Mooi Gelderland lente 2019 by Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland GLK

90 jaar

speciale

De missie van Margot Ribberink Estavana Polman: uitstapjes naar de Veluwe Jan Terlouw trots op Gelderland

Voor รกltijd bijzonder

editie

Speciale editie Deze feestelijke uitgave van Mooi Gelderland ontvangt u omdat GLK negentig jaar bestaat. Sinds 1929 zet GLK zich in voor het behoud van natuur, landgoederen en kastelen in onze provincie. Daarom interviewden we dit keer een aantal Bekende Nederlanders met een band met Gelderland zoals Jan Terlouw, Margot Ribberink, Estavana Polman, Lodewijk Hoekstra en Nel Schellekens. We spraken met hen over actuele thema’s als klimaatverandering, duurzaam tuinieren, architectuur en koken met vergeten groenten. Een editie om te bewaren!

Driegesprek met oud-commissarissen van de Koning(in) in Gelderland

Bekijk ook de video’s met de Bekende Nederlanders op www.glk.nl/ambassadeurs

Volg ons op Facebook GelderschLandschapKasteelen Download de app Landschap en kastelen

Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen

Colofon >>> Kwartaalmagazine van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 80.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Jennie Burgers. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@ glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: bijenorchis - Edwin Giesbers. Coverfoto achterzijde: monumentale kroonluchter in de stuczaal van kasteel Biljoen - Rob Schouten . Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia

Voorjaar 2019 Brandrode runderen en andere zeldzame huisdierrassen

Thuis in Gelderland

Margot Ribberink Meteoroloog met een missie

GLK in beeld Loenermark

Mooi portret Estavana Polman

Locatie GLK Bloemrijke akkerranden

Pierre Cuypers Eigenzinnig architect

Gelderse commissarissen Trots op Gelderland

GLK in beeld Oranjetipje

Paul Rem over historische banden tussen Oranjes en Gelderse kastelen

Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra duurzame tuinen

Vroeger & nu Historie herleeft op de Schaffelaar

Liefde voor het vak Nel Schellekens

Project onder de loep Bonte beestenboel

GLK in beeld Kasteel Doorwerth

Mooi Portret Mart Visser

Groot & klein Wekeromse Zand

Paul Rem In koninklijke kringen

Bijzondere donateur Wageningse studenten

Liefde voor het vak Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra

GLK in beeld Tuin van huis Verwolde

Thomas Verbogt wandelt op Rosendael

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Uitnodiging donateursexcursie

Column Thomas Verbogt

Welkom!

Foto: Rob Schouten

Thuis in Gelderland Het begon allemaal in 1929 toen S. baron Van Heemstra, commissaris van de Koningin in Gelderland, en de heer P.G. van Tienhoven, voorzitter van Natuurmonumenten, in actie kwamen voor behoud van natuur en landschap in de provincie. Tien jaar na de start van Stichting Het Geldersch Landschap richtte Van Heemstra ook de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen op, om het verval van kastelen in Gelderland tegen te gaan. Hij legde zo de basis voor wat nu GLK is. Dit voorjaar eren we hem nog maar eens door de in 1962 aan hem gewijde Van Heemstrabank, in het

Arnhemse park Klarenbeek, te adopteren en op te knappen. Onze doelstelling is en blijft onveranderd, namelijk het behoud van waardevolle natuur en cultuur in Gelderland. Vaak wordt onderschat dat het verleden een grote inspiratiebron kan zijn voor de toekomst. We dragen bij aan waarden die voor ons allemaal belangrijk zijn, zoals gezonde lucht, schoon water en ruimte om te ontspannen. Wel kijken we om ons heen, want de wereld draait door en de maatschappij verandert voortdurend. De belangrijkste pijlers van ons werk zijn

Onze grondlegger S. baron van Heemstra zou zich zeker hebben herkend in het Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) van nu. Het behoud van Gelders erfgoed heeft onze onverminderde aandacht en we merken hoe belangrijk mensen dat vinden. Want het zijn juist de mooie landschappen en kastelen in onze provincie waarmee mensen zich verbonden voelen. De verhalen erover en de herinneringen die ze oproepen – ze dragen bij aan de Gelderse identiteit en maken dat mensen die hier wonen, werken of vakantie vieren, zich thuis voelen.

Foto: Edwin Giesbers

Onze 46.000 trouwe donateurs weten het. Tegen alle andere lezers van deze speciale editie in verband met ons negentigjarig bestaan, vertel ik het met gepaste trots: GLK beheert ruim 12.000 hectare Gelderse natuur en landschap – gelijk aan ongeveer 18.000 voetbalvelden – én veel monumentale gebouwen waaronder 36 kastelen. Veelal unieke combinaties van landschap en bijbehorende gebouwen, die we beheren en onderhouden op een wijze vergelijkbaar met wat de National Trust in Engeland op grotere schaal doet. Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

daarom allereerst het behoud van de kwaliteit van ons bezit en daarnaast de interactie met onze omgeving en een financieel gezond bedrijf. Vanuit deze benadering dragen we ook ons steentje bij aan de grote uitdagingen van deze tijd, zoals klimaatverandering, biodiversiteit en een duurzamere landbouw. We weten ons bij ons werk geweldig gesteund door onze donateurs, zowel moreel als financieel. We zijn erg dankbaar voor de jaarlijkse bijdragen, eenmalige schenkingen en nalatenschappen van velen en moedigen anderen aan om eveneens donateur van GLK te worden. Deze steun ervaren we ook van onze bedrijfsvrienden, sponsors, speciale fondsen en de provincie Gelderland. Wat ons uiteindelijk allemaal drijft en verbindt, is dat niet alleen wij, maar ook de generaties na ons nog moeten kunnen genieten van de bijzondere rijkdom aan natuur en cultuur in Gelderland. Precies dat willen we uitdrukken in onze nieuwe slogan: Geldersch Landschap & Kasteelen, voor áltijd bijzonder. Voor deze feestelijke editie van ons magazine hebben we een aantal Bekende Nederlanders gevraagd naar wat Gelderland voor hen zo bijzonder maakt, aan de hand van thema’s zoals klimaat, architectuur, duurzaam tuinieren en wandelen in de natuur. Onder hen ook drie oud-commissarissen van de Koning(in) in Gelderland: Jan Terlouw, Jan Kamminga en Clemens Cornielje. Zij noemen onze provincie ‘geheel objectief’ de mooiste van het land. Ik hoop dat we onze vaste lezers een plezier doen met deze speciale editie van Mooi Gelderland. Nieuwe lezers van ons magazine nodig ik graag uit om te komen genieten van de vele mooie Gelderse plekken die we beheren. Of het nu gaat om onze natuurgebieden en landgoederen of onze opengestelde kastelen Ammersoyen, Cannenburch, Doorwerth, Hernen, Rosendael, Verwolde en Zypendaal: u bent van harte welkom! Peter van den Tweel, directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Als u in Gelderland woont, liggen natuur en cultuur bijna letterlijk ‘in uw achtertuin’. Twee derde van alle inwoners woont op minder dan vijf kilometer afstand van een natuurgebied, landgoed of kasteel van GLK. Kijk op www.glk.nl/alle-locaties

Foto: Edwin Giesbers

Altijd dichtbij

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Margot Ribberink

Meteoroloog met een missie Hoewel gestopt als weervrouw kijkt Margot Ribberink nog altijd vaak naar de lucht. Het weer laat haar niet los. Maar meer dan voorheen zoekt zij verbanden tussen klimaat, natuur en duurzaamheid. Zij is gedreven, heeft een missie: “Ik wil mensen in beweging krijgen voor vergroening. Te beginnen in mijn eigen stad, Nijmegen.” Tekst: Hans van den Bos – Fotografie: Dies Goorman

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Op landgoed Heerlijkheid Beek verstevigt GLK het door erosie aangetaste pad langs de Kabouterboom

graag breder in. “Ik wilde context geven. Vertellen waarom een hittegolf niet normaal is, maar ook dat dit vaker zal voorkomen. Ook legde ik graag verbanden met de natuur. Daardoor kreeg ik regelmatig journalisten aan de telefoon die mijn verhaal interessant vonden en erover wilden schrijven.” Niet laten gebeuren Dat het klimaat sneller verandert dan normaal, daarover is 99 procent van de wetenschappers het eens, zegt Ribberink. Zo ook over het feit dat dit grotendeels wordt veroorzaakt door de mens. “Als je de bovengemiddeld warme jaren Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Eline de Jong

Elke dag een leuk verhaal Tot eind 2018 werkte ze als communicatiemeteoroloog bij MeteoGroup Nederland. Voor Ribberink hield het vak meer in dan het presenteren van het weer. Het had ook een journalistieke dimensie. “Ik stelde mezelf vragen en zocht er dan antwoorden bij. Ongeacht of het nu met weer, klimaat of natuur te maken had. Dat leverde elke dag weer een leuk verhaal op.” Ze heeft het vak van weerpresentator in de loop der jaren behoorlijk zien veranderen. Een gevolg van verbeterde presentatietechnieken en toegenomen mediakanalen, maar ook van het veranderende klimaat met veel meer pieken en dalen. “Die extremen maken het spannender maar het is ook moeilijker om het weer te voorspellen. Het weer heeft veel impact op de natuur en veroorzaakt helaas ook vaker ongelukken.” De rol van meteoroloog vulde ze daarom

Foto: Hans van den Bos

Het gesprek met Margot Ribberink vindt plaats aan de voet van het GLK-landgoed Heerlijkheid Beek bij Beek-Ubbergen. Regelmatig wordt ze begroet door passerende mensen; het lot van een Bekende Nederlander. Liefst 28 jaar presenteerde zij het weer. Ze was de eerste weervrouw op televisie. Voor haar studie biologie kwam de geboren Twentse naar Nijmegen. Veldwerk bracht haar bij de rivier. Daar onderzocht ze hoe planten zich aan overstromingen aanpassen. Het was in die periode dat ze ontzettend van het gebied is gaan houden. Ze is er nooit meer weggegaan. Tegenwoordig woont Ribberink in een zelf opgeknapte boerderij aan de Waal. ’s Avonds loopt ze vaak even naar de dijk, om te kijken naar de schepen die voorbijglijden. Zelfs na al die jaren valt het haar steeds weer op hoe mooi de omgeving is. “Met mijn wandelclub liep ik vorig jaar de Walk of Wisdom, een pelgrimsroute van 136 kilometer rond Nijmegen. Elke twintig kilometer kom je in een ander landschap terecht. Dat is toch fantastisch! Ik wil hier echt nooit meer weg.” Behalve met het rivierengebied voelt ze zich ook verbonden met bijvoorbeeld de stuwwallen bij Beek-Ubbergen. Ze wijst: “De bronnen, de prachtige oude bossen en kastanjes uit de tijd van Napoleon maken deze beboste heuvels uniek. En ik kan er met de fiets zo naartoe!” Het Kastanjedal, een populair wandelgebied in de regio Nijmegen, en de beroemde Kabouterboom kent ze al sinds haar studententijd. “Ik weet nog goed dat we met de biologen naar de Heerlijkheid Beek fietsten om in het bronnenbos een heel bijzonder plantje te bekijken...” Ze graaft diep in haar geheugen. “Goudveil!”

In de beek , de vijver en de poeltjes van de Heerlijkheid Beek komt de alpenwatersalamander voor

Foto: Koos Dansen

Stenen eruit, groen erin Zelf is ze ambassadeur van Operatie Steenbreek in Nijmegen. “Wist je dat sterk versteende stadswijken behalve met wateroverlast ook vaker te kampen hebben met hittestress?”, vraagt Ribberink. “Door al die warme stenen kan de temperatuur er ’s nachts wel zeven graden hoger zijn dan op het platteland. Maar het mooie is dat burgers er zelf iets tegen kunnen doen.” In Nijmegen komen mensen zelf met ideeën, variërend van groene daken, watergordijnen en waterlopen tot allerlei vormen van ‘stenen eruit en groen erin’. “Er is heel veel groen nodig om een temperatuurdaling in de stad voor elkaar te krijgen. Maar op infraroodfoto’s kun je zien dat het werkt!”

Langs de beek jaagt de grote gele kwikstaart vlak boven het water op insecten

in een grafiekje zet, zie je dat deze sinds de industriële revolutie steeds vaker voorkomen. De aarde warmt zó snel op – dat kunnen we niet verklaren met natuurlijke factoren.” In Nederland uit de klimaatverandering zich in hogere temperaturen en langere groeiseizoenen. Maar ook in de toename van extreem weer, met zowel lange droge perioden als heftige buien. Bepaalde plantenen diersoorten verdwijnen daardoor uit ons land. Tegelijkertijd zien we exoten uit warmere streken die het hier uitstekend doen. “De natuur verplaatst zich heel geleidelijk in noordwaartse richting. Misschien moeten we in de toekomst naar Zweden om daar ‘Nederlandse soorten’ te bekijken. Laten we dit gebeuren of moeten we er iets aan doen?” Ribberink heeft haar eigen positie bepaald: “Iedereen is wakker geschud. Nu wil ik me ook inzetten om mensen in beweging te krijgen.” Ze somt achter elkaar samenwerkingsverbanden op van partijen en burgers die inmiddels werken aan een gezondere en meer duurzame samenleving. Op verschillende plekken worden plannen geschreven en ambities uitgesproken.

Samenwerking opzoeken Gelukkig nemen ook natuurorganisaties hun verantwoordelijkheid, zo constateert Ribberink. “Overal zie je dat ze de gesteldheid van natuurgebieden in kaart brengen en in de gaten houden. Dat geldt ook voor GLK. Op verschillende plekken zijn ook al maatregelen uitgevoerd om een gebied meer klimaatbestendig te maken, zoals hier in de Heerlijkheid Beek.” Zij ziet ook een mogelijke rol weggelegd voor GLK om haar brede achterban en netwerk in beweging te laten komen voor vergroening. “Want het gaat niet alleen over steden, maar ook over landschap en landbouw. De boeren krijgen nu veel kritiek, maar misschien hebben ze zelf ook wel de oplossing. Vergroening is niet iets wat je alleen kunt doen, daarvoor is samenwerking nodig.” www.glk.nl/heerlijkheidbeek Bekijk ook de video met Margot Ribberink op www.glk.nl/ambassadeurs

Klimaatmaatregelen Heerlijkheid Beek Afgelopen najaar heeft GLK maatregelen getroffen op het landgoed Heerlijkheid Beek in Beek-Ubbergen. Deze moeten voorkomen dat hoosbuien nog langer schade veroorzaken door erosie van paden en verzanding van het kwetsbare bronnenbos. In het bronnenbos groeien zeldzame soorten zoals paarbladig goudveil Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK in beeld

Oogstrelend Bijna 1.200 hectare groot en oogstrelend mooi is ons natuurgebied Loenermark op de Veluwe. De uitgestrekte bossen en glooiende heidevelden zijn goed voor urenlang wandelen fietsplezier, met Loenen als vertrekpunt. www.glk.nl/loenermark Foto: Koos Dansen

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

Vernieuwde routes in GLK-app

foto: Floor ten Brink

jaar

Jubileumconcert op kasteel Biljoen Van oudsher zijn eigenaren en bewoners van Biljoen betrokken bij het muziekleven in Velp. Bij feestelijke gelegenheden klinkt er muziek op het kasteel. We zijn verheugd dat HGO in deze traditie wil treden, samen met de Gelderse singer-songwriter Lavalu. HGO zal een gevarieerd programma laten horen met muziek voor de langste zomeravond, waaronder werk van Bach, Mozart en Grieg. Vervolgens zal Lavalu enkele van haar meeslepende stukken ten gehore brengen,

begeleid door HGO. Het wordt een bijzonder concert van uitzonderlijke Gelderse musici op een bijzondere plek. Een mooi verjaarscadeau! www.glk.nl/biljoen Bijzondere genodigden Het concert is alleen toegankelijk voor genodigden. Daartoe behoren, bij loting, ook 25 bestaande donateurs. U maakt kans op twee gratis toegangskaarten wanneer u vóór 1 mei 2019 iemand anders aanmeldt als donateur van GLK. Op onze website ziet u precies hoe dit werkt. Gunt u een ander het donateurschap van GLK? Dan gunt u zichzelf de kans om dit eenmalige concert bij te wonen! Ga naar www.glk.nl/concert

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Koos Dansen

Ter gelegenheid van het jubileum van GLK gaan we op 21 juni 2019 naar landgoed Biljoen in Velp. Het Gelders Orkest (HGO) verzorgt daar in samenwerking met zangeres Lavalu een concert voor genodigden.

In de natuurgebieden en op de landgoederen van GLK kunt u naar hartenlust wandelen. Tal van mooie routes zijn te vinden op www.glk.nl/routes. Steeds meer routes worden in een modern jasje gestoken, waardoor u ze nog eenvoudiger op een smartphone, tablet en pc kunt raadplegen. Ook is het handig om de app ‘Landschap en kastelen’ op uw telefoon te downloaden. Daarmee navigeert u gemakkelijk naar een startpunt. De vernieuwde routes in de app bieden extra informatie. Zo zijn bij de routes van de Duno, De Dellen, Hagen, Staverden en de Arnhemse landgoederen filmpjes te zien over planten, dieren en landschapsvormen. Of foto’s van verdwenen bijzonderheden. GLK wenst u veel wandelplezier, met onze app op uw smartphone!

foto: Floor ten Brink

GLK verwerft traditionele eendenkooi

Kastelen startpunt voor uitstapjes Onze zeven opengestelde kastelen krijgen naast hun rol als museum geleidelijk ook de functie van bezoekerscentrum voor mensen die eropuit willen trekken naar omliggende GLK-gebieden. Dat is onder meer te zien aan nieuwe bewegwijzering en informatieborden. Binnen informeren kasteelmedewerkers u graag over het kasteel en mogelijke uitstapjes. Bij elk kasteel komt ook een ampersand, het &-teken uit het GLK-logo, als symbool voor de verbinding van het kasteel met de omliggende gebieden en omwonenden. Op kasteel Doorwerth zijn de veranderingen al goed te zien. Komt u kijken? www.glk.nl/doorwerth

Natuurgebieden in Winterswijk onder hoede van GLK

Een zeldzame aanwinst voor kasteel Rosendael: een afdruk in rode zegellak. De afdruk is gemaakt met een zilveren stempel dat de achttiendeeeuwse kasteelheer Lubbert Adolf Torck gebruikte in zijn hoedanigheid als landdrost, een belangrijke functie in de rechtspraak. Een handtekening was in die tijd vaak niet voldoende om je te verzekeren van de echtheid van een brief of een tekst. De afzender voegde daarom een afdruk van een zegelstempel toe. De zegellak is een harsachtig materiaal, gemaakt van de afscheiding van een bepaald soort luizen. De bloedrode kleur is ontstaan door toevoeging van ijzeroxide. www.glk.nl/rosendael

Onlangs zijn twee bedreigde natuurgebieden in Winterswijk onder de hoede van GLK gekomen. De Driemark (dertig hectare) is een prachtig oud loofbos met gedeeltes naaldbomen. Het bos is broedgebied voor onder meer de wespendief, ijsvogel en wielewaal. De Heugte (tien hectare) is een waterrijk natuurgebied en vormt een groene ‘stepping stone’ tussen de GLKbezittingen Armenbos en scholtegoed Boeijink-Huppel. De voormalige eigenaresse van De Driemark wilde dat haar bezit, grenzend aan een bedrijventerrein, behouden bleef en

sprak haar voorkeur uit om het bos samen met De Heugte aan GLK te verkopen. De verwerving van De Driemark en De Heugte was mede mogelijk dankzij een particuliere schenking door mevrouw Han Batenburg en een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuur Fonds.

Foto: Renee Overbosch

Zegelafdruk als bewijs van echtheid

Foto: Rob Schouten

Dankzij een kavelruil is onlangs de Hovense Kooi in eigendom van GLK gekomen. Het gaat om een eendenkooi van ongeveer twee hectare in ons natuurgebied De Regulieren bij Culemborg. Eendenkooien liggen van oudsher in laaggelegen (rivier-) gebieden. Zogeheten kooikers beheerden de kooien en vingen er wilde eenden voor consumptie. Eendenkooien zijn tegenwoordig voor veel dieren een favoriet en wettelijk beschermd verblijfsgebied. GLK gaat de eendenkooi beheren en toezien op het behoud van de biodiversiteit. Met de vorige eigenaar is afgesproken dat hij de Hovense Kooi mag blijven gebruiken, onder meer voor dagactiviteiten van zijn nabijgelegen zorgboerderij De Leidsche Hoeve. www.glk.nl/regulieren

Wielewaal

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Estavana Polman Grote delen van het jaar brengt Estavana Polman door in Denemarken, het land waar ze als handbalster aan de weg timmert. Maar zodra ze even een gaatje in de agenda heeft, keert de Oranjeinternational maar wat graag terug naar Gelderland. Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Dies Goorman

Buitenki ziet toekomst in Gelderland

“In Denemarken is het fantastisch, ik heb het daar ontzettend naar mijn zin. Stress lijken ze daar niet te kennen en files heb je er ook niet. Maar toch, het kan niet tippen aan Gelderland. Ik bedoel: kijk om je heen. Dat zegt toch genoeg?”, zegt ze, wijzend vanaf de veranda van kasteel Rosendael. Het is een plek waar ze vroeger als kind weleens kwam. “In het kasteel zelf ben ik niet eerder geweest, maar wel bij de Bedriegertjes. Met school, tijdens kinderfeestjes en met mijn 12

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

ouders. Prachtig is het, die fonteintjes en al dat water!” Voetballen op straat De geboren en getogen Arnhemse was een echt buitenkind. “We gingen er als gezin vaak op uit: naar de kinderboerderij of het bos. Als het even kon, voetbalde ik met mijn broers op straat. Of ging ik met vriendjes en vriendinnetjes op pad.” Toch meldde ze zich aan bij binnensport:

Mooi portret

ind handbal. En daar heeft ze geen spijt van. “Bij ‘min zoveel’ ben ik blij dat ik vanuit mijn autootje zo de sporthal in kan. Mijn vriend (profvoetballer Rafael van der Vaart, red.) speelt ook in Denemarken. Als ik die buiten zie ploeteren – verschrikkelijk. Oké, met mooi weer ben ik jaloers. Dan denk ik: laten we maar wisselen, haha!” Hoe het moet als er ooit een einde komt aan het Deense avontuur? “Rafael komt uit Beverwijk, ik uit Arnhem. Het is straks óf daar

óf hier. We gaan niet voor het midden, want dan hebben we allebei niks. De vrouw heeft dan in een relatie net iets meer te zeggen, toch? We hebben hier al wat rondgekeken. Gelderland bevalt ons allebei wel.” Uitstapjes met een doel Ze ziet het al voor zich hoe het gezin Van der Vaart-Polman in de toekomst uitstapjes maakt, bijvoorbeeld naar de Veluwe. “Wandelen en fietsen vind ik sowieso heerlijk. Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Maar dan wel met een doel, dat je ergens heen gaat. Hoe lekker is het om samen door de bossen te fietsen en dan ergens op een terrasje neer te ploffen voor een lunch? Er zijn hier zo veel mooie plekken en er wordt ook nog eens goed voor de natuur en de kastelen gezorgd!” Bekijk ook de video met Estavana Polman op www.glk.nl/ambassadeurs

#GLK

Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen

Geldersch Landschap & Kasteelen

Onze collega’s komen op de mooiste plekken in Gelderland. Kijk mee naar de Groene Bedstee op landgoed Mariëndaal in de ochtendmist! Jan Hageman: Wat een mooie sfeer vastgelegd! Carla Scheerder: Bijna elke dag met onze hond gewandeld, het is hier zo prachtig. Mirjam Houtgraaf-Benter: Prachtig!

hethistorischbanket Het Banket begint het nieuwe jaar met een bedrijfsfeest in middeleeuwse sferen te @kasteeldoorwerth, alwaar wij de gasten voorzien van kledij ende muziek van Troubadour Lucas Florent... #middeleeuwen #geschiedenis #kledingverhuur #themafeest #doorwerth #kasteel #kasteelfeest #verkleden

Gelukkig dat in de koude periode veel planten op Rosendael in de oranjerie konden overwinteren. Hoe dat in zijn werk gaat, lees je in de blog van onze collega Gerard Achterstraat. https://www.glk.nl/vol-verhalen/blog/post/ pronken-met-je-planten

Geldersch Landschap & Kasteelen

gelderschlandschapkasteelen #edelherten op #dedellen #veluwe. De Dellen is het favoriete plekje van #donateur en #vrijwilliger Willem Knot. Lees zijn interview op glk.nl/vol-verhalen/favorieteplekje #glk #wildspotten #gelderschlandschapkasteelen #gelderschlandschap #gelderslandschap #buitengewoon_gld #deer #instanature #gelderland willemcorn: Heel mooi.

“AAN DE BERKEL KOM IK VRIJ - Dan ga ik op een bankje zitten, neem een boekje mee, zie de ooievaars overvliegen, laat m’n gedachten de vrije loop.” Elise Van Neer: Gezellig, toch?

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

gelderschlandschapkasteelen #zonsopkomst #Liendesewaard #rivierenland #rivierengebied #glk #gelderschlandschapkasteelen #gelderschlandschap #buitengewoon_ gld #geldersestreken #instanature #sunrise #gelderland #batenburg

Locatie GLK

Noord-Veluwe • Klooster Hulsbergen, Wapenveld Zuid-Veluwe • Hoog Erf, Arnhem • Lichtenbeek, Arnhem • Westerheide, Arnhem • Biljoen, Velp • Bruggelen, Beekbergen

Foto: Hannie Joziasse

Omdat GLK negentig jaar bestaat, maken we een aantal landgoederen extra fleurig. Op vijftien plekken zaaien we akkerranden in met zaad van zonnebloemen, typische akkerbloemen zoals smalle wikke, ringelwikke en zomerhaver en met bijenmengsels zoals gele honingklaver, boekweit, slofhak en windhalm. Vanaf de zomer staan de randen in bloei en geven ze kleur, geur én geluid aan het landschap. Rekent u maar op veel gezoem van hommels, bijen en zweefvliegen. En op getsjirp van krekels en sprinkhanen. Natuurlijk mag u ook een veldboeketje voor thuis plukken!

Foto: Nico van Kappel

Kleur, geur en geluid

West-Veluwe • De Keuenklep, Wekeromse Zand • IJzertijdboerderij, Wekeromse Zand • Kasteelweide Schaffelaar, Barneveld Rivierengebied • Waardenburg-Neerijnen Achterhoek • Hagen, Doetinchem • Landfort, Megchelen • Lochemse Berg, Lochem Meer informatie over de locaties: www.glk.nl/bloemen

Pierre Cuypers over negentiende-eeuwse architect Pierre Cuypers

‘Mijn overgrootvader was kleurrijk en eigenzinnig’ 16

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

De beroemde negentiende-eeuwse architect Pierre Cuypers kwam op voor het behoud en de restauratie van erfgoed. Mooi Gelderland sprak zijn achterkleinzoon, eveneens Pierre Cuypers genaamd: “Mijn overgrootvader was eigenzinnig. Hij bouwde iets goed, of anders helemaal niet.” Tekst: Kees Jansen – Fotografie: Dies Goorman, archief familie Cuypers

“Samen met rijksadviseur Victor de Stuers, die zeer geïnteresseerd was in het behouden van erfgoed, trok mijn overgrootvader regelmatig langs onder andere de Gelderse kastelen om ervoor te zorgen dat die gerestaureerd zouden worden.” Pierre Cuypers vertelt het op een manier alsof hij er zelf bij was. De in Bemmel wonende nazaat van de negentiende-eeuwse architect weet veel over de man die onder andere het Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam ontwierp en aanpassingen deed aan het Arnhemse huis Zypendaal. “De liefde voor erfgoed werd er bij ons thuis met de paplepel ingegoten. Mijn vader was ingenieur, mijn grootvader zowel ingenieur als architect. We bezochten ook veel kastelen en kerken”, vertelt Cuypers in een van de prachtige kamers van huis Zypendaal. Bij de familie Cuypers ging het thuis aan tafel vaak over kunst en cultuur. “Als mijn peetoom,

Pierre Cuypers en Zypendaal Huis Zypendaal had er aanmerkelijk anders uitgezien als de negentiendeeeuwse architect Pierre Cuypers, hier in gesprek met rijksadviseur Victor de Stuers (staand), zich niet met de ingrijpende verbouwing in 1883-1884 had bemoeid. Hij is verantwoordelijk voor de toevoeging van de toren, vestibule, dakkapellen en balkons van het huis, alle in achttiende-eeuwse stijl.

ook Pierre Cuypers geheten, op bezoek was, werden er prachtige verhalen verteld. Ik hield me als kind dan zo stil mogelijk, zodat ze me niet wegjaagden.” De jongste uit het gezin van vier kinderen genoot van de anekdotes. “Er waren bij ons in de familie blijkbaar allerlei dingen gebeurd die niet modaal waren. Overgrootvader Pierre reisde veel, soms lopend, vaak per koets maar ook wel met een trekschuit. Toen hij eens wilde kijken bij de bouw van de door hem ontworpen kerk van Veghel, miste hij de loopplank en verdween hij in het kanaal. Gelukkig konden ze hem er met een pikhaak weer uit vissen.” Van boord gezet Ook over de legendarische eigengereidheid van overgrootvader Pierre werden mooie verhalen verteld. “Hij wilde altijd gelijk hebben en zette overal zijn zin door. Zonder overleg liet hij bijvoorbeeld een extra verdieping op het Centraal Station in Amsterdam bouwen. Ook wilde hij het beursgebouw en het concertgebouw per se aan het Stationsplein. Tegenspraak zag hij als een persoonlijke aanval. Het was een moeilijke man.” Zijn voorvader een tiran noemen, gaat Cuypers te ver: “Je kreeg alleen heel makkelijk ruzie met hem. Hij tartte bijvoorbeeld koning Willem III bij de opening van het Noordzeekanaal in 1876 door met roomskatholieke onderscheidingen op zijn kleding aan boord te stappen voor een feestelijke vaart. ‘Zeg, wat heeft u nu aan?’, vroeg de koning. ‘Wel, ik moest de hoogste onderscheidingen dragen’, antwoordde hij. Dat was natuurlijk een katholieke provocatie van het ergste soort. Resultaat: Cuypers werd samen met zijn echtgenote halverwege van boord gezet.” Geld niet bepalend De uit Roermond afkomstige architect Cuypers ontwierp veel kerken, vooral in het zuiden van Nederland. Zijn nalatenschap in Gelderland is beperkter. “Dat kwam doordat Gelderland grotendeels onder het bisdom Utrecht valt. Daar wist het Sint Bernulphusgilde van concurrerende Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Meer dan honderd kerken Petrus Josephus Hubertus Cuypers (Roermond, 16 mei 1827 – 3 maart 1921) ontwierp graag gebouwen in de neogotische stijl. Hij gaf het Centraal Station en het Rijksmuseum vorm, evenals bijvoorbeeld de troon waarop de koning zijn troonrede uitspreekt. In zijn tijd was die stijl vooral bij katholieken zeer geliefd. Hij was verantwoordelijk voor het aangezicht van meer dan honderd kerken.

architecten hem buiten de deur te houden. Wel was hij betrokken bij restauraties van kasteel Doornenburg, kasteel Doorwerth en huis Zypendaal.” De architect had volgens Cuypers een duidelijke eigen visie. “Wat iets kostte, interesseerde hem niet. Toen de herbouw van kasteel De Haar in Haarzuilens wel erg duur begon te worden, vroeg de kasteelheer zich af of het misschien ook met een torentje minder kon. ‘Dan ga ik weg’, zei mijn overgrootvader dan. En vervolgens kwam die toren er toch. Hij deed het goed, of anders helemaal niet.” Bekijk ook de video met Pierre Cuypers op www.glk.nl/ambassadeurs 17

90 jaar

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Dies Goorman

Jan Kamminga, Clemens Cornielje en Jan Terlouw – drie oud-commissarissen van de Koning(in) in Gelderland, bijeen op landgoed Staverden. “Toch wel bijzonder, dat wij van die negentig jaar GLK ruim 25 jaar kunnen overzien.” Wat komt dan bovendrijven? “Een gevoel van trots, op Gelderland én op de stichting.” Een gesprek over verleden, heden en toekomst. Tekst: Karlijn van Onzenoort

Trots Foto: Ton Rothengatter

op ‘de mooiste provincie van Nederland’

De band tussen GLK en de oud-commissarissen werd al aan het begin van de vorige eeuw gesmeed. Baron Van Heemstra, commissaris van de Koningin in Gelderland, was de initiator van het oprichten van de Stichting Het Geldersch Landschap in 1929 en de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen in 1940. Van 1992 tot en met 1998 maakten de commissarissen ook deel uit van de besturen van de beide stichtingen. Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Veluwe als biotoop Behalve deze formele, historische band hebben de drie heren ook een persoonlijke relatie met de Gelderse natuur en cultuur. Terlouw: “Gelderland is voor mij een vanzelfsprekendheid, want ik ben hier opgegroeid. Toen ik hiernaartoe reed, zag ik borden met Speuld, Boeschoten, Uddelermeer, Solse Gat – het roept allemaal zulke mooie herinneringen op. De Veluwe is mijn biotoop. 19

Objectief gezien het mooist Hoewel Groninger van geboorte, kan Kamminga hierin meegaan. Gelderland vormt naar zijn idee het hart en de longen van Nederland. “Je vindt er zowel unieke gebieden zoals de Achterhoek, als de drukke steden Arnhem en Nijmegen.” Cornielje, geboren en getogen in Lobith, komt met ‘bewijs’: “Gelderland is ook objectief gezien het mooist. Want zeven van de twintig Nationale Landschappen liggen in onze provincie.” Andere provincies jaloers Over GLK is het trio ronduit positief. Kamminga: “Ik had meteen een gevoel van gezamenlijkheid. Je merkte echt dat GLK zich sterk maakte voor de natuur- en cultuurbelangen specifiek in Gelderland. GLK hóórde gewoon bij ons, vond ik.” Cornielje vult aan: “Het unieke van GLK is dat het de enige organisatie in Nederland is die zowel de landschappen als de kastelen in gezamenlijkheid beschermt. Daar zijn andere provincies nog weleens jaloers op.”

Partnerschap met hoofdletters Natuur en cultuur staan er momenteel goed voor in Gelderland, stelt Cornielje. “Dat komt door ons zogenoemde partnerschap. In de Erfgoed Alliantie werkt de provincie samen met erfgoedinstellingen waaronder GLK. Hier maken we afspraken over cultuurbehoud, trekken we samen op in projecten en delen we expertise. En signaleren we knelpunten, bijvoorbeeld het tekort aan vakmensen voor het gespecialiseerde werk aan kastelen en monumenten. Ook hebben we GLK aangewezen als een van de ‘basisspelers’ die het provinciebeleid voor cultuur en erfgoed 2017-2021 ondersteunen.” Misschien wordt het partnerschap wel met hoofdletters geschreven hier in Gelderland, denkt hij. “Ik heb de indruk dat in andere provincies partijen soms tegenover elkaar staan. Dat kennen wij hier helemaal niet. We stellen onze opdrachten centraal en zetten daar met alle partners de schouders onder.” Natuur en cultuur niet vergeten Wat willen ze John Berends, de nieuwe commissaris van de Koning in Gelderland, meegeven? “Goed opletten”, reageert Kamminga prompt. “Want ik denk dat in de toekomst mensen meer en meer voor hun eigen belangen zullen opkomen. En dan

Dankzij het afwisselende landschap is Staverden rijk aan flora en fauna, met veel Rode-Lijstsoorten waaronder beenbreek

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Christian Biemans

En dan heb ik het nog niet eens over het rivierenlandschap, de IJsselvallei en het fraaie coulisselandschap van de Achterhoek. Zonder twijfel zeg ik: Gelderland is de mooiste provincie.”

Traditie pauwenveren De witte pauwen van Staverden – of beter gezegd hun veren – vormen een verbinding tussen de commissaris van de Koning(in) en GLK. Al in de middeleeuwen werden op landgoed Staverden witte pauwen gehouden omdat de hertogen van Gelre de veren als embleem op hun helm droegen. GLK heeft deze traditie in ere hersteld door de commissaris – als opvolger van de hertogen van Gelre – bij speciale gelegenheden een bos veren aan te bieden, afkomstig van de witte pauwen van Staverden.

Foto: Ton Rothengatter Foto: Ruud Knol

Jan Terlouw: “Kastelen zijn mooi, dat is geen kwestie van smaak, dat is gewoon zo”

is de vraag wie dan nog de belangen van de natuur en van de kastelen behartigt. De nieuwe commissaris moet er alert op zijn dat bij de verdeling van de beschikbare gelden de natuur en cultuur niet vergeten worden.”

willen ze het? Als ze weten hoe ernstig de situatie is. Dan zullen ze het voor hun kinderen willen. Hierin hebben we allemaal een taak: ouders, grootouders, onderwijs en organisaties zoals GLK.”

Forse uitdaging Cornielje vindt dat de nieuwe commissaris moet aansluiten bij het ‘Gelders DNA’. “Onderwerpen als klimaat en biodiversiteit kan hij op de agenda zetten door ze te koppelen aan al het moois wat we in deze provincie hebben.” Hij realiseert zich dat hier een forse uitdaging ligt. “Aan de ene kant hebben we de prachtige landschappen, ook van GLK, aan de andere kant moeten er ook bedrijventerreinen komen, huizen gebouwd, wegen aangelegd. Bovendien moeten we verduurzamen en omschakelen naar alternatieve energiebronnen, en die zullen ons landschap in de verschillende regio’s veranderen. Wij zijn het aan toekomstige generaties verplicht om een en ander op een kwalitatief hoog niveau te doen. Dat betekent werken aan draagvlak voor bijvoorbeeld wind- en zonne-energie.”

Aansluiten bij nieuwe generaties Kamminga beaamt dit. “Maar het zal wel een zoektocht zijn om de aansluiting te vinden met nieuwe generaties. Evenzeer voor GLK. De belangstelling is er, dat is zeker. Ook lenen landschappen en kastelen zich ervoor om ze interactief en door middel van driedimensionale beelden aan te bieden. Het

Een taak voor iedereen Terlouw sluit hierbij aan: “Draagvlak verwerven is inderdaad de crux. Je kunt zeggen: de politiek moet het doen. Maar de politiek krijgt het niet voor elkaar, als je de mensen niet meekrijgt. En je krijgt de mensen alleen maar mee, als ze het willen. En wanneer

zal echter niet vanzelf gaan om jonge mensen aan je te binden.” Terlouw ziet ook een rol voor de overheid. “Ik ben voorstander van subsidies voor kunst en geschiedenis, want die zijn van bewezen waarde. Kastelen zijn mooi, dat is geen kwestie van smaak, het ís gewoon zo. En dat erfgoed behoort onderhouden te worden door de overheid, want dat kan niet alleen worden opgebracht door particulieren en organisaties zoals GLK.” Bekijk ook de video met de commissarissen op www.glk.nl/ambassadeurs

Staatsbezoek kasteel Doorwerth In zijn twaalf jaren als commissaris was voor Clemens Cornielje het bezoek van koningin Beatrix met de president van Chili aan kasteel Doorwerth in mei 2009 het hoogtepunt. “Het was voor het eerst dat een staatsbezoek buiten de Randstad plaatsvond. In de ochtend bezocht het gezelschap de Wageningse universiteit als centrum van kennis en research. Daarna ontvingen we hen voor de lunch op het kasteel, een van de mooiste plekjes van onze provincie waar erfgoed en natuur op harmonieuze wijze samengaan.”

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK in beeld

Koninklijke vlinder In bezit van oranje kleuren en vliegend in de weken rond Koningsdag zijn oranjetipjes (Anthocharis cardamines) zonder twijfel onze meest koninklijke vlinders. U kunt ze bijvoorbeeld aantreffen op pinksterbloemen in ons natuurgebied de Regulieren bij Culemborg. www.glk.nl/regulieren Foto: Edwin Giesbers

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Vroeger & nu

1920

Historie herleeft op de Schaffelaar De parel op de kroon van de restauratie van landgoed

2018

Schaffelaar in Barneveld. Zo mogen we de reconstructie van de oranjerie in de periode 2004-2005 wel noemen. Er kwamen oude zwart-witfoto’s aan te pas, want van de oorspronkelijke

Landgoed Schaffelaar kent een lange geschiedenis. In de zestiende eeuw wordt al gesproken over een kasteelachtig huis, op enige afstand van het huidige huis Schaffelaar. Een tweede monumentaal pand, dat Lucas Willem van Essen in 1767 laat bouwen, raakt in de winter van 1799 door brand verwoest. In 1852 laat Jasper baron van Zuylen van Nievelt het huis Schaffelaar bouwen. Het huis is sterk geïnspireerd op de Engelse neogotiek die onder Willem II in Nederland opgang deed. Het huis staat tegenwoordig op de lijst van honderd belangrijkste monumenten in Nederland. In 1865 komt het landgoed in handen van dochter Johanna. Samen met haar echtgenoot, baron Van Nagell, richt

zij het landgoed opnieuw in. Eind negentiende eeuw is het paar ongetwijfeld ook opdrachtgever voor de bouw van een oranjerie in victoriaanse stijl met gietijzer en glas. Zoals bij meer buitenplaatsen fungeert het sierlijke gebouw als winterverblijf voor exotische planten die van verre reizen worden meegenomen. Door sterk opgelopen onderhoudskosten is er vanaf 1935 geen sprake meer van permanente bewoning van huis Schaffelaar. In de Tweede Wereldoorlog gebruikt de Duitse bezetter het huis voor internering van joodse Nederlanders. Later vinden onder meer een revalidatiecentrum, een typeschool en studenten er onderdak. De oranjerie is dan al lang verdwenen, waarschijnlijk al

Foto: Ton Roelofs

oranjerie was al driekwart eeuw niets meer te zien.

in 1920. De plek blijft leeg en de oranjerie raakt in de vergetelheid. Tijdens werkzaamheden in de periode 2004-2005 om het landgoed in oude luister te herstellen, stuit GLK op de fundamenten. Besloten wordt om de oranjerie op basis van oude foto’s in de oorspronkelijke stijl te reconstrueren. Van buiten weerspiegelt oranjerie Schaffelaar een rijke historie, binnen bevindt zich een restaurant.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Landgoed Schaffelaar in Barneveld nodigt uit tot een heerlijke wandeling. Een gedeelte is losloopgebied voor honden. www.glk.nl/schaffelaar

Liefde voor het vak

Van kop tot kont,

van sch

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

De Winterswijkse chefkok Nel Schellekens kookt ‘van kop tot kont’. Ze gebruikt alles van een product, gooit niets weg. Bij een bezoek aan de moestuin van kasteel Doorwerth laat ze zien wat voor lekkers je allemaal met moestuinproducten kunt maken. “Wat een heerlijke mirabellekes!” Tekst: Laura Thuis – Fotografie: Dies Goorman

hil tot pit “Kijk, een echte vakman aan het werk!” Nel Schellekens wijst naar moestuinbeheerder Hans van Leeuwen, die aandachtig het fruit controleert op rijpheid. “Alles heeft tijd nodig. Tijd van groeien en rijpen. Tijd van bereiden en genieten.” Haar bevlogenheid is groot, de missie bijna tastbaar. “We zijn los van de werkelijkheid gekomen, hebben geen geduld meer. We kiezen voor snel geteeld, smaakloos fruit. Ik wantrouw appels die glimmen en allemaal precies even groot zijn. Onze boontjes halen we uit Kenia, onbegrijpelijk. Neem nou deze mirabellen, je hoort vaak telers zeggen: ‘Te veel pit, te weinig vlees.’ Ik snap ze wel, maar moet je eens proeven!” Pectine van sterappel Als tegengeluid kookt Nel al meer dan 25 jaar met producten uit de streek en gebruikt ze van die producten alles. “Ik kook van kop tot kont en van schil tot pit. Het klokhuis weggooien van die mooie sterappeltjes uit de moestuin? Zonde! Klokhuizen leveren net zoals appelschillen pectine op, een geleermiddel waarmee je confituur met minder suiker kunt maken.”

proeftuin met proeflokaal in het Keunenhuis, een monumentale boerderij in Winterwijk. Dat doen we samen met boeren en telers uit de Achterhoek. We hebben er zo’n zin in!” Door te laten proeven, willen ze hun gasten laten zien hoe je alle grondstoffen kunt gebruiken. Van bodem tot bord. “Gelderland is een culinaire schatkamer, echt waar. Koolzaadolie uit de Achterhoek doet niet onder voor Italiaanse olijfolie!” Niets weggooien Nel: “Mensen vragen aan mij waarom ik een goedlopend restaurant verruil voor een proeflokaal. Het antwoord is heel eenvoudig. Ik voel me als chefkok verantwoordelijk om goed na te denken over de grondstoffen waarmee ik kook. Natuurlijk kan ik het niet alleen, maar ik geef graag het goede voorbeeld. Uiteindelijk is het de verantwoordelijkheid van ons allemaal om niets weg te gooien. Om in te zien dat je alles van een product kunt benutten, en dat het lekker is. Zelfs restjes bloemblaadjes en steelblad, bijvoorbeeld van de bergamotplant in deze moestuin, gebruik ik nog om heerlijke kruidenthee van te maken. Als je me niet gelooft, kom dan binnenkort gerust eens proeven in Winterswijk.” Bekijk ook de video met Nel Schellekens op www.glk.nl/ambassadeurs

Ze kijkt haar ogen uit in de moestuin van kasteel Doorwerth. “Al die oude rassen met van die mooie namen. Ik ben een bonengek, dus mij maak je blij met heilige boontjes of rattenkeuteltjes. Mooie bruine boontjes die zo lekker smaken met zelfgemaakte appelcompote. En ook heel belangrijk: al die verschillende rassen dragen bij aan de zo noodzakelijke biodiversiteit. Daar is deze moestuin van GLK een prachtig voorbeeld van.” Proeflokaal met boeren Het pure (van kop tot kont) koken leerde Nel al op jonge leeftijd in Noord-Brabant. Ze groeide op in een grote familie waar tante Anneke en ‘bonmama’ de scepter zwaaiden in de keuken. Nel: “Als er een haantje werd geslacht, vocht iedereen om het nekje. Daar waren we allemaal dol op. Omdat ik altijd zo goed bij het koken hielp, kreeg ik ‘m meestal.” Nel was voorbestemd voor de hotelschool en bestierde daarna jarenlang restaurant De Gulle Waard in Winterswijk, samen met haar man Henk. Nu jagen ze een nieuwe droom na. Nel: “We starten in juni 2019 een culinaire Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Moestuin kasteel Doorwerth Samen met enkele tientallen vrijwilligers beheert Hans van Leeuwen de moestuin bij kasteel Doorwerth. De tuin is rijk aan vergeten groenten zoals schorseneer, snijsla, snijbiet, pronkbonen, suikerwortel en rammenas en zeldzame fruitrassen. De producten worden gebruikt in kasteelrestaurant De Zalmen en zijn te koop in de kasteelwinkel. In de weekenden is de moestuin geopend voor publiek. www.glk.nl/doorwerth

Project onder de loep

Veluws heideschaap op landgoed Westerheide bij Arnhem

Bonte beestenboel Wist u dat GLK zich ook inzet voor

Tekst: Karlijn van Onzenoort

‘Duifies, duifies, kom maar bij ons’ “Rond 1995 dacht iedereen dat de Gelderse slenk was uitgestorven”, vertelt Wim Geraedts, ecoloog bij GLK. “Maar via mijn collega Johan Ruys, lid van de duivenverenigingen Arnhem en Nijmegen, kwamen we een duivenmelker in Arnhem op het spoor, die ze nog had.” Zo wist Ruys een tiental slenken op de kop te tikken. Samen met twee collega’s ontfermde hij zich jarenlang over deze exemplaren, die

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

levend erfgoed? In de afgelopen decennia namen we enkele zeldzame (Gelderse) huisdierrassen onder onze hoede. Op de catwalk in volgorde van klein naar groot: Gelderse slenken, witte pauwen, Veluwse heideschapen, heidekoeien en brandrode runderen.

zich voorspoedig ontwikkelden. Jaarlijks organiseert Ruys nu op kasteel Doorwerth een slenkendag waar duivenmelkers elkaar ontmoeten en duiven uitwisselen. Inmiddels wordt het bestand van Gelderse slenken geschat op ruim vijfhonderd koppels in Nederland. Daarmee is hun voortbestaan veiliggesteld.

Gelderse slenk

Grasmaaiers van de heide Het is wit en wollig (maar zonder krulletjes), staat hoog op de poten en graast op de hei? Het Veluwse heideschaap! Deze ‘grasmaaiers van de heide’ zorgden in de negentiende eeuw voor mestproductie. Maar met de komst van kunstmest dreigden ze uitgestorven te raken. Inmiddels leven er in ons land weer zo’n 1.500 exemplaren. Dankzij de inwoners van Loenen kwamen er in 1993 weer heideschapen op de Loenermark. In 2002 is het beheer van die kudde overgedragen aan GLK. Eén herder, in dienst van GLK, en twaalf vrijwilligers zorgen ervoor. Elke ochtend (behalve tijdens de lammerperiode) vertrekt de herder met de schapen vanaf de kooi naar de hei. De dieren begrazen in totaal ongeveer 240 hectare. De kudde telt nu zo’n 220 ooien en twintig lammeren. We zorgen ervoor dat dit aantal stabiel blijft.

Heidekoe

Comeback van karakteristieke koe In 2001 zag het er somber uit voor het brandrode rund. Er waren nog maar zo’n honderd dieren. Daarmee dreigde een karakteristieke koe uit het landschap te verdwijnen. Dat was voor GLK aanleiding om in actie te komen. “We kochten enkele koeien en zetten met verschillende boeren een fokprogramma op”, zegt Gerard Jonkers. En met succes: binnen tien jaar bezat GLK meer dan 250 dieren in twaalf groepen, de grootste populatie van Nederland. “Dat was voor ons reden om meer op afstand te gaan staan. Het ras was niet meer bedreigd.” De relatie met de boeren werd aangepast, zij hebben het vee nu in bruikleen. Een van de boeren heeft zijn boerderij zelfs omgevormd naar een biologisch gemengd bedrijf, waarbij ze de brandrode runderen ook voor de melkproductie gebruiken. Deze koeien grazen op de GLK-terreinen Hernen, Bergharen en Batenburg. Daar dragen ze bij aan het historisch beeld.

Brandrood rund

Foto: Nico van Haastrecht

Foto: Koos Dansen

Opvallend klein en bont Meer dan een eeuw geleden begraasden heidekoeien onze heivelden. Opvallend kleine, bonte koeien met hoorntjes. Schapen zijn fijnproevers, heidekoeien grazen veel breder. Tussen 1850 en 1950 waren ze helemaal uit Nederland verdwenen. In 2007 haalde GLK 34 heidekoeien uit Denemarken en zette hiermee een fokprogramma op. De dieren werden ingezet op de Loenermark en het Wekeromse Zand. Tegenwoordig grazen ze alleen nog op het Wekeromse Zand. In de afgelopen jaren zijn koeien verkocht onder andere aan Natuurmonumenten en het Limburgs Landschap. ”Dat hebben we gedaan omdat er zo een betere garantie is voor verdere ontwikkeling”, aldus Gerard Jonkers, regiohoofd bij GLK. “Zij hebben ook enkele bloedlijnen, wij blijven beheerder van één bloedlijn op het Wekeromse Zand.” Die kudde bestaat momenteel uit twaalf exemplaren.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Symbool van Staverden Toegegeven, strikt genomen horen ze niet in dit rijtje thuis. Witte pauwen zijn geen ras, maar een wilde kleurvariëteit van de blauwe pauw. Wel zijn ze behoorlijk zeldzaam. De witte pauwen worden op ons landgoed Staverden bij Ermelo gehouden, puur om cultuurhistorische redenen. Reinoud I, graaf van Gelre, stichtte rond 1300 de nederzetting Staverden. De hertogen van Gelre begonnen er met het houden van witte pauwen omdat ze de witte pauwenveer als embleem op hun helm wilden gebruiken. De leenmannen die het kasteel bewoonden, hadden daarom de verplichting voldoende witte veren aan te leveren. Het hertogdom Gelre is al lang verleden tijd, de pauwen zijn er nu weer. Hun veren worden elk jaar aangeboden aan de commissaris van de Koning in Gelderland als rechthebbende opvolger van de hertogen van Gelre.

Mooi meegenomen

Van kop tot kont

Restaurant de Oranjerie

Slow food en streekproducten zijn erg populair. De Gelderse chefkok Nel Schellekens werkt al 25 jaar vanuit deze principes. Nel plukt, raapt, maakt in, fermenteert, verwerkt en rookt alles zelf. In haar kookboek geeft ze meer dan vijftig van haar recepten prijs. Onverwacht toegankelijk en gruwelijk lekker.

De Oranjerie, gelegen op het GLK-landgoed de Schaffelaar in Barneveld, is een sfeervol restaurant in victoriaanse stijl. Het is de reconstructie van een oranjerie waarin vroegere landgoedeigenaren ’s winters planten, heesters en boompjes bewaarden. Tegenwoordig kunt u er in een bijzondere sfeer lunchen en dineren. Nel, van kop-tot-kont-chef Hardcover, 256 pagina’s Verkrijgbaar bij de (online) boekhandel. Prijs € 34,99 Uitgeverij Terra | terra-publishing.com

Restaurant de Oranjerie Stationsweg 4a, Barneveld (0342) 41 96 01 info@restaurantdeoranjerie.nl www.restaurantdeoranjerie.nl

In samenwerking met uitgeverij Terra geeft GLK 20 exemplaren weg. Stuur een e-mail en maak kans!

MOOI MEEGENOMEN

E-mail ‘Nel’ naar

Op vertoon van de kortingskaart bij dit magazine betaalt u in de periode 15 maart t/m 31 mei 2019 voor een 3-gangendiner bij Restaurant de Oranjerie geen € 42,50 maar € 29,50 (max. 4 personen). Geldig op dinsdag, woensdag en donderdag.

tijdschrift@glk.nl De winnaars worden bepaald door loting en ontvangen bericht. Alle andere deelnemers danken we voor het meedoen en wensen we een volgende keer meer geluk.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK in beeld

Illustere bomen Een moerascipres, een zakdoekjesboom en een spectaculaire tulpenboom verraden de rijke geschiedenis van ons landgoed Verwolde in Laren. Zij nodigen u graag uit voor een wandeling in de tuin. www.glk.nl/verwolde Foto: Frank Peters

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Mart Visser Dicht bij het dorpje Garderen, in het door GLK beheerde natuurgebied Bergsham, vonden modeontwerper Mart Visser en zijn partner Job vorig jaar hun Veluwse hideaway. “De nachten zijn hier zó waanzinnig stil!”

Tekst: Laura Thuis – Fotografie: Dies Goorman

De Veluwe

op ge zagen, voelde het meteen goed. We namen de beslissing puur intuïtief, zoals ik ook mijn ontwerpen vooral op gevoel maak. Ik moet me senang voelen om te kunnen creëren.” Houten luiken Het interieur pasten ze naar eigen smaak aan. De buitenkant bleef intact. Mart: “Daar mogen we niets aan doen. Wat ook goed is. Dit huis hóórt gewoon houten luiken en raamroeden te hebben. Een buurman

Foto: Arie de Knegt

“Als ik hier rondloop, langs grafheuvels en eeuwenoude vennen, voel ik een en al respect. We bevinden ons hier op heritage. Dat maakt nederig.” Vanuit de tuin bij zijn huis in Gelderland neemt Mart Visser ons mee naar een dichte bospartij: “Kijk, je kunt hier nog verdwalen. Dat is in Amsterdam wel even anders.” Mart en Job vielen in het voorjaar van 2018 als een blok voor het huis in de Garderense bossen. “Toen we het voor de eerste keer

Met heide begroeide grafheuvel in natuurgebied Bergsham bij Garderen

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

vroeg ons zojuist of we meer wilden horen over de Veluwse geschiedenis. Heel graag, natuurlijk! Je kunt je toch niet voorstellen dat dit bosrijke gebied vroeger heidegrond was? En dat de cirkelvormige eikenclusters die je nu ziet, waarschijnlijk zijn ontstaan door de begrazing van toen?” Hij legt uit: “Het begon met één eikenboom, waarvan de takken door het continu begrazen van de heide alleen maar in de breedte groeiden. Die takken schoten zelf ook wortel en werden zelfstandige struiken. Toen het begrazen stopte, gingen ze de

hoogte in en ontstonden er boomcirkels. Prachtig, toch? Het is natuurhistorisch gezien gewoon een heel interessant gebied, dat met liefde wordt beheerd door GLK.” Rust en stilte Sinds ze hun boshuis hebben, pendelen Mart en Job veel tussen Amsterdam en de Veluwe. “Het is een manier van leven die bij ons past. Al beseffen we heel goed dat het een voorrecht is om op verschillende plekken te kunnen wonen en werken.” Op de Veluwe komen ze vooral tot rust en

genieten ze van de stilte. “Wie weet komt er nog een keer een atelier, maar tot die tijd is het onze hideaway. We maken lange wandelingen met hond Harper, voor wie het hier natuurlijk ook een paradijs is, en we nodigen af en toe vrienden uit. En dan die stilte... we slapen hier zo lekker. Dat is onbetaalbaar.”

Mooi portret

evoel

Modeontwerper Mart Visser zit al meer dan 25 jaar in het vak. In 2017 vierde hij zijn jubileum met de tentoonstelling Beyond Context, waarin aandacht werd besteed aan zijn succesvolle modecollecties en aan zijn geschilderde portretten. www.martvisser.nl

Bekijk ook de video met Mart Visser op www.glk.nl/ambassadeurs

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK TOT DE KERN

jaar

GLK beheert 12.000 hectare Gelderse natuur, landgoederen, tuinen en parken. Bijna alle Nederlandse natuur- en landschapstypen (bijvoorbeeld geen zeestrand) zijn bij ons te vinden. We onderhouden 650 monumentale gebouwen waaronder 36 kastelen. Zeven daarvan zijn toegankelijk en herbergen een museale collectie van zo’n 25.000 stukken.

natuur- en landschapstypen

Veel Rode-Lijstsoorten (met uitsterven bedreigd) komen voor in natuurgebieden van GLK. Een absolute hotspot voor paddenstoelen is ons landgoed WaardenburgNeerijnen bij Zaltbommel

museum GLK 25.000 objecten

Akkers, gras- en hooiland (27%) Interieur (13%)

Veen (1%)

Keuken (44%)

Water (2%)

Kunst (12%)

Cultuur historische elementen, bijzondere bomen (4%)

Overig (31%)

Bos (58%) Heide en zand (8%)

650

gebouwen

De interieurs van een aantal GLKgebouwen, zoals de eetkamer van kasteel Doorwerth, de Chinese kamer in huis Verwolde en de weergangen van kasteel Hernen, zijn cultuurhistorische pareltjes

Molen (1%)

Ruim 90% van de museale collectie is te zien in onze 7 opengestelde kastelen, die op jaarbasis gemiddeld 230.000 bezoekers trekken

Boerderij bewoond (17%) Eigen gebruik (5%) Nutsgebouw (2%) Woonhuis (30%) Bezoekerscentrum (1%)

INKOMSTEN

Historisch gebouw (20%) Scouting etc. (2%)

Nationale Postcode Loterij: (5%)

Bijzonder gebouw (8%)

Verkoop hout: (8%)

Horeca etc. (4%)

Overige baten: (12%)

Vakwoning (2%)

Baten van particulieren: (18%)

Pachtboerderij (8%)

Huren, pachten, erfpachten: (25%) Subsidies van overheden: (31%)

Aantal donateurs : 46.000 Aantal vrijwilligers: 760

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Kwaliteit De kwaliteit van het werk van GLK is gewaarborgd door een aantal keurmerken: • SNL: natuur- en landschapsbeheer • FSC: verantwoord bosbeheer • POM: cultureel erfgoed • SBB: erkend leerbedrijf • Museumregister Nederland: museumfunctie • CBF: erkend goed doel • ANBI: fiscale certificering

Groot & klein

Tekst: Maaike Kuyvenhoven – Fotografie: Rob Schouten

Sporen

in het Wekeromse Zand Oma, Marianne Schaareman (73): “Jan is nog meer een natuurliefhebber dan ik.” Opa, Jan Schaareman (75): “Toen ik een jaar of vijftien was, ging ik vaak om zes uur ’s morgens op pad om wild op de Veluwe te spotten. Op een kaart had ik voer- en drinkplaatsen aangetekend. Een keer werd ik overvallen door mist. Dat was spannend, je verliest snel je oriëntatie. Ik verwachtte elk moment op een hert of wild zwijn te stuiten. Maar dat gebeurde gelukkig niet.” Oma: “Met onze kinderen gingen we er op zondag altijd op uit. Bosbessen plukken, bijvoorbeeld. Dat deden we zonder nadenken. Nu moet je op van alles letten, zoals op die verhipte teken. Robin, zie je die pootafdruk daar?” Robin (11): “Ja. Van welk dier is dat?” Vrijwillig boswachter Wybe Verbaan: “Van een moeflon! Er leven ongeveer zestig moeflons in dit gebied.”

Mart (8): “Wat is een moeflon?” Opa: “Een wild schaap. De mannetjes hebben van die prachtige hoorns op hun kop.” Boswachter: “Het zand krijgt hier alle ruimte om te stuiven. Dat is goed voor de afwisseling en opbouw van het landschap. Kijk, daar zie je mooi hoe de bodem is opgebouwd. We moeten goed ons best doen om dierensporen te vinden, want door het stuiven verdwijnen ze snel. Dassen, reeën, eekhoorns, boommarters, vogels… Ze zijn er wel, zoek maar goed!” Robin: “Sporen van paarden en honden herken ik heel snel.” Mart: “Daar! Wat is dat? Het lijkt op een hondenpoot.” Boswachter: “Dat is een das. Bij een das zie je de afdruk van de tenen altijd heel goed. Kom, we lopen even langs die vliegden daar. Erachter is een vennetje. Dat werd speciaal Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

gegraven voor de vroegere eigenaren van dit landschapsgebied. Het was hun zwembad.” Oma: “Oh ja, leuk. Even lekker in het water rommelen.” Opa: “Hé, kijk. Dit hier zijn wroetsporen van zwijnen!”

Robin en Mart uit Arnhem zijn door hun opa en oma aangemeld als SuperSpeurder van GLK. Bent u donateur en heeft u (klein)kinderen tot 12 jaar? Geef hen het juniordonateurschap cadeau. Dat kan via www.glk.nl/superspeurder. Elke SuperSpeurder ontvangt het leuke boekje 50 x speuren en spelen.

Bijzondere banden tussen de Oranjes en Gelderse kastelen

In koninklijke

kringen

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Vanaf hun uitvalsbasis Paleis Het Loo onderhielden de Oranjes contacten met bijna alle Gelderse kastelen. Soms waren die contacten ‘puur zakelijk’ doordat kasteelbewoners bepaalde functies op het paleis vervulden. Soms was er sprake van echte vriendschappen, zoals tussen de kasteelheer van Rosendael en koningstadhouder Willem III.

Tekst: Karlijn van

Onzenoort – Fotografie: Dies Goorman

“Die banden ontstonden medio zeventiende eeuw, toen stadhouder Willem II van Oranje het landgoed Hof te Dieren aankocht en er een jachtslot bouwde”, vertelt Paul Rem, kunsthistoricus en conservator van Paleis Het Loo in Apeldoorn. “Zijn zoon Willem III verwierf in 1686 kasteel-jachtslot Het Oude Loo en liet daarnaast een nieuw paleis verrijzen. Daarmee settelden de Oranjes zich in Gelderland. Niet alleen omdat de uitgestrekte heidevelden en bossen een ideaal jachtgebied vormden, maar ook omdat Gelre een machtig en welvarend gewest was.” Vertrouwelingen Bewoners van Gelderse kastelen proberen vervolgens in de gunst te komen van de Oranjes. “Want wie in de kringen van Oranje verkeerde, steeg in aanzien en had toegang tot de betere banen”, licht Rem toe. Adellijke lieden worden benoemd in functies aan het hof. Willem baron van der Borch van Verwolde wordt bijvoorbeeld rentmeester van prins Frederik. Frederik baron van Isendoorn, heer van kasteel Cannenburch, is zelfs kamerheer van Willem I, II én III. De edelen zijn blij met hun erebanen, de Oranjes zijn geholpen omdat ze mensen in dienst nemen die ze vertrouwen. Koninklijke vriendschap Hier en daar groeien de contacten uit tot echte vriendschap. Eind zeventiende eeuw raakt Jan van Arnhem, heer van Rosendael, nauw bevriend met de koning-stadhouder. Rem: “Omdat Willem III regelmatig op Rosendael was om te jagen, werd voor hem een eigen kamer, de koningskamer, ingericht op het kasteel. Zijn echtgenote Janne Margriete had ook een vriendschappelijke band met de vrouw van Willem III, Mary Stuart. Voor haar lieten ze in de tuin van Rosendael een klein paviljoen bouwen, dat helaas verloren is gegaan. Hiermee maakten ze publiekelijk duidelijk dat Willem III en Mary altijd welkom waren.”

Kaart van de Veluwe uit 1741, Gelders Archief

Gedeelde passies Hechte banden ontstaan er ook door het delen van dezelfde passies. Zoals kunst en porselein verzamelen. “Het is bekend dat de Oranjes vanuit Het Loo regelmatig een bezoekje brachten aan de ‘buren’ op kasteel Cannenburch om hun prachtige collectie te bewonderen. Soms namen ze zelfs internationale gasten mee.” Willem III en Mary delen met Jan en Janne Margriete van Arnhem hun passie voor tuinkunst. Dat leidt ook tot kopieergedrag. “Zo gebruikte men zowel op Rosendael als op Het Loo stromend water in de tuinen. Er ontstond zelfs een ware wedijver om de mooiste waterwerken.”

Mini-Loo De Gelderse adel imiteert volgens Rem wel vaker uiterlijkheden van de Oranjes. “Neem Arnold Joost van Keppel, een trouwe fan van Willem III. Hij liet zijn huis De Voorst bouwen als een soort mini-Loo. De ontwerpers waren Daniël Marot en Jacob Roman, hetzelfde tweetal dat tekende voor het paleis in Apeldoorn. De tuinen eromheen waren bijna identiek. Hiermee gaf ook Van Keppel luid en duidelijk te kennen dat hij in koninklijke kringen verkeerde.” Bekijk ook de video met Paul Rem op www.glk.nl/ambassadeurs

Hoog bezoek! Door de jaren heen zijn bewoners van Paleis Het Loo vaak op bezoek geweest op kasteel Cannenburch. Niet vreemd daarom dat deze locatie, tijdens de restauratie van Het Loo, onderdak biedt aan ruim driehonderd objecten van de Oranjes. Van feestsigaren en een theeservies tot koninklijke bak- en puddingvormen – allemaal te bewonderen in de expositie ‘Hoog bezoek!’, mede-ingericht door Paul Rem. www.glk.nl/cannenburch

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Bijzondere donateur

Studenten in actie voor tuin Verwolde Normaal gesproken zamelt de ‘acquisitiecommissie’ van studievereniging Genius Loci geld in om er zelf leuke dingen mee te kunnen

maar juist iets te doen voor de maatschappij. Ons eerste Goede Doelen Diner was daarmee geboren.”

doen. De Wageningse studenten draaiden de zaken een keertje om: ze kwamen zelf in actie voor een goed doel. De keuze viel op GLK. “Jullie werk is sterk verbonden met waarvoor wij worden opgeleid, namelijk de geest van een plek behouden.” Tekst: Maaike Kuyvenhoven - Fotografie: Rob Schouten

Genius Loci is de studievereniging van de bachelor- en masteropleiding Landschapsarchitectuur en Ruimtelijke Planning aan de Wageningen University & Research en telt ruim 550 leden. De vereniging organiseert borrels, excursies en buitenlandse reizen. Eind 2017 werden de leden uitgenodigd voor een

bijzonder kerstdiner. Toenmalig bestuurslid Pieter Groot: “We waren op zoek naar een ludieke actie om de aandacht te vestigen op onze commissie. Vrij snel besloten we om eens níet te doen waarvoor we in het leven geroepen zijn – geld inzamelen om er met elkaar leuke en nuttige dingen mee te doen –

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Spannend tasje Studenten mochten deelnemen voor vijf euro. Pieter: “Dat kan elke student nog wel betalen.” De vereniging vroeg bij winkels en restaurants of zij spullen hadden waarmee een maaltijd kon worden bereid of artikelen die na afloop van het diner konden worden geveild. “De Hema gaf flessen wijn en zakken chips. Van Ici Paris ontvingen we testertjes en verwenpakketten voor hem en haar. Van een supermarkt kregen we fruit en repen. Met een aantal van deze artikelen konden we zelfs goodiebags samenstellen. Echt geweldig hoeveel mensen en bedrijven bereid waren om mee te doen.”

De kosten voor het driegangendiner waren uiteindelijk twee euro per persoon. Bij het weggaan kon je een goodiebag kopen voor drie euro. “Je weet niet wat er in zit. Dat is spannend. Dus wil je zo’n tasje hebben.” Uiteindelijk haalden de studenten ruim 450 euro op. Keuze voor GLK Tijdens het diner hield GLK-beleidsmedewerker Renske Terhürne een praatje. Waarom werd GLK uitgekozen als goed doel? Pieter: “We wilden graag een doel dat verbonden was aan onze locatie, dus ‘iets’ in Gelderland. En we zochten naar iets wat past bij ons vakgebied. Jullie werk is sterk verbonden aan datgene waarvoor wij worden opgeleid. Wij houden ons bezig met het inrichten en ontwerpen van ons huidige en toekomstige landschap. Als landschapsarchitect en planner wil je onder andere dat het karakter van een bepaalde plek wordt behouden. GLK zorgt er met allerlei interventies voor dat dit gebeurt. Jullie willen ook de geest van een plek behouden.” Zonnewijzervaas Een cheque met het opgehaalde bedrag werd in januari 2018 overhandigd aan Peter van den Tweel, directeur-bestuurder van GLK. Waaraan het geld precies zou worden besteed, lieten de studenten over aan GLK: “Zij hebben er het beste zicht op.” De keuze viel

Help mee Meer dan 150 prachtige natuurgebieden, kastelen en landgoederen in Gelderland zijn aan de zorg van GLK toevertrouwd. Met uw hulp kunnen we Gelders erfgoed beheren en exploiteren. Gun het Gelderland, gun het uzelf!

Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen, gratis toegang bij een aantal buitenlandse collega-organisaties. U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur

Schenken & nalaten Periodieke gift Bij een periodieke gift van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belastingvoordeel kan oplopen tot 52%. Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen.

Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalatenschap aan een van onze stichtingen hoeft geen successierecht te worden betaald. Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.

Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rentmeester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten

Zonnewijzervaas bij huis Verwolde

op de restauratie van tuinelementen bij huis Verwolde in Laren, waaronder de historische zonnewijzervaas. Pieter: “Prima keus. Dergelijke elementen zijn de cultuurdragers van een plek.” GLK is erg verguld met het initiatief, als bijdrage aan het project dat dankzij een gulle gever kon worden uitgevoerd. De Wageningse studenten hadden er zelf ook baat bij: “Iedereen weet nu wie wij zijn en wat we doen.”

ANBI

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Liefde voor het vak

Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra

Tuinen van de toekomst Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra zetten hun liefde voor het vak in om Nederlandse tuinen en parken duurzaam in te richten – maar dan ook écht duurzaam. Ze hebben daarvoor een methode ontwikkeld, die al op verschillende locaties in Gelderland met succes is toegepast. Tekst: Frans Bosscher – Fotografie: Dies Goorman

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Roer moet om “Ik ben als ouderwetse tuinman opgeleid en heb veel voor tv gedaan”, vertelt Hoekstra. “Daarbij vroeg ik me eigenlijk nooit af wat de impact is van wat we allemaal in onze tuinen doen. Door samenwerking met natuurorganisaties zijn mijn ogen geopend. Het liet me zien hoe briljant de ecologie in elkaar steekt en hoe wij mensen ermee omspringen. De insectensterfte, het verdwijnen van vogels, het verlies aan biodiversiteit, de bodem waarin nauwelijks nog leven voorkomt, de klimaatverandering, de plastic soep, de ontbossing. Het zijn allemaal signalen dat we het verkeerd aanpakken en dat het roer om moet.” Alle aspecten bekijken Hoekstra en Wissing hebben een methode ontwikkeld om te zien of een aanpak duurzaam is. “De methode is geschikt voor tuinen, maar evengoed voor woonwijken, stadscentra, schoolpleinen en zelfs complete landschappen”, zegt Wissing. “Het gaat om vragen als: waar komen de materialen die je gebruikt vandaan, hoe lang gaan ze mee, kunnen ze na verloop van tijd terug naar de natuur, hoe zijn ze naar hier gekomen, zijn er bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt, gaat het ten koste van natuur elders? Vaak houdt men maar met één aspect rekening. Wij willen stimuleren dat er naar alle onderdelen gekeken wordt.” Solarpark geïntegreerd In Gelderland hebben ze volgens deze visie

Park Scherpenzeel blijkt een uitgelezen locatie voor het gesprek met deze twee bevlogen mannen. Want de duurzame aanpak die GLK hanteert om het park op te knappen, sluit goed aan bij hun visie. Er wordt intensief samengewerkt met omwonenden. Naast het aanleggen van nieuwe wandelpaden worden historische onderdelen in ere hersteld, zoals het parkbos met zijn zichtlijnen en ijzeren hekwerken. En ook de aanleg van insectvriendelijke borders in het park past in het idee om een leefbare planeet na te laten voor volgende generaties. Want dat laatste is in een notendop de missie van Lodewijk Hoekstra en Nico Wissing. Beiden zijn gepokt en gemazeld in het ontwerpen en aanleggen van tuinen. Hun bedrijf NL Greenlabel wil mensen, bedrijven en overheden stimuleren onze leefomgeving duurzaam in te richten.

al enkele mooie projecten uitgevoerd. In Doetinchem is een publieksonvriendelijke plek in de stad omgevormd tot een stadstuin waar je kunt sporten, picknicken, mijmeren en tuinieren. Een ander project is een solarpark bij Hengelo. Wissing: “Hier hebben we samen met omwonenden zevenduizend zonnepanelen geïntegreerd in het landschap. Je kunt er wandelen en spelen. Er staan meidoorns omheen, en het is een walhalla van bloemen, insecten en vogels. Als de panelen ooit weer worden weggehaald, blijft er een prachtig landschap achter.” Respect voor natuur In hun werk is de natuur uiteindelijk de bepalende factor. Wissing: “Dat geldt ook voor de landschappen van GLK, zoals hier in park Scherpenzeel. Wat ons bindt, is dat we beiden zoeken naar harmonie tussen natuur en mens. Er komt een grote transitie. We gaan straks weer zelf onze voedselvoorziening organiseren en zelf energie opwekken. Het is een ontwikkeling waarbij respect en zorg voor de natuur en het landschap voorop staan.” “Landgoederen waren vroeger zelfvoorzienende eenheden”, vult Hoekstra aan. “We keren weer terug naar die zelfvoorziening, nog steeds onder aanvoering van de mensen die er wonen maar nu op landschapsniveau en in een modern jasje. Een eigentijdse invulling van rentmeesterschap, zeg maar.” Bekijk ook de video met Nico en Lodewijk op www.glk.nl/ambassadeurs

Atalanta (admiraalvlinder) op rode zonnehoed

Insectenrijke border GLK heeft in park Scherpenzeel plantenborders aangelegd die het predicaat duurzaam zeker verdienen. Ze zijn aantrekkelijk voor wandelaars, goed voor het insectenleven én onderhoudsvriendelijk. Hovenier André Mulder: “De vaste planten zoals kattenkruid, zonnehoed, ooievaarsbek, dropplant, geitenbaard en schoenlappersplant staan zo dicht op elkaar dat onkruid nauwelijks een kans krijgt. Door de variatie aan planten zie je hier bijna het hele jaar bloeiende planten. Het ziet er mooi uit, en vlinders, bijen en andere insecten komen er in grote aantallen op af.”

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GLK in beeld

Strategische plek Kasteel Doorwerth is in de loop der eeuwen vaak verwoest door oorlog, plundering en brand. Wat bleef, is de strategische ligging. Tegenwoordig is het kasteel het perfecte startpunt voor een verkenning van onze landgoederen op de ZuidVeluwse stuwwal. www.glk.nl/doorwerth Foto: Carine van Ketwich

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Uitnodiging donateursexcursie 2019

Exclusief voor donateurs: bijzondere excursie naar betoverend Winterswijk

jaar

Grote afwisseling kenmerkt het landschap rondom Winterswijk. Elk terrein draagt de sporen van oude historie (ijstijden) en meer recente geschiedenis (een verlaten spoortracé). Dicht tegen het centrum van Winterswijk aan ligt De Driemark, een oud en gevarieerd loofbos met eiken en beuken. Het is een leefgebied voor de wespendief, ijsvogel en wielewaal. GLK heeft dit gebied onlangs verworven, om er de biodiversiteit in stand te houden. Lokale machthebbers Scholtegoederen bepalen het karakter van de regio Winterswijk. In de middeleeuwen namen lokale heren (hofhorigen) het gezag waar voor landeigenaren zoals de Roomse keizer en de bisschop van Münster. Het centrale bestuur is er nooit helemaal in geslaagd de zeggenschap in de Achterhoek naar zich toe te trekken. De

Schrijf u in! Inschrijven kan vanaf 15 maart tot 6 april via www.glk.nl > Vol verhalen & meer > Donateursexcursie op onze website of via de antwoordkaart in dit blad. De excursie start om 10.00 uur en eindigt om 17.00 uur in Winterswijk. Maximaal 200 deelnemers per dag, maximaal 1 introducé per persoon. Toewijzing gebeurt op volgorde van binnenkomst. Excursiekosten € 47,50 p.p., inclusief vervoer per touringcar,

Foto: Ton Roelofs

In het jaar waarin GLK negentig jaar bestaat, nemen we onze donateurs mee op excursie naar Winterswijk, waar in een bijzondere staalkaart van landschappen goed bewaarde boerderijen de statuur van kastelen hebben. Onze jaarlijkse donateursvergadering voert op zaterdag 25, maandag 27 of dinsdag 28 mei langs kleinschalige natuurgebieden en brengt u naar de indrukwekkende scholteboerderijen Lemkamp en Hijink.

Scholteboerderij Hijink

imposante scholteboerderijen laten zien wie lokaal de dienst uitmaakten, tot ver in de twintigste eeuw. Rijkdom aan vlinders Aan de zuidzijde van Winterwijk liggen natuurgebieden De Haar en Aarnink, met elkaar verbonden door het landgoed Hijink. Boerderij Hijink, waarin we een kijkje gaan nemen, laat mooi zien hoe het voorname voorhuis van een scholteboerderij de welvaart van de bewoners moest uitstralen. Rondom liggen oude eikenbossen en schrale weilanden waar grote ratelaar, heidekartelblad en verschillende soorten orchideeën voorkomen. Graanakkers met bloemen in de randen zorgen voor een rijkdom aan vlinders.

lunch, koffie en thee. Uiterlijk in week 19 ontvangt u bericht en bij deelname nadere informatie over startlocatie, parkeren, openbaar vervoerpunt en een betalingsverzoek. Bij annulering na 17 mei ontvangt u de helft van het bedrag terug c.q. bent u de helft van de deelnamekosten verschuldigd. Lenie Burgers T (026) 355 25 37 of Anne van den Hul, T (026) 355 25 33, beantwoorden graag uw eventuele vragen. Ook per e-mail via donateurs@glk.nl.

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Authentiek interieur Gossink, Willink, Boeijink en Hesselink zijn de namen van invloedrijke families op gelijknamige landgoederen aan de noordzijde van Winterswijk. Kleine landbouwpercelen grenzen aan het achttiende-eeuwse scholtegoed Gossink aan weerszijden van de Willinkbeek. Aan de rand van de bebouwde kom ligt boerderij Lemkamp met een authentiek interieur dat dankzij de laatste bewoners in stand is gebleven en aan GLK is overgedragen. Ook deze boerderij gaan we bezichtigen. Vier imposante eikenlanen leiden naar het huis dat verscholen gaat achter twee monumentale paardenkastanjes.

Bent u nog geen donateur? Wilt u ook graag deelnemen aan de excursie naar Winterswijk? Meldt u zich dan aan als donateur. Dat kan eenvoudig en snel via www.glk.nl > Doneren & Helpen. Eenmaal donateur heeft u tot 6 april de mogelijkheid om in te schrijven. Kosten € 47,50 p.p.

Mooi beeld

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Lentekriebels Met zijn roodbruine zomerkleed en spiksplinternieuwe gewei barst dit edelhert van de energie. Heeft hij soms last van lentekriebels? Goede plekken om deze boegbeelden van de Veluwe te spotten, zijn onze landgoederen Bruggelen (Apeldoorn), De Dellen (Heerde), Loenermark en Staverden. Foto: Eline de Jong

Mooi Gelderland â&#x20AC;&#x201C; Voorjaar 2019 â&#x20AC;&#x201C; Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Andrea Brouwer

Gelderse paden

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursieoverzicht’ naar donateurs@glk.nl

Lammetjes kijken op de Loenermark

Lekker naar buiten!

Moestuin Brakel: open dagen Op tien zondagmiddagen is de mooie Oude Moestuin op ons landgoed Brakel te bezoeken. In de tuin ziet u zo’n tweeduizend plantensoorten. Een groot gedeelte van de inheemse planten en kruiden is zeldzaam. De tuin wordt al 38 jaar door het vrijwilligersechtpaar Ermstrang onderhouden. > 21 april, 5 en 19 mei, 2 en 16 juni, 7 en 21 juli, 4 en 18 augustus, 1 september 13.00-17.00 uur Entree gratis Informatie: www.glk.nl/brakel

Per bus naar de Noord-Veluwe De boswachter neemt ons mee langs landgoederen, kastelen, bossen en uiterwaarden en vertelt over de wordingsgeschiedenis van de Noord-Veluwe. De tocht gaat via Elburg en landgoed Zwaluwenburg naar De Dellen, waar koffie en thee klaar staan. Daarna rijdt de bus via Wapenveld de IJsseldijk op met goed uitzicht op het project ‘Ruimte voor de rivier’. Via Epe vervolgt de reis naar kasteel Cannenburch (Vaassen) voor een lunch en korte rondleiding. Als er tijd voor is, bezoeken we daar ook de fraaie moestuin. Via Apeldoorn en Staverden bereiken we het Uddelermeer voor een aperitief en een hapje. Ten slotte voert de reis via Elspeet terug naar het startpunt. Vooraf reserveren. > Zaterdag 25 mei 09.20-17.30 uur Start- en eindpunt: parkeerplaats van het Veluwe-transferium; de bus wacht aan de voet van de uitkijktoren. Met de trein: vanaf de uitgang van NS-station Nunspeet links de overweg over. Met de auto: vanaf de A28 afslag Nunspeet-Elspeet (afslag nr. 14) richting Nunspeet; na 1 km op de rotonde rechts. Deelname: € 55, donateurs € 49,50 Niet geschikt voor rolstoelen; rollators kunnen mee (u moet wel zonder rollator de trappen bij kasteel Cannenburch op en af kunnen en enkele stukken kunnen lopen). Reserveren: www.glk.nl/activiteiten of (026) 355 25 55

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Lammetjesdag in Loenen Eind januari kondigde de lente zich al aan, toen op de Loenermark de eerste lammetjes werden geboren. Op zondag 24 maart kunt u ze komen bewonderen tijdens de populaire jaarlijkse Lammetjesdag van GLK. Behalve lammetjes kijken, zijn er ook allerlei leuke activiteiten zoals demonstraties schapen drijven, zelf een hut bouwen en excursies met de boswachter. Ook zijn er allemaal standjes met streekproducten, lekkernijen en schapenproducten zoals wol en kaas. Komt u kijken? > Zondag 24 maart 10.30-16.00 uur Entree gratis; parkeren € 5 Informatie: www.glk.nl/loenermark

Avondexcursie eendenkooi Een unieke gelegenheid om eendenkooi Batenburg te bezoeken, volgens onze boswachter de mooiste eendenkooi van Nederland. Hij neemt u mee voor een wandeling rond de kooiplas en vertelt over de historie en de werking van de eendenkooi, het werk van de kooiker met zijn hondje en de natuur in het gebied. Vooraf reserveren. > Woensdag 13 juni 19.00-21.00 uur Deelname: € 7,50, donateurs € 2,50; kinderen 4 t/m 12 jaar € 3,75 Locatie: Bergharen Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Eendenkooi Batenburg

Volle-maanwandeling Ons natuurgebied Lochemse Berg is normaal na zonsondergang niet toegankelijk, maar nu wordt een uitzondering gemaakt. De boswachter neemt u in het donker mee over de berg. U ziet de sterren en de gloed van de verlichting van nabijgelegen dorpen en campings. U hoort allerlei omgevingsgeluiden: geritsel in de bladeren, wegspringende konijnen en misschien roepende bosuilen. Een nachtwandeling vol verrassingen! Vooraf reserveren. > Zaterdag 23 maart 19.30-21.30 uur Deelname: € 7,50, donateurs € 2,50 Startlocatie: parkeerplaats bij Eethuis De Kale Berg, Lochemseweg 22, 7244 AB Barchem. Stevig schoeisel is noodzakelijk. Bij harde regen, storm of mist gaat de wandeling niet door. Geschikt voor goede, stabiele wandelaars vanaf 12 jaar. Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Kasteel Cannenburch Pure Pinksterfair In het prachtige kasteelpark in Vaassen struint u langs meer dan honderd standjes met buitenartikelen, stoere woonaccessoires en streekproducten. Laat u verrassen door een demonstratie, lezing of workshop. Kinderen kunnen klimmen, sporen zoeken en navigeren. Foodtrucks zorgen voor extra sfeer en lekkere hapjes. > 9 juni 10.00-18.00 uur, 10 juni 10.00-17.00 uur Entree Pinksterfair: € 7,50, kinderen tot 12 jaar gratis Informatie: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch Huis Zypendaal Paasopenstelling Op beide Paasdagen opent huis Zypendaal zijn deuren voor publiek. U proeft de achttiende-eeuwse sfeer en ziet oorspronkelijke details zoals een marmeren vloer met kettingmotief, familieportretten van de familie Brantsen en het legendarische Mannetje van de Zyp. Kasteelmedewerkers leiden u rond. Kinderen krijgen een kasteelpaspoort en kleurplaat mee naar huis. > 21 en 22 april 12.00-17.00 uur Rondleidingen starten elk heel uur Entree: € 7,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 4,50; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (026) 364 46 45 www.glk.nl/zypendaal

Middeleeuwse markt, kasteel Hernen

Kasteel Hernen Middeleeuwse markt Bezoek de markt op deze unieke locatie met middeleeuws vertier en vermaak, ambachtslieden en uiteenlopende koopwaar. Uiteraard is ook het kasteel zelf te bezoeken. > Zondag 19 mei 11.00-17.00 uur Entree markt: € 4 Entree markt en kasteel: € 8,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders € 4 Informatie: (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen Kasteel Ammersoyen Jubileumeditie Middeleeuws Bewoond Tijdens de Pinksterdagen is het kasteel weer even bewoond door het hof van Gelre. In en om het kasteel bruist het van de activiteiten, met ook een uitgebreid programma voor de kinderen. Speciaal voor deze jubileumeditie komt ook hertogin Maria van Gelre op bezoek! > 9 en 10 juni 11.00-17.00 uur Entree: € 8,50; donateurs en museumkaarthouders € 4 Informatie: (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen

Foto: Ton Rothengatter

Bezoek een kasteel!

Kasteel Doorwerth De magie van de mama’s Op Moederdag worden de mama’s in het zonnetje gezet door ridder Wilg. Hij leert moeders en hun kinderen dansen op vrolijke middeleeuwse muziek. En hij neemt ze mee langs de kamers om samen de geheimen van moeders uit lang vervlogen tijden te ontdekken. Daarna kan er gepicknickt worden in de kasteeltuin, en trakteert Wilg de moeders op een lekker drankje. > Zondag 12 mei 13.30-15.30 uur Deelname: € 15, kinderen 4 t/m 18 jaar € 8,75; donateurs en Museumkaarthouders € 3,50 www.glk.nl/doorwerth Kasteel Rosendael Klassiek gitaarconcert In de Torenzaal van het kasteel verzorgt het duo Tom & Rosemarie een gitaarconcert. Beide musici zijn klassiek geschoold en zeer succesvol in binnen- en buitenland. Tom Edskes speelt met diverse ensembles en schrijft ook voor anderen. Rosemarie Vermeulen volgde masterclasses bij enkelen van de grootste gitaristen en treedt op met verschillende gezelschappen. Vooraf reserveren. > Zondag 19 mei 12.30 uur (45 minuten) Entree, inclusief kasteel en parkbezoek: € 12,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 8,25; donateurs en Museumkaarthouders € 3 Informatie: (026) 364 46 45 Reserveren: www.glk.nl/rosendael

> Foto: Ton Rothengatter

Op drie kastelen Festivent: het mooiste van van alles! In de tuinen en parken van drie GLK-kastelen organiseren we dit jaar voor het eerst Festivent. Op dit meerdaagse evenement beleeft u ‘het mooiste van van alles’. Een fair met stands en foodtrucks nodigt uit tot struinen. En er is vermaak voor jong en oud met vrolijke muziek en kleurrijk theater. Uiteraard zijn ook de kastelen zelf te bezoeken. Huis Verwolde: Paasweekend 20 t/m 22 april Kasteel Ammersoyen: 4 en 5 mei Kasteel Rosendael: 26 t/m 28 juli Openingstijden: 11.00-18.00 uur Entree Festivent: € 8,50, kinderen t/m 18 jaar € 5 Kasteelbezoek: € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis www.glk.nl/activiteiten Kasteel Ammersoyen

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Column Thomas Verbogt

90 jaar

Ontroering Wanneer liep ik het lenterondje voor het eerst? Heette het toen ook lenterondje? Waarom heet het zo? Op een van de warmste dagen van 2018 maak ik het weer, in Rosendael. Lang geleden, in mijn Arnhemse jaren, woonde ik op weg naar deze bestemming, op de Rosendaalseweg, dus niet met ae, want die ae is er alleen maar als je er bent, twee letters die een zekere voornaamheid suggereren. Normaal denk ik niet zo aan

Foto: Dies Goorman

voornaamheid, maar tijdens het lenterondje wel. Ik weet ook wanneer ongeveer mijn eerste lenterondje was, eind jaren zeventig. En nu, veertig jaar later, vraag ik me niet alleen af wie ik toen was, wat mijn gedachten overheerste tijdens die wandeling, ik liep er alleen, maar ook wat er veranderd is. Met mij bijna alles, maar dat kan in veertig jaar gebeuren, maar het landschap nauwelijks. Mijn geheugen werkt goed, niet fotografisch, maar omdat ik het er in mijn werk in belangrijke mate van moet hebben, zijn de meeste herinneringen scherp, vol en gul. Er hangt een tere stilte, de bomen filteren het zonlicht, ik kom niemand tegen. Dat laatste kan bijna niet in Nederland, maar in het anderhalve uur van het lenterondje is het echt waar: niemand. Dat is goed voor je gedachten, niemand tegenkomen. Er is alleen het landschap, het groen dat niet zomerser kan zijn. Ja, weer denk ik aan voornaamheid. Het landschap is voornaam. Natuurlijk is het wel veranderd. Een nieuw pad, een uitkijkpost op een lage heuvel, hier en daar een hek en verse aanplant, maar het zijn slechts details. Die details doen er nauwelijks toe in het landschap. Het is gebleven wat het was. Ik herinner het me. De stilte, de afwezigheid van mensen, alles wat niet veranderd is – het lenterondje veroorzaakt ontroering die ik niet kan verklaren en waarmee ik niet uit de voeten kan, wat ik trouwens ook niet wil. Komt Vanaf de parkeerplaats van kasteel Rosendael kunt u wandelen op de Koningsberg, een parkbos met mooie paden, aangeplante bomen en struiken en aardig wat hoogteverschillen. www.glk.nl/rosendael

doordat ik ergens loop dat er altijd zal zijn en altijd was. Er kwamen mensen omheen te wonen, mensen die bij een kleine en grote wereld horen, maar het is net alsof het landschap zich er niets van aantrekt. Ja, veertig jaar geleden dacht ik na over het eerste boek dat ik in de maak had. Ik kijk om me heen, met mijn ontroering, en weet waarom ik het nodig had, hier, toen.

Bekijk ook de video met Thomas Verbogt op www.glk.nl/ambassadeurs

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

‘Dankzij GLK kunnen mijn kinderen en kleinkinderen straks ook van deze prachtige natuur genieten’

‘Hier tref je nog het echte oude bos en de vennen. GLK houdt dat prachtig bij elkaar’ Mart Visser

Margot Ribberink

‘We moeten groen zien als een vaste waarde in plaats van als een kostenpost’

‘Het is heerlijk om je te vermeien in het verleden. Daar leer je van, dat is ons erfgoed’ Paul Rem

Lodewijk Hoekstra

‘Kom kijken naar dit prachtige kasteel Doorwerth, kom proeven van deze moestuin. Maak het mee!’

‘We moeten ook aan onze kinderen denken; voor hen is de Gelderse natuur heel belangrijk’ Estavana Polman

Nel Schellekens

‘In Gelderland wil iedereen graag zijn. Ik hoop dat we de schoonheid ervan kunnen behouden’

‘De oeroude schoonheid die hier te zien is, moet gekoesterd worden en gerespecteerd’ Thomas Verbogt

Jan Terlouw

Bekijk ook de video’s op www.glk.nl/ambassadeurs

Foto: Frank Peters

> Voelt u zich ook verbonden met de Gelderse natuur en cultuur? Help GLK het in stand te houden, word donateur! www.glk.nl/word-donateur

Mooi Gelderland – Voorjaar 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Voor รกltijd bijzonder

Speciale editie Mooi Gelderland 90-jarig bestaan Geldersch Landschap & Kasteelen