خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان ســـەرنـــووســـەر :ســــادق عــەزیــز نرخ٠( : )٥٠دینار -نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
ژمارە )20( :دووشەمە )2022/2/14( -
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)
عێراق و کوردستان :بەهەشتێک بۆ چینى بااڵدەست ،دۆزەخێک بۆ خەڵک
نەهێشتنى گەندەڵی بەبێ ڕووخانى سیستەم ڕوونادات! سەروتار سادق عزیز پــاش تێپەڕبوونــی النــی کــەم چــوار مانــگ بەســەر هەڵبژاردنەکانــی نوێنەرانــی پەرلەمــان بــۆ خولــی پێنجەمــی پەرلەمانــی عێــراق ،تــا ئێســتا کابینــەی حکومەتــی نوێیــان ڕانەگەیانــدووە و بــە ئەنجامێــک نەگەشــتوون .هێــزە سیاســییە ســونی و شــیعی و کوردییــەکان بەردەوامــن لــە گــەڕان بــەدوای چارەســەری ئــەو قەیرانــە خنکێنــەرەی کــە تێیکەوتــون ،جارێــک لــە ڕێــی هاوپەیمانێتییــان لەگــەڵ هێــزە سیاســییەکان و پەیداکردنــی چوارچێوەیەکــی ڕێککەوتــن، جارێکیتــر لــە ڕێگــەی بەکارهێنانــی پاڵپشــتی و نفــوزی دەوڵەتانــی دراوســێ و ناوچەکــە و دەوڵەتــە ڕۆژئاواییــەکان بــە شــێوەیەکی گشــتی. لــە ناوەڕاســتی مانگــی کانونــی دووهەمــی ڕابــردووەوە( ،محمــد الحلبوســي) هەڵبژێــردرا وەک ســەرۆکی پەرلەمانــی خولــی ئێســتا، ئەویــش پــاش مشــتومڕێکی دوور و درێــژی تــا ئــەو کاتــەی کەشــتیی هێــزە سیاســییە دەرگیــرەکان لەســەر ڕێککەوتنێکــی تەوافقــی بــە هەڵبژرادنــەوەی حەلبوســی لەنگەریگــرت .لەگــەڵ تەواوبونــی ئــەو ماوەیــەی کــە دانیشــتنەکەی دیاریکردبــوو بــۆ هەڵبژاردنــی پەرلەمــان ســەرۆک کۆمــاری عێــراق کــە مانگێــک بــوو،
بەبــێ هیــچ چارەســەرێکی پێکگەشــتن و هاوبــەش (تەوافوقــی) کــە شــایەنی تێڕامــان بێــت، تێپــەڕی .ئــەوەش ئاشــکرایە بەپێــی سیســتمی پشکپشــکێنەی قەومــی و تائیفــی پێگــەی ســەرۆک کۆمــار پشــکی کــوردە ،و هــەر وەک پێشبینیشــمان ئەکــرد ،دانیشــتنەکەی ڕۆژی دووشــەمە ٢٠٢٢/٢/٧ی پەرلەمــان دەربــارەی هەڵبژاردنــی ســەرۆک کۆمــار بــە بــێ هیــچ ئەنجامێــک نەبەســترا ،بەهــۆی غیابــی ڕێککەوتنــی هــەردوو کوتلــەی کوردیــی بــۆ پڕکردنــەوەی پۆســتەکە ،کــە هەریەکەیــان بــە جیــا تونــد دەســتیان بــە بەربژێرەکانــی خۆیانــەوە گــرت (د. بەرهــەم ســاڵح لەالیــەن یەکێتیــی نیشــتیمانییەوە و هوشــیار زێبــاری لەالیــەن پارتــی دیموکراتــی کوردســتانەوە) کــە هەریەکەیــان لــە چوارچێــوەی بەرەیەکــی هاوپەیمانێتــی کاریان بۆ ســەرکەوتنی بەربژێرەکەیــان کــرد ،و دەرئەنجــام هیــچ یــەک لــە کاندیدەکانیــان دەنگــی پێویســتیان بەدەســت نەهێنــا بــۆ پۆســتەکە ،و ئەمــەش ئاماژەیــە بــۆ قەیرانێکــی قــوڵ و خنکێنــەر. ئــەو قەیرانــە ئابــوری و سیاســییەی کــە ڕژێــم و حکومەتــی هەرێــم پیایــدا تێپەڕئەبێــت بــە شــێوەیەکی قــوڵ و فــراوان لــە تــەواوی جومگەکانــی دەوڵــەت و هــەردوو حکومەتــدا ڕەنگــی داوەتــەوە ،کــە ئەویــش ئاوێنــەی ناوخۆیــی قەیرانــە ئابورییــە جیهانییەکەیــە: شکســتی بەدیلــە بۆرژوازییەکــەى نیولیبرالیــزم و ئابوریــی بــازاڕ ،و لێکەوتــە جیهانییەکانێتــی لــە ڕوبەڕوبوونــەوەکان و ئاســتەنگەکانى جیهانــی ســەردەم) .ملمالنێــی ئــەوەی بــە نێوماڵــی کوردی ناســراوە ،بــۆ ل ٥
ڕۆژی ڤاالنتاین بۆ هەمووان
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
2
ئەزموونی کرێکاری
ژمارە )20( :دووشەمە )2022/2/14( -
گۆشەیەک لە ناڕەزایەتییەکان و خەباتی ڕۆژانە و نەپساوەی چینی کرێکار لە جیهاندا ئامادەکردنى :کامەران ئەحمەد کرێکارانی سوپەرمارکێتەکانی کرۆگەر -ئەمریکا سەرکەوتنیان بەدەست هێنا! پــاش مانگرتنــی زیــاد لــە ١٠ڕۆژەی هەشــت هــەزار کرێــکاری ( )King Soopersســەر بە کرۆگەر ،ســەرئەنجام بەڕێوەبەرایەتی کۆمپانیــا بــە خاڵەکانــی گرێبەســتی نــوێ کــە داخوازییەکانــی کرێــکاران بــۆ زیادکردنــی مووچــە و هەلومــەرج و مافــی خانەنشــینی باشــتر لــە خــۆ ئەگــرن ڕازی بــوو .بــە لێدوانــی یەکێتــی کرێکارانــی خواردەمەنــی و بازرگانــی لۆکاڵــی ،٧گرێبەســتی نــوێ زیادکردنــی مووچــەی بــە بــڕی ٥دۆالر بــۆ هــەر کاتژمێرێــک لــە کۆلــۆرادۆ،
کالیفۆرنیــا و واشــنگتۆن لەخــۆ گرتــووە .لــە ڕۆژی ١٢ی جەنیــوەری ٢٠٢٢نزیکــەی ٨٤٠٠کرێــکاری ســوپەرمارکێتەکانی کنگ ســوپەرس لــە ٧٧ناوەنــد دەســتەجەمعی دەســتیان لەکارکێشــایەوەو بڕیاریــان دا تــا بەدەستنەخســتنی داواکارییەکانیــان نەچنــەوە ســەرکارەکانیان. ســەرجەم هەوڵەکانــی کۆمپانیــا لــە ڕێــگای دادگاوە بــۆ ڕێگەگرتــن لــە گردبوونــەوەی کرێــکاران لەبــەردەم ســوپەرمارکێتەکان و بەرگرتــن بــە قســەی چاالکوانانــی کرێــکاری شکســتیان هێنــا. کرێکاران لە سەرتاسەری فەڕەنسا خوازیاری زیادکردنی مووچەکانیانن لەجەرگــەی هەڵکشــانی هەڵئاوســان و گرانبوونــی تێچوونەکانــی ژیانکــردن ،کرێــکاران لــە سەرتاســەری فەڕەنســا خوازیــاری چوونــە ســەری مووچــەو کۆتایــی هێنــان بــە گرانیــن .ڕۆژی ٢٧ی جەنیــوەری ٢٠٢٢چەنــد ناوەنــدی کرێکاریــی پالنــی هاتنــە مەیــدان و بەڕێخســتنی ناڕەزایەتــی ڕێپێــوان و مانگرتنیــان دژ بــە بارودۆخــی فەڕەنســا ئەنجــام دا .چاالکییــەکان لــە الیــەن کرێکارانــی کەرتەکانــی کشــتوکاڵ و خزمەتگــوزاری گشــتی ،پیشەســازییە گــەورەکان ،و هێڵەکانــی گواســتنەوە و بــە بەشــداری زیــاد لــە ١٦٠هــەزار کرێــکار بەڕێوەچــوون و لــە الیــەن چــوار یەکێتــی کرێکاریــی (CGT، FO، )FSU، Solidairesبانگــەوازی بــۆ کــرا. مانگرتنــی کرێــکاران دژ بــە چوونەســەری نرخــی ســووتەمەنی،
گرانیــی ،یاســاکانی بێــکاری و مافەکانــی خانەنشــینی ... ،هتــد، هاوشــانە لەگــەڵ ناڕەزایەتییەکانــی ڕۆژانــی ڕابــردووی مامۆســتایان لــە ناوەندەکانــی خوێنــدن. ســەرجەم یەکێتیییــە کرێکارییــەکان خوازیــاری چوونەســەری النــی کەمــی مووچــەن و ڕەخنەیــان ئاراســتەی کەمتەرخەمییەکانــی حکومــەت کــرد لەگــەڵ هەڵکشــانی هەڵئاوســان بــە ڕێــژەی %٢،٨ لــە مانگــی دیســەمبەری ٢٠٢١ەوە هیــچ هەنگاوێکــی ئەرێنییــان بــە ئاراســتەی باشــترکردنی مووچــەو ژیانــی کرێــکاران نەنــاوە. ســەرۆکی ( )CFDTڕایگەیانــد »:هەروەهــا پێویســتە حکومــەت بیــر لــە زیادکردنــی مووچــەی ئــەو کرێکارانــەش بکاتــەوە کــە لــە ئاســتی پلــەدوودا پۆلێــن کــراون وەک شــوفێر ،خزمەتکارانــی هاوکاریــی مــاڵ ،و کرێکارانــی ســوپەرمارکێتەکان. کرێکارانی گەشتیاریی لە مەغریب دژ بە داخستنی سنوورەکان مانیان گرت بــۆ دووەمیــن جارلــە مانگــی جەنیــوەری ٢٠٢٢کرێکارانــی کەرتــی گەشــتوگوزار لــە مەغریــب دژ بــە داخســتنی ســنوورەکان
دەســتیان دایــە ناڕەزایەتــی .ڕۆژی ٢٧جەنویــەری ٢٠٠کرێــکار لــە بــەردەم وەزارەتــی گەشــتوگوزار لــە ڕیبــات گردبوونــەوە ،هەمــان ناڕەزایەتیــش لــە ســارەکانی مەراکیــش و ئەکادیریــش بەڕێوەچــوون. حکومەتــی مەغریــب بــە ئامانجــی ســنووردارکردنی پەتــای کۆرۆنــاو مەترســی لــە باڵوبوونــەوەی گــۆڕاوی ئۆمیکــرۆن لــە ڕۆژی ٢٩ی نۆڤەمبــەری ٢٠٢١ەوە ســەرجەم گەشــتەکانی بــۆ مــاوەی دوومانــگ تاکــو ٣١ی جەنیــوەری ٢٠٢٢هەڵپەســاردووە ،خۆپیشــاندەران ڕایانگەیانــد سنوورداخســتنەکان زیانــی گــەورەی بــە کەرتــی گەشــتیاریی و کرێــکاران گەیانــدووە بــە تایبــەت کــە کرێکارانــی ئــەم کەرتــە لــە قەرەبوونکردنــەوەو هاوکارییەکانــی حکومــەت (214 ملیــۆن دۆالر) بێبــەش کــراون .کەتــی گەشــتیاریی %٧ی داهاتــی نێوخۆیــی پێکئەهێنێــت لــەو واڵتــە. کرێکاران دژ بە بڕیاری داخستنی کارگەکەیان دەستیان دایە مانگرتن بەڕێوەبەرایەتــی کۆمپانیــای ئاشــی ســری کریشــنا -هیندوســتان بەهــۆی گرانبوونــی مــەوادی ســەرەکی و بەرزبوونــەوەی تێچوونەکانــی گواســتنەوە بڕیــاری داخســتنی کارگەکــەی بــۆ ماوەیەکــی نادیــار دا .ســەدان کرێــکار لەبەردەمــی کۆمپانیاکــە گردبوونــەوەو خوازیاربــوون کــە بەڕێوەبەرایەتــی کارگــە بــە بڕیارەکەیــدا بچێتــەوە ،خوازیــارن کــە حکومەتــی خۆجێــی چاالکانــە بێتەمەیــدان بــۆ ڕێگرتــن لــە بێکارکردنــی کرێــکاران. هەزاران کرێکاری پۆرتالند دەنگیان بە مانگرتن دا پــاش ڕاپرســی زیــاد لــە %٨٦ی ئەندامانــی یەکێتــی کرێکاریــی ( )DCTUلــە پۆرتالنــد –ئەمریــکا کــە ژمارەیــان ١١هــەزارەو کرێکارانــی گواســتنەوە ،دارایــی ،خزمەتگــوزاری و ئەمنیــەت لــە خــۆ ئەگــرن دەنگیــان بــە بەڵــێ دا بــۆ مانگرتنەکانــی ڕۆژی ١٠ی فێبریــوەری ،٢٠٢٢یەکێتییەکــە چەندیــن ڕێکخــراوی تــری کرێکاریــی لەخۆئەگرێــت .ئاســتی خەرجییەکانــی ژیــان بــە ڕیــژەی %٥لــەو ناوجەیــە لــە چــاو ســاڵی پــاردا زیــادی کــردووە لــە کاتێکــدا مووچــەی کرێــکاران لــە هەمــان شــوێنی خۆیدایــە .کرێــکاران خوازیــاری چوونەســەری مووچــە ،گرێبەســتی دادپەروەرانــە ،باشــترکردنی هەلەمــەرج و ســەالمەتی شــوێنی کار و چەنــد مەزایــای تــری خانەنشــینی لەخۆئەگــرن. گردبوونەوەو چاالکی کرێکاران لە ڤێرجینیا دەیــان کرێــکاری ڕێکخــراوی تــازە دروســتبووی یەکێتــی کرێکارانــی شاری ڤێرجینیا بیچ()Virginia Beach City Workers Union لــە ڕۆژی ١٨ی جەنیــوەری لــە بــەردەم شــارەوانی گردبوونــەوە و خوازیــاری ڕێزگرتــن لــە شــکۆی کرێــکار ،کۆتاییهێنــان بــە جیاکاریــی و ڕاســیزم لــە ســەرکار ،چوونەســەری ئاســتی مووچــە بــە ئەنــدازەی وەاڵمدانــەوەی پێداویســتییە بنەڕەتییەکانــی ژیــان بــوون. دوایــن ڕاپۆرتــەکان ئامــاژە بــە جیــاکاری و کەمــی مووچــە بــەڕاددەی 17,327دۆالرلــە ســاڵێکدا بــۆ هەمــان کار لــە ڤێرجینیــا لــە چــاو شــارەکانی تــردا ئەکــەن. مانگرتنی کرێکارانی گواستنەوە لە لوبنان ناوەڕاســتی مانگــی جەنیــوەری ،٢٠٢٢لەســەر بانگــەوازی یەکێتــی کرێکارانــی گواســتنەوەی وشــکانی لوبنــان ،ســەدان کرێــکار دژ بــە زیادبوونــی نرخــی ســوتەمەنی ،گرانبوونــی پێداویســتییە ســەرەتاییەکانی ژیــان ،دابەزینــی بەهــای دراوی لوبنانیــی، گردبوونــەوەو شــەقامە ســەرەکییەکانی نێــو بەیروتــی پایتەخــت و ڕێــگا بنەڕەتییەکانــی لوبنایــان بــۆ مــاوەی چەنــد ســەعات داخســت. لــە بەیــروت خۆپیشــاندەران مەیدانــی ناوەنــدی شــار ،شــەقامی حەمــرا ،و ڕێــگای فڕۆکەخانەیــان لــە نزیــک باڵوێزخانــەی کوەیــت لــە کاتژمێــر ٥ی ســەرلەبەیانییەوە داخســت. نارەزایەتی دژ بە تیرۆرکردنی ڕۆژنامەنووسێکی پاکستانیی یەکێتــی کرێکارانــی کارەبا،ئــاو و پێشخســتنی وزە لەگــەڵ شــورای نووســەرانی ڕۆژنامــە ،و یەکێتــی فیدراســیۆنی ڕۆژنامەنووســانی پاکســتان لــە ڕۆژی ٢٧ی جەنیــوەری ٢٠٢٢ناڕەزایەتــی خۆپیشــاندانیان دژ بــە تیرۆرکردنــی ڕۆژنامەنــووس (حەســنەین شــا) ،ڕاپۆرتــدەری تــاوان لــە کەناڵێکــی تەلەفزیۆنــی کــرد و کردەوەی تیــرۆرو تاوانکارییــان دژ بــە ڕۆژنامەنووســان ســەرکۆنەو ڕیســوا کــرد ،خوازیــار بــوون لــە زووتریــن کاتــدا دەســەاڵتدارانی حکومیــی تاوانبــاران دەســتگیر و ڕادەســتی دادگا بکــەن.
خۆپیشــاندەران ڕایانگەیانــد تیرۆرکردنــی ڕۆژنامەنــووس لەبــەردەم باڵەخانــەی یانــەی چاپەمەنــی و بــە ڕۆژی ڕوونــاک لــە الهۆر(پایتەختــی پارێــزگای پونجــاب) ڕەنگدانــەوەی بێبەدەربەســتی حکومەتــە لــە پاراســتنی گیانــی ڕەخنەگــران و چاالکوانــان ،بــە تایبەت ئــەوەی لــە ســاڵی ٢٠٢١یشــدا ســێ ڕۆژنامەنــووس لــە پاکســتان تیرۆکــراون بــە بــێ ئــەوەی تاوانبــاران دەســتگیرو ڕادەســتی دادگا بکرێــن .لــە ســەر ئاســتی جیهانیــش ســاڵی ٢٠٢١النــی کــەم ٤٥ ڕۆژنامەنــووس تیرۆرکــراون.
لەگەڵ چوونەسەری هەڵئەوساندا مامۆستایانی و کارمەندانی تەندروستی لە ئێران مانیان گرت مامۆســتایان لــە سەرتاســەری ئێــران ناڕەزایەتــی و مانگرتنیــان بــۆ زیادکردنــی مووچــە ،و ئازادکردنــی ئــەو مامۆســتایانەی کــە لــە خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییەکانــی ڕابــردوودا دەســتگیرکرابوون دەربــڕی .بــە پــێ‌ی شــواری هاوئاهەنگــی مامۆســتایانی ئێرانــی ناڕەزایەتیەکان ماوەی دوو ڕۆژ ئەخایەنن و وابڕیارە لە ماوەی دوو هەفتــەی داهاتــوودا بــۆ پێداگــری لــە داخوازییەکانیــان دەســتبدەنەوە ناڕەزایەتــی سەرتاســەری .ئــەم ناڕەزایەتییانــە هاوئاهەنگــە لەگــەڵ ناڕەزایەتییەکانــی کرێکارانــی تەندروســتی و پەرســتاران لــە ناوەنــدە جیــاوازەکان بــۆ زیادکردنــی مووچــە .شــەپۆلی بێــزاری و توڕەیــی و ناڕەزایەتــی کرێــکاران دژ بــە بارودۆخــی داڕمــاوی ئابــوری و هەلەمەجەکانــی کارکــردن و کەمــی کــرێ بزووتنەوەیەکــی بەربــاوە و ســەرجەم کەرتەکانــی خزمەتگــوزاری و پارێزگاکانــی لــەو واڵتــە گرتووەتــەوە. لــە ناڕەزایەتییەکانــی ڕابــردوودا مامۆســتایان لەبــەردەم نوســینگەی پەرلەمــان لــە تــاران و نوســینگەی وەزارەتــی خوێنــدن و پــەروەردە لــە پارێــزگاکان گردبوونــەوە و داواکاریــی ئازادکردنــی ئەو مامۆســتا زیندانییکراوانەیــان کــرد کــە لــە مانگرتنەکانــی ڕابــردوودا لــە الیــەن هێــزە ئەمنییەکانــەوە دەســتگیرکراون.
کرێکارانی چیمەنتۆ لە سیاتڵ دوومانگە لە مانگرتندان مانگرتنەکانــی کرێکارانــی چیمەنتــۆ و بارهەڵگریــی گواســتنەوەی چیمەنتــۆ لــە ســیاتڵ – ئەمریــکا بووەتــە وەســتانی بــازاڕی النــی کــەم ٢٣ملیــار دۆالر یپشەســازی بیناســازیی .کرێــکاران دژ بــە هەلومەرجــی کارکــردن و کەمــی مووچــە مــاوەی حــەوت هەفتەیــە، لــە شــەش ناوەنــدی پیشەســازی مــەزن لــە ناڕەزایەتــی و مانگرتندان. ســەرەتا مانگرتنــەکان بــە ٣٤کرێــکارەوە دەســتی پێکــرد و دواتــر بــە ســەرجەم ناوەندەکانــی تــری گرتــەوە. کرێــکاران ئەڵێــن »:ئێمــە خۆمــان شــارێک دروســت ئەکەیــن بــەاڵم بــە مانــای وشــەکەش ناتوانیــن لــێ‌ی بەرهەمەنــد بیــن و تیایــدا بژیــن» ،کەمــی مووچــەی کرێــکاران و نرخــی بــەرزی کرێــی خانــوو گرفتــە بنەڕەتییەکانــی کرێکارانــە لــەو هەرێمــە،و نارەزایەتییــەکان کاریگەریــی تونــدی کردووەتــە ســەر ســەرجەم پرۆژەکانــی بیناســازیی و کەرتەکانــی تــر.
ژمارە )20( :دووشەمە )2022/2/14( -
ژیانی خەڵک
3
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
گرانی و بێکاریی خۆرەی ناو ژیانى ھەژاران کامەرانى مامە عەلە گرانــی و بێکاریــی بــۆ چینــی کرێــکار و بێبەشــکراوانی کۆمەڵگــە دوژمنێکــی ترســناکە کــە ھەمیشــە لــە بۆســەدایە بــۆ برســیکردنیان. ئەمــە تاوانێکــی بەردەوامــی ڕێکخــراوە کــە لــە کۆمەڵگــەی چینایەتیــی ســەرمایەداریدا لەژێــر پــەردەی دیموکراســی و مافــی مرۆڤــدا پــەرەی پێــدەدرێ! لــە کۆمەڵگەیەکــدا کــە چینێــك بتوانــێ بــە بــێ ھیــچ تاوانێــك چینێکــی تــر تــا کوشــتن و بڕیــن بچەوســێنێتەوە ،دیموکراســی و مافــی مــرۆڤ ،جگــە لــە گاڵتەجــاڕی و گەمژانــدن ھیــچ مانایەکــی دیکــە نابەخشــن .پاش ئەوەی کە سیســتەمی ســەرمایەداری ،سیســتەمی دەرەبەگایەتــی وەالوەنــا و پێگــە ئابــوری و سیاســییەکانی خــۆی قایــم کــرد ،وەك چینێکــی چەوســێنەر خــۆی ســەپاند .چینــی کرێکاریــش وەك چینــی چەوســاوە دەرھاویشــتەی ئــەو پەیوەندییــە لــە بەرھەمھێنانــی کااڵیــی ســەرمایەداری ،لــە پرۆســەیەکی مێژوویــی دیاریکــراودا پــەی بــە بەرژەوەندیــی چینایەتــی و ئاســتی ھوشــیاریی شۆڕشــگێڕانە و ڕێکخراوبوونــی خــۆی بــرد ،ئیتر وەك :دوو چینــی ناکــۆك ملمالنــێ و زۆرانبازیــی چینایەتییــان درێــژەی کێشــا و بەردەوامــە . لەبەرئــەوەی پێشــبڕکێ بــۆ چەوســاندنەوە و کەڵەکەکردنــی ســود و قازانجــی زیاتــر جــەوھەری سیســتەمی ســەرمایەدارییە، بەرھەمھێنانــی کااڵیــی لــە خواســت دەردەچــێ ،قەیرانــی ئابــوری و دارایــی و نائارامیــی کۆمەاڵیەتــی و جەنــگ و ئاوارەیــی و گرانــی و بێــکاری و برســێتی ئەخوڵقێنــێ .بۆرژوازیــش بــۆ چارەســەری قەیرانــە سیاســی و ئابورییەکانــی لــە ڕابــوردودا پەنــای بــۆ لیبرالیــزم بــردووە و پــاش ھاتنــە ســەرکاری ڕۆناڵــد ڕەیــگان لــە ئەمریــکا و مارگارێــت تاچێــر لــە بەریتانیــا و ڕوخانــی یەکێتــی ســۆڤییەت لــە ســاڵی ،١٩٩١سیســتەمی ســەرمایەداری بــە پێشــکەش کردنــی تێــزی لیبرالیزمــی نــوێ ،بڕیاریــان دا وردە وردە ئــەو دەســکەوتانەی کــە خەڵــك لــە نیــو ســەدەی جەنگــی ســارددا بە دەســتیان ھێنابــوو لێیــان زەوت بکەنــەوە و پاشەکشــەیان پێبکــەن . ئــەم دیاردەیــە لــە ئەوروپــا پــاش قەیرانــە ئابورییەکــەی ســاڵی ٢٠٠٨بــە تــەواوی وەدەرکەوتــن .سیاســەتی ســك ھەڵگوشــین و گرانــی و پاشــگەزبوونەوە لــە خزمەتگوزاریــی کەرتــە گشــتییەکانی
پــەروەردە و تەندروســتی و بڕینــی کۆمەکــى ڕێکخــراوە کۆمەاڵیەتییــەکان پــەرەی ســەند .مەبەســتیان ئــەوە بــوو بــۆ دەربازبــوون لــە قەیرانــەکان زۆرتریــن فشــار بــۆ کۆمەاڵنــی خەڵــك بھێنــن و بــە ســەر ئەوانــدا ســاغی بکەنــەوە . لــە الیەکــی تریشــەوە لــە عێــراق و ســوریا و لیبیــا و یەمــەن و لوبنــان و ئەفغانســتان و کۆمارەکانــی ســۆڤییەتدا پەرەیــان بــە نائارامــی و جەنگــی تاکتیکــی دەدا ،چونکــە بەشــێك لــە ئابوریــی ســەرمایەداری لــە ســەر جەنــگ و نائارامــی ئــەژی ،کــە ھەموومــان لــە بیرمانــە کاتێــك حیزبــی محافزینــی مارگارێــت تاچــەر لــە بەریتانیــا توشــی قەیــران بــوو ،جەنگــی فۆرکالنــدی لــە گــەڵ ئەرژانتیــن خوڵقانــد . خەڵکــی ڕۆژھەاڵتــی ناوەڕاســت بــە گشــتی و کوردســتان بــە تایبەتــی ڕۆژانــە بــە چــاوی خۆمــان ئەبینیــن کــە چــۆن بلۆكبەنــدی و جەمســەرگیرییە ئیمپریالیســتییەکان بــۆ بــە تــااڵن بردنــی ســامانە سروشــتییەکانی ناوچەکــە و بەھێزکردنــی پێگــەی جیۆپۆلەتیکــی خۆیــان یــاری بــە چارەنوســی خەڵــك دەکــەن و دیموکراســیی بــۆرژوازی و مافــی درۆینــەی مرۆڤەکەشــیان زیاتــر لــە پێــش
خســتووەتە ژێــر پرســیارەوە و ڕســواکردووە . لــە کوردســتاندا بــە گرانبوونــی نــان و غــاز شــەڕی دەســتە و یەخــە گەیشــتووەتە بــەر دەرگای ھەژاران .ئێمــە لەســەر دەریــای نــەوت و غــاز ئەژیــن ،کەچــى خۆمــان نــەوت و غازمــان نییــە، کارەبامــان قەشــمەرییە وەك :قەشــمەرخانەی کاربەدەســتان ،کار و کاســبی و خزمەتگــوزاری نییــە ،موچــە بــووە بــە منــەت و ماڵئاوایــی و خێرخــوازی بــە ســەر خەڵكــەوە و بونیــادی کۆمەڵگــە داڕوخێنــراوە و شــکۆ لــە مــرۆڤ داماڵــراوە .لــە دۆخێکــی ئــاوا بێســەروبەردا ناڕەزایەتــی و توڕەیــی و بێزاریــی خەڵــك ســەر بــۆ شۆڕشــی کۆمەاڵیتــی ئەکێشــێ ،دەســەاڵت و ئاغاکانیــان ھەرجــارە پیالنێــك بــۆ بــە الڕێدابردنــی شۆڕشــی چەوســاوەکان دائەڕێژێــن، ڕۆژێــك بــە کۆرۆنــا و و ڕۆژێکــی تــر بــە داعەشــی قوڕمســاخ ئەمانترســێنن بــۆ ئــەوەی کۆنترۆلمــان بکــەن . ئەرکــی ســەر شــانی تــەواوی خەڵکــی پێشــکەوتووخوازە خۆیــان ڕێکبخــەن و یەکگرتووانــە بــە ڕووی ئــەم دەســەاڵتە بە کرێگیراوە تااڵنچییانــە و داعــەش و کۆرۆنــادا بچینــەوە و ھەموویــان بخەینــە زبڵدانــی مێــژووەوە..
عێراق و کوردستان :واڵتى خێر بۆ سەرمایەداران و شەڕ بۆ هەژاران ئیبراهیم عمر کاتێــک غــازی مــااڵن ،نــەوت ،کارەبــا ،خزمەتگوزارییــە تەندروســتییە گشــتییەکان ،خزمەتگوزارییــە شــارەوانییەکان...... ،هتــد نییــە بــۆ خەڵکــی کوردســتان ،ئــەوا هەموومــان ســەرنجمان ئەچێتــە ســەر بــە تەنهــا حکومــەت! پەرلەمــان! دامــودەزگا ســەرکوتکەرە دەوڵەتییەکان، یاخــود پارتەکانــی دەســەاڵت (دیــارە بــۆ گشــت عێراقیــش هــەر ڕاســتە ئــەم ئاماژانــە بخوێنینــەوە) .ئــەى ئــەو هەمــوو کۆمپانیــا و ســەرمایەدار و دامــەزراوە و کارگــە زەبەالحــەی کــە چینێکــی تۆکمــەی ئەوتۆیــان پێکهێنــاوە کــە حکومــەت هــەر وەک مارکــس دەڵێــت تەنیــا (کۆمیتەیەکــە بــۆ پاراســتنی بەرژەوەندییەکانــی چینی ســەرمایەداران) ،و هەمــوو ملکەچــی پاراســتنی ئــەو پەیوەندییــە ئابــوری و سیاســیانەن کــە ئــەو چینــە لەبەرژەوەندییەتــی؟ کاتێــک هێــواش و لەســەرخۆ لــە مــاوەى ٣٠ســاڵی ڕابــردوودا، بانکــی دراوی نێودەوڵەتــی و نیولیبرالیــزم دەســتی کێشــایە کەناڵــی ســادەترین پایەکانــی ژیانــی خەڵکــی بێبــەش و چینــە نــەدارەکان و هەمــوو ژێرخانــی کۆمەڵگــەی بــەرەو کەنــاری مەرگەســات بــرد و بــازاڕی ئازادیــش وەک دڕندەیەکــی ترســناک بەربــووە گیانــی جەمــاوەری خەڵــک ،لــە ڕێــی بەتایبەتیکردنــی کەرتــە گشــتییەکان بــە نــاوی (کرانــەوەی ئابــوری و گەشــەی ئابــوری) کــە (دیــارە بــەو مانایــە نایــەت کــە دەوڵــەت و حکومەتــی پێشــوو هەمــان کۆمیتــەی پارێــزگاری بەرژەوەندییەکانــی ســەرمایەداران نەبوبێــت ،بــەاڵم بــە فۆرمێکــی تــر)،و لەســەرەتاوە و لــە یەکــەم هەنــگاودا کەرتــی گەیاندنیــان دایــە دەســتی چەنــد کۆمپانیایــەک و تەنانــەت هەمــوو دامەزراوە حکومییەکانی ســەر بەم کەرتەشــیان بۆ ئەم کۆمپانیایانە بەجێهێشــت (لەوانەیــە بڵێــن کۆمپانیاکانــی ســەر بــە پارتــەکان کــە
هیــچ نیشــانەی پرســیار دروســت ناکــەن ئــەو کۆپانیایانــە ســەر بــە پارتــەکان نەبــن یــان لــە دەرەوەی پارتەکانــی دەســەڵت بــن چونکــە هەمــان ڕۆڵ ئەبینــن) .دواتــر بەنــاوی وەبەرهێنــان و پیشەســازیی و دانانــی پــڕۆژە یاســای وەبەرهێنــان دەســتی هــەر ئــەو چینــە مشــەخۆرەی ســەرمایەداران و خاوەنکاریــان ئاوەاڵکــرد بــۆ گەشەســەندن و هەڵتۆقینیــان و یاســا و ڕێســایان بــۆ دانــا ،و هەمــوو کەرتەکانــی تریــش بەهەمــان شــێوە ،بەتایبەتــی لــە کوردســتان ئــەو کۆمپانیایانــەی کــە ســەربە پارتەکانــی دەســەاڵت یــا نزیــک لــە پارتەکانــی دەســەاڵت بــوون ،پشــکی شــێریان لــە قازانــج و کەڵەکــەى ســەرمایەى گشــتیی بەرکــەوت بــە پێــی ناوچــەی دەســەاڵتیان. دەرهێنانــی نــەوت لــە ســەرەتادا و دواتریــش غــاز بــووە هەنگاوێکــی جدیتــر بــۆ ســەرمایەداران و (بۆرژوازیــی کــورد) تــا لــەو ڕێیەشــەوە پێشــکەوتنی گــەورە لــە کەڵەکــەی ســەرمایە بــە خۆیــەوە ببینێــت ،و پەلکێشــکردنی کۆمپانیــا ئەمریکــی و روســییەکان بووە ســەرەکیترین پایــەی ئەو پێشــبڕکێیەی گەشەســەندنی هەرچــی زیاتری بۆرژوازیی کــوردی و تــا ئەمــڕۆش گەشــەی بەرچــاو بەخۆیــەوە ئەبینێــت. بــە جۆرێــک بانگەشــەی پێشــکەوتنی ئابوریــی کوردســتانیان ئەکــرد وەک ئــەوەی عەدالەتــی کۆمەاڵیەتــی بچەســپێنن و ئــەم گەشــەکردنە ئابورییــەی کوردســتان ببێتــە خێــر و بێــر و بڕژێتــە ســەر تــەواوی خەڵکــی کوردســتاندا ،کــە دیــارە ئەمــەش بــۆ خۆڵکردنــە چــاوی چینــی پرۆلیتاریــای ســتەمدیدەی خــوارەوەی کۆمەڵگــە بــوو ،و بــە نــاوی ئابوریــی ســەربەخۆ و پێشــکەوتنی ئابــوری بــە خەڵکیــان ئەفرۆشــتەوە . هــەر لــە دەرئەنجامــی ئــەم هەلومەرجانــەوە کەرتــە گشــتییەکان کەوتنــە بــەر هەڕەشــەی کۆمپانیــا و ســەرمایەداران (بــە گشــتی
تێکــڕای کەرتــە گشــتییەکان) واتــە تێکــڕای ژیانــی جەمــاوەری خەڵکــی بێبەشــی کوردســتان کەوتــە بــەر هێــرش و هەڕەشــە ،و ژیــان بــوو بــە جۆرێــک کــە هەمــان ئــەو جەمــاوەرە ئــاوات بــە ژیانــی ســەردەمی حکومەتــی دیکتاتۆریــی بــۆرژوازی بەعــس بخوازێــت و دیکتاتۆرەکــەی عێراقیــش ببێتــە ڕەمــزی دەوڵەتــداری. بــا بابەتەکــە کەمێــک ڕۆشــنتر بکەینــەوە :لــە کاتێکــدا ئــاوات بــە بوونی کارەبــا ئەخوازیــن ،کۆمپانیایەکــی زەبەالحــی ســەرمایەدارێکی وەک احمــد اســماعیل کارەبــا ئەفرۆشــێت بــە موســڵ و خۆشــیان زۆر بــە ڕاشــکاوانە ڕایانگەیانــدووە ،و کاتێــک باســی نەبوونــی نــەوت و غــاز ئەکەیــن جگــە لــە بــۆری ســتراتیجی ،بــە تەنکــەر نــەوت و غــاز بــۆ واڵتانــی پاکســتان و ئەفغانســتان ....و واڵتانــی تــر هەنــاردە ئەکــەن، هەمــوو ئەمانــەش لــە پێنــاوی قازانجــی کۆمپانیــا زەبەالحەکانــی کــورد زماندایــە کــە هیــچ شــتێکیان بــەالوە گرنــگ نییــە جگــە لــە کەڵەکــەی ســەرمایە و قازانــج ،لەکاتێکــدا ســنوری چەندەهــا وواڵت ئەبڕدرێــت لەبــەر خواســتی غــاز کــە بــۆ هــەر تۆنێــک ســەرو $١٠٠٠ و لــە ناوخــۆ $ ٤٧٠-٤٥٠ە. دیــارە دەوڵــەت و پارتــە دەســەاڵتدارەکان پشــت و پەنــای ئــەم چینــە مشــەخۆرەی بۆرژوازییــن و یاســا و پەرلەمانیــش هــەر بــۆ پارێــزگاری لــە هەمــان بەرژەوەندیــی بــۆرژوازى و چینەکانــى ســەرەوەى کۆمەڵــگا دامــەزراوە و لەبەرامبــەر هــەر ناڕەزایەتییەکــدا بــە ســوپا و دامــودەزگا ســەرکوتکەرەکانیان ڕوبــەڕوی خەڵکــی کوردســتان و عێــراق ئەبنــەوە لــە کاتێکــدا ئــەم خەڵکــە بــە ڕوونــى لــەو واقعیــە تاڵــەى ژیانــی خۆیــدا چەندیــن دەیەیــە دەتلێتــەوە و خەونــى ڕزگاربوونیەتــى لــە ســتەمى ســەرمایەداریی بــۆ ژیانێکــى شایســتە بــە مــرۆڤ.
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
4
وتار
ژمارە )20( :دووشەمە )2022/2/14( -
قەیرانى هەاڵوسان و لێکەوتەکانى لەسەر خەڵک کارزان عەزیز هەڵئاوســان لــە زانســتى ئابوریــدا بریتییــە لــە هەڵکشــان و بەرزبوونــەوەى نرخــى کااڵ و خزمەتگوزارییــەکان .کاتێــک ئاســتى نــرخ بــەرز دەبێتــەوە ،ئــەوا بــە شــێوەیەکى ڕاســتەوانە توانــاى کڕینــى دراو دادەبەزێــت .بــە مانایەکــى دى ،توانــاى کڕینــى کااڵ و خزمەتگوزارییــەکان لــەالى خەڵــک کەمدەبێتــەوە ،کــە بەمــە دەگوترێــت هێــزى کڕیــن (.)Purchasing Power وەک هەموومــان ئاگاداریــن ،کوردســتان و عێــراق کــە بەشــێکە لــە کۆمەڵــگاى ســەرمایەداریی جیهانــى ،بەرزبوونــەوەى نرخــى خزمەتگوزارییــەکان و کااڵکان تێیــدا ئاســتێکى بــەرزى بەخــۆوە بینیــوە هــەر لــە ســەوزە و میــوە و خۆراکەکانــى دیکــەوە ،بــۆ جلوبــەرگ و خانوبــەرە و خزمەتگوزارییــە کۆمەاڵیەتییەکانــى وەک ئــاو و کارەبــا و هەمــوو جــۆرە پێویســتى و پێداویســتییەکانى دیکــە لەوانــە ســووتەمەنییەکان کــە پێکدێــت لــە نــەوت و بەنزیــن و غــاز و تەنانــەت ژەمــە خواردنــى ڕیســتۆرانت و کافێکانیــش ،بــە تەنیشــتى بەرزبوونــەوەى نرخــى ئینتەرنێــت و پەیوەندییــە تەلەفۆنییــەکان ،و هیتــرەوە. قەیرانــى دارایــی ،٢٠٠٨کــە دواهەمیــن قەیرانــە گــورزى دارایــی بــوو بــۆ ســەرمایەدارى ،بــە قورســترین قەیــران دادەنرێــت لــە دواى قەیرانــى ســاڵى ١٩٢٩کــە لــە زمانــى کوردیــدا بــە برســێتییە گــەورە ناوبانگــى دەرکــرد ( )Great Depressionکــە داڕمانــە گەورەکــەى بــەدواى خۆیــدا هێنــا ( .)Great Recessionقەیرانــى ٢٠٠٨بــە زۆرى ئــەو کەســانەى کــرد بــە قوربانــى کــە ئاســتى داهاتیــان نــزم بــوو ( )low-incomeئەویــش بــە کەوتنەژێربــارى قــەرزى بانکەکانــەوە بــۆ کڕینــى شــوێنى نیشــتەجێبوون چونکــە یەکێــک لــە کێشــە ســەرەکییەکانى خەڵکــى ئاســایی و هــەژار و کەمدەرامــەت لەنــاو سیســتەمى ســەرمایەداریدا تاکــو ئــەم ســاتە کێشــەى نیشــتەجێبوونە .بەمــەش بانکــەکان و کۆمپانیــاکان ئــەو خەڵکــە دەکەنــە نێچیــرى خۆیــان و دەیانخانــە ژێــر بــارى قەرزێکــى زۆرەوە بەتایبەتــى لــەو قەیرانــەدا کــە بــە شــێوەیەکى نامرۆڤانــە و بێگوێــدان بــە دۆخــى هەژاریــی و کەمدەرامەتیــی خەڵــک ،چاوەڕوانى چنینــەوەى قازانجێکــى زۆر بــوون لــە ڕێگــەى سووخســتنە ســەر دانــەوەى قــەرزەکان ،کــە بەمــە دەگوترێــت قەرزدانــى دڕندانــە (.)predatory lending ئەوەبــوو ،بــە دەرئەنجــام ،خەڵــک توانــاى دانــەوەى قــەرزە زۆروزەبەندەکانــى نەبــوو ،بۆیــە ســەرەتاى قەیرانەکــە لــە ئــازارى ســاڵى ٢٠٠٨دا دەرکــەوت و لــە هاوینــى هەمــان ســاڵدا بــە تــەواوى بــوو بــە تارماییەکــى واقیعــى .بەمــەش بانکــەکان مایەپــووچ بــوون و نیولیبرالیــزم و کەرتــى تایبــەت لــە شکســتێکى گــەورەدا بــوو .بــۆ ڕزگاربــوون لــەم قەیرانــە و دەرهێنانــى نیولیبرالیــزم لــەو بنبەســتە، دەوڵەتــان بەتایبــەت چیــن و ئەمریــکا چەندیــن تریلیــۆن دۆالریــان دا بــە بانکــەکان و پاڵپشــتییەکى گــەورەى دارایــی کۆمپانیــاکان کــرد ( )bail-outبــۆ ئــەوەى ســەرمایەداران و بانــک و کۆمپانیــاکان لــەو قەیرانــە ڕزگار بکــەن .ئــەم پەیوەندییــە توندوتۆڵــەى نێــوان لیبرالیــزم (دەوڵــەت و دامــودەزگا دەوڵەتییــەکان) و نیولیبرالیزمــە (کەرتــى تایبــەت ،کۆمپانیــا و بانکــە تایبەتــەکان و بــازاڕە بەنــاو- ئازادەکــەى) کــە ســەرمایەدارى لــە چنگــى چەندیــن قەیــران لــە چەنــد دەیــەى ڕابــردوودا هێناوەتــە دەرەوە .هانــک پۆڵســن ،کــە بانکدارێکى ئەمریکییــە و ســکرتێرى پێشــوترى خەزنــەى ئەمریــکا بــوو و هەروەهــا ئــەو کەســە بــوو کــە وەک ڕاوێــژکار لــە پێدانــى تریلیــۆن دۆالر بــە بانکــەکان گەورەتریــن ڕۆڵــى هەبــوو ،لــە دۆکۆمێنترییەکــدا بــە ڕوون و ڕاشــکاوى ئــەوە دەخاتــەڕوو کــە ئەگــەر ئــەو گوژمــە گــەورە قــەرزە بــە خۆڕایــی نەدرێــت بــە بانــک و کۆمپانیــاکان و بــازاڕى ئــازاد ،ئــەوا سیســتەمى دارایــی جیهانــى (بــە دەربرینێکىتــر ســەرمایەداریی دواییــن) دەڕوخێــت و دەکەوێــت. ئەمــە ئــەو ڕاســتییە دەســەلمێنێت کــە بــازاڕى ئــازاد تاکــو ئــەو کات ئــازادە کــە نەکەوێتــە قەیرانــەوە ،ئەگــەر هاتــوو کەوتــە قەیرانــەوە، ئــەوە ئەرکــى دەوڵــەت دەبێتــە ڕزگارکردنــى ئــەم بــازاڕە .بۆیەشــە پێمانوایــە کــە ئــەم بــازاڕە تەنیــا لــە چەوســاندنەوەى خەڵکــدا ئــازادە و لــە کاتــى قەیرانــدا دەوڵــەت فریــاى دەکەوێــت و شــتێک نییــە بــە نــاوى ئازادیــی خۆڕزگاردکردنــى .زۆرى نەخایانــد ئــەم قەیرانــە لــە ســاڵى ٢٠٠٩ســنورەکانى ئەمریــکاى تێپەڕانــد و گەشــتە ئەوروپــا و چەندیــن بــازاڕ و بانکــى تووشــى شکســتى گــەورە کــردەوە لەوانــە
یۆنــان و ئایســلەندا .هەمــان ئــەم دۆخــە لــە دواى ســەرهەڵدانى کۆرۆنــا ڤایرۆســەوە ســەریهەڵدا و دەوڵــەت جارێکیتــر بــوو بــە فریادڕەســى نیولیبرالیــزم .لــەو ســاتەدا بــوو کــە ئــاالن وودس، بیریــارى بەڕیتانــى ،لــە ڤیدیۆیەکــى تایبەتــدا بــۆ ڕۆژنامــەى ڕێچــار گوتــى دەوڵــەت بــووە بــە دارشــەقەکانى ژێــر باڵــى نیولیبرالیــزم بــۆ ئــەوەى نەکەوێــت. ئەمریــکا ،وەک یەکێــک لــە ڕابەرەکانــى ســەرمایەداریی جیهانیــی، دواى ســێ دەیــە ،لــە دواى کۆرۆنــا ڤایــرۆس و بەتایبەتیــش چەنــد مانگى کۆتایی ســاڵى ٢٠٢١و ســەرەتاى ٢٠٢٢بەرزترین ئاســتى لە ڕێــژە و ئاســتى هەاڵوســان بەخــۆوە بینیــوە .ســەنتەرى توێژینەوەى پیــو ( ) Pew Research Centerلــە شــیکارى داتاکانیــدا کــە لــە ٤٦واڵتــدا کۆکراونەتــەوە ،دەریخســتووە کــە ئاســتى هەاڵوســان لــە دواى کۆرۆنــاوە لــە ٣٩لــەو واڵتانــەدا زیادیکــردووە بــە بــەراورد بــە ســێ دەیــەى ڕابــردوو. ملتــن فریدمــن (گــەورە ئابوریناســی ئەمریکــى و ئابوریناســی ســەرمایەدارى) پێیوایــە کــە بــاج و خەرجییەکانــى حکوومــەت
یــەک هاوکێشــەیە بــەو مانایــەى کــە ئــەو پێیوایــە ئێمــە دەمانەوێــت حکومــەت خەرجییەکانــى بــۆ ئێمــە زیــاد بــکات و باجــى کەمتریــش لــە خەڵــک وەربگرێــت .لــە هەمانکاتیشــدا دەڵێــت :بەرزبوونــەوەى ڕێــژەى هەاڵوســان بەرزبوونــەوەى باجیشــى بــەدوادا دێــت. حکومــەت هەمــوو باجەکانــى بەرزکردووەتــەوە لــە کاتێکــدا مووچــەى خەڵــک دابەزیــوە و کەمیکــردووە .بۆیــە بەالمــەوە گرنگــە چەنــد تیشــکێک بخەمــە ســەر ئــەو بۆچوونانــەى بەتایبــەت ئــەوەى پەیوەســتە بــە بــاج و خەرجییەکانــى حکوومەتــەوە .بــە نیســبەت ئــەو ئابوریناســەوە خەڵکــى ئاســایی و کۆمپانیــا و بانکــە زەبەالحــەکان جیاوازییــان نییــە ،چونکــە ئــەو پێیوایــە کــە پێویســتە هەمــوو ئەمانــە بکەونــە ژێــر باجــە قورســەکانى حکوومــەت و دەوڵەتــەوە .لــە کاتێکــدا ،ئــەوە ڕوونــە کــە خەڵکــى ئاســایی و چینەکانــى خــوارەوەى کۆمەڵــگا بــەردەوام کار دەکــەن بــۆ ئــەوەى بتوانــن بە ژیانى ئاســایی خۆیــان بژیــن ،لــە کاتێکــدا ســەرمایەدارەکان و پــڕۆژە بازرگانییــە زەبەالحەکانیــان لــە مــاوەى چرکــە و دەقــەدا کەڵەکــەى بێشــومارى داهــات دەکــەن و ئەمــەش تەنیــا لــە ڕێگــەى چنینــەوە و دزینــى وزە و بەرهەمــى کار و ڕەنجــى کرێکارانــەوە دەســتیان دەکەوێــت. بــە مانایەکــى دیکــە ،هەمــوو کەڵەکەیەکــى ســەرمایە پەیوەســتە بــە چەوســاندنەوەى خەڵکــى ئاســایی و چینەکانــى خــوارەوەى کۆمەڵــگاوە .بۆیــە لەالیەکــەوە خەڵــک دەبێــت بەشــێکى زۆرى ڕەنــج و ماندوبوونەکــەى بــدات بــە بــازاڕە بەنــاو ئازادەکــە و کۆمپانیــا زەبەالحــەکان و لەالکــەى تریشــەوە لــەو بەشــە کەمــەى داهــات کــە پێیدەدرێــت بڕیکــى بــدات بــە جکوومــەت لەژێــر نــاوى باجــدا. هاوەڵــە هەمیشــەییەکەى هەاڵوســان بریتییــە لــە زیادبوونــى بــاج؛ بۆیــە هەندێــک کات بــە هەاڵوســان دەگوترێــت باجــى شــاراوە ( .)hidden taxبــە گشــتى لــە دۆخــى هەاڵوســاندا ،ڕێــژەى بــاج زیــاد دەکات و لــە هەمانکاتیشــدا بەهــاى ئــەو داهاتــەى کــە هاواڵتــى ڕۆژانــە و مانگانــە وەریدەگرێــت کەمدەبێتــەوە .بــۆ نموونــە ،ئەگــەر هاواڵتییــەک مانگانــە ١٠٠دۆالرى وەرگرتبێــت ،ئێســتا پێویســتە باجێکــى زۆرتــر لــەو داهاتــە تاکەکەســییە بــدات بــە حکومــەت. هەروەهــا لەبەرئــەوەى بەهــاى دراو لــە ســاتى هەاڵوســاندا دادەبەزێــت ،کەواتــە ئــەو ١٠٠دۆالرە هێــز و توانــاى کڕینــى کااڵ و شــمەک و خزمەتگوزارییەکانــى کەمدەبێتــەوە؛ بــەو مانایــەى ئەگــەر پێشــتر ئــەو ١٠٠دۆالرە توانــاى کڕینــى کۆمپیوتەرێکــى هەبوایــەت، ئــەوا لــە ئیســتادا توانــاى کڕینــى هەمــان کۆمپیوتــەرى نییــە .بۆیــە هاواڵتیــی ئاســایی و چینەکانــى خــوارەوە (چینــە کەمدەرامــەت و مامناوەنــدەکان) لــە کاتــى هەاڵوســاندا دۆخیــان خراپتــر دەبێــت .ئــەم دۆخــە لــە ئێســتاى کوردســتان و عێراقــدا بــە ڕوونــى دیــارە چونکــە هــەم باجــەکان زیادبــوون و هەمیــش بەهــاى ئــەو داهاتــەى خەڵــک وەریدەگرێــت زۆر دابەزیــوە .ســەرەڕاى زۆر خاڵــى دیکــەى گرنــگ کــە مایــەى شــۆک و سەرســوڕمانى گــەورەن .بــۆ نموونــە ،موچــەى خەڵــک کەمیکــردووە ،بەهــاى دراوى عێراقــى بــۆ نزیکــەى %٣٥ دابەزیــوە ،نرخــى خزمەتگوزارییــە گشــتییەکانى وەکــو ئــاو و کارەبــا و پەروەردە و تەندروســتى بەرزبوونەتەوە و بەشــێکى زۆریشــیان بــە تایبەتکــراون کــە نرخەکانیــان هێنــدە بــەرزە تەنیــا چینەکانــى ســەرەوەى کۆمەڵــگا توانــاى تەرخانکردنیانــى هەیــە .بــە تەنیشــتى مەترســییە گەورەکانــى بێــکارى و دانەمەزراندنــەوە. کەواتــە ،جارێکیتــر ئێمــە خۆمــان لەبــەردەم پرســیارە گرنــگ و گەورەکــەدا دەبینینــەوە کــە بریتییــە لــە پرســیارى ئــەوەى چیبکەیــن؟ خۆشــبەخاتنە بــۆ زۆرێــک ڕوونــە کــە ســەرمایەداریی لەالیەکــەوە سیســتمێکى چەوســێنەرە بەســەر چینەکانــى خــوارەوەى کۆمەڵــگاوە و لەالکــەى دیکەشــەوە بــووە بــە خێروبێــر بــۆ چینێکــى کەمینــە لــە دەســەاڵتداران و ســەرمایەداران لــە ســەرەوەى کۆمەڵــگاوە. بــۆ ئەمــە هیــچ ڕێچارێــک بوونــى نییــە جگــە لــە کۆتاییهاتنــى ئــەم سیســتمە بااڵدەســتە و خەباتکــردن لەپێنــاو سیســتمێکى دیکــەدا کــە کــۆى مرۆڤایەتــى بەبــێ چیــن و چەوســاندنەوە دەهێڵێتــەوە. هەروەهــا ،لــە ئاســتى خەباتێکــى ڕۆژانــە و بەردەوامــدا پێویســتە ســەرجەم چیــن و توێژەکانــى خــوارەوەى کۆمەڵــگا بــە چینــە هــەژار و مامناوەندەکانــەوە بێنەدەنــگ ،خۆیــان کۆبکەنــەوە و ناڕەزایەتــى و داخــوازی و خەباتەکەیــان لــە هەمــوو شــوێنێکدا ئامانجــدار بکــەن بــە بەرەنگاربوونــەوە و هەڵوەشــاندنەوەى هــەر جــۆرە زیادکردنێکــى بــاج ،بەگژداچوونــەوەى بێــکارى و دانەمەزرانــدن ،بەرپێگرتــن بــە بــرەودان بــە بەتایبەتیکردنــى کەرتــە گشــتى و حکومییــەکان و هەمــوو جۆرەکانــى دیکــەى نــادادى.
ژمارە )20( :دووشەمە )2022/2/14( -
بودجــەی ٢٠١٩کــە ڕێــژەی 61.1%ســەرجەم خەرجییەکانــی بەکاربــردن و کارمەنــدە وەهمییــەکان ڕیژەیەکــی بەرچــاوى ئــەو ڕێژەیــە پێکدێنــن ،لەگــەڵ چەندیــن گەندەڵــی لــە بوارەکانــی گرێبەســت و مامەڵــە داراییــەکان ،دابەشــکردنی داهــات ،گومــرک، بــاج و گرێبەســتەکانی کڕینــی چــەک و دەرمــان ،و خەرجکردنــی ملیارەهــا دۆالر بــۆ چەندیــن کۆمپانیــای وەهمــی و پۆســتی دراســتکراو) ،و بــڕی کــرێ‌ی خانــووی وەزیرەکانــی حکومــەت تــا ڕاددەی ١١٨ملیــۆن دینــاری عێراقــی ،کەنموونەیەکــن لــە خەروارێــک لــە گەندەڵــی. ئامــاژە بــەوەش ئەکرێــت کــە عێــراق لــە ســاڵی ٢٠٠٣ەوە هــەزار ملیــار دۆالری بــە هــۆی «گەندەڵی»یــەوە لــە دەســتداوە جگــە لــە دزینــی ١٥٠ملیــار دۆالری تــر لــە ڕێــگای گرێبەســتە گەندەڵییەکانــی تــرەوە ڕووەو دەرەوەی عێــراق. یەکێــک لــە توێژینــەوەکان دەربــارەی داهاتــی نــەوت بــۆ دوو دەیــەی دوای ســاڵی ٢٠٠٣کــە چووتــە خەزێنــەی دەوڵەتــەوە ئامــاژە بــە 513.7مليــار دۆالر ئــەکات ،کــە هیچــکات نەخراوەتــە خزمــەت باشــترکردنی ئاســتی گــوزەران و ژیانــی خەڵــک و پێشکەشــکردنی خزمەتگوزارییــە تەندروســتییەکان ،و دابینکردنــی ســووتەمەنی و کارەبــا (ئەمــە لــە کاتێکــدا داهاتەکانی نێــوان ســااڵنی ٢٠٠٢-١٩٩٢نەگەیشــتووەتە ٦٦ملیــار دۆالر)، لــەو دەمانــەی توانــای کڕیــن لــەالى هاواڵتیــان ڕووی لــە لێــژی کردبــوو. تێکــڕای پشــکی تــاک ،بــە لەبەرچاوگرتنــی گۆڕانکارییــەکان لــە چــڕی دانیشــتواندا ،بــە ڕێــژەی چــوار هێنــدە زیــادی کــردووە، لــە خــودی خۆیــدا ســەلمێنەری ئەوەیــە تێکــڕای زیــادەی پشــکی تــاک (کــە لــە بــاری ئابورییــەوە ناکرێــت تــەواو ووردبیــن بێــت) هیــچ ئاڵوگۆڕێــک لــە ئاســتی ژیانــی تــاک ڕووی نــەداوە .و لــە ڕاپۆرتــی گەشــەی مرۆیــی نیشــتمانییدا ئاماژەکانــی خوێنــدن لــە نزمتریــن ئاســتەکانی خۆیــدا تۆمارکــراون ،بــە بوونــی ڕێــژەی 13%نەخوێنــدەوار لــە نێــو گەنجــان و 65%لــە نێــو هێــزی کار تەنهــا بــۆ نێرینــە ،ڕێــژەی کچانــی گەنــج ناگاتــە .6% هەروەهــا ســندوقی نەختینــەی نێودەولەتــی ڕایگەیانــد کــە ڕیــژەی بێــکاری لــە نێــو گەنجانــدا زیــاد ( 40%ســاڵی )٢٠١٨ تێپەڕانــدووە ،قەرزداریــی حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان بــۆ کۆمپانیاکانــی نــەوت بــە ( ٣٠-٢٠ملیــار دۆالر) مەزەنــدە ئەکرێــت و بێکاریــش بــە هەمــان شــێوە 40%ی تێپەرانــدووە. ئــەم قەیــران و گەندەڵی‌یــە ئیــداری و ئابورییــە ،کــە زەمینــە مــادی و کۆمەاڵیەتییەکانــی هەڵگیرســانی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەری ٢٠١٩یــان پێکهێنــا ،مێــژووی سیاســیی عێــراق و ناوچەکەیــان خســتووەتە بــەردەم قۆناغێکــی تێکۆشــانی نوێــوە ،کــە ناکرێــت تێگەیشــتن و دەرک بــە گۆڕانکارییەکانــی هاوســەنگیی سیاســی کوتلــە و هاوســەنگیی کۆمەاڵیەتیــی چینایەتییــەی کــە لــە عێراقــدا ئەگوزەرێــت بکرێــت بەبــێ بینینــی کاریگــەری و بوونــی ئــەم دیــاردە کۆمەاڵیەتییــە ڕیشــەیی و مەزنــە. لەگــەڵ تێپەڕبوونــی دەیەهــا ســاڵ ،و قوڵبوونــەوەی قەیرانــی ئابوریــی سیاســیی ڕژێمــی کۆمەاڵیەتــی ئێســتا لــە الیــەک ،و الوازیــی هێــزە بۆرژوازییەکانــی بــە هەمــوو ڕەنــگ و باڵــە جیاوازەکانییــەوە لــە ڕزگارکردنــی کۆمەڵــگا لــە هــەژاری و نــەداری ،لــە کاتێکــدا ئــەم هێــزە سیاســییانە خۆیــان هــۆکاری ســەرەکین لــە هــەژاری و برســێتیی ملیۆنــان کەســى و دابەزینــی ئاســتی گــوزەران و ژیانــی خەڵــک لــە الیەکــی تــرەوە ،پەیامــی راپەڕینــی ئۆکتۆبــەر لــە کۆتاییهێنــان بــە ڕژێمــی کۆمەاڵیەتیــی ئێســتا ئەکاتــە پرســێکی کۆمەاڵیەتیــی قابیلــی بەدیهاتــن و داخــوازی هەنووکەیــی ئێســتا و ئەمــڕۆ. دەوڵــەت لــەم ســااڵنەی دواییــدا تەنهــا 4.8ملیــار دۆالر لــە کــۆی 106.5ملیــار دۆالر بــۆ کەرتــی تەندروســتی تەرخــان کــردووە. لــە کاتێکــدا بــڕی ١٩ملیــار دۆالر بــۆ هێزەکانــی ئەمن و ئاســایش تەرخــان کــراون کــە هیــچ ئەرکێکیــان نەبــووە جگە لــە پەالماردان و هێرشــکردنە ســەر شۆڕشــگێڕانی ئۆکتۆبــەر ،باڵوکردنــەوەی تــرس و تۆقانــدن ،ســەرکوتکردن و تیرۆرکردنــی چاالکوانانــی ناڕەزایەتییــەکان و ڕفاندنیــان نەبێــت .زیــاد لــە %٨٥ی ئــەو دەرمانــە پێویســتانەی کــە مەرجــن لــە نەخۆشــخانەکاندا هەبــن دەســت نەکەوتــوون ،تەنانــەت لــە مانگــی حوزەیرانــی ئەمســاڵ ڕێــژەی توشــبوون
بەشێک لە ژمارەکانی پێشووتری ڕۆژنامەی ڕێچار
تەواوکەری سەروتار هەرچــی زیاتــر مــەودای فــراوان و فراوانتــر بووەتــەوە ،بــە ئەندازەیــەک کــە هەڵوێســتێکی یەکگرتــوو بوونــی نەمــا لــە یەکڕیزیــی کــوردی بەرامبــەر بــە بەغــداد و حکومەتــی ناوەنــد، (دوژمنــی هاوبــەش) هیــچ شــتێکی لــێ نەمایــەوە جگــە لــە شــتێکی پــوچ کــە بــە هــەوادا چــوو. کەواتــە بەگشــتی ئــەو دیــاردە بنچینەییــەی کــە ســێبەریکردووە بەســەر ئاســمانی عێراقــدا ،بەردەوامــی و قوڵبوونــەوەی هەرچــی زیاتــری قەیرانــە ،بەمانــای بەرفراوانیــی قەیرانــی سیســتەمی سیاســی ،ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی. ســەرەڕای ئــەوەی ســەرجەم هێــزە سیاســییە هەژموندارەکانــی نــاو گۆڕەپانــی سیاســیی عێــراق بــە هەمــوو تایەفــە و ڕەنگــە جیاوازەکانیــەوە بــەردەوام بــە هەمــوو توانایانــەوە هەوڵئــەدەن بــۆ بچوککردنــەوەی قواڵیــی و فراوانیــی سیاســی و ئابــوری ئــەم قەیرانــەی کــە ئێســتا هەیــە و لەقاڵبدانــی لــە چوارچێــوەی دۆســیەی گەندەڵیــدا ،و دیــاردەی گەندەڵــی ئەکەنــە دیاردەیەکــی ترســناک و تۆقێنەر وهەژموندار ،کە گەندەڵی لەپشــت ســەرجەم نەهامەتــی و دەردی ســەرییەکانی کۆمەڵــگای عێراقییــەوە وەســتاوە ،و بەوپێیــەش پرســی بــە گژداچوونــەوە و لەناوبردنــی گەندەڵــی ئەکەنــە مەیدانــی ســەرەکیی ناکۆکییەکانــی نێــوان هێــز و کوتلــە سیاســییەکان ،بــێ هیــچ دەســتبردنێک بــۆ بنەمــا ســەرەکییەکانی سیســتمی کۆمەاڵیەتــی و چینایەتیــی ئێســتا. هــەر لەبــەر ئەوەشــە بــۆ چارەســەری گەندەڵــی دەســتدەبەن بــۆ دروســتکردنی دامــەزراوەی چاودێــری بــۆ چاودێــری و ڕوبەڕونــەوەی گەندەڵــی وەک تەنیــا ئامرازێکــی گونجــاو وەک (هەیئــەی نەزاهــە) بــۆ پاراســتنی دەوڵــەت و ڕژێمەکــەی ئێســتایان کــە گوایــە ئــەم دامــەزراوە و دەســتانە لــە ســەرو پارتــەکان و هێــزە سیاســییەکانەوە کار ئەکــەن .ئــەوەی لێــرەدا زۆر گاڵتەجاڕانەیــە ئەوەیــە کــە ئــەم دەســتە و دامەزراوانــە خۆشــیان لــە تانوپــۆ و ڕایەڵەکانــی گەندەڵیــی تێکئــااڵون و لـێ‌ی بێبــەش نیــن ،جگــە لــە پاشــکەوتەیی و لەخۆگرتنیــان لەالیــەن هێــزە سیاســییە دەســەاڵتدارەکانەوە. جێــگای سەرســوڕمان نییــە کــە لەگــەڵ دەرکەوتــەی گەشــەی قەیرانــی هەڵبژاردنــی ســەرۆک کۆمــاردا ،پرســی دەســتپاکی و گەندەڵیــش ســەر دێننــە دەرەوە و جارێکیتــر دەرئەکەونــەوە. ســەرەڕای ئــەوەی کــە هیچــکام لــە دوو بەربژێــرە کوردەکــە بــۆ پۆســتی ســەرۆکایەتیی کۆمار بە ڕێژەی جیاواز لە تۆمەتەکانی گەندەڵییــەوە گالون ،هــەر بۆیــە قەیرانــی پۆســتی ســەرۆک کۆمــار ئەبێتــە پرســێکی سیاســی کــە ڕەنگدانــەوەی ناکۆکیــی ڕیشــەیی نێــوان هێــزە سیاســییە ناکۆکەکانــە لــە گۆڕەپانــی سیاســی عێراقــی و کوردیــدا ،و بــە هیــچ جۆرێــک پەیوەندییــان نییــە بــە بەرژەوەنــدی و داخوازییەکانــی جەمــاوەری بێبەشــی کــورد و عێراقــەوە. بیرۆکــەی گەندەڵــی کــە بــۆ خــۆی ڕویەکــی تــری ئــەم قەیرانــەی ئێســتایە و دەمامکێکــە بــۆ خۆدزینــەوە و گــوێ لێخەواندنــی ڕۆڵ و بەرپرســیارێتیی دەوڵــەت لــە بەرامبــەر هاواڵتیــان و بێدەربەســتی لــە دابینکردنــی خزمەتگوزارییــە کۆمەاڵیەتــی و تەندروســتی و پەروەردەییــەکان و دابینکردنــی هەلــی کار ،و بردنــە ســەری ئاســتی بژێــوی و دڵنیایــی ژیــان ،و چەندەهــای تــر لــەم بابەتانــە. قەیرانەکــە لــە بنەڕەتــدا قەیرانێکــی سیاســی و ئابووریــی قوڵــە ،کــە گەندەڵــی بــە فیڕۆدانــی ســامانەکانی کۆمەڵــگا و خۆدزینــەوە لــە بەجێگەیاندنــی خزمەتگوزارییــە تەندروســتی و پەروەردەیــی و مەدەنییــەکان لــە بەرامبــەر خزمەتــی مشــتێک لــە ســەرمایەداران و ســەرۆکی حــزب و هێــزە سیاســییەکان لــە ســایەی ڕژێمــی کۆمەاڵیەتــی هەنووکــە ،کــە کاریگەرییەکانــی لیبرالیزمــى نــوێ و فشــارەکانی ســندوقی نەختینــەی نێودەوڵەتی تێیــدا بەرجەســتەیە ،و ڕەنــگ ئەداتــەوە .هەربۆیــە شــانۆی سیاســیی عێــراق چەنــد شــێوازی فروتوفێاڵنــە و جیاوازیــی گەندەڵــی تێــدا هەڵتۆقیــوە کــە ســەرجەم بڕگەکانــی ژیــان و کۆمەڵــگا ئەگرنــەوە ،لــە بەســتنی گرێبەســتەکان و کڕینەکانــی وەزارەت و دامــەزراوە حکومەییەکانــەوە (گرێبەســتی ٨٣٣ ملیــۆن دۆالر بــۆ کڕینــی چــەک لــە ســربیا لــە ســێپتەمبەری )٢٠٠٧ەوە بگــرە هەتــا ئەگاتــە پۆســت و پیشــە وەهمییــەکان (تێچــووی بــڕی مووچــە 58.5تریلیــۆن دۆالری تێپەڕانــد لــە
4
تەواوکەری الپەڕەکانی تر
5
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
)(07731583060
6 ژمارە)20( :
دوو شەمە ()2022/2/14
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
دواالپەڕە
)(Facebook: Rechar Rozhnama
هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە: Rechar.paper@gmail.com
نرخ )٥٠٠( :دینار نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان
سـەرنـــووســـەر :سادق عەزیز
ڕۆژی ڤاالنتاین بۆ هەمووان
نووسینى :ئارش عەزیزى وەرگێڕانى لە ئینگلیزییەوە :ڕۆز جەمال ڕۆژی ڤاالنتایــن؛ ئــەو ڕۆژەی ملیۆنــان خەڵــک لە سەرانســەری جیھانــدا گونجاوتریــن بۆنەیــان هەیــە بــۆ دەربڕینــی خۆشەویســتی لــە چەندیــن فۆرمــی جیــاواز بــۆ کەســە گرنگەکانــی ژیانیــان .لەگــەڵ ئەوەشــدا ،بیانوویەکــی بێخەوشــە بــۆ ژمارەیەکــی گــەورە لــە بازرگانێــکان تاکــو بتوانــن پارەیەکــی زۆر لــە ڕێگــەى ئــەو بۆنەیــەوە بەدەســت بێنــن ئەویــش بــە فرۆشــتنی شــمەک و کااڵ بەوانــەە کــە بــە پەرۆشــن بــۆ دەربڕینــی خۆشەویســتییەکەیان .لــە نێوەنــدی ئــەم خۆشەویســتی گۆڕینــەوە پــڕ لــە ئاژاوەیــەدا ،دەبێــت کەســانی شۆڕشــگێڕی دژە ســەرمایەداری چــۆن بێــت هەســتیان و چــۆن هەڵســوکەوت بکــەن؟ بــۆ ئــەوەى بتوانــم داکۆکــی لــە ڤاالنتاین بکــەم ،بێگومان دەبێت بــەوە دەســتپیبکەم کــە گومانــى بەشــێک لــە ڕەخنەگــرەکان لــەم بۆنــە مۆدێرنــە بەکێشــە بکــەم ئەروەهــا ئەوەشــى کــە چــۆن ئــەم بۆنەیــە دەگێڕدرێــت. زۆرتریــن دوو دێــڕی ڕەخنەیــی ئامــاژە بــە دوو ڕاســتی یاخــود واقــع دەكات؛ یەکــەم ،گریمانــەی کریســتیانی و ڕەگــی ڕۆژئاوایــی ڤالێنتایــن .وە دووەم ،ڕووە زۆر ڕوونــە بازرگانیەکــەی. بــا لــە یەکەمیانــەوە دەســت پــێ بکــەم .زانــراوە کــە ڕۆژی ڤاالنتایــن بەپێــی ئەفســانەکان (نــەوەک ڕاســتیی مێژوویــی) ئاهەنگگێڕانــی یادەوەریــی قەشــە ڤاالنتاینــە کــە قەشــەیەکی کریســتیانیی ڕۆمانــی بــووە و لــە ١٤ی ٢ی ســاڵی ٢٧٠ زاینــی لــە ســێدارە دراوە. ئایــا ئــەوە شــتێکی گاڵتــە ئامێــز نییــە کــە زۆرێــک لــە ڕەخنەگــرە لیبــراڵ و علمانییــەکان دەپرســن بۆچــى ملیۆنــان کــەس کــە مەســیحى نیــن ئاهەنــگ بــۆ ئــەم ڕۆژە زۆر مەســیحییە دەگێــڕن؟ بۆیــە پێمخۆشــە ئامــاژە بــە وردەکارییەکانــی ئــەم ئەفســانەیە بکــەم .بۆچــی قەشــە ڤاالنتایــن کــوژرا؟ بەپێــی ئەفســانەکان بێــت ،لەالیــەن ئیمپراتۆریەتــی ڕۆمانەکانــەوە کــوژراوە کــە هاوســەرگیرییان قەدەغــە کردبــوو پــاش ئــەوەی پیــاوان بــە ســەربازکردنیان ڕەتدەکــردەوە تاکــو لەگــەڵ ژنەکانیــان بمێننــەوە لــە ماڵــەوە .تاوانــی قەشــە ڤاالنتایــن ئــەوە بــوو کــە بــە نهێنــی و بــێ ئاگایــی ئیمپراتــۆر ژن و مێــردی لەیەکتــر مــارە دەکــرد .لــە کــوێ دەتوانــی چیرۆکێکــی بەهێزتــرى لەمــە دژی یاســا و ڕێســا فەڕزکراوەکانــی دەســەاڵت بدۆزیتــەوە کــە ئاهەنــگ گێــڕان بێــت بــۆ مرۆڤایەتــی دژی کارنامــەی جەنگــی ئیمپریالیســتە کۆنــەکان؟ پاشــان ،بۆچــى دەبێــت ئێمــە ئــەو جەختلێکردنەوەیــەى لیبــراڵ و علمانییــەکان قبــوڵ بکەیــن کــە ئامادەیــە هــەر شــتێک لــە مێــژووی ئێمــە کــە پەیوەنــدی بــە جوولەکەیــی -کریســتیانی یاخــوود هــەر ئاینێکــی دیکــەوە هەیــە بیســڕێتەوە؟ ئــەو جــۆرە کۆمەڵگایــەی کــە ئــەو لیبراڵــە علمانییانــە دەیانەوێــت ئێمــە وێنــای بکەیــن ،کۆمەڵگایەکــە خاڵییــە لــە هەمــوو داب و نەریتێــک کــە بنەماکــەی کەلتــوور بێــت ،بەڵکــو دەبێــت بنەماکــەی عەقاڵنیەتییەکــی هەژمێرکــەر (ژمــارە و چەندێتــى) بێــت ،کــە بــە هەمــوو پێوەرێــک ،بریتییــە لــە خورافەیەکــی مۆدێرنــە .دەوڵەتــی مۆدێرنــی لیبراڵــی علمانــى ئــەم خورافەیــە و چەندانــی تریــش بــەکار دێنێــت تاکــو ســەرمایەداری بکاتــە
‹ئایــن›ی خــۆی (هــەروەک واڵتــەر بێنیامیــن دەڵێــت) ،هەروەهــا دۆخەکــە لــە ژێــر بــەرگ و پــەردەی عەقاڵنیەتــدا وەک خــۆی بهێڵێتــەوە. ئــەی چــی دەربــارەی دووهــەم؟ کــە ئاشــکرایە ڕەخنەگرانــی باڵــی چەپــن کــە ئامــاژە بــە بازرگانیبوونــی ڕۆژی ڤاالنتایــن دەکــەن؟ ئەگــەر لــە ژیانتــدا لەگــەڵ کەســانی چەپــدا مامەڵــەت کردبێــت ،ئــەوا دەزانیــت کــە دەڵێــن ئەوانــە گرنگــی بــە ڕۆژانــی وەک ڤاالنتایــن و کریســمەس نــادەن و ڕەتیدەکەنــەوە کــە ببنــە بەکارهێنەرانــی ئــەو کااڵ ســەرمایەدارییانە. پێویســتە لەســەرم کــە ئامــاژە بــەوە بــدەم کــە بــە دڵنیاییــەوە هەندێــک لــە ڕاســتی هەیــە لــەو ڕەخنەیــەدا .هــەروەک ئامــاژەم پێــدا لــە ســەرەتاوە ،ڕۆژی ڤاالنتایــن بازاڕێکــی گەرمــە بــۆ زۆرێــک لــە ســەرمایەداران .تەنیــا لــە ویالیەتــە یەکگرتــووەکان زیاتــر لــە 180ملیــۆن کارتــی ڤاالنتایــن لــە ڕێگــەی پۆســتەوە لەالیــەن هەندێــک لــە عاشــقە ترســنۆکەکان دەنێردرێــن، لــە کاتێکــدا 700ملیۆنــی تــر لەالیــەن هاوتــا ئازاکانیانــەوە دەبەخشــرێن .هالمــارک تەنهــا زیاتــر لــە ١٣٠٠شــێوازی جیــاواز لــە کارتەکانــی ڕۆژی ڤاالنتایــن دەفرۆشــێت. بەڵــێ ئــەوە الیەنێکــی ناشــرینی کۆمەڵــگای ســەرمایەدارییە کــە هەمــوو شــتێک دەکەنــە کااڵ بــۆ ئەوەى کڕین و فرۆشــتنى پێوە بکــەن هــەروەک کارڵ ماڕکــس دەڵێــت[« :ســەرمایەدارەکان] بەهــاى کەســییان گــۆڕى بــۆ لەهــاى ئاڵوگــۆڕ و ڕێــک لەبــەر ئەوەیــە کــە ئێمــەى مارکسیســتەکان بــۆ ڕووخاندنــی ئــەم سیســتەمە دەجەنگیــن. ئەمــە مانــای ئــەوە نییــە کــە دەبێــت هەمــوو الیەنەکانــی کلتــوری ئێســتای مــرۆڤ بــە «بــۆرژوازی» بگریــن و بگەڕێنــەوە بــۆ ئەشــکەوت .یــەک شــت کــە مــن پێــم شــیناکرێتەوە ئەوەیــە کــە ئەوانــەى شــەربەتی سروشــتی و ئۆرگانیکــى حەوشــەى پشــتەوەى ماڵەکەیــان دەخۆنــەوە (ئەوانــەى بــە خۆیــان دەڵێــن ئەنارشیســتەکان) وا دەزانــن کارێکــی ئەرێنــی دەکــەن .ئێمــەى مارکسیســتەکان لــە جیاتــی ئەوە خەریکی خەباتێکی سیاســیین بــۆ شۆڕشــێکی سۆسیالیســتی کــە بــە هەڵوەشــاندنەوەی خاوەندارێتیــی تایبەتــی ئامرازەکانــی بەرهەمهێنــان تاکــو دەســەاڵتی هەروەزیــی ســەرچاوەکانی خۆمــان بدەیــن بــە کرێــکاران خۆیــان. مارکسیســتەکان دەبێــت پێشــوازی لــە ڕۆژێکــی وەک ڕۆژی ڤاالنتایــن بکــەن کــە تایبەتــە بــە بیرۆکــەی خۆشەویســتی نێــوان مرۆڤــەکان ،چونکــە بــە وردی ئەمەیــە کــە دژی ئــەو ڕەوشــتە تاکگەراییــە کــە ســەرمایەداری دەیەوێــت وەک «سروشــتی مــرۆڤ» وێنــای بــکات. زۆربــەی خەڵکــی جیهــان لەوانەیــە بــە ئاگایــی پرســیار لــەم شــتانە نەکــەن یــان لەگەڵیــدا بــڕۆن .بــەاڵم لــە قوواڵییــدا ،ئــەوان دەزانــن کــە ئەمــە مرۆڤایەتــی نییــە و جیهانێکــی تــر دەکرێــت دروســت بکرێــت .وە یەکێــک لــەم ئەگەرانــە خۆشەویســتییە. بــە دەرخســتنی و بــە کــردار کردنــی خۆشەویســتی خــۆت بــۆ خۆشەویســتانت ،بــە وازهێنــان لــە بەشــێک لــە خــۆت بــۆ تاکەکانــی دیکــە ،کــە وەک ئــەوە وایە کە بە جیهان ڕایبگەیەنین: «بەرژەوەندیــی تاکەکــەس هەمــوو شــتێک نییــە ».بــە گرێدانــی بەشــێک لــە چارەنووســی خــۆت بــە مرۆڤێکــی تــرەوە ،تــۆ لــە کۆمەڵــگای کۆمۆنیســتیی داهاتــوودا خەریکــی پراکتیــزی ژیــان دەکەیــت« ،دەســتەیەک ،کــە پێشــکەوتنی ئازادانــەی هەریەکەیــان مەرجــی پێشــکەوتنی ئازادانــەی هەمووانــە».