Rechar Jmara 7

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬

‫سەرنج‪:‬‬ ‫لــەم ژمارەیــەوە (ســادق‬ ‫سەرنووســەری‬ ‫عەزیــز)‬ ‫ڕۆژنامــەی ڕێچــارە لــە‬ ‫جێگــەی (حەمــەی مــەال)‪.‬‬

‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫سەروتار‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاس‬ ‫یی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫دوو وێنە و یەك ترس‬

‫سادق عەزیز‬

‫کاتێــک «دۆناڵــد ترامــپ»ی ســەرۆکی ئەمریــکا لــە‬ ‫چــواری ئــەم مانگــدا (تەمــوز) بــە بۆنــەی جەژنــی‬ ‫ســەربەخۆیی ئەمریکاوە لە چیای ڕاشــمۆدا وتارەكەی‬ ‫پێشكەشــكرد‪ ،‬هیــچ مایــەی سەرســوڕمان نەبــوو بــۆم‬ ‫كاتێــك خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییــە جەماوەرییەكانــی‬ ‫‪ 60‬شــاری ویالیەتــە یەكگرتووەكانــی ئەمریــكای بــە‬ ‫«چەپــی ڕادیــكاڵ و ســڕینەوەی بەهــا نەتەوەیــی و‬ ‫مێژوییــەكان» نــاوزەد كــرد‪ .‬ئەمــە یەكەمجــار نییــە كــە‬ ‫ترامــپ هێــرش دەکاتــە ســەر خۆپیشــاندەران و بــە «‬ ‫دز و لۆمپنــە چــەپ و مارکســییەکان» ناویاندەبــات‪.‬‬ ‫لــە مــاوەی دوو مانگــی ڕابــردوودا ســەرۆکی ئەمریــکا‬ ‫لــە تــۆڕی کۆمەاڵیەتیــی تویتــەر و لــە پەیامەکانیــدا‬ ‫چەندیــن هێرشــی کردووەتــە ســەر ناڕەزایەتییــە‬ ‫جەماوەرییــەکان؛ ئــەو ناڕەزایەتییانــەی كــە لــە دوای‬ ‫كوشــتنی هاواڵتییەكــی ئەمریکییــەوە ســەریانهەڵدا‪،‬‬ ‫بــە نــاوی «جــۆرج فۆلیــد»ی بــە ڕەگــەز ئەفریقــی‪-‬‬ ‫ئەمریكــی كــە لەژێــر ئەژنــۆی پۆلیســێکی ئەمریکیــدا‬ ‫بەنــاوی «دیریــک شــۆفین» خنكێنــرا‪ .‬فلۆیــد بــۆ‬ ‫مــاوەی ‪ ٨‬خولــەک و ‪ ٤٦‬چرکــە هــاواری فریاکەوتنــی‬ ‫کــرد کــە «ناتوانــم هەناســە بــدەم»‪ ،‬كەچــی ئــەو‬ ‫هەمــوو بانــگ و هــاوارە هیــچ دادی ڕزگارییەكــەی‬ ‫نــەدا و ســەرئەنجام ئــەم دەربڕینــەی بــووە بڵێســەی‬ ‫هەڵگیرســانی شــەپۆلێک لــە ناڕەزایەتیــی جەماوەریــی‬ ‫جیهانــی دژ بــە جیاکاریــی ڕەگــەزی و نایەکســانیی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی‪ .‬ئــەم ناڕەزایەتییانــە هــەر لــە ســنورە‬ ‫توندكراوەكانــی ئەمریــکادا پەنگــی نەخــواردەوە‪،‬‬ ‫بەڵکــو فراوانییەكــەی گەشــتە هەندێــک لــە واڵتــە‬ ‫ئەوروپییەکانیــش‪ .‬دەرئەنجــام ئــەم ناڕەزایەتییانــە لــە‬ ‫ســایەی قوڵبوونــەوەی قەیرانــی ئابوریــی جیهانــی‬ ‫و شکســتی سیســتەمی کۆمەاڵیەتیــی بااڵدەســتدا‪،‬‬ ‫بەخێراییەكــی زۆرەوە بــەرەو ئاســۆ و ڕیشــەیەکی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و چینایەتیــی قــوڵ پەرەیانســەند‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئــەو شکستەشــی كــە ئــەم سیســتمە کۆمەاڵیەتییــە لــە‬ ‫پاراســتنی مرۆڤــدا لــە ڤایرۆســی کۆرۆنــا ڕوبــەڕووی‬ ‫بوویــەوە‪ .‬نــەک هــەر ئەمــە‪ ،‬بەڵکــو الوازی و‬ ‫پەککەوتەیــی ڕژێــم و حکومەتــەکان لــە دابیــن نەکردنــی‬ ‫خزمەتگوزارییــە تەندروســتی و مرۆییــەکان و کەمیــی‬ ‫ئامێــر و کەرەســتە و پێداویســتیی خۆپاراستنیشــدا‬ ‫دەركەوتــن‪ ،‬کــە پێكــڕا بوونــە هــۆی ســەرهەڵدانی‬ ‫شــەپۆلێک لــە ناڕەزایەتیــی کرێــکاری لــەو کەرتانــەی‬ ‫کــە بــەزۆر کرێکارانیــان ناچــار کردبــوو کارەکانیــان‬ ‫بەجــێ نەهێڵــن‪ ،‬هەروەهــا ناڕەزایەتیــی کارمەندانــی‬ ‫تەندروســتی لەوانــە ناڕەزایەتییەکانــی فەڕەنســا و‬ ‫ئیتالیــا و هەندێــك واڵتــی دیكــە‪.‬‬ ‫ئــەو ناڕەزایەتییــە جەماوەرییانــەی کــە لــە مینیاپۆڵــس‬ ‫و واشــنتۆن و نیویــۆرک و شــارەكانی تــردا‬ ‫هەڵگیرســان‪ ،‬ڕوبــەڕووی سیســتەم و دەوڵــەت و‬ ‫پەیکــەری «ڕابەرانــی سیســتمەمی بــۆرژوازی»‬ ‫بوونــەوە و چەندیــن پەیکەریــان تێکشــکاند کــە نیشــانە‬ ‫و هێمــای جیــاکاری و بازرگانیــی «کۆیلــەکان»‬ ‫بــوون وەك (هێــزی کاری هــەرزان)‪ .‬هەروەهــا‬ ‫ئەوەشــمان بینــی كــە لــە بەریتانیــا و ئەمریــکا و‬ ‫هەنــدێ دەوڵەتانــی دیكەشــدا زۆرێــک لــە دامــەزراوە‬ ‫و تــۆڕە کۆمەاڵیەتییــەکان بایکــۆت کــران و چاالکیــی‬ ‫پەیوەندیگرتنــی تــۆڕی کۆمەاڵیەتیــی فەیســبوک‪ ،‬بــە‬ ‫نموونــە‪ ،‬زیانێكــی بەرچــاوی بەركــەوت لــە پشــکەکانیدا‬ ‫كــە بڕەكــەی ‪ %٣.٨‬بــوو‪ ،‬كــە بــە پێــی بەهــای بــازاڕ‬

‫دەکاتە ‪ ٥٦‬ملیارد دۆالر دژ بە ئەو ڕق و جیاكارییەی‬ ‫كــە سیســتمەكە چاندویەتــی‪.‬‬ ‫ئــەوەی شــایەنی ســەرنجدانە لــە تویــت و پەیامەکانــی‬ ‫ســەرۆکی ئەمریــکادا ئەوەیــە كــە ناڕەزایەتییــەکان‬ ‫بــە مەیلــی چــەپ و کۆمۆنیــزم نــاوزەد دەكات‪ ،‬ئەمــە‬ ‫لــە كاتێكدایــە كــە هــەر سیســتمی ئەمریكــی خــۆی‬ ‫زیــاد لــە ‪ 30‬ســاڵە هەڵمەتــی ئــەوە دەكات كــە چــەپ‬ ‫و کۆمۆنیــزم مــردووە و خۆشــحاڵییان دەربــڕی‬ ‫بــە ســەرکەوتنی بــازاڕی ئــازاد وەک نموونەیەکــی‬ ‫ئابوریــی ســەرکەوتوو‪ ،‬هەروەهــا ترامــپ یەكــەم‬ ‫ســەرۆک و ســەرکردە نییــە لەکاتــی ڕوبەڕوبوونــەوەی‬ ‫ناڕەزایەتیــی ئۆڕشــگێڕییەكانی جەمــاوەردا دژ بــە‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری كــە هەوڵــی دابێــت بــە‬ ‫کۆمۆنیــزم و چــەپ بڵێــت «بڵقــی ســەر ئــاون و کاتییــن‬ ‫و بــە خێرایــی لەگــەڵ شــەپۆلەکاندا نامێنــن»‪ .‬ئــەم‬ ‫تۆمەتانــە لــە دژی ئــەو بزووتنــەوە جەماوەرییانــەی‬ ‫خەڵكــدا ئــەوە نیشــان دەدات كــە لــە بنەڕەتــدا كۆمۆنیزم‬ ‫لەگــەڵ ئــەو بزووتنەوانــەدا دەژی كــە دژی هــەژاری‬ ‫و نەبوونیــی و بێــکاری بــوون‪ ،‬ئــەو بزووتنەوانــەی‬ ‫کــە لەپێنــاو بەدەســتهێنانی دادپەروەریــی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و کۆتایهێنــان بــە جیاکاریــدا هەمیشــە تێكۆشــاون‪.‬‬ ‫هەروەهــا ڕق و کینــە بەرامبــەر بــە کۆمۆنیــزم‬ ‫بــە درێژایــی مێــژوو ئــەوە نیشــان دەدات کــە ئــەم‬ ‫دەســەاڵت و حکومەتانــە چەنــدە لــە تارمایــی كۆمۆنیزم‬ ‫دەترســن! ئــەو ئاڵوگــۆڕ و گەشەسەندنەشــی كــە لــە‬ ‫ســیاتل ڕوویــدا لــە كۆنتڕۆڵكردنــی «ناوچــەی بــێ‬ ‫پۆلیــس»دا‪ ،‬ســەرەڕای ئــەوەی کــە ســات و ماوەکــەی‬ ‫کــەم بــوو‪ ،‬بــەاڵم وایکــرد کــە ئــەم پێشــهاتانە واقعیتــر‬ ‫بــن و توانــای بەدیهێنانیــان زیاتــر ببێــت‪.‬‬ ‫کوردستانی عێراق و پینەكردنی کیانە لەدەستچووەكە‬ ‫بــە تەنیشــتی قوڵبوونــەوەی قەیرانــی ئابــوری و‬

‫سیاســی و نااڵندنــی حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان‬ ‫بەدەســتیانەوە‪ ،‬هەروەهــا بەرزبوونــەوەی شــەپۆلی‬ ‫توڕەیــی و بێزاریــی جەمــاوەری نــاڕازی‪ ،‬کــە ئاماژەیــە‬ ‫بــۆ هەڵگیرســانی شــەپۆلێکی نوێــی ناڕەزایەتــی و‬ ‫خۆپیشــاندانی جەمــاوەری لەنــاو چینــە هــەژار و‬ ‫بێبەشــەکاندا‪ ،‬حکومەتــی هەرێــم بەردەوامــە لــە ناردنــی‬ ‫یــەک لــە دوای یەكــی شــاندەکانی خــۆی بــۆ بەغــداد بــە‬ ‫مەبەســتی گفتوگۆکــردن لەگــەڵ ناوەنــددا‪ .‬ئامانجیــش‬ ‫لەمــە گەڕانــە بــەدوای ڕێچارێكــدا بــۆ ڕزگاربــوون لــەو‬ ‫هەلومەرجــەی کــە گەشــتووەتە بنبەســتێكی تەنــگ و‬ ‫تاریــك‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكانی ڕاگەیانــدن جەخــت لەســەر پێشــبڕکێی‬ ‫شــاندە نێــردراوەکان دەكەنــەوە بــۆ بەغــداد لەســەر‬ ‫ئــەو پاشەکشــێ و ملکەچییانــەی بــۆ مەرجەکانــی‬ ‫حکومەتــی فیدرالــی ناوەنــد‪ ،‬نواندوویانــە‪ ،‬لەنێــو ئــەو‬ ‫ملکەچییانەشــیاندا ڕادەســتکردنی داهاتــە نەوتییــەکان‬ ‫دێــت بــۆ بەغــداد لەبەرامبــەر دابینکــردن و ناردنــی‬ ‫موچــەی کارمەنــدان و خانەنشــینان و پێشــمەرگە‬ ‫لەالیــەن حکومەتــی ناوەنــدەوە بــۆ هەولێــر‪.‬‬ ‫ئابڕوچوونــی حکومەتــی هەرێــم لــە دیارنەمانــی‬ ‫ئــەو ‪ ٤٠٠‬ملیــارد دینــارە عێراقییــەی کــە حکومەتــی‬ ‫فیدراڵــی لــەم كۆتاییــەدا نــاردی بــۆ دابەشــکردنی‬ ‫موچــەی کارمەنــدان‪ ،‬ئــەوەی بــە ڕوونــی ئاشــکراکرد‬ ‫کــە حکومەتــی هەرێــم چەنــدە گەنــدەڵ و بۆگەنــە!‬ ‫لەالیەکــی تریشــەوە ڕادەی قەیــران و جەوهــەری‬ ‫هێــزە بۆرژوازییــە ئۆپۆزیســیۆن و بەشــداربووەکانی‬ ‫حکومەتــی زیاتــر ئاشــکرا کــرد لــە هەوڵەکانیــان‬ ‫بــۆ بەسیاســیکردنی ئــەم دۆســییەیە و خراپتــر لــە‬ ‫دۆســییەکانی پێشــوتر شــێواندیان‪ .‬هەندێــك لــە‬ ‫بۆ ال ‪٩‬‬

‫الپەڕە ‪٢‬‬

‫كەرتی تەندروستی و‬ ‫ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫الپەڕە ‪٤‬‬

‫ڕێکخراوی کاری‬ ‫نێودەوڵەتی بە دوای‬ ‫چییەوەیە؟‬ ‫الپەڕە ‪٥‬‬

‫كۆرۆنا پێشكەوتنی‬ ‫پەنجا ساڵی ژنان‬ ‫دەگەڕێنێتە دواوە‬ ‫الپەڕە ‪٦‬‬

‫كاتێك دەسەاڵت جوانی‬ ‫دەكوژێت‪ ،‬هونەر جوانی‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫تەندروستی و ژیانی خەڵك‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫كەرتی تەندروستی و ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫ئا‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫دەربــارەی دۆخــی ناهەمــواری خەڵــك لــە باڵوبوونــەوەی ڤایرۆســی‬ ‫كۆرۆنادا و شكستی حكومەتی هەرێم و كەرتی تەندروستیی گشتی‬ ‫لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی ئــەم ڤایرۆســەدا‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگیزانــی دوو‬ ‫چاوپێكەوتــن لەگــەڵ هــەردوو دكتــۆری پزیشــكی (گــۆران عەبدوڵــا‬ ‫و كامــەران قەرەداخــی)دا ســاز بــكات تاكــو بتوانیــن ڕۆشــناییەكی‬ ‫ڕەخنەییانــە بخەینــە ســەر ئــەو پرســیارەی كــە بۆچــی كوردســتان‬ ‫بــەم ئاســتە مەترســیدارەی تەندروســتی گەشــت و بــەدوای وەاڵمــی‬ ‫ئــەو پرســیارەوە بیــن كــە دەڵێــت «دەبێــت چــی بكەیــن» و مێشــكی‬ ‫هەمووانــی داگیركــردووە‪.‬‬

‫لەگەڵ دكتۆر «گۆران عەبدوڵاڵ»دا‬ ‫ڕێچــار‪ :‬به‌ڕێــز دكتــۆر گــۆران‪ ،‬بێگومــان دوای باڵوبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســی‬ ‫كۆرۆنــا ب ـ ‌ه زۆرین ـه‌ی جیهانــدا‪ ،‬زۆرین ـه‌ی ئ ـه‌و واڵتان ـه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌شــیان‬ ‫پــێ نه‌گه‌شــتبوو كه‌وتنــه‌ ئاماده‌باشــییه‌وه‌‪ ،‬پێتوایــ ‌ه حكومه‌تــی هه‌رێــم‬ ‫هیــچ ئاماده‌كارییه‌كــی پێشــوه‌ختی هه‌بــوو بــۆ ڕوبه‌ڕوبوونــه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه جگــ ‌ه لــ ‌ه كه‌ره‌نتینه‌كــردن؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬نەخێــر نەیبــوو‪ .‬هــەر لە ســەرەتای باڵوبونەوەی ڤایرۆســەکە‬

‫لــە چیــن ئێمەومانــان ئاگاداریمــان دا کــە زوو بــێ یــا درەنــگ پەتاکــە‬ ‫دەگاتــە کوردســتان‪ .‬بــەاڵم دەســەاڵتدارانی تەندروســتی زۆر‬ ‫کەمتەرخەمانــە مامەڵەیــان کــرد‪ .‬لەســەرەتای باڵوبونــەوەی پەتاکــە‬ ‫جگــە لــە دەرکردنــی چەنــد بەیاننامەیەکــی بــێ ســود لەســەر ئــەوەی‬ ‫گوایــە پەتاکــە نەگەیشــتوەتە کوردســتان هیچــی دیکەیــان نەکــرد‪.‬‬ ‫هۆشــیاریان باڵونەکــردەوە‪ ،‬راهێنانیــان بــە کارمەنــدان و پزیشــکان‬ ‫نەکــرد لەســەر پەتاکــە‪ ،‬بودجــەی تایبەتیــان بــۆ تەرخان نەکــرد‪ ،‬گروپە‬ ‫کۆمەاڵیەتیــە جیاجیاکانیــان ئامادەنەکــرد بــۆ شــەڕکردن لەگــەڵ ئــەم‬ ‫پەتایــە‪ .‬ئەمانــە هەمــووی ســەیر نابــێ ئەگــەر لــە سروشــتی دەســەاڵتی‬ ‫تەندروســتی وردبینــەوە‪ .‬ئــەو دەســەاڵتە لــە کۆمەڵێــک کادیــری‬ ‫حیزبــی بەرژەوەندخــواز زیاتــر هیچــی دیکــە نیــن‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬ماوه‌یه‌كــی زۆر پێــش باڵوبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســی كۆرۆنــا كه‌رتــی‬ ‫گشــتی ته‌ندروســتی هه‌رێــم زۆر لــ ‌ه دۆخێكــی خراپدابــوو‪ ،‬و كه‌رتــی‬ ‫تایبــه‌ت بــ ‌ه تــه‌واوی كۆنترۆڵــی سیســته‌می ته‌ندروســتی كوردســتانی‬ ‫كردبــوو‌‪ ،‬لــه‌م دۆخــه‌ی ئێســتادا كــه‌ ژماره‌یه‌كــی زۆری خه‌ڵــك تووشــی‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه بــوون‪ ،‬پێتوایــ ‌ه نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان لــ ‌ه ئاســتی‬ ‫پێویســتی پێشكه‌شــكردنی چاره‌ســه‌ردابن؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ . :‬بەداخــەوە نەخۆشــخانە گشــتیەکان لــە ئاســتی پێویســت‬

‫نیــن‪ .‬لــە هەنــدێ شــوێن تەنانــەت نەخۆشــخانە گشــتیەکان داخــران‪ .‬لــە‬ ‫زۆربــەی شــوێنەکان بەهــۆی مانگرتنــی تەندروســتکاران نەخۆشــخانە‬ ‫گشــتیەکان بەتەواوەتــی ئیفلیجکــران‪ .‬هــاوکات بەهــۆی کەمتەرخەمــی‬ ‫دەســەاڵت و دابیننەکردنــی بودجــە‪ ،‬زۆرێــک لــە نەخۆشــخانە‬ ‫گشــتیەکان لــە چــوار دیــواری ڕوت زیاتــر هیــچ کەرەســتە و دەرمــان‬ ‫و پەیداویســتیەکی پزیشــکییان تیــا نیــە‪ .‬ئــەوەش بــووە هــۆی ڕودانــی‬ ‫کارەســاتی وەکــو مردنــی مناڵێکــی نــۆ ســااڵن لــە شــاری کفــری‬ ‫بەهۆی نەبونی ئۆکســجین و کادری پزیشــکیەوە‪ .‬ئەم کارەســاتانە لە‬ ‫کاتێکدایــە کــە خەڵــک لــەم بارودۆخە نالەبارەدا زۆرترین پێویســتی بو‬ ‫نەخۆشــخانە گشــتیەکان هەیــە‪ .‬لەوالشــەوە نەخۆشــخانە تایبەتــەکان‬ ‫وەکــو ڕەفتــاری هەمیشــەییان ئــەم بارودۆخــە ناخۆشــەیان قۆســتەوە‬ ‫وەکــو گــورگ پەالمــاری گیرفانــە بەتاڵەکانــی خەڵکیــان دا‪ .‬بەنــاوی‬ ‫پشــکنین و چارەســەری کۆرۆنــاوە دەیــان کەرەســتە و دەرمانــی‬ ‫نازانســتی و بــێ ســود بەســەر خەڵــک تاقیدەکەنــەوە و بــۆ پڕکردنــی‬ ‫گیرفانەکانــی خۆیــان پەالمــاری گیرفانــە بەتاڵەکانــی خەڵکیــان داوە‪.‬‬ ‫هۆکاری ئەم دۆخەش دەســەاڵتی سیاســیە‪ .‬ئەم دەســەاڵتە بەئاشــکرا‬ ‫و لەدەمــی زۆربــەی هــەرە زۆری کەســە یەکەمەکانیــەوە قســەی‬ ‫لەســەر ئــەوە کــردوە کــە ئیتــر دەبــێ کەرتــی تایبــەت پــەرەی پێبــدرێ‬ ‫و نابێ حکومەت بەرپرســیارێتی کەرتی گشــتی وە ئەســتۆبگرێ‪ .‬ئەم‬ ‫سیاســەتە خراپــەش باکگراونــد و پاڵنــەری فیکــری و ئایدۆلــۆژی نیــە‬ ‫ئەوەنــدەی پەیوەنــدی بــەوەوە هەیــە کــە زۆربــەی فیگــەرە دیارەکانــی‬ ‫نــاو حیزبــە سیاســییە دەســەاڵتدارەکان‪ ،‬بــە تایبەتــی یەکێتــی و پارتــی‬ ‫ڕاســتەوخۆ یــا بــە هاوبەشــی بەشــدارن لــە خاوەندارێتــی نەخۆشــخانە‬ ‫تایبەتــەکان و کۆمپانیاکانــی دەرمــان و تاقیگەکان‪...‬هتــد‪ .‬بۆیــە لــە‬ ‫بەرژەوەنــدی ئەوانــە کــە نەخۆشــخانە گشــتییەکان چۆڵبــن و دەرمــان‬ ‫و ئۆکســجین و پزیشــک و کارمەنــدی تیــا نەبــێ بــۆ ئــەوەی خەڵــک‬ ‫ناچــار بێــت ڕوو بکاتــە نەخۆشــخانەکانی ئــەوان‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬دۆخــی ئابــووری هاواڵتیــان ب ـه‌ به‌رده‌وامــی ل ـه‌ خراپتربووندای ـ ‌ه و‬ ‫نه‌خۆشــخانه‌ گشــتییه‌كانیش ناتوانــن بـ ‌ه هانــای تـه‌واوی نه‌خۆشـه‌كانه‌و ‌ه‬ ‫بێــن‪ ،‬پێتوایــ ‌ه ئــه‌م هۆكارانــ ‌ه ده‌بنــه‌ هــۆی خراپتربوونــی بارودۆخه‌كــ ‌ه و‬ ‫زیاتــر باڵوبوون ـه‌وه‌ی ڤایرۆس ـه‌كه‌؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬بــە دڵنیایــەوە ئەوانــە هــۆکارن بــۆ خراپتربونــی بارودۆخەکە‪.‬‬

‫بــەاڵم وەکــو لــە واڵتانــی دیکــە بینیمــان‪ ،‬ڤایرۆســەکە بەشــێوەی‬

‫د‪ .‬گۆران عەبدوڵاڵ‬

‫د‪ .‬كامەرانی قەرەداخی‬

‫شــەپۆل رووئــەدا‪ .‬جــا بــۆی هەیــە ئەوەنــدە باڵوبێتــەوە کــە خەڵکێکــی‬ ‫زۆر توشــکات و ئــەوەی بەســااڵچوو و نەخۆشــە بەداخــەوە گیــان‬ ‫لەدەســتبدات و ئەویشــی بەرگــری لەشــی باشــە بەرگــە بگــرێ و‬ ‫نەمــرێ‪ .‬بــە کورتــی دوای ماوەیەکــی دیکــە بــە زەرەرێکــی زۆرەوە‬ ‫ئیتــر ڤایرۆســەکە دامرکێتــەوە و ئــەو دڕندەییــەی یه‌كــه‌م جــاری‬ ‫نەمێنــێ چونکــە ئیتــر کەســێک نامێنێتــەوە کــە بەرگــری لەشــی خــراپ‬ ‫بــێ و ڤایرۆســەکە لەنــاوی نەبردبــێ‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬كارمه‌نــد و پزیشــكانی ته‌ندروســتی جگــ ‌ه لــه‌وه‌ی وه‌ك هه‌مــوو‬ ‫فه‌رمانبه‌رانــی تــر گرفتێكــی زۆری ئابوورییــان بــۆ هاتۆتــ ‌ه پێــش‪ ،‬لــ ‌ه‬ ‫ســه‌نگه‌ری یه‌كه‌مــدان و بــ ‌ه به‌رده‌وامیــش رێــژه‌ی توشــبوونیان بــ ‌ه‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه لــ ‌ه زیادبووندایــه‌‪ ،‬حكومه‌تیــش بــه‌ بێیاكییه‌كــی زۆره‌و ‌ه‬ ‫پێتوایــه ئــه‌م دۆخــ ‌ه خراپــه‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫مامه‌ڵــ ‌ه له‌گــه‌ڵ ئــه‌م كێشــه‌یه‌دا ده‌كات‪،‬‬ ‫پزیشــك و كارمه‌نــدان چ كاریگه‌رییه‌كــی ده‌بێــت له‌ســه‌ر تــه‌واوی‬ ‫دۆخه‌كــه‌؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬دۆخەکــەی زۆر ئاڵــۆز کــردوە‪ .‬لــە واڵتانــی دیکــە‬

‫تەندروســتکاران موچەکانیــان زیــاد دەکــرێ‪ ،‬دەرماڵــەی باشــتریان‬ ‫بــۆ دابیندەکــرێ‪ ،‬هانــدەدرێ‪ ،‬خەڵــک لــە بــەردەرگا و ســەربانەکانەوە‬ ‫چەپڵەیــان بــۆ لێــدەدەن و دەستخۆشــیان لێدەکــەن‪ ،‬کەچــی الی ئێمــە‬ ‫دەســەاڵتێکی گەندەڵمــان هەیــە کــە تەنانــەت موچــە ئاساییەکیشــیان‬ ‫پــێ ڕەوا نابینــێ و لێیانــی دەبــڕێ‪.‬‬ ‫ئەمــە لــە کاتێکدایــە کــە حیزبەکانــی دەســەاڵت بــە هــەزاران کادیــری‬ ‫بندیواریــان هەیــە کــە لــە بودجــەی حکومــەت موچــە و نەســرییەیان‬ ‫بــۆ بڕاوەتــەوە و هیــچ ســودێکیان نیــە‪ .‬هەروەهــا ئــەو حیزبانــە‬ ‫بــە دەفتــەرە دۆالر پــارە ئەرێــژن بــۆ بەخێوکردنــی دەیــان پەیجــی‬ ‫سوشــیال میدیــا‪ .‬هــەر کەســێکی نــاو ســەکردایەتیەکانیان کەناڵــی‬ ‫ئاســمانی و رۆژنامــە و ســایتی تایبــەت بەخــۆی هەیــە‪ .‬بــەاڵم لــە‬ ‫بەرامبــەردا تەندروســتکار هەبــوە خــۆی کوشــتوە لــەم ماوەیــە‪ .‬هەیــە‬ ‫ســەرباری بــێ موچەیــی رۆژانــە ‪ ١٨‬کاتژمێــر بــە بــێ وەســتان کاری‬ ‫کــردوە و شــەڕی کۆرۆنــای کــردوە‪ .‬هەیانــە کــە لــە نەخۆشــخانە‬ ‫چوەتــەوە ماڵــەوە‪ ،‬پۆلیــس و ئاســایش تێیهەڵــداوە و ئیهانــەی کــردوە‪.‬‬ ‫ئەمانــە دۆخەکــە ئەوەنــەی تــر ئاڵۆزتــر دەکا‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬پێتــان وایـ ‌ه كارێــك لـه‌م دۆخـه‌دا زه‌روربێــت بكرێت بــۆ تێپه‌ڕاندنی‬ ‫ئـه‌م دۆخـ ‌ه و كه‌مكردنـه‌وه‌ی ژمــاره‌ی توشــبووان و قوربانیــان چیه‌؟‬ ‫د‪.‬گــۆران‪ :‬هیــچ شــتێک ســودی نەمــاوە جگــە لــەوە نەبــێ کــە ئــەم‬

‫دەســەاڵتە بــڕوا و سیســتمێکی سیاســی و ئابــوری دروســبکەین‬ ‫کــە دادپــەروەری و ئــازادی و یەکســانی دابیــن بــکا‪ .‬بەبــێ ئەمانــە‬ ‫کوردســتان هەمیشــە لــە بــەردەم هەڕەشــەی ڤایــرۆس و ناجێگــری‬ ‫سیاســی و پشــێوی کۆمەاڵیەتــی و ناســەقامگیری ئەمنیــدا دەبــێ‪.‬‬ ‫لــە شــوێنێکدا کــە ‪ %٩٠‬داهاتــی واڵتەکــە بەدەســت ‪%١٠‬ی‬ ‫دانیشــتوانەکیەوە مەحاڵــە هیــچ پــرۆژە و پێشــنیار و ڕەخنەیــەک‬ ‫ســودی هەبــێ‪.‬‬ ‫لــە ئێســتادا و تاوەکــو ئــەو کاتــەی ئــەم دەســەاڵتە دەڕوا دەبــێ خەڵــک‬ ‫خــۆی رێکخــا و خــۆی بپارێــزێ لــەم بــەاڵ تەندروســتیە‪ .‬پێویســتە بــە‬ ‫نینــوک و ددان بەرگــری لــەو دەزگا گشــتیانە بکەیــن کــە ماونەتــەوە‬ ‫و هێشــتا دەســەاڵتە چاوچنۆکەکــە پەالمــاری نــەداوە و بەتایبەتــی‬ ‫نەکــردوە‪ .‬پێویســتە پاڵپشــتی ئــەو تەندروســتکارانە بکەیــن کــە لــە‬ ‫کەرتــی گشــتیدا خزمــەت دەکــەن و هیــچ نەبێــت سوپاســیان بکەیــن‬ ‫و پشــتگیرییان بکەیــن‪ .‬دەبێــت پــەردە لەســەر ئــەو بــازرگان و‬ ‫کۆمپانیــا و نەخۆشــخانە تایبەتــە دڕندانــەش البدەیــن کــە ئــەم قەیرانــە‬ ‫بەکاردەهێنــن بــۆ خۆدەوڵەمەندکــردن و ڕوتانــەوەی خەڵــک‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ئەمانــە هیــچ ســودێکێ نابێــت ئەگــەر ئــەم دەســەاڵتە نــەڕوا و گۆڕانــی‬ ‫بەســەردا نەیــەت‪.‬‬

‫لەگەڵ دكتۆر «كامەران قەرەداخی»دا‬ ‫ڕێچــار‪ :‬به‌ڕێــز دكتــۆر كامــه‌ران بێگومــان دوای باڵوبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســی‬ ‫كۆرۆنــا ب ـ ‌ه زۆرین ـه‌ی جیهانــدا‪ ،‬زۆرین ـه‌ی ئ ـه‌و واڵتان ـه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌شــیان‬ ‫پــێ نه‌گه‌شــتبوو كه‌وتنــ ‌ه ئاماده‌باشــییه‌وه‌‪ ،‬پێــت وایــه‌ حكومه‌تــی‬ ‫هه‌رێــم هیــچ ئاماده‌كارییه‌كــی پێشــوه‌ختی هه‌بــوو بــۆ ڕوبه‌ڕوبوون ـه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه جگــ ‌ه لــ ‌ه كه‌ره‌نتینه‌كــردن؟‬

‫د‪.‬كامــه‌ران‪ :‬هیــچ حكومه‌تێــك یــان هیــچ سیســته‌مێكی ته‌ندروســتی‬ ‫خــۆی بــۆ ئــه‌م دۆخــه‌ ئامــاده‌ نه‌كردبــوو‪ ،‬كه‌ســیش پێشــبینی‬ ‫ئــه‌وه‌ی نه‌ده‌كــرد ڤایرۆســێك بــه‌م شــێوه‌یه‌ بــاو ببێتــه‌وه‌ و ئــه‌و‬ ‫هه‌مــوو خه‌ڵكــه‌ به‌ته‌مه‌نــه‌ بــكات بــه‌ قوربانــی‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ هه‌ندێــك‬ ‫واڵت كــه‌ پێشكه‌وتووشــبوون وه‌ك ئیتاڵیــا و ئیســپانیا و ســوید‬ ‫ســتراتیجیه‌تێكیان هه‌ڵبــژارد ئه‌وه‌بــوو نیســبه‌تێكی مردنــی‬ ‫زۆری لێكه‌وتــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌ نیســبه‌ت كوردســتان پێــش باڵوبوونــه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســه‌كه‌ش سیســته‌مێكی ته‌ندروســتی پێشــكه‌وتووی نه‌بــوو‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیــه‌ لــه‌ ســه‌ره‌تاوه‌ هــه‌م وه‌زاره‌ت و هــه‌م به‌ڕێوه‌به‌رێتــی‬ ‫ته‌ندروســتیش ئیعترافیــان به‌مــه‌ كــرد‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ سیســته‌می‬ ‫ته‌ندروســتی كوردســتان ئاماده‌یــی ڕوبه‌روبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســێكی‬ ‫لــه‌م شــێوه‌یه‌ی تێــدا نه‌بــوو‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ماوه‌یه‌كــی زۆر پێــش باڵوبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆســی كۆرۆنــا كه‌رتــی‬ ‫گشــتی ته‌ندروســتی هه‌رێــم زۆر لــ ‌ه دۆخێكــی خراپدابــوو‪ ،‬و كه‌رتــی‬ ‫تایبــه‌ت بــ ‌ه تــه‌واوی كۆنترۆڵــی سیســته‌می ته‌ندروســتی كوردســتانی‬ ‫كردبــوو‌‪ ،‬لــه‌م دۆخــه‌ی ئێســتادا كــه‌ ژماره‌یه‌كــی زۆری خه‌ڵــك تووشــی‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه بــوون‪ ،‬پێتوایــ ‌ه نه‌خۆشــخان ‌ه گشــتییه‌كان لــ ‌ه ئاســتی‬ ‫پێویســتی پێشكه‌شــكردنی چاره‌ســه‌ردابن؟‬ ‫د‪.‬كامــه‌ران‪ :‬بــه‌ نســبه‌ت كه‌رتــی گشــتی و تایبه‌تــه‌وه‌‪ ،‬حكومه‌تــی‬

‫هه‌رێمــی كوردســتان لــه‌م چه‌نــد ســاڵه‌ی ئه‌خیــردا ده‌رگایه‌كــی‬ ‫زۆر گــه‌وره‌ی كردبــۆوه‌ بــۆ كه‌رتــی تایبــه‌ت‪ ،‬كه‌رتــی گشــتی لــه‌‬ ‫زۆربــه‌ش شــاره‌كانی كوردســتاندا كه‌وتــه‌ ژێــر كاریگــه‌ری كه‌رتــی‬ ‫تایبــه‌ت‪ ،‬تێكه‌ڵه‌یه‌كیــش هه‌یــ ‌ه لــه‌ نێــوان كه‌رتــی گشــتی و تایبــه‌ت‬ ‫وایكــردووه‌ كه‌رتــی گشــتی ل ـه‌ الی ـه‌ن كه‌رتــی تایبه‌ت ـه‌وه‌ به‌كاردێــت‪.‬‬ ‫واتــه‌ ئــه‌و دكتۆرانــه‌ی لــه‌ كه‌رتــی تایبه‌تــدان زۆربــه‌ی نه‌خۆشــخانه‌‬ ‫حكومیه‌كانیــان ئیســتغالل كــردووه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ـه‌ ئ ـه‌و تێكه‌ڵوپێكه‌ڵیی ـه‌ی‬ ‫ل ـه‌ نێــوان كه‌تــی تایب ـه‌ت و گشــتیدا هه‌ی ـه‌ پێویســته‌ ل ـه‌ داهاتوویه‌كــی‬ ‫نزیكــدا چاره‌س ـه‌ر بكرێــت‪ .‬چونك ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌و كێش ـه‌یه‌ حه‌لنه‌كرێــت‬ ‫ئــه‌وه‌ كێشــانه‌وه‌ی توانــا و وزه‌ی نه‌خۆشــخانه‌ گشــتییه‌كان بــۆ‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی نه‌خۆشــخانه‌كان به‌رده‌وامده‌بێــت‪ ،‬له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ زۆر‬ ‫گرنگــه‌ چاره‌ســه‌ر بكرێــت‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬دۆخــی ئابــووری هاواڵتیــان ب ـه‌ به‌رده‌وامــی ل ـه‌ خراپتربووندای ـ ‌ه و‬ ‫نه‌خۆشــخانه‌ گشــتییه‌كانیش ناتوانــن بـ ‌ه هانــای تـه‌واوی نه‌خۆشـه‌كانه‌و ‌ه‬ ‫بێــن‪ ،‬پێتوایــ ‌ه ئــه‌م هۆكارانــه‌ ده‌بنــه‌ هــۆی خراپتربوونــی بارودۆخه‌كــ ‌ه و‬ ‫زیاتــر باڵوبوون ـه‌وه‌ی ڤایرۆس ـه‌كه‌؟‬ ‫د‪.‬كامــه‌ران‪ :‬بێگومــان دۆخــی ئابــووری هاواڵتیــان لــه‌ هه‌مــوو‬

‫ڕوویه‌كــه‌وه‌ زۆر خراپــه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر بــه‌ پێــی سیســته‌مێكی ئینســانیبێت‬ ‫هیــچ كه‌ســێك لــه‌ دونیــادا بــۆی نیــه‌ ده‌ســتكاری موچــه‌ی هیــچ‬ ‫كه‌ســێك بــكات‪ ،‬چونكــه‌ ته‌نهــا ســه‌رچاوه‌ی ژیانــی زۆربــه‌ی زۆری‬ ‫ئینســانه‌كانه‌‪ ،‬بــه‌ داخــه‌وه‌ پێنــج ســاڵه‌ لــه‌ كوردســتاندا یــاری بــه‌‬ ‫موچـه‌ی خه‌ڵكده‌كرێــت‪ ،‬كـه‌ ئه‌مـه‌ خــۆی گه‌وره‌تریــن كاره‌ســاته‌‪ ،‬مــن‬ ‫ئه‌مه‌یــان ب ـه‌ كاره‌ســاتێكی گه‌وره‌تــر ده‌زانــم چونك ـه‌ تێكچونــی بــاری‬ ‫ئابــووری كاریگـه‌ری له‌سـه‌ر زۆر ڕووی تــر داده‌نێــت و بێمتمانه‌یــی‬ ‫دروســتده‌كات ل ـه‌ سیاس ـه‌ت‪ ،‬ل ـه‌ ئابــووری و ته‌ندروســتی و ده‌بێت ـه‌‬ ‫هــۆی خراپتربوونــی بــاری ته‌ندروســتی خه‌ڵــك‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬كارمه‌نــد و پزیشــكانی ته‌ندروســتی جگــ ‌ه لــه‌وه‌ی وه‌ك هه‌مــوو‬ ‫فه‌رمانبه‌رانــی تــر گرفتێكــی زۆری ئابوورییــان بــۆ هاتۆتــ ‌ه پێــش‪ ،‬لــ ‌ه‬ ‫ســه‌نگه‌ری یه‌كه‌مــدان و بــ ‌ه به‌رده‌وامیــش رێــژه‌ی توشــبوونیان بــ ‌ه‬ ‫ڤایرۆســه‌ك ‌ه لــ ‌ه زیادبووندایــه‌‪ ،‬حكومه‌تیــش بــه‌ بێیاكییه‌كــی زۆره‌و ‌ه‬ ‫پێتوایــه ئــه‌م دۆخــ ‌ه خراپــه‌ی‬ ‫‌‌‬ ‫مامه‌ڵــ ‌ه له‌گــه‌ڵ ئــه‌م كێشــه‌یه‌دا ده‌كات‪،‬‬ ‫پزیشــك و كارمه‌نــدان چ كاریگه‌رییه‌كــی ده‌بێــت له‌ســه‌ر تــه‌واوی‬ ‫دۆخه‌كــه‌؟‬ ‫د‪.‬كامـه‌ران‪ :‬بێگومــان بــێ موچه‌یــی كاریگـه‌ری زۆر له‌سـه‌ر په‌ره‌ســتار‬

‫و دكتــۆر و هه‌مــوو كارمه‌ندانــی تــری ته‌ندروســتی داده‌نێــت لــ ‌ه‬ ‫هه‌مــوو ڕوویه‌كــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ی مــن خــۆم ناومنــاوه‌ بڕبــڕه‌ی پشــتی‬ ‫سیســته‌می ته‌ندروســتی په‌رســتار و دكتــۆری نیشــته‌جێ و دكتــۆری‬ ‫نیشــته‌جێی بااڵیه‌(مقیــم و مقیــم ئه‌قــده‌م)‪ ،‬كــه‌ زۆربه‌یــان گه‌نجــن و‬ ‫تــازه‌ ته‌خه‌ڕوجیــان كــردووه‌ یــان ژیانــی خۆیــان دروســتكردووه‌‪ .‬بــێ‬ ‫موچه‌یــی و ئابــووری ڕوخــاو كاریگه‌ریــی هه‌ی ـه‌ له‌س ـه‌ر ده‌رونیــان‪،‬‬ ‫پاشــانیش مانگرتــن لــه‌ نه‌خۆشــخانه‌كان به‌تایبــه‌ت لــه‌ ناوچــه‌ی‬ ‫ســلێمانی و گه‌رمیــان و هه‌ڵه‌بجــه‌ كاریگه‌رییه‌كــی زۆری هه‌بــوو‬ ‫له‌ســه‌ر پێشكه‌شــكردنی خزمه‌تــی ته‌ندروســتی و خراپبوونــی‬ ‫ته‌ندروســتی هاواڵتیانیــش‪ ،‬چونكــه‌ كــه‌ كارمه‌ندانــی ته‌ندروســتی‬ ‫ده‌وامیــان نه‌كــرت چــۆن خزمه‌تــی ته‌ندروســتی پێشــكه‌ش ب ـه‌ خه‌ڵــك‬ ‫ده‌كرێــت؟‪ .‬جــاری وا هه‌بــووه‌ نه‌خۆشــی كۆرۆنــا ڤایــره‌س مورافیقــی‬ ‫بــۆ دانــراوه‌‪ ،‬كاتێــك نه‌خۆشــی كۆرۆنــا ڤایــره‌س مورافیقــی بــۆ دانــرا‬ ‫مانــای وایـه‌ هـه‌ر لـه‌ سـه‌ره‌تاوه‌ كه‌ســێكی تریــش توشــكراوه‌‪ ،‬ئه‌مانـه‌‬ ‫هه‌مــووی به‌رئه‌نجامــی تێكچوونــی دۆخــی ئابــووری كارمه‌ندانــی‬ ‫بــۆ ال ‪٩‬‬ ‫ته‌ندروســتی بــوون‪ ،‬بۆیــه‌ بــه‌ دڵنیایــه‌وه‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫هەواڵ و ڕیپۆرتاژ‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫ڕاپۆرتی ‪ 6‬مانگی یەكەمی ساڵی ‪2020‬ی كۆڵبەران‬ ‫وەك ئــاگادارن ژیانــی كۆڵبــەران لــە پێــش كۆرۆنــا ڤایرۆســدا زۆر‬ ‫ســەخت و قــورس بــوو‪ ،‬بــەاڵم لەگــەڵ هاتنــی كۆرۆنــا ڤایرۆســدا‬ ‫ژیانیــان چەندینجــار قورســتر بــوو‪ ،‬هەروەهــا دەیــان هــەزار كۆڵبــەر‬ ‫و بگــرە زۆر زیاتــر لــەوە لــە كۆڵبــەران كارەكانیــان لەدەســتداوە لــەم‬ ‫ماوەیــەدا‪ .‬ڕێچــار بــە گرنگــی زانــی لــەو بارەیــەوە چاوپێكەوتنێــك‬ ‫لەگــەڵ «كۆڵبەر‪-‬نیــوز»دا ســاز بــكات كــە مــاوەی چەنــد ســاڵێكە بــە‬ ‫بایەخێكــی زۆرەوە كار لەســەر نەهامەتییەكانــی ژیانــی كۆڵبــەران‬ ‫دەكــەن و پەیــام و داخــوازی و چەوســاندنەوەكانیان دەخەنــە بــەر‬ ‫دیــدی ژمارەیەكــی زۆر لــە خوێنــەران و چەندیــن جــۆر هاوكارییــان‬ ‫پێشــكەش دەكــەن‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬پێمانخۆش بوو خۆتان به‌ خوێنه‌رانی ڕێچار بناسێنن؟‬

‫كۆڵبەر‪-‬نیــوز‪ :‬ئێم ـه‌ میدیایه‌كــی هه‌واڵیــن ب ـ ‌ه نێــوی كۆڵب ـه‌ر نیــوز ك ـ ‌ه‬ ‫ســاڵی‪٢٠١٧‬ی زایینــی دامه‌زراویــن و ه ـه‌واڵ و ڕاپــۆرت س ـه‌باره‌ت‬ ‫ب ـه‌ بارودۆخــی كار و ژیانــی كۆڵب ـه‌ران ل ـه‌ ڕۆژهەاڵتــی كوردســتان‬ ‫بــاو ئه‌كه‌ین ـه‌وه‌‪ .‬کاری ئێم ـه‌ ته‌نیــا باڵوكردن ـه‌وه‌ی هه‌واڵ ـه‌كان نییــە‪،‬‬ ‫به‌ڵكــو هــه‌وڵ ئه‌ده‌یــن ســه‌رنج و پشــتیوانی بیــروڕای گشــتی لــه‌‬ ‫نێوخــۆ و ده‌ره‌وه‌ بــۆ الی كۆڵبـه‌ران و ئــەو بارودۆخــەی کــە تێیــدان‬ ‫ڕابكێشــین‪ .‬بـه‌ تایبـه‌ت لـه‌و كاتانـه‌دا كـه‌ هێزه‌كانــی كۆماری ئیســامی‬ ‫بـ ‌ه بــێ به‌زه‌ییانـه‌ ئـه‌وان ئه‌ده‌نـه‌ به‌ر ده‌ســتڕێژی گوللـه‌ و ده‌یانكوژن‪.‬‬ ‫ئێمــه‌ هــه‌وڵ ئه‌ده‌یــن خه‌ڵكــی ئازادیخــواز و مرۆڤدۆســت هانبدەیــن‬ ‫بــۆ ئــەوەی کــە یارمه‌تــی كۆڵبــه‌ره‌ برینــداره‌كان بــده‌ن‪ ،‬بــه‌ تایبــه‌ت‬ ‫كاتێــك كــه‌ پێویســتیان بــه‌ یارمه‌تــی هه‌یــه‌ بــۆ چاره‌ســه‌ركردنی‬ ‫برینه‌كانیــان لـه‌ نەخۆشــخانەكاندا‪ .‬هەروەهــا هــەوڵ ئەدەیــن یارمه‌تــی‬ ‫بــۆ مــاڵ و خێزانــی كۆڵبه‌رانــی ل ـه‌ كاركه‌وتــوو ئامــادە بكەیــن‪.‬‬ ‫ئێمــه‌ هــه‌وڵ ئه‌ده‌یــن كــه‌ خه‌ڵكــی كوردســتان لــه‌ دژی كوشــتاری‬ ‫كۆڵبــه‌ران لــه‌ الیــەن هێزه‌كانــی كۆمــاری ئیســامییه‌وه‌ ده‌ســت‬ ‫بده‌نــه‌ ناڕه‌زایه‌تیــی و بەرانبــەر بــە کوشــتاری ڕۆژانــەی کۆڵبــەران‬ ‫بێدەنــگ نەبــن‪ .‬تــا ئێســتا توانیومانـه‌ یاره‌مه‌تیــده‌ر بیــن بــۆ ده‌ربڕینــی‬ ‫چه‌ندیــن مانگرتــن و ناڕه‌زایه‌تیــی لــه‌ شــاره‌كانی كوردســتان بــه‌‬ ‫تایبـه‌ت شــاره‌ ســنوورییه‌كان‪ .‬ئێمـه‌ ســەربەخۆین و ســەر بــە حیــزب‬ ‫یــان ڕێکخراوێکــی تایبــەت نیــن و لــە هیــچ شوێنێکیشــەوە كۆمــەك‬ ‫ناكرێیــن‪ .‬ئێمــە خۆبەخشــانە ئــەم ئەرکەمــان بــە ئەســتۆ گرتــووەو و‬ ‫هیواداریــن بتوانیــن کــە بــەردەوام بیــن تــا کۆتایــی هاتــن بــە دیــاردەی‬ ‫کۆڵبــەری‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا ئـه‌و ڕاپۆرتـه‌ی كـ ‌ه لـ ‌ه بــاره‌ی شـه‌ش مانگــی یه‌كه‌مــی ‪٢٠٢٠‬ی‬ ‫كۆڵبه‌رانــه‌وه‌ باڵوتانكردووه‌تــه‌وه‌‪ ،‬كۆڵبه‌رانــی كام ناوچــ ‌ه و شــوێنان ‌ه لــ ‌ه‬ ‫خــۆ ده‌گرێــت؟‬ ‫كۆڵبەر‪-‬نیــوز‪ :‬كــوژراو و برینــداره‌كان‪ ،‬ســێ پارێــزگای كرماشــان‪،‬‬

‫كوردســتان و ئازه‌ربایجانــی ڕۆژئــاوا و یــا ب ـه‌ واتایه‌كی‌تــر ‪ ،‬ناوچ ـه‌‬

‫دۆزەخی ژیانی منداڵە دۆمەكان‬ ‫ئا‪ :‬عمرچاوشین ‪ -‬تایبەت بە «ڕێچار»‬ ‫دۆمــەکان بەخێڵــە کۆچــەری و بێنــەواکان ناســراون‪ .‬ئــەوان نەســنور‬ ‫دەناســن و نە لە ســنورێکی جوگرافیای دیاریکراویشــدا ئۆقرەدەگرن‪.‬‬ ‫هەندێکیــان لەنــاو واڵتێکــی دیاریکــراودا لەشــارێکەوە بۆشــارێکی‬ ‫دیكــە کــۆچ دەکــەن و هەندێکــی تریــان لەنێــوان چەنــد واڵتێکــدا‬ ‫ســنورەکان دەبــڕن‪ .‬ئــەو نەریتــە بــۆ ژنــان و مندااڵنیــان بــووە بــە‬ ‫مۆتەکــە چونکــە مندااڵنیــان بێبەشــکراون لــە ژیانــی شایســتەی منداڵــی‬ ‫و زۆربــەی کچانیــان ناچــار بەهاوســەرگیریی پێشــوەخت دەکرێــن‪.‬‬ ‫لەنــاو ئەوکۆچەرییانــەدا هیــچ بنەمایەکــی مافــی مــرۆڤ بوونــی نییــە‬ ‫لــە ئاســتێكی شارســتانیدا و تەنیــا ژیانێکــی تــەم ومــژاوی دەژیــن‪...‬‬ ‫دۆمــەکان لــە ســااڵنی ڕابــردوودا گرنگییــان دەدا بــە پیشــەی کاری‬ ‫دەســتی‪ ،‬بــەاڵم لەئێســتادا پیشــەیەکی تایبەتیــان نییــە و زۆرجار پشــت‬ ‫بــە گەڕانــی هاوســەرەکانیان دەبەســتن و لــە دەرەوە ســواڵ دەكــەن‬ ‫و داوای هــاوکاری لــە خەڵــک دەکــەن‪ .‬جــەواد پیاوێکــی دامــەزراوی‬ ‫ئەســمەری گۆشــتنە و لەبــەر دەرگای ماڵەکــەی دانیشــتبوو‪ ،‬گوتــی‪:‬‬ ‫«ئێمــە الیەنــی سیاســیمان هەیــە و هەریەکــە وبــە ویســتی خــۆی‬ ‫دەنگــی داوە بەحزبێکــی دیاریکــراو‪ .‬هەمومــان موســوڵمانین‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ژیانمــان لەخــوار هێڵــی هەژاریدایــە»‪ .‬جــەواد زیاتــر گازەنــدە دەکات‬ ‫و دەڵێــت منداڵەکانمــان لــە گشــت مافێــک بێبەشــکراون یــان بەهــۆی‬ ‫کلتورەکەمانــەوە یــان بەهــۆی گرنگــی نــەدان لەالیــەن حکومەتــەوە‪.‬‬ ‫زۆرجاریــش مندااڵنمــان لەگــەڵ دایکــەکان دەڕۆنــە دەرەوە هــاوکاری‬ ‫لــە خەڵــک وەردەگــرن و وەك گەڕێــدە ناوەســتن بــۆ پەیداكردنــی‬ ‫بژێــوی‪ .‬جــەواد لۆمــەی حکومــەت و بەرپرســان و دەکات و دەڵێــت‬ ‫دەبوایــە بەرپرســان بێــن ســەیرێکی ژیانمــان بکــەن لەنــاو خێــوەت و‬ ‫چــادردا كــە هــەر لەوێــدا هاوین و زســتان بەڕێدەکەیــن‪ .‬خۆزگە ئەوان‬ ‫ناچارکرابــان ‪ 24‬کاتژمێــر لەجێــی ئێمــە ژیانیــان بەســەربردبایە!‬

‫كوردنیشــینه‌كانی ئێــران ئه‌گرێتـه‌ خــۆ كـه‌ لـه‌ ڕاپۆرته‌كـه‌دا بـه‌ وردی‬ ‫ئامــاژه‌ی پێكــراوه‌‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ناوه‌ڕۆكــی ڕاپۆرته‌كــ ‌ه دەربــارەی دۆخ و قوربانــی و بێــكاری و‬ ‫ســەختی ژیانــی كۆڵبــەران چیمــان پێدەڵێــت؟‬ ‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬ژمــاره‌ی كۆڵبــه‌ران بــه‌ پێــی ئامــاری حوكمــی و ئــه‌و‬

‫ئامارانـه‌ی كـه‌ الی ئێمـه‌ش هه‌یـه‌‪ ،‬لـه‌ ناوچـه‌ كوردنشــینه‌كانی ئێــران‬ ‫ل ـه‌ به‌ینــی ‪ ١٥٠‬تــا ‪١٨٠‬ه ـه‌زار كه‌ســدا ده‌بێــت‪.‬‬ ‫بارودۆخــی كۆڵب ـه‌ران زۆر ناله‌بــاره‌‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر بمانهه‌وێــت ب ـه‌ كورتــی‬ ‫وەاڵمــی ئــه‌م پرســیاره‌ بده‌ینــه‌وه‌ ده‌بــێ بڵێیــن كــه‌ كایه‌كــردن‬ ‫(یاریكــردن) بـه‌ ژیانـه‌ بــۆ بەدەســتهێنانی پاروویــەک نــان‪ .‬ئـه‌وان نیــوه‌‬ ‫شـه‌و لـه‌ خـه‌و هه‌ڵده‌ســتن و بـه‌ره‌و كوێســتانه‌كانی ســنووری نێــوان‬ ‫هه‌رێمــی كوردســتان لــه‌ هه‌ورامانــه‌وه‌ هه‌تــا ســۆما و برادۆســت‬ ‫بــەڕێ دەكــەون بــۆ هێنانــی كۆڵێــک كــه‌ پاره‌یەكــی زۆر كەمیشــیان‬ ‫لــێ دەســتدەكەوێت‪ .‬بــه‌اڵم ئازاره‌كــه‌ لەوەدایــە كــه‌ كــه‌س نازانــێ‬ ‫ئایــا دەگەڕێنــەوە بــۆ نێــو ژن و منــداڵ و كــه‌س و كاری خۆیــان‬ ‫یــان نەخێ ـر‌؟ ل ـه‌و الش ـه‌وه‌ منــداڵ و دایــك و بــاوك و خێــزان دڵنیــا‬ ‫نیــن لــه‌وه‌ی ئازیزه‌كه‌یــان ئه‌گه‌ڕێتــه‌وه یــان نــا‪ ،‬ئەمــەش وادەكات‬ ‫هەمیشــە خۆیــان و كەســوكارەكانیان دڵیــان لــە مشــتیاندا بێــت‌‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬ئاسته‌نگ و سه‌ختییه‌كانی ژیانی كۆڵبه‌ران چین؟‬

‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬پــاره‌ی زۆر کــەم‪ ،‬ته‌قــه‌ كردنــی هێزه‌كانــی ڕژیــم‪،‬‬ ‫به‌ربوونـه‌وه‌ لـه‌ هـه‌وراز‪ ،‬تــووش بــوون لـه‌ به‌فــر و سـه‌رما و چــوون‬ ‫بـه‌ سـه‌ر ئه‌ڵغامــی به‌جێمــاو لـه‌ شـه‌ری ئێــران و عێــراق و هه‌ڵگرتنــی‬ ‫كــۆڵ بــه‌ مــه‌ودای ده‌یــان كیلومێتــر‪ ،‬ئه‌مانــه‌ ته‌نیــا بــه‌ شــیك لــه‌‬ ‫ئاســته‌نگه‌كان و ســه‌ختییه‌كانی ژیانــی كۆڵبه‌رانــن‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬داخوازییه‌كانی كۆڵبه‌ران چین؟‬

‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬لــه‌ ئه‌ساســدا داخوازیــی كۆتاییهێنــان بــه‌ دیــاردەی‬ ‫كۆڵبه‌رییــه‌ كــه‌ هێشــتا بــەم‌ سیاســه‌تەی ئێســتای ئــه‌م ده‌ســه‌اڵته‌‬ ‫هەیەتــی و تــا کاتێــک ئەمانــە لــە دەســەاڵتدا بــن هیچــکام لــە ئــه‌م‬ ‫داخوازیی ـه‌ به‌دیــی نای ـه‌ت‪ .‬ك ـه‌ وابێــت‪ ،‬س ـه‌ره‌كیترین داخــوازی ته‌ق ـه‌‬ ‫نه‌كردنــی هێزه‌كانــی ڕژیمــە لــه‌ كۆڵبــه‌ران‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬ژماره‌ی قوربانییان چه‌نده‌‌؟‬ ‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬لــه‌ ‪٦‬مانگــی ڕابــردوودا ‪ ١١٥‬كۆڵبــه‌ر و كاســبكار‬

‫كــوژراو و برینــدار بــوون‪ .‬له‌وانــه‌ ‪ ٣٣‬كــوژراو و ‪ ٨٢‬برینــدار‪ .‬لــ ‌ه‬ ‫‪ ٣٣‬كوژراوه‌كــه‌ ‪٢٧‬ی بــه‌ ته‌قــه‌ی ڕاســته‌وخۆی هێزه‌كانــی ڕژیــم‬ ‫گیانیــان لــه‌ ده‌ســتداوه‌ و لــه‌ ‪ ٨٢‬برینداره‌كــه‌ش ‪ ٦٨‬كه‌ســیان بــه‌‬ ‫ته‌قــه‌ی هێزه‌كانــی ڕژیــم برینــدار بــوون‪.‬‬

‫فاتیمــە‪ ،‬کچێکــی چــاو ســەوزی سوروســپییە‪ ،‬بــەاڵم لەبەرئــەوەی‬ ‫بــەردەوام لەبەرخــۆر یــاری دەکات پێســتی ڕوخســاری زۆربــەی‬ ‫ســوتابوو‪ ،‬ئــەو گوتــی نازانــم تەمەنــم چەنــد ســاڵە و باوکــم دەزانێــت‪.‬‬ ‫فاتیمــە دەڵێــت زۆرحــەز دەکــەم وەک منداڵــی خەڵــک بخوێنــم و یــاری‬ ‫بــە کەلوپەلــی جــوان بکــەم بــەاڵم باوکــم بــۆم ناکڕێــت‪ .‬فاتمــە دەڵێــت‬ ‫زۆربــەی کاتــەکان یــاری بوکانــێ بــە قــوڕی ناوجۆگــەی کۆاڵنــێ‬ ‫دەکەیــن لەگــەڵ منداڵــی خزمەکانــم و زۆرجاریــش لەگــەڵ دایکــم‬ ‫دەڕۆمــە دەرەوە بــەاڵم گەرمــام و برســیم دەبێــت‪.‬‬ ‫ڕەشــۆ منداڵێکــی تــری نــاو خێزانــی دۆمەکانــە و بــە قســەی خــۆی‬ ‫تەمەنــی ‪12‬ســاڵە و دەڵێــت چەنــد جارێــک لەگــەڵ باوکــم و هەندێــک‬ ‫جاریــش لەگــەڵ منــدااڵن دەڕۆم مەلــە دەکــەم‪ ،‬بــەاڵم زۆرجــار لــە‬ ‫دەشــتودەر شــەڕە بــەرد وشەڕەشــەق دەکەیــن‪ .‬ڕەشــۆ دەڵــێ باوکــم‬ ‫دەهــۆڵ و زوڕنــا وگەعــدە دەکات بــۆ خەڵــک و پــارە وەردەگرێــت‪.‬‬ ‫منیــش گۆرانــی دەڵێــم و خەریکــە تــەواو فێــر دەبــم‪ .‬هەروەهــا حــەز‬ ‫دەکــەم فێــری ژەنینــی ئامێــرەکان ببــم بۆئــەوەی پارەوەربگــرم و پێــی‬ ‫بژیــم‪.‬‬ ‫قــه‌ره‌ج و دۆمــه‌كان و گه‌ڕیــده‌كان ســێ جــۆری جیــاوازن‪ .‬له‌ســه‌ر‬ ‫ڕیش ـه‌ی س ـه‌رهه‌ڵدانیان زۆربۆچونــی جیاوازهه‌ی ـه‌‪ .‬ب ـه‌اڵم ب ـه‌ گشــتی‬ ‫ســه‌ر بــه‌ هیــچ نه‌ته‌وه‌یه‌كــی دیاریكــراو نیــن و مرۆڤــی كۆچه‌ریــن‪.‬‬ ‫خــزم و دۆســت و ئاشــناکانیان لــە دەوری یەکتــری کۆدەبنــەوە و‬ ‫ژیــان بەســەر دەبــەن‪ ،‬لەبەرهــۆکاری کۆچــەری بوونیــان ناتواندرێــت‬ ‫ژمارەیــان بزاندرێــت و زۆربــەی جــارەکان لەگــەڵ یەکتــری ناکۆکــن‬ ‫بــەاڵم بــۆ کێشــەی دەرەوە یەکگــرن و ژن و ژنخــوازی لەگــەڵ‬ ‫دەرەوەی ناســنامەی خۆیانــدا ناكــەن‪.‬‬ ‫بەپێــی زانیاریــی گشــتی وواڵتــی بەریتانیــا یەکــەم واڵتــە لــه‌ ســاڵی‬ ‫‪ 2010‬وه‌ هه‌وڵیــداوە ژماره‌یــان دیــاری بــکات‪ ،‬تــا لـه‌ یاســادا جێیــان‬ ‫بكرێت ـه‌وە و جیــاكاری ل ـه‌ دژیــان ب ـه‌ تــاوان ئه‌ژمــار بكرێ ـت‌‪ .‬بەپێــی‬ ‫چەند ڕاپرســی و بەدواداچوونێك کە لە ســاڵی ‪ 2017‬لەســەر ژیانی‬ ‫کۆچەرییــەکان کــراوە دەرکەوتــووە دۆخــی ژیانــی ته‌ندروســتی و‬

‫ڕێچار‪ :‬بێكاربوونی كۆڵبه‌ران ل ‌ه ماوه‌ی كۆرۆنادا چۆن بووە؟‬

‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬ب ـه‌ باڵوبوون ـه‌وه‌ی په‌تــای كۆرۆنــا هه‌مــوو كۆڵب ـه‌ران‬ ‫بێــكار بــوون‪ .‬بـه‌اڵم برســییه‌تی و هــەژاری زۆری بــۆ هێنــان و پــاش‬ ‫یــه‌ك دوو مانــگ ناچــار بــوون لــە نێــوان تووشــبوون بــە پەتــای‬ ‫کرۆنــا یــان مانــەوە لــە ماڵــەوە و لــە برســییەتی مــردن‪ ،‬ئەوەڵــی‬ ‫هەڵبژێــرن و ڕێــگای ســنوور بگرن ـه‌ ب ـه‌ر بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ك ـه‌ پاروویــەک‬ ‫نــان بهێننــەوە بــۆ ســەر ســفره‌ی خاڵــی خێزانەكانیــان‪.‬‬ ‫ڕێچار‪ :‬ئایا هیچ شتێكی دیكه‌تان هه‌یه‌ بتانەوێت بیڵێن؟‬ ‫كۆڵبــەر نیــوز‪ :‬ئێمـه‌ پێمانوایـه‌ كۆڵبـه‌ری پیشــە نییـه‌ و نابــێ ببێــت بـه‌‬

‫پیشــەی هیــچ ئینســانێک‪ ،‬داخوازیمــان ئه‌وه‌ی ـه‌ ك ـه‌ هه‌رچــی زووتــرە‬ ‫كۆتایــی بــه‌م دیــاردە پــڕ مه‌ترســییه‌ بێــت و حکومــەت هەرچــی‬ ‫زووتــرە كار بــۆ هه‌مــوو كۆڵبــه‌ران دابیــن بــكات‪.‬‬ ‫په‌روه‌رده‌ییــان بــووە بــە مەترســی لەســەر داهاتوویــان‪ .‬هەروەهــا‬ ‫تێکــڕای ته‌مه‌نیــان ‪ 12-10‬ســاڵ لــه‌ مرۆڤــی تــر كه‌متــر دەژیــن‬ ‫و ‪ %42‬یــان توشــی نه‌خۆشــییه‌ درێژخایه‌نــه‌كان ده‌بــن كــه‌ ئــه‌م‬ ‫ڕێژه‌یـه‌ بــۆ تاكێكــی به‌ریتانــی ته‌نهــا ‪ .18%‬هـه‌ر یــەک دایــك لـه‌ پێنــج‬ ‫دایكیــان ڕووبــه‌رووی له‌بارچوونــی منــداڵ ده‌بنــه‌وه‌ بــه‌ بــه‌راورد‬ ‫بــه‌ هاواڵتیانــی تــر كــه‌ ڕێــژه‌ی له‌بارچــوون تێیانــدا ته‌نهــا ‪،1%‬‬ ‫واتــه‌ ڕێژه‌كــه‌ لــه‌ كۆچه‌رییه‌كانــدا ‪ 20%‬كــە ئەمــە ڕێژەیەكــی زۆر‬ ‫بــەرزە‪92% .‬ی تاکەکانیــان ڕووبــه‌ڕووی جیاكاریــی بوونه‌تــه‌وه‬ ‫‌و ‪ 77%‬تاوانیــان به‌رامبــه‌ر كــراوه‌ به‌هــۆی كۆچه‌ریبوونیانــه‌وه‌‪.‬‬ ‫ڕەگــەزی مــێ لەنــاو ئــەو كۆچەرییانــەدا وا خه‌مڵێنــراوه‌ کــە ‪75%‬ی‬ ‫ڕووبــه‌ڕووی توندوتیژیــی خێزانــی ده‌بنــه‌وه‌‪ ،‬له‌گــه‌ڵ گرفتــی زوو‬ ‫به‌شــودانی كچانــی منــداڵ و منداڵخســته‌وه‌ی زۆردا‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫دەبێت چی بكەین؟‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫پرسیارەكە دەربارەی دەسەاڵتی دەوڵەت و حكومەتە‬ ‫كارزان عەزیز‬ ‫لینیــن لــە دۆخێكــی شۆڕشــگێڕانەی نزیــك لەمــەی ئێســتا و لــە‬ ‫بەرواری ‪22‬ی ئەپرلی ســاڵی ‪1917‬دا لە ڕۆژنامەی پراڤدادا دەڵێت‪:‬‬ ‫«پرســیارە بنەڕەتییەكــە لــە هەمــوو شۆڕشــێكدا ئــەو پرســیارەیە‬ ‫كــە دەربــارەی دەســەاڵتی دەوڵەتــە»‪ ،‬منیــش پێموایــە لــە ســاتێكی‬ ‫لــەم شــێوەیەدا پرســیارە ســەرەكی و بنەڕتییەكــە ڕێــك دەربــارەی‬ ‫دەســەاڵتی دەوڵەتــی عێراقــی و هێــزە فەرمانڕەواكانــی وەك یەكێتــی‬ ‫و پارتــی و هاوبەشــەكانیانە لــە كوردســتاندا‪ .‬لــە ســاتێكی وەك‬ ‫ئێســتادا‪ ،‬بــە هەرجــۆر و ئاســتێك لــە ئــەم پرســیارە دابەزیــن و بێینــە‬ ‫خــوارەوە‪ ،‬هێنــدەش لــە پرســی ئاڵوگۆڕێكــی جــدی و شۆڕشــگێڕانە لــە‬ ‫كۆمەڵــگادا دادەبەزیــن‪ .‬گەشــتن بــە پرســیارێكی لــەم شــێوەیە لەالیــەن‬ ‫زۆرێــك لــە دانیشــتووانی كۆمەڵــگای عێــراق و كوردســتانەوە‪ ،‬چەنــد‬ ‫دەیەیــەك و ســەدان ســەختیی ژیــان و قەیــران و نەهامەتیــی لــە‬ ‫ژیانــی چینــی مامناوەنــد و خــوارەوەی كۆمەڵــگا ویســتووە تــا بــگات‬ ‫بــەم ئاگاییــە شۆڕشــگێڕ و ڕادیكاڵــە‪.‬‬ ‫پاشــان‪ ،‬لینیــن دەڵێــت‪« :‬بەبــێ تێگەشــتن لــەم پرســیارە‪ ،‬ناتوانرێــت‬ ‫بەشــدارییەكی زیــرەك و داهێنەرانــە لــە شۆڕشــدا بكرێــت‪ ،‬چجــای‬ ‫ڕێنوێنیكــردن و ڕابەرایەتیكردنــی شــۆڕش»‪ .‬ئــەوەی پێویســتە وەكــو‬ ‫جیاوازییەكــی ســەرەكی لەنێــوان ئــەو كاتــی ‪ 1917‬و ئێســتادا بیبینیــن‬ ‫ئەوەیــە كــە ئــەو كات شــورا و ئەنجونــە كرێكارییــەكان لــە دەرەوەی‬ ‫دەســەاڵتی دەوڵەتدا هێندە ڕۆڵێكی گرنگ و شۆڕشــگێڕانەیان دەبینی‪،‬‬ ‫بــە تەواویــی پیــادەی دەســەاڵتی دووهەمیــان دەكــرد لــە ڕوســیادا‬ ‫كــە ئــەم دووهەمبوونــە مانــای كەمتــر ناگەیەنێــت لــە دەســەاڵتی‬ ‫یەكــەم بــۆ لینیــن‪ .‬بــە مانایەكــی دیكــە خاڵــی جیاكــەرەوەی دۆخــی‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی ئــەو كات لــەوەدا بــوو كــە خەڵــك و كرێــكاران خۆیــان‬ ‫دەســەاڵتی دووهەمیــان دروســت كردبــوو؛ ئــەم دوو دەســەاڵتەی‬ ‫دەوڵــەت و خەڵــك و كرێــكاران ببــوون بــە ئەمــری واقیــع‪ .‬دەســەاڵتی‬ ‫دەوڵەتــی لــە الیــەك و دەســەاڵتی خەڵــك و شــوراكانیش لــە الیەكــی‬ ‫دیكــەوە دوو دەســەاڵتی دژ بــە یەكیــان بەرهەمهێنابــوو (دوانــە‬ ‫دەســەاڵت) كــە لینیــن زۆر بــە ستایشــەوە هێــزی خەڵــك و شــوراكان‬ ‫وەكــو هێــزی ڕاســتەقینەی شــۆڕش دەبینێــت و هــەر لەوێشــەوەیە كــە‬ ‫ڕەخنــەی بالنكیســتەكان دەكات لــەو كاتــدا‪ .‬لەگــەڵ ئەمەشــدا‪ ،‬حزبێكــی‬ ‫شۆڕشــگێڕی پێشــڕەوی وەك بەلشــەفییەكان بوونــی هەبــوو كــە‬ ‫بــە باشــترین شــێوە دەستنیشــانی گرنگیــی ئــەو هێــزە واقیعــی و‬ ‫ماتریالییــەی كرێكارانیــان كــرد لەنــاو شــورا و ئەنجوومەنەكانــدا‪.‬‬ ‫بــەاڵم لــە دۆخــی ئێســتادا نــە دەســەاڵتی خەڵــك بــە مانــای شــورا و‬ ‫ئەنجوومەنــەكان بوونیــان هەیــە و نــە حزبێكــی پێشــڕەوی بەلشــەفی‬ ‫ئاســا بوونــی هەیــە‪ .‬هیــچ شــتێكیش هێنــدەی قبوڵكردنــی ئــەوە ئاســان‬ ‫نییــە كــە لــەو كاتــەوە تاكــو ئێســتا ئاڵوگــۆڕ بەســەر جیهانــدا هاتــووە‪.‬‬ ‫بۆیــە پێویســتە لــە تێگەشــتن لــە ملمالنێــی چینایەتــی و هاوســەنگیی‬ ‫هێزەكانــەوە وەك پرســێكی ئۆبجێكتیــڤ و واقیعــی هەڵســەنگاندن‬ ‫بــۆ دۆخــی هەنووكەیــی بكرێــت و هەنــگاوی تێــدا بنرێــت‪ .‬بەمپێیــە‬ ‫لــە ئێســتادا نــە دەتوانیــن چاوەڕوانــی شــورا بیــن و نــە دەشــتوانین‬ ‫جەخــت لەســەر گرنگیــی حزبێكــی ئەڤانــگارد و پێشــڕەوی بەلشــەفی‬

‫ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی‬ ‫بە دوای چییەوەیە؟‬ ‫ئەكرەم نادر‬ ‫ڕێکخــراوی کاری نێودەوڵەتــی یەکێکــە لــەو ڕێکخــراوە جیھانییانــەی‬ ‫لــە ســاڵی ‪١٩١٩‬دا دامــەزراوە و ئێســتا ‪ ١٠١‬ســاڵ بەســەر‬ ‫دامەزراندیــدا تێپەڕیــوە‪ .‬ئەگــەر بــە وردی تەماشــایەكی ئــەو مێــژووی‬ ‫دامەزراندنــە واتــە ســاڵی (‪ )1919‬بكەیــن‪ ،‬ئــەوا یەکســەر دەزانیــن‬ ‫كــە ئــەم ڕێكخــراوە لــە بەرامبــەر کام ڕووداوی مێژووییــدا لەالیــەن‬ ‫واڵتانــی ئیمپریالــی و ســەرمایەداریی جیھانییــەوە دروســتكراوە؛‬ ‫كــە ئەویــش دوو ســاڵ دوای ســەرکەوتنی شۆڕشــی کرێــکاران‬ ‫بــوو لــە ڕووســیا ‪ ،١٩١٧‬واتــە دوو ســاڵ دوای ئــەوەی شۆڕشــی‬ ‫ئۆكتۆبــەر ســەركەوتنی بەدەســتهێنا‪ ،‬ئەوانیــش ئــەم ڕێكخــراوە‬ ‫جیهانییــە كرێكارییەیــان دروســتكرد‪ .‬كەواتــە ھەر لــە ســەرەتاوە‬ ‫ئــەم ڕێکخــراوە بــۆ ڕێگرتــن بــوو لــە ھەڵچونــی شۆڕشــگێڕانەی‬ ‫بزووتنــەوەی کرێــکاری لەئاســتی ناوچەیــی و جیھانیــدا‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫بــە درێژایــی ئــەو مێــژووەش ھەوڵــی پێکھێنانــی ســێ کوچکــەی‬ ‫دانیشــتن و گفتوگــۆ كــە پێكدێــت لــە (نوێنەرانــی دەوڵــەت و خاوەنــکار‬ ‫و ڕێکخــراوە کرێکارییــەکان) بنچینــەی بونیادنانــی ئــەم ڕێکخراوەیــەن‬ ‫لەژێــر دروشــمی کاری گونجــاو و بەرھەمھێنانــی زیاتــر و یەکســانیی‬ ‫زیاتــر و دادپەروەریــی کۆمەاڵیەتــی و گفتوگــۆی کۆمەاڵیەتــی و‬ ‫هەروەهــا زۆر دروشــمی چەواشــەکارانە و فریودەرانــەی دیكــە‬

‫ئاســا بكەینــەوە بــە مانــای ئــەوەی وەكــو تاكــە میكانیزمــی بەشــداری‬ ‫و تەداخــول بیانبینیــن بــۆ ئێســتا‪ :‬هــەر هێندەشــی ماتریالیســتانە‬ ‫لــە جوڵــە و پێشــكەوتنی بزووتنــەوە ئامادەكــەی ئێســتای جیهــان‬ ‫دەڕوانیــن‪ ،‬ئیتــر ئــەوە پوچــەڵ دەبێتــەوە كــە نەبوونــی ئەمانــە مانــای‬ ‫قەیــران و كەموكورتــی بــدەن چونكــە بزووتنــەوە ناڕازییەكانــی ئێســتا‬ ‫لــە سەرانســەری جیهانــدا ڕۆڵێكــی كاریگــەر دەگێــڕن‪.‬‬ ‫ئایــا حكومــەت و دەوڵەتــی ئێســتا چۆنــن؟ الی هەمــووان ڕوونــە كــە‬ ‫لــە عێراقــدا دەوڵەتێكــی بۆرژوا‪-‬مەزهەبــی‪ ،‬میلیشــیایی بونیادگرتــوو‬ ‫لەســەر پشكپشــكێنە بوونــی هەیــە‪ .‬لــە كوردستانیشــدا‪ ،‬حكومەتێكــی‬ ‫بۆرژوا‪-‬ناسیۆنالیســتیی‪-‬حزبی لەســەر بنەمــای پشكپشــكێنە بوونــی‬ ‫هەیــە كــە لــە مــاوەی ‪ 10‬ســاڵی ڕابــردوودا گەورەتریــن پێشــوازییان‬ ‫لــە نیولیبرالیــزم و بەتایبەتیكردنــی كەرتــەكان كــردووە‪ .‬هــەردوو‬ ‫دەوڵــەت و حكومەتەكــە زۆر دەمێكــە لــەوەدا شكســتیان هێنــاوە كــە‬ ‫بتوانــن نــان و ئاشــتی و ئــازادی بــۆ خەڵــك فەراهــەم بكــەن‪ .‬هێــگڵ‬ ‫لــە ســاڵی ‪1793‬دا بــۆ شــیڵینگی نوســی «پڕەنســیپەكانی عەقــڵ و‬ ‫ئــازادی بــۆ ئێمــە وەكــو خۆیــان دەمێننــەوە»‪ .‬هێــگڵ لــە ستایشــی‬ ‫عەقاڵنییەتــدا پێیوایــە واقیــع كاتێــك دەتوانێــت عەقاڵنــی بێــت‪ ،‬كــە ئــەو‬ ‫واقیعــە بتوانێــت كــۆك بێتــەوە لەگــەڵ بنەماكانــی عەقــڵ و عەقاڵنیەتــدا‬ ‫بــە مانــا ماتریالییەكــەی‪ .‬كاتێــك كــە دەبینیــن ڕۆژ لــە دوای ڕۆژ‬ ‫هێرشــی زیاتــر و دڕندانەتــر دەكرێتــە ســەر ئــازادی و عەقاڵنیــەت‬ ‫و هێــز و توانــای داهێنەرانــەی مــرۆڤ لــە كۆمەڵــگای عێــراق و‬ ‫كوردســتاندا و ناســەقامگیری و جەنــگ و برســێتی و قازانپەرســتی‬ ‫و كەڵەكــەی ســەرمایە جێگایــان دەگرێتــەوە‪ ،‬ئــەوا هیــچ شــتێك لــەوە‬ ‫ئاســانتر نییــە بگەیــن بــەو دەرئەنجامــەی بڵێیــن ئــەو سیســتم و هێــز‬ ‫و دەوڵەتــەی كــە فەرمانڕەوایەتــی عێــراق و كوردســتان دەكات لــە‬ ‫بەرژەوەندیــدا نییــە كــە ئــازادی و عەقاڵنییــەت گەشــە بــكات و بــێ‬ ‫باكیشــە لــەوەی كــە خەڵــك لەنــاو جەنــگ و نائارامــی و برســێتیدا‬ ‫دەژیــن‪ .‬هەمووشــمان ئــاگاداری ئەوەیــن كــە هیــچ شــتێك هێنــدەی‬ ‫هێــز و پــڕۆژە و هەوڵــی چاكســازی‪ ،‬فریــودەر و ســاختە نەبــوون بــۆ‬ ‫گۆڕینــی ژیانــی خەڵــك‪ .‬ئــەوەی لــە كۆمەڵــگای عێراقــی و كوردســتاندا‬ ‫شكســتێكی گەورەتــری هێنــا ئەوەبــوو كــە چــاوەڕوان دەكــرا گۆڕانــی‬ ‫كلتــوری و فەرهەنگــی بتوانێــت دەســتكاری ژێرخانــە ئابــوری و‬ ‫سیاســییەكە بــكات‪ .‬ئــەم گۆڕانــە نــەك هــەر بــەو شــێوەیە ڕووی نــەدا‪،‬‬ ‫بەڵكــو بــە پێچەوانــەوە‪ ،‬ئاڵوگــۆڕ لــە ژێرخانــە ئابوری‪-‬سیاســییەكەدا‬ ‫بــووە هــۆی پاشەكشــەیەكی گــەورە بــە كلتــوری لێكتێگەشــتن و‬ ‫پێكەوەژیــان لــە عێراقــدا و عێراقــی بــۆ مــاوەی چەندیــن ســاڵ كــرد‬ ‫بــە مەترســیدارترین پێگــەی تیرۆریســتی لــە جیهانــدا كــە ئەمریــكا و‬ ‫هاوپەیمانانیشــی لەمــەدا ڕۆڵێكــی گەورەیــان بینــی‪ ،‬هــەروەك چــۆن‬ ‫گــەورە ستراتیژیســتی قاعیــدە‪ ،‬ئەل‪-‬ســوری‪ ،‬دەڵێــت «هێرشــی‬ ‫ئەمریــكا بــۆ عێــراق و ناوچەكــە وایكــرد‪ ،‬گەورەتریــن چانــس بــە‬ ‫ئێمــەی ڕێكخــراوی قاعیــدە بــدات تاكــو گەشــە بكەیــن»‪.‬‬ ‫بــەم دەرئەنجامــە‪ ،‬هیــچ ئەگەرێــك لەبەردەســتدا نییــە ئــەوە نەبێــت كــە‬ ‫ئاڵوگــۆڕی ڕیشــەیی و ڕادیــكاڵ لــە ژێرخانــە ئابوری‪-‬سیاســییەكەدا‬ ‫بكرێــت تاكــو بتوانرێــت خەبــات دژ بــە برســێتی و جەنــگ و بــێ‬

‫موچەیــی و بێــكاری بگۆڕیــن بــۆ خەبــات لەپێنــاو كۆمەڵگایەكــدا كــە‬ ‫بــە پڕەنســیپەكانی عەقــڵ و ئــازادی و دادپەروەرییــەوە بیــر دەكاتــەوە‬ ‫و دەژی‪ .‬بــۆ ئــەوەی خەباتێكــی لــەو شــێوەیەش ســەرپێبخرێت‪،‬‬ ‫دەبێــت ئــەم هێــز و دەوڵــەت و حكومەتانــە بگۆڕدرێــن بــە هێــز و‬ ‫حكومەتگەلێــك لــە خەڵكــی نــاڕازی خۆیــان و لــە ڕاســتەقینەترین‬ ‫نوێنەرانــی هەڵبژێــردراوی خەڵــك‪ .‬پێدەچێــت ناڕەزایەتییــەكان‬ ‫لــە عێــراق و كوردســتاندا بــەرەو هەڵكشــانی زیاتــر بــڕۆن و ئــەم‬ ‫هەڵكشــانی ناڕەزایەتییانــەش وامــان لێدەكــەن تادێــت لەئاســتی‬ ‫ئاڵوگۆڕێكــی ڕیشــەییدا زیاتــر بیــر و كردەمــان تیــژ و یەكبخەیــن‬ ‫لەپێنــاو بەدیهێنانــی دەســەاڵتی خەڵكــدا‪.‬‬ ‫ئــەوەش ڕاســتە لــە ســەردەمێكی وادا كــە هەمــوو دەســەاڵتی‬ ‫خەڵــك لەالیــەن بۆرژوازییــەوە كورتكراوەتــەوە بــۆ پەرلەمانێكــی‬ ‫دژە‪-‬دەســەاڵتی خەڵــك و كلتــوری پۆســتمۆدێرنیزمیش هەمــوو‬ ‫دەســەاڵتی خەڵــك لــە پەرتەوازەیــی گروپــە بچــووك و پەرتــەوازە‬ ‫بــێ ســتراتیژەكاندا دەبینێــت‪ ،‬بــە جۆرێــك لــە جــۆرەكان باســكردن لــە‬ ‫دەســەاڵتی خەڵــك و بزووتنــەوەی كرێكاریــی فــراوان و پــان و بەریــن‬ ‫كــە ســەدان گــروپ و توێــژ و چینــی چەوســاوە لەخۆدەگرێــت پێكەوە‪،‬‬ ‫وەك شــكڵێك لــە یۆتۆپیــا ببینرێــت‪ ،‬بــەاڵم مایــەی دڵخۆشــییە لــە‬ ‫جیهانێكــی پــڕ لــە گــروپ و توێــژ و چینــی چەوســاوەی جۆربەجــۆردا‬ ‫داكۆكــی لــە ڕاســتەقینەترین و واقیعیتریــن یۆتۆپیــا بكــەم كــە لــە‬ ‫ڕیشــەدا و بــە واقیعــی هەمــوو ڕۆژێــك لەمســەری جیهانــەوە بــۆ ئــەو‬ ‫ســەری جیهــان بــە تەنیشــتی یەكــەوە خەبــات بــۆ جیهانێكــی دیكــە‬ ‫دەكــەن‪ .‬كەواتــە‪ ،‬ئــەوەی هیــچ جێــگای گومــان نییە‪ ،‬دەســەاڵتی خەڵكە‪،‬‬ ‫ئەمــە ئەڵتەرناتیڤێكــە لــە جیاتــی دەســەاڵتی چینایەتیــی كەمینەیــەك‬ ‫كــە لــە ســەرەوەی كۆمەڵــگاوە بــە هەمــوو فۆرمــە ئایدۆلۆژییــە‬ ‫ئاڵتوســێرییەكەوە خــۆی بەســەر خەڵكــدا ســەپاندووە‪ .‬ئەوەشــی بــۆ‬ ‫دەســەاڵتی خەڵــك بــە گشــتی تاكــو ئێســتا ڕوون نییــە ســتراتیژێكی‬ ‫سیاســییە لە خەباتكردن لەپێناو گرتنەدەســتی دەســەاڵت و جارێكیتر‬ ‫ڕێخســتنەوەی كۆمەڵــگادا بــە پڕەنســیپەكانی ئــازادی و دادپــەروەری‬ ‫و هەڵوەشــاندنەوەی خاوەندارێتیــی تایبــەت و نەزمــی ســەرمایە‪.‬‬ ‫بەمپێیە‪ ،‬یەكێك لە ئەركە هەمیشــەیی و بەردەوامەكان وەك بەشــێك‬ ‫لــە شۆڕشــی بــەردەوام‪ ،‬بردنەپێشــی ئاگایــی چینایەتیــی سیاســییە بــە‬ ‫شــێوەیەكی ڕێكخــراو لەنــاو ئــەو بزووتنــەوە فراوانــە جیهانییــەدا بــۆ‬ ‫هەڵبژاردنــی عەقاڵنیتریــن ســتراتیژی سیاســی لــە خزمەتــی هەمــوو‬ ‫مرۆڤایەتیــدا بەبــێ جیــاوازی‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا ئەركەكــەی دیكــە‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬ئەوانــەی لەنــاو خەڵكــدا دەتوانــن پێــش ئەوانیتــر بگــەن بــەو‬ ‫ئاگایــی وســتراتیژە سیاســییە‪ ،‬هەمیشــە بــە شــێوەیەك خۆیــان ئامــادە‬ ‫بكــەن كــە بتوانــن لــە هــەر كاتێكــدا بــە باشــترین شــێوە لــە ڕێگــەی‬ ‫نوێنەرایەتییەكــی ڕاســتەقینەی خەڵكــەوە بــۆ جێخســتنی دەســەاڵتی‬ ‫خەڵــك هــەر ئاكتێكــی پراكتیكــی و واقیعــی بێــت دەســتی بــۆ ببــەن تــا‬ ‫دەگات بــەوەی كــە لــە هــەر كەلێنێكــی مێژووییــدا دەســت بــۆ گرتنــە‬ ‫دەســتی دەســەاڵت بــەرن وەك ســاتی ئێســتامان كــە ئەمــە هەرگیــز‬ ‫بەبــێ جواڵنــی بزووتنــەوە فراوانەكــەی خەڵــك نــە ڕوودەدات و نــە‬ ‫مانایەكیشــی هەیــە لــە گۆشــەنیگای ماتریالیزمی‪-‬دیالەكتیكییــەوە‪.‬‬

‫لەالیــەن ئــەم ڕێكخــراوەوە كــە لەپێنــاو بەالڕێدابردنــی چینــی کرێــکار‬ ‫بەكاردەهێنرێــن‪ ،‬ئەگینــا دەوڵەتانــی ســەرمایەدار و خاوەنــکارەکان‬ ‫دەزانــن ئــەم ڕێکخــراوە و بنەماکانــی و ڕێکەوتننامــە جیھانــی و‬ ‫ناوچەییەكانــی و بڕیارنامەکانــی و ھۆشــدارییەكانیان بەهیــچ‬ ‫جۆرێــك لەپێنــاو ئــەوەدا نییــە كــە كۆمەڵــگا لــە دابەشــبوونی‬ ‫چینــەكان ڕزگار بــكات‪ ،‬بەڵكــو بــۆ هێشــتنەوە و بەردەوامیدانــە بــە‬ ‫جیاكارییــە چینایەتییــەكان و هێشــتنەوەی كرێــكاران وەك كرێــكار و‬ ‫ســەرمایەدار وەك ســەرمایەدار كــە ئامانجــی شۆڕشــی ئۆكتۆبــەری‬ ‫‪ 1917‬ڕاســتەوخۆ دژ بــەم دابەشــكارییەی كۆمەڵــگای بــۆرژوازی‬ ‫بــوو‪.‬‬ ‫دەزانم ھاوچینەکانم واتا کرێکاران کەم و زۆر لەمبارەوە شتانێكیان‬

‫بیســتووە و نامەوێــت زۆر ســەریان بــەوەوە بیەشــێنم‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی‬ ‫دەمەوێــت ڕووناكــی بخەمەســەر زیاتــر وەبیرھێنانــەوە و بەرنامــە و‬ ‫نەخشــەکاری ئــەم ڕێکخــراوە و حکومەتــەکان و خاوەنکارەکانــە بــۆ‬ ‫لــە قاڵبــدان و ســەرقاڵکردنی بزووتنــەوەی کۆمەاڵیەتــی بەتایبەتــی‬ ‫لــە کاتــی ســەرھەڵدانی ناڕەزایەتییــە جەمــاوەری و کرێکارییەكانــدا‬ ‫لەپێــش یــان لــە کاتــی قەیرانەکانــی سیســتمی ســەرمایەداری‬ ‫ناوچەیــی و جیھانیــدا‪ .‬ئــەوەی ئێســتا و دیســانەوە ئــەم ڕێكخــراوە‬ ‫پێیــەوە ســەرقاڵە و کەوتوونەتــە خۆیــان جارێکــی تــر لــە چوارچێــوەی‬ ‫ســەرھەڵدانی قەیرانــە ئابورییــەكان و ھاتنــی پەتــای کۆڤیــد ‪١٩‬یــە كــە‬ ‫دەرفەتێکــی باشــتریان بــۆ ڕەخســاوە بــۆ ئــەوەی بەنــاوی ھاوکاری و‬ ‫بــۆ ال ‪٩‬‬ ‫گوێگرتــن لــە‬

‫ئەكرەم نادر‬

‫گای ڕایدەر‬

‫نەزمە ئەکتار‬

‫هەڵسوڕاوی نێودەوڵەتیی كرێكاری سەرۆکی ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی سەرۆکی سەندیکای کرێکاران لە بەنگالدیش‬

‫سلێامن و خلود‬

‫سەندیکای سەربەخۆی کرێکارانی ئەردەن‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫ژنان‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫كۆرۆنا پێشكەوتنی پەنجا ساڵی ژنان دەگەڕێنێتە دواوە‬ ‫ن‪ :‬لوبنه‌ بادی(كچە خەباتكاری سۆسیالیستی عێراقی و دانیشتووی ئەوروپا)‬

‫ئا‪ :‬ده‌شنێ نه‌ریمان‬ ‫ئــه‌م ســاڵ ‪ 50‬ســاڵ به‌ســه‌ر دامه‌زراندنــی بزوتنــه‌وه‌ی كرێــی‬ ‫یه‌كســانی كار تێده‌په‌ڕێــت‪ ،‬كــ ‌ه لــ ‌ه یاســادا چه‌ســپێنراو ‌ه بــۆ‬ ‫نه‌هێشــتن و قه‌ده‌غه‌كردنــی جیــاكاری لــ ‌ه كاردا لــ ‌ه نێــوان كرێــی‬ ‫ژنــان و پیــاوان و هــه‌ر جیاكارییه‌كــی دیكــ ‌ه لــ ‌ه ژینگــه‌ی كاردا‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ســه‌رباری ئه‌مــه‌‪ ،‬قه‌یرانــی ئابــووری كۆرۆنــا ڤایــرۆس‬ ‫هه‌ڕه‌شــه‌یكی گــه‌ور ‌ه لــ ‌ه هه‌مــوو ده‌ســتكه‌وته‌كانی ‪ 50‬ســاڵی‬ ‫ڕابــردووی ژنــان ده‌كات و كار و خه‌باتــی ژنــان بــۆ ئــازادی و‬ ‫ڕزگاری لــ ‌ه هه‌مــوو كایه‌كانــدا پاشه‌كشــه‌پێده‌كان‪.‬‬ ‫په‌نجــا ســاڵ لــ ‌ه پێشــكه‌وتن و خه‌باتــی ژنــان لــ ‌ه مــاوه‌ی چه‌نــد‬ ‫مانگێكــدا به‌هــه‌ده‌ر چــوون و ئــه‌و قه‌یرانــ ‌ه ئابوورییــه‌ی كــ ‌ه‬ ‫به‌ســه‌ر دونیــادا هاتــوو ‌ه كاریگه‌رییه‌كــی زۆری له‌ســه‌ر هه‌مــوو‬ ‫ده‌ســتكه‌وته‌كانی خه‌باتــی ژنــان دانــاوه‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ش ده‌رخــه‌ری‬ ‫ئــه‌و ڕاســتییه‌ی ‌ه كــ ‌ه ئــه‌م ده‌ســتكه‌وت ‌ه یاســاییان ‌ه لــه‌ ســایه‌ی‬ ‫ســه‌رمایه‌داریدا چه‌نــد ده‌ســتكه‌وتێكی الواز و ناســكن و چــۆن لــ ‌ه‬ ‫مــاوه‌ی چه‌نــد مانگێكــدا زۆرینه‌یــان به‌هه‌واداچــوون‪.‬‬ ‫گه‌ڕاندنه‌وه‌ بۆ ماڵه‌وه‌‬ ‫بــ ‌ه ملیۆنــان لــ ‌ه ژنانــی چینــی كرێــكار فشــاریان خرایه‌ســه‌ر بــۆ‬ ‫گه‌ڕانــه‌و ‌ه بــۆ ماڵه‌كانیــان‪ ،‬ئــه‌و شــوێنه‌ی كــ ‌ه چه‌ندیــن ســاڵ ‌ه‬ ‫خه‌بــات ده‌ك ـه‌ن بــۆ ڕزگاربــوون لێــی‪ ،‬بێگومــان ئه‌م ـه‌ش هاوكاتــی‬ ‫زیادبوونــی ژماره‌كانــی توندووتیــژی خێزانــی بــوون لــ ‌ه دونیــادا‬ ‫لــ ‌ه مــاوه‌ی قه‌یرانــی كۆرۆنــا ڤایره‌ســدا‪ ،‬لــ ‌ه هه‌فتــه‌ی دووه‌مــی‬ ‫كه‌ره‌نتینــ ‌ه و دابڕانــی كۆمه‌اڵیه‌تــی ڕێــژه‌ی توندووتیژیه‌كانــی‬

‫خێزانــی ‪ 25%‬زیاتربــوون لــ ‌ه پێشــتر‪ ،‬و لــه‌ هه‌فتــه‌ی ســێیه‌مدا‬ ‫ئـه‌م ڕێژه‌یـه‌ هه‌ڵكشــا بــۆ ‪ 49%‬لـ ‌ه سـه‌رو ڕێــژه‌ی ئاســایی خــۆی‪.‬‬ ‫ئه‌مــه‌ لــ ‌ه كاتێكدایــ ‌ه دایــكان ‪ 47%‬زیاتــر لــ ‌ه هه‌مــوو كرێكارانــی‬ ‫تــر بــ ‌ه هه‌میشــه‌یی كاره‌كانیــان له‌ده‌ســتداو ‌ه یــان ده‌ســتبه‌رداری‬ ‫كاره‌كانیــان بــوون‪ ،‬و ‌ه ئه‌مــه‌ش گه‌ڕانه‌وه‌یه‌كــی كاتــی نیــ ‌ه و‬ ‫بێگومــان به‌رده‌وامــی ده‌بێــت‪ ،‬زه‌رب ـه‌ی گ ـه‌وره‌ی ئ ـه‌م قه‌یران ـ ‌ه ب ـه‌ر‬ ‫هــه‌ردوو ســێكته‌ری نه‌خۆشــخان ‌ه و به‌شــی فرۆشــتن كه‌وتــو ‌ه و‬ ‫به‌شــی زۆری كاركه‌رانــی ئــه‌م دوو ســێكته‌ره‌ش ژنانــن‪.‬‬ ‫بێگومان ئه‌و ده‌ستكه‌وتانه‌شــی ژنان ل ‌ه ته‌ندروســتی منداڵخســتنه‌و ‌ه‬ ‫به‌ده‌ســتیان هێنابــوو پاشه‌كشــه‌یه‌كی گــه‌وره‌ی كــرد به‌هــۆی ئــه‌و‬ ‫داڕمانـه‌ی لـ ‌ه كه‌رتــی ته‌ندروســتیدا ڕوویــدا كـ ‌ه لـ ‌ه دۆخــی ئاســایدا‬ ‫ژنــان هانایــان بــۆ ده‌بــردن‪ .‬زۆرێــك ل ـ ‌ه نه‌خۆشــخانه‌كان بــوون ب ـ ‌ه‬ ‫ســه‌نته‌ری چاره‌ســه‌ری نه‌خۆشــی تووشــبووی كۆرۆنــا ڤایــرۆس‬ ‫و خزمه‌تگوزارییه‌كانــی دیك ـ ‌ه یــان ب ـه‌ ت ـه‌واوی الوازبــوون یانیــش‬ ‫په‌كخــران ل ـ ‌ه ناویشــیاندا خزمه‌تگــوزاری له‌باربردنــی منــداڵ‪.‬‬ ‫بێگومــان ئــه‌و ‌ه ڕوونــ ‌ه كــ ‌ه ده‌ســتكه‌وته‌كانی ژنــان به‌هــۆی ئــه‌م‬ ‫قه‌یرانـه‌و ‌ه لـ ‌ه ژێــر مه‌ترســییه‌كی گـه‌وره‌دان و بـه‌زۆری ژنانی چینی‬ ‫كرێــكار و هــه‌ژاری كۆمه‌ڵــگاش باجه‌كــه‌ی ده‌ده‌ن‪ .‬هه‌رچه‌نــد ‌ه كــ ‌ه‬ ‫كۆرۆنــا ڤایــرۆس كاره‌ســاتێكی پێشــبینی نه‌كــراو بــوو بـه‌اڵم الوازی‬ ‫سیســته‌می ته‌ندروســتی گشــتی و خزمه‌تگوزارییــ ‌ه گشــتییه‌كانی‬ ‫چاودێــری منــداڵ لـ ‌ه پێنــاو په‌ره‌پێدانــی كه‌رتــی تایبـه‌ت و قازانــج لـ ‌ه‬ ‫بناغـ ‌ه ئه‌ساســیه‌كانی ئـه‌م سیســته‌مه‌ن و لـ ‌ه دۆخــی قه‌یرانه‌كانیشــدا‬ ‫كارییگه‌رییــه‌ وێرانكه‌ره‌كه‌یــان ده‌رده‌كه‌وێــت‪ .‬خه‌ڵكــی خــواره‌وه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵــگاش ب ـه‌ ژیــان و ته‌ندروســتییان باجه‌ك ـه‌ی ده‌ده‌ن‪.‬‬ ‫ژنانــی چینــی كرێــكار ب ـه‌ به‌رده‌وامــی جه‌نــگاون بــۆ مافه‌كانیــان و‬ ‫خۆیــان پیشـ ‌ه و كاره‌كانــی خۆیــان بوونیادنــاوه‌‪ ،‬بـه‌اڵم ئـه‌م قه‌یرانـ ‌ه‬ ‫ئــه‌و ڕاســتییه‌ی پشتڕاســتكرده‌و ‌ه كــ ‌ه هه‌مــوو ئــه‌و پێشــكه‌وتنه‌ی‬ ‫كــ ‌ه ڕوویــداوه‌‪ ،‬هیــچ شــتێكی بنه‌ڕه‌تــی لــ ‌ه چه‌وســاندنه‌ی ژنــان‬

‫نه‌گۆڕیــو ‌ه لــ ‌ه ژێــر ســایه‌ی ســه‌رمایه‌داریدا‪ ،‬ئــه‌م سیســته‌م ‌ه‬ ‫ناتوانێــت هیــچ پێشــكه‌وتنێكی هه‌میشــه‌یی و بنه‌ڕه‌تــی لــ ‌ه دۆخــی‬ ‫ژنــان ده‌ســته‌به‌ر بــكات‪ ،‬خــاوه‌ن كاره‌كانیــش بــۆ كه‌مكردنــه‌وه‌ی‬ ‫قه‌یرانــه‌كان هه‌مــوو ڕیفۆرمێكــی پێشــتر ده‌خه‌نــ ‌ه الو ‌ه تــا بتوانــن‬ ‫درێــژ ‌ه بــه‌ قازانجه‌كانیــان بــده‌ن‪.‬‬ ‫سۆسیالیزم و ڕزگاری‬ ‫یه‌كســانی و ڕزگاری ژنــان هه‌رگیــز لـ ‌ه ژێــر ســایه‌ی سـه‌رمایه‌داریدا‬ ‫به‌دینایــه‌ت‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی هــه‌ر پێشــكه‌وتنێكی هه‌میشــه‌یی لــ ‌ه‬ ‫دۆخــی ژنــان و چه‌وســاندنه‌وی ژنــان به‌دیبێــت‪ ،‬پێویســته‌ خه‌بــات‬ ‫لــ ‌ه به‌رامبــه‌ر ئــه‌م سیســته‌م ‌ه بكرێــت و پایه‌كانــی سیســته‌می‬ ‫چینایه‌تــی و چه‌وســاندنه‌وه‌ی ســه‌رمایه‌داری هه‌ڵبوه‌شــێنرێته‌وه‌‪،‬‬ ‫و ‌ه ته‌نهــا سیســته‌مێكی ئابــووری سیاســی كــ ‌ه له‌ســه‌ر پێویســتی‬ ‫زۆرینـ ‌ه بوونیادنرابێــت نـه‌ك قازانجــی كه‌مینــه‌‪ ،‬ده‌توانێــت گۆڕانێكــی‬ ‫بنچینه‌یــی به‌ســه‌ر ئــه‌م جــۆر ‌ه لــه‌ ژیــان بهێنێــت‪.‬‬ ‫ته‌نهــا لــ ‌ه ژێــر ســایه‌ی سۆســیالیزمدا ده‌كرێــت كۆتایــی بــ ‌ه‬ ‫توندووتیــژی خێزانــی و نایه‌كســانی ژنــان و پیــاوان بهێنرێــت‪،‬‬ ‫و ژیانێكــی شایســت ‌ه بــۆ كــۆی مرۆڤایه‌تــی به‌دیبێــت كــ ‌ه‬ ‫خزمه‌تگوزارییــ ‌ه ســه‌ره‌تاییه‌كان بــ ‌ه هیــچ قه‌یــران و كاره‌ســاتێكی‬ ‫سروشــتی له‌ناونه‌چــن و گه‌ره‌نتــی پاراســتن و ژیانــی مــرۆڤ‬ ‫بك ـه‌ن‪ .‬پاراســتنی ژیانــی مــرۆڤ و دابینكردنــی پێویســتییه‌كانی ل ـ ‌ه‬ ‫پێــش هه‌رشــتێكی دیكــه‌وه‌ بێــت و ئیتــر لــ ‌ه پێنــاو خۆشــگوزه‌رانی‬ ‫و قازانجــی كه‌مینه‌یــه‌ك ژیانــی زۆرینــه‌ی مرۆڤایه‌تــی نه‌بێــت بــ ‌ه‬ ‫قوربانــی‪.‬‬ ‫كاتێــك بناغـ ‌ه ماتریاڵییه‌كانــی چه‌وســاندن ‌ه و نایه‌كســانی و چینایه‌تــی‬ ‫كۆتاییــان پێدێــت ته‌نهــا ئ ـه‌و كات ـه‌ ده‌توانیــن گه‌ره‌نتــی پێشــكه‌وتنی‬ ‫هه‌میشــه‌یی بكه‌یــن بــۆ ژنــان و بــۆ هه‌مــوو مرۆڤایه‌تیــش‪.‬‬ ‫هه‌ربۆیــ ‌ه خه‌باتــی ژنــان بــۆ ڕزگاری یه‌كســان ‌ه بــ ‌ه خه‌بــات بــۆ‬ ‫رزگاری مرۆڤایه‌تــی و جه‌نگانــ ‌ه بــۆ شۆڕشــێكی سۆسیالیســتی‪.‬‬

‫چیرۆكی ڕاستەقینەی خێزانێك وەك دەرخەری بەشێك لە كێشەی ئابوری و كۆمەاڵیەتی ژیانی خەڵك‬ ‫ئا‪ :‬عمرچاوشین‬ ‫پەیــڕەو ئیبراهیــم ‪.‬م گەنجێکــی هــەرزەکار و ڕیشــن‪ ،‬کەتــە و کــەم‬ ‫دوێ‪ ،‬بــەاڵم کاتێــک پەیــڕەو بــە قســە دێــت بــاش دەزانــێ ژیانــی‬ ‫بەشــێوەیەک دەدوێــت كــە بەرپرســیارانە خەمی خێزانێکــی كردووتە‬ ‫شــان‪ .‬بــە بینینــی ڕوخســاری وادەزانــی تەمەنــی لــە ‪ 18‬ســاڵ‬ ‫زیاتــرە و باوەڕناکــەی ژیانــی ئــەو کــوڕە چەنــد کێشــەی تێــدا بێــت!‬ ‫لەنــاو یەکێــک لــە کافتریاکانــی نــاو هەولێــر دانیشــتین‪ ،‬ئــەو کوپــی‬ ‫قاوەکــەی دەجواڵنــد‪ ،‬هیــچ هەســتی بــە گەرمــی کوپەکــە و قاوەکــە‬ ‫نەدەکــرد‪ ،‬نەیدەزانــی گێڕانــەوەی چیرۆکــی ژیانــی لــە کوێــوە دەســت‬ ‫پــێ بــکات و چاوەکانــی پڕبــون لــە فرمێســک تــا ناچاربــوو هێــدی‬ ‫هێــدی لەســەر مێزەکــە ســەربخاتە ســەر دەســتەکانی تاكــو ئــاوی‬ ‫چاوەکانــی تــەواو وشــک دەبــن‪ .‬ئینجــا دەســتی کــرد بــە قســەکردن‬ ‫و گوتــی‪ :‬ئێمــە لــە خێزانێکــی بــێ کێشــە و کــراوەدا ژیانمــان دەکــرد‪،‬‬ ‫برایەکــم هەیــە لــە خــۆم بچوکتــرە و خوشــکە تاقانەکــەم لــە خــۆم‬ ‫گەورەتــرە‪ .‬ژیانمــان زۆر خۆشــبوو‪ ،‬زۆر بەنــاز گەورەکرایــن بــەاڵم‬ ‫لــە ‪ 2013‬بەهــۆی ڕوداوی هاتوچــۆ دایــک و باوکــم لەدەســتدا‪.‬‬ ‫ئــەو کاتــە بــرا بچوکەکــەم تەمەنــی لــە ســاڵێک کەمتربــوو‪ ،‬پرســەمان‬ ‫تەواوبــوو و خزمانمــان نازانــم چــۆن ڕێککەوتــن و گــرەوی بردنــەوە‬ ‫لەســەر ژیانــی ئێمــە بکــەن‪ .‬لــە کۆتایــی ڕۆژانــی پرســەکەدا‪ ،‬ئێمــە‬ ‫کەوتینــە الی خاڵێکــم‪ .‬خاڵــم دیندارێکــی توندڕەوبــوو و منیــش‬ ‫کەمتــر ڕووم لــە دیــن بــوو‪ .‬هــەر بــە منداڵــی خاڵــم لەگەڵــم خراپبــوو‬ ‫و بــە ئــارەزوی خــۆی دەیچەوســاندمەوە و کاری پێدەکــردم تاكــو‬ ‫ناچاربــوم زۆر مــەرج و داوای خــاڵ و خاڵۆژنــە دیندارەكــەم‬ ‫قبوڵبکــەم‪.‬‬ ‫پەیــڕەو پیشــەی کرێــکار بــوو‪ ،‬كرێكارێكــی زۆرهێمــن بــوو‪ ،‬بــە‬ ‫دەنگێکــی نــەرم دەیگــوت خاڵــم بریاریــدا خوشــکەکەم بــە شــوبدات و‬ ‫بیــدات بەهاودینێکــی خــۆی‪ ،‬بــەاڵم لەبەرئــەوەی خوشــکەکەم ڕازی‬ ‫نەبــوو منیــش هەڕەشــەی جیابونــەوەم کــرد گوتــم لــە ماڵەکــەت‬ ‫دەڕۆیــن‪ ،‬بۆیــە خاڵــم لەســەر ئــەوە زۆرجــار دەیگــوت شــەوێک‬ ‫خوشــک و براکــەت دەکــوژم و خەتاکــەش دەخەمــە ســەر تــۆ‪ .‬منیــش‬ ‫لەبــەر ئــەوە نازانــم چــی بکــەم و ترســام‪ .‬ئێســتا بێچــارەم و گشــت‬ ‫توانــای بیرکردنــەوەم وەســتاوە‪ ..‬یەکێــک لــە ئاشــنا نزیکەکانــی ماڵــی‬ ‫(پەیــڕەو) کــە نەیویســت ناوەکــەی باڵوبکرێتــەوە بــە پەرۆشــییەوە‬ ‫دەگێڕێتــەوە کــە ئــەوان كــەی قابیلــی ئــەو ژیانە بوون کــە تێیکەتوون‬ ‫لــەدوای مردنــی دایــک و باوکیــان كــە بــەو شــێوەیە بــێ نازکەوتــن‬ ‫و جەهەننەمێــك لێــرە بــوو بــە بەشــێک لــە ژیانــی ئــەو ســێ مرۆڤــە‬ ‫جوانــە و گوتــی‪ ،‬باوکــی پەیــڕەو کاســب بــوو و هەمــوو خەڵــک لێــی‬

‫ڕازی بــوون و لەنــاو خاڵکــدا خانەوادەیەکــی گونجاوبــوون‪ .‬ڕۆژێــک‬ ‫لــە ڕێگــەی نێــوان هەولێــر و ڕانیــەدا توشــی ڕوداوی هاتوچۆبــوون‬ ‫و دایــک و باوکــی گیانیــان لەدەســتدا‪ .‬دوای ئــەو ڕووداوە ناخۆشــە‬ ‫منداڵەکانــی ئیبراهیــم لــەالی ماڵــی باپیریــان ژیانیــان بەســەربرد‪ .‬هەر‬ ‫ڕۆژەو هەواڵێــك لەنــاو دۆســت و خزمانیانــدا باڵودەکرایــەوە بــەاڵم‬ ‫نەدەزانــدرا تــا چەنــد ڕاســتبوون‪ .‬ئــەو ســەرچاوەیە بــە ڕاشــکاوی‬ ‫دەگێڕێتــەوە و دەڵێــت خوشــکەکەی پەیــڕەو مافــی ئــەوەی نەبــوو بــە‬ ‫دڵــی خــۆی جــل بپۆشــێت و بڕواتــە دەرەوە‪ .‬بــرا بچوکەکەیــان تەواو‬ ‫بــە ڕوخســاریەوە دیاربــو کــە بــێ دایــک و باکــە و کەم لــە دەرەوەش‬ ‫دەبینــدرا‪ .‬پەیــڕەو زۆرجــار بەجلــی كارەوە دەگەڕایــەوە ماڵــەوە و‬ ‫گومــان دەکرێــت لەالیــەن خاڵییــەوە لــە قوتابخانــە دەرهێنرابێــت تاكو‬ ‫كاریــان بــۆ بــكات‪ .‬لێــرەوە ژیانیــان تــا دەهــات خراپتــر و خراپتــر‬ ‫دەبــوو‪ .‬ئــەو ســەرچاوەیە درێــژەی دا بەگێڕانــەوەی چیرۆکــی ژیانی‬ ‫ئــەو ســێ منداڵــەی کــە لــەالی خاڵیــان بەزۆرەملــێ ژیانیــان بەســەر‬ ‫دەبــرد و گوتــی‪ ،‬بــەاڵم ئەگــەر خاڵــی کچەکــەی خــۆی بدایــەت بــە‬ ‫ســەلەفییەکی صاڵــح‪ ،‬ئــەوا ژیانــی خوشــکەکەی پەیــڕەو خراپتریــش‬ ‫دەبــوو چونکــە کارەکانــی ناومــاڵ و خزمەتکردنــی میوانیشــی‬ ‫دەکەوتەسەرشــان‪ .‬ماوەیەکــە دەنگــۆ هەیــە ئــەو کچــە دامــاوە بــە‬ ‫نابەدڵــی بدرێــت بــە کوڕێکــی ئیســامی لەســەر خواســتی خاڵــی‬ ‫بــەاڵم پەیــڕەو و خوشکەکەشــی ناڕەزایەتییــان هەیــە و لێیــان بــووە‬ ‫بــە کێشــەیەكی گــەورە بۆیــان‪ .‬بــەو هۆیــەوە ماوەیەکــە پەیــڕەو دیــار‬ ‫نییــە و مــن نەمبینیــوە و دەشــگوترێت دەکرێــت لەبەرئــەوەی پەیــڕەو‬

‫نوێــژ نــاکات و کەمتــر ڕووی لــە دیــن و دیانەتــە کێشــەکانیان بــەو‬ ‫هۆیــەوە گەورەتربوبێتــەوە و خاڵــی ئــەوەی کــردووە بەبیانــو‬ ‫تــاك لەیەکتریــان جیابکاتــەوە و باشــتر زەفــەر بــە خوشــک و‬ ‫بــرا بچووکــەی ببــات‪ .‬هەروەهــا لەنــاو خەڵکیشــدا وا بــاوە بــە‬ ‫پەرتەوازەبوونیــان ماڵــی باپیــری پەیــڕەو باشــتر دەتوانــن چــاو‬ ‫ببڕنــە میراتــە بەجێماوەکــەی ماڵــی پەیــڕەو‪ .‬ئــەو دراوســێ کۆنــەی‬ ‫ماڵــی پەیــڕەو بــە نیگەرانییــەوە دەڵێــت بەالمــەوە نامۆیــە کــە ماڵــی‬ ‫مــام و پورەکانــی بــۆ لەســەری ئــەو ســێ منداڵــە بــە دەنــگ نایــەن و‬ ‫بــەو شــێوەیە بــە بێڕێــزی و ڕەزیلــی ژیــان بەســەردەبەن‪...‬‬ ‫لێــرەدا بــە پێویســتی دەزانیــن چیرۆكەكــە ڕابگریــن و لــەم بەشــەی‬ ‫چیرۆكەكــەوە چەنــد دەرئەنجامێــك بخەینــەڕوو هەروەهــا بۆچوونی‬ ‫كەســێكی شــارەزا لــەو بــوارەدا وەربگریــن‪ .‬چیرۆكێكــی لــەم‬ ‫شــێوەیە دابــڕوا نییــە لــە ژیانــی واقیعیــی خەڵــك‪ .‬تاكــو ئێســتا منــداڵ‬ ‫لــە كۆمەڵــگای كوردیــدا لەنــاو كۆتوبەنــدی تونــدی خێزاندایــە و بــە‬ ‫موڵكــی دایــك و بــاوك و مــام و خــاڵ دادەنرێــت و نابێــت لە قســەیان‬ ‫دەربچــن‪ .‬ئــەم ســێ منداڵــە قوربانــی ئــەم پەیوەندییــە خێزانییــەن‪.‬‬ ‫پاشــان نەبوونــی ئــازادی و لێبــوردەی ئاینــی وایكــردووە ئاینــەكان‬ ‫یەكتــر قبــوڵ نەكــەن‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬بەشــە توندڕەوەكــەی هــەر‬ ‫ئاینێــك وەكــو ئــەم «خــاڵ»ە دیاریكــراوە دەســتوەردەدەنە ژیــان‬ ‫و ئــازادی كەســەكانی دیكــەوە و تەنانــەت لــە ڕێگــەی بــە زۆر بــە‬ ‫شــودانی خوشــك و كەســوكارەكانیانەوە دەیانەوێــت پەیوەندییــە‬ ‫دینــی و سیاســییەكانی خۆیــان فــراوان بكــەن كــە ئەمە كچانێكی زۆر‬ ‫كــردووە بــە قوربانــی‪ .‬هەروەهــا كێشــەی خاوەندارێتــی تاكــو ئێســتا‬ ‫هــەزاران كێشــەی كۆمەاڵیەتــی و عەشــائیری لەنــاو خێــزان و كەســە‬ ‫نزیكەكانــدا دروســت كــردووە و دەوڵــەت نەیتوانیــوە چارەســەری‬ ‫بــكات‪ .‬بۆیــە ئــەم ســێ منداڵــە ناتوانــن ببــن بــە خاوەنــی هیــچ شــتێك‬ ‫كــە وەكــو میراتــی بۆیــان ماوەتــەوە بەهــۆی تەســلیمكردنی ئــەم‬ ‫مندااڵنــە بــە كەســوكارەكانیان و زەوتكردنــی میراتــەكان‪.‬‬ ‫یوســف عمــر هەڵســوڕاوی چاالکــی مەدەنــی و ڕێنماییــکاری‬ ‫کۆمەاڵیەتــی و دەرونــی تێڕوانینــی بــۆ ژیانــی خەڵــک بــەو شــێوەیەیە‬ ‫و دەڵێــت لــە عیــراق و کوردســتاندا كلتورێكــی مەزھەبــی و دینــی‬ ‫زاڵــە‪ ،‬و هــەر گروپێكــی مەزهەبــی و ئاینــدار لــە بەرژەوەندیــی‬ ‫خۆیــدا بۆچوونــەكان بەكاردەهێنێــت و ئەمــەش بەریەككەوتنێكــی‬ ‫زۆر دروســت دەكات‪ .‬هەروەهــا ئــەو دەڵێــت‪ ،‬یەكتــر قبوڵكــردن لــە‬ ‫كەشــێكی وادا قورســە‪ .‬هەروەهــا پێیوایــە كــە بەریەككەوتنــەكان‬ ‫كاریگــەری خــراپ لەســەر دەوروبــەر دروســت دەكــەن‪ .‬هەندێــك‬ ‫كات بەریەككەوتــن و یەككتــر قبوڵنەكردنــە تاكــو ئاســتێكە كــە‬ ‫ئەگــەری هەیــە مەترســی لەســەر ژیانــی كەســێك دروســت بــكات‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫كاتێك دەسەاڵت جوانی دەكوژێت‪ ،‬هونەر جوانی بەرهەمدەهێنێت‬ ‫ئا‪ :‬نۆڤا‬ ‫شــێوەكاران‪ ،‬پەیكەرتاشــان و میوزیســیانەكان جمەیــان دەهــات‬ ‫لەنــاو ناڕەزایەتییەكانــی ئۆكتۆبــەری ســاڵی ‪2019‬ی بەغــداددا‪،‬‬ ‫ئەمــە چرۆكردنــی هونەرێكــی سیاســیی واقیعــی بــوو لــە پایتەختــی‬ ‫عێــراق و پایتەختــی ناڕەزایەتییــە جەماوەرییەكانــی پارســاڵی‬ ‫عێراقــدا‪.‬‬ ‫عەبدواڵ كە كارمەندی پاككەرەوەیە لە یەكێك لە نەخۆشخانەكاندا‬ ‫و لــە ترســی دەركردنــی لــە كارەكــەی نەیویســت نــاوی تــەواوی‬ ‫خــۆی ئاشــكرا بــكات‪ ،‬بــوو بــە یەكێــك لــە ڕابەرانــی هونــەر لــە‬ ‫بەغــداد بەهــۆی ئامادەییــە بەردەوامەكــەی لەنــاو ناڕەزایەتییەكانــدا‬ ‫و بەتایبــەت لــە چێشــتخانەی توركیــدا كــە بینایەكــی بــەرز و‬ ‫زەبەالحــی ‪ 15‬قاتییــە و توانیویەتــی بیگۆڕێــت بــۆ گالەرییەكــی بــێ‬ ‫وێنــەی هونــەری و كارەكانــی زۆرتــر لەژێــر كاریگەریــی هونــەری‬ ‫ڕیالیســتیی سۆسیالیســتیدان‪.‬‬ ‫پاشــان‪ ،‬نیــۆرك تایمــز لــە مامۆســتایەكی هونــەری تەمــەن ‪45‬‬ ‫ســاڵی بەنــاوی «ڕائیــد ڕەحیــم» پرســی كــە ئــەم هەمــوو هونــەرە‬ ‫چــۆن و لــە كوێــوە بــەو شــێوەیە هەڵقــواڵ لــە كاتێكــدا عێــراق نوقمــی‬ ‫هــەژاری و برســێتی بــووە؟ ئەویــش گوتــی «دەزانیــت‪ ،‬ئێمــە زۆر‬ ‫بیرۆكەمــان پێیــە دەربــارەی عێــراق‪ ،‬بــەاڵم لــە حكومەتــدا هیــچ‬ ‫كەســێك نییــە گوێمــان لێبگرێــت‪.‬‬ ‫لــە عێراقــدا كــە تەمەنــی هونــەر زیاتــر لــە ‪ 10‬هــەزار ســاڵە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫لــە شــەقامەكانیدا هونەرمەنــدان‪ ،‬شــێوەكاران‪ ،‬پەیكەرتاشــان و‬ ‫فۆتۆگرافەر و زۆر هونەرمەندی دیكە دەكوژرێن‪ .‬باســم ئەلشــادر‬ ‫كــە بــە ڕەســەن عێراقییــە و هەڵگــری ناســمانەی ئەڵمانیشــە‬ ‫هاتووەتــەوە بــۆ بەشــداری لــە خۆپیشــاندانەكاندا و دەلێــت «لــە‬ ‫ســەرەتادا ئەمــە تەنیــا ڕاپەڕینێــك بــوو‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا بــووە بــە‬ ‫شــۆڕش»‪ .‬هەروەهــا دەشــڵێت «لێــرە هونــەر بوونــی هەیــە‪ ،‬شــانۆ‬ ‫هەیــە‪ ،‬وانــە دەوترێتــەوە و كتێبــی تێــدا دابەشــدەكرێت‪ ،‬هەمــوو‬

‫شەقامی سەعدون لە بەغداد‬ ‫ئەمانــە بــە خۆڕاییــن»‪ .‬باســم كــە خەریكــی هونــەری ئەبســتراكتە و‬ ‫هەڵگــری بڕوانامــەی بەكالۆریۆســە لــە بایۆلۆژیــادا‪ ،‬بــە تابلۆیەكــی‬ ‫ســەر دیــوار لــە شــەقامی ســەعدون بەشــداریی خۆپیشــاندانەكانی‬ ‫كــردووە‪ .‬تابلۆكــەی كەســێك پیــان دەدات كــە لەالیــەن دەســەاڵتەوە‬ ‫تەقــەی لێكــراوە و خوێــن لــە دڵیــەوە دەڕژێتــە نــاو حەوزێكــی‬ ‫گــەورەوە‪ ،‬بــەاڵم حەوزێكــی هێنــدە گــەورە كــە نــە دەتوانرێــت‬ ‫لەالیــەن هێــزە ئەمنییــە دەمامــك بەســەرەكانی پشــتییەوە‬ ‫بشــاردرێتەوە و نــە بــە ئاویــش الببرێــت‪.‬‬ ‫ئــەم تــوك توكانــە بــوون بــە یەكێــك لــە ڕەمــزە زۆر گرنگەكانــی‬ ‫ئــەم ڕاپڕیــن و شۆڕشــە بــەوەی كــە بریندارەكانیــان خێــرا‬

‫دەگواســتەوە بۆنــاو ئــەو خێمــە و چــادرە پزیشــكییانەی كــە‬ ‫هــی خۆپیشــاندەران بــوون و تێیانــدا چارەســەری بەخۆڕایــی و‬ ‫دەســتبەجێیان بــۆ برینــداران دەكــرد‪ .‬لــە چەنــد ڕۆژی ڕابردووشــدا‬ ‫حكومەتەكــەی كازمــی بــە یەكــی ‪ 100‬هــەزار دینــاری عێراقــی‬ ‫غەرامــەی توكتوكەكانــی كــرد و ئەوانیــش پێیانوایــە كــە ئــەوە‬ ‫تۆڵــەی بەشــدارییكردنیانە لــە ناڕەزایەتییەكانــدا‪.‬‬ ‫بۆ ئەم كارە سود لە ڕاپۆرتێكی نیویۆرك تایمز وەرگیراوە‬

‫ھونەر و ڕزگاریی مرۆڤ لە ڕۆمانی (زۆربا)دا‬ ‫زانا ئەحمەد‬ ‫لــە کاتێکــدا كــە مــرۆڤ دیلکــراوە لەنــاو ســەردەمی مادەگــەری و‬ ‫ملدانــی مــرۆڤ بــۆ ئایدۆلۆژیــای بەرژەوەندیــی تایبەت و ماشــێنگەری‬ ‫و بەکااڵکردنــی ھەمــوو شــتێکدا‪ ،‬گیانــی مــرۆڤ بــەرەو الوازییەکــی‬ ‫ســەیر دەڕوات‪ .‬مــرۆڤ لــە چوارچێــوەی دەســەاڵتی تەکنەلۆژیــادا‬ ‫تــا دێــت بــەرەو بچوکبونــەوەوە دەچێــت‪ .‬داخوازییــە جەســتەییەکان‬ ‫دەســتیان بەســەر مرۆڤــدا گرتــووە و مــرۆڤ بــە شــێوەیەکی‬ ‫بــەردەوام لــە چوارچێوەیەکــی بچوکــەوە ھەوڵــی بەدەســتھێنانی‬ ‫خەونــە ماددیەکانــی دەدات‪ .‬تەمــەن و ژیانــی دەکاتــە قوربانــی مــاددە‬ ‫پەرســتی‪ .‬لــە ســەردەمێکی وادا گەڕانــەوە بــۆ ھونــەر گرنگــە‪ .‬ھەمــوو‬ ‫کڵێشــەکانی ژیان و کۆمەڵگا ســواو و باون و دۆزینەوەی دەالقەیەک‬ ‫لەنــاو ھونــەردا کــە مــرۆڤ بتوانێــت بەرەنــگاری سیســتەمی قێــزەون‬ ‫و دژە ژیــان و بــەھای ئینســانی ببێتــەوە و دەســتکەوتی مــەزن تۆمــار‬ ‫بــكات‪ .‬ھەرچەنــدە پۆلێــک ھونەرمەنــد دەکەونــە نــاو سیســتەم‪ ،‬ئایدیــا‬ ‫و خەونەکانــی سیســتەم پەرەپێــدەدەن‪ ،‬بــەاڵم لــە ڕاســتیدا ئــەم جــۆرە‬ ‫لــە ھونەرمەنــدان ئــەوەی بەرھەمــی دەھێنــن ناتوانــن لــە کێــچ زیاتــر‬ ‫بێــت‪ .‬لــە بەرامبــەر ئــەوەدا دەســتەیەک لــە ھونەرمەنــدان ھەر بونیــان‬ ‫ھەیــە و دەســەاڵت و سیســتەم ناتوانێــت ڕامیــان بــکات و ھونــەری‬

‫ئــەوان ھەرزانفــرۆش بــکات‪ .‬یــان وەکــو کااڵیــەک مامەڵــەی پێــوە بکات‬ ‫چونکــە گــەر لــە ڕیشــەدا ھونەرێــک لــە پێنــاوی بەکااڵبوونــدا بــەرھەم‬ ‫نەیــەت ئــەوان سیســتەم ناتوانێــت بــە ئاســانی ســەودا و مامەڵــەی‬ ‫پێــوە بــکات‪ .‬ھونەرمەندانــی ئــازاد‪ ،‬ئەوانــەی داکۆکــی لــە ئایدیایــی‬ ‫ڕزگاری دەکــەن ھەمیشــە جۆرێــک لــە ھۆشــیاری بــەرھەم دەھێنــن‬ ‫کــە دژە بــە خــەون و مەیلەکانــی سیســتەم‪ .‬ھەندێــك جــار ڕاســتەخۆ‬ ‫یــان ناڕاســتەوخۆ لــە ڕۆمانــی زۆربــادا کاتێــک زۆربــا خەریکــی‬ ‫گۆزەگەرییــە یەکێــک لــە پەنجەکانــی خــۆی دەقرتێنــێ چونکــە ڕێگــرە‬ ‫لەبــەردەم کارەکەیــدا‪ .‬ھونــەری ڕاســتەقینە قوربانیدانــی گەرەکــە‪.‬‬ ‫ســەما دڵتەنگــی دەڕەوێنێتــەوە‪ .‬زۆربــا کارەکتــەری ســەرۆک لــە نــاو‬ ‫ڕۆمانەکــە فێــری ســەما دەکات و بەیەکــەوە ســەما دەکــەن و زۆربــا‬ ‫ســەنتور لێــدەدات و ســەختییەکانی ژیــان تێدەپەڕێنێــت‪ .‬ڕۆمانــی‬ ‫زۆربــا لــەو ڕۆمانانەیــە دەگەڕێتــەوە بــۆ ئایدیــای ڕزگاری لــە ڕێــگای‬ ‫ھونــەرەوە‪ .‬تەماشــاکردنی ھونــەرە کــە مــرۆڤ لــە ڕێگایــەوە درێــژە‬ ‫بەژیــان دەدات و ســەختییەکانی بەچۆکیــدا ناھێنــن‪ .‬لــە کۆتاییــدا‬ ‫زۆربــا ســەنتورەکەی پێشکەشــی ســەرۆک دەکات کــە ئەمــەش‬ ‫دیســان کۆدێکــی دیكــەی نوســەرە بــۆ ســەیرکردنی ھونــەر وەک‬ ‫ڕێــگای ڕزگاریــی مــرۆڤ‪.‬‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫شۆڕشی کاریکاتۆری‬ ‫کارتۆنییەکانــەدا دەكــەن كــە ئامــاژە بــە گەندەڵــی‪ ،‬ژینگەپارێــزی‪،‬‬ ‫یــان بێــکاری دەکــەن‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬ســەیرێکی ئــەم لینکــە بكــە‬ ‫و بزانــە تــۆ چەنــد لێــی تێدەگەیــت! کارتۆنەکــە بــە نــاوی ژیانــی‬ ‫پشــیلەیەکە كــە چــۆن دەبێتــە پەنــد بــۆ کۆمەڵگایەکــی تــر کــە لــە‬ ‫كوریــدا بەمــە دەڵێیــن بــەرد لــە شــوێنی خــۆی ســەنگینە‪.‬‬ ‫&‪https://www.youtube.com/watch?v=j-4Eng8k9tc‬‬ ‫‪list=PLB0D84A762C0BC1D2‬‬

‫نوسینی‪ :‬میرزا عەلی‬ ‫کاریکاتێــر هونەرێکــی گرافیکییــە و هونــەری گاڵتەجاڕییــە لــە‬ ‫هونــەری وێنەکێشــاندا‪ .‬ئاگادارییەکــە وەیــان بڵێیــن گاڵتەجاڕییــە بە‬ ‫سیســتمی قۆرخکــراو و هەیمەنەكــراو ئیتــر لــە هــەر واڵتێــک بێــت‪.‬‬ ‫كەســی کاریکاتێرســت بیروباوەڕێکــی بــۆ دێــت گاڵتەجــاری بێــت‬ ‫یــان وەك دەوترێــت (قەشــمریات) بــەو ڕژێمــەی کــە بەرپــرس و‬ ‫فەرمانڕەوایــە لــە واڵتێكدا و پێشــێلی مــاف و ئازادییەكانیی مرۆڤ‬ ‫دەكات‪ ،‬كاریكاتێریســتش بــە‬ ‫ڕێــگای کێشــانی وێنــەی کارتۆنــی‪،‬‬ ‫درامــای تەلەفیزیۆنــی (كــە دواتــر‬ ‫بەکورتــی لەبارەیــەوە دەدوێــم)‬ ‫وە یــان مەنەلۆگــەکان (بــۆ نمونــە‬ ‫مەنەلۆگەکانــی صابــر عبدالرحمــن‬ ‫لــە هەولێــر و عزیــز علــي لــە‬ ‫بەغــدا) كــە جــۆرە ســەرنجدانێکە‪،‬‬ ‫تــۆ بــە نوســین دەینوســیت یــان بــە‬ ‫ئاخاوتــن گوزارشــتی لێدەكەیــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــەو بــە وێنــەی کارتۆنــی‬ ‫دەیکێشــێت‪ .‬ئــەم وێنــە کێشــانەش‬ ‫پەیوەندیــی بــە زیرەکــی بینینــەوە‬ ‫هەیــە بــۆ نموونــە تۆ چــۆن دەیبینی‬ ‫ئەوهــا ســەرنج دەنوســیت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئــەو چــۆن دەیبینێــت ئاوهــا وێنــە‬ ‫دەکێشــیت‪ .‬کەواتــە بــەم قســەیە‬ ‫بێــت هــەردوو ســەرنجەکە تــەواوە‪.‬‬ ‫کەواتــە ئــەو کەســە دەبێــت چەنــد‬ ‫بــە هەســت و دیقــەت بێــت‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە ئەگــەر بڕوانیتــە ئــەو‬ ‫ڕەنگــە ســورەی ئــەو وێنەیــە كــە‬ ‫لــە ئــااڵی تورکیــادا هەیــە‪ ،‬ئــەوە‬ ‫مانــای خوێنــی ئــەو ســەربازانەیە‬ ‫کــە بــە هــەزاران کــورد و ‪١٠٠‬‬ ‫هــەزار یونانــی و زیاتــر لــە یــەک ملیــۆن ئەرمەنییــان کوشــت لــە‬ ‫پێنــاو دروســتکردنی ئــەو تورکیایــەی ئیمــڕۆدا‪ .‬ئــەو مانــگ و‬ ‫ئەســتێرەیەش کــە شــەو داهــات لەنــاو خوێنەکــە دیــار بــوو‪ ،‬کەچــی‬ ‫لــە وێنەکــەدا تورکیــا هــەر خــۆی‬ ‫مافورێکــی ڕەنــگ ســور ڕادەخــات‬ ‫لــە ژێــر پێــی تیرۆریســتەکانیدا لــە‬ ‫پێنــاوی لەناوبردنــی کوردەکانــدا‪.‬‬ ‫بــەاڵم لەناوخــۆی تورکیــادا‬ ‫بــە ســتاندەرد مافــوری ســور‬ ‫ڕاناخڕێــت لــە ژێــر پــای هــەر‬ ‫ســەرۆکێک کــە ســەردانی ئــەو‬ ‫ووالتــە دەکات بەڵکــو شــینێکی‬ ‫کاڵــە‪.‬‬ ‫وێنــە‬ ‫جــار‬ ‫هەندێــک‬ ‫کاریکاتێرییــەكان بــێ بەرامبــەرن و‬ ‫تەنهــا بــۆ گالتەجــاڕی و ڕەخنــەی‬ ‫حکومەتــەکان و نادادپــەروەری‬ ‫و گەندەڵییــەكان دەكێشــرێن‪.‬‬ ‫جــاری واش هەیــە كــە ئــەو‬ ‫كاركاتێریســتانە بــە كات كارت‬ ‫بۆدەكــەن‪ .‬بۆنموونــە چەنــد‬ ‫هەرزەکارێــک دەناســم وێنــەت‬ ‫بــۆ دەکێشــن بــەو گۆشــەنیگایەی‬ ‫کــە تــۆ دەتەوێــت (هەڵبەتــە لەنــاو‬ ‫واڵتەكــەی خۆیانــدا) كــە یــەك‬ ‫ســەعات كاركردنیــان بە ‪٣٠‬دۆالرە‪.‬‬ ‫جــاری وەهــاش هەیــە ئەکتــەرە‬ ‫گــەورەکان بەشــداری لــەو فلیمــە‬

‫لەبەشــێکی تــردا فۆتۆگرافــەری وەکــو کەیڤــن کارتــر ئــەو‬ ‫ســەرنجانە بــە وێنــە ئامــاژەی پێــدەکات‪ ،‬لەســاڵی ‪ ١٩٩٣‬ئــەم‬ ‫وێنەیــەی خــوارەوەی گرتــووە لــە خــوارووی ســودان لــە گونــدی‬ ‫ایــود كــە ئــەوکات برســێتی ڕووی لــەو واڵتــە کردبــوو لەســایەی‬ ‫ڕەگەزپەرســتی ئەپارتایــددا‪ .‬وێنەگرەکــەش بــەو مەبەســتە چــووە‬ ‫ئــەوێ و ئاگاداریــان کردبــووەوە کــە نابێــت دەســت لــە هیــچ‬ ‫الشــەیەک بــدات لــە ترســی نەخۆشــیدا‪ .‬بــەاڵم وێنەگرەکــە ئەمــەی‬ ‫بینــی و نەیدەتوانــی یارمەتــی مناڵەکــە بــدات چونکــە ئەویــش لــە‬ ‫نەخۆشــی دەترســا‪ ،‬بۆیــە بەهــەر شــێوەیەک منداڵەکــە بــە گانگۆڵــە‬ ‫خــۆی گەیانــدە ســەنتەرێکی فریاکەوتنــەوە و کارتــر بەدیاریــەوە‬

‫بــوو پاشــان کارتــر جگەرەیەکــی داگیرســاند و دەســتی کــرد بــە‬ ‫گریــان‪ .‬ئەوەبــوو دواتــر و لەلــە ســاڵی ‪١٩٩٤‬دا خەاڵتــی بپلیتــزری‬ ‫پــێ بەخشــرا‪ ،‬بــەاڵم زۆر بەداخــەوە دوای ‪ ٣‬مانــگ لــە وێنەکــە‬

‫خــۆی کوشــت و مناڵەکــەش لــە ‪ ١٤‬ســااڵندا بــە پەتــای مەالریــا‬ ‫گیانــی لەدەســتدا‪ .‬ئەمــە ئــەو وێنەیەیــە کــە بــووە هــۆی کوشــتنی‬ ‫وێنەگرەکــە‪.‬‬ ‫جورێکــی تــر لــە کاریکاتێــر بــە گــروپ دەکریــت وەکــو دراماکانــی‬ ‫کەشــکۆڵ و دەتوانــن لــە ڕێگــەی ئــەو لینكــەوە یەكێــك لــە‬ ‫ئەڵقەكانــی ببینــن‪.‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/watch?v=UPeI‬‬‫‪WcaVJ0‬‬ ‫ئــەم دارامایــە زۆر بــە کرێگیراوەیــی پێــوەی دیــارە چونكــە‬ ‫خەریکــە خەڵــک دەڕژێنــە ســەر شــەقام بــۆ دەربرینــی ناڕەزایەتــی‪،‬‬ ‫كەچــی ئەمــان هەڵدەســتن ئــەو ناڕەزایەتییــە پێــش خەڵکەکــە لــە‬ ‫تەلەڤزیــۆن نمایــش دەکــەن و توڕەیــی خەڵکــی پــێ دادەمرکێننــەوە‬ ‫تەنانــەت ئەمــەم لــە هــەردوو تەلەفیزیۆنــی یەکێتــی و پارتیــدا‬ ‫بەدیکــردووە‪ ،‬کەواتــە ئــەم ئەکتەرانــە داردەســتی ڕژێمەکــەن بۆیــە‬ ‫موچەیــان نابڕێــت وەکــو مــەالکان‪.‬‬ ‫لەالیەکــی تــرەوە دەتوانیــن بڵێیــن کەواتــە جیــاوازی هەیــە لــە‬ ‫نێــوان کارتــۆن و کاریکاتێــر‪ .‬لــە کارتۆنــدا وێنەکــەی دەیدەیتــێ و‬ ‫وێنەکــە دەکێشــێت بــەو نیــازەی خــۆی دەیەوێــت كــە بــە پەلــە و‬ ‫نامۆیــی دروســتی دەکات‪ ،‬یــان‬ ‫هیــچ نەبێــت وا لەخــۆی بــکات‬ ‫وەکــو ماشــێن و گیانلەبەرێــک‬ ‫یــان دیمەنێــک بێــت جــا چەنــد‬ ‫دڵخــۆش بێــت یــان دڵتەزێــن‬ ‫بێــت‪ .‬بــەاڵم کاریكتێریســت‬ ‫وشــەیەکی بــدەرێ بــۆت‬ ‫دەکاتــە وێنــە بــە خەیاڵــی خــۆی‪،‬‬ ‫ئەگەرچــی وێنەکــەی بینــوە‬ ‫پێشــتر یــان وەســفی بــۆ کرابێت‪،‬‬ ‫ئــەو کاتــە ئــەو کاریکاتێرســازە‬ ‫بــە ســەرکەتووترین وێنەکێشــی‬ ‫هەژمــار‬ ‫کاریکاتــۆری‬ ‫دادەنرێــت‪ .‬کەواتــە کاریکاتێــر‬ ‫وەک ئاوێنــەی ڕووداوەکانــە بــۆ‬ ‫کۆمەڵــگا بــەاڵم تەنهــا جیاوازیــی‬ ‫کارەکــەی لەوەدایــە زیادەڕۆیــی‬ ‫دەکات بــۆ نموونــە لــوت و‬ ‫جەناگــەی قەبەتــر دەکات‪.‬‬ ‫لە کاریکاتێرەســازەکانی عێراقدا‬ ‫وەکــو ئەحمــەد فــاح‪ ،‬مرتضــی‬ ‫کارزار و هیثــم راضــي‪ ،‬ئەمانــە‬ ‫هەمیشــە لەژێــر هەڕەشــەی‬ ‫کوشــتن و ســەربڕیندان لەالیەن‬ ‫ملیشــیاکان و حزبەکانــی عێــراق‬ ‫و کەســایەتییە سیاســییەکانیانەوە‪ .‬لــە ســاڵی ‪ ٢٠١٥‬هێرشــێکی‬ ‫تیرۆریســتی کرایــە ســەر ئۆفیســی ڕۆژنامــەی الصبــاح الجديــد‬ ‫لەســەر ئــەوەی وێنەیەکــی کاریکاتــۆری ئایەتواڵڵــە خامنەئــی‬ ‫باڵوکردبــووە لــە بەغــداد‪.‬‬ ‫پێشــتر لــە ســاڵی ‪ ٢٠١٤‬هێــرش‬ ‫کرایــە ســەر ئۆفیســی گۆڤــاری‬ ‫الفکــر (مجلــة الفکــر) لەالیــەن‬ ‫میلیشــیاکانی (جیــش المختــار)‬ ‫ەوە کــە وێنەیەکــی کاریکاتۆریی‬ ‫لەســەر‬ ‫ســەرۆکەکەیانی‬ ‫بەرگــی گۆڤارەکــە باڵوکــردەوە‬ ‫لەالیــەن‬ ‫البتــات)‬ ‫(واثــق‬ ‫وێنەکێــش ئەحمــەد فالحــەوە‬ ‫كــە تاکــو ئێســتاش لــە ترســی‬ ‫هەڕەشــەکاندا لــە ئەندنوســیا‬ ‫دەژی‪ .‬بــەاڵم تاکــو ئێســتاش‬ ‫هــەر وازی نەهێنــاوە و چەنــد‬ ‫وێنەیەکــی مقتــدی الصــدری‬ ‫باڵوکــردەوە بــە کاریکاتێــری‬ ‫کــە جێــی سەرســوڕمانن‪ .‬بــەاڵم‬ ‫بــە داخــەوە مــن تاکــو ئێســتا‬ ‫کاریکاتێرســازێکی کــوردم بــە‬ ‫هەڵکەوتیــش نەدیــوە كــە لــەم‬ ‫شــێوانە بێــت‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪8‬‬

‫جۆراوجۆر‬

‫لێکترازانی چینەکان لە هەرێمی کوردستاندا‬ ‫دلۆڤان جوتیار‬

‫لــە مــاوەی ئــەم چەنــد ســاڵەی دوایــدا جیــاوازی و لێکترازانــی‬ ‫چینایەتــی بــە ڕێژەیەکــی بەرچــاو دەبیندرێــت و بــە شــێوەیەكی زۆر‬ ‫خێراتریــش لــە هەڵكشــاندایە‪ ،‬بەتایبەتتریــش لــەدوای پێشــکەوتنی‬ ‫زیاتــری تەکنەلۆژیــا و بەرهەمــە تەكنەلۆژییەكانــی دەوروبەرمانــەوە‬ ‫كــە جیهانەكەمــان و ژیانــی تایبەتــی چینەكانــی شــەفافتر و ڕوونتــر‬ ‫كردووەتــەوە و چینــەكان ئاشــكراتر بــەر جیــاوازی و جیاكارییــە‬ ‫چینایەتییــەكان دەكــەون‪ .‬زۆر هــۆکار هەیــە کــە ئــەم جیاوازییانــە‬ ‫پیشــان دەدەن وقوڵیــان كردووەتــەوە‪ .‬یەكێــك لــەو بونیــادە‬ ‫ســەرەكییانەی ئــەم قوڵكردنەوەیــەش بوونــی کەرتــی تایبەتــە و‬ ‫هەڵكشــانە خێراكەیەتــی لــە كوردســتاندا‪.‬‬ ‫كەرتــی تایبــەت لــە كوردســتاندا لــەم بوارانــدا گەشــەی زۆریــان‬ ‫پێــدراوە‪ ،‬كەرتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ‪ ،‬كەرتــی تەندروســتی‪،‬‬ ‫نیشــتەجێبوون لەوانــە دروســتكردنی گونــد و شــارە تایبەتــەكان‪ ،‬مۆڵە‬ ‫گــەورەكان كــە زۆرێــك لــە بزنــز و كارە بچــوك و مامناوەنــدەكان‬ ‫هەڵدەلوشــن بــۆ خۆیــان‪ ،‬ئــاو و كارەبــا و لــە ماوەیەكــی نزیكیشــدا‬ ‫پالنــی بەتایبەتیكردنــی ڕێگاوبــان و زۆر خزمەتگوزاریــی دیكــە‬

‫یاسای وەبەرهێنان؛‬

‫دۆستی كەرتی تایبەت و دوژمنی كەرتی گشتی‬ ‫ئیبراهیم عمر‬ ‫بە پێی داتاکانی دەســتەی وەبەرهێنانی کوردســتان لە بەرواری ‪/٨/١‬‬ ‫‪ ٢٠٠٦‬تا بەرواری ‪ ٢٠١٩/١/٣‬وەبەرهێنان بە بڕی ‪٤٦،٠٢٧،٩٦٢،٠٣٢‬‬ ‫ملیــارد دۆالر‪ ،‬پــرۆژەی وەبەرهێنــان ئەنجــام دراوە‪ .‬ئــەو پرۆژانــەی‬ ‫کــە لــە بــوارە جیاجیاکانــدا وەک کارگــە خزمەتگوزارییــەکان و بانــک‬ ‫و نەخۆشــخانەی تایبــەت و کارگــە پیشەســازییە جۆربەجۆرەکانــی‬ ‫چیمەنتــۆ و ئاســن ‪...‬هتــد کــە لەالیــەن دەوڵەتــەوە بــڕی ‪٦٠،٧٨٨‬‬ ‫دۆنــم زەوییــان بــۆ تەرخــان کــراوە‪ .‬ئــەم داتایانــە تەنهــا ئــەو پرۆژانــە‬ ‫دەگرێتــەوە کــە لــەو دەزگایــەدا مۆڵەتیــان وەرگرتووە و ئاســانکارییان‬ ‫بــە پێــی یاســای هاندانــی وەبەرهێنــان بۆکــراوە‪ .‬لــە وەزارەتەکانــی‬ ‫تریشــدا بە تایبەتی گەیاندن و کشــتوکاڵ و وەزارەتی پیشەســازیدا‪....‬‬ ‫لــە ناواخنــی مۆڵەتــی پــرۆژە مۆڵەتپێدراوەکانیانــدا گەلێــک پــرۆژەی‬ ‫تریــش هــەن کــە پــرۆژەی بچــوک و مامناوەنــدن وەک کارگــەی‬ ‫بلــۆک و کارگــەی ئــاوی کانزایــی و ژورە پالســتیکییەکان و ‪...‬هتــد‬ ‫کــە ئــەو پرۆژانــەش ســەرمایەی وەگەڕکەوتنیــان لەســەرو ملیارێــک‬ ‫دۆالرە و لــە هەمووشــی گرنگتــر پرۆژەکانــی وەک پیشەســازیی‬ ‫نــەوت و کۆمپامیــا و پآاڵوتگــە نەوتییــە زەبەالحەکانــی کۆمپانیاکانــی‬ ‫دەســەاڵتن‪ ،‬کــە وەبەرهێنانــی مۆڵەتداریــی بێســنوریان بــۆ كــراوە و‬ ‫لــە نــاو ئــەم لیســتانەی دەســتەی وەبەرهێنانــدا نیــن‪ ،‬و وا پێدەچێــت‬ ‫ئــەو پرۆژانــەش ئەگــەر زیــاد لــە ‪ ٢٠‬ملیــارد دۆالر نەبــن ئــەوا کەمتــر‬ ‫نەبــن‪ .‬ســەرەڕای داتاکانــی بازرگانیکــردن بــە هــاوردەی شــتومەک‬ ‫لــە ڕێگــەی خاڵــە ســنورییەکان و بوونــی جیــاوازی لــە شــاردنەوەی‬ ‫داهاتەکانــی بازرگانیکــردن لەگــەڵ ئێــران و تورکیــادا‪.‬‬ ‫هــەر چاوێــک بــەم چەنــد داتایــەدا بگێڕیــن‪ ،‬ئەوەمــان بــۆ ڕوون‬

‫توشبوویەكی ڤایرۆسی كۆرۆنا بۆ‬ ‫«ڕێچار» دەدوێت!‬ ‫گەرمیان عەزیز‬ ‫کەرتــی تەندروســتی لــە کوردســتاندا بەگشــتی و ناوچــەی گەرمیانیش‬ ‫بەتایبەتــی لــە مــاوەی ئەزموونــی حکومڕانــی کوردیــدا هیــچ‬ ‫دەســتكەوتێكی نەبــووە جێگــەی ئومێــد و دڵخۆشــی نەخۆشــەکان‬ ‫بێــت‪ .‬پێشــتر ســەرهەڵدانی ئــەم ڤایرۆســەش‪ ،‬کەرتــی تەندروســتی‬ ‫زۆر خــراپ بــوو‪ ،‬ئــەم زۆرخراپییــەش زیاتــر کــەی هەســتی پــێ‬ ‫کــرا کــە کەرتێکــی مــردووە خــۆی لــە جێگــەی ئــەوەی کەرتێــک بێــت‬ ‫ژیانــی مرۆڤایەتــی پشــتی پــێ ببەســتێت‪ ،‬لــە باڵوبوونــەوەی ڤایرۆســی‬ ‫کۆرۆنــادا بــوو کــە دەتوانرێــت لــە هــەر نەخۆشــخانەیەکدا یاخــود‬ ‫شــارێکدا ڕۆمانێکــی تراژیــدی لەســەر بنووســرێت هــەر لــە بوونــی‬ ‫حاڵەتــی زۆر و خراپیــی گوزەرانــی نەخــۆش و مردنــی لەنــاکاو و‬ ‫کەمیــی کەرەســتە و نەبوونــی دەرمــان و حوكمــی تاکــڕەوی دکتــۆر‪،‬‬ ‫هەمــوو لــە جــۆری گەورەریــن کارەســات و تاوانــەكان بــوون كــە‬ ‫لەنــاو نەخۆشــخانەکاندا نەخۆشــان ڕوبــەڕووی بوونــەوە و دەبنــەوە‪.‬‬

‫لــە ئــارادان بــۆ داهاتوویەكــی نزیــك‪ .‬ئــەم كــەرت و ســێكتەرە‬ ‫تایبەتانــە بــە جۆرێــك کۆمەڵگایــان جیــا کردووەتــەوە كــە بەتــەواوی‬ ‫بوونەتــە پێوەرێــک بــۆ ڕێــز و ســەنگ و کەســایەتی کەســەکان‪ .‬بــۆ‬ ‫نموونــە‪ ،‬كاتێــك ئــەم كەســایەتییانە‪ ،‬كــە ســەرمایەدار و بازرگانــن‬ ‫و خاوەندارێتــی لــە كۆمپانیــا و كارگەكانــی كەرتــی تایبــەت دەكــەن‪،‬‬ ‫دەبینیــن کــە چــۆن لەالیــە حكومــەت و فەرمانگــە كارگێڕییەكانــەوە‬ ‫كارئاســانی و هــاوكاری دەكرێــن بــۆ ئــەوەی كاروبارەكانیان ئاســانتر‬ ‫ڕاپەڕێنــن‪ .‬لــە كاتێكــدا كــە كەســە هــەژار و كەمدەرامەتەكانــی كۆمەڵــگا‬ ‫پێویســتە بــۆ نوێكردنــەوەی بەڵگەیەكــی پاســپۆرت چەندیــن ڕۆژ بێــن‬ ‫و بچــن و لەســەرەدا بــن بــە گەرمــا وســەرما‪ .‬ئــەو خوێندكارانــەی لــە‬ ‫زانكــۆ و خوێندنــگا تایبەتییــەكان دەخوێنــن فێــری زمــان دەكرێــن و‬ ‫جیاوازییەكــی زۆر لــە خزمەتگوزراییەكانــی خوێندنگــە لەوانــە گەرمــا‬ ‫و ســەرما و چیشــتخانە و پــۆل و شــوێنی خوێندنەكەیانــدا هەیــە‬ ‫كــە ئەمــە كاریگەرییەكــی زۆری لەنێــوان خوێندكارانــی دەوڵەمەنــد و‬ ‫هەژاردا دروســت دەكات لە ڕووی توانا و شــێوازی ژیانكردنیانەوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە نەخۆشــخانەكانیش‪ ،‬هەموومــان دەزانیــن كــە حكومــەت‬ ‫هێنــدە نەخۆشــخانە گشــتی و حكومییەكانــی پەراوێــز خســتووە كــە‬ ‫خەڵــك نەتوانێــت چارەســەر و بایەخێكــی باشــی تەندروســتی لێــوە‬ ‫وەربگرێــت‪ ،‬بۆیــە بــە ناچــاری ســەردانی نەخۆشــخانە تایبەتــەكان‬ ‫یــان نۆرینگــە تایبەتــەكان دەكــەن‪ .‬هــەر كەســێك ئێوارەیــەك بچێتــە‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫شــەقامی ئــۆرزدی لــە ســلێمانی یــان شــەقامی پزیشــكان لــە هەولێــر‪،‬‬ ‫بــۆی دەردەكەوێــت كــە خەریكــە بــە تەواوەتــی شــتك بوونــی نامێنێــت‬ ‫بــە نــاوی نەخۆشــخانەی گشــتییەوە‪ .‬هەمــوو قورســایی و باجــی‬ ‫ئەمــەش خەڵــك دەیــدات و حكومــەت بــە پالنــەوە شــانی خــۆی خاڵــی‬ ‫دەكاتــەوە لــەو بەرپرســیارێتییە‪ .‬ئەمــەش وایكــردووە خێزانێكــی‬ ‫كەمدەرامــەت بــە ئاســان دەســتیان نــەگات بــە چارەســەری پێویســت‪،‬‬ ‫یاخــود دەوڵەمەنــدان وەك چینێــك دەســتیان بــە باشــترین جــۆری‬ ‫چارەســەری تەندروســتی دەگات و هەژارێكیــش خراپتریــن‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئەگــەر هەماشــای شــارەکانی هەرێــم بکەیــن دەبینیــن‬ ‫چەندیــن شــاری نیشــتەجێبون هــەن کــە زۆربەیــان لەشــوێنی‬ ‫ســەرەكی و تایبەتی شــارەكان و دەرەوەی شــارەكاندا دروســتكراون‬ ‫و هەموویــان پەرژیــن كــراون و پاســەوانیان بــۆ دانــراوە و‬ ‫خزمەتگوزارییەكانیشــیان بــەردەوام و باشــترین كوالێتییــە‪ .‬بــەاڵم‬ ‫خەڵكــی ئاســایی ناتوانێــت ببێتــە خاوەنــی خانــوو لەنــاو ئــەم پڕۆژانــەدا‬ ‫چونكــە نرخەكانیــان زۆر بــەرزە‪ .‬هەرچەنــدە ئــەو زەوییانــەی كــە‬ ‫ئــەو كۆمپانیایانــە وەریدەرگــرن لــە حكومــەت بــە بڕێكــی پــارەی زۆر‬ ‫كەمــە‪ ،‬كەچــی بــە نرخێكــی خەیاڵــی دەفرۆشــرێن‪.‬‬ ‫مۆڵەکانیــش بــە هەمــان شــێوە ڕۆڵێکــی بەرچاویــان هەبــووە و‬ ‫هۆکارێكــی ســەرەکی دروســت بوونــی دیــاردەی بەرخــۆری بــووە لــە‬ ‫كۆمەڵــگا ئێمــەدا چونكــە هەمیشــە ڕیكالمــی ســەردانكردنی مۆڵێكــی‬ ‫جــوان و چەندیــن كااڵی ســیحری لەســەر شاشــەی تەلەفیزیۆنەكانــە‬ ‫و ئەمــەش وایكــردووە خێزانــە هــەژارەكان هەســت بــە كەمییەكــی‬ ‫بــۆ ال ‪٩‬‬ ‫زیاتــر بكــەن كاتێــك دەبینــن زۆر شــوێن هەیــە لــە‬

‫دەبێتــەوە کــە بــە تەنهــا حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان وەک نوێنــەر‬ ‫و پارێــزەری بەرژەوەندییەکانــی چینــی ســەرمایەداری کوردســتان‪،‬‬ ‫بەرپــرس نییــە لــە هەلومەرجــی ئێســتا‪ ،‬کــە برســیکردن و بێکارکردنــی‬ ‫خەڵکــی کوردســتان و ئاســتی داڕمانــی ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی‬ ‫بــەدوای خۆیــدا هێنــاوە‪ ،‬بەڵکــو ســەرمایەدار و دەوڵەمەنــد و بەگشــتی‬ ‫چینــی ســەرو کۆمەڵــگاش بەرپرســن لــە هەلومەرجــی خراپــی ژیــان‬ ‫و گــوزەران و چەوســاندنەوەی چینــی بێبــەش و جەمــاوەری‬ ‫فراوانــی پرۆلیتاریــادا و كاركــەردا‪ .‬ئەگــەر دەوڵــەت و بەرپرســی‬ ‫پــارت و ڕێکخــراوە بــۆرژوازی و ســەرمایەدارییەكان بــە ڕوکەشــی‬ ‫شــانازیکردنەکانیان بــە وەبەرهێنانــی نیشــتیمانی ببینینــەوە و تەنهــا‬ ‫وەک پارتــی دز و گەنــدەڵ بیانبینــەوە ئــەوا دەکەوینــە هەڵەیەکــی‬ ‫گــەورەوە کــە ڕەنگبــێ نەتوانیــن لێکدانەوەکانمــان و پراکتیکمــان‬ ‫گرێیەکــی ســەرەکی لــە ئاینــدە بــۆ گۆڕینــی ژیانمــان بکاتــەوە‪ ،‬کــە‬ ‫ئەویــش ڕزگاربونمانــە لــە کۆتوبەنــدی چەوســانەوەی چینایەتــی كــە‬ ‫لــە كوردســتاندا لــە مــاوەی ئــەم دە ســاڵەی كۆتاییــدا بــە شــێوەیەكی‬ ‫زۆر خێــرا و مەترســیدا لــە گەشــەكردندایە‪.‬‬ ‫لــەم هەلومەرجــەدا بــە تایبەتــی‪ ،‬هیــچ شــتێک بــە قــەد کەلێــن و‬ ‫جیاوازیــی نێــوان چینــەکان لــە کۆمەڵگــەی کوردســتاندا زەق‬ ‫نەبووەتــەوە‪ ،‬و لــەوەش ڕوونتــر نوێنەرایەتیکردنــی بەرژەوەندیــی‬ ‫چینایەتــی بۆرژواکانــە کــە چەنــدە فــراوان و لێکهەڵپێکــراوە تەنانــەت‬ ‫بەرژەوندییەکانیــان بــە پێودانگــی جیهانــی و بانکــی جیهانیــش‬ ‫هاندانــی وەبەرهێنانــی چەوســاندنەوەیە‪ .‬بــە نموونــە‪ ،‬تەماشــایەکی‬ ‫کەرتــی تەندروســتی گشــتی بکەیــن‪ ،‬کــە چــی وێرانەیەكــە ســەرەڕای‬ ‫ئــەوەی بەشــێوەیەکی فێڵبازانــە کەرتــی تەندروســتی گشــتیش بووەتــە‬ ‫پرۆژەیەکــی ســەروەت و ســامان کۆکردنــەوە بــۆ دەوڵــەت و هەمــوو‬ ‫پێداویســتییە تەندروســتییەکان و نەشــتەرگەرییەکان بوونەتــە پــارە و‬ ‫بــە خۆڕایــی نەمــاون‪ .‬ئەمانــە وادەكــەن ئــەم كەرتــە بــەرەو داڕمــان‬ ‫و کارەســاتی ترســناک بــڕوات و ئەمــەش زیاتــر لــە باڵوبوونــەوەی‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــادا بــە ڕوونــی دەرکــەوت‪ .‬هەروەهــا هەمــوو ڕۆژێك‬ ‫دەیبینیــن کــە چــۆن نەخۆشــخانە و ناوەنــدە تەندروســتییە تایبەتــەکان‬

‫خەریکــی ڕوتاندنــەوەی گیرفانــی خاڵیــی خەڵکــی کوردســتانن و‬ ‫نەخــۆش ناچــارە ڕویــان تێبــکات و کۆرۆنــا بــووە بە خێــر و بەرەکەت‬ ‫بــۆ بازرگانانــی دەرمــان و پێداویســتیە تەندروســتیەکان و‪ .....‬هتــد‪.‬‬ ‫دەشــتوانین ســەیرێکی نەخۆشــخانە تایبەتەکانــی کوردســتان بکەیــن‬ ‫کــە هــی ســەرمایەدار و دەوڵەمەنــدە زەبەالحەکانــن‪ ،‬چــۆن جمــەی‬ ‫دێــت و بــە پارەیــەک چارەســەر دەکــەن کــە لــە درامــا و فلیمەکانــدا‬ ‫بمانبینینایــە ســەرمان ســوڕدەما و خەفەتمــان بــۆ دەخــوارد‪ .‬خەڵکــی‬ ‫هەژاریــش لەبــەردەم نەخۆشــخانەدا دەکەوێــت لەبــەر نەبونــی‬ ‫خزمەتگوزاریــی گشــتی‪ .‬چینــە دارا و ســەرمایەدارەکان بــە جۆرێــک‬ ‫ژیانمانیــان خســتووەتە ژێــر مەنگەنــەی چاوچنۆکییانــەوە کــە‬ ‫خۆکوشــتن و خۆکــوژی بــە کۆرۆنــا بــووە بــە دیــاردە و ئەوەمــان‬ ‫بــەالوە خۆشــتر بێــت کــە بــە « کۆرۆنــا بمریــن نــەک بــە برســییەتی‬ ‫« ببێتــە قســەی جەماوەرێکــی بەریــن‪ .‬ئــەوەش دەبینیــن كــە چــۆن‬ ‫حکومەتــی بــۆرژواکان پارێــزگاری لــە ســەروەت و ســامان و ژیانــی‬ ‫چینەکەیــان و دامودەزگاکانیــان دەکــەن و لــە خزمــەت ئەوانــدان و لــە‬ ‫جەنگــدان لەگــەڵ ئێمــەدا‪.‬‬ ‫کۆمپانیــا و ســەرمایەدارەکان وەک دەوڵــەت و دامــودەزگا‬ ‫ســەرکوتكەرەکانی بــۆرژوازی و پــارت و ڕێکخراوەکانیــان کــە‬ ‫هەندێکیــان بەنــاوی ئۆپۆزســیۆنەوە بانگەشــە دەکــەن و خۆیــان‬ ‫بــە ڕزگارکــەری کۆمەڵــگا لــە بەرامبــەر بــۆرژوازی دەســەاڵتداردا‬ ‫دەردەخــەن‪ ،‬ئەوانیــش بەشــێکن لــە سیســتەم و كەرەســتەی‬ ‫چەوســاندنەوە و هەلومەرجــی مەینەتبــاری مێژوویــی جەمــاوەری‬ ‫بێبەشــی کوردســتان‪ .‬ئــەو یاســایانەش کــە ڕێکخــراون و وانیشــان‬ ‫دەدرێــت نوێنەرانــی خەڵــک لــە پەرلەمــان دەنگیــان پێــداون‪ ،‬درۆیەکــی‬ ‫شــاخدارە و نوێنەرانــی ئــەم چینــەی بۆرژوازییــە دەنگــی پێــداون و‬ ‫لەپێنــاو پاراســتنی بەرژەوەنــدی ئــەم چینــەی ســەرەوەی كۆمەڵــگادا‬ ‫دانــراون و نموونــە هــەرە دیــار و بەرچاوەکــەی ئــەم یاســایانە‬ ‫یاســای دەســتەی وەبەرهێنانــی کوردســتانە كــە كۆمەڵــگای توشــی‬ ‫دووشــەقبوونێكی مەترســیدار كردووەتــەوە‪.‬‬

‫لەالیەکــی تــرەوە‪ ،‬ئــەوەی بینیومانــە و تێبینیمــان کــردووە لــە‬ ‫نەخۆشــخانەکان جۆرێــک لــە هەرکــەس بۆخــۆی و حكومــدان هەیــە‬ ‫کــە هیــچ لێپرســینەوە و چاودێرییەكــی ڕاســتەقینە بوونــی نییــە‪ .‬بــە‬ ‫ڕاســتی دەركــەوت و پێشــتریش دەمانبینــی كــە هیچ گرنــگ نییە ئەگەر‬ ‫ژیانــی خەڵــک لــە مەترســیدا بێــت و زۆر بێباكــن بەرامبــەر بــە خەڵــك‪.‬‬ ‫ژمــارەی دکتــۆری دڵســۆز بــە پەنجەكانــی دەســت دەژمێردرێــن‪،‬‬ ‫بنەڕەتــی هەمــوو کێشــەکانیش حکومەتــە چونکــە حکومەتێکــی فاشــل‬ ‫ناتوانێــت ئیدارەدانێکــی بــاش پەیــڕەو بــکات‪ .‬هەروەهــا دابەشــکردنی‬ ‫پۆست لەنێوان حزبەکان و ملمالنێ و لێدان لەیەکتر و پشكپشكێنەی‬ ‫حزبــی هۆکارێکــی دیکــەی ئــەم فەشــەلەی حزبــە كــە شــۆڕبووەتەوە‬ ‫بۆنــاو كەرتــە خزمەتگوزراییەكانیــش‪ .‬بــە نموونە‪ ،‬کەرتی تەندروســتی‬ ‫لــە گەرمیــان لەوپــەڕی خراپــی خۆیدایــە و لەوەتــەی حکومەتــی‬ ‫کــوردی هەیــە نەیتوانیــوە ئــەم کەرتــە تاڕادەیەکــی پێویســت چــاک‬ ‫بــکات‪ .‬لــەم بارودۆخــە ناخــۆش و هەستیارەشــدا لــە قەزایەکــی وەکــو‬ ‫کــەالردا کــە ژمــارەی دانیشــتوانەکەی تەنیــا نزیکــەی ‪250‬هــەزار‬ ‫دەبێــت جگــە لــە دەوروبــەری کەچــی خێرخــواز دێــت نەخۆشــخانە‬ ‫دروســت دەکات و ڕۆژ نییــە لــە دەوڵەمەنــد و بــازرگان نەپاڕێنــەوە‬ ‫بــۆ دابینکردنــی کەرەســتە و پێداویســتیی پزیشــکی‪ .‬لــەم کــەالرەدا‬ ‫ئــەو نەخۆشــخانە خێرخوازییــە دروســت نەکرایــە هیــچ جێگەیــەک‬

‫نەبــوو بــۆ نەخــۆش‪ ،‬لــە کوێــی دونیــادا هەیــە بینــای بەشــە ناوخۆیــی‬ ‫خوێنــدكاران بکرێــت بــە نەخۆشــخانەی کۆرۆنــا! ژیانــی نەخــۆش‬ ‫زۆر لــەوە خراپتــرە کــە نەخۆشــە‪ ،‬کێشــەی دکتــۆر و کارمەنــد و‬ ‫کارگــوزار و ئیــدارە و کەرەســتە و زۆر كێشــەی دیكــەش لــەوالوە‬ ‫بووەســتێ كــە پێكــڕا پەیوەســتن بــە هەمــان كێشــەوە كــە لەســەرەوە‬ ‫وەك شكســتی حكومــەت باســمكرد‪.‬‬ ‫خاڵێكیتــر تــر ســەبارەت بــەو دكتۆرانــەی كــە خەفــەن لــە‬ ‫نەخۆشــخانەی کۆرۆنــادا و خــۆم ئەزموونــم كــرد ئــەوە بــوو كــە هــەر‬ ‫ڕۆژێــك دکتۆرێــك خەفــەرە و دێــت کۆمەڵێــك چارەســەر دەنووســێت‬ ‫بــۆ نەخــۆش‪ ،‬بــەاڵم هــەر ڕۆژی دوای ئــەوە كــە دكتۆرێكــی دیكــە‬ ‫خەفــەرە‪ ،‬ئەویــش دێــت کۆمەڵێــك چارەســەری دیكــە دەنوســێت‪.‬‬ ‫هەروەهــا بــۆ فەحصیــش هەمــان شــت بوونــی هەیــە‪ .‬هــەر واڵتێــک‬ ‫کەرتــی تەندروســتی و پــەروەردەی خــراپ بــوو‪ ،‬ئــەو وواڵتــە‬ ‫زووبــێ یاخــود درەنــگ دادەتەپــێ و تووشــی وێرانەیــی و شكســت‬ ‫دەبێتــەوە وەك ئــەوەی ئێســتا لــە کوردســتان بەڕوونــی دیــارە‪.‬‬ ‫ئەمــە جگــە لــە بازرگانــی دەرمــان‪ ،‬جــاران ئەوتــرا لــەدوای نــەوت‬ ‫دەرمــان گەورەتریــن بازرگانییــە‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا پێچەوانــە بووەتــەوە‪،‬‬ ‫ئینجــا ئەوەشــی لــە پشــتی ئــەم بازرگانییــە زەبەالحــەوە وەســتاوە‬ ‫بەرســەكانن‪.‬‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٧/١١( -‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫هەمــوو مێــژووی خــۆی بریتییــە لــە بەكرێگیراوێتــی و ملكەچێتــی بــۆ‬ ‫ناوەندەكانــی دیكــەی وەكــو بەغــداد‪ .‬ئــەم ئاڕاســتەیەش وەك ئاڕاســتە و‬ ‫الیەنەكــەی پێشــتر‪ ،‬هیــچ شــانس و هەلێكــی ســەرکەوتنی زیاتــری نییــە‬ ‫بــۆ الیەنەكــەی پێشــتر بــۆ ڕزگاربوونــی لەگــەڵ دۆســتەکەیدا؛ کــە ئەمــە لە‬ ‫ڕووی ئابــوری و سیاســییەوە هیوابەســتنە بــەو ناوەنــدەی کــە خۆشــی‬ ‫نوقــم بــووە لــە قەیرانێکــی خنکێنــەر و قوڵــدا‪.‬‬ ‫هــەردوو ئاڕاســتەکە هاوبەشــن لەگــەڵ تــەواوی هێــزە بۆرژوازییــە‬ ‫قەیرانگرتووەکانــی تــری وەک پارتــە دینــی و نەتەوەیــی و شــێوە‬ ‫لیبراڵــەکان‪ .‬هەمــوو هەوڵــەکان پێویســتە لــە ڕێــگای ڕزگارکردنــی ئــەم‬ ‫هەلومەرجــەی ئێســتا خۆیــەوە ســەرچاوە بگرێــت‪ ،‬لەکاتێکــدا هەمــوان‬ ‫بــە پێویســتی دەزانــن بگەنــە ڕێــڕەوی ڕزگارکردنــی هەلومەرجــی ئێســتا‪،‬‬ ‫و ڕزگاریــان ببێــت لــە ڕۆچوونیــان لــە بەرامبــەر ئــەو توڕەبوونــە‬ ‫جەماورییــە و نیشــانەکانی ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــە فراوانەکانــدا‪،‬‬ ‫کــە وا دەخەمڵێنرێــت مێــژووی عێراقــی سیاســیی هاوچــەرخ هێزێکــی‬ ‫ڕادیکالــی لــەم شــێوەیەی بەخۆیــەوە نەبینیبێــت‪ .‬ئایــا توانــای ئــەوە هەیــە‬ ‫ســەرلەنوێ ئــەو تارماییــە بگەڕێتــەوە کــە ســەرکردە بۆرژوازییــەکان‬ ‫و ڕژێمەکەیــان لــە ناوەڕاســتی ســەدەی نــۆزدەدا لێــی دەترســان و‬ ‫تۆقیبــوون؟ ‪ .‬ئەمــەش بەبــێ شــک واقعییەتــی پێشــهاتە کۆمەاڵیەتییــەکان‬ ‫و قەیرانــی ئێســتا بۆمــان دەســەلمێنێت‪.‬‬

‫هاتنەبــوون‪ .‬ئــەم بزووتنەوەیــەی گەنجــان و الوانــی خــاوەن ئامانجــی‬ ‫هاوچــەرخ و شۆڕشــگێڕانە و پابەنــد بــە پاراســتنی هێمنانــی‪ ،‬كەچــی‬ ‫هێشــتا ســەدان گەنــج ڕوبــەڕووی ســەرکوت و فێــڵ و راوەدونــان و‬ ‫ڕفانــدن و کوشــتن و برینداربــوون و تۆقانــدن بوونــەوە‪ ،‬و دەســەاڵت‬ ‫دەســتیكرد بــە درۆهەڵبەســتنی ئاشــکرا بــە تۆمەتبارکردنــی ئــەم‬ ‫بزووتنەوەیــە بــە بەکڕێگیــراو و ئاژاوەگێــڕ و تێکــدەر‪ .‬ســەرەڕای‬ ‫الوازیــی ئــەم جواڵنەوەیــە و ســنورداربوونی خەباتەكــەی‪ ،‬بــەاڵم هێــز‬ ‫و توانــا و گەشەســەندنی خــۆی لــە تێگەیشــتنی بابەتییانــە و مادییەتــی‬ ‫دیالەکتیکــی گەشــەی خەباتــی جەماوەرییــەوە وەرگرتبــوو‪ .‬ئەمــەش‬ ‫ئەوەیــە كــە چــەپ لــە کوردســتان و عێراقــدا بــە گشــتی لێــی تێنــاگات‪،‬‬ ‫ئــەو چەپــەی كــە هێشــتا بــە دوای گواســتنەوەی تیۆرەوەیــە لــە دەرەوەی‬ ‫خــودی بزووتنەوەكــە خۆیــەوە بۆنــاو بزووتنەوەكــە‪ ،‬هەروەهــا ویســتی‬ ‫لــە قاڵبدانــی بزووتنەوەكــە بــەو تیــۆرە ئامادەکــراو و ئایدیۆلۆژییــەی‬ ‫كــە خــۆی هەیەتــی‪ .‬یاخــود چەپێكــە كــە ناتوانێــت ئاســۆی شۆڕشــگێڕانە‬ ‫لــەو میكانیــزم و كەرەســتانەدا ببینێتــەوە كــە خــودی بزووتنــەوە‬ ‫واقیعییەكــە دەســتی بــۆ دەبــات؛ كــە ئەمــەش جارێكیتــر گواســتنەوەی‬ ‫ئامــڕاز و میكانیزمــی دەرەكییــە بۆنــاو خــودی بزووتنــەوە واقیعییەكــە كــە‬ ‫شــێوەیەكی میكانیكــی هەیــە نــەك دیالەكتیكــی‪ .‬لــە میانــەی نەبینینــی ئــەو‬ ‫ئاســۆ شۆڕشگێڕییەشــدا لەنــاو بزووتنــەوە واقیعییەكانــدا‪ ،‬ئــەم جــۆرە‬ ‫چەپــە ناچــارە خــۆی مــەاڵس بــدات بــۆ «هەلومەرجــی بابەتییانــەی‬ ‫شۆڕشــگێڕی» تاكــو ڕووبــدات‪ .‬بۆیــە لــەو چاوەڕوانییەشــدا ناچــارە‬ ‫خــۆی «واتــە ئــەو جــۆرە چەپــە» بگەڕێــت بەشــوێن پشــکداریکردن لــە‬ ‫چارەســەرکردن و دەســتكاریكردنی هەلومەرجــە قەیرانگرتووەكانــدا‬ ‫تەنهــا لــە ڕێگــەی بــرەودان بــە تۆڕەکانــی كۆمەاڵیەتییەكانــەوە‪.‬‬ ‫زنجیــرەی خەبــات و تێکۆشــانە بەردەوامــەكان لــە ئەوروپــا و ئەمریــکای‬ ‫التیــن و ڕۆژهەاڵتــی ئاســیا و «بەهــاری عەرەبــی» و هێلــەک زەردەکان‬ ‫و گۆڕەپانــی تەحریــر و لوبنــان و ئەمریــکای التیــن و «ناوچــەی‬ ‫خاڵیــی لــە پۆلیــس» لــە ســیاتیڵ‪ ،‬پێكــڕا ئــەو ماتەوزانــەن کــە جواڵنــەوە‬ ‫جەماوەرییــە شۆڕشــگێڕییەكانی ئــەم ســەردەمەی ئێســتامانی پــێ‬ ‫دەناســینەوە کــە هەڕەشــەی گەڕانــەوەی تارماییەکــە دەکــەن دژ بــە‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری‪.‬‬

‫تەواوکەری (سەروتار)‬ ‫الیەنــەکان هەوڵیانــدا توڕەیــی و ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان لــە دژی‬ ‫دواکەوتــن و کەمکردنــەوەی ‪%٢١‬ی موچــەدا بقۆزنــەوە‪ ،‬كــە بێهــودە‬ ‫لــە ژێــر دروشــمی «دابینکردنــی ســەرچاوەی موچــە لەالیــەن حکومەتــی‬ ‫فیدراڵــەوە لــە جیاتــی وەرگرتنــی موچــە لــە حکومەتــی هەرێــم» شكســتیان‬ ‫هێنــا‪ ،‬و لــە بەرامبەریشــدا الیەنێكــی دیكــە هاتەدەنــگ و هەوڵــی خســتە‬ ‫گــەڕ بــۆ ســنوردارکردنی ناڕەزایەتییــەکان و بــە سیاســیکردنی بیرۆکــەی‬ ‫هەوڵــدان بــۆ گواســتنەوەی موچــە لــە هەولێــرەوە بــۆ بەغــداد و وەســفی‬ ‫ئــەو هەوڵــەی بــە خیانەتــکار و بەکرێگیــراو كــرد و ئــەو دەنگۆیەیــان‬ ‫باڵوكــردەوە كــە الیەنەكــەی دیكــە ئەزمونەکــەی خســتووەتە ژێــر‬ ‫مەترســییەوە و دەیەوێــت ئــەم ئەزموونــەی حكومەتــی هەرێــم لەناوبچێت!‬ ‫ئــەو الیەنەشــی كــە وا نیشــان دەدات گەڕانــەوە بــۆ بەغــداد چارەســەرە‪،‬‬ ‫بــە دڵنیاییــەوە هیــچ چارەســەر و دەرچەیــەك لــەو الیەنــەدا نییــە‪،‬‬ ‫ئەوەنــدە نەبێــت كــە ئەمــە ڕەنگدانــەوەی بێــزاری و توڕەیــی جەمــاوەرە‬ ‫بەرامبــەر بــە حکومەتــی هەرێــم و سیاســەت و گەندەڵییەكانــی و هەمــوو‬ ‫ئاڕاســتەكان‪ .‬ئەمــە لــە الیــەک و لــە الیەکــی تریشــەوە‪ ،‬بــۆ خەڵــك بەهــای‬ ‫ئەزموونــی حكومەتــی كــوردی و هەرێمیــش ئاشــكرابوو کــە هیچــی لــێ‬ ‫نەچنیوەتــەوە جگــە لــە هــەژاری و نــەداری نەبێــت بــە درێژایەتــی ‪٢٩‬‬ ‫ســاڵی ڕابــردوو‪ .‬هەروەهــا ئەزموونــی چەندیــن ســاڵەی ڕابــردوو‪ ،‬ئــەو‬ ‫ئاگاییــە كۆمەاڵیەتییــەی دروســتكردووە كــە گەڕانــەوە بــۆ حكومەتێكــی‬ ‫ناوەنــد كــە خــۆی نقــوم بــووە لــە گەندەڵــی و تائیفەگــەری و سیاســەتی‬ ‫هــەاڵواردن و پشكپشــكێنەدا‪ ،‬ناتوانێــت هیــچ یەكێــك لــە قەیرانــە‬ ‫خنكێنەرەكــەكان چارەســەر بــكات‪ .‬ئــەوەش دیــارە کــە حکومەتــی ناوەنــد‬ ‫خــۆی دەرگیــری کورتهێنانــی بودجەیــە و قەرزارییەکانــی بــە زیاتــر لــە‬ ‫دەیــان ملیــارد دۆالر دەخەمڵێنرێــت‪.‬‬ ‫ئەوانەشــی كــە خەریكــی پیرۆزكردنــی ئەزموونــی کوردســتان و‬ ‫حکومەتــی هەرێــم و «ســەروەری»یەكەی بــوون‪ ،‬ئەوەتــا دەناڵێنــن‬ ‫بەدەســت «کیانێکــی سیاســی و ئابوری»ییــەوە کــە لــە ڕووی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی و واقیعییــەوە تێكشــكاوە و شکســتێکی کارەســاتباری‬ ‫هێنــاوە‪ .‬گاڵتەجاڕییەكــی دیكــە ئەوەیــە ئــەو ئاراســتەیەی كــە دەیەوێــت‬ ‫ئاڕاســتەكەی دیكــە بــە «خیانــەت و جاشــێتی» تۆمەتبــار بــكات‪،‬‬

‫گەڕانەوەی تارمایی!‬ ‫لەگــەڵ بەرپابوونــی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەری‪ ٢٠١٩‬لــە عێراقــدا‪ ،‬بزووتنــەوە‬ ‫ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان بــە شــێوەیەکی گشــتی پێیــان نایــە‬ ‫وەرچەرخانێکــی گرنگــەوە‪ .‬لــە کاتێکــدا ڕزگاربــوون لــە هەژموونــی‬ ‫هێــزە سیاســییەکان و ڕەوتــە بۆرژوازییــەکان هەنگاوێکــی گرنــگ بــوو‪،‬‬ ‫هەوڵدانیــش بــۆ دۆزینــەوەی «دەوڵەتێکــی بچــوک» لــە گۆڕەپانــی‬ ‫تەحریــر و گۆڕەپانەكانــی ڕاپەڕینــی دیكــە لــە شــارەکانی تــری عێراقــدا‪،‬‬ ‫داهێنانــی بزووتنــەوەی هاوپشــتیی جەمــاوەری و دروســتکردنی تابلــۆی‬ ‫خەباتکارانــە و شــکڵ و شــێوەیەک لــە ڕێکخراوبــوون و کاری بــە‬ ‫کۆمــەڵ و کۆمەاڵیەتــی ئەوتــۆ بــوو کــە پێشــینەی نەبــووە‪ .‬ئەمــەش ئــەو‬ ‫ڕاپەڕینــەی جیاکــردەوە لــەو ناڕەزایەتییــە جەماوەرییانــەی کــە پێشــتر‬

‫تەواوکەری (ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی بە دوای چییەوەیە؟)‬ ‫نوێنەرانــی دەوڵــەت و خاوەنکارەکانــەوە‪ ،‬کرێــکاران کۆبکەنــەوە بــۆ‬ ‫ئــەوەی لــەم ڕێگایــەوە وەك گەرمــی پێــو ناڕەزایەتییەکانــی کرێــکاران‬ ‫بپێــون‪ .‬لــە ئێســتادا وەک ســاڵی پاریــش لــە یەکــی ئایــاردا باســمان لــە‬ ‫پــرۆژەی بەرنامــەی ناوچەییــان کــرد بەتایبەتــی عێــراق کــە ھەرێمــی‬ ‫کوردســتان وەک بەشــێک لــە پرۆژەکــە بەشــداری ھەمــان بەرنامــە‬ ‫دەبێــت تاوەكــو ســاڵی ‪ ٢٠٣٠‬کاری بــۆ دەکــەن ئەویــش بەتەواوەتــی‬ ‫لەناوبردنــی کەرتــی گشــتی و گەشــەپێدانی کەرتــی تایبەتــە کــە‬ ‫ئەمــە بەرنامــە و پالنــی نیولیبڕالزمــی پێشوەخت‪-‬شکســتخواردو و‬ ‫تاقیکــراوەی سیســتمی جیھانییــە‪ .‬پرســیارەكە ئەوەیــە ئەگــەر وایــە‪،‬‬ ‫ئــەی بۆچــی ئەمــە دەكــەن و دەیانەوێــت چــی بەدەســت بهێنــن؟‬ ‫ئــەوان باشــدەزانن ئــەم ناوچایــە گیــرۆدەی شــەڕ و کارەســاتی‬ ‫دەیــان ســاڵەی ڕابــردووی حکومەتــە کۆڵۆنیاڵــی و ڕزگاربــووە‬ ‫نیشــتمانییەکانە و دەناڵێنێــت و ھەمــوو وەرەقــە سیاســی و ئابــوری‬ ‫و کۆمەاڵیەتییەكانیــان لــە ئاســتی ناوچەیــی و جیھانیــدا دۆڕانــدووە‬ ‫و شــتێک نەمــاوە تاقینەکرابێتــەوە بــە ھەمــوو جۆرەکانیــەوە ھەر‬ ‫لــە ئینتدابــی داگیرکارانــەی وواڵتانــی ئیمپریالــی ھەتــا حکومەتــە‬ ‫ئاینــی و نیشــتمانی و علمانــی و نەتەوەییــەکان‪ .‬ئێســتا کاتێــک‬ ‫ئەمانــە ھەســتدەکەن وا خەریکــە بەرچــاوی لێڵــی خەڵکــی کرێــکار‬ ‫و زەحمەتکێــش لــە بینینــی کارەکانیــان و دەرەنجامەکانیــان‬

‫ڕۆشــنتر دەبێتــەوە لەبەرامبــەر خەیاڵــی درۆزنانــەی ســەروەرییە‬ ‫نیشــتمانییەکان و مافــی مــرۆڤ و دیموکراســی و بــازاڕی ئــازاد‬ ‫و زۆر شــتی دیكەشــەوە‪ ،‬دیســانەوە بــەم پرۆژانــە و ھێنانــەوە‬ ‫کایــەی پشــتیوانیکردنیان لــە پــرۆژە و کاری فریودەرانــەی بەنــاو‬ ‫ھەرەوەزی کــە ئەمســاڵ بەتایبەتــی ســەد ســاڵ بەســەر یەکــەم‬ ‫بەرنامــە و کاری ئــەم ڕێکخراوەیــە تێپــەڕ دەبێــت کــە ئەمــە ھەر‬ ‫لــە ســەرەتایەوە ھەوڵێــک بــووە بــۆ بەرگرتــن بــە ئەڵتەرناتیڤــی‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی پرۆلیتاریــای جیھانــی لــە بــەردەم کۆمۆنــە یــان‬ ‫شــورا کرێکارییەکانــدا کــە لــە ســەدەکانی نــۆزدە و بیســتدا لەالیــەن‬ ‫کرێکارانــەوە بــۆ دەستبەســەراگرتنی کارگــە و بەرھەمھێنــان و‬ ‫ناوەندەکانــی بەڕێوەدەبردنــە کۆمەاڵیەتییــەكان لەبەرامبەر دەزگاکانی‬ ‫دەوڵەتــی ســەرمایەداری و پەرلەمانــەکان و دەزگا ســەرکوتكەرە‬ ‫پۆلیســی و ســەربازییەکانەوە‪ ،‬کرێــکاران و زەحمەتکێشــان و‬ ‫ســەربازانی نــاڕازی و الوانــی بێــکار و ژنانــی شۆڕشــگێڕ و ســەرجەم‬ ‫ئەندامانــی کۆمەڵگــە بەشــداری ڕاســتەوخۆیان تێداکــرد‪ .‬ئێســتاش‬ ‫ئــەم ڕێکخــراو ەو هێــزە ئیمپریالیســتە جیھانییەکانیــان بۆنــی ئــەوە‬ ‫دەکــەن كــە کرێــکاران جارێکــی تــر دەســبەرنەوە بــۆ ئــەم بزووتنــەوە‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی کــە لــە ئەزموونــی مێژووییــەوە زۆر شــتی تازەتــر‬ ‫و زانیــاری و كەرەســتەی زانســتی و تەکنەلــۆژی و و گەیانــدن و‬ ‫دەستبەســەراگرتنی کۆمەاڵیەتــی بەرھەمھێنــان و خزمەتگــوزاری لــە‬

‫ھەر کاتێکــی تــری مێــژوو زەرورەتــی پەیداکــردووە‪ .‬ئــەو جموجۆلــەی‬ ‫ئــەم ڕێکخراوانــە و کێشــە و قەیرانەکانــی ســەرمایەداری ئەرکــی‬ ‫زیاتــری لەبــەردەم ئێمــەی کرێکارانــدا دانــاوە و نابێــت لێیــان خافڵبیــن‪.‬‬ ‫بۆیــە پێویســتە ئێمــەش خۆمــان ئامــادە بکەیــن بــۆ ئــەو جەنگــەی كــە‬ ‫زۆر دەمێکــە چاوەڕوانــی دەکــەن چونکــە ئــەوان باشــدەزانن بنــی ئــەم‬ ‫گڕکانــە و ســەری گڕکانەکــە ھێنــدە پڕبــووە لــە توڕەیــی لــە ھەر ئــان‬ ‫و ســاتێکدا بێــت دەتەقێتــەوە‪ ،‬جــا ئیتــر بزیســكەی ئــەم چەخماخەیــە‬ ‫لــە کوێرەدێیەکــی ئــەم زەمینــەوە ھەتاوەكــو گەورەتریــن شــارە‬ ‫پیشەســازی و بەخەیاڵدا نەھاتووە خۆشــگوزارانە ســەرمایەدارانەكان‬ ‫دەگرێتــەوە‪ .‬ســەرھەڵدانی کەمتەرخەمــی و بێدەربەســتیی دەوڵــەت و‬ ‫خاوەنــکاران و سیســتمی چینایەتــی و خــەون و خەیاڵــی یەکســانی و‬ ‫کۆمەڵگــەی ئاشــتیخواز و پێکــەوە ژیانــی چینایەتــی لەبــەردەم پەتــای‬ ‫کۆرۆنــادا بــووە تــۆزی بــەردەم ڕەشــەبا و بــە هیــچ دەرچــوو‪ .‬بۆیــە‬ ‫لــە دەرئەنجامــدا جەخــت لــەوە دەكەمــەوە كــە جوڵــەی ڕێكخــراوی‬ ‫كاری نێودەوڵەتــی لــەم كات و ســاتەدا دژ بــە جوڵــەی بزووتنــەوە‬ ‫ناڕەزایەتییەكانــی خەڵــك و كرێكارانــە چونكــە ئــەوان هــەر لــە‬ ‫ســەرەتای دامەزراندنیانــەوە تاكــو ئێســتا دڵیــان لەگــەڵ دڵی سیســتمی‬ ‫ســەرمایەداری و كۆمەڵــگای چینایەتیــدا لێــدەدات و هەرگیــز خەمــی‬ ‫كرێــكار و موچەخــۆر و بێــكار و خەڵكــی هەژاریــان نەبــووە و نییــە‪.‬‬

‫تەواوکــەری بابەتــی‪( :‬كەرتــی تەندروســتی و ڤایرۆســی كۆرۆنــا)‬ ‫تێكچونــی دۆخــی ئابــووری كارمه‌ندانــی ته‌ندروســتی كاریگــه‌ری‬ ‫له‌ســه‌ر باڵوبوونــه‌وه‌ی زیاتــر و زیادبوونــی ژمــاره‌ و ته‌نانــه‌ت‬ ‫زیادبوونــی ژمــاره‌ی مردوانیــش دانــا‪.‬‬

‫ئــه‌و هۆكارانــه‌ی پێشــتر كــ ‌ه باســمانكرد بێمتمانه‌ییه‌كــی وای ال‬ ‫دروســتبووه‌‪ ،‬كــه متمانــه‌ی بــه‌ حكومــه‌ت بــه‌ كه‌رتــی ته‌ندروســتی‬ ‫نه‌مــاوه‌ و سۆشــیاڵ میدیــاش ده‌ورێكــی خراپــی بینــی لــه‌وه‌ی كــه‌‬ ‫ئــه‌م بێمتمانه‌ییــه‌ بــه‌ چاره‌ســه‌ر و دكتــۆر هه‌مــوو شــتێكی تــر‬ ‫دروســتببێت و ئاســتی خۆپارێــزی زۆر دابــه‌زی‪ .‬بــه‌اڵم لــه‌م چه‌نــد‬ ‫هه‌فته‌یــه‌ی پێشــتردا‪ ،‬دوای ئــه‌وه‌ی ژمــاره‌ی مــردوان زیــادی كــرد‬ ‫و بــوو بــه‌ واقعێكــی حاشــاهه‌ڵنه‌گر‪ ،‬و ئیتــر خه‌ڵــك به‌ڕاســتی‬ ‫وه‌ریگــرت‪ .‬مــن پێموایــه‌ تاكــه‌ شــتێك لــه‌م دۆخــه‌دا بكرێــت ئه‌وه‌یــه‌‬ ‫قه‌ره‌باڵخــی كه‌مبكرێتــه‌وه‌ به‌تایبــه‌ت لــه‌و شــوێنانه‌ی كــه‌ داخــراون‪،‬‬ ‫هیــچ نه‌بێــت بــۆ مــاوه‌ی چه‌نــد هه‌فته‌یــه‌ك بــۆ ئــه‌وه‌ی هه‌ڵچوونــی‬ ‫ژمــاره‌كان كه‌مبكرێتــه‌وه‌ وه‌ ئه‌مــه‌ش بــه‌ قازانجــی هه‌مــوو خه‌ڵكــه‌‪.‬‬

‫ئ ـه‌م ئیجرائاتان ـه‌ بكرێــت و خه‌ڵكیــش ئ ـه‌و ڕاســتییه‌ تێگه‌شــتووه‌ ك ـ ‌ه‬ ‫گرنگتریــن شــت لــه‌ ئێســتادا به‌كارهێنانــی ماســكه‌ و پاراســتنی ‪2‬‬ ‫مه‌تــر دووری ـه‌ ل ـه‌ نێــوان خه‌ڵكــدا‪ .‬ئه‌وان ـه‌ی دێن ـه‌ ده‌ره‌وه‌ هه‌وڵبــده‌ن‬ ‫ماســك بكــه‌ن و ئــه‌وه‌ی پێــی ده‌وترێــت مــه‌ودای كۆمه‌اڵیه‌تــی‬ ‫په‌یڕه‌ویلێبكرێــت‪ .‬وه‌ ته‌نهــا چــاره‌ش خۆپاراســتنه‌ ئه‌وه‌شــی‬ ‫ئێســتا لــه‌ كوردســتان ده‌گوزه‌رێــت بــه‌ قه‌ناعه‌تــی مــن خه‌ڵــك لــه‌‬ ‫نه‌خۆشــییه‌كه‌ تێگه‌شــتووه‌‪ ،‬خه‌ڵــك خــۆی ده‌پارێزێــت‪ ،‬ڕێــژه‌ی‬ ‫به‌كارهێنانــی ماســك زیادبــووه‌‪ .‬خه‌ڵــك خــۆی خــۆی كه‌ره‌نتینــه‌‬ ‫ده‌كات و خــۆی جیاده‌كات ـه‌وه‌ هه‌تــا هه‌رخۆیــان ته‌شخیســی خۆیــان‬ ‫ده‌كــه‌ن و چاره‌ســه‌ریش وه‌رده‌گــرن‪ .‬ئه‌مانــه‌ش بۆخۆیــان جۆرێــك‬ ‫لــه‌ ئیجابیاتیــان تێدایــه‌‪.‬‬

‫تەواوکەری بابەتی‪( :‬لێکترازانی چینەکان لە هەرێمی‬ ‫کوردستاندا)‬

‫دەدرێــن‪ ،‬بــەاڵم لــە ڕاســتیدا ئــەوە بۆ شــاردنەوەی ڕووی ڕاســتەقینەی‬ ‫ئــەو ژیانەیــە کــە زۆرینــەی تاکــەکان تێیــدا دەژیــن و خــەون بــە‬ ‫مافەکانــی خۆیانــەوە دەبینــن‪ .‬ئــەم كۆمەڵگایــەی كــە پێیدەوترێــت‬ ‫پێشــكەوتوو كۆمەڵگایەكــە پــڕ لــە جیــاكاری و دژیەكــی‪ .‬بۆیــە مــن لــە‬ ‫كۆتاییــدا بــەم پرســیارانەوە كۆتایــی بــەم نوســینەم دێنــم‪ .‬ئایــا بۆچــی‬ ‫دەبێــت‪ :‬خێزانێكــی كەمدەرامــەت نەتوانــن وەك دەوڵەمەنــدان دەســتیان‬ ‫بــە هەمــان چارەســەری گونجــاوی پزیشــكی بــگات‪ ،‬بــۆ ئــازاری‬ ‫دەوڵەمەندەكــە زیاتــرە یــان كەســایەتی و بەهاكــەی گەورەتــرە؟ ئایــا‬ ‫بۆچــی خێزانــە ئاســاییەكان تــا ئێســتاش كێشــەی كارەبــا و ئــاو و‬ ‫ســەوزایی و زۆر خزمەتگوزاریــی دیكــە هەیــە‪ ،‬كەچــی شــار و گونــدە‬

‫تایبەتــەكان ئــەم كێشــانەیان نییــە‪ ،‬بــۆ خێزانێكــی كەمدەرامــەت گەرمــا‬ ‫و ســەرمای نابێــت و پێویســتی بــە ســەوزایی نییــە؟ بۆچــی منداڵــی‬ ‫ســەرمایەداران و بەرپرســان لــە باشــترین خوێندنــگا و زانكۆكانــدا‬ ‫بخوێنــن و منداڵــی خەڵكــی ئاســایی لــە خراپتریــن خوێندنــگا و زانكــۆدا‪،‬‬ ‫بــۆ مندااڵنــی ئاســایی شایســتەی فێربوونێكــی بــاش نیــن؟‬ ‫ئــەم جیاكارییانــە لــە هەمــوو بوارەكانــدا دروســتكراون و تــا‬ ‫دێتیــش گەورەتــر دەكرێــن‪ .‬ئەگــەر بزووتنــەوەی خەڵكــی نــاڕازی و‬ ‫ســتەملێكراوی كۆمەڵــگا نەجوڵێــت و ئــەم سیاســەتانە ڕەتنەكاتــەوە‪،‬‬ ‫ئــەوا بارودۆخــی ژیانیــان تــا دێــت خراپتــر و قورســتر دەبێــت‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬پێتــان وایـ ‌ه كارێــك لـه‌م دۆخـه‌دا زه‌روربێــت بكرێت بــۆ تێپه‌ڕاندنی‬ ‫ئـه‌م دۆخـ ‌ه و كه‌مكردنـه‌وه‌ی ژمــاره‌ی توشــبووان و قوربانیان چیه‌؟‬ ‫د‪.‬كامــه‌ران‪ :‬خــۆی لــه‌ ئێســتادا ژمــاره‌ی نه‌خــۆش و حاڵه‌تــه‌كان‬

‫زیادبــوون و لــه‌ هه‌ڵچوونــی به‌رده‌وامیشــدایه‌‪ ،‬ئــه‌م زیادبوونــی‬ ‫ژماره‌یــه‌ش پلــه‌ی مه‌ترســیدارێتی نه‌خۆشــییه‌كه‌ زیــاد ده‌كات‪،‬‬ ‫مه‌ترســی مــردن زیاتــر ده‌كات‪ .‬خه‌ڵكیــش لــه‌ به‌رئه‌نجامــی هه‌مــوو‬

‫كۆمەڵــگادا كــە بــۆ ئەمــان نییــە‪ ،‬یــان شــوێنی كڕینــی ئەمــان بــەردەم‬ ‫مزگەوتــی گەورەیــە كــە قەرەباڵــەغ‪ ،‬تێكــڕژاو و ژاوەژاوە كەچــی‬ ‫شــوێنی خێزانــە دەوڵەمەنــد و دارایــی مامناوەنــدەكان مۆڵەكانــە‪.‬‬ ‫ئــەم جیاکارییانــە کــە بــەو جــۆرە تەشــەنەیان کــردووە و ناونــراوە‬ ‫شارســتانیەتی نــوێ لەســەر حســابی هــەژارەکان و گەڕەکــە‬ ‫هەژارنشــینەکان ڕوکارێکــی جــوان پیشــان دەدەن کاتــێ لە تەلەفیزیۆن‬ ‫ســەیریان دەکەینــو وەک جوانتریــن و بــێ کێشــەترین ناوچــە پیشــان‬

‫الپەڕە‬

‫‪10‬‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫الوان‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫چوار شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢٠/٧/١١‬‬

‫ژمارە‪)٧( :‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫دۆخی گەنجان لە كوردستاندا‬

‫ڕەگــەزی مێینــە و کەمبونــی گەنــج كــە لەوانەشــە ببیــن بەیەکێــک‬ ‫لــە دواکەوتوتریــن واڵتەکانــی جیهــان هەرچەنــد ئێســتا ئاســتی عێــراق‬ ‫زۆر لــە خوارەوەیــە لــە ڕووی خۆشــگوزەرانی و پێشــكەوتنەوە‪.‬‬

‫وەك هەمــوان ئــاگادارن كاراتریــن و پــڕ وزەتریــن تەمــەن و توێــژی‬ ‫هــەر كۆمەڵگایــەك بریتییــە لــە گەنجــان‪ .‬گەنجــان بــە تەنیــا بــە دوای‬ ‫خەونــی داهێنەرانــەی تایبەتیــی خۆیانــەوە نیــن‪ ،‬بەڵكــو مێــژووی‬ ‫دوور و نزیــك ئەوەمــان بــۆ پشتڕاســت دەكاتــەوە كــە هەمیشــە وەك‬ ‫وزەیەكــی شۆڕشــگێڕانە لــە بزووتنــەوە ناڕەزایەتییەكانــی ناو مێژوودا‬ ‫جواڵونەتــەوە و خەونێكــی كۆمەاڵیەتییــان هەبــووە بــۆ جیهانێكــی نــوێ‬ ‫و ئــازادی و دادپــەروەری‪ .‬بۆیــە «ڕێچــار» بــە گرنگــی زانــی لــەم‬ ‫ژمارەیــەدا و لــەم دۆخــە خەون‪-‬كــوژەی گەنجانــدا‪ ،‬كۆمەڵێــك گەنــج‬ ‫بدوێنێــت لەبــارەی ژیــان و هەلومەرجــی كار و داخوازییەكانیانــەوە‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬گەنجــان زۆر كات ڕۆڵێكــی گرنگیــان لــە مێــژووی شۆڕشــەكان و‬ ‫ئاڵوگــۆڕە مەزنەكانــدا گۆڕیــوە‪ .‬ئایــا تــۆ وەكــو گەنجێــك و لەگــەڵ هــاوڕێ‬ ‫و نزیكەكانتــدا بیرتــان لــەوە كردووتــەوە ببنــە هێزێكــی كاریگــەری نــاو‬ ‫كۆمەڵــگا بــۆ ئاڵوگــۆڕ و ڕاپەڕینێــك كــە لەبەرژەوەندیــی گشــتیدا بێــت‬ ‫چونكــە هەموومــان ئــەوە دەزانیــن دەســەاڵتی گەنــدەڵ و دیكتاتــۆر هەرگیز‬ ‫خــۆی نــاڕوات؟‬ ‫ئــاالن‪ :‬لــە مێــژوی هەمــوو واڵتەکانــدا دەســەاڵتێکی دیکتاتــۆر‬

‫ئا‪ :‬دیاكۆ مەریوان‬

‫(‪)١‬‬

‫ڕێچار‪ :‬ئایا تەمەن و پلەی خوێندنتان چەندە و دانیشتووی كوێن؟‬ ‫گەنجێــك‪ :‬مــن نــاوم (ئــاالن شــێرکۆ حســێن)ە و دانیشــتوی شــاری‬

‫ســلێمانیم و خوێنــدکاری قۆناغــی دوانــزەی ئامادەیــم‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا كارتــان هەیــە؟ ئەگــەر كارتــان هەیــە‪ ،‬دۆخ و كــرێ و موچــەی‬ ‫خۆتــان و گەنجــان بــە گشــتی چــۆن دەبینــن؟ ئەگەریــش بــێ كارن‪ ،‬ئایــا‬ ‫هەســتەكەیت كێشــەكانی بــێ كاری چییــە كــە ئێــوە و گەنجــان بــە گشــتی‬ ‫ڕوبــەڕووی دەبنــەوە؟‬ ‫ئــاالن‪ :‬نەخێــر بێــکارم‪ ،‬تــۆ ئەگــەر بێیــت تەماشــەیەکی واڵتانــی دنیــا‬

‫بکەیــت دەبینیــت هەمــو تاکێکــی کۆمەڵــگا تاكــو قۆناغەکانــی خوێنــدن‬ ‫تــەواو دەکات ژیانــی بــۆ مســۆگەر کــراوە و دوای تەواوکردنــی‬ ‫خوێندنیــش حکومــەت دەیخاتــە ســەر کار‪ .‬بــەاڵم لــە واڵتێکــی وەک‬ ‫عێراقــدا بــە گشــتی و هەرێمــی کوردســتان بەتایبەتــی ســەڕەڕای‬ ‫دابیــن نەکردنــی ژیانێکــی مســۆگەر‪ ،‬كەچــی هیــچ هەلێکــی کاریــش‬ ‫ناڕەخســێنێت‪ ،‬لــە کاتێکــدا جیهــان کۆکــن لەســەر ئــەوەی توێــژی‬ ‫گەنجــان بڕبــڕەی پشــتی کۆمەڵــگان‪ .‬گەنجــان لەم واڵتەدا دابەشــكراون‬ ‫بەســەر دوو چینــدا‪ :‬چینــی دەوڵەمەنــد و چینــی هــەژار ‪ .‬چینــی‬ ‫دەوڵەمەنــد لــە خۆشــترین ژیانــدا دەژیــن و چینــی هەژاریــش وێــڕای‬ ‫نەبوونــی کار كەچــی هیــچ ســەقامگیرییەك بوونــی نییــە‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬عێــراق بەپێــی ئامــارە جیهانییــەكان بــە یەكێــك لــە گەنجتریــن‬ ‫واڵتــان دادەنرێــت چونكــە ڕێژەیەكــی زۆری لــە گەنجــان هەیــە كــە ئەمــە‬ ‫خاڵێكــی زۆر بەهێــزی هــەر واڵتێكــە لــە ڕووی ســەرچاوەی مرۆییــەوە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫لــە هەمــان كاتــدا ڕێژەیەكــی زۆر بــەرزی مەترســیداری بــێ كاری لەنــاو‬ ‫گەنجانــدا هەیــە‪ .‬ئەمــە چــۆن چــۆن دەبینیــت؟‬ ‫ئــاالن‪ :‬وەک لــە خاڵەکــەی سەرەوەشــدا ئامــاژەم پێکــرد‪ ،‬گەنجــان‬

‫بڕەبــڕەی پشــتی کۆمەڵــگان‪ .‬لــە واڵتێکــی وەک عێراقــدا هیــچ هەلێکــی‬ ‫کار ناڕەخســێت و گــەر بــەدوای ئامارەکانــدا بگەڕێــی دەبینــی ڕێــژەی‬ ‫خۆکوشــتن لــەم واڵتــەدا لەچینــی گەنجانــدا بەرزتریــن ئاســتی هەیــە‬ ‫بەهــۆی نەبونــی کار و فشــاری دەرونییــەوە‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬پێشــتر گەنجــان داوای هەلــی كار و موچــە و زۆر داواكاری دیكــەی‬ ‫سیاسیشــیان هەبــوو‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا دەســەاڵت وایكــردووە لــە گەنجــان بــە‬ ‫كارێكــی پشــت شــكێنی ‪ 8‬كاتژمێــرە ڕازی بــن بــە تەنیــا ‪ 200‬هــەزار دینــاری‬ ‫عێراقــی و تەنانــەت زۆرینــەی گەنجــان ئەمەشــیان دەســتناكەوێت‪ .‬ئایــا‬ ‫ئەمــە چــۆن دەبینیــت؟‬ ‫ئــاالن‪ :‬لەهەمــو واڵتەکانــدا کارکردنــی هەشــت کاتژمێــر ســتانداردە و‬

‫لــەو ڕێژەیــە زیاتــر نییــە‪ ،‬بــەاڵم موچــەی کەمینەیــان لــە ‪ 500‬دۆالرەوە‬ ‫دەســت پێــدەکات ‪ .‬بەڵــێ‪ ،‬ئێمــە لــە ڕابــرودودا چەندیــن جــار هاتوینەتــە‬ ‫ســەر شــەقام و داوای هەلــی کارمــان کــردووە بەهــۆی بێكارییــەوە‪،‬‬ ‫كەچــی دەســەاڵت لەجیاتــی ئــەوەی وەاڵمــی داخوازییكانمــان بداتــەوە‬ ‫بــە نــاوی تێکدانــی ســەقامگیریی واڵت زیندانــی کرایــن و دەمکوتکراین‪.‬‬ ‫گــەر هەلــی کار لێــرە بڕەخســایە و ژیــان ئــارام بوایــە ئــەوا زۆرتریــن‬ ‫ڕێــژەی کۆچکردنمــان نەدەبــوو بــۆ دەرەوەی واڵت‪.‬‬

‫ڕێچــار‪ :‬ژمــارەی خۆكــۆژی و ئاســتی ڕەشــبینی لەنــاو گەنجانــدا لــە‬ ‫بەرزبوونەوەدایــە و زۆرینــەی ئەوانــەی لــەم ماوەیــەدا پەنایــان بردووتــەوە‬ ‫بــەر خۆكــوژی ئاماژەیــان بەبــێ كاری و هــەژاری كــردووە‪ .‬ئایا هەســتەكەیت‬ ‫ئەمــە چارەســەرە؟‬ ‫ئاالن‪ :‬وەک لە ســەرەوە ئاماژەم بەم خاڵە دا‪ ،‬لە ڕووی چاڕەســەرەوە‬

‫دەســەاڵت هیــچ چارەســەرێكە پــێ نییــە و لــە چەنــد ســاڵی ئاینــدەدا‬ ‫دەرئەنجامــە خراپەکانــی دەبینیــن لەوانــە بەرزبونــەوەی ڕێــژەی‬

‫لەالیــەن چینــی گەنجانــەوە ڕوخێنــراوە‪ .‬بــۆ ئێســتا‪ ،‬خۆپیشــاندان‬ ‫و ڕاپەریــن ســودی نییــە لــە واڵتێکــی وەک عێراقــدا لــە کاتێکــدا‬ ‫گەنجیــان کــردووە بــە دوو بەشــەوە‪ .‬بەشــێکیان دێنــە ســەر شــەقام‬ ‫و داوای مافەکانیــان دەکــەن و بەشیکیشــیان بــە هەڵخەڵەتاندنیــان‬ ‫لەالیــەن دەســەاڵتدارانەوەو پاشــان ئەمانیــش دژ بــە گەنجانــی دیكــە‬ ‫دەوەســتنەوە‪ .‬لەکۆتایــدا دەڵێــم‪ :‬ژیــان لێــرە یــەک ڕۆژی واتــە یــەک‬ ‫ســەدە لــە مــەرگ ‪.‬لێــرە‪ ،‬لــە فرۆشــگاکاندا ڕۆژانــە تــاوان دەفرۆشــرێ‬ ‫و شــەوانیش ڕیــکالم بــۆ ویــژدان دەکرێــت كــە ئەمــە دژ یەكییەكــی‬ ‫گەورەیــە و كۆمەڵــگا هەڵدەوەشــێنێتەوە‪.‬‬

‫(‪)٢‬‬

‫یەكێكی دیكە لەو گەنجانە كە ناوی «دەریا محمد»ە بەو شێوەیەی‬ ‫خوارەوە وەاڵمی پرسیارەكانی سەرەوەی دایەوە‬

‫• دەریــا محمــد‪ 26 ،‬ســاڵ‪ ،‬دانیشــتوی کۆیــە‪ ،‬بکالۆریــۆس لــە یاســا‪.‬‬ ‫ئێســتا خوێنــدکاری ماســتەرم لــە بەشــی یاســای گشــتی و هەروەهــا‬ ‫موعیــدی یاســام لــە زانکــۆی کۆیــە‪.‬‬ ‫• وەك خــۆم کارم هەیــە و لــە وەزیفــەی گشــتی خزمــەت دەکــەم‪،‬‬ ‫بــەاڵم بــە گشــتی کێشــەی گەنــج لــە واڵتــی ئێمــەدا نەبوونــی هەلــی‬ ‫کار و نەبونــی دەرفەتــی کارە‪ ،‬ئــەوە جگــە لــەوەی ئەگــەر کاریــش‬ ‫هەبێــت بەهــۆی بوونــی قەیرانــی دارایــی و دابەشــنەکردنی مووچــەوە‬ ‫وایکــردووە ڕێــژەی داهاتــی تــاک ئێجــگار کــەم بێتــەوە‪ .‬ئەوانــەی‬ ‫لــە وەزیفــەی گشــتیدا کار دەکــەن بــە دوومانــگ مووچەیــەک‬ ‫وەردەگــرن و ئەوانەشــی لــە کەرتــی تایبەتــن ئیشــیان ڕاوەســتاوە‪.‬‬ ‫ئەوانەشــی کاری ئــازاد دەکــەن لــە بازاڕەکانــدا‪ ،‬کار و کەســابەتیان‬ ‫نزمبوونەوەیەكــی بەرچــاوی بەخۆیــەوە بینیــوە و بگــرە بەشێکیشــیان‬ ‫توشــی زەرەری گــەورە بوویــن‪ .‬بــە حوکمــی ئــەوەی حکومــەت پــارە‬ ‫ناخاتــە بازاڕەکانــەوە‪ ،‬بۆیــە بــە گشــتی ڕەوشــی کار و دەرفەتــی کار‬ ‫و گوزەرانــی گەنــج لەوپــەڕی خراپیدایــە‪.‬‬ ‫• گەنجــان لــە واڵتــە پێشــکەوتووەکان پێناســە دەکرێــن بــە ســەروەتی‬ ‫نیشــتمانی‪ ،‬پێناســە دەکرێــن بــە بڕبــڕەی پشــتی واڵت‪ ،‬بــەاڵم لەگــەڵ‬ ‫ئــەوەی کۆمەڵــگای عێراقــی و هەرێمی کوردســتانیش کە کۆمەڵگایەکی‬ ‫گەنجــە و ڕێــژەی گەنــج زۆرترینــە بــەاڵم زۆرتریــن ڕێــژەی بێکاریشــی‬ ‫تێدایــە‪ .‬هۆکارەکانیــش زۆرن لەوانــە ئیفلیجکردنــی دامودەزگاكانــی‬ ‫دەوڵــەت و كەرتــی گشــتیی حكومــی‪ ،‬قۆرغکردنــی کەرتــی حکومــی‬ ‫و تایبــەت لەالیــەن حزبــە دەســەاڵتدارەکانەوە‪ ،‬پشــگیری نەکردنــی‬ ‫گەنجــان بــۆ دەســتگرتنیان و پێدانــی قــەرزی بچــوک پێــان‪ ،‬نەبوونــی‬ ‫پەیمانــگای پیشــەیی بــۆ پێگەیاندنــی ئــەو گەنجانــەی کــە خــاوەن توانای‬ ‫پیشــەین‪ .‬لــە واڵتــە ئەوروپییەكانــدا بەهــۆی ئــەوەی ڕێــژەی کەســانی‬ ‫بەســااڵچو زۆرە بۆیــە زۆرینــەی جــار لــە لێدوانەکانیانــدا ئامــاژە بــەوە‬ ‫دەدەن پێوســتە میکانیزمێــک بدۆزنــەوە بتوانــن ڕێــژەی گەنــج بــەرز‬ ‫بکەنــەوە بــۆ هەبوونــی دەســتی کار‪ ،‬بــەاڵم لــە واڵتــی ئێمــەدا گەنــج و‬ ‫دەســتی کار هەیــە بــەاڵم حکومــەت موئەسەســە و دامــەزراوە نیــە‪.‬‬ ‫ئــەوەش بەهــۆی بوونــی حــزب و گروپــی گەورەتــر لــە حکومــەت کــە‬ ‫تەحەکــوم بــە حکومــەت و دامــەزراوەکان دەکــەن‪ .‬لەگــەڵ هەمــوو‬ ‫ئەمانەشــدا خاوەنــی وەزارەتــی کاریــن‪ ،‬بــەاڵم مــن پێموایــە پێوســتمان‬ ‫بــە وەزارەتــی بــێ کارییــە ‪.‬‬ ‫• ئەمــە دەگەرێتــەوە بــۆ ئــەوەی کــە حزبــە دەســەاڵتدارەکان بــە‬ ‫بەرنامــە خەڵکیــان بــێ ئومێــد و برســی کــرد‪ .‬داواکاریــی خەڵــک لــە‬ ‫ســاڵی ‪ 2011‬ڕووخانــی حکومــەت بــوو‪ ،‬داواکاری خەڵــک لــە ئێســتادا‬ ‫كــە ‪ 2020‬پێدانــی مووچەیــە لــە کاتــی خۆیــدا‪ .‬ئەمــە جۆرێکــە لــە‬ ‫سیاســەتی ماکیاڤیڵییانــە و برســیکردنی خەڵــک‪ ،‬هۆکارەکەشــی ئەوەیــە‬ ‫دەیانەوێــت خەڵــک دوایــان کەوێــت و درێــژە بــدەن بــە حکمڕانییــە‬ ‫شکســتخواردووەکەیان‪ .‬ئــەوە لەالیــەک و لەالیەکــی تریشــەوە ئێمــە‬ ‫هێــزی ئۆپۆزســیۆنی راســتەقینەمان نییــە کــە پاڵپشــتی لــە خەڵــک‬ ‫بــكات‪ ،‬زۆرینــەی حزبــە ئۆپۆزســیۆنەکان ئــەو جورئــەت و توانایەیــان‬ ‫نییــە پێشــرەوی خەڵــک بــن‪.‬‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫• خۆکوشــتن و جێهێشــتنی واڵت هیــچ کاتێــک چارەســەر نییــە‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫هەڵهاتنــە لــە واقــع‪ ،‬ئەوانیــش هــەر ئەوەیــان دەوێ کــە ئیــرادەی گەنــج‬ ‫تێكبشــکێنن‪ ،‬بــەاڵم دەبــێ گەنــج زۆر بەهێزبــێ‪ ،‬لەجیاتــی بیرکردنــەوە‬ ‫لــە خۆکوشــتن یــان ڕێــگای تــر بیــر لــەوە بکاتــەوە ڕووبــەڕووی ئەوانە‬ ‫بێتــەوە کــە قوتیــان بریــوە و ژیانیــان لێتــاڵ کــردووە‪ .‬گەنجــان پێگــە‬ ‫و کاریگەریــی گەورەیــان هەیــە‪ ،‬بۆیــە دەبێــت هەوڵبــدەن ئــەو پێگــە و‬ ‫کاریگەرییــەی خۆیــان بســەلمێنن و ســودی لێوەربگــرن‪.‬‬ ‫• بێگومان ڕاستە‪ ،‬گەر سەیرێکی مێژوو بکەین دەبینین گەنجان ڕۆڵی‬ ‫ســەرەکییان هەبــووە لــە شــۆرش و ڕاپەرینەکانــدا‪ .‬شۆرشــی فەڕەنســی‬ ‫ســەرەتا ‪ 17‬گەنــج بــوون كــە پالنیــان بــۆ دانــا و هەڵیانگیرســاند‪ .‬بۆیــە‬ ‫دەبێــت گەنجــان لــە جیاتــی ســەرلەقاندن و کۆبوونــەوە لــە گازینــۆ و‬ ‫کافتركانــدا‪ ،‬ببنــە هێزێکــی کاریگــەر‪ ،‬بــەش بــە حاڵــی خۆشــم پێموایــە‬ ‫تاڕادەیەکــی بــاش ڕۆڵــم هەبــووە لە هۆشــیارکردنەوەی دەوروبەرەکەم‬ ‫بــە نوســین و وتــار و توێژینــەوە و ســیمنارەکانم‪ .‬ئــەوە جگــە لــەوەی‬ ‫ڕۆڵــی ســەرەکیمان هەبــووە لــە بەرێوەبردنــی چەندیــن خۆپیشــان‬ ‫وگردبوونــەوە و دروســتکردنی گروپــی فشــار و چەندیــن چاالکیــی‬ ‫دیكــەدا‪ .‬پێشــموایە كــە دەبێــت هەموومــان پێكــەوە ڕۆڵمــان هەبێــت لــە‬ ‫هەمــوو ئــەو فشــار و چاالکییانــەی کــە لەپێنــاو بەرژەوەندیــی گشــتیدایە‬ ‫و دژی نادادپەروەریــن ‪.‬‬

‫(‪)٣‬‬

‫كۆتا گەنج كە بۆ ڕێچار دوا بەم شێوەیە‬ ‫وەاڵمی پرسیارەكانی سەرەوەی دایەوە‬

‫مــن ڕەیانــم و تەمەنــم وا دەبێتــە نــۆزدە ســاڵ و دانیشــتوی قــەزای‬ ‫شــارەزورم‪ .‬خوێنــدکاری زانکــۆی ســلێمانیم‪ ...‬لــە ئێســتادا تەنهــا‬ ‫خوێنــدکارم و هیــچ کارێکــی دیكــەم نییــە‪ .‬هــەروەک ئاماژەتــان‬ ‫پێــداوە عێــراق واڵتێکــە ڕێــژەی گەنجــی زۆرە و لەگــەڵ ئەوەشــدا‬ ‫ڕێــژەی بێــکاری تێیــدا بــەرزە‪ .‬ئەمــەش چەنــد هۆکارێکــی هەیــە‪،‬‬ ‫یەکێــک لەوانــە حکومەتــە كــە ئەوەنــدە کاریگەریــی نییــە لەباشــكردنی‬ ‫ژیانــی خەڵكــدا‪ ،‬هەروەهــا ئاســتی متمانــەی تاکــەکان الوازە بــە توانــا‬ ‫و لێهاتووییەکانیــان کــە ئەمــەش دەگەڕێتــەوە بــۆ چەنــد هۆکارێــک‬ ‫لەوانــە کاریگەرییــە نەرێنییەکانــی ڕاگەیانــەکان و هەروەهــا قســە‬ ‫ڕوخێنــەر و نەریتــە شكســتخواردووەكانی کۆمەڵــگا‪ .‬هیواخــوازم بــە‬ ‫هەڵــە لێکدانــەوە بــۆ ئــەو دەســتەواژەیە نەکرێــت كــە دەڵێــم [نەریتــە‬ ‫شكســتخواردووەكانی کۆمەڵــگا]‪ ،‬لــێ نەریتگەلێکــی باشیشــمان هەیــە‬ ‫و نابێــت لەبیریــان بکەیــن‪ ،‬بــەاڵم لێــرەدا ئێمــە بــاس لــە هۆکارەکانــی‬ ‫بێــکاری دەکەیــن‪ .‬هۆکارێکــی گرنــک لەنێــو هەمــوو هــۆکارەکان بریتیــە‬ ‫لە[خێــزان] هــەروەک لــە توێژینەوەکانیشــدا لێــرەو لــەوێ تاڕادەیەکــی‬ ‫بــاش ئــەوە ڕوون بووەتــەوە کــە پێنــج ســاڵی ســەرەتای ژیــان‬ ‫کاریگــەری گرنگیــان ئەبێــت لــە ژیانــی مرۆڤــدا‪.‬‬ ‫هــەروەک خۆتــان ئاماژەتــان پێــداوە کەدەســەاڵت وای کــردووە کــە‬ ‫گەنجــان کەبەکارێکــی پشــت شــکێن و بــە موچەیەكــی كــەم ڕازی‬ ‫ببــن‪ ،‬واتــە هــۆکاری ســەرەکی دەســەاڵتە لێــرەد وا گەنجــەکان بەهــۆی‬ ‫گرانبوونــی بژێــوی ژیــان ئــەو شــێوازە ژیانــە قبــووڵ دەکــەن‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ئەمــە مانــای ئــەوە نییــە كــە ناچــار بیــن ئــەم ژیانــە ســەختە قبــوڵ‬ ‫بکەیــن‪ .‬گــەر دەســەاڵت نەتوانێــت پێداویســتییەكانی ژیانــی گەنجــان‬ ‫دابیــن بــكات و هەلــی ژیانێكــی بــاش نەڕەخســێنێت‪ ،‬ئــەوە ئــەوە‬ ‫حكومــەت و دەســەاڵتە وە هۆکارێكــی گــەورە لــە پشــتی ئــەوەی‬ ‫گەنجــی کــورد ئەوەنــدەی خەریکــی تێرکردنــی ســك و چــاو و‬ ‫جنســیان بــن‪ ،‬هێنــدە پەنــا نەبەنەبــەر پڕكردنــەوەی پێویســتییە ڕۆحــی‬ ‫و ئەقڵــی و دەرونییــەكان‪ .‬بۆیــە گەنجــان لــە واڵتێكــی وادا بــە پلــەی‬ ‫یــەك تاوانبــار نیــن‪ .‬ئەمــەش وایكــردووە گەنجــان ئەوەنــدەی گرنکــی‬ ‫بــە جــۆری مۆبایــل و مارکــەی جانتــا و کەلوپەلەکانیــان و مۆدێلــی‬ ‫ئۆتۆمبێلەکانیــان و شــێوازی دەرەوەیــان بــەدەن‪ ،‬ئەوەنــدە بایەخیــان‬ ‫بــۆ شــتێكی دیكــە نییــە‪.‬‬ ‫هۆکارێکــی گرنگــی خۆکــوژی لــە ئێســتایا بــۆ میدیــاکان و تــۆڕە‬ ‫کۆمەاڵیەتیــەکان ئەگەڕێنــەوە بەهــۆی کۆمەڵــێ بەرنامــەو درامــای‬ ‫نــا تەندروســت و دوور لــە ڕەوشــت و نەریتــی ئێمــە کــە بــاو‬ ‫ئەکرێنــەوە لەنــاو كۆمەڵگایەكــدا كــە خــۆی تێكشــكاوە و گەنجــان لــە‬ ‫خراپتریندۆخــدان‪ ،‬وادەكات ڕێــژەی جۆرەكانــی فەســاد ڕوو لەزیــاد‬ ‫بــوون بێــت‪ .‬ڕێچــاری گونجــاو لەئێســتادا کوژاندنــە و فڕێدانــی‬ ‫تیڤییــەکان و کەمکردنــەوەی کاتــی بەکارهێنانی تــۆڕە کۆمەاڵیەتییەکان‬ ‫و قایلبوونــە بەژیانــی واقــع‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــە دڵنیاییــەوە گەنــج هۆکارێکــی گەلێــک گرنگــە بــۆ گۆڕانــکاری‪،‬‬ ‫و گەنجــان پێویســتە لــەالی خۆیانــەوە دەســت بــەو شۆڕشــە بكــەن و‬ ‫دەرئەنجــام ئــەم واقیعــە ســەخت و نالەبــارەش بگۆڕیــن‪.‬‬