Mooi Gelderland zomer 2018

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Zomer

2018 Jaargang 15 nummer 2

De rivier: barrière of verbinding?

Hoe Gelre veiliger werd Uitnodiging donateursvergadering 2018

Grenzeloos Gelderland

Scheiden en verbinden

Foto: Rob Schouten

In januari ging in Nederland het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed van start. Onder het motto ‘erfgoed verbindt’ worden tal van activiteiten georganiseerd. Zo ook op onze opengestelde kastelen. We hopen u daar te mogen begroeten, u bent van harte welkom.

Vorig jaar nam het bezoekersaantal op de kastelen toe tot ruim 230.000. Met dat aantal staan we hoog genoteerd op het lijstje van populairste kastelen en histo­rische buitenplaatsen in Nederland. We worden tegenwoor­ dig in één adem genoemd met publiekstrekkers als Slot Loevestein en Paleis Het Loo. Tijdens de verbouwingsperiode van laatstgenoemd paleis zal ons kasteel Cannenburch onderdak bieden aan collectievoorwerpen uit Het Loo. Het hele jaar is daar de expositie ‘Hoog bezoek!’ te zien over bezoeken die leden van het Koninklijk Huis door de tijden heen aan het kasteel in Vaassen hebben gebracht. Ik kan u daarom een bezoek aan de Cannenburch extra aanbevelen.

Van een bijzondere beleving is ook sprake op ons landgoed Duno. Mede dankzij gulle giften van veel donateurs hebben we hier de afgelopen jaren natuur en cultuur kunnen herstellen.

De vergezichten, de plattegrond van het voormali­ge hotel met terras en het gerestaureerde Cascadedal zorgen ervoor dat u zich ook hier al snel in vroeger tijden waant. Op 23 maart was de commissaris van de Koning aanwezig om het mooie resultaat samen met ons te vieren. Op het Duno­plateau onthulde hij het Panorama Cornielje. De fraai vormgegeven bank biedt een schitterend uitzicht over de Neder-Rijn en is een passend eerbetoon vanwege zijn geweldige inzet voor de natuur en cultuur in Gelderland.

Vanaf diezelfde bank zie je ook goed waarom kasteel Doorwerth hier ooit als burcht is gebouwd. Onheil dat via de rivier naderde, was goed te zien en de stuwwal vormde een natuurlijke grens. Over grenzen die zowel scheiden als verbinden, leest u meer in deze zomereditie van Mooi Gelderland.

Nummer 2

10

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: waterlelies, Willem Kolvoort. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

2

Download de gratis app

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Mensen worden door rivieren gescheiden.

Hoe zit het met planten en dieren?

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

Zomer 2018 4

Mooi & nieuw

6

Liefdeslaantjes op de Loenermark

8

#GLK

9

Vroeger & nu Exotisch sieraad in park Rosendael

10 De rivier - barrière of verbinding?

6

Bosparelmoervlinder profiteert van verbindingen op de Loenermark

13

Locatie GLK Speeltoestel kasteel Doorwerth

14 Project onder de loep

Grandeur van de Duno herleeft 16 Mooi meegenomen 17

Groot & klein Bouw een hut!

18 Hoe het veiliger werd in Gelre 20 Bijzondere donateur

Pim Broere, Portugal 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak

Over de grens kijken

18 Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen

Vanaf 1377 kreeg Gelre vorm en werd het er veiliger

24 Laura Smulders Training op landgoed Bergharen

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

24 Mooi portret

Laura Smulders 26 GLK tot de kern 27 Uitnodiging donateursvergadering 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk Grenspaal

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

Open Monumentendag 2018 Bakhuis Leur

Foto: Ton Rothengatter

Hoeve Eskes

Foto: Michel Molenaar

Ruïne Batenburg

‘In Europa’ is dit jaar het thema van Open Monumentendag. Op zaterdag 8 en zondag 9 september zijn meer dan vierduizend prachtige monumenten in heel Nederland gratis te bezoeken. Ook GLK stelt weer een aantal van haar bezittingen open die anders voor publiek gesloten zijn. U bent van harte welkom! > Zaterdag 8 september Kasteel Waardenburg, kasteel Nederhemert, huis Scherpenzeel, huis Schaffelaar (Barneveld), boerderij Kerkzicht (Staverden) en hoeve Eskes (Aalten) > Zondag 9 september Ruïne Batenburg, Hernense molen, bakhuis Leur, molen Batenburg en hoeve Eskes (Aalten)

Gratis toegang. Alleen voor een bezoek aan huis Schaffelaar is reserveren vooraf noodzakelijk. Openingstijden en reserveren: www.glk.nl/evenementen

Huis Scherpenzeel

4

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Ton Rothengatter

Al zevenhonderd SuperSpeurders!

Het GLK-donateurschap voor kinderen tot en met 12 jaar is een groot succes.

Sinds maart zijn al meer dan zeven­ honderd kinderen door hun ouders of grootouders aangemeld. Het aantal Super­Speurders overtreft daarmee onze stoutste verwachtin­gen. We ontvan­gen ook al regelmatig berichten over de belevenissen van kinderen. Zo was een meisje naar een vijver gegaan om met haar knijpkat-zaklamp het water­­leven te onderzoeken. Tot haar verdriet viel de lamp in het water. We hebben haar snel een nieuw exemplaar gestuurd!

Maakt u uw (klein)kind ook SuperSpeurder? Dat kost slechts € 10 per jaar. Daar staat een SuperCadeau tegenover: > een speciale knijpkat-zaklamp > het boek 50x speuren en spelen Ga naar www.glk.nl/superspeurder

14 oktober SuperSpeurderdag!

Kom jij ook?

Terugblik op een geslaagd jaar Jaarverslag 2017

KOSTEN Wervingskosten: 508.700 (3%) Voorlichting & educatie: 683.300 (4%) Beheer & administratie: 1.400.150 (7%) Behoud & beheer bezittingen: 16.795.450 (87%)

Totaal: 19.387.600

D DE GEHELE JAARREKENING 017.glk.nl

eheervisies

LK heeft 60 beheervisies. In 2017 n er 22 beheervisies geheel ernieuwd. 15 oude visies werden erzien. Nieuwe beheervisies zijn naf dit jaar in te zien p www.glk.nl.

Een uitzonderlijk jaar Zowel financieel als inhoudelijk kijken we terug op een uitzonderlijk jaar. Het is goed gelukt om kwaliteit in onze werkzaamheden voorop te stellen, de interactie aan te gaan met bedrijven, instanties, bewoners en donateurs en onze bedrijfsvoering weer een stukje zakelijker in te richten. Het merkverhaal van GLK dat we formuleerden, kreeg vorm in tal van geslaagde projecten.

Een paar van die projecten licht ik er graag uit.

Om veiligheidsredenen vervingen we op de Schelmseweg in Arnhem-Noord een aantal monumentale beuken door jonge exemplaren.

Een project dat goed laat zien hoeveel waarde we hechten aan kwaliteit en samenwerking, in dit geval met gemeente Arnhem en omwonenden.

Ook op landgoed Duno kwam een bijzonder project tot afronding. We herstelden mede dankzij vele giften van donateurs en betrokkenen - het vroegere beeld van ‘Klein Zwitserland’ met vergezichten, de contouren van het hotel, de theekoepel en het Cascadedal als belangrijkste blikvangers.

Na afronding van het ruilverkavelingsproces maakten we op landgoed Biljoen een begin met de omvorming van gedeelten landbouwgrond naar natuur. Ook een aantal nieuwe bezittingen waaronder landgoed ’t Heidehuis in Arnhem, een natuurgebied bij Hoevelaken en landgoed Bosslag bij Didam, mag niet onvermeld blijven.

Een mooi project waarin onze visie ook goed doorklinkt, was de terugkeer van een kostbaar hemelbed op kasteel Rosendael. Een fysieke terugkeer bleek niet haalbaar.

Door toepassing van nieuwe technieken kunnen bezoekers nu toch genieten van de verhalen rondom dit hemelbed en zijn achtereenvolgende eigenaren.

Tot slot licht ik het Kastanjedal eruit, het zeldzame bronnenbos bij Beek/Ubbergen dat veel last heeft van de harde regenbuien van de laatste jaren. Onze noodkreet dat hier maatregelen nodig zijn, werd door velen van u beantwoord met gulle giften. Ik dank de betreffende mensen en ook alle andere donateurs van GLK hartelijk voor uw steun. Dit jaar gaan we de maatregelen uitvoeren.

Onze manier van werken is in de loop van het jaar op allerlei manieren getoetst door keurmerkinstanties. Hun positieve beoordelingen op het gebied van transparantie, kwaliteit en verantwoording vormen een bevestiging dat we goed op weg zijn.

Op de volgende pagina’s worden enkele hoogtepunten van het afgelopen jaar uitgelicht. Voor meer informatie en onze jaarrekening verwijs ik u naar jaarverslag2017.nl. Ik nodig u van harte uit om het allemaal te bekijken.

Het merkverhaal van GLK

“

Voor een bijzondere beleving hoef je niet ver te zoeken. In Gelderland wachten je imposante kastelen, landgoederen en natuurgebieden om je mee te voeren naar vroegere tijden of gewoon om van te genieten. Want hier hebben bijzondere mensen en families geleefd en gewerkt, hebben oorlogen gewoed, zijn legendes, helden en unieke landschappen ontstaan.

Dit rijke bezit wordt op een professionele en inspirerende manier behouden voor de toekomst. Dwalend tussen kasteelmuren en de sfeer proevend van de authentieke inrichting komt het verleden écht tot leven.

Genietend van de grote variatie aan soms eeuwenoude natuurgebieden zie je ook het belang ervan voor morgen. Buitengewone verhalen van vroegere bewoners leiden je door een levend geschiedenisboek.Loop door de gangen waar zij gelopen hebben.

Over heiden, akkers, bossen en wandelpaden die zij aangelegd hebben.

Laat je inspireren door de eigenzinnige Gelderse historie met de vele bijzondere kastelen als toegangspoorten naar de omliggende landschappen en de vele verhalen die daarover te vertellen zijn. Laat je verwonderen, en kom terug vol verhalen.

In 2017 is nagedacht over het vertalen van de Meerjarenvisie 2016-2025 naar de merkidentiteit en positionering van GLK. Met andere woorden: hoe geven we richting aan de koers die we willen varen en brengen we dat goed voor het voetlicht? Dit heeft geresulteerd in het merkverhaal van GLK, opgebouwd rond de merkbelofte ‘Vol verhalen’ en de merkessentie ‘Beheren om te inspireren’.

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Het online jaarverslag 2017 met alle informatie vindt u op onze website jaarverslag2017.glk.nl

GLK kijkt terug op een geslaagd 2017, zowel inhoudelijk als financieel, zo valt te lezen in het publieksjaarverslag dat u tegelijk met deze Mooi Gelderland heeft ontvangen. De gedrukte versie van het jaarverslag geeft een samenvatting van de hoogtepunten en de belangrijkste feiten en cijfers.

Daarnaast is er de digitale versie. Daarin zijn de werkzaamheden van GLK om het Gelderse erfgoed in stand te houden verder uitgewerkt en vindt u de volledige jaarrekening.

Kijk op jaarverslag2017.glk.nl

Blijf op de hoogte Acht keer per jaar verspreidt GLK een digitale nieuwsbrief met tips voor uit­ stapjes, informatie over werkzaamheden en speciale (kortings-)acties. Wilt u deze nieuwsbrief ook ontvangen? Meldt u zich dan aan op de homepage van www.glk.nl

Foto: Rob Voss

Colofon Geldersch Landschap & Kasteelen (www.glk.nl) • Coördinatie: Ine Haanappel en Ine Sanders • Teksten: René Bremer • Infographics: Jennie Burgers • Vormgeving: Harald Slaterus • Fotografie: Don Wijns, Ton Rothengatter, De Vlinderstichting, Rob Schouten, Koos Dansen, GLK • Drukwerk: MailTraffic, gedrukt op FSC-gecertificeerd papier

clus

Lepelaars in de Liendense Waard

‘Hoog bezoek!’ op kasteel Cannenburch Bewoners van Paleis Het Loo brachten in het verleden geregeld een bezoek aan het nabijgelegen kasteel Cannenburch. Sinds koning Willem III heeft de Cannenburch vrijwel alle vorsten van Nederland mogen verwelkomen. Veel Oranje-souvenirs en -cadeautjes afkomstig uit Het Loo zijn voor de expositie ‘Hoog bezoek!’ opgesteld in het kasteel.

De collectie omvat onder meer glazen, bekers, herdenkingsborden, glas-in-loodruitjes en… feestsigaren! In het Bouwhuis op het kasteelterrein zijn enkele koninklijke bezoeken speciaal uitgelicht.

Op 24 mei werd de expositie ‘Hoog bezoek!’ feestelijk geopend.

De directeuren van GLK en Paleis Het Loo arriveerden geheel in stijl in een automobiel van Prins Hendrik. De expositie in kasteel Cannenburch (Vaassen) loopt nog tot en met 2020, in de maanden april tot en met oktober. www.glk.nl/cannenburch

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

5

Nieuwe liefdeslaantjes op de Loenermark soortgenoten: veel dieren lukt het niet meer. Hun leefgebieden zijn ingesloten. Op de Loenermark bij Loenen gaat Geldersch Landschap & Kasteelen verbindingen herstel­ len, zodat harde grenzen vervallen.

En de liefde kan opbloeien.

Tekst: Frans Bosscher

6

Zie hem daar in de bosrand heen en weer vliegen van bloem naar bloem. Wie de bosparelmoervlinder tegenkomt, mag zich met recht een bofkont noemen. De vlinder met oranje en bruine vlekken en een witte rand langs de vleugels komt in ons land alleen nog op de Veluwe voor. Van eind mei tot augustus kun je deze liefhebber van warmte zien. Nectar zoekt hij vooral in de gele bloemen van gewoon biggenkruid en havikskruid. Eitjes zet hij af op hengel, een plant met geelwitte kelkbloemen die groeit in de nabijheid van zomereiken, berken en bosbessen.

De bosparelmoervlinder is volledig afhankelijk van hengel. Je vindt deze plant op open plekken in het bos, langs brede bospaden en in bosranden. En dus moet je daar ook uitkijken naar de bosparelmoervlinder. Zoals Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

veel vlinders in ons land – sinds 1990 is het aantal met veertig procent gedaald – heeft ook de bosparelmoervlinder het moeilijk. Zijn leefgebiedjes zijn klein en liggen geïsoleerd.

Foto: Jelger Herder

Ongehinderd contact maken met

Gladde slang en bosparelmoervlinder hebben het moeilijk

Veerkrachtige populaties Om de kansen op overleven voor vlinders zoals de bosparelmoervlinder en reptielen zoals de gladde slang te vergroten, gaat GLK op de Loenermark kleine en grote

Foto: Koos Dansen

Verscholen bestaan Met die versnippering heeft ook de gladde slang te kampen. Er is in ons land maar een beperkt aantal grote populaties, met name op de Veluwe. Terwijl de bosparelmoervlinder vrij gemakkelijk te zien is – als hij er is – is dat bij de gladde slang veel lastiger. Het is een vrij kleine soort met een maximale lengte van tachtig centimeter. Hij is bruin tot bruingrijs en verstopt zich in vermolmde boomstronken, onder grote stenen, tussen planten of onder afgevallen bladeren. Hij leeft dus nogal verscholen. De gladde slang is zelf ook overtuigd van zijn schutkleur en slaat bij gevaar niet op de vlucht. Hij blijft doodstil liggen, in de hoop dat hij niet gezien zal worden. Als dat niet blijkt te werken en hij geen kant op kan, neemt hij een dreigende houding aan. Hij kan dan ook bijten, maar een beet is niet giftig en de kleine tanden maken hooguit een klein wondje.

De kudde Veluwse heideschapen gaat ook in de verbindingszones grazen

laantjes die waren dichtgegroeid, worden weer opengemaakt. De kudde Veluwse heideschapen van de Loenermark gaat behalve op de heideveldjes ook in de verbindingszones grazen. Dankzij dat graaswerk vinden de insecten en reptielen ook in de zones een geschikt leefgebied met lage begroeiing, bloemen, strooisel en boomstronken.

Liefdeslaantjes worden de verbindingen al genoemd, omdat de verwachting is dat er nieuwe romances gaan ontstaan onder bosparelmoervlinders en gladde slangen, heideblauwtjes en -groentjes, zand­ hagedissen, levendbarende hagedissen, hazelwormen en adders.

te verbinden, krijgen de dieren een groter leefgebied. De uitwisseling met soortgenoten neemt toe, waardoor het gevaar van inteelt kleiner wordt. En als ze in een van die kleine gebiedjes uitsterven door brand, ziekte of een andere calamiteit, kunnen soortgenoten uit andere heidevelden of graslanden zich

Foto: Bertus Webbink

Foto: Jelger Herder

Levendbarende hagedis

heidevelden, graslandjes en stukjes stuifzand met elkaar verbinden. De heidevelden liggen nu als eilandjes in een groot bos. Voor kleine soorten is het onmogelijk om van het ene naar het andere te komen. De hoge begroeiing is een onneembare barrière.

Door de eilandjes waarop ze nu leven op de Loenermark en in het aangrenzende Nationaal Park Veluwezoom met elkaar

er vestigen. Zo kunnen weer levensvatbare, veerkrachtige populaties tot stand komen.

Schapendriften Door het bos van de Loenermark komen brede zones tussen kleine open plekken.

Om te bepalen waar de zones moeten komen, is gekeken naar oude patronen in het bos. Oude schapendriften en historische Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Meer verbindingen Niet alleen op de Loenermark wil GLK kleine dieren een beter toekomstperspectief bieden. Het is een grote wens om ook omvangrijke heidegebieden elders op de Veluwe, zoals het Wekeromse Zand, De Haere, De Dellen, Petrea en de Tongerense Heide met elkaar en met heidevelden van andere natuurorganisaties te verbinden.

7

#GLK

Social media wall

Geldersch Landschap & Kasteelen

Het broedseizoen van de steenuilen is in volle gang. Het vrouwtje legt drie tot maximaal negen eieren per jaar. Als de eieren uitkomen, zorgen allebei de ouders voor hun jongen. Na een maand kunnen de kleine uiltjes vliegen.

Fotograaf Ton Rothengatter maakte deze schitterende foto’s. Bijzonder toch?

Gerrie van Steeg: Ja, echt wel bijzonder en schitterende foto’s!!!! Bedankt dat wij mee mogen genieten!!!

Karin Borkhuis: Kijk nou toch, Joop de steenuil, ben jij dat?!

Joop de steenuil: Zou je haast denken, he?

Miriam Twikler: Echt iets voor jou, Rosanna Van de Logt!

Marijke Florissen: Fantastische foto’s

Gelderschlandschapkasteelen Tulpenboom in #bloei in park #rosendael #lente! #voorjaar #bloesem #glk #gelderschlandschapkasteelen @ kasteelrosendael @burgersnicole koopmans.peter: Mooi gelderschlandschapkasteelen: @koopmans.peter: Vinden wij ook! beaknol: Mooi

8

Robdewaal #duno #doorwerth #klompenpad #dorenweertsepad #gelderschland­schap­ enkasteelen #glk #naturephotography #lente #voorjaar #wandelen #hiking #beetjetrainenvoordecamino 26rood: Prachtig! claudia_cza: Wat mooi!!

Geldersch Landschap & Kasteelen

2018 IS UITGEROEPEN TOT HET EUROPEES JAAR VAN HET CULTUREEL ERFGOED - Een goede aanleiding om elke maand een bijzondere monumentale plek in Gelderland uit te lichten. Dit keer de historische terrassentuin op landgoed Warnsborn, zeldzaam in zijn soort. Hendrik Copijn ontwierp de tuin rond 1913. Deze is in 2000 in de oude glorie hersteld.

Verscholen onder het gras zijn de restanten van keermuren, hagen, trappetjes en vijverelementen terug te vinden. Ook de beplanting is aan de hand van een plantenlijst uit 1925 uitgevoerd.

Wilma Troost: Geweldige plaatjes van prachtige landgoederen in ons mooie landje. Hopelijk mogen we hier nog lang van genieten Ria Dussek: Sooo beautiful!!!

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

@janvaint REVIEW (GOOGLE): We hebben in de meivakantie het fraaie kasteel Cannenburch bezocht, je kunt gebruik maken van de donateurskaart GLK, de Museumkaart of anders gewoon een kaartje kopen. Er is in het fraaie park ook een deel ingericht waar groenten en kruiden geteeld worden. Er is een restaurant. Het kasteel is ingericht als zijnde bewoond en is ruim voorzien van schilderijen. Het was fijn er te verpozen!!

misscat4u Trough the sphere #crystalglassball #crystalglassballs #troughthesphere #parkrosendael #glk #castlepark #naturephotography #naturelovers elfe_e: Zauberhaft misscat4u: @elfe_e danke liebe Elke misscat4u: @lucky131973 dank je!

Vroeger & nu

1970

Exotisch sieraad in park Rosendael Volgens veel kenners bevindt de mooiste schelpengalerij van

2018

Noordwest-Europa zich in park Rosendael. De schelpen en koralen van het bijna driehonderd jaar oude tuinsieraad zijn afkomstig van kusten in de hele wereld.

In 1685 begon Jan van Arnhem met de aanleg van tuinen rondom zijn kasteel. Gebruikmakend van de natuurlijke hoogteverschillen bedacht hij een spectaculair geheel met vijvers, watervallen en fonteinen. De tuinen waren een bezienswaardigheid van jewelste; bezoekers uit heel Europa trokken erheen om zich aan de water­ weelde te vergapen.

Gekocht in Amsterdam In de geest van zijn tijd (die wat meer frivoliteiten toestond) koos de volgende kasteeleigenaar, Lubbert Adolf Torck, ervoor om het park te verrijken met tuin­ sieraden. Naast de bekendere Bedriegertjes ontwierp de

vermaarde ontwerper Daniël Marot ergens tussen 1723 en 1732 ook een schelpengalerij met een cascade waar water doorheen loopt.

De benodigde schelpen en koralen werden niet uit het Verre Oosten meegenomen door voorouders van kasteelbewoners die bij de VOC in dienst waren, zoals wel wordt beweerd. Maar ze werden in Amsterdam gekocht van overzeese handelaren.

Restauratie Tot aan de Tweede Wereldoorlog slaagden de kasteelbewoners erin het kasteel en zijn tuinen goed te onderhouden. Oorlogsschade luidde echter een periode van

verval in. De laatste kasteel­ bewoner, W.F.T. baron van Pallandt, deed wat hij kon en gaf in 1972 opdracht tot gedeeltelijk herstel van de schelpengalerij.

Kort daarop droeg hij kasteel en park over aan GLK. Er moesten veel schelpen vervangen worden, maar een aantal soorten was inmiddels beschermd en

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

mocht niet zomaar worden geïmporteerd. Gelukkig was de douane GLK ter wille. Inmiddels heeft het herstel plaatsgevonden en beschikken we over voldoende voorraad om de tuinsieraden van Rosendael ook de komende decennia in stand te houden.

9

De Maas bij Batenburg

De rivier

Barrière of verbinding?

Denkend aan natuurlijke grenzen in het landschap valt in Gelderland het oog al snel op rivieren. De rivier scheidt sinds mensenheugenis landen en provincies en verdeelt steden in tweeën. Is het stromende water voor planten en dieren ook een barrière of meer een ecologische verbinding? Mooi Gelderland legt de vraag voor aan twee biologen, tevens lid van de Beheer Advies Commissie van GLK. Tekst: Hans van den Bos 10

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Sinds zijn pensionering buigt Kees Canters, voorheen milieukundig onderzoeker in Leiden en Delft, zich graag weer over zoogdieren. Kijkend naar de impact van rivieren op fauna, ziet hij vooral verbindingen.

“Veel trekkende vogels gebruiken de natte plekken en natuurgebieden langs de rivieren als stapstenen. Via deze trekbanen hebben planten en dieren bovendien de mogelijkheid om mee te bewegen in perioden van klimaatverandering. Dit zal vooral werken op noord-zuidverbindingen, zoals de IJssel. Er moet dan wel een variatie aan biotopen beschikbaar zijn, waarbij er ook plaats is voor

Foto: Hans van den Bos

Moderne steenmarter De bioloog gaat filosoferend verschillende diergroepen langs, op zoek naar soorten waarvoor de rivier een serieuze barrière is.

Hij vindt ze nauwelijks, al ziet hij de das nog niet zo gauw zwemmen… Zelfs hoogwater beschouwt hij niet als ramp, eerder als interessant verschijnsel: “Als de uiterwaarden volstromen, zie je beelden van rennende hazen en in struiken klauterende muizen.

Veel hazen weten aan het water te ontsnap­ pen. En zeker, veel muizen zullen verdrinken.

Maar blijkbaar weten er voldoende het vege lijf te redden, want enkele seizoenen later zijn ze weer op hun oude sterkte.”

Uiteindelijk noemt Canters toch een soort die terugschrikt voor de rivier: “De steenmarter was vijftig jaar geleden bijna uitgestorven, doordat zijn biotoop – rommelige boeren­ erven – door de intensivering van de land­ bouw geleidelijk verdween. Tien jaar later kwam hij weer tevoorschijn. Tot ieders verrassing had hij een ander biotoop ontdekt:

Pas na tientallen jaren stak de teruggekeerde steenmarter de IJssel over naar de Veluwe

villawijken in de stad. Het ging weer goed met de steenmarter in Oost-Nederland, elk jaar zag je hem verder oprukken. Toch aarzelde hij lang met het oversteken van de IJssel. Pas de laatste tien jaar koloniseert hij de Veluwe.

Ik vind het verrassend dat zo’n beweeglijk, avontuurlijk en nieuwsgierig dier bij de rivier zo lang getreuzeld heeft. Mogelijk was de moderne steenmarter de uiterwaarden ontwend…”

jaar tijdens de IJsselbiënnale. Bij het pontje tussen Hattem en Zwolle was hij getuige van een project waarbij twee kunstenaars passerende toeristen vroegen te helpen bij de migratie van wolf en edelhert. Het kunste­ naars­duo had driehonderd cortenstalen silhouetten van wolven gemaakt, die vanuit Overijssel naar de Veluwe moesten worden gebracht. Andersom wachtten in Hattem driehonderd edelherten op hun overtocht.

“Het leidde tot prachtige opstellingen: bij Hattem ver­schenen steeds meer huilende wolven langs de dijk en aan de overkant groeide de kudde herten. Het bijzondere is natuurlijk dat onlangs twee echte wolven richting de Veluwe zijn overgestoken.”

Hij ziet de IJssel dan ook niet als een serieuze barrière voor grotere zoogdieren als wolf, edelhert, ree, en wild zwijn: “Als ze écht naar de overkant willen, hebben ze daar geen brug voor nodig.”

Kunstenaars helpen wolf en hert Dat niet alleen biologen zich druk maken over ecologische verbindingen zag Canters vorig

Brede ereprijs heeft in Nederland haar noordwestgrens

Foto: Karlè Sýkora

Foto: Edwin Giesbers

schrale, droge en minder dynamische milieus.

Daarom is het zo belangrijk dat er naast natuurontwikkelingsgebieden ook extensief beheerde droge graslanden bestaan.”

Hij vindt de bever het mooiste voorbeeld van een riviervolger. “Onze laatste bever werd in 1826 bij Zalk gezien. Sinds hij op enkele plekken is teruggebracht, verspreidt hij zich langs de rivierlopen. In het GLK-natuurgebied Wiessenbergse Kolk bij Hattem was opeens een bever een burcht aan het bouwen. En bijna gelijktijdig gebeurde hetzelfde ook aan de overkant van de IJssel.”

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Grenzen in soorten en maten Vegetatiekundige Karlè Sýkora veert op als hij over de belevenis van zijn collega hoort. Puur toevallig zag hij in februari dit jaar zelf een wolf tijdens een wandeling op de ZuidwestVeluwe. “Het dier was erg schuw en verdween al snel in een rododendronbosje.”

Bij grote rivieren denkt de Wageningse emeritus-hoogleraar direct aan de stroom­ dal­graslanden waarnaar hij jarenlang onder­zoek deed. Botanische pareltjes zijn het, met bijzondere soorten die hier aan de uiterste westgrens van hun verspreidings­ gebied leven. “Soorten als liggende en brede ereprijs, veldsalie, voorjaarszegge en zand­ wolfsmelk zijn hier waarschijnlijk via de 11

Foto: Hans van den Bos

En wat is precies een grens? Sýkora: “Waar wij mensen de rivier als een grens ervaren, is zij voor veel planten juist een migratiebaan. Als je ziet wat er tijdens hoogwater allemaal langs­drijft: takken, blad, stukken hout. Daar kunnen gemakkelijk zaden en insecten op meeliften. Stel dat de rivier echt een barrière zou zijn, dan zou je situaties moeten vinden waar soorten wél aan de ene zijde van de rivier voorkomen, maar níet aan de andere.

En daar heb ik voor Nederlandse planten geen weet van.”

Zaad van de zwarte populier gebruikt de rivier als verspreidingsbaan

Wat is een grens?

Het begrip ‘natuurlijke grens’ verdient volgens de ecoloog dan ook flinke nuancering. Want hoezo natuurlijk? Veel situaties in het land­­schap die de leefwereld van planten en dieren begrenzen, zijn door de mens gemaakt. Dat geldt voor (spoor)wegen, woonwijken, bedrijventerreinen, groot­ schalige graslanden en akkers met maar één gewas – en evengoed voor de rivieren.

“Vergelijk onze smalle en diepe, bijna gekanaliseerde rivieren maar eens met de uitgestrekte ondiepe watervlaktes van vroeger. Kijk maar eens naar natuurlijke rivieren in het buitenland. Of naar bodem­ kaarten. Dan zie je hoe breed de zones zijn waar de rivieren ooit klei hebben afgezet.”

12

Foto: Karlè Sykora

rivier terechtgekomen. Ze hebben warmte nodig en komen daarom alleen voor op de zandige duintopjes die in de zon snel opwarmen.” Voor veel andere planten zijn de over­stromingsduur en de rivierdynamiek bepalend. Sýkora: “Toen enkele decennia geleden meer ruimte werd gegeven aan de rivier, zorgde dat voor meer dynamiek.

Inmiddels zijn we erachter gekomen dat veel soorten die we koesteren, juist laagdyna­ mische situaties nodig hebben.”

Naar zijn overtuiging is het vooral de mens die grenzen creëert. “Wij hebben de rivier gedwongen tussen dijken te stromen, waar­ door de waterstand kunstmatig is geworden.

In het verleden kwam het echt niet voor dat het verschil tussen laagste en hoogste peil wel acht meter bedroeg, zoals nu bij Millingen aan de Rijn.”

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Veldsalie komt bij ons alleen voor op zandige duintopjes die in de zon snel opwarmen

Locatie GLK

Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie­ woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel.

Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Kasteel Doorwerth

Speelplek geïnspireerd op oude legende Aan de Lindelaan bij kasteel Doorwerth ligt sinds kort een bijzondere speelplek. Je kunt er heerlijk spelen want er zijn een zandtafel en een uitkijktoren.

Maar het is er ook spannend: ligt hier soms iets verborgen?

Fotografie: Floor ten Brink

Volgens een oude legende werd kasteel­ knecht Jan Vinken opgesloten in de gevangenis van kasteel Doorwerth, omdat hij tafelzilver had gestolen. Kinderen kunnen het zilver zoeken bij de nieuwe speelplek. Bordjes met pijlen wijzen je vanaf de parkeerplaats van het kasteel de weg erheen.

In het kasteel zelf is ook een educatieve speurtocht te koop voor schoolklassen, kinderfeestjes en families. De speurtocht voert je van het kasteel naar het speeltoestel en daarna weer terug naar de cel waar Jan Vinken nog altijd opgesloten zit…

Een speurtocht voert je van het kasteel naar de spannende speelplek

>

>

Speelplek Doorwerth

Kasteel Doorwerth

> Altijd open en gratis toegankelijk.

Volg de bordjes vanaf de parkeerplaats van kasteel Doorwerth

> Dinsdag t/m zondag 11.00-17.00 (in vakanties ook op maandag) Entree € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaart­houders gratis.

Informatie: (026) 33 97 406 www.glk.nl/doorwerth

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Verhalen laten beleven GLK wil jeugd op een actieve manier betrekken bij verhalen rondom kastelen en landgoederen en deze ook ter plekke laten beleven. Deze speelplek (project ‘Doorwerth Spelenderwijs’) is mogelijk gemaakt met de opbrengst van de Landgoedveiling GLK 2015.

13

Project onder de loep

Grandeur

van de Duno herleeft Bij Doorwerth, op de grens van de Neder-Rijn met haar uiterwaarden en de steil oprijzende stuwwal, ligt landgoed Duno. Begonnen als buitenplaats Duinoog (Duunoog) met een prachtig landhuis, in de loop ter tijd verworden tot een magnifiek landschapspark, maar vervolgens hier en daar in verval geraakt. Een herstelproject heeft de Duno veel van zijn vroegere grandeur teruggegeven. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Floor ten Brink Het was een lang gekoesterde wens van GLK om landgoed Duno weer te laten stralen. In de afgelopen decennia waren hier en daar immers slijtplekken ontstaan. De spectaculaire vergezichten, het Cascadedal met rotspartijen, de kleur- en geurrijke Azalealaan, de Dunobrug – ze dreigden in verval te raken als er niets zou gebeuren.

Vandaar het herstelproject, mogelijk gemaakt 14

dankzij royale bijdragen van donateurs en partners tijdens een speciale giftenactie in 2015 en de landgoedveiling van GLK in 2017.

Restauratie cementrustiek Hoogtepunt van het project was ongetwijfeld het gedeeltelijk herstel van de cementrustieke rotspartij met waterval in het Cascadedal.

Cementrustiek kwam eind negentiende eeuw Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

in de mode. Het was helemaal hip om een nagemaakte rots van beton in je tuin of park te hebben. “Zoals stukadoors in huizen de mooiste taferelen in stucwerk konden maken, werd buiten door roccailleurs de natuur nagebootst in cement”, vertelt Ciska van der Genugten, specialist natuur en cultuurhistorie van GLK. “Natuurlijk was het ook toen mogelijk om echte rotsen te gebruiken, maar men vond het vakmanschap van de rotswerkers zo bijzonder dat men daaraan de voorkeur gaf.”

Alle zintuigen prikkelen De rotspartijen leken echt – maar waren het niet. Dat viel destijds zeer in de smaak. “Het hoorde bij het idee dat tuinen en parken alle zintuigen moesten prikkelen. Tijdens een wandeling moest je van alles kunnen zien, horen, ruiken en proeven, en moest ook de

geest gestimuleerd worden, bijvoorbeeld door dit soort voor-de-gek-houderijen.” Bij Steenhouwerij Maarssen vond GLK vakman Ton Wuijten, die zich de oude techniek heeft eigen gemaakt. Eerst bouwde een team van (erfgoed)specialisten een maquette, gebaseerd op wat ter plekke nog gevonden was. Aan de hand daarvan modelleerde Wuijten een nieuwe rotspartij van kippengaas aangesmeerd met mortel. Het geheel werkte hij af met een laagje zandcement om de stenen een oude uitstraling te geven.

Uitzichten herstellen Een tweede belangrijk onderdeel van het project was het herstellen van de uitzichten – een grote wens ook van de gebruikers en omwonenden van de Duno. Aan de hand van ansichtkaarten van vóór de oorlog haalde GLK op twee plekken stroken bos weg.

Hierdoor heeft de bezoeker vanaf het hoogste punt van het landgoed – het zogenoemde Dunoplateau – nu weer een weergaloos uitzicht op de rivier, de Betuwe en Arnhem.

Ook in het Casdadedal zijn (beuken)bomen gekapt om van de vallei weer een lichte en open plek te maken. Vrij snel daarna is al een spectaculaire toename van flora- en faunasoorten waargenomen.

Terras Om optimaal te kunnen genieten van het uitzicht heeft GLK ook de locatie van het

Rotspartijen zijn teruggekeerd in het Cascadedal

vroegere landhuis op het Dunoplateau opgeknapt. Zo zijn de contouren van het huis (later hotel) op de grond aangebracht, evenals die van het oorspronkelijke terras, destijds een populaire pleisterplaats. Ook staat er weer een mooi hekwerk, dat de bezoeker scheidt van de 45 meter diepe afgrond. Van het oorspronkelijke hek was een deel bewaard gebleven; dat is gerestaureerd, waarbij men de kogelgaten met opzet heeft laten zitten.

Aan de hand van dit origineel is een replica gemaakt.

Dunobrug Last but not least zijn ook de Dunobrug en de Azalealaan grondig aangepakt. De brug – een folly opgebouwd uit grote veldkeien – begon de laatste jaren af te brokkelen. Inmiddels zijn de afgevallen keien teruggeplaatst, de scheuren gedicht en de bakstenenrand hersteld. Verder is op de bovenkant een waterwerende laag aangebracht. In de Azalealaan zijn tweehonderd nieuwe exemplaren bijgeplant op plekken waar gaten waren gevallen. Al met al straalt de Duno weer volop. Ook op 23 maart jongstleden, toen directeur Peter van den Tweel de heer Clemens Cornielje, commissaris van de Koning, verraste met een halfronde bank op het Dunoplateau. Het zogenoemde Panorama Cornielje symboliseert volgens Van den Tweel de dankbaarheid van GLK voor de betrokkenheid van Cornielje bij het Gelderse landschap.

Op 23 maart werd Clemens Cornielje door GLK verrast met een eigen bank: Panorama Cornielje

In de Azalealaan zijn tweehonderd nieuwe exemplaren bijgeplant

Grens tussen hoog en laag Landgoed Duno is een heerlijk wandel­gebied. De vernieuwde rodepaaltjesroute (4 km) komt onder andere langs de Azalealaan, Dunobrug en het Dunoplateau. Op het hoogste punt van de wandeling heeft u een fenomenaal uitzicht op Arnhem en de Betuwe. Het laagste punt, de Fonteinallee, ligt op de grens van het stuwwallandschap en het rivierenlandschap.

Kijk op www.glk.nl/duno

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

15

Mooi meegenomen

Het verloren hertogdom Ridders van Gelre

Gratis mee naar een kasteel!

Ben jij SuperSpeurder? Dan mag je beste vriend of vriendin in de maand juli gratis mee naar de kastelen van GLK!

In december verschijnt het stripalbum Het verloren hertogdom over de geschiede­nis van het hertogdom Gelre.

Onze kastelen Rosendael, Ammersoyen, Doorwerth en Hernen komen erin voor.

Een spannend en leerzaam verhaal voor jong en oud!

Wanneer u het stripalbum nu al bestelt, krijgt u 50% korting. U betaalt geen € 9,95 maar € 4,99 per stripalbum!* U bestelt het stripalbum online: http://cultuurenerfgoedlab.nl/winkel/

*korting geldt voor de eerste 5.500 stripalbums in de voorverkoop op=op Het stripalbum is een gezamenlijk

Deze aanbieding geldt voor de kastelen Ammersoyen, Rosendael, Hernen, Zypendaal, Verwolde, Cannenburch en Doorwerth op doorde­weekse dagen (niet tijdens evenementen of activiteiten).

initiatief van Cultuur- en ErfgoedLab, Historischer Verein für Geldern und Umgegend E.V., Kloster Graefenthal,

Knip het bonnetje uit en beleef samen met je vriend of vriendin een geweldige dag!

Historische Vereniging Zutphen, Erfgoed Gelderland, Omroep Gelderland en GLK.

MOOI MEEGENOMEN

MOOI MEEGENOMEN

Het verloren hertogdom

Samen met een SuperSpeurder

Ridders van Gelre

gratis naar een GLK-kasteel Geldig van 1 t/m 31 juli 2018

16

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein

Tekst: René Bremer – Fotografie: Dies Goorman

Bouw

een hut!

Barthold: “Zullen we samen die grote tak pakken?”

Job: “Nee, pap. Je hoeft niet te helpen.”

Lies: “Pakken jullie hem maar. Wij doen de dakbedekking wel.”

Dirk: “Kijk eens, mama. Deze tak is wel twee meter tachtig! Hebben we misschien een zakmes bij ons…?”

Barthold: “Jongens, wat een mooie hut is het geworden!”

Dirk: “Ik zou er wel in willen klimmen. Niet extreem hoog, hoor.”

Job: “Wacht, ik ga er ook in. Haha, die tak houdt echt niet lang!”

Barthold van Hasselt: “Onze jongens zijn gewend om te klimmen en klauteren. We wonen op een boerderij in een buitengebied tussen Voorst en Brummen. Als rentmeester voor particuliere landgoederen zie ik ook de positieve rol die GLK vervult in het beheer van onze omgeving.

We willen onze kinderen bewust maken hoe belangrijk de zorg voor de omgeving is. Daarom hebben we ze aangemeld als SuperSpeurder.”

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

SuperSpeurder van GLK Job (11) en Dirk (9) van Hasselt uit Empe bouwden een hut van takken op de Loenermark in Loenen. Dat is een van de activiteiten uit het boek 50x speuren en spelen dat kinderen tot 12 jaar krijgen als zij door hun (groot)ouders worden aangemeld als SuperSpeurder. Geeft u uw (klein) kinderen ook het SuperSpeurderschap cadeau? Dat kan via www.glk.nl/superspeurder

17

Hoe het vanaf 1377 veiliger werd in Gelre In de late middeleeuwen liepen en reden er aardig wat ordehandhavers rond in de kwartieren Zutphen, Arnhem, Nijmegen en Roermond van het hertogdom Gelre. Het was de tijd waarin de huidige provincie langzaam vorm begon te krijgen. Elke stad moest bewapende ruiters leveren om de bevolking en reizigers te beschermen tegen rovers en andere lieden met slechte bedoelingen.Tekst: Kees Jansen In de veertiende eeuw had het hertogdom officieel al wel grenzen, maar was er volgens Aart Noordzij, een van de schrijvers van het boek Gelderland grensland, in de praktijk geen sprake van een begrensd en centraal geregeerd gebied. Het was een lappendeken van kwartieren, heerlijkheden, ambtsdistricten, kastelen, steden en

landgoederen. Die hadden weinig met elkaar gemeen, behalve dat ze vanaf 1339 onder de hertog van Gelre vielen. De hertog reisde met zijn hofhouding door het hele gebied en verbleef afwisselend in verschillende residenties, burchten en hoven waaronder kasteel Rosendael en de hof Staverden op de Veluwe.

18

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Kasteel Rosendael in de zeventiende eeuw met nog de oorspronkelijke toren in een gefantaseerde omgeving volgens een schilder uit begin achttiende eeuw

Heeckerense en Bronckhorster twisten In 1371 maakte het overlijden van hertog Reinald III de situatie er niet beter op.

Zijn vader had Gelre uitgebreid, beter georganiseerd en wat stabieler gemaakt. Maar er waren twee kandidaten voor de opvolging van Reinald III: zijn halfzussen Mechteld en Maria van Gelre. Zij kwamen er niet uit en vervolgens voerden aanhangers van beide kampen menige strijd. De Van Heeckerens steunden Mechteld, de Bronckhorsten behoorden tot het kamp Maria. Niemand was veilig, de strijders vielen alles aan wat bewoog en ademde: kooplieden, pelgrims, geestelijken, ridders en knapen. Je kon het Gelderland van die tijd maar beter mijden.

Enkele jaren na het uitbreken van de Heeckerense en Bronckhorster twisten maakten de twee kemphanen wel een afspraak. Mechteld en hertog Jan van Blois kregen het noorden van Gelre, het zuidelijk deel viel onder Maria en haar echtgenoot Willem van Gulik. De Waal markeerde de grens. Door deze scheiding werd met name het zuidelijke deel vrediger. In het noorden van het hertogdom bleef het onrustig doordat enkele steden het gezag van Mechteld en Jan van Blois niet erkenden.

‘Landvrede’ zorgt voor veiligheid Vanaf 1377 trad ook in het noorden een belangrijke verbetering op. In dat jaar, aldus het boek Gelderland grensland, sloten Mechteld en haar echtgenoot een verbond (‘landvrede’) met 7 steden en 278 ridders en knapen. Het doel? Bewoners en reizigers beschermen tegen het geweld. In het verdrag werden scherpe grenzen getrokken rond het gebied van de Veluwe tot aan het kwartier Nijmegen, ten noorden van de Waal. Het gebied werd gemarkeerd met grenspalen.

De leden van het verbond beloofden om hierbinnen elkaar en doorgaande reizigers te beschermen. Zo kwam er in het onrustige Gelre in elk geval een zone waar vrede heerste en je veilig naar buiten kon. Tien rechters veroordeelden lieden die zich schuldig maakten aan moord, doodslag, roof of ander geweld. Ridders uit noord en zuid behoorden tot de groep rechters. De heer van Gennep, aanhanger van Mechteld, en de heer van Buren uit het Maria-kamp maakten onderdeel uit van dat college. Wel een kleine kanttekening hierbij: je hoefde je alleen binnen de genoemde grenzen aan de wet te houden. Van de ondertekenaars van het verbond mocht je buiten de grenzen ongestoord je gang gaan. Voorwaarde was wel dat je een dag en een nacht reizen verwijderd was van de verbondsgrenzen. Ook mocht je, na wandaden buiten het gebied, pas na drie dagen terugkeren in de ‘landvrede’.

Zeshonderd jaar Gelderland Grenzen wonnen in die tijd steeds meer aan betekenis, omdat ze een wereld van orde, vrede en rechtszekerheid vertegenwoordig­ den. En daar was in die roerige tijden behoefte

Oude kaart van de Gelderse kwartieren

aan. De opdeling in een noordelijk en zuidelijk deel van Gelre heeft niet lang bestaan. Uiteindelijk veroverde Maria’s zoon Willem van Gulik in 1379 het noordelijke deel, waarmee de grenzen van het huidige Gelderland echt zichtbaar werden. Een

Zegel van hertog Reinald II met pauwenveren, de vader van Maria van Gelre

generatie later werd de grondslag gelegd voor een Gelders parlement. Dat gebeurde in 1418, toen de steden en ridders van Gelre hiertoe een overeenkomst sloten. Aan deze mijlpaal heeft de provincie Gelderland haar zeshonderdjarig jubileum verbonden.

Bron: Gelderland grensland; 2000 jaar verdeeld en verbonden.

De hertog reisde langs zijn residenties in Gelre zoals hof Staverden. Het latere kasteel verrees vlak bij de hof en zag er in de achttiende eeuw zo uit

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Nijmegen, Uitgeverij Vantilt. Redactie: Dolly Verhoeven, Marc Wingens, Simon van den Bergh en Maarten Gubbels

19

Bijzondere donateur

Pim Broere (rechts) met een van de genodigden op zijn tachtigste verjaardagsfeest in huis Verwolde

Pim Broere, Portugal

‘Bescherming erfgoed niet vanzelfsprekend’ In alle hoeken van de wereld wonen donateurs van GLK. Meestal geboren in Gelderland, vaak vanwege werk elders terechtgekomen, maar nooit vergeten waar ze vandaan komen. Een van hen is Pim Broere, pensionado in Portugal. “Als kind speelde ik in de tuin van huis De Voorst.”

Een jaar geleden kon Pim Broere (81) maar één plek bedenken waar hij tachtig kaarsjes wilde uitblazen. Hij nodigde familie en vrienden uit Noord-Amerika, Brazilië en Zuid-Afrika uit om naar Gelderland te komen. Ze bivakkeerden een week in het koetshuis van huis Verwolde.

“Ik wilde dat deel van Nederland laten zien dat ik liefheb.”

Het tekent deze kleurrijke man, die lang in Zuid-Afrika woonde en werkte maar opgroeide in Gelderland. Zijn vader was directeur Landerijen en rentmeester voor de gemeente Zutphen. “Ik ging met hem mee naar pachtboeren en raakte al jong geïnspi­ reerd door het Gelderse landschap. In de oorlog werden we geëvacueerd naar een

20

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

boerderij in Laren. Achter op de fiets bij boerin Dika bracht ik vaak eieren naar huis Verwolde.

En we speelden in de verwoeste tuin van huis De Voorst.”

Per boot naar Zuid-Afrika Na een korte tijd op Nyenrode kreeg Broere eind jaren vijftig uitstel van de militaire

Dank u wel

dienstplicht. Dankzij connecties van zijn vader mocht hij aan de slag bij een ‘overzeebank’, het latere ABN Amro. Die stuurde hem met andere aspirant-bankiers per boot naar Zuid-Afrika.

Later werd hij ook in Amsterdam en Brazilië gestationeerd. Maar steeds meer kwam Broere erachter dat hij helemaal geen ‘bankman’ was.

“Mijn moeder speelde piano, mijn vader zong en zelf hield ik ook van muziek en cultuur. Op een gegeven moment zei mijn schoonvader: ‘Zullen we iets in de muziek gaan doen?’ In 1971 hebben we toen in Johannesburg een impresariaat opgericht. Om de culturele banden tussen de landen te versterken, haalden we ook Nederlandse artiesten en gezelschappen naar Zuid-Afrika. We vroegen daarbij altijd of ze ook pro Deo wilden optreden in Dorkay House, toen de enige plek voor kleine concerten met een gekleurd publiek.”

Periodiek schenken aantrekkelijk

Een periodieke schenking heeft fiscale voordelen. Bij een periodieke schenking van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.

Afhankelijk van het belastingtarief kan het belasting­voordeel oplopen tot 52 procent.

Deze vorm van schenken kan nog steeds door middel van een notariële akte, maar mag ook in een schriftelijke overeenkomst tussen u en het goede doel worden vastgelegd.

Een modelschenkings­overeenkomst kunt u downloaden op de website van de Belasting­ dienst. De perio­dieke gift moet u tijdens haar looptijd jaarlijks verantwoorden in uw aangifte inkomstenbelasting.

Wilt u meer weten?

Informatie over periodieke schenkingen vindt u op www.glk.nl (Help mee).

Voor een persoonlijk advies staat onze rentmeester, Willem van Vliet, u graag te woord: (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl.

Eenmalige schenking U kunt natuurlijk ook eenmalig schenken. Daarvoor kunt u gebruik maken van een van de onderstaande bankrekeningen, onder vermelding van ‘eenmalige schenking’: • Stichting Het Geldersch Landschap, NL38 RABO 0381 6062 95 • Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, NL30 RABO 0381 6027 53 Schenken is ook mogelijk via www.glk.nl (Help mee, Geef een gift).

Roerige tijden Behalve zakelijk beleefde Broere ook privé roerige tijden. “Mijn vrouw en ik gingen uit elkaar en vervolgens ontmoette ik Raymond.

Als Zuid-Afrikaan uit een Mauritiaanse familie mocht hij niet studeren op de Wits Universiteit in Johannesburg. We hebben ons daar met succes tegen verzet. Ik heb altijd mijn contacten gebruikt om de regels van de Apartheid te omzeilen. Het lukte ons bijvoorbeeld om jonge kunstenaars en artiesten een podium te geven. In 2010 heb ik mijn kantoren in Zuid-Afrika en New York gesloten en sindsdien wonen we op een heuvel in de Algarve.”

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we opnieuw de nodige giften, verhoogde donateurs­ bijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Een mevrouw uit Rotterdam gaf € 6.000 nadat zij erg had genoten van een paasweekend rond het middelpunt van Nederland. Er waren schenkingen van de familie Bos uit Arnhem (€ 500) en dhr. en mevr. Heinen uit Heurne (€ 500). Een meneer uit Arnhem gaf € 250 ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag. Collega’s van onze in november 2017 overleden educatief boswachter Henk Huizing betoonden hem eer met een gift van € 125. Een aantal betrokken donateurs maakte in totaal € 4.314,15 extra naar GLK over.

Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Behoud van een erfenis Broere vindt het werk van GLK belangrijk genoeg om donateur te blijven: “Het gaat om het behoud van een erfenis die anders verloren gaat. Ik zie het hier in Portugal: de aandacht voor toerisme gaat ten koste van de natuur. Het is dus niet vanzelfsprekend dat erfgoed, natuur en cultuur beschermd worden. De organisatie die daar in Gelderland voor opkomt, steun ik met plezier.”

Wordt u ook Bedrijfsvriend?

Foto: Floor ten Brink

En gunt u uw medewerkers ook een (gratis) proefdonateurschap?

Dan kunnen zij een jaar lang kennismaken met GLK. Hoe u Bedrijfsvriend van GLK kunt worden, ziet u op www.glk.nl (Help mee, Bedrijfsvrienden).

ANBI

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI).

De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever.

De ANBI-status kent een publicatie­plicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Service & vragen, Veelgestelde vragen).

Huis de Voorst Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

21

Liefde voor het vak

Over

de grens kijken

22

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Gedeelde geschiedenis Martina Grote koestert de vriendschap met GLK. “Tijdens het jubileum van Geldersche Kasteelen in november 2015 hebben we elkaar voor het eerst ontmoet. Sindsdien komen we zeker één keer per jaar bij elkaar.

We zijn daar heel blij mee, omdat we ideeën en ervaringen kunnen uitwisselen en van elkaar kunnen leren. Zeker gezien onze gedeelde geschiedenis van het hertogdom Gelre, dat zich destijds uitstrekte over een deel van Noordrijn-Westfalen, ligt het voor de hand om vaker over de grens te kijken. Letterlijk en figuurlijk. En weet je, de grens is echt dichterbij dan je denkt!”

Schloss Drachenburg, Haus Koekkoek, Haus Rüschhaus – voorbeelden van Duits erfgoed, pal over de Gelderse grens. Eigenaar is de Nordrhein-Westfalen-Stiftung für Naturschutz, Heimat- und Kulturpflege – een zusterorganisatie van GLK, die behalve een klinkende naam en fraaie gebouwen, ook 6.200 hectare natuurterreinen in bezit heeft. We ontmoetten Martina Grote, de bevlogen directeur van de stichting, in huis Zypendaal.

‘Het is fijn om ideeën en ervaringen uit te wisselen en van elkaar te leren’

Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Christiane Bahr

Net als GLK zet de NRW-Stiftung zich in voor het behoud van natuur én cultuur.

Ook in Duitsland is die dubbele doelstelling bijzonder, vertelt Martina Grote. “Onze stichting is in 1986 opgericht door Johannes Rau, minister-president van NoordrijnWestfalen, naar het voorbeeld van de National Trust in Engeland. Hij wilde mensen aanmoedigen zich in te zetten voor natuur en cultuur, zodat ze een sterke band zouden krijgen met hun omgeving, hun Heimat.”

Paradepaardje In haar 32-jarig bestaan heeft de stichting 19 gebouwen en 123 natuurgebieden verworven. Onbetwist paradepaardje is Schloss Drachenburg. “Na een jarenlange restauratie hebben we in 2010 de deuren geopend voor het publiek. Jaarlijks komen hier meer dan 200.000 bezoekers. Het in- en exterieur zijn zeer de moeite waard en vanaf de toren heb je een weergaloos uitzicht over de Rijn. De kerstmarkt bij het kasteel trekt elk jaar meer dan 55.000 bezoekers!”

Veel overeenkomsten De Vrienden van de NRW-Stiftung telt zo’n 8.200 leden, 100 bedrijfsrelaties en 200 organisaties en geeft tweemaal per jaar een kleurrijk tijdschrift uit. Voor donateurs worden excursies georganiseerd, soms over de grens, zoals naar kasteel Cannenburch en Paleis Het Loo. Net als GLK probeert de NRWStiftung het cultureel erfgoed toegankelijk en beleefbaar te maken en natuur en landschap te beschermen.

Ook verschillen Het grootste verschil met GLK is dat de NRW Stiftung ook fungeert als fonds. “Onze organisatie ondersteunt jaarlijks zo’n 120 vrijwilligersprojecten die te maken hebben met natuur en cultuur in NoordrijnWestfalen”, vertelt Grote. “Bijvoorbeeld een club die een oude molen wil restaureren.

Of een vereniging die een natuurgebied wil kopen om de zeldzame zoetwaterparelmossel te behouden. De projecten kunnen variëren van de publicatie van een boek over lokale geschiedenis tot de inrichting van een bezoekerscentrum.”

Anders dan bij GLK moeten de bezittingen van de NRW Stiftung ook altijd een publieke functie hebben. Verhuur van historische huizen is bij de Duitse organisatie niet aan de orde. “Al vinden we dat wel een aantrekkelijk idee.” Uniek zijn de Heimat-Touren die NRW organiseert voor schoolklassen. “Dat zijn excursies naar NRW-locaties, waarbij wij het busvervoer voor onze rekening nemen.”

Loterij-inkomsten Inkomsten krijgt de NRW-Stiftung vooral van de West Lotto. “Toen de stichting in 1986 werd opgericht, riep de regering van NoordrijnWestfalen een landelijke loterij in het leven.

Ze bepaalde dat de opbrengst hiervan ook naar goede doelen moest gaan. Onze stichting krijgt jaarlijks ruim zeven miljoen euro van de Lotto. Daarnaast geeft de overheid ons dit jaar een extra bedrag van twee miljoen. Tot slot komt er ongeveer 600.000 euro binnen van de Vrienden.”

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Net over de grens De eigen bezittingen van de NRW-Stiftung (en de vele locaties die projectmatig ondersteuning hebben gekregen) zijn opengesteld voor bezoekers, ook uit Nederland. Voor donateurs van de NRWStiftung is de toegang gratis, voor anderen geldt de gebruikelijke toegangsprijs.

Enkele tips: • Schloss Drachenburg (bij Bonn): romantisch kasteel uit 19de eeuw, gelegen in het bosrijke Siebengebirge • B.C. Koekkoek-Haus (in Kleef): kunstenaarshuis, nu museum over de Nederlandse landschapschilder B.C. Koekkoek • Haus Rüschhaus (bij Münster): kasteel, huis en Franse baroktuin, nu museum • Neanderthal Museum (in Mettmann): tijdreis in de geschiedenis van de ontwikkeling van de mens • Haus Bürgel (bij Monheim): Romeins museum én natuurgebied met bezoekerscentrum.

En niet te vergeten de prachtige ‘Natur­ schutzgebiete’, die u zelfstandig of met een gids kunt verkennen. Meer informatie via www.nrw-stiftung.de Schloss Drachenburg is een bijzonder voorbeeld van de Rijnromantiek uit het einde van de negentiende eeuw. Foto: Christoph Fein

23

Laura Smulders Het leven van Laura Smulders (24) veranderde toen ze na haar Olym­pische medaille in 2012 ineens aan de wereldtop van het BMX’en stond. De successen die ze sindsdien viert, zijn gebouwd op de vele trainingsuren in het Gelderse landschap. “Over de dijken onder een zonnetje of met wind langs de weilanden, het is hier altijd mooi fietsen.” Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Erik van ‘t Hullenaar

Op de BMX-fiets naar

landgoed

Bergha Aan de keukentafel met Laura Smulders in haar ouderlijk huis in Horssen, midden in het Land van Maas en Waal. Een stukje Gelderland waar de zachte g in de stem van de bevolking doet vermoeden dat je al tot Noord-Brabant bent afgezakt.

De succesvolle BMX’er van Team TVE Oegema vertelt sappig hoe ze even daarvoor in de supermarkt werd aange­ sproken door een vrouw (‘Laura is het toch?

Ja, ik volg jou wel, hoor. In de krant, op televisie’). “Het is toch super dat onze sport

24

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

zo in de lift zit en steeds beter wordt gevolgd?”

Voor die toegenomen populariteit is Laura zelf in belangrijke mate verantwoordelijk. Op de Olympische Spelen in 2012 pakte ze tamelijk onverwacht een bronzen medaille. In de jaren daarna vulde ze haar prijzenkast flink aan.

Nog zeker twee doelen staan omcirkeld: een wereldtitel en Olympisch goud.

Het vertrouwen in een goede afloop is groot, zegt ze, als we haar spreken in de aanloop naar het wereldkampioenschap in Azerbeidzjan.

“Ik ben dit seizoen weer een stap verder dan

Mooi portret

aren vorig jaar. Vooral de start is verbeterd. Op de baan hebben we tijdsmetingen uitgevoerd; die laten mijn progressie zien.”

Heuveltjes en afdalingen Het was het Gelderse landschap waarin haar passie voor BMX’en kiemde. In het nabijgelegen Wijchen reed ze bij haar club op de crossbaan, daarbuiten fietste ze op de weg en in de bossen. Samen met haar vader, broer en zus. “Vanaf toen ik een jaar of twaalf was, gingen we elke zaterdag trainen. Op de

BMX-fiets reden we naar landgoed Bergharen voor onze vaste ronde met heuveltjes en afdalingen. Naar beneden rijden vond ik het mooist, want dat ging nou eenmaal harder”, zegt ze lachend.

Prachtig stuk Nederland Tegenwoordig traint ze op sportcentrum Papendal of op de weg in haar thuisomgeving.

“We zitten hier in een prachtig stuk Nederland.

Als ik op de racefiets train, ga ik altijd over de dijken. Dat vind ik mooi. Over de ene dijk heen, Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

over de andere terug.” Laura, tegenwoordig woonachtig in Wijchen, reist veel en komt in allerlei landen. Maar verhuizen zal ze niet. “Als ik van een wedstrijd terugkom, voelt het hier meteen weer vertrouwd. Het groen, kasteel Hernen, de rust en gemoedelijkheid van de kleine dorpen. Waar vind je dat nog meer?”

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

De geschiedenis van Gelderland gaat terug tot het graafschap Gelre met de hoofdstad Geldern, tegenwoordig een Duitse stad net over de grens. Een samenwerking tussen de culturele instellingen in het grensgebied ligt dan ook voor de hand. Daarvoor is in 2017 een initiatief genomen. Het project RheijnLand.Xperiences omvat een drie jaar durende samenwerking tussen hogescholen, toerismebureaus en acht musea om de regio aantrekkelijker te maken en wederzijds museumbezoek te stimuleren.

Er wordt gewerkt aan een ‘narratief pad’, een gezamenlijk verhaal dat de musea met elkaar verbindt aan de hand van enkele grensoverschrijdende thema’s zoals de Romeinen, Hertogen & Graven en de Tweede Wereldoorlog. Het vizier is daarbij duidelijk op de jeugd gericht. De musea gaan hun collecties en exposities digitaal ontsluiten en verbinden met behulp van moderne technieken zoals gamification, geocaching, augmented reality en storytelling.

GLK is een van de projectpartners, naast Archäologischer Park Xanten, Museum Arnhem, Museum Goch, Museum Kurhaus Kleve, Museum Schloss Moyland, Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Nederlands Openluchtmuseum, Hochschule RheinWaal, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Niederrhein Tourismus en RBT KAN. Erfgoed Gelderland is de partij die de kar trekt.

Foto: Marcel Bandel

RheijnLand.Xperiences

VeluweAlliantie

Meer bezoekers uit buurland Het project verloopt in stappen. Vorig jaar zijn de verschillen verkend tussen de gemiddelde Duitse en Nederlandse museumbezoeker.

Dit jaar wordt de basis gelegd voor het verbindende verhaal. Eind 2019 moeten de musea in staat zijn een beter welkom te heten aan bezoekers uit hun buurland.

Voor GLK draagt het project hopelijk bij tot meer Duitstalig bezoek aan haar zeven opengestelde kastelen.

De Veluwe is een van de grootste natuur­ gebieden van West-Europa – alleen het Wadden­gebied is uitgestrekter. Recent is uit onderzoek gebleken dat de Veluwe bovendien op nummer één staat als het gaat om korte binnenlandse vakanties.

Dit laatste was ook de ambitie van de provincie Gelderland. Je zou dus kunnen zeggen: doel bereikt, klus geklaard!

Niets is echter minder waar. Er liggen grote opgaven om de kwaliteiten van de Veluwe overeind te houden. De natuur heeft het er nog steeds erg moeilijk, een gevolg van de hoge depositie (het neerslaan) van vermestende stoffen zoals stikstof, en van de verdroging en versnip­pering van gebieden.

Het Europese natuurprogramma Natura 2000 stelt Nederland aansprakelijk voor het op tijd (2025) halen van de biodiversiteitsdoelen.

De provincies hebben met het Rijk afge­ sproken dat zij hiervoor verantwoordelijk zijn.

Ook zien we dat de dichte recreatieve infra­ structuur opnieuw tegen het licht moet worden gehouden. Niet alle delen van de Veluwe kunnen grote aantallen bezoekers

26

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

verdragen; er is dus meer zonering en afstemming van routestructuren nodig.

Een ander zorgpunt is de kwaliteit van de voorzieningen voor verblijfsrecreatie. Een deel van de recreatieparken is verouderd en beantwoordt niet meer aan de vraag van de hedendaagse toerist.

Samenwerking noodzakelijk De uitdaging is om de Veluwe daadwerkelijk op één te houden, en dat begint bij de zorg voor het landschap met zijn natuur en cultuur­historisch erfgoed. Betrokken partijen beseffen dat daar samenwerking voor nodig is. Inmiddels is er een gezamenlijke Veluwe­ agenda. Om deze te bewaken, is afgelopen februari bovendien de VeluweAlliantie opgericht, met vertegenwoordigers van grondeigenaren (waaronder GLK), recreatie­ ondernemers, overheden en bewoners van de Veluwe. Op 1 augustus aanstaande treedt Willem Bijleveld, tot voor kort directeur van het Nederlands Openluchtmuseum, aan als voorzitter van de VeluweAlliantie en ambassadeur van de Veluwe.

Uitnodiging donateursvergadering 2018

Wandeling over grandioos hersteld landgoed Duno De donateursvergadering is altijd het moment waarop we u bijpraten over de organisatie en ons werk. Voor de vergadering van dit jaar gaan we op 6 oktober naar Hotel Papendal in Arnhem om met u van gedachten te wisselen.

Na de lunch volgt een busrit naar Doorwerth met als bestemming landgoed Duno, waar een groot herstelproject is uitgevoerd. We vinden het fijn als u komt!

Fotografie: Floor ten Brink

Ons landgoed Duno is gelegen tegen de stuwwal van Arnhem, op een plek met beken en vijvers en een oude verbindingsweg naar de Neder-Rijn. Deze strategische locatie werd al vroeg bewoond en verdedigd, zoals te zien aan de elfde-eeuwse Hunneschans op het landgoed. De heren van Doorwerth beheerden dit gebied eeuwenlang voor de profijtelijke houtopbrengst. Daarnaast hadden kunstenaars al vroeg oog voor de bijzondere schoonheid van de Duno. Leden van de Oosterbeekse School, maar ook Mauve en de gebroeders Maris vereeuwigden het landschap in hun werk.

Rond 1900 was het J.A.P. baron van Brakell die de Duno transformeerde naar een park in landschapsstijl met schilderachtige wegen en paden en enkele bijzondere elementen.

Wandelpaden over de kam van de stuwwal voerden bezoekers langs de Azalealaan, de Dunobrug en kunstmatige rotspartijen in het Cascadedal. Dit zogeheten cementrustiek werd gemaakt om berglandschappen te suggereren zoals ook wel gebeurde in dierenen kloostertuinen.

Het centraal gelegen landhuis was een

populair hotel, totdat het in de Tweede Wereldoorlog werd verwoest. Daarna is het niet meer opgebouwd. Het unieke vergezicht over de uiterwaarden en de Betuwe is gelukkig gebleven en blijft bezoekers trekken. GLK is een eind op streek met het herstel van de bijzondere onderdelen van land­goed Duno, met steun van donateurs, buurtbewoners, fondsen en bedrijven.

Gedurende de middag wandelen we met u over dit grandioze landgoed, staan we op enkele plekken stil en genieten we van de bijzondere vergezichten!

Deelnamekosten en aanmelding Deelname staat open voor donateurs met één introducé. De bijdrage in de kosten van de vergadering bedraagt € 27,50 p.p.

Dat is inclusief koffie/thee, lunch en het volledig verzorgde programma. Inschrijving is mogelijk tot 1 augustus a.s. Er kunnen maximaal 500 personen deelnemen.

Toewijzing op volgorde van binnenkomst.

Aanmelding via de antwoordkaart in dit nummer of via www.glk.nl > Service& vragen > Donateursvergadering 2018. Uiterlijk in week 37 ontvangt u bericht of wij u hebben kunnen plaatsen. Bij annulering na 19 september bent u de helft van het bedrag verschuldigd.

Programma 6 oktober 2018 09.30-10.00 uur > Ontvangst met koffie/thee in Hotel Papendal te Arnhem 10.00-12.30 uur > Welkom, terug- en vooruit­ blik GLK door Peter van den Tweel, directeurbestuurder > Presentatie ‘GLK in Beeld’ 12.30-13.30 uur > Lunch 12.30-ca. 16.30 uur > Excursie naar het herstelproject landgoed Duno bij Doorwerth

Overige informatie Hotel Papendal, Papendallaan 3, 6816 VD Arnhem is bereikbaar met openbaar vervoer: lijn 10 vanaf centraal station Arnhem. Komt u met eigen vervoer, dan kunt u parkeren op het terrein van het hotel. Meer informatie ontvangt u hierover in uw bevestigingsbrief. Heeft u vragen over de donateursvergadering, dan kunt u contact opnemen met Lenie Burgers: T (026) 355 25 37 of Anne van den Hul: T (026) 355 25 33, dagelijks bereikbaar van 09.00-12.30 uur.

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Beschutting Waterlelie of Nyphaea, de Koningin onder de waterplanten. Wortelt graag op de bodem van kasteelgrachten, om vervolgens hooghartig te zweven op het stilstaande water.

Zoals de gracht een kasteel beschermde tegen ongewenst bezoek, zo biedt de waterlelie beschutting aan kikkers en vissen. Een glimp van zo’n ontluikende onderwaterwereld ziet u hier, dankzij fotograaf Willem Kolvoort. www.kolvoortonderwaterfoto.nl

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden Eropuit in de zomer Naar de bloeiende heide Gaat u mee met de boswachter voor een bustocht langs de bloeiende heidevelden in het zuiden van de Veluwe? We starten bij NS-station Velp. Na het passeren van kasteel Rosendael rijden we over de Posbank naar Eerbeek. Daar drinken we koffie, bezoeken we de Oliemolen en bekijken we het Huis te Eerbeek. Op de Loenermark vertelt de boswachter over dit heiderijke gebied en bezoeken we de schaapherder. We rijden door naar landgoed Spelderholt, een van de eerste projecten van de voormalige Heidemaatschappij (thans Arcadis), waar we lunchen. Via landgoed Bruggelen en het Orderbos in Apeldoorn vervolgen we naar Hoog Soeren en slingeren we langs heidevelden richting Kootwijk. Via Harskamp, Otterlo en Nationaal Park De Hoge Veluwe eindigen we op ons landgoed Groot Warnsborn waar we afsluiten met een drankje en hapje. De bus brengt ons weer terug naar Velp. Vooraf reserveren. > Zaterdag 18 augustus 09.10-17.00 uur Deelname: € 55 inclusief catering en lunch; donateurs € 49,50 Start- en eindpunt: NS-station Velp Tijdens de bustocht wordt een paar keer in- en uitgestapt en worden (korte) stukken gelopen.

Rolstoelen kunnen niet mee, rollators wel Informatie: Harro Frieling, (055) 355 72 47 of 06 51382111 Reserveren: (026) 355 25 55 of www.glk.nl/evenementen

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie­ overzicht’ naar donateurs@glk.nl

Leven als in de ijzertijd Bent u benieuwd hoe men vroeger in de ijzertijd leefde? Kom het ervaren bij de ijzertijd­boerderij in Wekerom. Samen met gemeente Ede, PRAE, Beleef Lunteren, Museum Oud-Lunteren en Stichting Platform Goudsberg organiseert GLK een leuke middag met activiteiten voor jong en oud. Maak ijzertijdmuziekinstrumenten, proef ijzertijdhapjes, doe mee aan een archeologische speurtocht of wandel mee met de boswachter! > Zaterdag 21 juli 10.30-16.30 uur Gratis deelname Locatie: ijzertijdboerderij aan de Vijfsprongweg, Wekerom/Lunteren Informatie: www.glk.nl/evenementen

Kasteel Ammersoyen Olifantenpolonaise Een groep olifanten heeft de Afrikaanse savanne verruild voor de Veluwe. En een groep Veluwse everzwijnen is naar Afrika verhuisd… Hannafloor de Roos (De Rode Maan) vertelt, speelt en zingt dit grappige verhaal. Kinderen worden uitgenodigd om mee te doen. De voorstelling is geschikt voor kinderen van 5 t/m 10 jaar. Vooraf reserveren. > Woensdag 1 en 8 augustus 13.30-14.15 uur Tickets inclusief entree kasteel: € 12,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 8,75; donateurs en Museumkaarthouders € 4,50 Reserveren: kasteelammersoyen.globalticket.nl Informatie: (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen

Workshop macrofotografie Jeanet Groenewoud van Colors of Nature verzorgt samen met boswachter Fokko Andringa een workshop macrofotografie.

De dag start bij Partyboerderij Vossenberg in Epe. U maakt samen een wandeling door het Wisselse Veen en gaat op zoek naar blauwe knoop, zonnedauw en klokjesgentiaan.

Onderweg wordt er volop gefotografeerd en vertelt de boswachter over de flora en fauna.

U eindigt weer in de Vossenberg. Vooraf reserveren. > Zaterdag 18 augustus 10.00-15.00 uur Deelname: € 125 inclusief koffie/thee en lekkers; donateurs € 120. Startlocatie: de Vossenberg, Centrumweg 17 in Epe Let op: zelf lunch en stevige schoenen meenemen; tele-, macro- of landschapslens is aanbevolen Hannafloor de Roos Informatie: www.colorsofnature.nl www.glk.nl/evenementen

Foto: PRAE

Een leuke middag voor jong en oud in de ijzertijdboerderij

30

Bezoek onze kastelen

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Kasteel Cannenburch Frans Festijn Beleef het heerlijke luie, zwoele Franse gevoel tijdens het eerste weekend van augustus op kasteel Cannenburch in Vaassen! Een uitgebreid programma met onder meer een keuring van Franse Basset hounds (alleen zaterdag), jeu de boules, een lezing over cultuurreizen en workshops linoleum snijden.

Bienvenue! > Zaterdag 4 en zondag 5 augustus 10.00-17.00 uur Entree: € 7,50, kinderen tot 12 jaar gratis Informatie: www.eenfransfestijn.nl www.glk.nl/cannenburch

> Kasteel Hernen Kids Zomerweken Op kasteel Hernen is deze zomer van alles te doen voor kinderen. Met een ‘pratende lamp’ op avontuur door het kasteel, workshops over ridders, prinsessen en draken, zelf dingen maken zoals een springtouw, kaarsen, wafels, tegeltjes. En bezoekjes aan een theatervoorstelling, de molen of het bos. Jij gaat je niet vervelen! > 24 juli t/m 19 augustus (niet op maandag en vrijdag) 13.00-17.00 uur Deelname: € 8,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis, tenzij anders aangegeven Informatie: (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen

Kasteel Doorwerth Een Zacht Geruis In het kader van het kunstproject ‘Een Zacht Geruis’ maakte Erik Odijk de afgelopen maanden een bijzondere muurschildering in kasteel Doorwerth, getiteld ‘Oog in oog’.

Een fascinerend werk waarin het landschap en de woelige kasteelgeschiedenis met elkaar zijn verbonden. Ook in de andere zes opengestelde GLK-kastelen zijn de resultaten van het kunstproject te zien. > 20 april t/m 31 oktober 11.00-17.00 uur Entree: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth

Kasteel Rosendael Agapanthus- en kasteeltuinmarkt Kwekers komen één keer per jaar met hun planten naar Rosendael om de bestaande agapanthuscollectie te versterken. Bij hen kunt u deze bijzondere kuipplant kopen en informatie inwinnen. Op de kasteeltuinmarkt zijn ook weer streekproducten, antiek en topkwaliteit tuingereedschappen te koop.

Mooi te combineren met een bezoek aan kasteel en park. > Zaterdag 21 juli 11.00-17.00 uur Entree markt: € 5 Entree kasteel: € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael

Huis Verwolde De schatten van Verwolde in de Gouden Eeuw vond Chinees porselein zijn weg naar kastelen en buitenplaatsen.

Op huis Verwolde staat de bijzondere collectie Aziatisch en Europees porselein en aardewerk van het huis centraal in twee rondleidingen.

Normaal gesloten vertrekken worden eenmalig geopend. Vooraf reserveren. > Zondag 2 september 14.00-15.30 uur Entree: € 8,50; donateurs en Museumkaarthouders gratis Reserveren: verwolde@glk.nl of (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde Huis Zypendaal Openstelling Sonsbeekmarkt Wanneer de Sonsbeekmarkt in park Zypendaal neerstrijkt, zwaait huis Zypendaal zijn deuren open tegen gereduceerd tarief. De interieurdecoratie van het huis is deels nog achttiende-eeuws. Op de hoofdverdieping kunt u portretten van de familie Brantsen zien, evenals het legendarische ‘Mannetje van de Zyp’. Voor kinderen is er een speurtocht door het huis. > Zondag 1 juli 11.00-17.00 uur Entree: € 5, kinderen 4 t/m 18 jaar € 2; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (026) 364 46 45 (via receptie kasteel Rosendael) www.glk.nl/zypendaal

Frans Festijn op kasteel Cannenburch Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

31

Pronkstuk Waarschijnlijk zo oud als de mensheid is de behoefte om ‘mijn en dijn’ van elkaar te scheiden. Daar waar natuurlijke grenzen zoals een rivier, bos of heuvel ontbreken, is de mens van oudsher geneigd zijn grond­ gebied af te bakenen.

Fotografie: Floor ten Brink

Grenspaal Tot de invoering van het kadaster in 1832 werden in ons land grenzen tussen landgoederen door betrokkenen vastgelegd door erlangs te lopen, een proces-verbaal te maken en de grens te markeren met een pol, kuil, boom of grenspaal.

Ook toen dat feitelijk niet meer nodig was – gegevens werden immers vastgelegd in het register – ging het handmatig markeren met grenspalen op veel plekken nog jarenlang door. Daar waar de witte slagbomen bedoeld waren om doorgangen af te sluiten, maakten deze palen zichtbaar wie er voor

het betreffende landgoed zorgde – en dat mensen daarop konden vertrouwen.

In de eerste jaren van haar bestaan koos ook Geldersch Landschap hiervoor. De in 1929 opgerichte stichting maakte ermee duidelijk welke terreinen waren veiliggesteld. Leuk daarbij is dat er een geheel eigen grenspaal werd ontworpen, voorzien van een ‘wybertje’ met daarin een Gelderse roos. Ditzelfde symbool kent u wellicht van de groene boerderijluiken die eveneens laten zien dat GLK de eigenaar is. Hoewel aangetast door de tand des tijds kunt u op sommige plekken

32

Mooi Gelderland – Zomer 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen

de unieke grenspalen van GLK nog altijd tegenkomen. Ze zijn te vinden op terreinen die vóór de Tweede Wereldoorlog bij ons onder beheer kwamen, zoals de Arnhemse landgoederen Duno, Lichtenbeek, Oorsprong en Zilverberg.

Download de wandelfolder Arnhemse landgoederen via www.glk.nl/wandelen