Mooi Gelderland zomer 2019

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Zomer

2019 Jaargang 16 nummer 2

Natuurherstel Wisselse Veen Reizende dames van Doorwerth Donateursvergadering 2019

Bestemming Gelderland

Bestemming Gelderland

Foto: Rob Schouten

Na ruim een eeuw afwezigheid lijkt het erop dat de wolf is teruggekeerd in Nederland. Op de Veluwe heeft zich niet alleen een wolvin maar ook een mannetjeswolf gevestigd. Het begin van een roedel?

Veel mensen vragen ons hoe wij hierin staan. Is er ruimte voor de wolf, hoe is deze soort te beheren en wat te doen bij schade?

De wolf is een Europees beschermde diersoort, omdat hij hier thuishoort. Op allerlei plekken in de wereld spannen we ons in om bedreigde diersoorten te behouden. Waarom zouden we dat hier niet doen?

Toegegeven, een wolf roept gemengde gevoelens op. Het is een roofdier dat naast prooidieren soms ook schapen of geiten doodt. Maar uit gebieden elders waar de wolf is teruggekeerd, weten we dat de soort ook bijdraagt aan de biodiversiteit. Er is een gezegde: ‘Waar de wolf leeft, groeit het bos’. Herten en reeën gedragen zich anders en blijven weg bij de jonge bomen, waarvan ze anders graag eten.

Over de omgang met de wolf en vergoeding van eventuele schade moeten goede afspraken worden gemaakt. De provincies Gelderland en Overijssel hebben in samenspraak met organisaties zoals GLK hierin het voortouw genomen met een wolvenprotocol.

Op zich is het trouwens best wonderlijk dat de wolf de weg naar de Veluwe heeft gevonden, ondanks alle snelwegen en barrières. De wolf reist niet alleen graag, maar slaagt er ook goed in om in gebieden te leven die door mensen worden beheerd.

De komende weken hebben veel mensen weer vakantie. Voor wie in Gelderland blijft, biedt deze zomereditie van Mooi Gelderland nog wat inspiratie. We wensen u veel vakantie­ plezier toe, op reis of dichtbij huis.

Nummer 2

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Wilde planten (herik) tegen de dijk bij Neerijnen, Ernst Kremers. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

2

10

Reislustige achttiende-eeuwse elite haalde moois van elders naar Gelderse kastelen Volg ons op Facebook

Download de app Landschap en kastelen

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GelderschLandschapKasteelen

Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen

Zomer 2019 4

Mooi & nieuw

6

Wisselse Veen Natuurherstel op zijn best

8

#GLK

9

Vroeger & nu Trekvaart in de Betuwe

10 Gelderse landgoederen op het wereldtoneel

6

Wisselse Veen zeldzame soorten dankzij natuurherstel

13

Locatie GLK Mooi om te fietsen Geldersche kasteelenroute

14 Project onder de loep

Kerncollectie als wegwijzer voor beheer 16 Mooi meegenomen 17

Groot & klein Een hut bouwen op de Kieftskamp

18 De reizende dames van Doorwerth 20 Bijzondere donateur

Henri Elskamp: ‘Kijk eens wat vaker om je heen’ 21 Dank u wel

22 Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia

Met boswachter Sabine Wolters op zoek naar diersporen

24 Ahmed Marcouch: ‘Natuur is de ziel van deze regio’

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

22 Liefde voor het vak

Spannende sporen op de Veluwe 24 Mooi portret

Ahmed Marcouch 26 GLK tot de kern 27 Uitnodiging donateursvergadering 2019 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

Koninklijk geschenk

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

Kastanjedal veiliggesteld Met dank aan een groot aantal extra donaties is het afgelopen winter gelukt om het Kastanjedal op ons landgoed Heerlijkheid Beek klimaatbestendig te maken. Op 15 maart werden donateurs en betrokkenen uitgenodigd voor de feestelijke afsluiting van dit project. Klimaatdeskundige Margot Ribberink en wethouder Annelies Visser (Berg en Dal) luisterden de bijeenkomst op met hun aanwezigheid. Zij namen ook het eerste exemplaar van de speciale editie (90 jaar GLK) van Mooi Gelderland in ontvangst.

Zomeravondwandeling Wilt u een keer wandelen op landgoed Heerlijkheid Beek en genieten van het Kastanjedal met het zeldzame bronnenbos? GLK organiseert een informatieve zomeravondwandeling met de boswachter. > Woensdag 31 juli 19.00-21.00 uur Deelname: € 5, kinderen t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Reserveren: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/heerlijkheidbeek

Pauwenveren voor de commissaris Geheel volgens traditie kreeg de nieuwe commissaris van de Koning van Gelderland, John Berends, op 14 maart witte pauwenveren overhandigd door burgemeester van Ermelo André Baars en Peter van den Tweel, directeur-bestuurder van GLK. Dit ritueel grijpt terug naar de middeleeuwen, toen er op landgoed Staverden al witte pauwen werden gehouden.

De hertogen van Gelre gebruikten de veren op hun helm. De pauwenveren symboliseren nu de band tussen provincie Gelderland en Staverden. www.glk.nl/staverden

4

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Ton Rothengatter

Filmserie Een bos vol verhalen

Luc Enting, bekend van de film Wild op de Veluwe, maakt naar aanleiding van ons negentigjarig bestaan een vierdelige filmserie voor GLK, getiteld Een bos vol verhalen. In filmpjes van ongeveer drie minuten neemt boswachter Sabine Wolters de kijker mee naar enkele bijzondere Gelderse hoogtepunten: • Vogels spotten op landgoed Waardenburg en Neerijnen • Coulisselandschap in de Achterhoek • De bloeiende heide • Wild spotten op de Veluwe De serie is te zien via www.glk.nl/ bosvolverhalen en op ons YouTubekanaal Geldersch Landschap Kasteelen. De eerste twee afleveringen kunt u al bekijken, de andere twee worden later dit jaar opgenomen.

Een bijzonder jaar Jaarverslag 2018

KOSTEN Wervingskosten: 508.600 (2,7%) Voorlichting & educatie: 1.101.300 (5,9%) Beheer & administratie: 1.373.800 (7,4%) Behoud & beheer bezittingen: 15.616.700 (84%)

Totaal: 18.600.400

Colofon Geldersch Landschap & Kasteelen (www.glk.nl) • Coördinatie: Ine Haanappel, Ine Sanders • Teksten: René Bremer, Thijs Menting • Infographics: Jennie Burgers • Vormgeving: Harald Slaterus • Fotografie: Rob Schouten, Nico van Haastrecht, Ronald Oost, Rob Voss, Shutterstock, GLK • Drukwerk: MailTraffic, gedrukt op FSC-gecertificeerd papier

Een bijzonder jaar In allerlei opzichten was 2018 voor GLK een bijzonder jaar. De januaristormen en de lange periode van warmte en droogte hadden invloed op onze planning en werkzaamheden. Deze calamiteiten en enkele personele tegenslagen hebben we goed opgevangen. Ik wil onze mensen daarvoor graag complimenteren.

Ondanks de genoemde omstandigheden hebben we ook een aantal mooie projecten gerealiseerd.

Op landgoed Mariëndaal knapten we de eendenvijver op en herstelden we het zigzag-pad.

Het Bronnenbos van de Heerlijkheid Beek maakten we klimaatbestendig. We haalden geschilderde portretten van vroegere bewoners terug naar onze kastelen Cannenburch en Biljoen. Op het herstelde landgoed Duno onthulden we een bank: het Panorama Cornielje. En we maakten een start met het creëren van ontmoetingspunten in onze zeven opengestelde kastelen, voor mensen die in contact komen met GLK. Tevreden zijn we ook over enkele andere zaken. Zoals de verwerving van nog eens zeventien hectare in het Wisselse Veen; ook daar gaan we topnatuur realiseren. In Winterswijk konden we dankzij een mecenas het bedreigde bosgebied Driemark aankopen. Met de gemeente Apeldoorn kwamen we een continuering van de erfpacht van de Loenermark en het Orderbos overeen. En samen met andere Gelderse organisaties schreven we in aanloop naar de provinciale verkiezingen een manifest om het vele groen in onze provincie te behouden.

De basis voor dit alles is een organisatie die haar zaken op orde heeft. In het verslagjaar zijn onze ICT-systemen doorontwikkeld, heeft het keurmerk CBF ons werk getoetst en hebben we invulling gegeven aan de wet op de privacy. Met een klein negatief resultaat eindigden we het jaar iets beter dan verwacht. Er is geen reden om iets terug te nemen van de ambitie om onze natuurgebieden en gebouwen een kwaliteitsimpuls te geven.

Daarbij wachten ons enkele grote uitdagingen. Neem de afronding van het Gelders Natuurnetwerk, de verduurzaming van de landbouw, maar ook de teruglopende ondersteuning door de overheid die tot een spanningsveld kan leiden voor wat betreft de keuzes die we moeten maken.

We willen graag de balans bewaren waarbij er ruimte is voor ecologie, economie en erfgoed. Ons bosbeheer roept lokaal soms vragen op, met een toenemende rol voor social media. Maar kwaliteit staat nog altijd voorop en het behoud van natuur en cultuur blijft onze missie. Hoe groter onze achterban, hoe beter dat zal lukken. Daarom gaan we kijken of we ons draagvlak de komende jaren verder kunnen vergroten. Uw steun is meer dan ooit welkom.

Foto: Rein de Jong

ers

Magische poorten naar de natuur Wie een van onze kastelen bezoekt, stapt als het ware door een magische poort.

Je bevindt je ineens in een andere wereld. De wereld van onze voorouders, soms wel zeven eeuwen geleden. Hoe was het om ridder te zijn, een rijke gravin of een huisknecht? Je vergeet het heden en dompelt je onder in het verleden.

Maar net zo goed als naar het verleden is een kasteel ook een poort naar het heden.

Want direct buiten de kasteelmuren wachten uitgestrekte bossen, glooiende heidevelden en groene rivierduinen. Deze fascinerende leefgebieden van edelherten, wilde zwijnen en ijsvogels nodigen je nodigen uit om de natuur te beleven.

Die unieke eigenschap van poort naar heden en verleden willen we beter benutten.

Behalve als museum en evenementenlocatie gaan we daarom de kastelen de komende jaren ook inrichten als ontmoetingsplek. Als inspirerend vertrekpunt voor een wandeling of fietstocht naar onze fantastische natuurgebieden op de Veluwe, in het Rivierenland of in de Achterhoek.

Op kasteel Doorwerth en in huis Zypendaal zijn we hier in 2018 mee begonnen. In een gastvrije ambiance wordt u hier persoonlijk verwelkomd en ontvangt u informatie over de mogelijkheden voor uitstapjes in de omgeving. Dit krijgt een vervolg op onze andere opengestelde kastelen. We kunnen niet wachten u te mogen ontvangen. Stapt u ook door de magische poorten van onze kastelen? www.glk.nl/kastelen

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Het complete jaarverslag en de jaarrekening vindt u op jaarverslag2018.glk.nl

GLK kijkt terug op een bijzonder jaar, met hoogteen dieptepunten. De januaristormen en de extreem droge zomer kostten de organisatie hoofdbrekens.

Maar daar stonden veel mooie projecten en werk­zaamheden tegenover. In het bij deze Mooi Gelderland gevoegde publieksjaarverslag krijgt u een overzicht van de hoogtepunten en de belang­ rijkste feiten en cijfers. De complete versie met uitgebreide informatie in woord en beeld en de volledige jaarrekening vindt u op internet: jaarverslag2018.glk.nl.

‘Kamerscherm’ terug op Rosendael Het prachtige kamerscherm dat de eigenaren van kasteel Rosendael, Jan en Janne Margriete van Arnhem, in 1692 cadeau kregen van koning-stadhouder Willem III en koningin Mary Stuart is weer virtueel op Rosendael te zien. Het origineel bevindt zich op Paleis Het Loo, waar de klimatologische omstandigheden voor conservering beter zijn. Wat u in het kasteel ziet, is een korte animatiefilm met het achterliggende verhaal, op een scherm van bijna drie meter hoog. Zie ook pagina 32. www.glk.nl/rosendael

GLK adopteert Van Heemstrabank Al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw vormt de Van Heemstrabank een mooi uitkijkpunt voor wandelaars op het Arnhemse landgoed Klarenbeek. De bank is een eerbetoon aan S. baron van Heemstra, voormalig commissaris van de Koningin in Gelderland en medeoprichter van GLK. In overleg met gemeente Arnhem besloot GLK de bank te ‘adopteren’.

Na een opknapbeurt werd de overdracht op 28 maart officieel bekrachtigd in aanwezigheid van burgemeester van Arnhem Ahmed Marcouch en een aantal nazaten van baron van Heemstra.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

5

Wisselse Veen

Natuurherstel Het Wisselse Veen bij Tongeren is een prachtvoorbeeld van klimaat­ bestendige natuurontwikkeling en (grond)waterbeheer. Met als positieve gevolgen: een grote biodiversiteit en de terugkeer van zeldzame soorten.

GLK-ecoloog Wim Geraedts vertelt over de spectaculaire ontwikkeling die dit terrein de afgelopen 25 jaar doormaakte én over de uitkomsten van het recente bodemonderzoek.

Tekst: Karlijn van Onzenoort

6

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Michel Geven

op zijn best

“Kijk,” wijst Geraedts, “daar zit er eentje.” Een prachtige zilveren maan doet zich tegoed aan de nectar van een blauwe knoop en lijkt zich niet te storen aan onze aanwezigheid.

We lopen voor deze ene keer dwars door het gebied. Met de laarzen aan, want zijn voorspelling klopte precies: ondanks het warme weer lopen we te soppen op het kletsnatte, verende veenkussen.

Perfecte omstandigheden Dat was 25 jaar geleden wel anders. Toen stond het terrein vol maïsplanten. “In 1993 zijn we hier begonnen met natuurherstel”, aldus Geraedts. “We hebben de fosfaatrijke landbouwgrond afgegraven en de talloze sloten dichtgeschoven. Kortom, de perfecte omstandigheden gecreëerd voor plantensoorten die van schrale en natte omstandigheden houden.”

Foto: BuitenGewoon

Hoog grondwater Ze kwamen al gauw: kleine zegge, Spaanse ruiter, beenbreek en “andere leuke soorten”.

Intussen is ook het grondwater op de overgang naar de Tongerense Heide flink gestegen: van drie meter onder het maaiveld in 1993 tot min vijftig centimeter nu. “Dit is een mooie stijghoogte die we nodig hebben voor de verschillende vegetaties, zoals blauwgrasland en hoogveen. Bovendien zorgt deze hoge grondwaterstand ervoor dat de gevolgen van klimaatwisselingen in dit gebied steeds meer worden afgevlakt.”

De zilveren maan, een dagvlinder uit de parelmoerfamilie, is tegenwoordig weer aanwezig in het veengebied

Foto: Ruud Knol

Historisch onderzoek Even verderop wijst hij op een kale jonker die in bloei staat. We steken een slootje over en vervolgen onze route. Een hoge grondwaterstand, een grote biodiversiteit en de terugkeer van zeldzame soorten – wat wil je nog meer? “We wilden nog graag onderzoek laten doen naar de historische bodemvorming”, bekent Geraedts. “Want als je weet hoe het veen is ontstaan en zich heeft ontwikkeld, kun je de omstandigheden verder optimaliseren.”

Zeldzame soorten als beenbreek kwamen al snel na het verschralen van de grond tevoorschijn

Kale jonker

Klimaatbestendige terreininrichting Deze uitkomsten komen binnenkort al van pas, want onlangs kreeg GLK er bijna twintig hectare grond in het Wisselse Veen in beheer bij. “Ook hier gaan we werken aan herstel van het veengebied.” We zijn aan het eind van onze wandeling gekomen, een mooi moment voor een terugblik. “De ingrepen van toen passen perfect bij de klimaatmaatregelen van nu. Toen ging het ons vooral om het bevorderen van de biodiversiteit, nu is deze natuurontwikkeling een mooi staaltje van klimaatbestendige terreininrichting die helemaal past in deze tijd. Daar zijn we supertrots op!”

Grenzen bekend Het bodemonderzoek bracht de eeuwenoude geschiedenis van het veengebied naar boven. “We hebben nu een beeld van de oorspronkelijke omvang van het veengebied en kennen de grenzen ervan. Daardoor weten we dat onze inspanningen binnen het oorspronkelijke veengebied de meeste kans van slagen hebben. En dat we wat meer zullen moeten doen om ook daarbuiten de natuur te kunnen herstellen.”

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

7

#GLK

Social media wall

MTB Zuid Veluwe

Met zeven mannen/vrouwen en twee kinderen (ja ze worden al jong opgeleid voor routebouw) hard gewerkt aan de nieuwe MTB-trail Renkum/Oosterbeek op De Hoog Oorsprong bij Oosterbeek.

De trail is bijna klaar. Klein stukkie nog, de palen erin en dan rijden maar! Ook erg leuk dat Marinka Mulder, wethouder sport van de gemeente Renkum, een ochtend heeft mee geklust. Volgens mij heeft ze nog nooit zo veel complimenten mogen ontvangen in zo’n kort tijdsbestek.

Benno Zwanenburg: Nieuwe route? Nog niets van gehoord en gezien terwijl ik hier erg vaak fiets... Waar is dit traject dan?

Liesbeth Albers: Bedankt voor de mooie trail. Net gereden!

Geldersestreken Kasteel Cannenburch is zeker het bezoeken waard als je het ons vraagt! Niet alleen het kasteel is te bezichtigen, maar ook het prachtige oude parkbos! Wandel of fiets heerlijk langs weilanden en vijvers.

Foto: Kees Balder marit_van_koolwijk: @keesbalder prachtig! keesbalder: @geldersestreken heel erg bedankt voor het delen van mijn foto, blij mee.

8

foto_vet_gaaf Ruïne Batenburg waar de witte ganzen “wonen”. #glk #batenburg #gemeentewijchen#geldersestreken #buiten_gewoongld #naturelover #regioarnhemnijmegen #ig_birds #hollandopznmooist #mfvnl #birdphotography#natureofinstagram

@mulder_a Eerste maaibeurt weer uitgevoerd, het ziet er meteen weer wat verzorgder uit . #lente #voorjaar #landgoed #glk #schaffelaar – bij Kasteel Schaffelaar

Geldersch Landschap & Kasteelen

gelderschlandschapkasteelen Herkenbaar #glk aan de #luiken met de #roos. In dit geval een #boerderij op #landgoed de #Kieftskamp bij #Vorden. #gelderschlandschapkasteelen #gelderschlandschap#gelderslandschap #achterhoek#jedoethetindeachterhoek POEL WILBRINKBOS - Deze poel is in september speciaal voor de kamsala­ man­der gegraven. Toen collega’s vorige week vrijdag gingen kijken, troffen ze de poel vol water aan en met het eerste leven er al in! Van kikkerdril tot sporen van reeën die de poel waarschijnlijk gebruiken om uit te drinken.

Annelies Bensink-Sijlmans: Prachtig om te zien, dus niet voor niets gegraven.

Gerrie Steeg Van: Daar word je dan toch blij van!

Paul Milo: Hoe kan het water daarin blijven staan?

Jan van der Snee: Doorgaans dankzij een waterdichte leemonderlaag.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

@hetbanket Een bont gezelschap... #hernen #banket #themafeest #geschiedenis #middeleeuwen #kasteel #kasteelfeesten #reenactment #bruiloft #gelderland #glk #etenendrinken

Vroeger & nu

1694

Gravure van Evert Maaskamp, collectie Nederlands Openluchtmuseum

Trekvaart in de Betuwe In de achttiende eeuw was de trekvaart de meest

2019

comfortabele manier van reizen. In de Nederlandse delta bestond een uitgebreid netwerk van trekvaarten met een betrouwbare dienstregeling en vaste prijzen. Tekst: Thijs Menting

Traject bij Culemborg Als onderdeel van een verbinding tussen Amsterdam en de Zuidelijke Nederlanden werd aan het eind van de zeventiende eeuw ook een traject aangelegd tussen Culemborg en Zaltbommel. De vaart was zo’n tien meter breed en werd geflankeerd door een jaagpad met ruimte voor een man en paard om de schuit voort te trekken.

Gedeeltes van het tracé zijn nog steeds intact, bijvoorbeeld langs ons natuurgebied Regulieren ten zuiden van Culemborg. Sporen zijn eveneens zichtbaar op landgoed Waardenburg en Neerijnen waar de vaart bijna de Waal raakt. Een dam voorkomt hier dat een overstroming van de rivier het peil van de trekvaart beïnvloedt.

Staande aan de Bisschopsgraaf ten noorden van de Regulieren is het moeilijk voor te stellen dat hier sprake is van een vroegere verkeersader. Er is nu amper bedrijvigheid te bekennen.

Foto: Ton Rothengatter

In tegenstelling tot een hobbelende koets gleed een trekschuit in de regel rustig over het water. De trekvaart was een belangrijke motor achter de groei van de Hollandse economie. Toen in de negentiende eeuw de trein opkwam, raakte het reizen per trekschuit uit de gratie.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

9

Gelderse landgoederen op het

wereldton Eeuwen geleden zag je op Gelderse kastelen al volop buitenlandse invloeden. De achttiende-eeuwse elite had belangrijke internationale contacten en reisde veel. De kasteelheren waren bekend met de heersende modes en omringden zich thuis graag met moois van elders. Want wat van ver komt... Tekst: Hans van den Bos

10

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Op landgoederen en in kastelen verschenen exotische, ‘nooit eerder vertoonde zaken’ zoals een tuin met waterpartij, boom- of beeldengroep, hekwerk, grafmonument, kroonluchter, bijzonder tapijt of meubelstuk.

Zo gaven de eigenaren er blijk van te weten wat er internationaal te koop was én dat ze zich al dit fraais konden permitteren.

Ontwerpers uit buurlanden “Gelderse landgoederen telden mee op het wereldtoneel”, stelt Jeanine Perryck, team­ leider Musea & collecties van GLK. “Op al onze kastelen is wel iets bijzonders aan te wijzen

Daniël Marot Aan het eind van de zeventiende eeuw was vooral het Franse hofleven een grote inspiratiebron. Architect en graveur Jean Marot was aan het hof verbonden. Zijn zoon Daniël moest als calvinist in 1685 Frankrijk ontvluchten. Hij was een van de 70.000 hugenoten die zich in het tolerante Nederland vestigden.

In de voetsporen van zijn vader ontwikkelde Daniël zich hier tot toonaangevend vormgever van tuinen, parken, meubels, interieurs – van ongeveer alles. Hij bracht de late hofstijl van Lodewijk XIV naar ons land; zijn werk viel hier

neel

Stucdecoraties in kasteel Biljoen naar prenten van Giovanni Battista Piranesi uit Rome

Foto: Nico van Haastrecht

Vanaf 1772 voegde de vermaarde Franse architect Daniël Marot elementen toe aan de tuin van Rosendael zoals een schelpengalerij, de Bedriegertjes, een cascade met beelden van stroomgoden en de theekoepel.

Foto: Gelders Archief

Foto: Nico van Haastrecht

wat getuigt van de internationale smaak van de toenmalige eigenaar. En dat geldt zeker voor kasteel en landgoed Biljoen. De kasteelheren kenden dankzij goede relaties de centra van cultuur en maakten gebruik van de beste ontwerpers in binnen- en buitenland.

Die werden vooral ingeschakeld ter verfraaiing van tuinen en parken.”

Waar kwamen die vormgevers vandaan?

Volgens Perryck vooral uit de omgeving van vorstenhoven, adellijke families en steden in Frankrijk en de vorstendommen die in de negentiende eeuw in Duitsland zijn opgegaan.

“Het waren doorgaans beroemde kunstenaars, van wie de namen werden vastgelegd in contracten en ontwerpen. De ambachtslieden die het ontwerp feitelijk realiseerden, kwamen vaak hier uit de directe omgeving. Meestal bleven zij anoniem, hoe kundig ze ook waren.”

zeer in de smaak. Talrijke ontwerpen van zijn hand zijn nog steeds te bewonderen. De bekendste zijn de Trêveszaal en Paleis Kneuterdijk in Den Haag en de tuinen van Paleis Het Loo en kasteel Rosendael. Daniël Marot werkte voor Willem III en enkelen van diens vertrouwelingen, zoals Jan en Janne Margriete van Arnhem op Rosendael en Joost van Keppel op De Voorst.

Vanaf 1772 voegde de vermaarde Franse architect Daniël Marot elementen toe aan de tuin van Rosendael zoals een schelpengalerij, de Bedriegertjes, een cascade met beelden van stroomgoden en de theekoepel.

Marot was zo productief dat hij wel moest samenwerken met ‘lokale’ uitvoerders; in het geval van Rosendael met de Amsterdamse beeldhouwer Jan van Logteren.

Napels zien, dan sterven Het was vooral de elite die reisde langs belangrijke hoven, en dat nam toe naarmate er langere perioden van vrede waren. De blik van de elite verbreedde zich, waardoor nieuwe Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

invloeden zich vlotter verspreidden. Dit was ook de tijd van de grand tour: de uitgebreide reis langs steden als Parijs, Florence, Napels en vooral Rome, die voor jonge mannen uit de betere kringen als verplicht onderdeel van hun vorming werd gezien. Die reizen maakten indruk: ‘Eerst Napels zien, dan sterven.’

(Goethe 1815) De ervaringen van de reizigers werkten door in de inrichting van hun huis en tuin. Want wat was er mooier dan een klassieke Italiaanse kamer, een hoge fontein, of je eigen Klein Zwitserland? Buitenlandse invloeden hielden niet alleen mooie herinneringen levend, maar ze stonden bovendien voor: ‘Kijk mij eens, hoe ver ben ik wel niet geweest…’

Om die redenen kwam het reliëfrijke land­ goed Duno bij Doorwerth aan zijn natuurlijk ogende, maar nagebouwde waterpartijen met ‘rotsen’. Omstreeks 1870 vervaardigde de Utrechtse firma Moerkoert er rotsen uit cement en kippengaas, het zogenaamde cementrustiek. Daar kwam geen Zwitserse kei of steenhouwer aan te pas.

11

Foto: Gelders Archief

Tapijten met het wapen van Van Spaen, vervaardigd in Antwerpen en gerestaureerd in Mechelen

Veel Gelderse specialisten Voor de conservering en het herstel van haar omvangrijke cultuurbezit werkt GLK nog altijd met specialisten. Perryck: “Bij voorkeur zoeken we ze in de directe omgeving.

Gelukkig is in Gelderland veel deskundigheid beschikbaar; we zijn daardoor minder geneigd de grens over te gaan. Maar soms kunnen we niet anders. Zo gingen wij voor Biljoen op zoek naar de beste tapijten­ restaurator. We kwamen uit bij Koninklijke Manufactuur de Wit in het Belgische Mechelen. Het is een van de weinige plekken waar tapijten van dergelijke omvang gerestaureerd worden. Het atelier heeft klanten uit de hele wereld.”

Ze beschrijft haar bezoek aan Mechelen: “In een zaal zaten medewerkers op een rij geconcentreerd te werken aan een reus­ achtige rol tapijt. Ik vond het prachtig om te zien hoe deze mensen zich in dienst stellen van hun ambacht. De tijd leek er stil te staan.

En het resultaat is spectaculair.”

Parkontwerp landgoed Biljoen, Johann Georg Michael, 1784

Duitse ontwerpersdynastie Vanuit het vorstendom Waldeck kwam onder meer de tuinontwerper Johann Georg Michael onze kant op. Vanaf 1784 introduceer­de hij in het park van Biljoen de landschapsstijl: met slingerende vijver en eiland, gebogen lanen en her en der boom­ groepen. Zo had de wandelaar telkens wisselende uitzichten. Later volgden Doorwerth en Staverden.

Na Michael kwamen nog andere Duitse tuinarchitecten in Gelderland werken, onder wie Johan Philip Posth, die op Verwolde aan de slag ging. Prins Frederik van Oranje-Nassau haalde in 1854 Carl Eduard Adolf Petzold, uit Silezië, naar Wassenaar om zijn landgoederen te laten aanpassen aan de nieuwste inzichten.

Dit was het begin van een vruchtbare carrière in Nederland. Petzold maakte tientallen ontwerpen voor tuinen en landgoederen, waaronder Zypendaal.

Ook voor het verfraaien van interieurs kwamen ontwerpers en kunstwerken soms van ver. Zo liet Johan Frederik Willem baron van Spaen op kasteel Biljoen in de fameuze zaal wanddecoraties in stuc aanbrengen naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, van wie hij in Rome prenten kocht. Een aantal spectaculaire, wandvullende tapijten was afkomstig uit Antwerpen.

12

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Voor conservering en herstel van het bezit schakelt GLK altijd specialisten in, zoals voor de cementrustiek in het Cascadedal op landgoed Duno

Locatie GLK

Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie­ woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel.

Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Mooi om te fietsen

Geldersche kasteelenroute Er ligt een geweldig netwerk van fietsroutes door Nederland.

Dit zogenaamde Fietsnetwerk is uitstekend bewegwijzerd en voert over autoluwe wegen en door schilderachtig landschap.

GLK maakte dankbaar gebruik van deze infrastructuur bij het samenstellen van de nieuwe Geldersche kasteelenroute.

Tekst: Thijs Menting

Foto: Ton Rothengatter

De route is geen dagtocht geworden; daarvoor liggen de zeven opengestelde kastelen van GLK te ver uit elkaar. Een respectabele 339 kilometer bedraagt de volledige afstand, van het zuidwestelijke puntje van Gelderland, langs alle grote rivieren

U fietst op uw gemak langs indrukwekkende, opengestelde kastelen zoals kasteel Hernen

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

tot aan de grens met Overijssel. U fietst langs onze kastelen Ammersoyen (Ammerzoden) en Hernen in het Rivierengebied, Zypendaal (Arnhem), Doorwerth, Rosendael (Rozendaal) en Cannenburch (Vaassen) op de Veluwe en Verwolde (Laren) in de Achterhoek. Gelukkig is er geen reden tot haast. Onderweg nodigen de kastelen zelf, maar ook de natuurgebieden en kleinschalige horecagelegenheden uit om het rustig aan te doen.

Op www.glk.nl/routes (Gelderse kasteelenroute) kunt u de fietsroute alvast bekijken. Om hem te fietsen, kunt u het beste de gratis app Fietsnetwerk downloaden op uw smartphone via www.fietsrouteapp.nl.

13

Project onder de loep

Alpenwatersalamander

Kerncollectie als wegwijzer voor beheer Bijna negen miljoen gegevens zitten er in de databank van GLK. Van brandnetels tot orchideeën, van bosmuis tot wild zwijn. Maar ook cultuurhistorische elementen zoals grafheuvels en raatakkers of Celtic fields zijn erin opgenomen. Deze gegevens helpen om keuzes te maken in het beheer. Maar hoe werkt dat? Vijf vragen hierover aan Renske Terhürne, senior beleidsmedewerker landschap. Tekst: Karlijn van Onzenoort Hoe komen we aan al die gegevens?

“De waarnemingen zijn afkomstig van onze eigen vrijwilligers en van onderzoekers die we daarvoor inschakelen. Daarnaast voegen we regelmatig gegevens toe van landelijke sites, zoals van waarneming.nl of van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Die data worden gefilterd, zodat we alleen informatie over onze eigen terreinen en hun directe omgeving overhouden.”

Hoe leggen we de waarnemingen vast?

“In elk geval op een eenduidige manier, gekoppeld aan een tijd en een locatie.

Daarnaast geven we ook een waardering mee, variërend van internationaal belangrijk tot lokaal belangrijk. Want niet alles is even 14

bijzonder; een vliegend hert is bijvoorbeeld zeldzamer dan een mestkever. De soorten die internationaal, nationaal en provinciaal van belang zijn, vormen samen de kerncollectie.”

Omvat de kerncollectie alleen flora en fauna?

“Nee, alles met een bijzondere waarde wordt erin opgenomen. Voor cultuurhistorische of landschappelijke elementen gebruiken we algemeen geaccepteerde criteria om te bepalen of ze uniek zijn of niet. Als die criteria ontbreken, maken we gebruik van de beoordeling door externe deskundigen.

Juist het feit dat we de gegevens van alle terreinwaarden in één systeem samen­brengen, maakt onze databank uniek in Nederland.”

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Wat betekent de kerncollectie voor het dagelijks beheer?

“De kerncollectie geeft meer inzicht aan onze beheerders. Zij hebben de internationale en nationale soorten in hun terreinen wel op het netvlies, maar soorten van provinciaal of regionaal belang niet altijd. Toen we bijvoorbeeld op landgoed De Voorst bij het waarderen van vleermuizen hulp kregen van de Zoogdiervereniging, bleek er in de ijskelder een populatie overwinterende franjestaarten te zitten die een sleutelrol vervult in die regio.

Zoiets geeft de beheerder extra motivatie om daar goed voor te zorgen.”

Hoe vertaalt de kerncollectie zich naar beheervisies?

“De gegevens vormen de leidraad voor het opstellen van nieuwe beheervisies. Hiermee bepalen we de doelstelling voor een terrein en de beheermaatregelen die daarbij horen.

Dat is een continu proces. Want met nieuwe waarnemingen kunnen we in de gaten houden wat de effecten zijn van ons beheer.

Zo helpt dit systeem om de ontwikkelingen te monitoren en eventueel bij te sturen.”

Pareltjes uit onze kerncollectie Alpenwatersalamander Kleurrijke salamander. Houdt van helder, niet te snel stromend water. Hij overwintert op het land onder stenen, hout en in nietbewoonde holen van knaagdieren. Vindplaatsen: o.a. zuidzijde Gelderland, Veluwe Iepenpage Dagvlinder met een zeer verborgen leefwijze. Houdt zich het liefst op rondom hoge boomtoppen van diverse soorten iepen en komt zelden naar beneden. Vindplaatsen: o.a. Gossink, noordoostelijk van Winterswijk

Foto: Eline de Jong

Beekoeverlibel Komt vooral voor aan kleine, langzaam stromende kwelbeken, meestal in heidegebieden. De beekjes en omgeving hebben nauwelijks tot geen vegetatie, zodat zijn leefomgeving de hele dag in de zon ligt. Vindplaatsen: o.a. Korte Broek, Staverden, Achterhoek

Beekoeverlibel

Vetblad

Vetblad Vleesetende plant met paarse bloemen. Scheidt via de bladeren een zoete, kleverige stof af die insecten lokt.

Vindplaatsen: o.a. De Haar, Staverden Heidekartelblad Giftige, half-parasitaire plant die voedingstoffen van onder andere grassen gebruikt. Mieren zorgen voor de verspreiding van de zaden. Vindplaatsen: o.a. Borkense Baan, Wittebrink, Lindense Laak, Staverden, Pollense Veen Heidekartelblad

Droogdal Eerbeekse beek Grootste van NoordwestEuropa, dat begint op de Loener­ mark. Het Huis te Eerbeek staat onder aan het dal op de waaier van weggespoelde modder tijdens dooiperioden in de laatste ijstijd.

Wekeromse Zand Grootste Celtic-fieldcomplex van de Veluwe. Zichtbare restant van een akkercomplex dat in gebruik was van ca. 1100 v. Chr. tot ca. 200 na Chr. Huis te Eerbeek

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

15

Mooi meegenomen

Natuurreis: Grenzeloze Veluwe-Noord

Touwtrekken om kasteel Hernen

Aan het eind van de zestiende en begin van de zeventiende eeuw twistten de families Van Wijhe, Van den Bongard, Van Reede en Van Rechteren langdurig over het bezit van kasteel Hernen. Welke familie uiteindelijk het nakijken had en wie als winnaar uit de strijd kwam, leest u in Touwtrekken om kasteel Hernen.

Aan het eind van de zomer kunt u deelnemen aan een vijfdaagse natuurreis door het noordelijk deel van de Veluwe. De reis wordt aangeboden door SNP Natuurreizen in samenwerking met Staatsbos­beheer, Natuurmonumenten, Kroondomein Het Loo en GLK. U komt op de mooiste plekjes en wordt ondergedompeld in de natuur. Na afloop komt u met bijzondere verhalen thuis!

• Startdatum 9 september 2019 • Begeleiding door boswachters • Verblijf in 2 hotels op de Veluwe • Vrijwel alle kosten inbegrepen • Gegarandeerd vertrek Prijs per persoon: vanaf € 770 U boekt deze reis online via www.snp.nl/grenzelozeveluwe-noord

Touwtrekken om kasteel Hernen Geertrudis van Dijk en Hans van Wijhe Uitgave van Vrienden van de Wijenburg www.vriendenvandewijenburg.nl Prijs: € 20 exclusief verzendkosten Bestellen: info@vriendenvandewijenburg.nl Als donateur van GLK ontvangt u bij bestelling het boekje Het geheim van de Wijenburg er gratis bij!

Heeft u deze reis geboekt? Stuur dan een e-mail naar GLK. Want als donateur krijgt u een extraatje, namelijk de Veluwe natuurgids van Crossbill Guides!

MOOI MEEGENOMEN

MOOI MEEGENOMEN

Mail uw gegevens naar

Gratis extra boekje bij bestelling van

tijdschrift@glk.nl en vermeld ‘gratis

Touwtrekken om kasteel Hernen

Veluwegids’

16

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Maaike Kuyvenhoven – Fotografie: Rob Schouten

Een hut bouwen op de

Kieftskamp Marieke Jonker uit Dinxperlo: “Onze zoon Lars is door zijn opa en oma voor zijn verjaardag SuperSpeurder van GLK gemaakt. Mijn schoonmoeder had me al toevertrouwd dat ze iets zouden geven ‘wat Lars nog heel lang kan doen, en waar jullie ook iets aan hebben’. Ik had geen idee waar ze op doelde. Dit dus: met elkaar leuke dingen doen in de natuur!”

Hans Jonker: “Kom maar, Sam. De tak die je daar hebt, kan hier mooi aan de voorkant.”

Zoon Lars (7): “Papa, kom even! Hier liggen supermooie takken.”

Hans: “Ja, schitterend. Sam, kom jij ook helpen?’

Lars, een flinke tak voor zich uit richtend: “Kijk, een mitrailleur!”

Hans: “Kom maar op met die grote stokken.”

Lars: “We moeten er straks wel in kunnen, pap, in de hut.”

Zoon Sam (3): “Ja, deze tak kan aan de voorkant.”

Marieke: “Dit is toch enig? Nu is het zomer en maken we een hut, maar in het speurdersboekje staan ook leuke dingen voor de andere seizoenen. Bijvoorbeeld ‘Een kerstengel maken in de sneeuw’. Gaan liggen, armen en benen strekken en dan: opendicht, open-dicht. Simpel, maar zo leuk!”

Lars: “Ik vertelde in de klas dat ik dit had gekregen en mijn juf vond het een heel mooi cadeau!”

Marieke: “Er kwam zelfs een moeder naar me toe die vroeg waar dat leuke cadeau vandaan kwam. Nou, van GLK dus! Jongens, zullen we nog gaan slootje springen? Dat kun je hier op de Kieftskamp ook heel goed doen.”

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen SuperSpeurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein)kinderen hiervoor aanmelden?

Ga naar www.glk.nl/superspeurder.

Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt het boekje 50x speuren en spelen. En krijgt een uitnodiging voor de geweldige SuperSpeurdersdag, dit jaar op zondag 13 oktober in park Rosendael.

17

Een met zes paarden bespannen koets ratelt over de toegangsweg naar Berlijn.

Achter de bezwete ruggen van koetsier

Charlotte Sophie gravin van Aldenburg, vrouwe van Doorwerth 1738 - 1739 en 1779 - 1800 Origineel: Heimatmuseum Varel, Duitsland

en knecht staan kisten en koffers hoog opgestapeld op het dak. Het is 7 juli 1750, de middag breekt net aan...

Tekst: Kees Jansen

De reizende dames van Doorwerth 18

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

In de koets bevindt zich een vrouw. Excuus: een dame. Het is gravin Bentinck, geboren in 1715 als Charlotte Sophie gravin von Aldenburg. Ze is met een gezelschapsdame en een hofmeester op weg van haar landgoed Kniphausen in Oost-Friesland naar Frederik de Grote, koning in Oost-Pruisen. Het is een lange tocht, maar dat is Charlotte Sophie niet vreemd. Ze is in haar leven zo vaak op reis.

Bijvoorbeeld naar haar andere bezittingen Varel of kasteel Doorwerth, of naar een koningshuis ergens in Europa.

Strijd om erfdeel De gravin heeft het reizen niet van een vreemde, want twee generaties eerder was haar grootmoeder Charlotte Amélie de la Trémoille (1652-1732) ook al geregeld op pad.

Dat had een specifieke reden: zij voerde een lange strijd om het erfdeel van haar kind Anton. Direct nadat haar man was overleden, terwijl ze in verwachting was, eisten de twee voogden van het nog ongeboren kind de erfenis op. Een deel van haar bezittingen lieten ze in beslag nemen. De Deense koning (Varel ligt dan op Deens grondgebied) besloot tot bewaring van het betwiste goed. Charlotte Amélie ondernam daarop verschillende trips naar het Deense koningshuis om een regeling te treffen en bezittingen voor haar zoon veilig te stellen, maar tevergeefs. Ze moest uiteindelijk zelfs haar tafelzilver en juwelen verkopen om in haar levensonderhoud te kunnen voorzien.

In 1684 verhuisde ze samen met zoon Anton naar Doorwerth, het kasteel dat haar als huwelijksgeschenk ten deel was gevallen. Ze gaf haar strijd niet op. In 1708 lukte het dan eindelijk om een goede regeling voor haar inmiddels 27-jarige zoon te treffen.

Reislustige kleindochter Als reizende dame treedt Charlotte Sophie, opgegroeid in Varel, in de voetsporen van haar grootmoeder die ze regelmatig op kasteel Doorwerth bezoekt. De kleindochter is een kleurrijke, impulsieve en vrijgevochten

Over het leven van Charlotte Sophie Bentinck is veel bekend, dankzij de ruim 25.000 brieven die zij heeft nagelaten

vrouw. Op haar zeventiende wordt ze uitgehuwelijkt aan Willem Bentinck, met wie ze twee zonen krijgt. Ze schenkt ook het leven aan twee buitenechtelijke kinderen.

Na haar scheiding van Bentinck verliest ze het contact met haar wettige kinderen. Ze reist regelmatig naar verschillende Europese hoven en zoekt in Zwitserland de filosoof en vrijdenker Voltaire op. Met hulp van de invloe­drijke vorsten die ze bezoekt, probeert ze het recht op contact met haar kinderen terug te krijgen en in haar rechten als vrouwe van Doorwerth te worden hersteld.

Brieven nagelaten Over het leven van de reislustige Charlotte Sophie is veel bekend, want ze heeft ruim 25.000 door haar geschreven en aan haar gerichte brieven nagelaten. De verzameling – opgeslagen in het Gelders Archief – geeft

Kasteel Doorwerth in 1744, dankzij huwelijk eigendom van Willem graaf Bentinck

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

een zeer gedetailleerd beeld van het adellijke leven in de achttiende eeuw. Hella Haasse gebruikte de correspondentie als inspiratie­ bron voor twee van haar boeken, Charlotte Sophie Bentinck en Mevrouw Bentinck.

Mooie reis met hindernissen In haar boek Mevrouw Bentinck verhaalt Hella Haasse onder andere over een reis naar Wenen. De wegen in de bergen zijn goed onderhouden en de reizigers genieten van de prachtige uitzichten.

Uit Charlotte Sophies correspondentie tekent ze op: “De schoonheid van het landschap neemt bij iedere stap toe. De bevolking is beleefd en vriendelijk, ze begroeten ons met merkbaar plezier. Er valt best met hen te praten. Hun kleding lijkt op die van de boeren in Holland.”

Maar verderop verandert de sfeer rondom de koets. De reizigers worden niet overal meer prettig bejegend en op pleisterplaatsen zijn de ‘verse’ paarden in slechte conditie. De bergpaden zijn zo steil dat plaatselijke boeren de koets moeten duwen. Ook is het zo warm en stoffig dat ademen haast niet meer gaat. Maar gelukkig lonkt Triëst, met de ‘zilverglinsterende, schuimkoppende’ Adriatische Zee.

19

Bijzondere donateur

Henri Elskamp

‘Kijk eens wat vaker om je heen’ In maart dit jaar besloot Henri Elskamp (54) uit Epe donateur te worden. Omdat hij het wandelen door GLK-natuurgebieden heeft ontdekt en er stiekem ook nog een missie mee heeft: “Kijk eens wat vaker om je heen. Sta stil en geniet!”

Tekst: Laura Thuis – Fotografie: Christian Biemans

Regelmatig gaat Henri Elskamp het gesprek aan met vrienden die hardlopen door de bossen, vijftien kilometer binnen het uur. “Als ik dan vraag of het mooi was, zeggen ze: ‘Niet op gelet.’ Dat vind ik zonde.”

Met andere ogen Elskamp ontdekte het wandelen na zijn scheiding, zeven jaar geleden. “Ik moest mijn hoofd leegmaken en ging urenlang wandelen rond mijn woonplaats Epe, de blik op oneindig. Als je dan vaak buiten bent, ga je ook met andere ogen naar de natuur kijken. Het 20

zal vast met leeftijd te maken hebben, maar ik neem de tijd. Ik kan bijvoorbeeld intens genieten van landgoed De Dellen, met die machtig mooie afwisseling van bos en heide.

Het brengt me tot rust. Daarnaast fotografeer ik, dan kijk je nóg weer anders.”

Thermosfles mee Vijf jaar geleden ontmoette hij zijn vriendin Janet. “Onze eerste date was een wandelafspraak en vervolgens zijn we blijven wandelen. Elk weekend proberen we op pad te gaan in de buurt van Epe of haar woonplaats Ede. Het Wisselse Veen, Wekeromse Zand, Tongerense Heide… we zijn er allemaal geweest. Dan nemen we een thermosfles koffie en broodjes mee en zijn zo een halve dag onder de pannen. Als we soms even op een boomstronk uitrusten, kijken we elkaar aan en beleven we een klein momentje van geluk.”

GLK kruist het pad Tijdens hun wandeltochten kruiste GLK regel­matig hun pad. Letterlijk, met informatie­ borden en boerderijtjes met groene luiken.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Elskamp: “Geleidelijk kwam het besef: als we hier zo van genieten, dan moeten we de organisatie die deze natuurgebieden beheert ook ondersteunen. Want zulke uitgestrekte heidevelden houd je natuurlijk niet zomaar in stand. Daar moet heel wat werk voor verricht worden.”

Geheime missie “Mijn zoon en dochter, die inmiddels uit huis zijn, plagen ons soms: ‘Gaan jullie nou alweer wandelen?’ Ze snappen ‘echt niet’ dat we ‘zó vroeg’ op pad gaan op zondagochtend. Dat begrijp ik goed, ik deed ‘t zelf ook niet toen ik hun leeftijd had. Laatst is mijn dochter toch een keer gaan wandelen. En het bleek nog best leuk te zijn ook! Dat vind ik mooi, want stiekem heb ik toch een missie. Kijk eens wat vaker om je heen. Sta stil en geniet van de natuur. Wat de natuur mij brengt, gun ik andere mensen ook. Als mijn donateurschap daar ook maar íets in kan bijdragen, ben ik blij.”

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. De heer Teeuwen uit Lochem organiseert wandelingen en schonk uit de deelnemersbijdragen € 600 voor de aankoop van natuur­terreinen. Stichting Fonds A.H. Martens van Sevenhoven in Beesd doneerde € 5.000 voor het herstel van het Kastanjedal. De heer Rietberg en mevrouw Brussaard uit Elst maakten € 1.000 over voor ons landgoed Warnsborn. De heer en mevrouw Schilt uit Elst deden een gulle gift van € 1.400. Ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van de heer Smit uit Vaassen ontvingen we € 350. De familie van de Meent maakte de plaatsing van een bankje op de Sysselt mogelijk, ter nagedachtenis aan Karolien van de Meent. Dankzij extra bijdragen van donateurs mochten we nog eens € 74.456,50 ontvangen.

Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

Met dank aan Postcode Loterij Tijdens het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij heeft LandschappenNL ook dit jaar € 13,5 miljoen ontvangen voor natuur en landschap in Nederland. Van dit bedrag gaat ruim € 935.000 naar GLK. Op de foto Hank Bartelink, directeurbestuurder van LandschappenNL en Caroline Tensen, ambassadeur van de Postcode Loterij, met de cheque voor de provinciale Landschappen. De Landschappen ontvangen sinds 1996 bijdragen en zijn de Loterij en haar deelnemers hiervoor zeer dankbaar.

Foto: Roy Beusker Fotografie

Dank u wel

Schenken & nalaten Periodieke gift Bij een periodieke gift van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belasting­ voordeel kan oplopen tot 52%.

Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen.

Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalaten­ schap aan een van onze stichtingen hoeft geen successierecht te worden betaald.

Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.

Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rent­meester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten

Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen, gratis toegang bij een aantal buitenlandse collegaorganisaties. U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur

ANBI

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever.

De ANBI-status kent een publicatie­plicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

21

Liefde voor het vak

op de Veluwe

22

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Op pad met boswachter Sabine Wolters Sporen laten niet alleen zien dat dieren ergens geweest zijn. Ze kunnen ook vertellen waarom ze er waren, wat ze er deden. Wie een middag op pad gaat met GLK-boswachter Sabine Wolters, kijkt voortaan met andere ogen naar de natuur. Tekst: Frans Bosscher - Fotografie: Christian Biemans

Als kind was boswachter Sabine Wolters veel buiten. Verstoppertje spelen, hinkelen, hutten bouwen. Maar ook verzamelde ze graag spullen uit de natuur. Veren, afgekloven dennenappels… Thuis kwamen de Deltas natuurgidsen op tafel om te achterhalen wat ze nu precies gevonden had.

Als boswachter bij GLK zoekt ze nog altijd naar sporen die dieren achterlaten. Deltas natuurgidsen zijn vervangen door een professionele opleiding Track&Sign. Want een spoor herkennen is één ding, nog veel spannender is het om te achterhalen wat een dier daar op welk moment deed.

“Sporen gooien de wereld open”, vertelt ze tijdens een wandeling op de Tongerense Heide. “Als je hier om je heen kijkt, zie je bomen, bosbessen, een zandpad en heide.

In dat decor gebeurt heel veel wat voor ons verborgen blijft. Maar de sporen ervan vertellen ons de verhalen. Als ik naar sporen kijk, loop ik anders door de natuur.”

Binnenstebuiten Dan ziet Sabine diepe pootafdrukken van een hert. “Die was aan het rennen. Dus is de vraag: waarom deed hij dat? Was er een rivaal in de buurt, vluchtte hij voor een hond, schrok hij van een mountainbiker? Als ik zoiets zie, vraag ik me meteen af wat er is gebeurd.”

Die vraag komt vaker langs deze middag.

Bij een verminkte kikker bijvoorbeeld. “Is die overreden? Dan moet ik erop gaan letten of dat hier meer gebeurt. Zo ja, dan kunnen we misschien kijken hoe we dat in de toekomst kunnen voorkomen.” De kikker brengt ook de herinnering aan een pad naar boven. “Ik vond ooit het vel van een pad dat binnenstebuiten was gekeerd. Dat is natuurlijk heel gek. Ik ben dat uit gaan zoeken. En het blijkt dat bunzings dat doen om niet in contact te komen met de gifklieren van de pad. Bijzonder, hè?”

Ander gedrag Opeens kruisen we een aantal drukbelopen hertenpaden of wissels. Ze komen van diverse kanten en leiden naar een modderige plek.

Kwamen ze hier om te drinken toen er nog water in stond? Kan het wolvenpaar dat hier op de Noord-Veluwe leeft er wat mee te maken hebben? “Sinds de komst van de wolven gedragen herten zich anders”, zegt Sabine. “Ze zijn meer bij elkaar, vermoedelijk omdat dat veiliger is. Nee, ik heb hier zelf nog geen wolvensporen gezien. Maar in de omgeving zijn volop pootafdrukken en keutels gevonden. Die zitten vol met botten en haren. Dat de wolven er zijn, maakt het zoeken naar sporen nog spannender.”

Beter beschermen De informatie die al die sporen opleveren, maakt het contact met de natuur intenser, stelt Sabine. Tegelijkertijd gebruikt ze de gegevens voor de recreatieve aspecten van haar werk. “Ze helpen mij te voorkomen dat er wandel- en fietsroutes worden aangelegd door terreindelen die dieren vaak gebruiken.

Daar moet het rustig blijven. Ook gebruik ik de informatie bij het opstellen van de voorwaarden voor toertochten. Zo probeer ik een goede balans te bewaren tussen natuur en recreatie.”

‘Dassen heb ik hier nog nooit gezien, maar wel heel veel sporen’

Foto: Eline de Jong

Deukje in het zand Dat is te merken. Voortdurend wijst Sabine iets aan op het zandpad dat we volgen. Sporen van wandelaars, mountainbikers, paarden - het wemelt ervan. Maar ook zijn er pootafdrukken van reeën en herten te zien, en heel veel gaatjes. Die zijn gegraven door zandbijen en -wespen. Het zijn nesten waarin ze een eitje met wat voedsel verstoppen.

Bij een dassenafdruk zakt ze door de knieën.

“Een das heb ik hier nog nooit gezien, wel heel veel sporen. Zie je bij deze pootafdruk aan de achterkant dat deukje in het zand? Meestal zie je het middenvoetkussen, de tenen en nagels; maar zo’n volledige afdruk bijna nooit. Hier kan ik heel blij van worden!”

Als we een boom met onderaan een kale plek op de bast zien, vertelt Sabine over reebokken die langs de bomen vegen. Met geurklieren onder hun wangen maken ze potentiële rivalen duidelijk wie de baas is.

Herten doen dat ook, maar hun veegplekken zitten hoger. Zit er modder aan een boom, dan heeft een zwijn zich eraan geschuurd na een modderbad. Vaak blijven er dan op de boom ook haren achter.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

23

Ahmed Marcouch Op zijn eerste rondgang door Arnhem, twee jaar geleden, raakte burgemeester Ahmed Marcouch betoverd. “Ik kom uit een bergachtig gebied in Marokko en heb vanaf mijn tiende in Amsterdam gewoond. Als je vervolgens in het heuvelachtige Arnhem terechtkomt, waan je je een beetje in het buitenland.”

Tekst: René Bremer – Fotografie: Marc Pluim

‘Natuur is de

de ziel van deze regio’

Niet alleen de hoogteverschillen van de provinciehoofdstad vielen hem onmiddellijk op, ook de overweldigende hoeveelheid groen. “Wanneer je hier wandelt op landgoed Warnsborn of in park Sonsbeek, dan voel je het leven. Je ogen worden op een mooie manier gevoed, de vogels prikkelen je gehoor. Een heerlijke manier om even te ontspannen.”

Romanticus Onlangs nam hij een keer een paar echte Arnhemmers mee naar de Posbank. Ze waren er nog nooit geweest. “De prachtige vergezichten, de planten en de dieren, ze konden het bijna niet geloven. En ze hadden er 24

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

spijt van dat ze het gebied niet eerder hadden ontdekt. Zelf vind ik het romantisch om er te zijn. Iedereen moet een beetje romanticus zijn, in de zin van even de werkelijkheid ontvluchten.”

Omgeving nodigt uit Arnhem is een energiestad, loopt voorop op het gebied van niet-fossiele energiebronnen.

Volgens Marcouch is dat allesbehalve toevallig. “Het is onvermijdelijk, de prachtige omgeving nodigt ertoe uit. Energie zit gewoon in het DNA van Arnhem.” Hij koppelt het direct aan de klimaatdiscussie: “Onze innovatieve bedrijven en onze trolleys dragen

Mooi portret bij aan het schoonhouden van lucht, water en bodem.”

Houd het schoon “Het is belangrijk dat onze kinderen net als wij kunnen opgroeien met natuur”, vervolgt Marcouch. “Iedereen kan daar zelf ook een steentje aan bijdragen. Ik zeg altijd: geniet van de natuur, maar houd het ook schoon en veilig. Het is belangrijk om te beseffen dat je hier op een paradijselijk stukje aarde woont.

Natuur is de ziel van deze regio.”

Verhalen vertellen Zonder de jarenlange inzet van organisaties als GLK zou veel van de mooie natuur en gebouwen al lang niet meer hebben bestaan, meent Marcouch. “GLK-oprichter Van Heemstra en veel mensen na hem hebben zich ingezet voor bescherming, beheer en onderhoud. Dankzij hen kunnen we genieten van de verhalen die de kastelen en de natuur ons tijdens onze wandelingen vertellen.”

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Inspiratiebron Over S. baron van Heemstra gesproken: in de jaren zestig is op het Arnhemse landgoed Klarenbeek ter nagedachtenis aan hem een bank geplaatst. Uit respect voor haar grondlegger heeft GLK deze van de gemeente geadopteerd en opgeknapt. “In een tijd waarin mensen met veel andere dingen bezig waren, zag Van Heemstra de noodzaak van natuurbescherming. In die zin is deze bank nog steeds een bron van inspiratie, ook voor mij.”

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

moet voeren over de aanleg van windparken en zonnevelden en daarbij rekening moet houden met landschaps­behoud.

Natuurgebieden zijn hiervoor de minst geschikte locaties, wat GLK onder­schrijft. Ook Door de uitbreiding van Lelystad Airport komen werden vragen gesteld over verduurzaming van de landbouw, groen vrijwilligerswerk en er nieuwe vliegroutes boven Gelder­land. GLK financiering van recreatie­mogelijkheden in deelt de zorgen van veel inwoners van onze provincie over de mogelijke gevol­gen daarvan natuur en landschap. De resultaten werden in maart aan de Staten­leden overhandigd en op natuurgebieden. Aanvullend op het docu­ment Zienswijze Gelderse partijen, waarin besproken in het groene verkiezingsdebat. In combinatie met het Groenmanifest hoopt GLK wordt aangegeven dat laagvliegen onaccep­ dat dit een goede basis biedt voor tabel is, heeft GLK daarom samen met de besluitvorming rond natuur en landschap in Gelderse Natuur en Milieufederatie, Stichting Gelderland in de komende jaren. De resultaten Landschapsbeheer Gelderland en Natuur­ van de enquête vindt u op www.glk.nl monu­menten nog een tweede zienswijze ingediend. Hierin betogen we dat er eerst een vergunningstraject (Wet Natuurbescherming) moet worden doorlopen, voordat het wijzigingsbesluit kan worden vastgesteld. Het belangrijkste argument hiervoor is dat de stikstofdepositie door het laagvliegen hoger zal Net zoals veel andere organisaties in zijn dan in de milieueffectrapportage wordt Gelderland beschikt GLK over een aantal aangegeven. Ook zijn de risico’s op vogel­ buitengewoon opsporingsambtenaren aanvaringen veel groter dan wordt aangeno­ (BOA’s). Zes van onze boswachters zien toe op men. Daarnaast vragen we ons af hoe de extra het naleven van de natuurwetgeving. Daarbij CO2-uitstoot zich verhoudt tot het Klimaat­ akkoord van Parijs. Verder zijn er vragen over de gaat het om toegangsregels, geluidshinder, illegale stort en stroperij. Door de verandering werkelijke geluidbelasting en over het van een regionaal naar een nationaal maximaal aantal vliegbewegingen. Tot slot politiekorps is de sturende rol die de regionale dringen we erop aan om vast te leggen dat de luchthaven tussen 23.00 en 06.00 uur gesloten politie daarbij op zich nam, komen te vervallen. De provincies hebben deze rol is en dat vrachtvluchten verboden zijn. De grotendeels overgenomen. In 2018 heeft dat volledige zienswijze kunt u lezen op: in Gelderland geleid tot een www.glk.nl/bescherming-beheer/beleidsamenwerkingsprogramma van groene standpunten/vliegroutes-lelystad-airport/ organisaties, politie, OM en belanghebbende

Foto: Rob van ‘t Zelfde

Zienswijze Lelystad Airport

verenigingen. Het motto van het programma is: meer samenwerking en kwaliteit. Het is niet zo dat GLK gaat handhaven bij Natuur­ monumen­ten of andersom. Wel zullen partijen elkaar ondersteunen als er bijvoor­ beeld een groot evenement of een calamiteit is. De provincie gaat een regisseur aanstellen en er komen drie lokale coördinatoren die als vraagbaak voor de BOA’s fungeren. Ook komt er vanaf 2020 geld beschikbaar voor toezicht op opengestelde natuurterreinen. Dit wordt ingezet om de kwaliteit van de natuur in onze terreinen op peil te houden.

Toezicht in natuurgebieden

Vacatures Raad van Advies Voor onze Raad van Advies zijn wij op zoek naar twee nieuwe leden met kennis en ervaring vanuit een gemeentelijke achtergrond en natuurinclusieve landbouw.

Informatie over de Raad van Advies vindt u op www.glk.nl /organisatie. Reacties gericht aan Peter van den Tweel, directeurbestuurder GLK, zijn welkom tot 1 september.

‘Groen’ opinieonderzoek

Beheer Advies Commissie Voor onze Beheer Advies Commissie (BAC) zijn wij op zoek naar vier nieuwe leden. Er is aanvulling gewenst op de kennisvelden landschapsecologie/hydrologie, bouw­ historie/bouwkunde, landbouw (agroecologie en –economie) en bosecologie/ bosbeheer. Informatie over de BAC vindt u op www.glk.nl /organisatie. Reacties gericht aan Peter van den Tweel, directeurbestuurder GLK zijn welkom tot 1 september.

26

Foto: Arie de Knegt

In de aanloop naar de provinciale verkiezin­ gen heeft GLK samen met Natuurmonumen­ ten, Stichting Landschapsbeheer Gelderland, Gelderse Natuur en Milieufederatie en IVN Gelderland een opinieonderzoek laten verrichten over het behoud van groen in Gelderland. Uit het onderzoek blijkt dat negentig procent van de Gelderlanders voldoende groen in hun leefomgeving belangrijk vindt. Daarbij moeten natuur­ gebieden vrij toegankelijk zijn voor fietsen en wandelen. Het allerbelangrijkst vindt men rust en (beweeg)ruimte voor planten en dieren.

Een meerderheid vindt dat de provincie regie Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Reis naar het verleden op de Goudsberg en Wekeromse Zand

Uitnodiging donateursvergadering 2019 Graag nodigt GLK u uit voor het bijwonen van de jaarlijkse donateurs­ vergadering op zaterdag 5 oktober in Ede. Na de vergad­ering nemen we u mee naar de stuwwal ten oosten van Ede en Lunteren, een afwisselend landschap met bossen, heidevel­den, mooie ver­gezichten en een rijk ver­leden.

We stellen uw komst zeer op prijs!

Op de stuwwal bezoeken we het Lunterse Buurtbosch, dat halverwege de negen­tien­de eeuw is aangelegd. Toen het gemeenschap­ pelijke markerecht aan het eind van die eeuw werd beëindigd, pakte notaris J.H.Th.W. van den Ham het bos grootschalig aan als een werkverschaffingsproject. Er kwamen paden in bladervorm met loofhout­singels. Op de Galgenberg biedt uitzichttoren de Koepel een mooi uitzicht over dit monumentale bos en verder.

Met dank aan een volgende notaris, R. Dinger, is het naastgelegen Wekeromse Zand. Hij verwierf driehonderd hectare heidegrond en stuifzand. In 1953 kwam dit natuurgebied in bezit van GLK. De hier gereconstrueerde ijzertijdboerderij met omliggende Celtic fields geven een beeld van de vroegste bewoning. Ook gaan we naar het natuurgebied Goudsberg waar dankzij samenwerking tussen GLK, Stichting Het Luntersche Buurtbos en gemeente Ede het rijke verleden zichtbaar is gemaakt. Vanaf het (letterlijke) Middelpunt van Nederland leidt een wandeling over de Goudsberg vijftien meter omlaag, de geschiedenis in.

De berg werd eeuwenlang gebruikt voor het afgraven van zand en grind. Het aangelegde wandelpad biedt informatie over het ontstaan

Op de Goudsberg wandelt u de geschiedenis in

(140.000 jaar geleden) en de ontwikkeling van de omgeving. Boven op de Goudsberg staat een hedendaagse Hessenhut. Deze omarmt een Douglas-den, die u van wortel tot top kunt zien groeien.

Programma 5 oktober 2019 Vergaderlocatie > Congrescentrum ReeHorst, Bennekomseweg 24, 6717 LM Ede 10.00-10.30 uur > Ontvangst met koffie/thee in de ReeHorst 10.30-12.30 uur > Welkom, terug- en vooruitblik Geldersch Landschap & Kasteelen door Peter van den Tweel, directeur-bestuurder > Presentatie ‘Geldersch Landschap & Kasteelen in Beeld’ 12.30-13.30 uur > Lunch 13.30-ca. 16.30 uur > Middagexcursie naar de Goudsberg Lunteren

Deelnamekosten en aanmelding Deelname staat open voor donateurs met één introducé. De bijdrage in de kosten van de vergadering bedraagt € 27,50 p.p. Dat is inclusief koffie/ thee, lunch en het volledig verzorgde programma. Inschrijving is mogelijk tot 1 augustus a.s. Er kunnen maximaal 500 personen deelnemen. Toewijzing op volgorde van binnenkomst.

Aanmelding via de antwoordkaart in dit nummer of via www.glk.nl volverhalen/donateursvergadering 2019. Uiterlijk in week 36 ontvangt u bericht of wij u hebben kunnen plaatsen.

IJzertijdboerderij

Foto: Don Wijns

Overige informatie Congrescentrum ReeHorst is goed bereikbaar met openbaar vervoer. Komt u met eigen vervoer, dan kunt u parkeren op het terrein van de ReeHorst. Meer informatie ontvangt u hierover in uw bevestigingsbrief. Heeft u vragen over de donateursvergadering, dan kunt u contact opnemen met Lenie Burgers: T (026) 355 25 37 of de donateurservice: T (026) 355 25 33, bereikbaar van 09.00-12.30 uur.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Stekelige schoonheid Moeilijk te bestrijden onkruid met stekels; dat is zo ongeveer het imago van de distel. Maar daarmee wordt deze wilde plant tekortgedaan, want zijn prachtige bloemen op hoge stelen zijn een lust voor het oog. Voor veel insecten is deze stekelige schoonheid bovendien van levensbelang. Dat geldt ook voor de akkerhommel, een vriendelijke en algemeen in Nederland voor­komen­ de soort. GLK-medewerker René Visser kreeg beide voor zijn camera op een van de eeuwenoude Celtic fields bij Wekerom. Foto: René Visser

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden Naar buiten met GLK! Nachtzwaluwexcursie Over nachtzwaluwen bestaan allerlei verhalen en mythen. Overdag zie je ze maar zelden en ‘s nachts produceert de vogel nogal vreemde geluiden. De boswachters nemen je mee naar de Loenermark om deze bijzondere vogel te horen en hopelijk ook te zien. Vooraf reserveren. > 28 juni en 12 juli 21.00-23.30 uur Deelname: € 7,50, kinderen t/m 12 jaar en donateurs € € 2,50 Reserveren: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/loenermark

Zeldzame plantenvegetaties Onze boswachter organiseert een bijzondere excursie naar het Verbrande Bos en de Leemputten op Staverden. Deze kwetsbare natuurgebieden zijn niet vrij toegankelijk.

Er groeien zeldzame plantenvegetaties met soorten als ronde en kleine zonnedauw, welriekende nachtorchis, kale jonker en beenbreek. Ook komen er zeldzame vlinderen libellensoorten voor. Wandelen gaat in

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie­ overzicht’ naar donateurs@glk.nl

een rustig tempo. Let op: neem waterdichte schoenen en iets te drinken mee. Vooraf reserveren. > 28 juni 2019 14.00 uur Deelname: € 7,50 ; donateurs € 5 Reserveren: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/staverden Leven als in de ijzertijd Bent u benieuwd hoe het leven in de ijzertijd eruitzag? Kom het ervaren bij de ijzertijdboerderij in Wekerom. Beleef een leuke middag: maak ijzertijdmuziekinstrumenten, proef ijzertijdhapjes, doe mee aan een archeologische speurtocht of wandel mee met de boswachter. Voor jong en oud! > Zaterdag 27 juli 10.30-16.30 uur Deelname: gratis Locatie: IJzertijdboerderij aan de Vijfsprongweg, Wekerom/Lunteren Informatie: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/wekeromsezand

monumentale huis van de stichter van dit landgoed, genieten we van de lunch. De bus vervolgt zijn weg door landgoed Bruggelen en rijdt via het Orderbos in Apeldoorn naar Hoog Soeren. Vanaf daar slingeren we door de heidevelden, steken we de spoorlijn ApeldoornAmersfoort over en rijden we via Hoog Buurlo naar Hoenderloo. Na een hapje en een drankje bij Buitenlust gaan we langs Nationaal Park De Hoge Veluwe op richting Arnhem. Via een mooie route langs onder meer huis Zypendaal eindigen we weer in Velp. Vooraf reserveren. > Zaterdag 24 augustus 09.10-17.00 uur Deelname: € 55; donateurs € 49,50 Start en eindpunt: NS-station Velp Tijdens de bustocht stappen we een paar keer in en uit en worden stukjes gelopen; rolstoelen kunnen niet mee, rollators wel.

Informatie: Harro Frieling 06 51382111 Reserveren (026) 35 52 55 of www.glk.nl/activiteiten

Met de bus langs de heidevelden GLK nodigt u uit voor een bustocht met de boswachter langs (hopelijk bloeiende) heidevelden op het zuidelijk deel van de Veluwe. De bus vertrekt vanaf NS-station Velp en koerst na het passeren van kasteel Rosendael richting de heide. Een mooie, kronkelende weg leidt ons over de Posbank naar Eerbeek. Daar drinken we koffie, bezoeken we de oliemolen en zien we het Huis te Eerbeek. Op de Loenermark ontmoeten we de herder met zijn schaapskudde. Via Beekbergen rijden we naar landgoed Het Spelderholt waar we, met uitzicht op het

Open Monumentendag 2019 ‘Plekken van plezier’ is het thema van Open Monumentendag 2019. Ook GLK stelt weer een aantal van haar bezittingen open die normaal voor het publiek gesloten zijn. U bent van harte welkom om te zien hoe mensen zich in de loop der eeuwen vermaakt hebben.

Tijdens Open Monumentendag is ook huis Schouwenburg (‘t Harde) voor publiek geopend

Zaterdag 14 september: Huis Schouwenburg, huis Schaffelaar, kasteel Waardenburg, Stroomhuis Neerijnen, kasteel Nederhemert, kasteel Biljoen en molen Waardenburg

Foto: Nico van Haastrecht

Zondag 15 september: Huis Schouwenburg, Stroomhuis Neerijnen, Ruïne Batenburg en IJkbasis Loenermark

30

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Gratis toegang Informatie, openingstijden en reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Bezoek onze kastelen Kasteel Ammersoyen Kunst en cultuur Deze zomer is er veel kunst te beleven in het kasteel. De tentoonstelling ‘Kunst, Kiezel & Klei’, drijvende kunstwerken ‘Pracht in de Gracht’, theatervoorstelling ‘Dromen van Vrijheid’, een expositie van schatkistjes door scholieren en kunstworkshops voor kinderen. > 29 juni t/m 15 september (’s maandags gesloten) 11.00-17.00 uur Entree € 9,50, kinderen t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Doorwerth Kasteelse klusjes klaren Op het kasteel werd vroeger gefeest, gedanst en soms ook gevochten door ridders. Maar vooral moest er hard gewerkt worden. Zelfs de kinderen kregen weleens een klusje. Kom jij de kasteelheer en -dame ook helpen? Bij de kassa krijg je een klussenlijstje mee. > Woensdag 24 en 31 juli, 7, 14 en 28 augustus 11.00-17.00 uur Deelname € 9,50, kinderen t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: doorwerth@glk.nl www.glk.nl/doorwerth Kasteel Rosendael Agapanthus- en kasteeltuinmarkt Op de plek waar GLK zelf ook agapanthussen houdt, bieden kwekers één keer per jaar hun exemplaren te koop aan. Er zijn workshops over de verzorging van deze bijzondere kuipplanten. En er is een markt met perkgoed,

streekproducten, ansichten, tuindecoratie en tuingereedschap. Combineer het met een bezoek aan het park of kasteel! > Zaterdag 20 juli 11.00-17.00 uur Entree markt: € 5 Bezoek kasteel: € 5, donateurs en museumkaarthouders gratis Informatie: rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael Kasteel Hernen Kids Zomerweken Tijdens de Kids Zomerweken is er elke dag iets leuks te doen voor kinderen. Bijvoorbeeld op avontuur door het kasteel met de ‘pratende lamp’ of een cursus over ridders, prinsessen en draken. Je kunt ook kasteelklusjes doen, je eigen schild maken en speuren in het bos. Op 11 augustus mag je zelfs mee op vossenjacht! > 17 juli t/m 15 augustus 13.00-17.00 uur (’s maandags gesloten) Entree € 8,50, kinderen t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (0487) 531 976 www.glk.nl/hernen Huis Verwolde Verwolde van onder tot boven Nog altijd bevindt het huis uit 1776 van het geslacht Van der Borch zich in originele staat.

Met een gids bekijkt u de ingerichte vertrekken en bezoekt u het onderhuis. U krijgt ruimtes te zien die normaal gesloten blijven, zoals het sanatorium en de Van Nieukerkenkamer.

Vooraf reserveren. > Zondag 14 juli en 11 augustus aanvang 11.30 en 13.30 uur Entree: € 12,50, kinderen t/m 18 jaar € 8,50; donateurs en Museumkaarthouders € 4 Informatie: verwolde@glk.nl www.glk.nl/verwolde

Huis Zypendaal Open TopTrouwlocatie Route Op alle zeven opengestelde GLK-kastelen kunnen aanstaande bruidsparen zich oriën­ teren voor hun huwelijksvoltrekking. Wil je trouwen in een authentieke trouwkapel? Of liever in een kasteeltuin tussen de geurende rozen? En wat dacht je van een receptie of bruiloft in een kasteel, koetshuis of oranjerie?

Professionele catering is op alle locaties aanwezig. > Zondag 22 september 11.00-17.00 uur Gratis toegang Informatie: zypendaal@glk.nl en www.glk.nl/kastelen Kasteel Rosendael Festivent: het mooiste van van alles!

Na kasteel Ammersoyen en huis Verwolde doet Festivent deze zomer ook kasteel Rosendael aan. Een evenement waarop u ‘het mooiste van van alles’ beleeft, zoals een fair met stands en foodtrucks, vrolijke muziek en veel kleurrijk theater. > 27 en 28 juli 11.00-18.00 uur Entree inclusief parkbezoek: € 8,50, kinderen t/m 18 jaar € 5, donateurs en Museumkaarthouders € 4 Bezoek kasteel: € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael

> Kasteel Cannenburch Met je knapzak eropuit Ga jij ook met je knapzak op ontdekkingstocht?

Onderweg krijg je vragen over het kasteel en over bomen en planten en doe je leuke opdrachtjes.

De speurtocht eindigt in de kelders van het kasteel in Vaassen, waar een kleine verrassing voor je klaarligt. > 6 juli t/m 1 september (’s maandags gesloten) 12.00-17.00 uur Deelname speurtocht € 2,50 Entree kasteel: € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

31

Pronkstuk

Koninklijk

geschenk

Miljoenen steekjes moeten het zijn.

Meer dan dertig per vierkante centimeter. Samen vormen ze het prachtige bloempatroon op dit kamerscherm. Volgens overlevering zijn ze gebor­duurd door de hof­dames van de Engelse koningin Mary Stuart.

Met haar echtgenoot koningstadhouder Willem III onderhield zij aan het eind van de zeventiende eeuw een bijzondere vriendschap met de kasteel­ eigenaren van Rosendael.

Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Hans Wijninga

Het Engelse koningskoppel vroeg de Rosendaelse vrienden Jan en Janne Margriete van Arnhem om te komen logeren op de Londense paleizen. Aan boord van het stadhouderlijke jacht van Willem III 32

begon de reis, die niet zonder ontberingen verliep. Het schip dreef door zware wind af en legde veel noordelijker aan dan gepland.

Na deze tegenspoed genoten de gasten van de Londense paleizen en bijbehorende tuinen. Na drie weken keerden zij huiswaarts, overladen met koninklijke geschenken.

Mooi Gelderland – Zomer 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Behalve het kamerscherm kregen zij onder meer een gouden nootmuskaatrasp, een toilettafel en een bijbeltje met Mary’s monogram.

Met een hoogte van bijna drie meter is het kamerscherm even imponerend als kleurrijk.

Tot in de twintigste eeuw stond het op kasteel Rosendael. Daarna kwam het scherm door een erfenis terecht op kasteel Keppel, om vervolgens in bruikleen te worden afgestaan aan Paleis Het Loo. Daar is het kostbare meubel­stuk niet weg te denken uit de slaapkamer van Mary Stuart.

Als het inderdaad hofdames zijn geweest die het kamerscherm borduurden, dan mogen zij professionals worden genoemd. Zij waren in staat een ingewikkeld bloempatroon te vertalen in wol en glansgaren. De glans reflecteerde het kaarslicht, en maakte dat het geschenk veel bewondering oogstte. Een koninklijk conversation piece!