خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان ســـەرنـــووســـەر :ســــادق عــەزیــز نرخ٠( : )٥٠دینار -نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
ژمارە )١٩( :شەمە )٢٠٢١/١٠/٩( -
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)
«هەڵبژاردنى ئازادانەى سەردارەکان ،سەردار و کۆیلەکان لەناو نابات»
هەڵبژاردنى پەرلەمانیی و ڕەتکردنەوەى ڕاپەڕینى ئۆکتۆبەر
هێربرت مارۆکۆزە
ژمارەى تایبەت بە هەڵبژاردن
سەروتار
سادق عزیز
لەگــەڵ نزیکبوونــەوەی هەڵبژاردنــە پەرلەمانییەکــەی عێــراق لــە دوایــن ســاتەکانی خــۆی ،کــە بڕیــار وایــە لــە ١٠ی ئۆکتۆبــەر لــە جەرگــەی چەندیــن ڕێــکار و ڕاســپاردەی کاروبــاری ئیــداری و ڕێکخســتنی بــااڵ هــەروەک کۆمســیۆنی بــااڵی هەڵبژاردنــەکان بانگەشــەی بــۆ دەکات ئەنجــام بدرێــت ،ســەرباری چەندیــن ڕیــکاری ئەمنــی تونــد و گوایــە مســۆگەر بــە ســەالمەتی ئەنجامدانــی هەڵبژاردنــەکان بەپــێ‌‌ی دوایــن لێدوانەکانــی مســتەفا کازمــی ،هەڵمەتــى هەڵبژاردنــی بەربژێــرەکان لــە دوایــن کاتژمێرەکانــی داخســتن نزیــک دەبێتــەوە ،کــە تیایــدا بەربژێــری کوتلــە سیاســی و ســەربەخۆکانیش بــە هەمــان ئاســت بــە ئەنجامدانــی زۆرتریــن چاکســازیی ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی پەیمانیــان داوە. ســەرباری ئەســتەمیی جیاکردنــەوەی بەرنامــەی کوتلــە سیاســی و بەربژێــرە ســەربەخۆکان لــەو درۆ شــاخدار و و بانگەشــانەی بــە درێژایــی چەنــد هەفتــەی ڕابــردوو ســەرڕێیان خســت ،و بــێ ئابروویی‌یــان لــە پێدانــی پەیمانــی درۆ بــە هاواڵتیــان کــە لــە الیەکــەوە دەرخــەری بەشــێک لــە هۆشــیاریی کۆمەاڵیەتیــی کۆمەڵــگای ئەمــە لــە کاتێکــدا خەرجییەکانــی ئــەو بــوارە لە نێوان ســااڵنی پەیمانــی پڕووپــووچ .هەمــوو کــەس لــەو ڕاســتی‌یە دڵنیایــە عێراقی‌یــە .بــەاڵم ئەزموونــی هــەژدە ســاڵی ڕابــردوو لــە دەســەاڵتی ئــەم هێــزە سیاسـی‌یانە کــە بــە دوای بەشبەشــێنە ٢٠١٩-٢٠٠٥زیــاد لــە ٨١ملیــار دۆالری تێپەڕانــدووە .گەندەڵــی لــە بوارەکانــی خزمەتگوزاریــی تەندروســتی و و دزیــن و تــااڵن و بــرۆی ســامان و پارێزگاریکــردن لــە بــەراوردی ئــەم گوژمــە زەبەالحــە هاوشــان لەگــەڵ مانەوەی تــااڵن و بــرۆ لــە کەرتــی تەندروســتی لــە هەمــوو کەرتەکانــی میلیشــیا و..هتــد بــوون ،کەمپەیــن و بەرنامــەی هەڵبژاردنــی قەیرانــی کارەبــا لــە شــوێنی خــۆی شــتێکى ئەســتەم و تــری خزمەتگــوزاری مەزنتــرن .نەبوونــی داوودەرمــان و بەربژێرەکانــی کردووەتــە درۆیەکی شــاخدار و ئاشــکرا الی خەیاڵیــی هەژمــار دەکرێــت .ســەرباری ئــەو خەرجییــە هێنانــی دەرمانــی مــاوە بەســەرچوو ،کەمیــی و نەبوونــی جەمــاوەری شــەکەت و مانــدووی عێــراق کــە بــۆ مــاوەی زۆرە ،هەرئێســتا عێــراق توانــای بەرهەمهێنانــی ١٩هــەزار ئامێــرە پزیشــکییەکان لــە ناوەنــدە تەندروســتییەکان، دوو دەیەیــە بەدەســت کاریگەرییــە سیاســی و ئابــوری و مێگاواتــی هەیــە لــە کاتێکــدا واڵتەکــە بــۆ پڕکردنــەوەی نەبوونــی کرێــکار و کارمەنــدی پێویســت ،ئاگرکەتنــەوەی کۆمەالیەتییەکانــی حکومەتــە یــەک لــە دوای یەکەکانــەوە پێداویســتییەکانی ناوخــۆ پێویســتی بــە ٣٠هــەزار مێــگا وات ژمارەیــەک لــە نەخۆشــخانەکان و لێکەوتکردنــى کارەســاتە ئــارەق و خوێنــی لــێ ئەچۆڕێــت ،بگــرە درۆ و ڕیــاکاری هەیــە .ئــەم ژمارانــە ڕەنگدانــەوەی مــەودای تــااڵن و بــرۆ مرۆییــەکان وێنایەکــی دروســتی ئاســتی خزمەتگوزاریــی و گاڵتەجاڕیــی بانگەشــەی بەربژێرەکانــی بــۆ چاکســازی و ئــەو گەندەڵی‌یــە بەربــاوەن کــە لــە ســایەی ئــەم هێــز و تەندروســتی لــە واڵتەکــە نیشــان ئــەدەن. لــە خزمەتگوزارییــە گشــتییەکانی وەک کارەبــا ،ئــاو ،حزبانــەدا خەڵکــى عێــراق دەرگیریەتــی .گەندەڵــی ڕایەڵــەی تاکــو ئێســتا هیچــکام لــە دەوڵــەت و حکومەتــە یــەک لــە دوای تەندروســتی ،پــەروەردە و خوێنــدن ،ڕیگاوبــان ،و چەندینــی بەنێــو تــەواوی دامودەزگاکانــی دەوڵەتــدا کــردووە و ئەمــڕۆ یەکەکانــی عێــراق هیــچ ڕێژەیەکــی بەرچاویــان لــە بودجــەی تــر لــە ســایەی ئــەم هێــزە ڕەشــانە کردووەتــە پرســێکى لــە هــەر کات زیاتــر گەورەتریــن زیانــی بــە جەمــاوەری گشــتی بــۆ کەرتــی تەندروســتی تەرخــان نەکــردووە تەنانەت لــە زۆربــەی حاڵەتەکانــدا بودجــەی بــواری خزمەتگوزاریــی ئابڕووبەرانــەی ئاشــکرا و یەکجــار ڕوون الی جەمــاوەری خەڵــک گەیانــدووە. پرســەکانی خزمەتگوزاریــی گشــتی و ڕووبەڕووبوونــەوەی تەندروســتی کەمتــر لــە %١ی لــەم ســااڵنەی دوییــدا بــۆ عێــراق. پــاش تێپەڕبوونــی هــەژدە ســاڵ لــە ســایەی ئــەم هێــز و پەتــای کۆرۆنــا بەشــێکی تریــان لــە بانگەشــەی هەڵبژاردنــی تەرخــان کــراوە .ئــەم ڕێژەیــە بــە بــە بــەراورد لەگــەڵ دەســەاڵتە بۆرژوازییانــەدا هێشــتا کۆمەڵــگای عێــراق لــە بەربژێــرەکان پێــک ئەهێنــا ،کــە لــە خۆیــدا دۆســیەیەیەکى دەوڵەتانــی دراوسـێ و ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا ،بــۆ نموونە، کێشــە و گرفتــی نەبوونــی کارەبــادا ژیــان دەگوزەرێنێــت ،گونجــاو بــوو بــۆ پێــدان و باڵوکردنــەوەی درۆ و دەلەســە و لــە لوبنــان ( ،)3.8%زۆر کەمتــر بــووە .بــۆ ل ٥
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
2
ئەزموونی کرێکاری
ژمارە )١٩( :شەمە )٢٠٢١/١٠/٩( -
گۆشەیەک لە ناڕەزایەتییەکان و خەباتی ڕۆژانە و نەپساوەی چینی کرێکار لە جیهاندا ئامادەکردنى :کامەران ئەحمەد سەرجەم کارگاکانی دانەوێڵەی کێللۆگ دەستیان دایە مانگرتن ڕۆژی ٥ی ئۆکتۆبــەری ،٢٠٢١ســەرجەم کرێکارانــی کارگاکانــی دانەوێڵــەی کێللــۆگ ( )Kelloggلــە شــارەکانی (ئۆماهــا ،نیبراســکا، مشــیگان ،النکاستە،بنســلڤانیا ،و مێمفیــس)ی ئەمریــکا کــە ژمارەیــان ١٤٠٠کرێــکارن دەســتیان دایــە مانگرتــن .مــاوەی ســاڵێکە یەکێتیــی کرێــکاران لەگــەڵ بەڕێوەبەرایەتیــی کارگادا لــە ســەر چەنــد پرســێکى وەک مووچــە ،مۆڵەتــی نەخۆشــیی ســەرکار ،دەرماڵەکانــی خانەنشــینی و خاڵەکانــی گرێبەســتی نــوێ لــە گفتوگــۆدان .ســەرۆکی یەکێتیــی کرێکارانــی دانەوێڵــە ،شــیرینی و توتــن ڕایگەیاند کۆمپانیاکە هەڕەشــەی گواســتنەوەى کرێــکاران دەکات بــۆ مەکســیک ئەگــەر بــە مەرجەکانــی بەڕێوەبەرایەتیــی کۆمپانیــا ڕازی نەبــن ،کــە بــە هیــچ شــێوەیەک قابیلــی قبوڵکــردن نییــە« :ئەکرێــت پارچەکانــی ئوتۆمبیــل و کەلوپەلەکانــی تــر لــە دەرەوە بەرهــەم بهێنرێــن بــەاڵم ناکرێــت ی و خۆراکییەکانــی خواردنەکانمــان بــەدەر لــە ڕێنماییــە تەندروســت کۆنترۆڵــی ( )FDAو چاودێریــی ئیــدارەی ســەالمەتی و تەندروســتی پیشــەیی ( )OSHAلــە دەرەوەی ئێمــە دروســت بکرێــن و دەرخواردمــان بدرێــن». کرێــکاران پێیانوایــە لــە کاتــی پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــادا بــە شــفتی کارکرنــدی ١٢کاتژمێــر و حــەوت ڕۆژ لــە هەفتەدا کاریان کردووە و نەیانهێشــتووە بەرهەمــەکان و پڕۆســەى بەرهەمهێنــان بوەســتن .لــە ســەرەتای ســەرهەڵدانی پەتاکــەوە دەیــان کارگای شــیرینی ،پســکیت، خواردەمەنــی خێــرا و ئیشــی هەویــر دەســتیان داوەتــە ناڕەزایەتــی لە
هەلومەرجــی ســەختیی کارکــردن .لــە وەرزی هاوینیشــدا کرێکارانــی کارگاکانــی فریتۆ-لــەی کــە ژمارەیــان ٦٠٠کرێــکار بــوو لەبــەر ســەختیی هەلومەرجــی کارکــردن ،ســەعاتکاری زۆر ،دەســتیان لــە کارکێشــایەوە تاکــو لــە مانگــی جــواڵی گرێبەســتی تازەیــان لەگــەڵ کۆمپانیــا واژۆ کــردەوە. هاوپەیمانیــی نێونەتەوەیــی شــانۆکاران بــە هەلومەرجــی کرێکارانــی ســتۆدیۆ، شــانۆکاران و دەرهێنــەران لــە هۆلیــود ناڕازیــن هاوپەیمانیــی نێونەتەوەیــی شــانۆکاران ناڕەزایەتــی بەرامبەر مووچە و ســەعاتکاری زۆری کرێکارانــی شــانۆ لــە بەرامبــەر کۆمپانیــا گەورەکانــی وەک نێتفلێکــس ( )Netflixو دزنــی ( )Disneyو ئەمــازۆن ( )Amazonدەربــڕی .ڕێکخراوەکــە کــە نوێنەرایەتــی ١٥٠ هــەزار کرێــکار دەکات لەوانــە :کامێرامــان ،وێنەگرانــی ســینەمایی، سیناریســت ،دروســتکردنی پێگــە ،نوســەر و هونەرمەندانــی مکیــاج، و ئــەو کارمەندانــەی لــە پشــتی پەردەکانــی شــانۆوە کار ئەکــەن، ڕایگەیانــد %٩٩ی کرێــکاران لــە دوایــن راپرســیی ئۆنالینــدا دەنگیــان بــە مانگرتــن داوە. گرێبەســتی کــۆن النــی کــەم بــۆ ٦٠هــەزار کرێــکاری ئــەو بــوارە لــە مانگــی جــوالی کۆتایــی هاتــووە و دانیشــتنەکان لــە مانگــی مەی‌یــەوە لەســەر مەرجەکانــی گرێبەســتی نــوێ لەالیــەن هاوپەیمانیــی نێونەتەوەیی شــانۆکاران لەگەڵ لیژنەی دانوســتانکاری کۆمپانیاکانی نێتفلێکــس ،ئەپــڵ و ئەمــازۆن بەردەوامییــان هەبــووە تاکــو ١ی ســێپتەمبەری ٢٠٢١کــە تێیــدا لیژنــەی دانوســتانکاری کۆمپانیــاکان بــە مەرجەکانــی یەکێتییەکــە قایــل نیــن چونکــە لیژنــەى دانوســتانکار خوازیــاری مووچــەی زیاتــرە بــۆ کرێکارانــی خزمەتگوزاریــی پەخش، زیادکردنــی مووچــەی هــاوکاران و ڕێکخــەران و دەرهێنــەران لەگــەڵ زیادکردنــی ماوەکانــی پشــوو لــە ڕۆژەکان و لــە کۆتایــی هەفتــەدا. ئەگــەر ناڕەزایەتییــە جۆراوجۆرەکانــی ئــەم کەرتــە دەســت پێبــکات ئــەوا هۆلیــود دووچــاری هەمــان قەیرانەکانــی ســاڵی ٢٠٠٧ئەبێتــەوە کــە نوســەرانی تەلەفزیــۆن و ســینەما بــۆ مــاوەی ١٤هەفتە دەســتیان دایــە مانگرتــن.
مانگرتنی کرێکارانی ستیل لە باشووی ئەفریکا پــاش وەســتاندنی وتووێژەکانــی نوێنەرانــی کرێکارانــی ســتیل لەگــەڵ بەڕێوەبەرایەتیــی کۆمپانیــای ســتیلی لــە باشــووری ئەفریــکا لەســەر پرســی مووچــەی ســێ ســاڵی داهاتــوو بــە ڕێگایەکــی داخــراو گەیشــت ،لــە ٥ی ئۆکتۆبــەری ٢٠٢١کرێــکاران لــە دەیــان ناوەنــدی کار دەســتیان دایــە مانگرتــن ،کــە بــە لێدانێکــی تــری گــەورە و کاریگــەر لــە ئابــوری ئــەو واڵتــە هەژمــار ئەکرێــت. یەکێتیــی نیشــتمانیی کرێکارانــی ئاســن لــە باشــووری ئەفریــکا ( ) Numsaنوێنەرایەتــی زیــاد لــە ١٥٠هــەزار کرێــکاری ئاســن و ســتیل ئــەکات ڕایگەیانــد« :مانگرتنــەکان دەبنــە هــۆى کار ڕاوەســتاندن لــە الیــەن ٣٠٠هــەزار کرێــکارەوە چونکــە ژمارەیــەک لــە کرێکارانــی زۆر لــە یەکێتیــە کرێکارییــە هاوپەیمانەکانیانــدا خۆیــان ڕێکخســتووە ».هەمــان ڕۆژ لــە ناوەنــدی پیشەســازیی شــاری جۆهانســبێرگ دوو هــەزار کرێــکار و لــە کەیــپ تاونیــش زیــاد لــە ٢٥٠کرێــکار ڕێپێوانیــان ئەنجامــدا. نومســا یەکێکــە لــە گەورەتریــن یەکێتییــە کرێکارییەکانــی باشــووری ئەفریــکا کــە خوازیــاری زیادکردنــی مووچەیــە بــە بــڕی %٨لــە گرێبەســتی ســاڵی یەکەمــدا و بــۆ دوو ســاڵی داهاتــووش خوازیــاری چوونەســەری دووخاڵــن لــە ســەروو ڕێــژەی دیاریکــراوی هەڵئاوســانەوە .ڕێــژەی هەڵئاوســانی بەکاربــەر لــە مانگــی ئۆگەســتدا بــۆ زیــاد لــە 4.9%هەڵکشــاوە کــە قورســایی زیاتــری خســتووەتە ســەر ژیانــی کرێــکاران و خێزانەکانیــان .هەروەهــا کۆنگــرەی یەکێتییــە کرێکارییەکانــی باشــووری ئەفریــکا ( )Cosatuکــە ڕێخکراوێکــی ســەربەخۆی گەورەیــە ڕایگەیانــد ئەوانیــش لــە ڕۆژانــی
داهاتــوودا بــۆ فشارخســتنە ســەر حکومــەت و باشــترکردنی ژیانــی کرێــکاران مانگرتنــی گەورەتــر بــەڕێ ئەخــەن. کۆنگــرەی یەکێتییــە کرێکارییەکانــی باشــووری ئەفریــکا ( )Cosatuداوای مانگرتنــی سەرتاســەری کــرد ڕۆژی ٥ی ئۆکتۆبــەری ،٢٠٢١کۆنگــرەی یەکێتییــە کرێکارییەکانــی باشــووری ئەفریــکا ( )Cosatuداوای لــە ســەرجەم کرێکارانــی واڵتەکــە کــرد لــە ڕۆژی ٧ی ئۆکتۆبــەر نەچنــەوە ســەرکار و لــە پێناو باشــترکردنی هەلومەجــی کارکــردن و کۆتایــی هێنــان بــە فــەوزای ئابوریــی واڵت بەشــداری چاالکییەکانــی ڕێکخراوەکــە بکــەن ،یــان النــی کــەم لــە ماڵەکانیــان بمێننــەوە و نەچنــەوە ســەرکار .کۆنگرەکــە نوێنەرایەتــی 1.8ملیــۆن کرێــکار ئــەکات لــەو واڵتــە و خوازیــارە حکومــەت و خاوەنکارانــی کەرتــی تایبــەت هێرشــەکانیان بــۆ ســەر مافەکانــی کرێــکاران ڕاگــرن. بەشــێک لــە داخوازییەکانی کۆنگرەکــە بریتین لە :پێچەوانەکردنەوەی کەمکردنەوەکانــی میزانیــەی خزمەتگوزاریــی گشــتی کــە بوونەتــە هــۆکاری کەمکردنــەوەی مووچــە لــە بوارەکانــی خزمەتگوزاریــی گشــتیدا ،دەســتهەڵگرتن لــە کەمکردنــەوەی خەرجییەکانــی ئــەو کۆمپانیایانــەی موڵکــی دەوڵەتــن ،دەســتهەڵگرتن لــە ڕێکارەکانــی سیاســەتی لەبەرگرتنــەوە و سکهەڵگوشــین ،بانگەوازکردنــی کۆمپانیاکانــی کەرتــی تایبــەت بــۆ ســەرمایەگوزاریکردن لــە ناخــۆ و نەبردنــە دەرەوەی ســەرمایەکانیان. کرێکارانی بیناسازی لە ئەڵمانیا مانگرتنی سەرتاسەرییان لە پالندایە لە ســاڵی ٢٠٠٢ەوە یەکەمین جارە کرێکارانی بیناســازیی لە ئەڵمانیا بــۆ دەستخســتنی چەنــد داواکارییــەک کــە لەنێویانــدا زیادکردنــی مووچــە بــە ڕێــژەی 5%هاتــووە ،پالنیــان دانــاوە کــە مانگرتنــی سەرتاســەریی ڕابگەیەنــن .ڕۆژی ٦ی ئۆکتۆبــەر یەکێتیــی کرێکارانــی بیناســازی ( )IG Bauبــە ڕۆژنامــەی (Sueddeutsche )Zeitungڕاگەیانــد« :لەپێنــاو زیادکردنــی مووچــە ،چەنــد مــاف و دەرماڵــەی دیکــەى وەک هاتووچــۆى کرێــکاران ،بڕیــارى مانگرتنــی سەرتاســەریی لــە پێنــاو دەستخســتنی مافەکانیــان ڕائەگەیەنــن».
یەکێتییەکــە خوازیــاری زیادکردنــی مووچەیــە بــە ڕێــژەی 5.3% بــۆ ٩٠٠هــەزار کرێــکاری بیناســازیی .جگــە لــەوەی خوازیــاری دەرماڵــەی هاتووچــۆ و قەرەبووکردنــەوەی زیاتــرن بــۆ ئــەو کرێکارانــەی لــە شــوێنکارەکانیانەوە دوورن .ســەرۆکی یەکێتییەکــە ڕۆبــەرت فایگــەر ڕایگەیانــد« :ئەمجارەیــان گــەر خاوەنــکارەکان تەســلیم بــە داخوازییەکانــی ئێمــە نەبــن ،ئــەوا بــە هیــچ جۆرێــک ڕێکەوتنیــان لەگــەڵ ناکەینــەوە»« .ئەگــەر ســەرۆکی دادگای فیدراڵــی چارەســەرێک بــۆ پێکهاتنــی هــەردوو الی ناکــۆک لــەو پرســە نەدۆزێتــەوە ،ئــەوا مانگرتنــی سەرتاســەریی بەرپائەکرێــت». هــەر لــە پەیوەندبــە پرســی مووچــەوە بڕیــار وایــە ڕۆژی هەینــی ٨ی ئۆکتۆبــەر یەکێتییــە کرێکارییــەکان لــە ١٦والیەتــدا وتووێژەکانیــان لەســەر پرســی زیادکردنــی مووچــەی زیــاد لــە 2.3ملیــۆن کرێــکاری کەرتــی گشــتی دەســت پێبکــەن. بەردەوامیی مانگرتنی کرێکارانی تەندروستی لە بەرلین مــاوەی ســێ هەفتەیــە مانگرتنەکانــی کرێکارانــی چاودێریــی تەندروســتی لــە نەخۆشــخانەکانی ( )Charitéو ( )Vivantesی ســەر بــە دەوڵــەت لــە بەرلینــی پایتەخــت بەردەوامــن .بەردەوامیــی مانگرتنــەکان لــە مــاوەی ٢٥ڕۆژی ڕابــردوودا بــە یەکێــک لــە درێژتریــن مانگرتنــە کرێکارییەکانــی مێــژووی خەباتــی کرێکارانــی چاودێریــی تەندروســتی لــە ئەڵمانیــا هەژمــار ئەکرێــت .لــەو ماوەیــەدا ١٢٠٠قەرەوێڵــە بــێ نەخۆشــن و نزیکــەی دوو هــەزار نەخــۆش لــە چاوەڕوانــی عەمەلیاتــدان .حکومەتــی خۆجـێ‌ی ئامــادە نییــە مــل بــە داخوزییــەکان بــدات.
مامۆســتایانی پاراگــوای دژ بــە کەمیــی مووچــە و کەمکردنــەوەی بودجــەی گشــتیی کەرتــی پــەرەوەردە و خوێنــدن مانگرتنــی سەرتاســەری‌یان ڕاگەیانــد ڕۆژی ١ی ئۆکتۆبــەر ٢٠٢١هــەزاران مامۆســتا لــە پاراگــوای ڕژانــە ســەر شــەقامەکان و خوازیــاری زیادکردنــی مووچەکانیــان بــوون بــە بــڕی %١٦ی موچــەی مانگانــە (زیادکردنــی ٦٠دۆالر لــە مانگێکــدا) .مانگرتنــەکان لەســەر خواســت و بانگــەوازی یەکێتیــی فیدراســیۆنەکانی پــەروەردە ( )FEPبەڕێوەچــوو .بــە پـێ‌ی پــرۆژەى پێشــنیارکراوی فیدراســیۆن ئەبێــت مووچــەکان بــەرەو ( 432دۆالر) زیــاد بکرێــن. ئەمــە لــە کاتێکدایــە لــە میزانیــەی ســاڵی داهاتــوودا ،حکومــەت بودجــەی تەرخانکــراوی کەرتەکــەی تــا ڕاددەیەکــی زۆر کەمکردەوە، پاراگــوای یەکێکــە لــەو واڵتانــەی کــە تێیــدا بودجەیەکــی کــەم تەرخــان ئەکرێــت بــۆ کەرتــی پــەروەردە و خوێنــدن و ســااڵنە کەمتــر لــە %٥ی داهاتــی واڵتەکــە تەرخــان ئەکرێــت بــۆ ئــەو بــوارە .لــە ســەرەتاکانی دەســتپێکردنی خوێندنــی ســاڵی ٢٠٢٠دا شــەپۆلێک لــە ناڕەزایەتییەکانــی خوێنــدکاران بەڕێوەچــوون و خوازیاربــوون حکومەتــە ڕاســتڕەوەکەی ماریــۆ ئەبــدو بێنیرتێــز بودجــەی تەرخانکــراو لــە 3.7%ی داهاتــی گشــتییەوە بهێنێتــە ئاســتی ســتانداردی جیهانــی النــی کــەم کــە 7%ە. لــە چاالکیــی مامۆســتایانی مانگرتــوودا هەمــوو ئــەو ڕێگایانــەی ئەچوونــەوە ســەر پەرلەمــان داخــران و چوونــە بــەردەم وەزارەتــی دارایــی و ســووربوونی خۆیــان لەســەر زیادکردنــی مووچــە ڕاگەیانــدەوە .جێگــری وەزیــری ئابــوری ڕایگەیانــد هەرئێســتا حکومــەت ئامــادەی زیادکردنــی %٨ی موچەیــە لــە هەنــگاوی یەکەمــدا ،و وتووێــژەکان لــە گەڵ نوێنەرانی مامۆســتایاندا بەردەوامە بــۆ کۆتایــی هێنــان بــە مانگرتنەکانیــان .هــۆکاری ملنەدانــی حکومــەت بــە زیادکردنــی مووچــە بــە %١٦بــە هــۆکاری تەرخانکردنــی بودجــەی زیاتــر بــۆ کەرتــی تەندروســتی و بەگژداچوونــەوەی پەتــای
ڤایرۆســی کۆرۆنــا ئەگەڕێنێتــەوە .بــۆ ل ٥
ژمارە )١٩( :شەمە )٢٠٢١/١٠/٩( -
پرسی هەڵبژاردن
3
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
کامە هەڵبژاردەکەیە :بەشداریکردن ،بایکۆت یاخود ڕێچارى سێهەم؟ ئیبراهیم عمر هەمــوو هێماکانــی نزیــک لــە هەڵبژاردنــە پێشــوەختەکەی ئەنجومەنــی نوێنەرانــی عێــراق ،ئامــاژە بــۆ ئــەوە دەکــەن کــە بایکۆتکردنــى دەنگــدان و هەڵبــژاردن ئــارەزووى زۆرینــەى جەمــاوەری بێبــەش و زوڵملێکــراوی عێراقــە؛ ئەمــەش دوای ئەوەی داهاتێکی بێشــومار خەرجی بانگەشــەکردن ،و کڕینی دەنگــەکان و ئامــادەکاری بــۆ تەزویــر کــراوە بــۆ جارێکیتــر گەشــتنەوە بــە دەســەاڵت یــان ســەرلەنوێ دابەشــکردنەوەی دەســەاڵت لــە نێــوان پارتــە قەومــی و دینییــە بۆرژوازییەکانــى وەک « شــیعە و ســونە و الیەنــە کوردییەکانــدا» ،کــە پێکــڕا هەوڵیــان لــەو پێناوەدایــە هەمــوو وەک یــەک ئاوێــک بکــەن بــەو ئاگــرەی کــە ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەر و ناڕەزایەتییەکانــى کوردســتان دایگیرســاندووە کــە تــا ئــەم ســاتەش هەڕەشــەی گــەورەن کــە بەهەمــان ناوەرۆکــی خۆیــەوە وەک دڵێکــی زینــدوو هێشــتا لێئــەدات. هەڵبژاردنەکانــی چەنــد ســاڵی ڕابــردووی ئەنجومونــی کۆمەڵــگاى عێــراق ببــوو بــە بەشــێک لــە نیشــاندانی نەبوونــى نوێنەرانــی عێــراق و ڕۆڵــی گشــت ئــەو پارتانــەی کــە لــە نێــو متمانــە بــە دەســەاڵتدارێتیی ئێســتای عێــراق و پارتــە کایــە سیاســییەکانی عێراقــدا ڕۆڵیــان گێــڕا ،نەیانتوانــی و بــۆ جۆراوجۆرەکانــی و تەنانــەت نیشــاندانی ناڕەزایەتــی بــە ئاینــدەش ناتوانــن ئــەو کەلێنــە گەورەیــە پــڕ بکەنــەوە کــە پارتــە ئۆپۆزیســیۆنە بۆرژوازییەکانــی نــاو دەســەاڵتدارێتی کەوتۆتــە نێــوان لەالیــەک جەمــاوەری بێبەشــکراو لــە ژیــان و دەرەوەی دەســەاڵتیش .هێرشــەکانى خۆپیشــاندەران لــە و ســادەترین و ســەرەتاییترین مافــی ژیانکــردن و لەالکــەى سەرانســەراى عێــراق و کوردســتاندا بــۆ ســەر بــارەگا و تــرەوە دەوڵــەت و دامــودەزگا و دەســەاڵتدارێتیی چینــی موقەدەســاتى هەمــوو هێــزەکان باشــترین نموونــەى ئــەو بۆرژوازیــی فەرمانــڕەواوە .ئەژمارکــردن و ناوزەندکردنــی ناڕەزایەتییــە قوڵەیــە کــە چەندیــن ســاڵە لەنــاو دڵــى خەڵکــى ئــەو ژیانــە نالەبــار و ناهەمــوارەى کــە بەســەر جەمــاوەری بێبەشــکراوى عێراقــدا پەنگــى خواردووەتــەوە .لــە ئێســتا بێبەشــی عێراقــدا هێناویانــە الی هەمــوان ئاشــکرایە و و لــەم هەڵبژاردنەشــدا ،بایکــۆت بــووە بــە ئیختیارێکــى بوونەتــە ســەردێڕ و دروشــمەکانی خەڵکــی بێبــەش لــە گــەورەى جەماوەرێکــى فــراوان لــە عێراقــدا .بــەاڵم ئایــا گۆڕەپانەکانــی تەحریــر و ئــازادی لــە سەرتاســەری عێراقــدا .بــە تەنهــا بایکۆتکــردن ئەتوانــێ ڕۆڵ ببینــێ لــە هەنگاونــان هەروەهــا ئەزمونــی چەنــد ســاڵی ڕابــردووش لەگــەڵ ئــەم بــەرەو ئاراســتەی نەهێشــتنی زوڵــم و ســتەم و زۆرداری؟ دەوڵەتــە چەوســێنەرە و حزبــە پێکهێنەرەکانیــدا ،ئــەوەی یاخــود بــە بەشــداریکردن وەک هەندێــک لــە پارتــی لیبــرال و فێــری چەمــاوەری چەوســاوە و بێبەشــکردووە کــە تەنهــا بــە بــۆرژوازی بانگەشــەی بــۆ دەکــەن بــە نــاوی ئۆپۆزیســیۆن و ژێــرەو ژورکــردن و نەمــان و لەناوچونــی فەرمانڕەوایەتیــی چاکســازیی دەتوانێــت ببێتــە خاڵــی وەرچەرخــان لــە ژیانــی بااڵدەســت نەبێــت ناتوانیــن ببینــە خاوەنــی ژیانێکــی شایســتە جەمــاوەری بێبــەش و ســتەملێکراوی گشــت عێراقــدا؟ بــە دڵنیاییــەوە وەالمــی مــن نەخێــرە! چونکــە هــەردوو پرۆســەکە بــە مــرۆڤ. چەنــد ســاڵی ڕابــردووی خولەکانــی پێشــوی پەرلەمــان بەشــداریکردن و بایکۆتکــردن ئاینــدەی لــە دوایــە ،و زۆر زوو جەمــاوەری فێــری بایکۆتکــرد ،دوای ئــەوەی بــە پێشــینەیەکی مێژوویشــی هەیــە! مەبەســتم لەمــە ئەوەیــە کــە ئەزموونــی ڕۆچوونــی ژیــان ئــەوە زانــرا کــە پەرلەمــان و خەڵکــى عێــراق پێشــتریش هــەردوو ئەزموونى بەشــداریکردن هەڵبژاردنــی درۆزنانــە و دیموکراســی هیــچ شــتێک نیــن و بایکۆتکردنیــان تاقیکردووەتــەوە ،بــەاڵم نــەک جیاوازییــەک جگــە لــە توندکردنــەوەی زنجیرەکانــی چەوســاندنەوە و لــە ژیانــى خەڵکــدا نەهاتووەتــە ئــاراوە ،بەڵکــو ژیانــى خەڵــک وێرانکردنــی ژیــان بــە تەواوەتــی ،و ئــەو هیوایــەی کــە بــە بــە گشــتى خراپتــر بــووە .یەکێــک لــە نموونــە دیارەکانــى خەونــی لیبرالیزمــی نــوێ و ژیاندنــەوەی عێــراق ،بــۆرژواکان ســاتى ئێســتامان بریتییــە لــە چەندیــن شــەپۆلى گــەورەى و پــارت و دەســەاڵتدارییەتییەکەیان پەخشــیان ئەکــردەوە ،کۆچــى گەنجــان بــەرەو هەنــدەران و دابەزینــى ئاســتى هــەر زوو لوتمانــی دا بــە بــەردی زووڵــم و زۆرداری و هەمــوو خزمەتگوزارییــە گشــتییەکان ،زیادبوونــى باجــەکان، نەبوونــى خزمەتگــوزاری و ســەالمەتى و زۆرێکــى دیکــەش. بەتااڵنبردنــی ژیــان و گوزەرانمــان. لــەم چەنــد ســاڵەدا ،بایکۆتــی ســندوقەکانی دەنگــدان بەهــۆی ئەگــەر بگەڕێینــەوە بــۆ مێژوویەکــی زۆر نزیکــی نەبوونــی ئومێــد بــە گۆڕانــکاری لــە ژیانمانــدا لــە ڕێگــەى ناڕەزایەتییەکانــی کوردســتان و عێــراق بــە گشــتی، هەڵبژاردنــەکان و دەنگدانــەوە خۆڕســکانە و بــە دەرئەنجامــى دەپرســین ئایــا لــە ئەنجامــی چــی ئــەو ناڕەزایەتییانــە ئەزمــوون و هەڵکشــانى ئاگایــی چینەکانــى خــوارەوەى بەرپــا بــوون؟ ئەتوانیــن زۆر بــە ڕوونــی بڵێیــن :بێــکاری،
نەبونــی خزمەتگوزارییــە گشــتییەکان ،نەهێشــتنی هیــچ پێداویســتییەکی ســەرەتایی ژیــان و تەنانــەت قوتــی ڕۆژانــەی ژیــان ،گەندەڵــی و باڵوبوونــەوەی بۆنــی بۆگەنــی گەندەڵــی لــە تــەواوی دامــەزراوە و دەزگا دەوڵەتییــەکان و ئاشــکرابوونی ئابڕوبەرانــەی دزی و تااڵنکردنــی ســەروەت و ســامانی عێــراق و هەڕاجکردنــی دەزگا بــااڵکان و تەنانــەت پۆســتە وەزاریــی و نوێنەرایەتییــەکان لــە الیــەن ڕابەرانــی پارتــە دەســەاڵتدارەکان بــە کوردستانیشــەوە ،کــە ســەرجەم ئەمانــە ببوونــە داینەمــۆی تەقینــەوەی ڕق و توڕەیــی جەماوەریــی لــە شــارەکانی ناوەڕاســت و خــواروی عێــراق و ســەرئەنجامیش لــە ڕاپەڕینــە جەماوەرییــە کــەم وێنەکــەى ئۆکتۆبــەردا خــۆی نیشــاندا ،و گەنجانیــك بــۆ گۆڕینــی ژیــان، ژیانیــان بەخشــییە ڕاپەڕینەکــە و فیداکارانــە گیانبازییــان ئەکــرد و بــە جۆرێــک کــە ئاماژەیــان بــۆ شــکڵێکی جیــاواز لــە دەســەاڵتی جەمــاوەری ئەکــرد لــە گۆڕەپانەکانــی تەحریــر، و بەتایبەتیــش لــە تەحریــری بەغــدا ســەرەڕای کوشــتن و پەالمــاردان و تیرۆرکــردن و ڕفانــدن ،گەنجانــی نــاڕازی جۆرێــک لــە ژیــان و خۆبەڕێوەبەرییــان دروســتکرد کــە بــێ وێنەبــوو لــە مێــژوی هاوچەرخــی عێراقــدا ،و فۆرمێــک لــە حۆبەڕێوەبەریــی جەمــاوەری هــەر لــە هاریکاریــی تەندروســتى ،یەکترپارێزیــی ،پەیوەندیــی کۆمەاڵیەتــى، دروســتکردنى خــواردن و دابەشــکردنى یەکســانانەى ،هونــەر و ئەدەبیات و دروشــمى هاوبەش و زۆرێکى دیکە ســەرجەم گۆڕەپانــەکان و ئامادەبووانــى گۆڕەپانەکانــى بــە یەکــەوە بەســتبووەوە کــە هیــوای ئەبەخشــییە ئاینــدەی عێــراق ،و بــۆ ئێســتاش ئومێــدى ژیانێکــی باشــتری لــە هەنــاوی خۆیــدا هەڵگرتــووە کــە تــا هەنووکــە ئــەم ناڕەزایەتییــە بــە بنەمــا و پرەنســیپەکانى خۆیــەوە ڕوبــەڕووی هێــزە تاریکەکانــی ژیــان دەبێتــەوە لــە عێراقــدا .ئــەم هەڵبژاردنــە پێشــوەختەش هــەر بــۆ کوژاندنــەوەی ئــەو ئاگرەبــوو کــە ڕاپەڕێنــی ئۆکتۆبــەر هەڵیگیرســاندبووو. بۆیــە پێویســتە لەبــارەى ئــەو ڕێگایــەوە بپرســین کــە ئێمــە لەم کاتــەدا دەیگرینەبــەر .یاخــود ،جارێکیتــر بپرســینەوە :دەبێــت چــى بکەیــن؟ تەنیــا لەنێــوان ئــەو بەرداشــەدا خۆمــان قەتیــس بکەین کە بریتییە لە بایکۆت و بەشداریکردن؟ دەسەاڵتداران و ئۆپۆزیســیۆنی بــۆرژوازی بانگەشــەی بەشــدارییان هەڵبــژاردووە و هیــوا بــە ســندوقەکانی هەڵبژاردنــەوە ئەبەستنەوە بۆ چوار ساڵیتر؛ لە بەرامبەریشدا ،جەماوەرێکی زۆر کــە هەنــدێ گروپــی چەپیــش لەخۆدەگرێــت بایکۆتیــان هەڵبــژاردووە .بــەاڵم بــژاردەی ســێیەم کــە خــۆی لــە بنچینــەدا بــژاردە بناغەییەکەیــە بەردەوامیمانــە لــە ســەر بەهێزکردنــی ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان و بەهێزکردنــەوەی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەری عێراقــە ئەویــش نــەک بــە بایکۆتکــردن یــان بەشــداریکردن ،بەڵکــو بــە هێنانەخــوارەوە و کۆتایهێنــان بــە ئــەم پارتــە بۆرژوازییــە تاوانــکار و گەندەاڵنــە لــە دەســەاڵت و فەرماڕەوایەتیــدا.
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
4
وتار
ژمارە )١٩( :شەمە )٢٠٢١/١٠/٩( -
ڕوو ه تاریكه‌‌كانی سیاسه‌ت له كوردستان سه‌نگه‌ر مه‌ولوود بێگومــان زۆر بایەخــدارە هەمــووان لــەوە ئاگاداربیــن ،کــە ئێمە لەگەڵ نوخبەیەکــى ”سیاســى نابەرپــرس“ و ”نابیســت“ ســەروکارمانە، دەســتوپەنجە لەگــەڵ نوخبەیــەک لــە سیاســییدا نەرمدەکەیــن کــە باکیــان بــە هەژارکەوتــن و بێمافبوونــى نــەوە نائومێدکراوەکانــى ئــەم نیشــیمانە نیــە و نەشــبووە .خەمــى ئــەوان خــەم نیــە لــە دروســتکردنى دونیایەکــى پــڕ دادپەروەیــی و خۆشــگوزەرانیی و هێنانەکایــەى سیســتەمێکى دیموکراســیی و ئازادیــی و دەســتەبەرکردنى بیمــەى تەندروســتی و بیمــەى بێکاریــی و ده‌ســته‌به‌ركردنی ئازادیــی تــاک و مافــە ســادە و بنەڕەتییەکانــى دیکــە ،بەڵکــو سیســتەمى سیاســیى ئێمــە ،سیســتەمێکى تاریــک و گەندەڵســازە! له‌بــه‌ر ئه‌مــه، بــۆ هــه‌ر گۆڕانكاریــی و هــه‌ر چاککارییــەک ،هەنــگاوی یەکــەم گۆڕيــن و ســەرلەنوێ داڕشــتنەوەى سیســتەمەکەیە ،ســنوورێك بــۆ ســته‌مكاریی نوخب ـه‌ی سیاســیی دابنێــت ،ڕێ لــە هەمــوو جــۆرە خراپەکارییــەک بگرێــت و سیســتەمەێک بێــت دەستاودەســتکردنى ئاشــتییانەى دەســتەاڵت ســانابکات ،ڕێگــر بێــت لەبــه‌رده‌م بەپشتاوپشــتکردنى دەســەاڵت و ڕێ لــەوە بگرێــت ئیهانەکردنــى مــرۆڤ ببێتــە کردەیەکــى ڕۆژانەیــی ،هەلــى ژیــان و هەلــى کار بــۆ هەمــوو تاکێــک بڕەخســێنێت بێڕەچاوکردنــى هیــچ شوناســێکى دروســتکراو ،ئــەو شــتانەى هێمــام بــۆ کــردن هــەر لــە نەبوونــى کارى سیســتماتیک و و بــێ پالنــى و نەبوونــى هەوڵــى دیموکراتیزەکردنــى ژیــان و کایەکانــى ژیــان قســەیەکى بەتــاڵ و بێمانــا و بێکڕۆک دەبێت، ئه‌گ ـه‌ر كه‌ســانی لێــزان و دڵســۆز له‌س ـه‌ر شــانۆی سیاس ـه‌ت نه‌بــن و خه‌مــی نیشــتمان و داهاتــووی ئــه‌م گه‌لــه نه‌یانجوڵێنێــت .له‌بــری ئه‌مـه ،سیســتەمێکى شكشــتخواردوو و گەندەڵســاز و گەندەڵیهێنـه‌ر سـه‌روه‌ركرابێت وەک لـه كۆمەڵــگادا هه‌یـه ،ئــەوا ئەرکــى ســەرەکى كۆمەڵــگا به‌رپه‌رچدانــه‌وه‌ی ناشــیرینییەکان و ڕووە تاریــک و نابوودەکانــى ئــەم سیســتەمەیە؛ لــە پاڵیشــیدا ،دەبێــت بەرگــری لــە خــۆی و دیموکراســیی و ئازادیــی و ”دادوەریــى کۆمەاڵیەتیــی“ بکات. هەروەهــا دەبێــت ئەرکێکــى تریــش لەئەســتۆبگرێت ئەویــش؛ ئەوەیــە بەردەوامبێــت لــە گوتنــى نەخێــر ،بێگومــان ”نه‌خێــر“ بــه مانــا قوڵــە فکــرى و فه‌لســه‌فییه‌كه‌ی ،هیــچ ســاتێکى مێژوویــی وەک ئــەم ســاتە ،پێویســتمان بــە گووتنــى نەخێــر نەبــووە ،لێرەشــەوە ناڕه‌زاییده‌ربڕیــن و ڕه‌تكردنــه‌وه‌ی نادادیــی و ســته‌مكاریی پێویســتە ببێــت بــه كرده‌یه‌كــی ڕۆژانه‌یــی و هه‌میشــه‌یی هــه‌ر تاكێــك كــه خه‌مــى ئێســتا و ئاينــده‌ى بێــت .بۆیــە ،بــۆ هه‌مــوان ڕوون و ڕۆشــنه كــه سیاســه‌تی مێشكشــۆریینه‌وه ،چه‌وســێنه‌ر
و داپڵۆســێنه‌ر له‌الیــه‌ك و له‌الیه‌كــی تریشــه‌وه ،پاســیڤكردن و نائومێدكــردن به‌شــێوه‌یه‌كی پالنماتیــك و سیســته‌ماتیك ب ـه قووڵــی ل ـه كۆمه‌ڵــگای ئێم ـه‌دا ئاماده‌یــی هه‌ی ـه .بــۆ ه ـه‌ر كه‌ســێك بیه‌وێــت وێنــه «تراژیدیائاســا»كه‌ی مرۆڤه‌كانــی ئــه‌م كۆمه‌ڵگایــه ببینێــت، پێویســتی ب ـه نیگاركێش ـه لێزان ـه‌كان نیی ـه تاوه‌كــو وێن ـه خەمبــار و پڕوكێنه‌ره‌كانــی بــۆ بكێشــێت ،هــاوكات پێویستیشــی بـه ”كۆمیدیــان“ و ”كاریكاتێریســت“یش نییــه تاوه‌كــو به‌شــێوه‌یه‌كی هونه‌ریــی، وێنـه خه‌نده‌ئامێــرز و پێكه‌نیناوییه‌كـه‌ی ببینێــت ،بـه‌زۆر مانــا وێنـه‌ی كۆمه‌ڵــگای ئێم ـه هــەم وێنه‌یه‌كــی شــیزۆفرینی و هه‌میــش تراژیــک- كۆمیكــه .ئـه‌وه‌ی بـه چاوێكــی ”تیژتــر“ لـه كۆمه‌ڵــگای ئێمـه ڕابمێنــت؛ دیمه‌نــی ته‌ماویــی و مەرگەساتئاســای ب ـه ڕوونــی بۆده‌رده‌كه‌وێــت. نیشــتیمانی ئێم ـه ل ـه جه‌ســته‌یه‌ك ده‌چێــت ،جه‌ســته‌یه‌كی ساردوســڕ و پاســیڤ“ .هه‌ژاركه‌وتــن” و ”بێمافبــوون“ ،باڵــی كێشــاوه به‌ســه‌ر چینێکــى هــه‌ره زۆری كۆمه‌ڵــگای ئێمــەدا .نائومێدبــوون و خه‌مناكبــوون ،ڕووخســاری به‌شــێكی گه‌وهــره‌ی كۆمه‌ڵــگای ئێم ـه‌ی ته‌نیــوە. ئ ـه‌وه‌ی جێــگاى دڵتەنگییــە ئه‌وه‌ی ـه کــە یاســا شــكێنه‌كانی نیشــتیمان باســی «ده‌وڵه‌تــی یاســایی» و «به‌ســێنته‌رگرتنی تاك»مــان بــۆ ده‌كــه‌ن .لــه سیســته‌می حكومڕانێتیــی ئێمــه‌دا ،شــتێك نیــه بــه نــاوی ده‌ســته‌اڵتی یاســا و هاواڵتیــی یه‌كســان و خاوه‌نمــاف و ڕێزلێگیــراو ،دواى زیاتــر لــه چارەکــە ســه‌ده‌یه‌ك لــه حكومڕانیــی كوردییــدا ،ده‌كــرا دامــه‌زاوه‌ی پڕۆفێشــناڵ لــه فۆڕمــی ده‌وڵه‌تیمــان هه‌بووبــا .دادگای ســه‌ربه‌خۆمان هه‌بووبــا ،میدیــای نیشــتیمانییمان هه‌بووب ـا ،ئابوریــی س ـه‌ربه‌خۆ و تۆكمه‌مــان هه‌بووب ـا ،ده‌ســتورێكی مه‌ده‌نیــی و مۆدیرنمــان هه‌بووبــا ،ســه‌دان كۆمپانیــای خۆماڵــی و بیانیــی پیشه‌ســازیی و كشــتوكاڵیی ل ـه شــار و گونــد و دێهات ـه‌كان هه‌بووبــان؛ كــه به‌شــداربووبان لــه ڕه‌خســاندنی هه‌لــی كار و سه‌رپێخســتنی ئابووریــی ،كــه ئــه‌م كاره ســتراتیژییه به‌هادارانــه نه‌كــران ،بۆیــە دەرئەنجــام كۆمه‌ڵــگای ئێمه‌یــان خســته ژێربــاری ئـه‌و دۆخـه كاره‌ســاتئامێز و زه‌حمـه‌ت و ناخۆشـه‌وە کــە هەنووکــە هەیــە. لـه سیســته‌مه سیاســییه‌كه‌ی ئێمـه شــتێك هه‌یـه بــه‌نــاوی حكومـه‌ت ،ب ـه‌اڵم حكومه‌تــی نیشــتیمانییمان نیی ـه ،ده‌ســته‌اڵتی دادوه‌ریمــان وه‌ك پێویســت نیی ـه ،بــه‌زۆر مانــا ڕۆڵیــان ل ـه پرس ـه گرینكه‌كانــدا، ڕۆڵێکــى یه‌كالكـه‌ره‌وه نییـه و ئاڕاســته‌ی بهرژهوهندیــی گشــتی لــەو ســایەدا پێشــناکەوێت ،یاخــود ڕۆڵێكــی ئەوتــۆى پۆزه‌تیڤیــان هه‌بێــت تــا شــێوازێکى گونجــاو ل ـه ئیــداره‌دان بهێننــە ئــاراوە .هه‌روه‌هــا ل ـه دونیــای ئێمــه‌دا ،تۆڕێكــی به‌رفراونــی میدیــا هه‌یــه ،بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ی جێــگای داخـه میدیــای حزبــی و ســێبه‌ر و ئاڕاســته‌كراون ،بێگومــان
میدیــای و ســه‌ربه‌خۆ ئه‌هلیــش هــه‌ن ،بــه‌اڵم ڕووبه‌ریــان بچووكــ ه و كاریگه‌رییــان له‌ســه‌ر بڕیــاری ئابوریــی و سیاســیی كه‌مــه، به‌شــێكی زۆر ل ـه میدیــا س ـه‌ربه‌خۆ و ئه‌هلیی ـه‌كان توشــیی قه‌یرانــی دارایــی بوونه‌وت ـه‌وه ،ك ـه س ـه‌رئه‌نجام داخــراون یــان ناتوانــن وه‌ك پێویســت ڕۆڵبگێــڕن بــۆ گۆڕینــی ئاڕاســته‌ی بڕیــاری سیاســیی و ئابووریــی و جواڵنــدی ڕایگشــتی لـه بهرژهوهندیــی گشــتی و پرسـه نیشــتیمانی و چاره‌نوسســازه‌كاندا. بــۆ هه‌مــوان ڕوون و ئاشــكرایه ،شۆڕشــگێڕ و خه‌باتكاره‌كانــی دوێنــێ ،سیاســه‌تكار و بزنزمانــه دیــار و بڕیــار به‌ده‌ســته‌كانی ئه‌مــڕۆن .ســاڵی 1961فیــدل کاســترۆ بــه رۆژنامه‌نوســێک ده‌ڵێــت« :ئێمــه سیاســه‌تمه‌دار نیــن ،ئێمــه شۆڕشــمان کــرد هه‌تــا سیاســه‌تمه‌داران به‌‌ده‌رنێیــن» .ئه‌گــه‌ر بــه وردی ســه‌رنج بده‌ینــه سیاســییه‌كانی دونیــای ئێمـه ،هه‌مــان ئـه‌و شۆڕشــگێڕه‌كانی دوێنێــن، كــه ئه‌مــڕۆ هــه‌م سیاســیی و هــه‌م بزنســمانن ،ئــه‌م سیاســییانه ده‌ســتێكیان ل ـه نــاو سیاس ـه‌ت و پێیه‌كانیشــان ل ـه نــاو به‌ڕێوبــردن و حكومڕانێتیــدان .كۆمپانیــای ســێبه‌ری مۆنۆپۆلیســتیان هه‌یــه، بــه ته‌واوه‌تــی كاریگه‌رییــان له‌ســه‌ر بــازاڕ و ژیانــی ڕۆژانــه‌ی تاكه‌كانــی كۆمه‌ڵــگای كوردیــی هه‌یــه ،ئــه‌وه‌ی ئێمــه ئه‌مــڕۆ ئــه‌و پیــاو و ژنـه سیاسـه‌تكارانه‌ی له‌سـه‌ر شــانۆی سیاسـه‌ت ده‌یانبینیــن و ده‌یانخوێنین ـه‌وه ،كه‌ســانێك نیــن ،لێــزان ل ـه سیاس ـه‌ت ،لێــزان ل ـه ئابوریــی ،لێــزان ل ـه فیكــر و فه‌لس ـه‌فه .لێــزان ل ـه بــواره گرینگه‌كانــی ژیــان .پێشــمه‌رگه و شۆڕشــگێڕه‌كانی دوێنــێ ،ســه‌رمایه‌داره سه‌رســوڕهێنه‌ره‌كانی ئه‌مــڕۆن ،یانــی ده‌مه‌وێــت ئـه‌وه بڵێــم ،ئـه‌وه‌ی ئـه‌و دۆخـه سـه‌خت و دژواره‌یــان دروســتكردووه ،ئـه‌و سیاســیانەن كــه بــه‌زۆر مانــا مۆنۆپۆلیســت یــان قۆرخــکارن ،جگــه‌ی لــه‌وه‌ی ســێكته‌ری گشــتیی مۆنۆپۆڵكــراون ،لــه هه‌مانكاتیشــدا ســێكته‌ری تایبه‌تیــش به‌ســه‌ختی خراوەتــە‌به‌رژه‌وه‌ندیــی چینێكــی به‌رته‌ســكى مۆنۆپۆڵكــەرەوه. ئــه‌وه‌ی شــوێنی سه‌رنجدانیشــه ،هه‌ســتكردنە بــه ســته‌م و نادادگه‌رییــە ل ـه دابه‌شــكر‌دنی داهاتــی نیشــیتمانیی ،ل ـه ڕه‌خســاندنی ده‌رفه‌تــی یه‌كســان ،لــه ڕه‌خســاندنی هه‌لــی كار بــۆ هه‌مــوان، هه‌ســتێكه زۆر بـه قوڵــی الی تاكــی كــورد ئاماده‌یــی هەیـە ،حوکمــی خۆماڵیــی كــوردی ،نــه‌ك نه‌یتوانیــوه ،ئــه‌و ســته‌م و ناشــیرینانه‌ی ك ـه سیســته‌مه سیاســییه ی ـه‌ك ل ـه دوایه‌كانــی ڕژێمه‌كانــی عێــراق و ئیمڕاتۆریه‌تــی عوســمانی و كۆڵۆنیالیســت و ئیمپڕالیســته‌كان كـه لـه س ـه‌ده‌كانی ڕابــردوو پڕاكتیزه‌یــان ده‌كــرد ،البه‌رێــت ،به‌ڵكــو ل ـه زۆر ڕووه‌وه درێژه‌پێــده‌ر و په‌رەپێده‌ریشــیان بــووه.
ڕێچارەکە شۆڕشکردنە بەسەریاندا نەک هەڵبژاردنیان وەستا ئاکۆ لــە ســەدەی ڕابــورووودا و پــاش ملمالنێــی جەنگــی ســاردی نێــوان بــەرەی دیموکراســیی ســەرمایەداری و دەوڵەتانــى ســەرمایەداری بەنــاو سوشــیالیزم دەرئەنجــام بــە تێکشــکانی بلۆکــی ســۆڤێت کۆتایهــات .ئیــدی دیموکراســی بــە ســەرۆکایەتی ئەمریــکا و بــەرەی خۆرئــاواى هەڵخەڵەتێنــەر و چاوچنــۆکان بــەرەو ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕســت پەلــی هاویشــت ،بەتایبــەت لــە عێــراق دوای داگیرکردنــی کوێــت لەالیــەن ڕژێمــی پێشــووی عێراقــەوە .پاشــان ئەمریــکا بــە بیانــوی دیموکراســی ،ئــازادی و مافــی مــرۆڤ و بوونــى چەکــى کۆمەڵکــوژ و دەســتەبەرکردنى ئازادیــی بــۆ گەالنــى عێــراق ،عێراقــى داگیرکــرد .بۆیــە لــەم هەلــەدا ،هێــزە سیاســییە تائیفــى و نەتەوەیــی و دینییەکانــى عێــراق کەوتنەژێــر کاریگەریــی ئــەو دۆخــەوە و بەڵێیــان بــۆ داگیرکەرکــرد ببێتــە فریادڕەســیان .هەربۆیــە زوو توانییــان بــە پشــتیوانى و ڕێنوێنــى ئەمریــکا حکومەتێکــى تەوافقــى دابمەزرێنــن، ئەمــەش ئــەوە بــوو کــە خەونیــان پێــوە دەبینــى .خەڵکــى بەشــمەینەتى عێــراق و کوردســتان ئــەو کات نەیاندەزانــى کــە ئــەم هێزانــە چییــان لــە هەگبەدایــە ،بۆیــە لــە ڕێگــەى ســندووقەکانى دەنگدانــەوە، دەنگیــان پێیانــدا .ئەوانیــش بێمنەتانــە لــە ڕێگــەى دامــەزراوە حزبــى و حکمییەکانــەوە کەوتنــە وێــزەى خــاک و ســەروەت و گیانــى خەڵکــى عێــراق تاکــو لــەو ڕێگەیــەوە بتوانــن کەڵەکــەى بێشــومارى ســەرمایە بــۆ خۆیــان و حــزب و بنەماڵــە و دەســتەوتاقمەکانیان بکــەن .خەڵکــى بەشمەینەتیشــیان بێبشــکرد لــە ڕێــگاى کەرتــى تایبــەت و بــازاڕى ئــازاد و پێشخســتنى هۆکارەکانــى بەرهەمهێنــان و دەســتکەوتى دیکــەى تایبــەت بــە خۆیــان و لێســەندنەوەى ئــازادی و مافەکانیــش لــە خەڵــک .ڕۆژ لــەدواى ڕۆژ و قۆنــاغ بــە قۆنــاغ ،تــەواوى دامــەزراوە
حکومییــەکان و بــازاڕ و دەســەاڵت و هەمــوو جومگەیەکــى گرنگــى دیکەیــان لــە پێنــاو خۆیــان و پاراســتنى بەرژەوەندییەکانــى خۆیانــدا قۆرخکــرد. لێرەشــەوە ،بێــکارى و خراپبوونــى دۆخ و ژیانــى خەڵــک و نائومێــدى و کارەســاتى یــەک لــەدواى یــەک و جەنــگ و نەهامەتــى جۆراوجۆریــان کــردە خەاڵتــى خەڵکــى عێــراق .هــەر لــە قۆناغــى نیومووچــە و ڕوبعــە مووچــەدا ،کرێــکاران و فەرمانبــەران بڕســتیان لێبــڕا .نادادیــی و گرانیــی شــمەک و بەتایبەتیکردنــى زۆرینــەى کەرتــەکان و کەمکردنــەوە و نەهێشــتنى زۆرینــەى خزمەتگوزارییــە گشــتىەکان بەرۆکــى گرتــوون و تــا ئێســتاش زۆرینــەى زۆرى کۆمەڵــگا بەدەســتیانەوە دەناڵێنــن .لــە بەرامبــەر ئــەم هەمــوو نەهامەتییانــەى ژیانــى کرێــکاران و فەرمانبەرانیشــدا ،کەچــى دەبینیــن دەســەاڵتداران و ســەرمایەداران و حــزب و کۆمپانیــاکان تادێــت دەوڵەمەندتــر دەبــن و لەگەڵیشــیدا ئاســتى چەوســاندنەوەکان دژ بــە خەڵــک بەرزتــر و زیاتــر دەکەن .هەر بەوەشــەوە نەوەســتان ،ئەوبوو لــە چەنــد ســاڵى ڕابــردوودا ،زۆرینــەى حزبەکانــى کوردســتان و عێــراق دەســتیان بەســەر نــەوت و بیــرە نەوتــەکان و داهاتــى نەوتــدا گرتــووە ،ســەربارى دزینــى داهاتــى زۆرێــک لــە وەزارەتەکانــى دیکــە لەوانــە کارەبــا و ئــاو و هاتوچــۆ و ئەوانــی دیکــە .بۆیــە ،لــە درێــژەى ئــەم نادادییانــەدا ،لــە هەرێــم و ناوەڕاســت و خــوارووى عێراقــدا ناڕەزایەتییــەکان و ڕاپەڕینــە جۆربەجــۆرەکان تەقینــەوە. خۆپیشــاندانەکانى هەرێــم لــە ١٧ى شــوباتەوە دەســتی پێکــرد و تــا ئێســتاش بەردەوامــە .ئەوەبــوو ئــەو خۆپیشــاندانە ماوەدرێــژە بــە زەبــرى پەالمــار و لێــدان و بریندارکــردن و کوشــتن خامــۆش کرایــەوە و دواجــار کۆتاییپێهێنــرا .کــە یەکێکــى دیکــە لــە هۆکارەکانــى ئــەو خامۆشــبوونەى ناڕەزایەتییەکانــى ١٧ى شــوبات بریتــی بــوو
لــە خیانەتــى حــزب و هێــزە ئۆپۆزیســیۆنەکان کــە ســوارى شــەپۆلى ناڕەزایەتییەکــە بــوون و ئاڕاســتەکەیان بــۆ هەڵبــژاردن و پەرلەمــان گــۆڕى .ئەمــەش وانەیەکــى گرنــگ بــوو بــۆ خەڵکــى کوردســتان تاکــو چیتــر دەنــگ و خواســت و ناڕەزایەتییەکانــی خۆیــان نەدەن بەدەســت ئۆپۆزیســیۆنێکەوە کــە ئامانجێکــى خەباتــى ئــەوان کورتبکاتــەوە بــۆ دەنگــدان و هەڵبــژاردن و چوونــە پەرلەمــان. لــە باشــور و ناوەڕاســتى عێراقیــش ڕاپەڕینــى ئۆکتۆبــەر هەڵگیرســا کــە ئــەم ڕاپەڕینــە بــە جۆرێــک تەشەنەیســەند تاکــو داخوازییەکانــى خۆپیشــاندەران گەشــتە کەوتنــى دەســەاڵت کــە دەرئەنجــام بــە کۆتاییهاتنــى حکومەتەکــەى عــادل عەبدولمەهــدى کۆتاییپێهــات .بــەاڵم بینیمــان کــە دەوڵەتــى عێــراق و حزبــەکان و هێــزە قاتوقڕکــەرە بەربەرییەکانیــان بەردایــە گیــان خەڵــک و ســەدان و هەزارانیــان لێکــردن بــە قوربانــى .کەچــى ئێســتاش بێشــەرمانە هەمــان ئــەم دەســەاڵت و هێزانــە دەیانەوێــت خەڵــک لــە ڕێگــەى ئــەم هەڵبژاردنــەوە دەنگیــان پێبدەنــەوە .کــە ئامانجــى ئــەم هەڵبژاردنــە پێشــوەختەیە هیچیتــر نییــە ئــەوە نەبێــت دەیانەوێــت لــە ڕێگەیــەوە داخوازییەکانــى خەڵکــى عێــراق و کوردســتان کــپ بکەنــەوە و ئاراســتەى داخوازییــەکان لەژێــر پــەردە و دەمامکــى دیموکراســى و هەڵبژاردنــدا بگــۆڕن بــۆ ڕیفۆرمێــک کــە هەرگیــز نەیانکــردووە و نایکــەن. بۆیــە ،ئەرکــە هەنوکەییەکــە ئەوەیــە نەکەوینــە داوى دروشــم و پەیمانــە بریقــەدار و فریودەرانەکانیانــەوە و هەمــوو پــان و ئامانجەکانیــان ڕەتبکەینــەوە و هەڵبوەشــێنینەوە .ئەمــەش بــە گشــتى خــۆى لــە ئامانــج و هیواکانــى خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییەکانــى کوردســتان و ناوەڕاســت و خــواروى عێراقــدا دەبینێتــەوە.
ژمارە )١٩( :شەمە )٢٠٢١/١٠/٩( -
تەواوکەری سەروتار
تەواوکــەری بابەتــی (گۆشــەیەک لــە ناڕەزایەتییــەکان و خەباتــی ڕۆژانــە و نەپســاوەی چینــی کرێــکار لــە جیهانــدا) شــەڕەکانمان هێشــتا کۆتاییــان نەهاتــووە! کرێکارانــی فەڕەنســا لەپێناو چاکســازیی و باشــترکردنی ژیانیان لە پالنی خۆپیشــاندان و ڕێپێوانــی سەرتاســەریدان هەشــت یەکێتیــی کرێکاریــی لــە بانگەوازێکــی هاوپشــتی و یەکێتیــی چینایەتیدا لە ڕۆژی ٥ی ئۆکتۆبەر بانگەوازی سەرجەم کرێکاران و خەڵکــی فەڕەنســایان کــرد تاکــو بێنــە مەیــدان و بڕژێنــە ســەر شــەقامەکان لەپێنــاو باشــترکردنی ژیانیــان و وەســتاندنەوە دژ بــە هێــرش و پەالماردانەکانــی چینــی دەســەاڵتدار لــە شــکاندنەوەی قەیرانەکانــی پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا بەســەر چینــی کرێــکاردا. پالنــی یەکێتی‌یــەکان ڕێکخســتنی ڕێپێوانــی النــی کــەم ٢٠٠ ڕێپێوانــە و لــە کاتژمێــر دووی دوانیووەڕۆشــەوە ڕێپێوانەکــە بــەرەو پاریســی پایتەخــت .هــاوکات لــە کەرتەکانــی خزمەتگــوزاری و خوێندنیــش هەمــان بانگــەواز بــۆ ڕاگرتنــی کار کــراوە. یەکێتییــە کرێکارییــەکان ڕەخنــەی تونــد لــە پەیوەنــد بــە چوونــە ســەری نرخــی وزە ،و الوازیــی هاوکارییەکانــی بێــکاری و توندکردنەوەیان لە پرۆژە یاســای چاکســازی نوێدا و لێســەندنەوە و بڕینــی چەنــد دەرماڵەیــەک لــە پەیوەنــد بــە پاشــەڕۆژی خانەنشــینی ئاڕاســتەی حکومەتەکــەی ماکــرۆن ئەکــەن .ســەرۆکی یەکێتیــی کرێکارانــی ( )CGTفلییــپ مارتینێــز ڕایگەیانــد« :کاتێــک ســەردانی کرێــکاران لــە ناوەندەکانــی کارکــردن ئەکەیــن ،یەکەمیــن پــرس دێتــە بەربــاس مووچەیــە نــەک پرســی کۆچبــەران»، «شــەڕی ئێمــە لەســەر مافەکانمــان هێشــتا کۆتایــی نەهاتــووە لــە شــەقامەکان و دادگاکانــدا» .پــاش توێژینەوەکانــی چەند ناوەندێکى مرۆیــی دەرکەتــووە کــە ڕێــژەی هــەژاری لــە فەڕەنســا هەڵکشــاوە. «چاکســازییەکانی حکومــەت نادادپەروەرانەیــە و نابێــت کرێــکاران و کارمەنــدان باجــی قەیــران و شکســتەکانی حکومــەت بــدەن». کاریگەرییەکانــی پەتاکــە بــە ئەندازەیەکــن کــە ژمارەیەکــی زۆری خەڵــک توانــاى کڕینیــان بــە ڕێــژەی %٢٠لــە دەســتداوە. ئەمریــکا لــە بــەردەم تــەوژم و شــەپۆلی کۆتایــی نەهاتــووی ناڕەزایەتــی و مانگرتنــە کرێکارییەکاندایە ناڕەزایەتــی و مانگرتنــی هــەزاران پەرســتار و کارمەندانــی بــواری چاودێریــی تەندروســتی لــە نیویــۆرک ،ماساچوســتس و کەنــاری ڕۆژئــاوا لــە مانگەکانــی ئۆگســت و ســێپتەمبەردا، مانگرتنــە کرێکارانییەکانــى دانەوێڵــەی کیللــۆگ لــە ئۆکتۆبــەر، ناڕەزایەتییەکانــی کرێکارانــی بیناســازیی لــە ســێپتەمبەر ،خواردنــە خێراکانــی ماکدۆناڵــدس و کنتاکــی لــە زۆربــەی شــارەکان بــۆ چوونەســەری مووچــە ،ناڕەزایەتییەکانــی کرێــکاران و کارمەندانــی پەخشــی تەلەفزیۆنــی و شــانۆکاران کــە لــە بەرنامــەی ٦٠هــەزار کەســدایە ،مانگرتنــی ٣٥٠٠کرێــکاری دروســتکردنی پارچەکانــی ئوتومبیــل لــە کۆمپانیــای دانــا ،مانگرتنــی هــەزار کرێــکاری کانــەکان لــە ئەلبامــا ،و چەندانــی تــر .جگــە لــە زیادبوونی ژمــارەی ئەندامانی یەکێتییــە کرێکارییــەکان و ڕاگەیاندنــی دەیــان ڕێکخــراوەی کرێــکاری دیکــەى ســەربەخۆ ،ئەمــڕۆ ســەرمایەداریی ئەمریــکا لــە ڕێــڕەوی ڕیزبەســتنی چینایەتــی ڕوولەســەر و گەشەســەندووی کرێــکاران و لــە بــەردەم شــەپۆل و ناڕەزایەتییــە کرێکارییەکانــدا قۆناغێکــی پــڕ لــە قەیرانــی قــوڵ و نەبــڕاوەی سیســتمەکە تێئەپەڕێنێــت.
بەشێک لە ژمارەکانی پێشووتری ڕۆژنامەی ڕێچار
دەوڵــەت لــەم ســااڵنەی دواییــدا تەنهــا 4.8ملیــار دۆالر لــە کــۆی 106.5ملیــار دۆالر بــۆ کەرتــی تەندروســتی تەرخــان کــردووە .لــە کاتێکــدا بــڕی ١٩ملیــار دۆالر بــۆ هێزەکانــی ئەمــن و ئاســایش تەرخــان کــراون کــە هیــچ ئەرکێکیــان نەبــووە جگــە لــە پەالماردان و هێرشــکردنە ســەر شۆڕشــگێڕانی ئۆکتۆبــەر ،باڵوکردنــەوەی تــرس و تۆقانــدن، ســەرکوتکردن و تیرۆرکردنــی چاالکوانانــی ناڕەزایەتییــەکان و ڕفاندنیــان نەبێــت .زیــاد لــە %٨٥ی ئــەو دەرمانــە پێویســتانەی کــە مەرجــن لــە نەخۆشــخانەکاندا هەبــن دەســت نەکەوتــوون ،تەنانــەت لــە مانگــی حوزەیرانــی ئەمســاڵ ڕێــژەی توشــبوون بــە پەتــای ڤایرۆســی کۆرۆنــا بــەرەو %٦٠٠هەڵكشــا لــە کاتێکــدا نەخۆشــخانەکان بــە دەســت کەمیــی و نەبوونــی بوتڵــی ئۆکســجینەوە دەیاننااڵنــد و هاواڵتیــان ناچاربــوون خۆیــان لــە بازاڕەکانــدا دەســتەبەری بکــەن ،تەنانــەت بــە پـێ‌ی زۆرێــک لــە ســەرچاوە تەندوســتییە جیهانییــەکان زۆرێــک لــە ناوەندەکانــی تەندروســتی و نەخۆشــخانەکان لــە عێــراق بێتوانابــوون لــە پێشکەشــکردنی ســادەترین و کەمتریــن خزمەتگوزاریــی تەندروســتی بــە هاواڵتیــان. و ئابــوری چاکســازیی پرســەکانی خزمەتگــوزاری و دابینکردنــی وزەی کارەبــا و تەندروســتی و خوێنــدن و ...هتــد کەمپەینــی بەبژێرەکانــی لــە یەکتــر جــودا نــە ئەکــردەوە، و تەنانــەت پرســی باســکردن لــە ناڕەزایەتییــە جەماوەرییەکانــی دوو ســاڵی ڕابــردوو و ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەر بەشــێکی تــر بــوون لــە بەرنامــەی هەڵبژاردنــی بەربژێــرەکان. بــە دڕێژایــی مــاوەی ڕابــردوو ،بەربژێــرەکان لە پێشــبڕکێدابوون بــۆ پیاهەڵــدان بــە ڕەوایەتیــی بزووتنــەوە ناڕەزایەتییــەکان و ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەری .٢٠١٩لــە ڕێــگای کەمپەینــی هەڵبژاردنەکانــەوە لــە الیــەک هەوڵیــان ئــەدا لــە ڕێــگای ڕیــاکاری و درۆکــردن بــە ڕەوایەتیــدان بــە داخوازییەکانــی جەمــاوەر و گەنجانــی راپەڕیــو و بێــکار بچنــە هەمــان ســەنگەری شۆڕشــگێڕانی ئۆکتۆبــەرەوە لــە الیەکــی تــرەوە بــێ پــەردە لــە پێدانــی پەیمانــی درۆی شــاخدار نەدەوەســتان بــۆ چارەســەکردنی هەلومەرجــی ئێســتای پــڕ لــە قەیرانــی ئابــوری و سیاســی عێــراق. بــەاڵم لــە یادەوریــی دوو ســاڵەی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەردا ،وەاڵمدانــەوەی جەمــاوەری ناڕازیــی تونــد و شۆڕشــگێرانە بــوو دژ بــە هەمــوو هێــزە سیاســییەکان و پرۆســەی هەڵبژاردنەکەیــان بــە تەواویــی ،ئەمــەش جەختکردنەوەیــە لــە ڕۆحیەتــى ڕاپەڕیــن لــە ناخــی جەمــاوەری نــاڕازی و ڕۆڵ و گرنگییەکەیانــدا لــە گۆرانــکاری و «ڕوخانــی ڕژێمــی کۆمەاڵیەتیــی ئێســتا».
4
تەواوکەری الپەڕەکانی تر
5
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
)(07731583060
6 شەمە ()٢٠٢١/١٠/٩
ژمارە)١٩( :
ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی -کرێکاریی سۆسیالیستییە
هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە: Rechar.paper@gmail.com
نرخ )٥٠٠( :دینار نرخی هاوپشتی )٢٠٠٠( :دینار
خاوەنی ئیمتیاز :دەشنێ نەریمان
سـەرنـــووســـەر :سادق عەزیز
هەڵمەتى هەڵبژاردن :ڕیکالم بۆ چەواشەکردن
کۆتایی وەک نوسینى :ئاالن بادیۆ و :کارزان عەزیز
دواالپەڕە
)(Facebook: Rechar Rozhnama
سەرەتا
لــە جیهانــى مۆدێرنــى ســەرمایەدارى و سیســتمى هەڵبژاردنــى بۆرژوازییــدا ،هەڵمەتــى هەڵبــژاردن کــە ماوەیەکــى دورودرێــژ لــە پێــش ڕۆژى دەنگــدان دەخایەنێت ،بووە بە یاســا و ڕەوایەتییەکى دەســتورى و نەریتیــی وەرگرتــووە .پرســیارەکە ئەمەیــە :ئایــا دەنگــدان بەبــێ کامپیــن یــان هەڵمەتــى هەڵبــژاردن چــۆن دەبێــت؟ وەاڵمدانــەوەى ئــەم پرســیارە ئاســان دەردەکەوێــت، بــەاڵم کۆمەڵێــک دیــوى شــاراوەى هەیــە کــە تــا ڕادەیــەک بــە ئەرکــى ئــەم نوســینە کورتــەى دەزانــم بیانخاتــەڕوو. پێــش هــەر شــتێک ،هەڵمەتــى هەڵبــژاردن بریتییــە لــە ڕیکالمــى سیاســیی بــۆ حــزب و کاندیــد و بەرنامــەى الیەنــە کێبڕکێکارەکانــى تۆمارکــراوى بەشــداربووی هەڵبژاردنــەکان .تاکــو ســەردەمى ئێســتامان ،مێــژووى ســەرمایەدارى و دیموکراســیی بۆرژوازیــی هێنــدە ئەزموونــى ناشــرین و نامرۆڤانــەى لــە سیاســەت پیشــانداوە ،هێنــدە بەڵێــن و پەیمانــى ســاختەى دراوە ،هێنــدە هێــز و دەســەاڵتەکان لــە پێــش و پــاش هەڵبژاردنــەکان پشــتیان کردووەتــە خەڵــک ،بۆیــە خەڵــک بێــزار بــووە لــە سیاســەت ،نائومێــد بــووە لــە بەڵێــن و پەیمانــەکان و نوێنــەر و ســەرکردەکان بــە هــى خــۆی نازانێــت و بۆشــى دەرکەوتــووە کــە دیمەکراســیی بریتــی نییــە لــە حوکمــى خەڵــک ،بەڵکــو بــە پێچەوانــەوە ،بریتییــە لــە حوکمــى کەمینەیەکــى کەمــى ســتەمکار و چەوســێنەر، بۆیــە ڕیــکالم و بازاڕکــردن بــۆ بەشــداریی خەڵــک لــە سیاســەت و دەنگــدان بــووە بــە پرســێکى ناچاریــی بــۆ سیســتمەکە. وەک ئاشــکرایە ،یەکێــک لــە پایەکانــى دیموکراســیی بۆرژوازیــی بریتییــە لــە دەنگــدان و هەڵبــژاردن .بە شــێوە ئایدۆلۆژییەکەى ،دیموکراسى وا پیشان دراوە کە بریتی بێــت لــە دەســەاڵتى خەڵــک و هەڵبژاردنیــش بریتی بێت لە بەشــداریکردنى سیاســییانەى خەڵــک لــە ڕێگــەى حــزب و کاندیــد و بەرنامەکانــەوە .بــەاڵم ئــەى کامپینى هەڵبژاردن کــە بریتییــە لــە ڕیکالمــى سیاســی ،مانــا و گرنگــى چییــە؟ ئــەم پرســە بەبــێ ســایکۆلۆژیا لێکنادرێتــەوە .بــەو پێیــەى ســایکۆلۆژیا زانســتى لێکۆڵینەوەیــە لــەوەى کــە بۆچــى مرۆڤێــک بــە شــێوەیەکى تایبــەت بیــر دەکاتــەوە
و ڕەفتــار دەکات ،ڕیکالمیــش بریتییــە لــە ســوود بینیــن لــە دۆزینــەوە ســایکۆلۆژییەکان لەبــارەى کەســەکانەوە و پاشــان ڕیــکالم کارەکەمــان بــۆ ئاســان دەکات لــەوەى کــە چــۆن کاریگەریــی لەســەر کەســەکان دابنێیــن بــۆ ئــەوەى بــەو شــێوەیە بیــر بکەنــەوە ،ڕەفتــار بکــەن و بڕیــار بــدەن کــە ئەوانــى ڕیکالمچــى ( )advertiserدەیانەوێــت. ڕیکالمــە بازرگانییــەکان بــۆ فرۆشــتن و ســاغکردنەوەى کااڵکان لــە ڕێگــەى ڕۆژنامــە ،تەلەفیزیــۆن ،ماڵپــەڕەکان، سۆشــیال میدیــا ،ڕادیــۆ ،الفیتــەکان ،و زۆر شــتى دیکــەوە ئەنجامدەدرێــن .ڕیکالمــى سیاســییانەى حــزب و بەرنامــە و کاندیدەکانیــش بــە هەمــان شــێوە لــەو شــوێن و پێگانــە و زۆر ڕێگەى دیکەشــەوە پەخشــدەکرێنەوە .بۆ نموونە، کاندیــدەکان هەڵدەکــەن بــە عامــودە ژەنگاوییەکانــدا، لــە ناوەڕاســتى شــەقامە خۆاڵوییەکانــدا شــەو و ڕۆژ بەســەر دەکەنــەوە ،لــە ســەر شاشــەکان بــە دەموچــاوى باوەڕپێنەکــراوەوە دەردەکــەون و ڕۆژێــک ســتایش دەکــەن و ڕۆژێــک جنێــو ،ڕۆژێــک بزەیــان لەســەر لێــوە و ڕۆژێــک گرژومــۆن ،ڕۆژێــک ماســتاو دەکــەن بــۆ خەڵــک و ڕۆژێکــى دى ماســتاو بــۆ حــزب و ســەرکردەکانیان، هەندێکیــان مەســینە بــۆ خەڵــک هەڵدەگــرن و خزمەتــى مزگــەوت دەکــەن ،ئــاو دەکەنــە تەنکیــى ســەربانى خەڵــک و وێنەدەگــرن ،هەندێکیــان کیســە خەیــار دابــەش دەکــەن، و هەندێکیــان ژنــى دووهــەم بــۆ مێردەکانیــان دەهێنــن و هەمووشــیان بــەم هەمــوو کــۆت و بەندانــەوە بەڵێنــى بەدیهاتنــى ئــازادى ،یەکســانى و بەدیهاتنــى خەونــى ڕەنگاڵــەى خەڵــک و جێبەجێکردنــى داخوازییەکانــى خۆپیشــاندەران و زۆر شــتى دیکــە دەدەن .ئەوانەیــان کــە دەردەچــن وەک ئــەوەى دواى ڕۆژى دەنگــدان هیــچ شــتێک لەمانــە ڕوویــان نەدابێــت بیریــان دەچێتــەوە و جارێکیتــر ئەچنــەوە خزمەتــى بەرژەوەندیــی خۆیــان و سیســتمەکەیان و ئەوانەشــى کــە دەرناچــن تــا دەمــرن لۆمــەى خەڵــک دەکــەن. بــا ئــەم فۆڕمــە لــە ڕیکالمــى سیاســیى بــەراورد بکەیــن بــە ڕیکالمکــردن بــۆ هــەر کااڵیەکیتــر .پێویســتیی بازاڕکــردن و ڕیــکالم ( )marketing and advertisingبــۆ کااڵکان لەوەدایــە کــە وامــان لێدەکــەن شــتانێک بکڕیــن کــە پێویســتمان پێیــان نییــە .ئەمــەش مانــاى ئەوەیــە لەنــاو کامپینــى هەڵبژاردنــەوە و لــە ڕێگــەى ریکالمکــردن و بازاڕکردنــەوە مێشــکمان کۆنتــڕۆڵ دەکرێــت بــەوەى کــە دەنــگ بدەیــن لــە کاتێکــدا پێشــتر بڕیارماندابــوو دەنــگ نەدەیــن ،یاخــود دەنگەکەمــان لــە کاندیــد و حزبێکــەوە بگۆڕیــن بــۆ یەکێکــى دى .ئەگــەر تەماشــایەکى مــاڵ یــان هــەر جێگایەکــى تــر بکەیــن ،دەبینیــن چەندیــن شــمەکى تێدایــە کــە پێویســتمان پێیــان نییــە ،بەکاریــان ناهێنیــن، یاخــود دەکــرا نەبــن و کێشــەیەکیش دروســت نەکــەن،
کەچــى کڕیومانــن و پارەمــان پێــداون .ئەمــە ڕێــک وەک ئــەوە وایــە بپرســین ئایــا چــۆن دەکرێــت ئێمــە چەندیــن ســاڵە موچەمــان دەبڕدرێــت ،داهاتــى گشــتى تــااڵن دەکرێــت ،مــاف و ئــازادى و خزمەتگوزارییــەکان گوشــراون ،لــە خۆپیشــاندانەکاندا پەالمارمــان دەدەن و لێمــان دەکــوژن ،کەچــى ئێســتا خەریکــە دەچیــن بــۆ دەنگــدان و هەڵیــان دەبژێریــن ،خەریکــە پەرلەمــان و نوێنــەرەکان جارێکیتــر دروســت دەکەینــەوە .بۆیــە، پێویســتە وەک کااڵ ناپێویســتەکان نەیانکڕیــن و دوور بکەوینــەوە لێیــان. هەمــوو ئەمــە لــە کاتێکدایــە کــە نوێنــەرە ڕاســتەقینەکان ئەوانــە نیــن کــە ڕیکالمیــان بــۆ دەکرێــت ،ئەوانــەى ڕیکالمیــان بــۆ دەکرێــت و بــە زۆر دەناســێنرێن بــە خەڵــک ئەوانــەن کــە نوێنــەرى ڕاســتەقینەى خەڵــک نیــن، خەڵــک لــە ڕێگــەى مێــژوو و خەبــات و نوێنەرایەتــی لەپێشــتریانەوە نایانناســن ،بۆیــە پێویســتیان بەوەیــە لــە هەمــوو شــوێنێک قــوت بکرێنــەوە ،بەرز بکرێنــەوە ،جوان و پاکبرێنــەوە ،خۆیــان بــە دروشــمى شۆڕشــگێڕانەدا هەڵبواســن ،بــاس لــە هــەژارى و نەداریــی خەڵــک بکــەن و فرمێســکى تیمســاحیانە بڕێــژن ،بەنــاو بازاڕەکانــدا پیاســە بکــەن و ســادە دەربکــەون ،ســەردانى خــزم و دۆســت و هاوڕێکانیــان بکــەن بــۆ ئــەوەى دڵســۆز و خەڵــک دۆســت دەربکــەون ،تاکــو لــە بــێ متمانەییــدا ،متمانــە بەدەســت بهێنــن .لــە کاتێکــدا نوێنــەرە ڕاســتەقینەکانى خەڵــک لــەم جــۆرە بوونــەوەرە فریــودەر و ســاختەچییانە نیــن، ئــەوان بەڵێنــى درۆ نــادەن و دەمامــک ناپۆشــن ،خۆیــان دەرناخــەن و باســى دڵســۆزیی و پاکێتیــی خۆیــان ناکــەن .نوێنــەرە ڕاســتەقینەکان ئــەو مرۆڤــە شۆڕشــگێڕ و خەباتگێڕانــەن کــە لەنــاو شــوێنکار و شــوێن ژیانەکانــدا دەنــگ بــەڕووى نــادادى و چەوســاندنەوەدا هەڵدەبــڕن، ناترســن ،مــل نــادەن بــۆ حــزب و ســەرکردەکان ،ســتەمى ســەر خۆیــان و هاوڕێکانیــان و هیــچ مرۆڤێــک قبــوڵ ناکــەن ،پیــش هــەر کــەس ئامــادەى قوربانیدانــن و لــە هەمــووان زۆرتــر پابەنــدن بــە پرەنســیپەکانەوە .لــە ســەروى هەمــوو شــتێکەوە ،پێویســتیان بــە ڕیــکالم و بازاڕکــردن نییــە و نابــن بــە ئەنــدام پەرلەمــان ،بەڵکــو دەبــن بــە شۆڕشــگێڕە لەبیرنەکراوەکانــى مێــژوو .ئەوەى کــە ئەگــەر زۆرینــەى خەڵــک مانگێــک پێــش ئێســتا یــان پێــش هەڵمەتــى هەڵبــژاردن بــڕواى بــە دەنگــدان نەمابــوو، بــەاڵم ئێســتا ئامــادەى دەنگدانــە ،ئــەوە دەرئەنجامــى ئــەو کارگەرییەیــە کــە ڕیکالمکــردن بــۆ مانگێــگ لەســەرى داناویــت لەبەرئــەوەى ڕیکالمــەکان دەتوانــن بــە شــێوەیەک بۆچونمــان بگــۆڕن وەک ئــەوەى بــە ڕاســتى دەنگدانمــان دەرئەنجامــى ئازادیمــان بێــت!