, het is maar net hoe onze maatschappij ermee omgaat. Maar het is zeker een begin.

Hoewel het dus lijkt alsof het streven naar voldoening leidt tot een duurzamere wereld en een duurzamere wereld zoals wij dat zien leidt tot meer voldoening, is geen van beide waar. Willen we echt

gelukkiger worden in een samenleving die duurzaam is, dan moeten we van onze bestaande ideeën over duurzaamheid af. Niet langer kijken naar de kleine problemen in het groter geheel, maar juist het groter geheel aanpakken. Maar voordat het zover is, en als het al zover komt, zijn we waarschijnlijk vele jaren verder. █ Bronnen: https://decorrespondent.nl/2898/ Hoe-duurzaamheid-een-duurzamesamenleving-in-de-weg-staat-en-wateraan-te-doen/319385682-84103b7a http://www.earth-matters. nl/43/6354/duurzaam-in-bedrijf/moeiteloos-duurzaam-leven-streef-naar-geluk.html

MEER LEZEN? WWW.SOAPGRONINGEN.NL

SANNE OVING

POST-MATERIALISME IS HET NIEUWE ZWART

oe we allemaal streven naar een duurzaam zelfbeeld en waarom dit toegeschreven kan worden aan de technologische vooruitgang. Nieuw jaar, nieuwe kansen. Begin 2016 staat de hele maatschappij in teken van de goede voornemens. Ongeveer 64 procent van de Nederlanders probeert in 2016 het roer om te gooien middels het bedenken van goede voornemens. Op deze tendens wordt goed ingespeeld door de ondernemers: supermarkten hebben ineens de afslankproducten in de aanbieding, Basic Fit biedt allemaal nieuwjaarsabonnementen aan en er worden kranten volgeschreven over hoe je deze goede voornemens nou het best vol kan houden. Toch zijn we tegenwoordig niet meer alleen in januari bezig met het veranderen van ons zelfbeeld. Buiten de goede voornemens in januari om proberen namelijk steeds meer mensen hun leven te beteren. Verscheidene exotische diëten worden uitgeprobeerd, mensen gaan massaal aan de detox of stoppen met het eten van dierlijke producten. Sportscholen schieten als paddenstoelen uit de grond, en we zijn bereid om via social media allemaal challenges te volgen ( de 30 dagen sport challenge- voel je fit-

ter dan ooit!!!). Tegenwoordig lijkt bijna iedereen zich te bekommeren om zijn zelfbeeld. We werken aan onszelf omwille van een gezonder lichaam of een fijnere gemoedstoestand. Men noemt zichzelf maar al te graag fit, wereldverbeteraar of een post-materialist. Iedereen lijkt te streven naar een duurzaam lichaam en zelfbeeld. Hoe kan dit? Het post-materialistisch denken lijkt zich als een olievlek over de maatschappij te verspreiden. Hedendaags post-materialisme focust zich vooral op het ontplooien van het individu, stelling nemen tegen sociaal onrecht en opkomen voor het milieu. We

Het post-materialistisch denken lijkt zich als een olievlek over de maatschappij te verspreiden.

lijken onszelf steeds meer challenges of gezonde levensstijlen aan te meten omwille van het ontplooien van onszelf. Waarom doet iedereen dit ineens? Heeft iedereen ineens een drang om zichzelf te verbeteren, of willen we maar al te graag aan de mensen om ons heen laten zien hoe goed we bezig zijn? Het ontplooien van het individu

dus. Op Facebook zie je geregeld mensen voorbij komen die zich aanmelden voor evenementen als “de 30 dagen detox challenge”, “met zijn allen een gezond 2016 tegemoet gaan” etc. Een bekend voorbeeld van een challenge is de “helweek”. In 2013 leek ineens menig columnist en bloggers de helweek te doen. Deze uit Noorwegen overgewaaide challenge zorgde ervoor dat iedereen veranderde in een ordelijk, tevreden mens.

Tenminste, dat was het doel van de Helweek. Erik Bertrand Larssen is de man achter het gelijknamige boek met het doel jezelf te verbeteren. Hij beschrijft de helweek als de afgezwakte versie van de ontgroeningsweek bij het leger, die de beste man zelf ook tweemaal heeft ondergaan. Volgens Larssen is de helweek dé manier om je leven op orde te krijgen. Hoe je dit voor elkaar krijgt? Onder andere door elke dag de wekker om 5 uur te zetten, op tijd te gaan slapen, elke dag te sporten, gezond te eten en social media te laten staan. Dit schijnt het leven een stuk overzichtelijker en makkelijker te maken. De dappere mensen die een helweek voltooien, gingen daarna weer net zo hard terug naar het eigen patroon. Is een week niet te kort

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

om je levenspatroon te veranderen? Neem het vroege opstaan, dit werkt volgens Larssen karaktervormend. Jeroen van JFK-magazine ging “7 dagen helemaal naar de tering” en deed de helweek. Zijn conclusie? De helweek zorgde ervoor dat hij zaken aan ging pakken die hij anders links liet liggen. Je omgeving vragen naar je slechte eigenschappen? “Confronterend, maar wel verhelderend”.

Men is dus bereid om een week lang het leven volledig om te gooien, met het doel om de zaken op orde te krijgen. Als voorbereiding van de helweek moeten er ook persoonlijke doelen gesteld worden om je eigen persoon te verbeteren. De grote vraag is: waarom wil iedereen tegenwoordig zo graag zijn eigen persoon verbeteren, en waarom zijn we bereid al die gekke challenges daarvoor te doen? Niet alleen ontplooien we onszelf, ook zijn wij, post-materialisten, veel bezig met het milieu. Dit komt onder andere naar voren in ons voedingspatroon. We stoppen spontaan met het eten van gluten en dierlijke producten en beginnen met het eten van superfoods. Er ontstaan grote discussies over welk dieet het beste is, want consensus over het beste eten, dat is er nog niet.

Natuurlijk heeft het niet eten van dierlijke producten ook morele componenten. Feit is wel dat er opvallend veel flexitariërs, vegetariërs en andere op –iërs eindigende begrippen bijkomen. Uit onderzoek van Liselot Hudders blijkt dat vegetariërs vooral minder vlees eten omwille van morele motieven, terwijl flexitariërs zich laten leiden door gezondheidsmotieven. Het blijkt ook dat 55% van de Nederlanders onder de stempel “flexitariërs” vallen, en dus één of meerdere dagen per week geen vlees eten. Daarmee is dus het verschil gemaakt tussen de mensen die geen dierlijke producten consumeren om morele motieven, en tussen mensen

die hun dieet aanpassen om andere, vaak gezondheidsredenen. Dit is deels een opvallende bevinding, aangezien er op dit moment nog steeds geen consensus is of vegetariërs bijvoorbeeld gezonder zijn dan mensen die wel vlees eten.

Met een klik volg je een of andere 30 dagen challenge, die ene enthousiaste hardloopster of die vrouw die 60 kilo is afgevallen.

Onderzoeksbureau Motivaction komt deels met een verklaring hiervoor. Bij een onderzoek waar de meeste vegetariërs wonen, bleek Gelderland de provincie te zijn met de meeste vegetariërs. In deze provincie noemt 11% van de mensen zich een vegetariër, tegenover een gemiddelde van 3% over Nederland. Het voedingscentrum noemt in een verklaring voor deze bevinding dat in Gelderland relatief veel mensen wonen die post-materialisten worden genoemd: een groep mensen die veelal bestaat uit relatief veel hoger opgeleiden die milieubewust zijn, zichzelf willen ontplooien en gezond eten. Het zijn dus vooral deze post-materialisten die werken aan zelfontplooiing. Werken deze denkbeelden niet door in de samenleving? Streven we niet allemaal naar zelfontplooiing, milieubewust zijn en gezond eten? Dit blijkt wel uit de enorme populariteit van de challenges, het veranderende voedingspatroon en dergelijke.

Post-materialisme is het nieuwe zwart. Lehdonvirta schrijft de toename van post-materialisme toe aan de technologische vooruitgang van de afgelopen jaren. Door de technologie is het makkelijker voor mensen om steun, advies en identificatie te vinden in zogenaamde peer groups[1]. Door de media is een nieuwe materialistische cultuur ontstaan, die zich niet meer puur focust op het materiële bezit van

iemand, maar op het post-materialistische denkbeeld.

Dit post-materialistische denkbeeld legt de nadruk op bereikbaarheid, het delen met anderen, en het gebruiken van technologie voor het verbeteren van de wereld. Mensen worden meer gewaardeerd op hun mentale aspecten dan in hun materiële bezittingen[2].

Dat we met zijn allen meer post-materialistische denkbeelden hebben, kan dus deels worden toegeschreven aan de technologische vooruitgang. Door onder andere sociale media is het bereikbaarder geworden om aan je eigen persoon te werken: met een klik volg je een of andere 30 dagen challenge, die ene enthousiaste hardloopster of die vrouw die 60 kilo is afgevallen. De technologie inspireert mensen om deze denkbeelden te ontwikkelen en zorgt voor ondersteuning van deze denkbeelden. De challenges die we volgen, zoals de helweek, zorgen ervoor dat we een eigen peer group ontwikkelen. We zijn dus met zijn allen postmaterialistischer gaan denken: we werken aan een duurzamere wereld én een duurzamer persoon. Het idee is er, nu hopen dat het denkbeeld zelf net zo duurzaam is als de wereld dat het wil verwezenlijken. █ [1] Caplan and Turner, 2007; Rheingold, 2000; Steinkuehler and Williams, 2006 [2] Lehdonvirta, 2010.

Cartoon: Mike Baldwin

COLUMNS

FOTOGRAFEN ILLUSTRATOREN RUBRIEKEN EINDREDACTIE ACQUISITIE WEBSITE 1979 INTERVIEWEN STUDIEPUNTEN ARTIKELEN ONLINE STRUCTUUR CREATIEVELINGEN

NIEUWE REDACTIELEDEN

ACTUALITEITEN

GEZOCHT SCHRIJVERS VORMGEVING

SOAP.REDACTIE@GMAIL.COM

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

Klaas Wilts

GEBRUIK MAKEN VAN MUZIEK

inds de middelbare school, is dit niet zo direct mogelijk en zewaar het liedjes zingen in de ker niet bij sociologie. Er is bij mijn klas ongeveer ophield (op een weten geen lied geschreven over de enkele verjaardag na), heb ik mij denkbeelden van Weber, Durkheim erover verbaasd hoe weinig muziek en Marx (een korte Youtube-zoeker in het onderwijs wordt gebruikt. tocht vond geen resultaten). EchEen van de weinige herinneringen ter zijn er wel liedjes geschreven die ik heb van de middelbare school over maatschappelijke processen. op het gebied van muziekgebruik Zo zijn er vele protestliederen tein het onderwijs, is het meezingen gen oorlog en discriminatie. Enkele en uiteindelijk vertalen van Franse voorbeelden hiervan zijn er zelfs in liedjes over pinguïns. Natuurlijk heb het Nederlands, zo kwam Raymtzer ik ook het vak muziek gehad, maar in 2002 met het nummer K*t Mardat is niet echt wat ik rokanen, dat gaat over discriminatie hier bedoel. Ik van MarrokaStudenten kunnen nen in Nederzoek meer naar land, ook de de implementatie stof soms makkelijker van muziek in het bekendere Ali onthouden als er met B zong over onderwijs. Het is erg leuk om af muziek gewerkt wordt. rasdiscrien toe de namen minatie Geweigvan de bandleden van AC/DC langs in het nummer te zien komen, maar ik denk dat er erd.nl uit 2004. Dit zijn twee nummeer mogelijk is. Iedereen, althans mers die goed binnen het sociodaar ga ik vanuit, luistert in een ze- logieonderwijs zouden passen. Ze kere mate naar muziek. Iedereen gaan over discriminatie en gaan luistert niet altijd dezelfde muziek, nota bene over onze eigen samenmaar heeft er wel een zekere band leving. mee. Ik denk dat muziek goed de aanOp de middelbare school is de in- dacht van studenten kan trekken. vulling van een implementatie Op die manier wordt er gebruik makkelijker te bedenken dan op gemaakt van een medium dat bij de universiteit. Op de middelbare studenten al sterk leeft. Er wordt school kun je zoals ook eerder in door sommige docenten al veel het voorbeeld, de leerlingen liedjes geëxperimenteerd met social melaten vertalen uit de taal waarin les dia, alleen wordt er volgens mij wordt gegeven. Op de universiteit niet vaak aan muziek gedacht.

Laatst nog had ik een gesprek met een docent van psychologie en hij vertelde mij dat muziek een positief effect kan hebben op het geheugen van mensen. Studenten kunnen stof soms makkelijker onthouden als er met muziek gewerkt wordt. Dit kan op twee manieren. Enerzijds is het luisteren van muziek tijdens het studeren soms behulpzaam. Hierbij moet wel in acht worden genomen dat de muziek niet al te bekend moet zijn bij de luisteraar en weinig, of onverstaanbare tekst is beter dan een nummer dat goed kan worden meegezongen. Anderzijds is het dus relevant om muziek aan bepaalde stof te koppelen, opdat er bij studenten een associatie ontstaat tussen bepaalde nummers en bijbehorende stof.

Als laatste moet ik bekennen dat ik via een andere weg al tijden probeer meer muziek in de sociologiecursussen te krijgen. Dit doe ik door bij de opmerkingen van elke cursusevaluatie in te vullen dat ik graag meer muziek in de cursus zou willen. Tot op heden zonder succes… █

SOFIE WIERSMA

BEVOLKINGSGROEI: EEN PRIKKEL VOOR DUURZAME INNOVATIES

e technologische ontwikkelingen zijn nauwelijks meer bij te houden en we kijken er met een gemengd gevoel naar. Enerzijds heeft technologie ons veel goeds gebracht, zoals nieuwe vervoersmiddelen en goede communicatiemiddelen waardoor de wereld wat kleiner wordt. Anderzijds wordt technologie door velen als negatief beschouwd. Het put de bronnen van de aarde uit en is schadelijk voor het milieu. Een ontwikkeling als vliegverkeer is voor de mens prachtig, voor het milieu een catastrofe. Naast de technologische ontwikkeling, is er nog een maatschappelijke ontwikkeling: de populatie groeit. Hoe hangen deze ontwikkelingen met elkaar samen? In de tijd dat u deze zin aan het lezen bent, zijn er alweer dertien kinderen ter wereld gebracht. Dagelijks zijn dit er 200.000 en de verwachting is dat we in 2024 de grens van acht miljard aardbewoners bereiken. Er is duidelijk sprake van overbevolking en dit wordt gezien als een veroorzaker van veel problemen. Als we de gehele geschiedenis van de aarde herleiden tot 24 uur, komt de mensheid pas in de laatste minuut tevoorschijn. En in dat ene minuutje is onze populatie explosief gegroeid en hebben we enorme schade aangericht aan de wereld.

Om de groeiende populatie te kunnen voeden en onderhouden wordt er meer en meer beroep gedaan op de brandstoffen van de aarde. Uit de wereldwijde Millennium Ecosystem Assessment studie bleek dat we de laatste vijftig jaar de ecosystemen op aarde ingrijpender hebben veranderd dan ooit tevoren. De problemen zijn voor iedereen bekend, de opwarming van de aarde is niet meer te ontkennen. Op klimaatconferenties komen landen bijeen om dit probleem te bespreken en om plannen te maken: eind 2015 werd er nog een akkoord gesloten.

is op zoveel meer vlakken nodig. Met een groeiende bevolking gaat een groeiende uitstoot van CO2 gepaard. Om dit terug te dringen is er behoefte aan duurzame energie. Maar hoe kan een groeiende wereldbevolking worden voorzien van energie zonder dat de uitstoot groter wordt?

EĂŠn van de afspraken van eerdergenoemde klimaatconferentie is dat de Nederlandse kolencentrales hun deuren sluiten. Kolencentrales zijn belastend voor het milieu, daar moet groene en duurzame energie voor in de plaats komen. De overheid maakt al vaak plannen om Hoe kan een groe- in groten getale windmolens te plaatsen maar veel van deze iende wereldbevolking projecten worden van tafel geworden voorzien van schoven. De reden? Windmolens energie zonder dat de verpesten het uitzicht. Dat is de hoofdreden die door tegenuitstoot groter wordt? standers wordt genoemd. Dit De bevolkingsgroei wordt door laat zien dat het besef van de velen gezien als een bedreiging. dringende nood voor duurMaar er is een andere visie, de visie zame energie mensen nog niet over om naar bevolkingsgroei te kijk- de streep heeft kunnen trekken en als een krachtige prikkel voor om aan dit soort projecten mee te innovatie. Dankzij verschillende werken. Gelukkig is windenergie vormen van technologie lukt het niet de enige manier om duurzame ons nog om in Nederland de groei- energie te verkrijgen. Onder andere ende populatie te blijven voorzien in Groningen wordt al hard gewerkt in haar behoeften. Zo heeft tech- om huizen en gemeenschappen ennologie ons geholpen bij de groeien- ergieneutraal te maken (meer hierde voedselproductie en toegang tot over te lezen in de interviews van drinkbaar water. Maar technologie Lars Padmos met Jacob Dijkstra en

SoAP / JAARGANG 47 / NUMMER 1 / FEBRUARI 2016

Fleur Goedkoop). Dit gebeurt op meerdere plekken in het land. Een gunstige ontwikkeling, omdat zo’n 15 procent van het energieverbruik in Nederland in woningen wordt gebruikt. Door betere isolatie en zuinige ketels verbruiken huizen al minder energie, maar als een huis niet méér energie opwekt dan dat het verbruikt, dan is een huis energieneutraal. Met een project als dit kunnen mensen sneller over de streep worden getrokken om mee te werken. Het is een grote investering, maar je profiteert er enorm van. Lage energiekosten zien velen wel zitten. Honderden projecten voor energie neutrale huizen staan in de wachtrij: op weg naar een aantrekkelijke en duurzame energieopwekking. Op Sunday, Nederlands grootste congres over zonne-energie, worden toespraken gehouden over hoe zonne-energie geïntegreerd kunnen worden in woningen. Een belangrijk punt: het moet op een esthetische manier. Niet alleen de windmolens, ook de zonnepanelen zijn voor sommige mensen een doorn in het oog. We zijn eraan gewend en klagen niet, maar het wordt wel eens vergeleken met de periode dat de daken vol stonden met grote schotels om televisie te kunnen ontvangen. En waarom le-

lijk doen als het ook mooi kan? Dit kan helpen om zonne-energie voor veel mensen aantrekkelijk te maken en zo het gebruik van zonne-energie op grote schaal op gang te brengen.

Vanzelfsprekend kunnen we niet volledig op technologie leunen om de problemen van de groeiende bevolking op te lossen. Het is beter om grootschalige problemen te voorkomen dan ze op te lossen. Aan de mentaliteit van mensen moet nog aardig wat gebeuren. We leven in een consumptiemaatschappij en we zijn nooit tevreden met wat we hebben. Van mobieltjes komen eindeloos nieuwe modellen uit, huizen moeten groter, auto’s moeten sneller. We hebben het niet allemaal nodig, maar we raken snel verveeld met wat we hebben en willen meer, nieuwer, luxer. Langzaamaan dringt het besef bij de mens door dat er veranderingen moeten plaatsvinden. Als er gedurende de jaren niks was veranderd in ons denken over de toekomst, hadden we het punt van totale uitputting van de aarde misschien al bereikt. Wellicht dat we over vijftig jaar zelfs windmolens omarmen en ons land er mee vol zetten. Verpest uitzicht? Nee, een uitzicht op hoop: voor een duurzame toekomst. █

Bronnen http://www.scientias.nl/overbevolking/

http://www.rvo.nl/onderwerpen/ duurzaam-ondernemen/gebouwen/ energieneutraal-bouwen/beleid-overheid Geels, F. W., & Kemp, R. (2000). Transities vanuit sociotechnisch perspectief. Maastricht: MERIT.

Zonnepanelen op het dak van het Centraal Station in Rotterdam: op een esthetische manier verwerkt. (bron: Sundaynl.nl)

? T I D N A V R E E M S N O G VOL ONLINE l n . n e g n i n soapgro