Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Zomer
2020 Jaargang 17 nummer 2
Plasje van de buitencategorie Gelders watersysteem moet robuuster Wassen en baden op een kasteel
Nat & droog
Nummer 2
Als een baken
Foto: Rob Schouten
In de eerste maanden van het jaar kan het flink stormen. Dit voorjaar ging er een andere ‘tornado’ over ons land en door de wereld. De gevolgen van het coronavirus zijn ingrijpend. Mensen verliezen dierbaren en vergaande maatregelen beperken onze vrijheid - iedereen wordt erdoor geraakt. Vroegere bezitters en omwonenden van onze landgoederen en kastelen hebben vergelijkbare periodes doorgemaakt. Met één verschil: het overkwam hen zonder dat ze wisten wat er om hen heen gaande was. Wij leven in een mediatijdperk en zijn steeds op de hoogte. De techniek helpt ook om de samenleving zo goed mogelijk draaiend te houden en nodigt uit tot creativiteit. De drastische maatregelen treffen GLK uiteraard ook. Binnen de richtlijnen gaat het beheer van onze gebouwen en terreinen door. Wel hebben we voor het eerst moeten besluiten om onze donateursexcursie af te gelasten. We keken er erg naar uit, maar gezondheid staat voorop. Het sluiten van de kasteelpoorten en de horecagelegenheden en het schrappen van excursies en activiteiten betekenen dat we veel inkomsten mislopen. Dit proberen we zo goed mogelijk op te vangen door kosten te beperken en investeringen te faseren. Gelukkig gaan onze kastelen geleidelijk aan weer open. Zeker in de zomer besef je hoe belangrijk het is om het mooie van Gelderland in stand te houden. Ons erfgoed staat als een baken in het landschap waar de vogels fluiten, de bomen ruisen, de vlinders fladderen. Het spoort ons aan om het bezit extra te koesteren. Gelukkig kunnen we daarbij steunen op u als donateurs, onze vrijwilligers, de provincie Gelderland en veel andere partijen. Voor nu wens ik u veel plezier met het lezen van deze Mooi Gelderland en verwijs ik graag naar het bijgevoegde publieksjaarverslag 2019. Ik hoop van harte dat we u binnenkort weer in goede gezondheid mogen ontvangen op onze landgoederen en kastelen.
10
Peter van den Tweel Directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Marjolein den Hartog, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Leo Cleiren. Hoofdredacteur: Ine Haanappel. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Edelherten bij Hoenderloo, Martijn Nugteren. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
Volgens Maarten Veldhuis moet het Gelders watersysteem robuuster
Volg ons op Facebook
Download de app Landschap en kastelen
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
GelderschLandschapKasteelen
Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen
Zomer 2020 4
Mooi & nieuw
6
Een plasje van de buitencategorie
8
#GLK
9
Vroeger & nu Waterram
10 Belangrijke bron van leven
6
Zeldzame kiezelwieren in de Langewei
13
Locatie GLK Vakantiewoning Barneveld
14 Project onder de loep Waterpartijen op ’t Velde sprankelen weer 16 Mooi meegenomen 17
Groot & klein De wacht houden bij de poort van kasteel Doorwerth
18 Wassen en plassen op een kasteel 20 Bijzondere donateur Stichting Haagvalken 21 Dank u wel
18
Hoe zag het sanitair van kasteelbewoners eruit? En hoe deden ze de was?
22 Liefde voor het vak Joke Hoitink, vrijwillig educatief boswachter 24 Mooi Portret John Berends 26 GLK opinie Honden aan de lijn?
Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia
24 John Berends ‘Onderweg genieten met Wiebe’
27 Donateursvergadering 2020 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk Spetterend spektakelstuk
80 jaar
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
In 2020 vieren we dat tachtig jaar geleden onze Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen werd opgericht.
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Gevolgen coronavirus Ook GLK ontkomt niet aan de gevolgen van het coronavirus. In verband met de beperkende maatregelen gaat de in juni geplande jaarlijkse donateursexcursie naar Ammersoyen en Neerijnen helaas niet door. Alle reguliere excursies zijn tot 1 september eveneens afgelast. Met de nodige restricties gaat een aantal activiteiten op onze opengestelde kastelen wel door. Op www.glk.nl/activiteiten vindt u de meest actuele informatie.
80 jaar
Tussenstand actie ‘Open de poorten!’ Eind maart startte de actie om onze kastelen toegankelijker te maken voor mensen met een fysieke beperking. GLK heeft een wensenlijst gemaakt voor een aantal bouwkundige aanpassingen, voorzieningen zoals krukjes en handrol stoelen en aangepaste presentaties en rondleidingen. Al deze maatregelen kosten veel geld, vandaar dat we een beroep op u deden. De eerste respons is erg bemoedigend. Ondanks het feit dat het coronavirus in dezelfde periode toesloeg, maakte u in de eerste drie weken van de actie toch al zo’n € 40.000 over. Heel hartelijk dank daarvoor! Om ons bezit beter toegankelijk te maken kunnen we uw hulp nog steeds gebruiken! Wilt u ook bijdragen? Dat kan via www.glk.nl/opendepoorten
>
Het verhaal van de
verdwenen donjon In 1940 werd kasteel Hernen als eerste kasteel ‘op voorwaarde van restauratie’ toevertrouwd aan de daarvoor opgerichte Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Bij de naoorlogse herstelwerk zaamheden kwam de in de achttiende eeuw verloren gegane donjon (hoektoren) ook ter sprake, maar tot een herbouw kwam het niet. De donjon mag dan verloren zijn
4
gegaan, zo niet het bijzondere verhaal erover. Vanaf 25 juni kunt u (onder voorbehoud van coronamaatregelen) dit verhaal op een spectaculaire manier beleven in de zolderkamer van het kasteel. Gaat u ook met de sprekende lantaarn naar boven? www.glk.nl/hernen
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
In het park van kasteel Cannenburch bevinden zich luisterpunten waar je met de Podcatcher-app een audiotour kan volgen. De luisterpunten zijn recentelijk verlaagd en verplaatst naar de paden, zodat ook roelstoelgebruikers er gebruik van kunnen maken.
Foto:
Leefgebied voor de mezen
Ook deze zomer is het weer een hele toer om de eikenprocessierups het hoofd te bieden. Afgelopen januari nam GLK op landgoed Schaffelaar alvast de eerste maatregelen. In samenwerking met IVN en gemeente Barneveld werden 150 mezenkasten opgehangen. GLK leverde hout uit eigen bossen. Medewerkers van de gemeente verzaagden het hout en cliënten van de Rozelaar monteerden de kasten. De mees is een natuurlijke vijand van de jeukrups. Het terugbrengen van de biodiversiteit gaat door deze en andere maatregelen in Barneveld hand in hand met duurzame bestrijding.
Eerste elektrische auto GLK In de loop van 2020 neemt GLK vier elektrische dienstauto’s in gebruik. Het eerste exemplaar ging in april de weg op en wordt bestuurd door onze collega Leo Cleiren, regiohoofd Oost-Gelderland. De aanschaf past in de ambitie van GLK om binnen tien jaar het volledige wagenpark elektrisch te laten rijden.
Grondruil met Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer Om natuurterreinen in Gelderland efficiënter en doelmatig te beheren, hebben GLK, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer een aantal gronden geruild. GLK heeft in totaal ongeveer 113 ha ingebracht en ongeveer 116 ha toebedeeld gekregen. De zes terreinen die we verwierven, grenzen aan terreinen die al in ons bezit zijn en worden in de meeste gevallen daarmee samengevoegd: • Steilhul wordt onderdeel van de Loenermark (Loenen)
• ’t Rot wordt onderdeel van scholtegoed Hijink (Winterwijk Woold) • Percelen zijn toegevoegd aan Borkense Baan (Winterswijk Kotten) • Percelen zijn toegevoegd aan Wildlust (Schaveren) • Heerder Sprengen komt bij het Ambtsbos (Heerde) • Buitenplaats de Poel (Vaassen) U bent van harte welkom om van de natuur in deze nieuwe terreinen te genieten.
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Natuurgebied Steilhul
5
Zeldzaam leven ontdekt in voormalige zandwinput de Langewei
‘Een plasje van de Een voormalige zandwinput bij Lienden in de Betuwe bevat uniek onderwaterleven. Dat is te danken aan de bijzondere kwaliteit van het water. Wat betekent deze vondst voor de natuur in tientallen andere oude zandgaten? Tekst: Frans Bosscher
buitencate In de Langewei, een voormalige zandwinput bij Lienden, leven planten en dieren die in Nederland nog niet waren aangetroffen. Waterbioloog Alexander Klink deed de ontdekking toen hij enkele waterplassen van Geldersch Landschap & Kasteelen onder zocht. “Ik zit al veertig jaar in het vak, heb dus al het een en ander gezien. Maar wat ik hier tegenkwam…”, zegt Klink. “Het deed me denken aan wat ik weleens op de flanken van de Kalkalpen in Zuid-Duitsland heb aangetroffen.” In zijn onderzoeksrapport noemt hij de Langewei een ‘plasje van de buitencategorie’.
Kiezelwieren zijn eencellige algen en staan op het menu van slakjes, garnalen en wormen
6
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Verrassingen Voor zijn onderzoek bemonsterde Klink het water in drie putten: de Bonte Morgen, de Wetering en de Langewei. Hij schraapte met een schepnet over de bodem. De planten en dieren die hij daarbij boven water haalde, ploos hij minutieus uit. De monsters van de Bonte Morgen en de Wetering leverden geen bijzonderheden op. Hij trof er onderwater planten, vissen en insecten aan die ook elders in Nederland voorkomen: gewoon kroosblad, klein kroos, grof hoornblad, smalle waterpest, enkele dansmuggen en kokerjuffers, en exoten zoals de Kaspische slijkgarnaal,
zwartbekgrondel en marmergrondel. Maar in de monsters uit de Langewei doken de verrassingen op. Er zaten tientallen soorten kiezelwieren (diatomeeën) in, waaronder enkele zeer zeldzame met alleen nog maar een Latijnse naam.
Foto: Ton Rothengatter
Oud regenwater De vondst van de kiezelwieren betekent dus de ontdekking van een levensgemeenschap die in ons land nog niet bekend was. De vraag is dan natuurlijk hoe het kan dat hier zulke zeldzame kiezelwieren leven. “Het is een diepe put, die oude waterlagen aansnijdt”, vertelt Klink. “Water dat duizenden jaren geleden als regen is gevallen op de Utrechtse Heuvelrug en misschien ook de Veluwe, welt onder in de put op. Dat is water van goede kwaliteit.
egorie’
Foto: Ton Rothengatter
Basis voedselketen Kiezelwieren zijn eencellige algen met een uitwendig skelet van kiezel. Er zijn zo’n tienduizend soorten die in grootte variëren van tien tot honderd micrometer (een micrometer is een duizendste van een millimeter). Ze zijn dus alleen onder een microscoop te zien. Al die soorten hebben prachtige, bijna kunstzinnig te noemen vormen. Kiezelwieren staan aan de basis van voedselketens. Ze staan op het menu van slakjes, garnalen en wormen, die op hun beurt voedsel zijn voor vissen. De aanwezigheid van kiezelwieren zegt dan ook veel over de natuurwaarden van zeeën, meren, plassen, rivieren en beken.
Veel vogels vinden hier voedsel en rust
Omdat de plas niet met andere waterlopen in contact staat, kunnen deze kiezelwieren hier leven.” Het is volgens Klink goed mogelijk dat er meer oude zandwinputten langs de grote rivieren zijn met zulke bijzondere natuurwaarden. “Naar de planten- en dierenwereld is echter zo goed als geen studie gedaan. Van de veertig putten tussen de Nederrijn en de Waal vanaf het Pannerdens Kanaal tot aan het Amsterdam-Rijnkanaal – een traject van een kleine honderd kilometer – zijn er pas twee op natuurwaarden onderzocht. Er is alleen soms gekeken naar de geschiktheid als zwemwater.” Baggerslib Dat er zo weinig bekend is, staat een uitgesproken oordeel over zandwinputten niet in de weg. Het idee leeft namelijk dat ze de natuur weinig te bieden hebben, omdat ze diep zijn en steile oevers hebben. Veel putten worden de laatste jaren daarom ondiep gemaakt door ze vol te storten met baggerslib en grond. Daarbij gaat veel mis. Niet zelden is het stortmateriaal vervuild met chemisch en ander afval. Klink: “Mijn boodschap is dan ook: onderzoek eerst de kwaliteit van het leven in die putten. Het is heel goed mogelijk dat er in Nederland honderden van zulke parels als de Langewei zijn, zonder dat we het weten.”
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Alexander Klink
Unieke waarden behouden Bij GLK bestond al het vermoeden dat er wat bijzonders aan de hand was in de plassen bij Lienden, vanwege hun geïsoleerde ligging. Alexander Klink kreeg daarom de opdracht het waterleven te onderzoeken. Nu het vermoeden is bevestigd, staat behoud van de unieke natuurwaarden voorop. Dat betekent onder meer dat moet worden voorkomen dat de Langewei in verbinding komt met ander oppervlaktewater. Behalve de Langewei beheert GLK bij Lienden de Marspolder, de Bonte Morgen en de Oude Rijnloop. De loop van de Rijn is hier vaak veranderd. Dat zie je terug in de geulen en oeverwallen. Na de winning van zand en klei zijn dit belangrijke plekken geworden voor vogels om er voedsel te zoeken en te rusten.
7
#GLK
Social media wall Oproep: Bent u op een locatie van GLK? Maak een foto en deel deze op Facebook, Instagram of Twitter. Gebruik daarbij de hashtag #GLK. Wie weet ziet u uw foto terug in de volgende editie van Mooi Gelderland!
Geldersch Landschap & Kasteelen
Nettiekemper #view #b&b #theekoepel #estate #landgoed #boschveld #glk #gelderslandschapenkastelen #veluwe #veluwezoom #hetgelderschlandschap #natuur #nature #naturephotography #naturelovers #photooftheday #wandelen #hiking #lente #spring #colorful #loveit
Buitengewoon
Deze prachtige foto’s hebben het tot de laatste selectie van 25 geschopt!! Fotografen van harte gefeliciteerd. Op 7 juni worden de winnaars bekend gemaakt. Welke foto is jouw favoriet? http://ogld.nl/lrw
8
miranka_fronik Kolibrievlinder in onze tuin. #vroegevogels #vlinderstichting #vlinder #vlinderfotografie #vlinders #kolibrievlinder #butterfly #natuurfotografie #naturephotography #natuurliefhebber #natuurmonumenten #geldersestreken #glk #mooigelderland #zoomnl #zoom #roots #nationalgeographic #maasenwaalkanter #fotografie #mooinederland #natuuringelderland
@Ronald_Ermelo De trots van Ermelo! Prachtig om de witte pauwen van @glk van dichtbij vast te leggen. Beleef Staverden, nu digitaal, straks weer tijdens een mooie wandeling!
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
VROEGER EN NU - In deze wat onwerke lijke tijd brengen we GLK bij je thuis. Deze keer nemen we je mee naar het verleden van de moestuin van kasteel Cannenburch. Lees het artikel hierover op onze website. Gea van Essen: Ank Scherf, nog even terugkijken… Ank Scherf: Ach Gea, wat leuk! Soms mis ik de tuin nog wel. Vond het altijd heerlijk om erin bezig te zijn. Ging ook vaak op een andere dag, heerlijk in mijn uppie. Gea van Essen: Ja, dat kan ik me voorstellen. Er liggen toch ook mooie herinneringen bij en in de Cannenburch.
@ClaraWilken Waarom zien we de natuur als een kostenpost? We zouden de natuur moeten waarderen als een vaste waarde! De biodiversiteit in ons land is ons kapitaal en gezuiverd drinkwater, schone lucht, voedsel en ons verblijf in de natuur zijn de rente! #mijnnatuurblijft #veluwe
Waterram
Vroeger & nu
1922
Toekomst voor vergeten techniek? 2020
In een tijd waarin er nog geen elektrische pompen waren, beschikte de in 1922 geopende zorginstelling Kalorama zo over stromend water. In dit sanatorium werden tientallen tuberculosepatiënten verpleegd. Ook bewoners van naastgelegen villa’s en een boswachterswoning konden dankzij de waterram van het gezonde en, zoals destijds gedacht werd, helende water profiteren. Na de komst van moderne pompen raakte de waterram, een Engelse uitvinding uit 1772, snel in de vergetelheid. Lowtech maakte plaats voor hightech. In ontwikkelingslanden functioneert de waterram tot op de dag van vandaag nog wel, op plekken met water
foto: Floor ten Brink
Op ons heuvelachtige landgoed Heerlijkheid Beek bij Nijmegen stond vroeger langs de beek De Oorsprong een pomphuisje met daarin een waterram. Deze werd gebruikt om schoon beekwater naar hoger op het landgoed gelegen gebouwen te leiden. Een vernuftig mechaniek creëerde onderdruk in de pomp, waardoor langzaam instromend water met krachtige tikken (rammen) werd opgestuwd.
behoefte waar geen fossiele grondstoffen of elektra voorhanden zijn. Maar ook bij ons steekt de oude techniek hier en daar weer de kop op. Op een steenworp afstand van huis Zypendaal in Arnhem is bijvoorbeeld een fontein in park Sonsbeek aangesloten op een verbeterde versie van de
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
waterram. Ciska van der Genugten, specialist natuur- en cultuurhistorie van GLK: “Nu we met zijn allen nadenken over energiebesparing en waterkracht lijkt het me de moeite waard om ook weer eens naar dit soort oude technieken te kijken.” www.glk.nl/heerlijkheidbeek
9
Waterbeheer in Gelderland moet robuuster
Belangrijke
bron van leven
Beken, sprengen, meren, vennen en rivieren – in onze groene provincie vind je alle soorten water. De laatste jaren is er echter regelmatig sprake van verdroging en een laag grondwaterpeil. En een enkele keer zorgt hoogwater voor overlast. Deze extreme situaties vormen een bedreiging voor de natuur. Daarom zijn maatregelen noodzakelijk, aldus Maarten Veldhuis van het Waterschap Vallei en Veluwe. “Het systeem moet robuuster worden.” Tekst: Karlijn van Onzenoort
10
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Jelger Herder
In Veluwse beken ging het bijna mis met de zeldzame beekprik
Spreng in het Orderbos bij Apeldoorn
De Veluwe staat bekend om haar bossen, heidevelden en zandverstuivingen. Dat er onder de Veluwe een grote waterbel ligt – ontstaan in de voorlaatste ijstijd – is minder bekend. De waterbel wordt gevoed door regenwater en vormt de grondwatervoorraad van de Veluwe en wijde omgeving. Dit kristalheldere water vindt ondergronds zijn weg naar lager gelegen delen, om uiteindelijk af te vloeien naar de Rijn, IJssel, Eem en randmeren. De plekken waar het grondwater dichter onder het maaiveld ligt, zijn al vanaf de late middeleeuwen open gegraven. Hierdoor begon het water te stromen en ontstonden de sprengen.
er zijn bedreigingen. “Door wateronttrekking voor drinkwater, landbouw en industrie en door natuurlijke verdroging heeft het bekenstelsel het moeilijk”, vertelt Maarten Veldhuis. “En dat geldt voor meer terreinen op de Veluwe, evenals voor gebieden op de zandgronden in de Achterhoek. Daar was in de zomers van 2018 en 2019 ronduit sprake van ernstige droogte.” Hoe anders is de situatie in het westelijke, lager gelegen deel van de provincie. “Het rivierengebied met zijn kleigronden kent deze bedreigingen nauwelijks. Daar wordt simpelweg water uit de rivier de polders ingelaten om het landschap natter te maken.”
Economische betekenis Na de middeleeuwen kreeg het water een economische betekenis omdat het werd gebruikt om molens aan te drijven. In de achttiende eeuw waren er zo’n tweehonderd watermolens voor de productie van papier, het malen van graan en het slaan van koper. Ook op kastelen en landgoederen speelde het van de beken en sprengen afkomstige water een belangrijke rol. Bij kasteel Cannenburch in Vaassen bijvoorbeeld diende het in de vorm van een gracht als verdedigingsmiddel van het huis. Water werd ook onderdeel van de fraaie tuinaanleg: het stromende water voedde de vijvers en watervalletjes.
Reddingsoperatie De gevolgen van de droogte waren goed te zien in de bossen. In de lente die volgde op de droge zomer van 2018, stonden de kronen van de beuken op drogere zandgronden dun in het blad. Beuken hebben korte wortels en kunnen daardoor het diepe grondwater niet bereiken. Ook legden veel lariksen en fijnsparren het loodje. Verder ging het afgelopen zomer bijna mis met de beekprik in de Verloren Beek en de Tongerense Beek. “Deze beken vielen praktisch droog”, aldus Leo Cleiren, regiohoofd GLK. “Daarmee verdwenen de watergebonden flora en fauna en groeiden er grassen en kruiden in de droge bedding. Dankzij een reddingsoperatie van het waterschap zijn beekprikken, elritsen (karperachtige vissen) en rivierdonderpadden weggevangen en overgeplaatst naar de Grift op landgoed Bonenburg.” Maar dit was een noodoplossing. Liever wordt gezocht naar duurzame maatregelen.
Maarten Veldhuis
Cultuurhistorisch erfgoed Tegenwoordig maakt het unieke stelsel van beken en sprengen deel uit van ons cultuurhistorisch erfgoed. Daarnaast leveren de beken en sprengen prachtige natuur op met bijzondere dier- en plantensoorten. Maar Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
Zilveren maan
Robuust systeem “We moeten ervoor zorgen dat het landschap het water beter kan vasthouden”, vervolgt Veldhuis. “Het systeem robuuster maken, zodat het tegen een stootje kan en de extremen kan opvangen.” Cleiren is het volmondig met hem eens: “De waterbel moet gevuld blijven, want alleen dan blijven beken en sprengen stromen. Daarom werken we in onze projecten samen met het waterschap aan natuurlijke watersystemen die het water langer vasthouden. Bij ons natuurontwikkelingsproject in het Wisselse Veen bijvoorbeeld komt nu kwelwater aan de oppervlakte. Dat wordt niet meer snel afgevoerd, maar loopt langzaam richting de IJssel. Hierdoor is een moeras ontstaan met veenontwikkeling. Met als gevolg dat verschillende vegetaties, zoals blauwgrasland en hoogveen, zijn gaan groeien. Daarmee keerden zeldzame planten- en diersoorten terug, waaronder blauwe knoop, Spaanse ruiter, beenbreek, heikikker en zilveren maan.” Minder maaien “Een ander mooi voorbeeld is ons project Vossenbroek. Daar hebben we samen met het waterschap het maaiveld verlaagd, sloten en greppels gedempt dan wel verondiept, een beek omgelegd en zo het grondwater omhoog gebracht. Door deze ingrepen wordt het water minder snel afgevoerd en is een gevarieerd, drassig gebied ontstaan met bijzondere soorten, zoals de 12
foto: Don Wijns
Spaanse ruiter
moerassprinkhaan en stijve ogentroost.” En er zijn meer maatregelen mogelijk die op korte termijn al mooie resultaten geven, weet Veldhuis. “Ook het plaatsen van kleine stuwen zorgt ervoor dat het water niet snel uitstroomt. Daarnaast kun je water langer vasthouden door de watergangen en oevers te laten dichtgroeien, want dat geeft meer weerstand aan het stromende water. Dat betekent in de praktijk minder maaien.”
Omvorming Voor de lange termijn zijn echter ingrijpender maatregelen nodig. Veldhuis: “Hierbij denken we aan afvalwater benutten voor de circulaire economie. Zo verdwijnt het gebruikte water niet in het riool, maar wordt het gezuiverd en hergebruikt. Een andere maatregel is de omvorming van naaldbos naar loofbos, maar liever nog van bos op zandgrond naar heide. Naaldbomen zorgen immers voor de meeste verdamping van regenwater. Dat komt door hun talloze naalden die ook nog eens de hele winter groen blijven. Loofbomen verdampen al minder, en zand en heide het minst. Samen met de terreinbeherende organisaties, waaronder GLK, willen we een visie voor het bos van de toekomst opstellen, waarin omvorming een belangrijk maar ook gevoelig onderwerp is.” Bomen kappen om meer water vast te houden – er moet nog heel wat water door de Rijn stromen voor het zover is.
De oliemolen bij Huis te Eerbeek draait sinds 2015 weer op volle toeren. Toen werd de beschoeiing vervangen door een hogere variant en is de vijver gebaggerd. Ook werd een stuw geplaatst waardoor water vanuit de vijver gedoseerd kan worden doorgelaten naar de beek.
Wandelen langs het water Met een financiële bijdrage van onder andere GLK heeft de Veluwse Bekenstichting een wandelroute uitgezet langs de Eerbeekse en Coldenhovense Beek. De wandeling duurt ongeveer 3 uur (10 kilometer) en loopt door het prachtige bosgebied rondom Eerbeek en langs de beeklopen van de Coldenhovense en Eerbeekse Beek. Onder voorbehoud van coronamaatregelen ligt de routefolder voor u klaar bij Restaurant-Grand Café De Korenmolen in Eerbeek (beginpunt route), bij Fletcher Hotel-Restaurant Landgoed Huis te Eerbeek en bij vakantiepark Landal Coldenhove.
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Schaffelaarse Boshuis
Vakantie op een historisch landgoed Op landgoed Schaffelaar in Barneveld staat het Schaffelaarse Boshuis, een rijksmonument uit 1869. GLK maakte de voormalige boswachterswoning geschikt als vakantieverblijf voor acht personen.
Groene specht Als u komt logeren, vergeet dan uw verrekijker niet. Want op het landgoed broeden wel vijftig soorten vogels waaronder de groene specht. Vroeg in de ochtend treft u met wat geluk ook reeën uit de omgeving. Op de naastliggende heide groeien kleine zonnedauw, veenpluis en klokjesgentiaan met zijn hemelsblauwe bloemen.
Foto’s: Ronald Oost
Landgoed Schaffelaar bestaat uit een parkbos, een lanenster en een grote weide met een kasteelachtig huis in neogotische stijl en een oranjerie (restaurant). Het vrijstaande boshuis is volledig gerestaureerd en beschikt over moderne voorzieningen. Door toepassing van zonnepanelen, een pelletkachel en isolerend glas is de woning kimaatneutraal.
>
Foto: Rob van ‘t Zelfde
Nieuwsgierig geworden? Het Schaffelaarse Boshuis is te boeken via www.buitenlevenvakanties.nl/ woningen/schaffelaarse-boshuis
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
13
Project onder de loep
Waterpartijen op ’t Velde sprankelen weer
14
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Zonder regelmatig onderhoud dreigen waterpartijen op monumentale landgoederen te verdwijnen. In een groot, meerjarig project verricht GLK daarom werkzaamheden aan vijvers en grachten op zestien terreinen waaronder landgoed ’t Velde bij Warnsveld. Naast bagger kwam daar ook een schat aan cultuurgeschiedenis boven water.
Tekst: Hans van den Bos
In het grasland tussen het statige landhuis ’t Velde en rivier de Berkel duidt een grote aarden wal erop dat hier werk is verricht. “Een tijdelijk baggerdepot”, zegt projectleider Ab van Dijk. Het slib uit de gracht ligt hier in te drogen. Hij zwaait zijn been over het prikkeldraad en wijst: “Daarginds ligt nog zo’n depot. In totaal hebben we maar liefst 6.200 kuub opgepompt.” Tevreden constateert hij dat het zonnige weer zijn werk heeft gedaan: het materiaal is droog genoeg om binnenkort over het land van de lokale pachters te worden verspreid. De aannemer zal dat in overleg met de grondgebruikers op zich nemen.
Interessante vondsten Stadsarcheoloog Michel Groothedde van gemeente Zutphen is door GLK bij het project betrokken. Uit ervaring weet hij dat op oude grachtbodems vaak veel voorwerpen liggen, zeker als het water binnen werpafstand van raam of keuken is. Zo ook hier bij huis ‘t Velde. “Wel dertig kruiwagens materiaal hebben onze vrijwilligers naar ons depot gebracht. We zijn nog steeds bezig met sorteren en beschrijven.” De vondsten beslaan een lange aaneengesloten periode, vanaf de veertiende eeuw tot nu. Er zitten interessante zaken tussen: “Veel keramiek, een aantal complete serviezen van de adellijke families. Pal onder de raampjes van de wijnkelder vonden we honderden wijnflessen, de oudste dateren van eind zeventiende eeuw. Ongewoon was een achttiende-eeuwse microscoop. Maar het meest verraste ons de stapel koperen sardineblikjes, met prachtige labels van de Wereldtentoonstelling 1889 in Parijs.”
Weinig werksporen Wat de hoeveelheid slib betreft, is ‘t Velde een van de grotere klussen. Anders dan op andere plekken is hier gewerkt met een baggerboot. Deze duwde de modder laagje voor laagje naar een centraal punt. Daar werd de modder opgepompt en via slangen naar het baggerdepot vervoerd. Die aanpak scheelde enorm veel transportbewegingen op het landgoed, en beperkte de hoeveelheid werksporen en de overlast voor bezoekers.
bladophoping. Wel vierhonderd kuub hebben we eruit gelepeld.” Het is duidelijk: hier is vanaf najaar 2019 veel werk verricht. Een wandelaar zal de inspanningen niet meteen zien, maar zich misschien wel afvragen: “Hé, waarom heb ik deze fraaie vijver niet eerder gezien?”
Gespiegelde bomen Even later staat Van Dijk stil bij een vijver in het bos. Grote beukenbomen spiegelen in het donkere water. “Als je een jaar geleden op deze plek stond, zag je een met bladeren gevulde slenk; het resultaat van dertig jaar
Foto: Ton Roelofs
Foto: Hans van den Bos
Foto: Ton Roelofs
Projectleider Ab van Dijk: ‘In de droge zomers transformeerden waterpartijen tot moddervlaktes met opschietende boompjes’
Landschapsschoon “In de grachten en vijvers van monumentale landgoederen behoor je water te zien”, zegt Van Dijk. “Maar tijdens de droge zomers transformeerden waterpartijen her en der tot moddervlaktes met opschietende boompjes. Het was dus de hoogste tijd voor grootschalig onderhoud, om het water op te schonen en de overtollige modder eruit te halen.” Opschoningsprojecten zijn erg duur. Daarom is GLK erg blij met de financiële ondersteuning door provincie Gelderland en de Postcode Loterij. Van Dijk: “Het belangrijkste doel is het behoud van landschapsschoon en cultuurhistorie, maar de ecologie heeft ook baat bij deze onderhoudsbeurt. Doordat het water er in kwaliteit en kwantiteit op vooruitgaat, krijgen planten als waterviolier en holpijp hier weer een kans.” Beter is het ook voor de ijsvogel die juist voorbij vliegt.
Foto: Gemeente Zutphen
Een droge gracht is geen gracht...
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Mooi meegenomen
Natuurreizen Grenzeloze Veluwe
De mooiste fotolocaties Recentelijk verschenen: De mooiste fotolocaties van Oost-Nederland. Een prachtig naslagwerk over 145 gebieden en 600 fotolocaties, samengesteld met hulp van lokale fotografen. Zij brengen alle fotogenieke natuurgebieden in kaart en beschrijven wanneer je wat, waar kunt zien en fotograferen. Daaronder bevinden zich ook veel GLK-locaties zoals Klooster Hulsbergen, De Dellen, Klein Bylaer, Wekeromse Zand en landgoed De Voorst.
Aan het eind van de zomer kunt u onder voorbehoud van coronamaatregelen deelnemen aan twee vijfdaagse natuurreizen door het noordelijk en zuidelijk deel van de Veluwe. De reizen worden aangeboden door SNP Natuurreizen in samen werking met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Kroondomein Het Loo en GLK. U komt op de mooiste plekjes en wordt ondergedompeld in de natuur. Na afloop komt u met bijzondere verhalen thuis! • Startdatum 7 september (noord), 26 oktober (zuid) • Begeleiding door boswachters • Verblijf in twee hotels op de Veluwe • Vrijwel alle kosten inbegrepen Prijs per persoon: vanaf € 840 U boekt deze reizen online via www.snp.nl/grenzeloze-veluwe-noord www.snp.nl/grenzeloze-veluwe-zuid Formaat: 24×21 cm Heeft u deze reis geboekt? Stuur dan een e-mail naar GLK met uw donateursnummer. Want als donateur krijgt u een extraatje, namelijk een mooi vogelhuisje van GLK!
Aantal pagina’s: 368 Uitgave: softcover, gebonden en genaaid Cover: beide zijden met uitklapbare kaart ISBN: 9789079588251 Prijs: € 44,90 Te bestellen via webshop.natuurfotografie.nl In samenwerking met Natuurfotografie geeft GLK drie exemplaren weg. Mail en maak kans op deze prachtige locatiegids!
16
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Reis geboekt? Mail uw gegevens
Mail uw gegevens naar
naar tijdschrift@glk.nl en vermeld
tijdschrift@glk.nl en vermeld ‘gratis
‘vogelhuisje’
locatiegids’
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein
80 jaar
Tekst en fotografie: Marjolein den Hartog
De wacht houden bij de poort van
kasteel Doorwerth Fleur van Brenk (11) uit Huissen: “Wat een mooi kasteel! Volgens sprookjes woonden er vroeger prinsen en prinsessen. Maar ik weet niet of dat echt zo was. De dikke muren en de ophaalbrug waren handig als het kasteel aangevallen werd door vijanden.” Vader Arjan van Brenk (45): “Met school zijn jullie weleens op een ander kasteel geweest. Wat heb je daar ook alweer gezien?” Fleur: “Ze hadden daar ridders. Dat waren geen echte, maar poppen, hè? Met zo’n metalen harnas aan.” Vader Arjan: “Het pak dat jij nu aan hebt, is anders ook best mooi!” Fleur: “Ik weet eigenlijk niet of een poortwachter ook een harnas aanhad, zoals
de ridders. Het moest natuurlijk wel een beetje beschermend zijn. Dat is wel nodig als de vijand wapens heeft.” Vader Arjan: “Ik heb gelukkig alleen mijn handen bij me, geen wapens!” Fleur: “Verder moest je de hele tijd stokstijf stilstaan. Ik denk dat ik dat maar tien minuten zou volhouden.” Vader Arjan (lacht): “Nou, maak er maar vijf minuten van!” Fleur: “Inderdaad, daar ben ik niet zo goed in. Maar als er dan iemand kwam die niet naar binnen mocht, dan moest de poortwachter wél bewegen. Dan hield hij zijn lans of vlag zo schuin. Ik denk dat ik mijn vader wel zou doorlaten. Hij ziet er wel aardig uit, hihi.” Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen SuperSpeurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein-) kinderen hiervoor aanmelden en net zo gezellig op pad als vader Arjan met Fleur? Ga dan naar www.glk.nl/superspeurder. Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt onder meer het boekje 50x speuren en spelen, en krijgt een uitnodiging voor de jaarlijkse SuperSpeurdersdag. Save the date: zondag 18 oktober 2020, SuperSpeurdersdag in park en kasteel Rosendael.
17
We doen het zonder erbij na te denken: de kraan opendraaien om je handen te wassen (en de laatste tijd zelfs vaker dan ooit). Of om te douchen. Vroege kasteelbewoners zouden hun ogen uitkijken in onze badkamers met regendouches en hangende wc-potten. Hoe anders zag het er bij hen uit! Samen met conservator Jorien Jas duiken we in het sanitair van onze kastelen. Tekst: Karlijn van Onzenoort
80 jaar
Wassen en
plassen op een kasteel
Plonsplee op kasteel Ammersoyen
18
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Plonsplee op kasteel Ammersoyen aan de buitenmuur
Plassen De eerste kastelen beschikken al over een wc. “Die wordt in die tijd meestal een gemak genoemd,” vertelt Jorien Jas, “maar tegen woordig zeggen we plonsplee. Dat woord maakt direct de werking duidelijk. De wc is gemaakt in een uitbouw van de kasteelmuur, met een gat in de vloer dat boven de gracht uitkomt. Mooie voorbeelden vind je op de kastelen Ammersoyen en Doorwerth.” Bij latere kastelen zijn dergelijke wc’s minder zichtbaar. Ze worden ingebouwd in de dikte van een muur en zijn te vinden achter een deur die meebehangen is, bijvoorbeeld op kasteel Cannenburch. Nog later wordt het kleinste kamertje omgetoverd tot een pronk-wc, zoals op kasteel Biljoen. Daar word je omgeven door een eikenhouten betim mering en is de porseleinen wc-pot gedecoreerd met versieringen in blauw. Een gemak dat gezien mag, of zelfs moet worden!
Porseleinen lampetstel in de logeerkamer van huis Verwolde Badkamer op huis Verwolde
waskom geschonken en zo wordt deze als wasbak gebruikt. Dat water is warm uiteraard, want kasteelbewoners houden van comfort.” Totdat leidingwater rond 1900 zijn intrede doet, is water op kastelen meestal alleen voorradig in de kelder. Daar bevindt zich een (inpandige) waterput, zoals nog te zien is op de kastelen Ammersoyen en Cannenburch. Later verschijnt in keukens een dubbelpompsysteem: de ene pompzwengel brengt drinkwater omhoog vanuit de ondergrondse waterput, de andere levert water voor huishoudelijk gebruik vanuit een reservoir met opgevangen hemelwater. Het water voor de lampetstellen wordt eerst verhit boven het kolenfornuis. Daarna brengt het personeel het naar boven. … en baden Zolang er gebrek is aan stromend water, gebeurt baden maar sporadisch. Wanneer dit wel voorhanden is, wordt een zitbad in de slaapkamer neergezet. Een kamerscherm zorgt voor privacy. Vanuit het souterrain lopen dienstmeisjes af en aan met emmers of (koperen) badgieters. Het is een tijdrovende onderneming om een bad te vullen – maar zeker ook om het na afloop weer leeg te krijgen! Bij de verbouwing van 1926 worden op huis Verwolde onder andere ‘moderne’ badkamers gerealiseerd. “Op kasteel Zitbad uit ca. 1900, waarschijnlijk afkomstig van huis ‘t Velde
Foto: Nico van Haastrecht
Dubbele-pompsysteem huis Verwolde
Wassen Vroege kasteelbewoners wassen zich in hun slaapkamer. Er komt allerlei huisraad in gebruik dat dit mogelijk maakt. Zoals een lampetstel, de voorloper van een wastafel. “Een lampetstel bestaat uit een vaak porseleinen waskom en waterkan, soms met een zeepbakje en kammenbakje”, aldus Jas. “Het schone water in de waterkan wordt in de Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Rosendael is een bijzondere badkamer,” weet Jas, “omdat deze is ingericht met het badgerei dat afkomstig is uit het voormalige Paleis Lange Voorhout in Den Haag. Zodoende beschikt deze badkamer over koninklijke kranen. Hoewel de uitstraling beslist niet koninklijk is te noemen…”
Mangel van huis Verwolde
De was doen In de was- en droogkelder ontfermen de linnenmeisjes zich over de was. Het delicate damast en de chique bovenkleding worden uitbesteed aan wasserijen. Het wasgoed van thee- en handdoeken en onderkleding gebeurt op het kasteel zelf. Dit begint op maandag met het in de week zetten, eerst in houten of zinken tobbes, later in gemetselde wasbakken. Daarna volgen het boenen, vaak met behulp van een wasbord, het drogen en mangelen (water eruit persen). Tot slot wordt het wasgoed in de linnenkamer gesteven en gestreken. De strijkijzers worden op het kolenfornuis in de keuken verhit. 19
Bijzondere donateur
Yvonne Lampe en René van der Smeede, stichting Haagvalken
‘Leuk dat we de projecten kunnen volgen’ Er valt zo veel te genieten op het gebied van natuur, cultuur en kunst. De stichting waarvan Yvonne Lampe voorzitter is, wil dat graag laten zien. En bijdragen aan het behoud ervan voor de toekomst. Tekst: Hester Bruning – Fotografie: Ayla Maagdenberg
Bij Yvonne Lampe ontstond de liefde voor de natuur al vroeg. Tot haar zestiende woonde zij in Valkenburg. “Ik kom uit een gezin met zes kinderen. We hadden geen auto. Echte vakanties hadden we nooit, maar we gingen wel wandelen. Het Zuid-Limburgse land schap is natuurlijk ook prachtig.”
lopen, dachten ze na over andere goede doelen. “We hebben een huis in Lunteren. Omdat we zo van de natuur genieten als we daar zijn, kwamen we op het idee om contact op te nemen met GLK.”
Stichting Haagvalken Inmiddels woont Lampe geruime tijd met haar man René van der Smeede in het westen van het land. In 2016 richtten zij samen stichting Haagvalken op. Doel van hun stichting is het bevorderen van cultuur, kunst en natuurbehoud, waar mogelijk gekoppeld aan educatie. “We zijn kleinschalig gestart met een paar organisaties, om ervaring op te doen. Het was voor ons iets heel nieuws. Heel leuk en bijzonder om te doen.” Toen dat ging
Projecten GLK reageerde enthousiast en er ontstond een mooie samenwerking. In de gracht achter kasteel Biljoen in Velp staat bijvoorbeeld een ongeveer honderd jaar oud eendenhuisje. Het verkeerde in zeer slechte staat. Met steun van stichting Haagvalken is het in 2019 volledig opgeknapt; eenden en duiven kunnen er weer veilig rusten en broeden. De stichting droeg ook bij aan de restauratie van de Christus koepel op landgoed Mariëndaal bij Oosterbeek. GLK verwierf het landgoed met dit monument in 1936.
20
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
SuperSpeurders Dit jaar is stichting Haagvalken onder andere betrokken bij de verdere ontwikkeling van het programma SuperSpeurders. “GLK wil dat gaan uitbouwen en daar willen we graag onze bijdrage aan leveren. Het past heel mooi bij onze doelstellingen. Er is een bureau ingeschakeld dat zich er helemaal in gaat verdiepen.” Het contact met GLK verloopt plezierig. “We kunnen altijd even bellen of mailen als we een vraag hebben. Met documentatie en foto’s worden we geïnformeerd hoe ver het project gevorderd is. Ontzettend leuk dat we het zo kunnen volgen.” Veel te ontdekken Als ze in Lunteren zijn, wandelen Lampe en haar echtgenoot graag in het Gelderse land schap. “Dat is gewoon heerlijk. We hebben nog weinig kastelen kunnen bezoeken. Zelfs het eendenhuisje hebben we, mede door de coronamaatregelen, nog niet kunnen bekijken. Dat komt wel, in het najaar of zo. Er valt heel veel te ontdekken. Door onze betrokkenheid bij de projecten gaat het beslist meer leven.”
Dank u wel
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).
Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen en gratis toegang bij een aantal buitenlandse collega-organisaties. U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur
Recente giften In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, (verhoogde) donateursbijdragen, lijfrente-, periodiek en notariële schenkingen ontvangen. Donateurs uit Apeldoorn maakten € 250 over naar aanleiding van het opheffen van hun stichting. We ontvingen een gift ter nagedachtenis aan Dirk Goedhart, omdat hij zo van de natuur en al het moois in Gelderland hield. De heer Went uit Heveadorp doneerde € 5.000 als dank voor de sympathieke en pragmatische manier van samenwerken met burgers, waarmee GLK een voorbeeldfunctie
vervult. De heer Scheffer uit Nijmegen deed een gift van € 666 bij wijze van CO2compensatie en uit bezorgdheid over de impact van stikstofdepositie op kwetsbare gronden van de westelijke Veluwe. Het Mevrouw A.Th. Vogler fonds (Ars Donandi) en de Meindersma-Sybenga Stichting droegen respectievelijk € 35.819,67 en € 5.000 bij aan de financiering van het GLK-project ‘Bestrijding Invasieve Soorten’. Dankzij extra donaties en schenkingen van diverse donateurs mochten we nog eens € 35.085 bijschrijven op de rekening van onze stichting. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Schenken & nalaten
Foto: Annabelle Kubler
Met dank aan Postcode Loterij Tijdens het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij op 4 maart 2020 heeft LandschappenNL € 13,5 miljoen ontvangen voor natuur en landschap in Nederland. Van dit bedrag gaat ruim € 935.000 naar GLK. Op de foto Hank Bartelink, directeurbestuurder van LandschappenNL met Winston Gerschtanowitz en Martijn Krabbé, ambassadeurs van de Postcode Loterij, met onder meer de cheque voor de provinciale Landschappen. De Landschappen ontvan gen sinds 1996 bijdragen en zijn de loterij en haar deelnemers hiervoor zeer dankbaar.
Periodieke gift Bij een periodieke gift gedurende ten minste vijf jaar kan uw belastingvoordeel in 2020 oplopen tot 46 procent. Uiteraard is een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift
Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalatenschap aan een van onze stichtingen hoeft geen successierecht te worden betaald.
Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een bijzonder onderdeel daarvan (een natuurgebied of een kasteel) steunen.
Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.
Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rentmeester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
‘Mensen zijn ontzettend nieuwsgierig’
22
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Joke Hoitink, vrijwillig educatief boswachter Al negen jaar laat Joke Hoitink als vrijwillig educatief boswachter mensen de mooiste plekken van de Achterhoek zien. Deelnemers aan haar excursies leidt ze door parken, landgoederen en bossen. Het uitzetten van de wandelingen vindt ze ‘minstens zo leuk’ als het begeleiden van de excursies zelf. Tekst: Maaike van Kuyvenhoven - Fotografie: Dies Goorman
“Ik ben opgegroeid in de Achterhoek. Elke zondag gingen we naar buiten. Als we naar de Lochemse Berg gingen, stond mijn vader even stil bij het witte GLK-hek. Hij wees ons erop hoe belangrijk het werk is dat GLK doet. Ik heb jaren in de Randstad gewerkt en ben na mijn pensionering naar Gelderland teruggekeerd. Vrijwel meteen begon ik als educatief boswachter. Ik vind het leuk om anderen iets te vertellen. En ik ben graag buiten.” Boek in de hand Hoitink is coördinator van vijf vrijwillig educatief boswachters in de regio, zichzelf meegeteld. Excursies zetten de boswachters vaak met z’n tweeën of drieën uit. “Dat uitzetten vind ik minstens zo leuk als de excursie zelf. We brengen de praktische zaken in kaart: waar kun je doorheen lopen en waar niet? Maar we kijken vooral naar alles wat er groeit en bloeit. We nemen natuurgidsen en boeken over flora en fauna mee en kijken op onze telefoons om meer te weten te komen over hetgeen we tegenkomen. Zo ontdekken we met elkaar wat leuk is om te vertellen. De één is een geboren Winterswijker en kent in die streek de namen en verhalen van alle boerderijen. De ander weet veel van bomen. Je leert van elkaar en ziet vaak meer dan tijdens de excursies zelf. Daar word ik erg vrolijk van.” Trouwe deelnemers “We leren soms ook van de mensen die we meenemen op een excursie”, zegt Joke. “Ik was ooit op pad met een echtpaar dat ontzettend veel wist van bloemen. Die mensen konden meer vertellen dan ik. Na afloop vroeg ik hen waarom ze mee waren gegaan. Ze wisten zelf zoveel! ‘Maar jullie weten de weg’, was hun simpele verklaring. Andere deelnemers vertelden dat ze met ons mee gingen omdat ze een keer waren verdwaald op de Lochemse Berg en nu niet meer alleen eropuit mochten van de kinderen. Sommige deelnemers zie ik op bijna elke dag-wandeling die we organiseren. Het is mooi om te zien hoe nieuwsgierig mensen zijn.” Steeds bijleren Het is belangrijk voor de boswachters om een
‘Sommige deelnemers zie ik op bijna elke wandeling die we organiseren’
brede blik te behouden. Ze krijgen daarom regelmatig trainingen. Bijvoorbeeld: hoe vertel je tijdens een excursie een verhaal, hoe betrek je alle deelnemers erbij? Of een cursus wildbeheer van boswachter Ger Verwoerd. Joke: “Dan lopen we met elkaar over de Noord-Veluwe en leren we wild te spotten.” Laatst werd er voor de boswachters een bomendag georganiseerd. “Dan denk je dat je er al heel wat van af weet. Nou, op zo’n dag blijkt van niet. Dat is dik lachen. De cursusleider hoorde onze fabels geduldig aan en legde vervolgens uit hoe het echt zit. Dat vergeet je dan nooit meer.” Avondwandeling De vrijwillig boswachters van de Achterhoek stellen voor elk seizoen de excursies samen. Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Nu de zomer is aangebroken, staan er ook avondwandelingen op het programma. Joke: “Met dat schitterende licht en het leven dat langzaam stil valt… Maar ook de andere seizoenen zijn prachtig. In de winter kun je ver kijken, niet gehinderd door mais en het blad aan de bomen. In de herfst is het heerlijk om door de bladeren te sloffen.” Aan inspiratie is er volgens Joke geen gebrek. “Soms lees ik iets wat me op een idee brengt. Ronny ter Horst, de ‘officiële’ boswachter in ons gebied, doet ook vaak suggesties. Of we worden op iets bijzonders geattendeerd door de bosploeg. Zelfs excursiedeelnemers die in de buurt wonen, weten we zodoende nog vaak te verrassen. ‘Hier ben ik nog nooit geweest!’, horen we dan.”
23
John Berends Telkens wanneer hij door de provincie trekt, verwondert John Berends zich over de diversiteit in landschap en cultuur. De commissaris van de Koning omschrijft Gelderland liefdevol als een ‘magnifiek kroonjuweel met een rijke beleving aan natuur en erfgoed’.Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Dies Goorman
‘Onderweg genieten met Wiebe’ Bij zijn aantreden, vorig jaar maart, kreeg Berends volgens goede traditie witte pauwenveren van landgoed Staverden overhandigd. In de hal van zijn woning in Uddel vallen ze direct op. “Het zijn niet álle veren. Er staat ook een aantal op mijn kamer in het Huis der Provincie. Dit is iets unieks. De graaf van Gelre droeg de pauwenveren ooit op zijn helm. Als ‘functionele nazaat’ heb ik ze ook aangeboden gekregen. De witte pauwen van landgoed Staverden, hier vlak om de hoek, zijn zeldzaam. Logisch dus dat ik daar trots op ben.” Alleen eropuit Er gaat geen dag voorbij zonder dat Berends op enigerlei wijze in contact komt met GLK. Is het niet via zijn werk − GLK voert een provincietaak uit − dan wel via zijn hobby. Twee, drie keer per week trekt hij eropuit met zijn rijtuig en paard Wiebe. “Ik woon tegen Natura 2000-gebied aan. Het Gelders landschap beleef ik vanuit mijn paardenhobby. Meestal ga ik naar buiten voor een rondje langs bijvoorbeeld Uddel, 24
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Garderen en Kootwijk. Dat vind ik prettig, want ik heb ‘dag en nacht’ mensen om me heen. Als ik met Wiebe onderweg ben, kan ik alles laten indalen.” Veelzijdige provincie “Mijn Wiebe is een Fries paard. Hij is kloek, betrouwbaar, krachtig en gemakkelijk in de omgang. Bij elkaar opgeteld, maken deze eigenschappen hem een tot een prachtig
optelsom van streken met eigenheid’
en zeer veelzijdig tuigpaard. Hetzelfde kun je zeggen over onze provincie, want Gelderland is een mooie optelsom van streken met eigenheid. De Veluwe is een fenomenaal gebied, maar dat geldt evenzeer voor de Achterhoek en het Rijk van Nijmegen. Met haar rijke beleving aan natuur en landschap is Gelderland een magnifiek kroonjuweel.”
Mooi portret
‘Gelderland is een mooie
80 jaar kastelen Commissaris van de Koning John Berends is dit jaar betrokken bij twee belangrijke momenten in verband met ons jubileum ‘80 jaar kasteelen’, Onder voorbehoud van coronamaatregelen onthult hij op 24 juni in kasteel Hernen de nieuwe publiekspresentatie waardoor bezoekers de verloren gegane donjon van Hernen kunnen herbeleven. Later in het jaar, op 13 november, zal Berends aanwezig zijn bij de presentatie van een boek over kasteel Biljoen.
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
80 jaar
25
GLK opinie
Interactie met onze achterban vinden we erg belangrijk. Daarom vragen we regelmatig uw mening over vraagstukken en dilemma’s. U kunt uw stem laten horen via www.glk.nl/stelling
Nieuwe stelling:
Stelling vorige keer “Ik vind het geen probleem om parkeerkosten te betalen bij een landgoed omdat het onderhoud van recreatievoorzieningen nu eenmaal geld kost.” Reacties: 282 Eens: 55% Oneens: 45% Opvallend: veel voor- én tegenstemmers vinden dat donateurs van GLK altijd gratis moeten kunnen blijven parkeren. Als we dit voorbehoud meenemen in de stelling, is 63% het eens met de stelling. Andere suggesties die werden gedaan: verhoog liever de jaarlijkse donateursbijdrage, het parkeerbedrag moet redelijk zijn, handhaving kost ook geld, vraag een vrijwillige bijdrage, verhoog liever de entreeprijzen van kastelen.
Honden aan de lijn? In de meeste terreinen van GLK bent u van harte welkom met uw hond. Meestal aangelijnd, maar op sommige locaties mag de hond onder appel ook loslopen op wegen en paden. De stelregel is dat overige wandelaars, maar ook andere dieren geen hinder van uw hond mogen ondervinden. Veel mensen houden zich hieraan. Maar van alle boetes die GLK als handhaver uitschrijft, gaan toch de meeste naar hondenbezitters. Zijn onze regels te streng? Of moeten ze juist strakker?
De stelling “Om wandelaars, schapen, andere dieren en de hond zelf te beschermen, vind ik dat een hond op alle GLKterreinen moet worden aangelijnd.”
Laat u ook uw stem horen? www.glk.nl/stelling 26
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Koos Dansen
Hoe kan ik stemmen? Graag nodigen we u uit om via www.glk.nl/stelling op deze stelling te reageren. Daar kunt ‘eens’ of ‘oneens’ aanvinken en ziet u de stemverhouding op dat moment. Ook kunt u een opmerking achterlaten. Stemmen is mogelijk tot en met vrijdag 17 juli.
Kennismaking met landgoed Tandem en kasteel Slangenburg
Vooruitblik donateursvergadering 2020
Het landgoed Tandem is vanaf 1872 tot stand gekomen door mr. D. J. H. van Eeden (18261906), advocaat en procureur te Utrecht. Hij kocht een aantal terreinen aan van het geslacht Von Hohenzollern-Sigmaringen, dat ook Huis Bergh en de Marke van Wisch in eigendom had. Uiteindelijk zou het landgoed een omvang krijgen van ongeveer 230 ha. Van Eeden doopte zijn bezit Tandem, Latijn voor: eindelijk. Van Eeden zocht er rust. Het landgoed was in de hele streek bekend om zijn mooie aangelegde lanen. De boerderijen die bij Tandem hoorden, werden in de twintigste eeuw geleidelijk verkocht aan de pachters. Na het overlijden van Van Eeden in 1906 erfde zijn neef het landgoed. Diens erfgenamen verkochten het aan de gemeente Wisch. De gronden die GLK in 2016 in bezit kreeg, bestrijken 24 ha. en omvatten de bossen rondom het huis Tandem en de oprijlaan naar het huis. Oprijlaan naar huis Tandem
jaar
Foto: Dies Goorman
Op zaterdag 10 oktober staat de jaarlijkse donateursvergadering van GLK gepland in de mooie Achterhoek. In De Radstake in Heelweg hopen we u te informeren en met u van gedachten te wisselen over ons werk en de bijzondere tijd die we nu doormaken. Ook is het de bedoeling om u kennis te laten maken met het recentelijk verworven terrein Tandem in Westendorp en kasteel Slangenburg in Doetinchem. Of dit allemaal gaat lukken, kunnen we nu helaas nog niet zeggen. Welke corona maatregelen gelden er in oktober? Kunnen we samen met u op pad? We hopen dat het in welke vorm dan ook kan doorgaan. U kunt al wel kenbaar maken of u erbij wilt zijn. En we vertellen graag alvast iets over de beoogde locaties.
80
Kasteel Slangenburg in Doetinchem
Zorgvuldig bewaard Kasteel en landgoed Slangenburg zijn eind zeventiende eeuw vormgegeven door generaal Frederik Johan van Baer. Hij kocht omliggende heidegronden, liet deze ontginnen en legde bossen aan met daarin een uitgebreid lanenstelsel. De oude havezate Slangenburg breidde hij uit tot het huidige U-vormige kasteel. Hij trok kunstenaars aan om het kasteel te verfraaien met stucwerk en schilderingen, die zijn liefde voor het landgoed en zijn overleden vrouw lieten zien. Tegenwoordig is het kasteel in gebruik als gastenhuis en niet open voor publiek. Tijdens het bezoek op 10 oktober krijgt u een indruk van het zorgvuldig bewaarde levenswerk van de zeventiende-eeuwse generaal.
Belangstelling? In verband met de coronamaatregelen kunnen we het programma van de donateursvergadering nog niet bevestigen en kunt u zich nog niet definitief aanmelden. Wel verzoeken we u om uw belangstelling alvast aan ons kenbaar maken. Dat kan op twee manieren: via www.glk.nl/ donateursvergadering of via de coupon onder aan deze pagina. U hoeft nog niet te betalen. Wanneer meer duidelijkheid bestaat over het programma ontvangt u nadere informatie.
Ja, ik heb belangstelling om de donateursvergadering 2020 van GLK bij te wonen en ontvang te zijner tijd graag nadere informatie. Ik kom alleen / Ik neem een introducé mee (doorhalen wat niet van toepassing). Naam: Adres: PC/Woonplaats E-mailadres: Donateursnummer: Stuurt u deze volledig ingevulde coupon in een envelop naar: GLK, Antwoordnummer 57, 6800 WC ARNHEM (geen postzegel nodig)
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Casanova Struinend langs de poeltjes op Het Wekeromse Zand wist onze fotograaf Martijn Nugteren deze kleine watersalamander (Lissotriton vulgaris) vast te leggen. Net op tijd, want het paarseizoen zit erop. De stoere kam en oranje buikstreep zijn niet meer nodig. Op het droge leidt het beschermde beestje een onopvallend bestaan. Tot de volgende lente, wanneer hij zijn casanovapak weer aantrekt en in het water plonst. Foto: Martijn Nugteren
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden
Alle activiteiten zijn onder voorbehoud van coronamaatregelen. Kijk voor het actuele overzicht op www.glk.nl/activiteiten
Verplicht: online tickets In verband met de 1,5 meter-maat regel gaan de reguliere excursies en rondleidingen tot 1 september 2020 niet door. Voor actuele openingstijden van de kastelen en het plannen van een kasteelbezoek kijkt u op www.glk.nl/activiteiten of de webpagina van het betreffende kasteel. U kunt daar ook uw online tickets reserveren.
Kasteel Cannenburch Ontmoet kasteelbewoners Vroegere kasteelbewoners komen in de zomervakantie weer tot leven. U kunt zomaar Anna Margaretha ontmoeten, of een van haar kamermeisjes. Misschien treft u Charlotte achter de piano, een butler of een theedrinkende Fredrik Hendrik! > Juli en augustus 13.00-16.00 uur Entree: € 11,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: cannenburch@glk.nl Tickets: www.glk.nl/cannenburch Kasteel Doorwerth Safarivaart naar kasteel Doorwerth Deze zomer kunt u met de Blauwe Bever van Wageningen over de Rijn naar Doorwerth varen, en weer terug. Aan boord geniet u van het mooie rivierlandschap en ziet u de natuurontwikkeling. Halverwege bezoekt u kasteel Doorwerth. Vooraf reserveren. > 17 juli, 4 en 18 augustus 13.30-17.30 uur Deelname: € 33, kinderen t/m 12 jaar € 23 Informatie: doorwerth@glk.nl Tickets: www.deblauwebever.nl www.glk.nl/doorwerth
30
Foto: Ton Rothengatter
Beleef de Gelderse kastelen!
Kasteel Hernen: wat weet jij over waterdraken?
Kasteel Hernen Waterdraken en droog brood Wat weet jij over waterdraken? Ben jij een echte ridder of jonkvrouw? Steek je ook je handen uit de mouwen? En doe je allerlei ontdekkingen, zoals droog brood in de gevangenis? Kom tijdens de kidsproof-weken naar kasteel Hernen! > 25 juli t/m 20 augustus 13.00-17.00 Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: hernen@glk.nl Tickets: www.glk.nl/hernen
Huis Verwolde Professor Bombasticus Met zijn tijdmachine heeft de professor ontdekt dat vroegere helden allemaal een hoed droegen: zeerovers, prinsessen, rappers en zelfs smurfen. Maak jij jouw eigen magische hoed? > Donderdag 30 juli 12.00, 14.00 en 16.00 uur Entree € 8; donateurs en Museumkaarthouders € 3 Informatie: verwolde@glk.nl Tickets: www.glk.nl/verwolde
Kasteel Rosendael Aangepaste openstelling Zodra het weer mag, kunt u kasteel en park Rosendael bezoeken. Wilt u zelf het kasteel beleven? Of heeft u liever een rondleiding? Dan koopt u vooraf een online ticket voor een specifiek bezoekmoment. Het park ontdekt u met de handige Beleef!Plattegrond. > Deze zomer Informatie: rosendael@glk.nl Tickets: www.glk.nl/rosendael
Huis Zypendaal Aangepaste openstelling Zodra wij u weer in het huis mogen ontvan gen, bent u van harte welkom. Tickets voor een rondleiding op een specifiek moment koopt u vooraf online. Het aantal tickets per dag is beperkt, dus plan uw bezoek tijdig. > Deze zomer Informatie: zypendaal@glk.nl Tickets: www.glk.nl/zypendaal
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
1
2
3
4
5
6
12 15
16
7
13 17
9
19
25
31
23
26
27
28
32
33
36
11
20
22
24
10
14
18
21
8
37
29
30
34
35
44
45
38
39
Hoeve Eskes in Aalten
40 47
Open Monumentendag 2020 Het is nog niet duidelijk of Open Monumentendag, dit keer met het thema ‘Leermonument’, op 12 en 13 septem ber doorgaat. We adviseren u de website van GLK in de gaten te houden. Daar ziet u ook welke GLK-locaties hun deuren eventueel openen: www.glk.nl/activiteiten
41
42
43
48
49
51
52
53
56
57
60
61
50
54
55
58
59
62
63
66
64
67
69
46
70
65 68
71
© www.puzzelpro.nl 5
46
58
11
39
52
43
6
59
37
64
26
67
Breng letters uit de puzzel over naar de hokjes met het corresponderende nummer. Horizontaal: 1 deel v.e. uitlaat 6 op orde brengen 12 sporthemd 14 betaaleenheid 15 stoomschip 17 molen GLK 20 per omgaande 21 schutsluis 22 bevel 23 handvat 24 ingenieur 25 kerf 27 laatstleden 30 per maand 31 herfst 33 boom binnenplaats Doorwerth 36 hemels blauw 38 staaf 39 toneelachtergrond 41 gebronsd 43 reageerbuis 47 vrouwelijk beroep 49 epiloog 51 muzieknoot 52 delfstof 54 wereld vreemd persoon 55 United Nations 56 achterkant v.d. hals 57 pausen
Kunstexpositie op kasteel Hernen In het bijzondere decor van kasteel Hernen kunt u deze zomer een expositie van Ronald Mullié en Carla Mullié-Dallinga bezoeken. Nieuwe werken met realistisch geschilderde tuinen en een reeks indrukwekkende collages maken deze tentoonstelling de moeite waard. De kunstenaars wonen in een boerderij van GLK. Eerder dit jaar maakte het tv-program ma BinnensteBuiten daar opnamen van een van hun andere kunstuitingen: een behang van servetten.
naam 59 bezittelijk voornaamwoord 60 modern 61 naam tv-serie GLK 65 onzes inziens 66 kledingstuk 67 maatstaf 69 varkenshok 70 televisie zender 71 bevrachten. Verticaal: 1 scholtegoed 2 a priori 3 boogbal 4 hoogvlakte 5 wilde haver 7 mannelijke hond 8 bravoure 9 in hoge mate 10 numero 11 Viking 13 boomscheut 16 vrouw van Abraham 18 loofboom 19 danspartij 20 populair 25 legerplaats 26 belezen 28 veldtoilet 29 angstig persoon 32 bevestigend antwoord 34 circa 35 centigram 37 hok met gaas 38 zeepwater 40 scholtegoed 41 schapengeluid 42 Ned. provincie 44 zonnescherm 45 overdreven 46 kosthuis 48 niet één 50 locatie Azalealaan 53 bladgroente 54 bovenste dakrand 58 gravure 61 selenium 62 vleesgerecht 63 riv. in Oostenrijk 64 boomloze zone 66 bruto 68 met dank.
> Mullié/Dallinga, nieuwe schilderijen en collages 4 juli t/m 6 september (onder voorbehoud van coronamaatregelen) Informatie: www.mullie-dallinga.nl Entree en openingstijden: www.glk.nl/hernen
Mooi Gelderland – Zomer 2020 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vul de oplossing in op www.glk.nl/puzzel en maak kans op een vogelhuisje van GLK!
31
Pronkstuk
80 jaar
De betoverendste waterklanken klinken in park Rosendael. Hoe heerlijk is het geruis van de watertrap en de waterval of het opborrelen van de waterlopen die hier uit de grond ontspringen. Hoogtepunt is vanzelfsprekend het gespetter van de Bedriegertjes die onverwacht opspuiten. Vroeger klonk er zelfs geklater in het kasteel. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Rob Schouten
Spetterend spektakelstuk Aan het begin van de achttiende eeuw speelde Rosendael een hoofdrol in de adellijke wedijver rondom waterpracht. Afgunstig werd gekeken wie de hoogste fontein bezat, wie de fraaiste cascade en wie de waterwerken in zijn park of tuinen 24 uur per dag kon laten spetteren door slim gebruik te maken van natuurlijke waterdruk. Op Rosendael bleven de waterwerken niet beperkt tot het park. Ook binnen klonk geklater, nadat de topbeeldhouwer Ignatius van Lochteren in 1723 de opdracht had gekregen om een waterrijk kunststuk te vervaardigen. Hij schakelde daarvoor een steenhouwer en een bekende Haagse ‘fonteynier’ in. Er ontstond een meesterwerk.
Waterwonder Slechts één moeilijkheid had hij daarbij moeten overwinnen: de waterdruk die in de tuinen het werk deed, ontbrak in het kasteel. Hier dus geen gespetter zonder een pompsysteem. Een knecht met een voetpomp, onzichtbaar achter de muur, maakte de opwinding van een binnenfontein alsnog mogelijk. Uit zeven spuitmondjes
Retouradres: Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005 6801 HA Arnhem
bovenaan sproeide het water, dat vervolgens een watertrap vormde als het naar beneden gutste in de bekkens waar zich eveneens fonteintjes en sproeiers bevinden. Het waterwonder van bijna drie meter hoog vormde een sensatie bij de ontvangst van gasten. Een spetterend spektakel! www.glk.nl/rosendael