Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Herfst
2016 Jaargang 13 nummer 3
Kastelen omarmen Historie herleeft op Hoevelaken Spontaan gemeld als donateur
De grote stille heide
Landschap is beleving
Foto: Rob Schouten
Het klinkt misschien wat filosofisch als ik het zo zeg, maar voor een belangrijk deel schuilt de waarde van prachtige landschappen in de mate waarin ze beleefd kunnen worden. Wat ik daarmee bedoel, is dat u ongestoord van mooie natuurterreinen, karakteristieke landgoederen en oude cultuurlandschappen moet kunnen genieten. Landschap is beleving, ons beheer is voor een belangrijk deel daarop gericht. We houden natuurgebieden in stand en breiden ze uit waar het kan. De ensembles van kastelen, tuinen en parken beschermen we zorgvuldig. Maar tegelijkertijd maken we de landschappen toegankelijk en stellen we onze kastelen open, hoe kwetsbaar ook. Dat doen we vanuit de overtuiging dat ze pas echt voortleven als ze beleefd kunnen worden. Bijvoorbeeld op de Veluwe kunt u daardoor nog altijd van een onbedorven horizon genieten, en in sommige andere gebieden ervaart u nog steeds een gevoel van eindeloos heid of ultieme rust. Het plaatsen van windmolens zou die beleving in één klap teniet doen. En toch is dat juist wat nu dreigt te gebeuren. Provincie Gelderland wil haar beleid zodanig aanpassen dat we windmolens in de natuur zullen moeten toestaan. GLK is voorstander van duurzame energievormen zoals windenergie; het is belangrijk dat Gelderland haar taak stelling hierin realiseert. Maar toch niet ten koste van monumentale natuur en cultuur? Onze mooie landschap pen en de beleving ervan kun je maar één keer verkwanselen. Is het echt nodig om het windmolenbeleid in onze provincie te versoepelen? We vinden dat dit zeker niet nu het geval is.
Nummer 3
Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Bendiks Westerink. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
10 Download de gratis app
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Thema: De heide vertelt een boeiend verhaal over hoe onze voorouders leefden Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Herfst 2016 4
Mooi & nieuw
6
Kastelen omarmen, als iets van jezelf
8
#GLK
10 De grote stille heide
6
Hoe kastelen de Gelderse geschiedenis zichtbaar maken
13
Locatie GLK Vakantiehuisjes in Gorssel
14
Project onder de loep Herstel park Hoevelaken
16
Mooi meegenomen
17
Verhalenspeurtocht op Doorwerth
18 Tongerense Heide 20 Bijzondere donateur Spontaan gemeld als donateur
22
22 Liefde voor het vak Bioloog Peter Verbeek
Monitoring Meten, weten en verbeteren
24 Mooi portret Jacco Eltingh 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24 Jacco Eltingh is ‘een jongen van de Veluwe’
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Spektakel op Cannenburch
Genomineerden GLK-prijs 2016
Prehistorisch Kamp Apeldoorn
Dit najaar krijgt de restauratie van een aantal waardevolle schilderijen op kasteel Cannenburch een spectaculair vervolg. De meer dan levensgrote portretten in de ontvangsthal worden onder handen genomen. De portretten in deze grote, representatieve ruimte dateren uit de achttiende eeuw en laten het echtpaar Anna Margaretha gravin Van Renesse en Fredrik Johan van Isendoorn met hun voorouders zien. In het kader van ons
plan ‘Meerjaren conservering schilderijen’ werd vorig jaar al een aantal andere kunstwerken van de muur gehaald voor inspectie en conservering. Op donderdag 6 oktober (12.00-17.00 uur) kunt u met eigen ogen zien hoe de inspectie in zijn werk gaat. Donateurs hebben gratis toegang. Niet-donateurs betalen € 9,50 (kinderen 2 t/m 12 jaar € 5,25). Aanmelding vooraf is niet nodig.
Fredrik Johan van Isendoorn
Anna Margaretha gravin Van Renesse
Stichting Lingewaard Natuurlijk (Bemmel) en Stichting Prehistorisch Kamp Apeldoorn zijn beide genomi neerd voor de GLK-prijs 2016. Tijdens onze donateursvergadering op donderdag 1 oktober wordt door stemming de winnaar bepaald. De jaarlijkse toekenning is bedoeld voor een persoon of organisatie die zich, bij voorkeur geheel belangeloos en gedurende langere tijd, verdienstelijk heeft gemaakt voor natuur en land schap in Gelderland. De prijswinnaar ontvangt een kunstwerk van glas kunstenaar Jan-Willem van Oldeneel uit Laren en een geldbedrag van € 1.000. De andere genomineerde ontvangt € 500. Vanaf 21 september is een presentatie van de genomineerde stichtingen zien op www.glk.nl
Foto: Rob Schouten
Lingewaard Natuurlijk
4
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
De campagne ‘Mooi en schoon Gelderland’ die afgelopen voorjaar van start ging, is een doorslaand succes. In heel Gelderland plakken steeds meer mensen de speciale campagnestickers op hun afvalcontainers. Zo laten ze zien dat ze de campagne om de natuur schoon te houden, van harte ondersteunen. Vindt u ook dat afval niet in de natuur maar in de afvalcontainer thuishoort? Bestel dan ook deze fraaie stickers. Bestellen kan via www.glk.nl/webwinkel of via de bestelkaart in dit magazine. Prijsinformatie vindt u op de bestelkaart.
Het Cascadedal beleven Ruim een eeuw bepaalde het fascinerende Cascadedal, gelegen tussen hellingen van stuifzand, mede het gezicht van landgoed Duno in Doorwerth. Wat was het een belevenis om van bovenaf te zien hoe het water naar beneden stroomde, tussen rotsblokken door en langs vijvers op verschillende etages! Maar het Cascadedal raakte geleidelijk in verval. De rotsen van cementrustiek werden beschadigd en bomen overwoekerden het dal. Mede dankzij vele gulle gevers wordt deze parel van de Duno nu in de oude luister hersteld. Doordat we de beplanting grotendeels hebben verwijderd, kunt u het Cascadedal nu alweer als dal beleven (zie foto). De volgende stap is het herstel van het cementrustiek, zodanig dat het weer ‘honderd jaar’ meekan. Nogmaals dank voor uw bijdragen, we houden u op de hoogte!
Foto: Dirk Oomen
Heeft u de stickers al?
GLK-kalender 2017 Onze prachtige jaarkalender komt er weer aan! Met uw bestelling doet u uzelf of een ander plezier met een mooi en praktisch cadeau. En u ondersteunt er de Gelderse natuur en cultuur mee. De hele opbrengst van de kalenderverkoop komt rechtstreeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 14,50 (inclusief verzend- en administratiekosten). Als u vóór 1 oktober bestelt , heeft u de kalender(s) in elk geval vóór 1 decem ber in huis. De GLK-kalender is vanaf begin oktober ook voor € 12,50 te koop in onze kasteelwinkels en in ons bezoekerscentrum Staverden. Bestellen kan via de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel
kalender 2017.indd 2
26-7-2016 16:17:21
Reeën in sneeuw maandag
dinsdag
woensdag
donderdag
vrijdag
zaterdag
zondag
26
27
28
29
30
31
1
1
2
3
4
5
6
7
8
2
9
10
11
12
13
14
15
3
16
17
18
19
20
21
22
4/5
23
25
26
27
28
29
52
24
30
Nieuwjaar
31
januari 2017 kalender 2017.indd 3
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
26-7-2016 16:17:21
5
Hoe erfgoed de Gelderse geschiedenis zichtbaar maakt
Kastelen om als iets van jezelf “Je bent niets zonder je geschiedenis. Dat zie je bij mensen en het geldt ook voor de samenleving als geheel. De geschiedenis is ook steeds in beweging. Hoe wij nu naar het verleden kijken, is heel anders dan vijftig jaar geleden”, zegt hoogleraar Gelderse geschiedenis Dolly Verhoeven. Tekst: Rolf de Boer
6
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
“Als mens heb je spullen in de kast staan of in de la liggen die je jarenlang als souvenir meesleept. Dat zijn de ankers die je helpen herinneren. Het kunnen objecten zijn, maar ook plekken, geuren, muziek, allemaal hulpmiddelen waarmee je je eigen geschiedenis steeds kunt invullen. Zo werkt het ook met geschiedenis in het algemeen. We zijn voortdurend bezig beelden van het verleden te construeren. Er is zoveel gebeurd dat je een verhaal nodig hebt om er verband in aan te brengen. Geschiedenis is bovendien steeds in beweging. Hoe wij nu naar het verleden kijken, is heel anders dan vijftig jaar geleden.”
Foto: Ton Rothengatter
Stereotype beelden gebruiken De toekomst voor de kastelen ziet er volgens haar dan ook goed uit. De belangstelling voor de geschiedenis is groot, zeker als die betrekking heeft op de eigen regio. Mensen zijn trots op de eigen omgeving en dat biedt kansen. “Je moet wel toepassingen zien te vinden, manieren om het verhaal van een kasteel te vertellen. Dat is best ingewikkeld. Ik denk bijvoorbeeld niet dat je overal een museum van moet maken. Nederland ‘musealiseert’ al heel erg”, zegt Verhoeven.
‘De Gelderlander’ bestaat niet Het Gelderse gevoel en de betekenis van grenzen in ruimte en tijd – zo luidde de titel van haar inaugurele rede, toen ze in 2015 begon als hoogleraar Gelderse geschiedenis in Nijmegen. “Het ‘Gelderse gevoel’ refereert aan het gevoel van mensen dat zij verbonden zijn met deze provincie”, verklaart Verhoeven. “Omdat ze er wonen of er vandaan komen. Omdat ze trots zijn op het landschap, de bedrijvigheid, de cultuur en de geschiedenis van de provincie. Of omdat ze zich herkennen in de symbolen ervan, zoals het wapen, de vlag of misschien zelfs het volkslied. Kortom, omdat ze zich in welke vorm dan ook Gelderlander voelen.” Een jaar geleden is onderzocht of mensen zich emotioneel verbonden voelen met hun provincie. In Zeeland, Friesland, Noord-
Verhaal Hernen nog niet af Vorig jaar is GLK in kasteel Hernen begonnen met het vernieuwen van de publiekspresentatie, waarbij het kasteel geleidelijk in de sfeer van 1544 wordt teruggebracht. Via een ‘sprekende lantaarn’ vertelt Reyner van Wijhe er de bijbehorende verhalen bij die zich bijna 500 jaar geleden hebben afgespeeld. Dolly Verhoeven is benieuwd wat mensen ervan vinden. “Je kijkt nu als het ware door de ogen van een kasteelheer naar de geschiedenis. Dat is een boeiend perspectief. Maar daarmee is het verhaal van Hernen nog lang niet af; het is goed om het ieder jaar verder uit te breiden en te verdiepen. Zo maak je meteen ook stukjes Gelderse geschiedenis zichtbaar.”
Foto: Gerard van Bree
marmen,
“Als je een groot publiek wilt bereiken, helpt het soms om stereotype beelden te gebruiken. Alle meisjes die een kasteel bezoeken, zien zich het liefst als prinses. In werkelijkheid waren destijds veel meer meisjes dochter van bijvoorbeeld een knecht of een keukenmeid. Het beeld van de prinses klopt niet, maar je hebt het wel nodig om de aandacht te krijgen. Als dat eenmaal is gelukt, kun je laten zien dat het echte verhaal genuanceerder is.”
Foto: Gerard van Bree
Brabant en Limburg gold dat voor ongeveer de helft van de mensen, in Gelderland, Overijssel en Utrecht slechts voor een kwart. Bestaat er dus eigenlijk wel zoiets als ‘de Gelderlander’? Verhoeven glimlacht: “Ik denk het niet echt. En zeker niet zo sterk als de Fries, Brabander of Zeeuw.” Maar dat het overkoepelende Gelderse gevoel niet sterk leeft, betekent niet dat er geen belangstelling is voor de Gelderse geschiede nis. “De lokale en regionale historische verenigingen doen het de laatste jaren heel erg goed. Elke gemeente heeft één of meer historische kringen. En monumentale gebouwen zoals kastelen hebben vaak een groep vrijwilligers die zich ervoor willen inzetten. Kastelen zijn zo iconisch dat mensen er een warm gevoel voor koesteren. Ze omarmen ze als iets van zichzelf.”
>
Jaartal is een keuze Dolly Verhoeven is hoogleraar Gelderse geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Naar aanleiding van de nieuwe publiekspresentatie op kasteel Hernen heeft zij op verzoek van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) samen met een collega en zeven studenten een half jaar onderzoek gedaan naar het verhaal van het kasteel. Om precies te zijn: het kasteel halverwege de zestiende eeuw. Met de verovering van Gelre door Karel V – en de vastlegging hiervan in het Verdrag van Venlo – markeerde 1543 een omslagmoment in de geschiedenis van Gelderland. Een jaar later kwam het kasteel in bezit van Reyner van Wijhe die ook burggraaf en richter van Nijmegen werd. Hoe leefde men daar, wat heeft zich in die tijd afgespeeld? Wie was die Reyner, wat hielden zijn functies in? “Het jaartal 1544 is een keuze”, zegt Verhoeven. “Het kasteel heeft honderden jaren bestaan, het is verbouwd geweest, er hebben families gewoond, soms werd het vernield en dan weer opgebouwd. Wat je nu ziet, is maar een flard van wat het ooit was. Maar zo’n concreet jaar maakt het je makkelijker om je de geschiedenis voor te stellen. Het blijft beeldvorming natuurlijk, want als je echt terug zou kunnen gaan naar die tijd, dan zag het er ongetwijfeld toch anders uit.”
‘Het beeld van de prinses op het kasteel klopt niet, maar je hebt het nodig om aandacht te krijgen’ Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen
Hoe bevallen de ruiterpaden?
In twaalf terreinen van GLK bevinden zich ruiterpaden die kortgeleden op kaart zijn gezet. Het gaat om de gebieden Bruggelen, De Haere, Hagen, Hernen en Bergharen, Hoekelum, Loenermark, Mariënborn, Orderbos, Regulieren, Staverden, Wekeromse Zand en Zwaluwenburg, zie ook www.glk.nl/routes. We zijn benieuwd: wat zijn uw ervaringen tot dusver? Laat het ons weten op Facebook en plaats er ook een mooie foto met viervoeter bij. Gebruik onze vaste hashtag: #GLK.
m.dekroon Voorgevel kasteel Biljoen wordt geschilderd @gelderschlandschapkasteelen #glk #oostveen
Sinds jaar en dag is Warnsborn bij Arnhem een zeer populair wandelgebied. Maar wist je ook dat het landgoed in 1929 in handen was van een partij die er een villaterrein wilde ontwikkelen? De toen juist opgerichte Stichting Het Geldersch Landschap wilde daarom Warnsborn aankopen, maar de vraagprijs was veel te hoog. De daaropvolgende bezwaar procedure leidde tot een unieke over winning voor de natuurbescherming: onteigening voor het behoud van natuur en landschapsschoon. En 87 jaar later is het nog steeds een prachtige plek! Angeliek Berendsen : Prachtig! Wilco De Ruijter: En waar kun je dat precies vinden dan? Waar kun je de auto kwijt en vandaar dit gebied verkennen? Ron Rietman: Auto neerzetten bij Hotel Landgoed Groot Warnsborn, Arnhem en je kunt fantastisch wandelen Wilco De Ruijter: Dank u voor deze info! Ga er es rond zien.
atyderuiter #kerk #kerkje #kapel #staverden #geboorteplaats #grewupthere#zen #happiness #church #pauw op #kerktoren #monument #geldersestreken #gelderslandschap #ermelo #visitveluwe #glk #ig_church
8
boswachter_sabine Mossen op een boomstronk. #dooddoet leven #DeDellen #GLK groeneschoenen: Heidelucifers boswachter_sabine: Jep ☺ merellammertink: Mooi! Bosawd: Roodbekertjesmos of zoals @ groeneschoenen schreef: heidelucifers. Mooi
@DerWalpeter Vandaag cursus bosbeheer gehad onder leiding van Simon Klingen. Zeer interessante dag gehad. @glk
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vroeger & nu
1563
Rechtspraak op Het Herenhul
2016
>
Vorig jaar heeft een groot aantal vrijwilligers onder leiding van stichting Probos veel cultuurhistorische details van het bos- en natuurgebied Engelanderholt blootgelegd. Ons landgoed Bruggelen bij Apeldoorn is een onderdeel van dit gebied. Zo’n inventarisatie levert nuttige aanwijzingen op voor goed beheer. Ook komen er feiten naar boven die het interessant maken een gebied opnieuw te bezoeken en te beleven. Wie op landgoed Bruggelen bijvoorbeeld Het Herenhul bekijkt, ziet ‘slechts’ een heuvel met een steen op een open plek in het bos. Maar achter deze steen gaat veel boeiende informatie schuil. Het was ons bekend dat er van de dertiende tot de zeventiende eeuw op deze plek recht gesproken werd. Daarvan getuigen bijvoorbeeld een aangetroffen plattegrond van een ‘klaarbank’ uit 1563 en enkele ‘klaarboeken’ met vonnissen. Ook wisten we dat in deze omgeving van de zevende tot de tiende eeuw veel ijzer gewonnen en over heel Europa verhandeld werd. De kuilen waaruit het ijzer werd gewonnen, zijn nog aanwezig en in kaart gebracht. Dit maakt een georganiseerde samenleving waarschijnlijk, met onder meer een goede rechtspraak.
Maar dankzij het (veld- en archief)onderzoek in 2015 mogen we aannemen dat de rechtspraak op deze plek zelfs nog veel ouder is. De Romeinse schrijver Tacitus sprak in het jaar 98 na Christus in zijn ‘Germania’ al over volksvergaderingen op markante locaties in bossen en wouden waarbij rechtshandelingen, twisten en strafzaken werden besproken. Het lijkt er sterk op dat hij daarbij ook op Het Herenhul doelde, een wat vooruitgeschoven gelegen heuvel in het IJsseldal op de overgang tussen hoog en laag gebied waar begraafplekken erop duiden dat er in de prehistorie al mensen woonden.
Landgoed Bruggelen bezoeken? Kijk op www.glk.nl/bruggelen
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
9
Kenmerkend landschap vertelt boeiend verhaal over het leven van onze voorouders
De grote Duizenden jaren was de heide onlosmakelijk verbonden met het boerenbestaan. Anderhalve eeuw geleden bestond nog twintig procent van ons land uit heide. GLK zorgt zo goed mogelijk voor wat ervan over is gebleven. Natuurlijk voor de planten en dieren die er leven, maar zeker ook voor het fascinerende geschiedenisverhaal.
stille h
‘Op de grote stille heide Dwaalt de herder eenzaam rond Wijl zijn witgewolde kudde Trouw bewaakt wordt door zijn hond En al dwalend ginds en her Denkt de herder: ‘Och hoe ver Hoe ver is mijn heide Hoe ver is mijn heide, mijn heide.’
Tekst: Frans Bosscher
Zo begint een van de bekendste lofzangen op de heide. Heel lang hebben kinderen op school het liedje gezongen. Het stond in de
10
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
befaamde bundel ‘Kun je nog zingen, zing dan mee’. Wat dit liedje schetst, bepaalt nog altijd ons beeld van de heide: een herder die met zijn schapen en honden over een uitgestrekte, liefst paarse, vlakte rondtrekt. Het is een prachtig beeld, VVV’s prijzen er hun regio’s graag mee aan. Maar toen Pieter Louwerse het begin vorige eeuw schreef, was dit romantische beeld al over z’n hoogtepunt heen. De schapen verdwenen geleidelijk aan van de heide, omdat de schapenboeren in Australië goedkoper wol konden leveren.
Foto: Bendiks Westerink
Overbegrazing De paarse heide, die zo tot onze verbeelding spreekt, heeft maar korte tijd bestaan. Pas eind achttiende, begin negentiende eeuw verschenen er grote schaapskuddes op de heide door de groeiende vraag naar wol in de wereld. De schapendichtheid werd zelfs zo groot, dat vrijwel alles wat geen heidestruik was, werd weggevreten. In feite was er sprake van overbegrazing. Het was tegelijk het einde van een cultuur van duizenden jaren waarin de heide het fundament was van het boerenbedrijf. Na een geleidelijke overgang in de steentijd van jagen naar landbouw, hadden boeren open plekken nodig voor akkers en weides; het was meestal te moeilijk om de natte graslanden langs beken en rivieren te bewerken. Waar het wel droog was, stond bos. Dus brandden en kapten de boeren stukken bos af om er akkers van te maken. Als de grond was uitgeput, was een volgend stuk bos aan de beurt. Op de oude akkers lieten ze hun vee grazen. Op de schrale vlaktes die zo ontstonden, grepen heidestruiken hun kans. Mozaïek Het ging niet om een aaneengesloten heidevegetatie. Nee, het was een mozaïek van heidestruiken, grassen, stukken zand waar mos zich vestigde en hier en daar groepjes bomen en struiken. De dieren die de boeren hielden, vonden zelf hun voedsel. De koeien
Heideblauwtje
Om de heide te behouden, hanteren onze boswachters methoden die teruggrijpen op het historische grondgebruik door de boeren
Foto: Arie de Knegt
heide
vraten van oude graspollen, de schapen van jong gras en jonge blaadjes, de geiten takjes. Om te voorkomen dat het bos de heide zou heroveren, brandden de boeren regelmatig kleine stukken hei af. Zo bleef die afwisseling eeuw na eeuw in stand. De boeren haalden het vee aan het eind van de dag meestal naar binnen. Voordat ze hun dieren de stal in dreven, hadden ze er een bed van plaggen en strooisel neergelegd. Dit mengsel gebruikten ze om de akkers, waar ze graan en groenten verbouwden, vruchtbaar te maken. De takken van de eikenstruiken gebruikten ze als brandhout of ze maakten er gereedschap van. Van dunne takken vervaar digden ze bezems. En het vee leverde natuurlijk ook het nodige op: vlees, melk en wol.
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
>
te behouden, hanteren onze boswachters methoden die teruggrijpen op het historische gebruik van de boeren: maaien, plaggen en begrazing door schapen en koeien. Het is intensief werk, want door de neerslag van stikstof groeien grassen en bomen een stuk sneller dan honderd jaar geleden. De Loenermark neemt in dit verhaal een bijzondere positie in. De gemeente Apeldoorn wilde in de jaren dertig van de vorige eeuw toeristen naar Loenen en omgeving halen en gaf landschapsarchitect Pieter Hermannus Wattez opdracht een landschapspark te ontwerpen. Volgens zijn ontwerp zijn de dalen vrijgehouden voor heide, zodat toeristen het historische open, weidse landschap konden ervaren. Mede om die recreatieve functie trekt op de Loenermark ook nog een schaapskudde rond. Dus helemaal verdwenen is de eenzame herder uit het liedje van Louwerse nog niet.
‘Truckers’ trekken diepe sporen Aan het eind van de middeleeuwen komt er een groep nieuwe gebruikers van de heide bij: vrachtrijders. Aanvankelijk alleen vanuit het Duitse graafschap Hessen, later uit meer delen van Duitsland reden transportwagens de hei over. In eerste instantie was Antwerpen de bestemming, na de blokkade van de stad in 1585 trokken de Duitse vrachtrijders over de Veluwe naar Amsterdam. Wagens in ons land moesten een asbreedte hebben van 128 centimeter. De Hessenwagens waren echter een stuk breder; vanwege hun economisch belang kregen ze een vrijstelling. Maar ze vernielden daardoor wel de zandwegen in dorpen en steden. Daarom moesten ze uitwijken naar routes om de dorpen heen. Over de hei dus. Rondwegen avant la lettre. De zwaarbeladen wagens maakten brede, diepe geulen in de bodem. Als het te gek werd, verlegden de vrachtrijders de route. Zo ontstond een wirwar aan zandwegen over de Veluwe. Aan de Hessentransporten kwam halverwege de negentiende eeuw een einde door de opkomst van stoomschepen en treinverbindingen. De Hessenwegen zijn op luchtfoto’s nog goed te herkennen.
vogels als tapuit en veldleeuwerik, en hazelworm, adder en levendbarende hagedis. Het is maar een greep uit de collectie.
12
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kenmerkend landschap De cultuurhistorische waarde van het heidelandschap en de rijkdom aan planten en dieren zijn de redenen dat GLK zich nu inzet voor het behoud en waar mogelijk weer uitbreiding van de heide. Want door de intensivering van de landbouw zijn grote oppervlakten veranderd in landbouwgrond of ingeplant met snelgroeiend naaldhout. Van de 600.000 hectare die er in ons land in 1833 was, is nog zo’n 45.000 hectare over. Daarmee is een voor Nederland kenmerkend landschap grotendeels verloren gegaan. GLK heeft in enkele gebieden nog restanten van dat ooit zo uitgebreide heidelandschap (onder meer Loenermark, Wekeromse Zand, De Dellen, Tongerense Heide en De Haere). Om de heide
>
Schilder Johannes W. Bilders De heidevlaktes waren duizenden jaren van Portugal tot in Noorwegen het belangrijkste landschap. De hele Veluwe, van Zwolle tot Arnhem, was zo’n heidelandschap met daarin een paar grote stukken stuifzand en (hakhout)bos. Door de manier waarop boeren het gebruikten, was het een gevarieerd landschap. Op schilderijen van landschapsschilders, zoals Johannes W. Bilders uit Oosterbeek, is dat goed te zien. Afwisseling betekent ook diversiteit in leefomstandigheden en dus in planten en dieren. Je vindt er, behalve de paarse en roze heidesoorten (struikheide, dopheide en kraaiheide), gaspeldoorn en brem met hun goudgele bloemen, klokjesgentiaan, zonnedauw en blaasjeskruid (beide vleeseters), tal van mossen, vlinders als heideblauwtje, kommavlinder en gentiaanblauwtje, meerdere zandbijen,
Naar de markt in Londen en Parijs De kudde op de Loenermark bestaat uit ruim tweehonderd Veluwse heideschapen. Het Veluws heideschaap is een groot schaap met een gebogen neus en grove, draderige wol. In de negentiende werden ze gehouden in kuddes met zeventig tot honderd ooien. De lammeren gingen voor de slacht naar Londen en Parijs. In 1960 was het ras vrijwel uitgestorven. Inmiddels zijn er 1.400 Veluwse heideschapen in negen kuddes. Ze grazen in natuurgebieden in Gelderland, Overijssel en Utrecht om te voorkomen dat de heides dichtgroeien met gras en bomen.
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis ‘Boslust’ op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en nu ook twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel, vlakbij Zutphen. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Nieuwe vakantiehuizen GLK in Gorssel
Ooievaars en uilenkast een mooie lichtinval en een schitterend uitzicht op het bos zorgt. Vanbinnen geven de zichtbare staalconstructie en balken van douglashout (uit GLK-bossen) de huizen veel karakter. Slapen als een uil Hoewel de vakantiehuizen vooral bedoeld zijn als uitvalsbasis kunnen huurders rekenen op de nodige voorzieningen. Elke woning biedt plaats voor vier mensen en heeft een inloopdouche, toilet, koelkast, vaatwasser, combimagnetron en houtkachel. Daarnaast zorgen tv, wifi en vloerverwarming voor extra comfort. Boven bevinden zich twee knusse slaapkamers in een uit de kluiten gewassen ‘uilenkast’, eveneens van douglas. IJsjes en kerstkalkoen Het duurzame karakter van de woningen laat zich ook zien in de inrichting van de buitenruimte. Deze is grotendeels onverhard gelaten en wordt spaarzaam verlicht. Het gevoel dat u midden in de natuur bent, wordt nooit verstoord. Buiten bevindt zich nog een aangename verrassing: een aparte berging met een vriezer. Voor verkoelende ijsjes of de kerstkalkoen!
Ietwat verscholen in het kleine bosgebied ten zuiden van Gorssel heeft GLK twee nieuwe vakantiehuizen gerealiseerd, Nieuw Senneke en De Ooievaar. Ze vormen een geweldige locatie voor wandelingen in de directe omgeving of uitstapjes naar Zutphen, Lochem, de landgoederen ’t Velde en Kieftskamp, Huis te Eerbeek of Kasteel Cannenburch.
>
Aan de rechteroever van de IJssel tussen Deventer en Zutphen ligt het mooie dorpje Gorssel. De natuur varieert er van natte heide tot bossen met kolken. Ooievaars nestelen er graag. De negentiende-eeuwse dichter Abraham Jacobus Schooleman en meer recentelijk Adriaan van Dis lieten zich hier inspireren voor hun literaire kunstwerken. Fotografie: Floor ten Brink
Uw vakantiehuis in Gorssel
Ooievaars nestelen graag in de omgeving
Veel karakter De woningen, die zo’n vijftig meter van elkaar af staan, zijn eigentijds en zo ontworpen dat ze opgaan in de omgeving. Een antraciet kleurige ‘schil’ bedekt de lange zijden. De kopkanten zijn volledig van glas, wat voor Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
• Nieuw Senneke (nr. 1) en De Ooievaar (nr. 3) liggen aan de Kolkweg in Gorssel bij Zutphen • Elk geschikt voor vier personen • Woon- en eetkamer, twee slaapkamers • Tv, wifi, vloerverwarming • Aparte buitenberging • GLK-bezittingen in de buurt: Kervelse Bos, Sletterinkheide, ‘t Zand, Eester Loo, Landgoed ‘t Velde, De Voorst, Kieftskamp, Huis te Eerbeek, huis De Ehze • Zutphen en Lochem op fietsafstand • Huurprijs vanaf € 455 • Informatie en boeken via www.buitenlevenvakanties.nl
13
Project onder de loep
Historie herleeft op
Hoevelak
Op deze vroege ochtend is het nog stil in het park. Een enkele zwaan zwemt statig zijn baantjes in de hartvormige vijver. Merels en mezen zijn al op en laten dat nadrukkelijk horen. De omgeving van de vijver oogt fris en verzorgd. Geen wonder: onlangs heeft GLK dit deel van het park grondig opgeknapt. Geheel in de geest van tuinarchitect Pieter Wattez. Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Gerard van Bree
14
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
“Het park rondom de vijver was van lieverlee door de natuur overgenomen”, vertelt projectleider Ab van Dijk. “Het eilandje met onder andere jeneverbessen, coniferen en rododendrons was compleet overwoekerd geraakt. En de padenstructuur was ver te zoeken. We wilden daarom het park heel graag een opknapbeurt geven. Met de oorspronkelijke ontwerptekeningen en historische foto’s als uitgangspunt.” Die gelegenheid deed zich begin dit jaar voor, toen gelden voor dit project beschikbaar kwamen. Dat was het startschot voor Van Dijk en zijn collega’s om aan het werk te gaan.
gerestaureerd en in de gaten groeien nu kleurige planten die tegen een stootje kunnen, zoals kruiptijm en sedumsoorten.
ken
Overzichtelijk In het park zijn de vijvers uitgebaggerd, waardoor er weer volop water in staat. Verder zijn alle paden opgeknapt en halfverhard, zodat je er goed kunt wandelen “Ook hebben we nieuwe bruggetjes aangelegd, met op het brughoofd een gemetselde rollaag, als verwijzing naar het zeshoekige terras.” En als finishing touch zijn nieuwe parkstruiken aangeplant, zoals rododendron, conifeer en buxus. Intussen is de zwaan uitgezwommen.
>
Bank als blikvanger De zichtlijnen in het park komen op het eiland samen, ongeveer op de plaats waar Wattez een paviljoen getekend heeft, dat echter nooit gerealiseerd is. “Daarom wilden we daar iets bijzonders doen”, vervolgt Ciska. “Iets wat de centrale plek benadrukt en past bij de architectonische tuinstijl van de bloementrap. Zo kwamen we op het idee van een zeshoekig terras met twee banken.” Geïnspireerd op vergelijkbare exemplaren uit die tijd kwam het ontwerp tot stand voor de banken, bestaande uit gemetselde bakstenen en een houten zitgedeelte. “Op de grond van het terras hebben we zes rollagen van bakstenen gelegd, die gedeeltelijk corresponderen met de zichtlijnen”, laat Van Dijk zien. “En de leuningen van de banken lopen als het ware over in die rollagen. Zo is een mooie eenheid ontstaan.”
Peter van den Tweel, Pieter van Vollenhoven, Jean-Paul Schaaij (Nationaal Groenfonds)
Bijzonder afscheidscadeau Landgoed Hoevelaken ligt in het weste lijke deel van de Gelderse Vallei, vlak bij het gelijknamige wegenknooppunt. In het zuidelijke deel van het landgoed staat een monumentaal pand, dat dienstdoet als kantoor. Daarin is onder andere het Nationaal Groenfonds gevestigd, waarvan prof. mr. Pieter van Vollenhoven tot voor kort voorzitter was. Bij zijn afscheid heeft hij ervoor gekozen om – in plaats van een feestelijke bijeenkomst – herstel van een bijzonder element in park Hoevelaken te laten uitvoeren. Ook de Nationale Postcode Loterij en de provincie Gelderland hebben een financiële bijdrage aan het project geleverd.
De zon schijnt uitbundig en de eiken zorgen voor gefilterd licht dat op de slingerende paden schijnt. Hoogste tijd om de rest van het landgoed te verkennen. Ook dat ligt er uitnodigend bij.
Een zeshoekig terras met twee banken, geïnspireerd op exemplaren uit de tijd van Wattez
Architectonische tuinstijl Pieter Wattez (1871-1953) ontwierp park Hoevelaken rond 1900 in een gemengde stijl, vertelt Ciska van der Genugten, medewerker cultuurhistorie van GLK. “Dat wil zeggen: in een mix van de romantische landschapsstijl en de architectonische tuinstijl. Die laatste kenmerkt zich door bouwkundige elementen, vaak van baksteen. Een voorbeeld hiervan is de gemetselde trap die in drie treden naar de vijver afloopt. Het harde materiaal wordt als het ware verzacht door de aanwezigheid van planten in de gaten. Een dergelijke bloementrap was heel trendy in de eerste helft van de twintigste eeuw.” GLK heeft de trap Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Mooi meegenomen
Glas... natuurlijk, 10 jaar Cannenburch
Heidestoof van eigen bodem Heerlijk heidestoofvlees is nu weer verkrijgbaar in de winkels van onze opengestelde kastelen (€ 5,95). Tot en met 30 oktober 2016 betaalt u op vertoon van het bonnetje slechts € 5.
Kasteel Cannenburch in Vaassen vormt het decor voor een expositie van fonkelend modern glas, gemaakt door kunstenaars uit binnen- en buitenland. Dit keer een bijzondere editie: Stichting Glaskunst werkt al tien jaar met ons samen! Zaterdag 5 t/m zondag 20 november 12.00-17.00 uur (maandags gesloten) Entree: € 8,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 4,50 www.glk.nl/cannenburch
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
€ 1 korting op de entreeprijs van € 8,50 (maximaal 2 personen)
Heidestoof € 5 ipv € 5,95 Geldig t/m 30 oktober 2016
GLK-shopper In de winkels van onze opengestelde kastelen is sinds kort de exclusieve GLK-shopper te koop. Met deze mooie, praktische tas wilt u gezien worden! De GLK-shopper kost normaal € 5,75. Op vertoon van uw donateurspas koopt u de tas tot en met 30 oktober 2016 met 20 procent korting!
Op vertoon donateurspas: 20 procent korting op GLK-shopper Geldig t/m 30 oktober 2016
16
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Rob Schouten
Verhalen
speurtocht
in en rond kasteel Doorwerth
Sarah: “Robin, ik zie je wel echt voor me als ridder in dat pak!” Robin: “Ik eigenlijk ook wel.” Ruth: “Jullie zien er prachtig uit. Zullen we het eerste dier gaan zoeken? Amber: “Wat een schattig konijntje!” Ruth: “En hij vertelt over de slotgracht. Weten jullie waar die vroeger voor gebruikt werd?” Robin: “Om te verdedigen?” Ruth: “Klopt, Robin. Dan riepen ze, als er vijandelijke ridders aankwamen: ‘Doe de ophaalbrug omhoog!’ Zouden jullie ook wel op zo’n kasteel willen wonen?” Robin: “Jaaa, in de ridderzaal!” Sarah: “Die is toch voor jongens? Ruth: “Nee hoor. En vroeger al helemaal niet. Het is de oudste kamer van het kasteel. Daar woonden ze vroeger allemaal. En feestten ze. En sliepen ze. En gingen er zelfs naar de wc! Daar heeft het volgende diertje alles mee te maken: Tom de Spin. Die komt op de vliegen af bij ‘het gemak’ in het kasteel. De poep ging zo, hupsakee, naar beneden de slotgracht in.” Sarah: “Iew! Dat is minder leuk aan het kasteel.”
Sarah (6) en Robin (9) deden samen met hun nichtje Amber (4), moeder Deborah en oma Jolande mee aan de verhalenspeurtocht op kasteel Doorwerth. Ook op verhalenspeurtocht? In de herfstvakantie organiseert GLK samen met de Renkumse kinderboekenschrijfster Ruth Frederiks verhalenspeurtochten voor kinderen vanaf 4 jaar. In kasteeljurk gaat Ruth samen met de kinderen op zoek naar allerlei dieren die zich in het kasteel hebben verstopt. De bijpassende, door Ruth geschreven, verhalen gaan over die dieren en vertellen hoe het er vroeger op het kasteel aan toeging. De activiteit duurt ongeveer twee uur en wordt afgesloten met een glas limonade en iets lekkers. Ook kunnen de kinderen zich door Ruth laten schminken als hun lievelingsdier, ridder of jonkvrouw. Je mag, net als Ruth, verkleed komen! Datum: maandag 24 en dinsdag 25 oktober 2016. Tijd: 12.30-14.30 uur. Kosten volwassenen: € 9,50 (€ 8,50 voor donateurs). Kinderen 4 t/m 12 jaar € 6,00 (€ 5,00 voor donateurs). Informatie en reserveren: (026) 339 74 06 of doorwerth@glk.nl. Vooraf reserveren is noodzakelijk. www.glk.nl/doorwerth
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
17
Tongerense Heide verrast van begin tot eind Geen heidelandschap is hetzelfde. Zo is de Tongerense Heide op de Noord-Veluwe vergeleken met de Loenermark opvallend nat. De oplettende wandelaar die vanaf de parkeerplaats bij het Wisselse Veen een wandeling maakt over flank van de stuwwal, constateert verrast: hoe hoger je komt, hoe natter de hei. Tekst en fotografie: Hans van den Bos
‘De heide’
bestaat niet
Door verdichting van de venbodems werd de Tongerense Heide de afgelopen dertig jaar steeds natter
18
Mooi Mooi Gelderland Gelderland – Herfst – Herfst 2016 2016 – Geldersch – Geldersch Landschap Landschap & Kasteelen & Kasteelen
Tormentil, moeraswolfsklauw, dophei, reukgras, beenbreek, blauwe bosbes, moeraskartelblad… Met de ogen naar beneden gericht scant Wim Geraedts de bodem af. Uit zijn mond klinkt een continue stroom van plantennamen, de een nog fraaier dan de ander. De ecoloog van GLK kon het niet laten om het pad aan de rand van de Tongerense Heide even te verlaten om te zien hoe het aflopende perceel richting het Wisselse Veen zich ontwikkelt. “In de jaren tachtig stond hier nog maïs.” Vanaf het moment dat GLK de voedselrijke toplaag van de akker verwijderde, in 1993, nam de natuur het heft in handen. Met spectaculair resultaat. Je hoeft geen kenner te zijn om te zien dat de begroeiing ongebruikelijk divers is. Het lijkt niet op het bekende hoogpolige paarsbloeiende tapijt - toch is dit ook heide.
Laarzen Hij vervolgt de rode route. Links en rechts van het zandpad een deken van struikhei en bosbes, gegarneerd met dophei, en af en toe een plakkaat kruidig ruikende kraaihei. Op het pad zonnende zandhagedissen schieten zodra de laarzen naderen tussen de pollen. Plotseling stopt Geraedts. Vóór hem een zwarte specht die met een sierlijke boog van vliegden wisselt. Voorbij het plateautje volgt een nieuwe verrassing: het struikheitapijt wordt onderbroken door talrijke vennetjes. In het water veenmos en veenpluis, op de oever massaal witte snavelbies. “Restanten van hoogveen, dat hier lang geleden is ontgon nen.” Geraedts zag de afgelopen dertig jaar de heide steeds natter worden, door verdichting van de venbodems. “Soms stroomt het water als een bergbeekje over het pad.”
>
Mensenlandschap In West-Europa is heide een mensenland schap, ontstaan tijdens eeuwenlang landbouwkundig gebruik, vertelt Geraedts. Boeren weidden er hun koeien en schapen, plagden, brandden, kapten en akkerden. Karakteristiek voor het oude heidelandschap is de openheid en de aanwezigheid van dwergstruiken. “Op dit soort bodems zijn er nauwelijks systemen te bedenken die zo gevarieerd zijn in begroeiing, van kletsnat grasland tot gortdroge hei en bos.” Veel soorten die nu op de hei leven, vinden hun oorsprong in de toendra en taiga. “De kraaihei bijvoorbeeld is een soort die er vandaan komt en er nog net in slaagt om te ‘blijven hangen’ Kalk en kwel op de Veluwe.” Het geheim van de hoge biodiversiteit hier wil Vanwege de uitzonderlijke biodiversiteit zou Geraedts best verklappen. “Dat komt door de hij het liefst zien dat het heidelandschap in zijn vele overgangen: van zuur naar kalkhoudend, oude glorie wordt hersteld. “Dus met droog naar nat, hoog naar laag. En natuurlijk begrazing door schapen en runderen, door de bijzondere bodem. Deze bevat branden en kleine akkertjes. Dan maak je kans ondoorlatende schotten waardoor grondwater dat het korhoen terugkeert.” Maar je moet als kwel aan de oppervlakte komt.” Door de realistisch zijn, weet hij. Kansrijker acht hij variatie in milieus voelen veel plantensoorten projecten waarbij GLK samen met de buren zich hier thuis. Ze groeien in een fijnmazig heideterreinen aan elkaar verbindt door patroon: hier een plukje van soort a, daar een stroken bos te kappen. Zodat planten, pol van soort b. “En veel plantensoorten dagvlinders en soorten als gladde slang en betekent automatisch ook veel diersoorten”, zandhagedis zich beter kunnen verplaatsen. zegt de ecoloog en insectenkenner. “In elk geval”, zegt Geraedts terug bij de auto, Vanaf het pad kijkt Geraedts uit over het “zie ik op de Tongerense Heide al veel mooie uitgestrekte open natuurgebied. Alles ademt ontwikkelingen.” rust. “Prachtig zoals de hei daar lager op de helling geleidelijk overgaat in het moeras van het Wisselse Veen. Waar vind je dat verder nog op de Veluwe?” Met zijn verrekijker volgt hij een edelhert dat over de hei draaft en beneden in Download de wandelfolder Tongerense een moerasbosje uit het zicht verdwijnt. “Ook Heide en Wisselse Veen via herten houden van kalkrijk water”, luidt zijn www.glk.nl/routes commentaar. Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
19
Bijzondere donateur
‘Toen ineens het Gelders volkslied werd ingezet, wist ik het zeker’
Spontaan gemeld als donateur Op dinsdag 7 juni stond buschauffeur Gerard van der Sluijs (50) ingepland voor een rit van Nunspeet naar Vaassen. Het ging om de jaarlijkse donateursexcursie van GLK die dit keer naar kasteel Cannenburch en langs natuurgebieden voerde. Hij begon de dag als chauffeur, aan het eind was hij ook donateur! Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Huub Slingerland
Gerard van der Sluijs: “Ik woon in Zwartsluis, maar kom van origine uit Druten bij Nijmegen. Daar heb ik tot mijn zeventiende gewoond. Ik ging er altijd graag de natuur in, de Ooijpolder bijvoorbeeld. En natuurlijk naar kasteel Hernen, waar de tv-serie Floris voor een deel is opgenomen. Daar genoot ik van, al besefte ik toen nog niet hoe bijzonder het allemaal was. Dat kwam pas later.” Ommekeer “Het cliché klopt echt: als je ouder wordt, kijk en geniet je bewuster. In mijn geval ging
20
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi verhaal En toen kwam GLK dus op zijn pad. Van der Sluijs: “Het blijft een mooi verhaal. Ons busbedrijf werd ingehuurd voor de jaarlijkse donateursexcursie. Ik werd direct gegrepen door het enthousiasme van de gids in onze bus, Jorien Jas. Zij bleek conservator van GLK te zijn en had zo veel kennis! Ik was totaal verbluft.” De donateurs in de bus merkten zijn interesse en nodigden de chauffeur uit om mee het kasteel in te gaan. “Dat wilde ik graag, maar het moest qua planning natuurlijk wel kunnen.” Na ruggespraak met zijn collega-chauffeurs mocht Van der Sluijs mee naar binnen. “Het was super interessant. Al die verhalen over de vroegere bewoners van de Cannenburch, maar ook wat er allemaal komt kijken bij het beheer en behoud van zo’n kasteel en landgoed. Ik besloot spontaan donateur te worden.”Dan lachend: “Oké, eerlijk is eerlijk: na het kasteelbezoek reden we naar een paar natuurgebieden, waarbij donateurs in de bus ineens het volkslied ‘Ons Gelderland’ inzetten. Toen wist ik het zeker!”
> Donateursexcursie 2016 Op 4, 6 en 7 juni namen ruim 500 enthousias te donateurs deel aan de jaarlijkse donateurs excursie van GLK. In Vaassen werden zij ontvangen en rondgeleid in park en kasteel Cannenburch. Daarna volgden een rit langs enkele terreinen waar GLK in de afgelopen jaren landbouwgrond heeft omgevormd tot natuur, en een bezoek aan ons natuurgebied Korte Broek.
Dank u wel
Recente giften
Ook in de afgelopen periode mochten we de nodige giften, verhoogde donateurs bijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Van Stichting Spiering Fonds ontvingen we € 41.965,79, te besteden aan herstel van de (beuken)lanen op landgoed Sysselt. Ars Donandi (mevrouw A.Th. Vogler Fonds) schonk € 15.728,75 voor het herstel van het Sterrenbos op landgoed Schaffelaar. Mevrouw N. HoftijzerBoogman verblijdde ons ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag met € 325. Een donateur uit Nijmegen maakte € 1.000 naar ons over. Onze bijzondere dank gaat ook uit naar alle gulle gevers naar aanleiding van de campagne ‘Mooi & schoon Gelderland’. Naast de aankoop van campagnestickers leverde dit nog eens € 7.200 extra op. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Periodiek schenken Wilt u meer weten over de mogelijkheden om periodiek aan GLK te schenken? Op www.glk.nl/help-mee/schenken-nalaten vindt u hierover informatie. De folder kunt u downloaden via www.glk.nl (service & vragen). Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet: (026) 355 255 43 of w.vanvliet@glk.nl.
ANBI Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als voor de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (service & vragen, veelgestelde vragen)
We komen ook op plekken zonder postcode. Geldersch Landschap & Kasteelen beheert zo’n 150 natuurgebieden, kastelen en landgoederen in ons mooie Gelderland. Zoals het Wekeromse Zand, een uniek stuifzand op de Veluwe. Want iedereen moet, nu en later, kunnen genieten van de prachtige Gelderse bossen, heide en rivierlandschappen.
Foto: Rob van ‘t Zelfde
dat hand in een hand met een ommekeer in mijn leven. Ik heb jarenlang een winkel in muziekinstrumenten gehad. Dat was keihard werken en het leven raasde als het ware aan me voorbij. Vorig jaar deed zich de kans voor mijn bedrijf over te doen aan een vriend. Ik beloonde mezelf met een D-rijbewijs. Het rijden op een bus heb ik altijd machtig gevonden, ik besloot mijn hart te volgen.” Zijn nieuwe bestaan bevalt hem goed. “Het contact met de mensen vind ik fantastisch. Ik begeleid schoolreisjes, breng mensen naar hun werk, word ingezet bij treinstremmingen en kom op de mooiste plekjes. Dankzij de gigantische voorruit kun je vanuit de bus natuurlijk alles goed zien. En tegenwoordig wil ik dat ook echt. Ik sta vaker stil bij de mooie dingen van het leven, kijk meer om me heen. Ik rijd niet klakkeloos van A naar B.”
LandschappenNL behartigt de belangen voor provinciale Landschappen en Landschapsbeheerorganisaties. LandschappenNL ontving dit jaar een bijdrage van 13,5 miljoen. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij ook LandschappenNL financieel ondersteunen. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl
Dankzij u. Adv Geldersch Landschap en Kasteelen_188x125_P207_04.indd 1
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29-06-16 11:44
21
Liefde voor het vak
Meten, weten en
verbete
Kijk niet gek op als je in het bos een vliegend hert met een zendertje
tegenkomt. De techniek om gegevens uit de natuur te verzamelen gaat steeds verder. Trok Margaret Fountaine in de negentiende eeuw nog met een vlindernetje en liniaal de wereld rond, de huidige generatie dataverzamelaars neemt in ieder geval een handcomputer met gps mee het veld in. Maar onder hetzelfde, aloude motto: meten is weten. Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Ton Rothengatter
22
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Bioloog Peter Verbeek is directeur van ecologisch adviesbureau Natuurbalans in Nijmegen. Een van hun werkzaamheden bestaat uit inventarisatie en monitoring, dat wil zeggen: het verzamelen en in kaart brengen van kwalitatieve en kwantitatieve gegevens van flora- en/of faunasoorten in een gebied gedurende een langere tijd. Wat betekent dit in de praktijk?
ik dat in op mijn handcomputer. Die voert automatisch de gps-coördinaten toe. Op basis van alle gegevens maakt de computer een verspreidingskaart van de aangetroffen soorten.” Duurzaam beheer Een dergelijke broedvogelinventarisatie vormt een belangrijke graadmeter voor de natuurwaarde van een gebied. Ook inventarisaties van vleermuizen, dagvlinders, sprinkhanen en libellen zijn goede indicatoren voor de kwaliteit van de vegetatie en het water en voor de diversiteit van het landschap. “Op basis van dit soort inventarisaties kan GLK het beheer evalueren en eventueel bijstellen. En als het onderzoek na enkele jaren wordt herhaald, kan de toestand van de natuur in de tijd worden gevolgd. Dit is belangrijk om duurzaam beheer te kunnen voeren.”
eren
Sprinkhaan
Broedvogelinventarisatie “Wij gaan de terreinen in om soorten en hun habitats te inventariseren”, vertelt Verbeek. “Voor GLK onderzochten we bijvoorbeeld welke broedvogels er voorkomen op landgoed Neerijnen. Voor een dergelijk onderzoek lopen we in totaal vijf ochtendrondes in het gebied, met tussenpozen van tien dagen. Op het moment dat ik een geelgors of een houtduif hoor, tik Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vuurlibel
>
Zendertechnologie Inventarisaties worden ook uitgevoerd om bedreigde soorten te kunnen beschermen, legt Verbeek uit. “Dan spelen er vragen als: waar houden dieren zich op, hoe groot is hun leefgebied, welke afstanden leggen ze af etc. Momenteel doen we bijvoorbeeld onderzoek naar het verplaatsingsgedrag van zalmachtigen in de Geul. Hierbij maken we gebruik van diervriendelijke zendertechnologie. Hiervoor hebben we zelf antennes ontworpen en in de beek gelegd. Daarnaast hebben we in de vissen kleine ontvangertjes geïmplanteerd. Als ze langs een antenne zwemmen, zien we dat op de computer op kantoor.”
Verbeteringen Tijdens het veldonderzoek gebruiken Verbeek en zijn collega’s bekende hulpmiddelen zoals zicht, gehoor, schepnetten en fuiken. Ook de loep en verrekijker gaan nog altijd mee in de rugzak. Maar inmiddels hebben, zoals het laatste voorbeeld laat zien, moderne hulpmiddelen hun intrede gedaan. “Tegenwoordig zijn er zendertjes beschikbaar met een gewicht van ongeveer 0,5 gram. Hiermee hebben we onderzoek gedaan naar de habitat van het vliegend hert.” Zijn drive is om verbeteringen in gang te zetten. “Kennis van de actuele natuurwaarden is belangrijk om een goed beheer te kunnen voeren. Om maatregelen te kunnen nemen om terreinen te verbeteren. Met als resultaat: een mooiere natuur en gevarieerder landschap. Daar is het me uiteindelijk allemaal om te doen.”
Monitoring Eens in de zes tot twaalf jaar laat GLK terreinen monitoren. Dat is verplicht in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL), aldus Wim Geraedts, ecoloog van GLK. “We monitoren onder andere broedvogels, dagvlinders, sprinkhanen, libellen en diverse plantensoorten. Op basis van deze waarnemingen wordt bepaald wat de kwaliteit van een terrein is.” Gegevensverzameling vindt onder andere plaats door eigen waarnemingen. Ook voeren externe bureaus zoals Natuurbalans inventarisaties voor GLK uit. “Daarnaast beschikken we over een groep van zo’n 150 vrijwilligers die regelmatig onze terreinen nalopen en daarover rapporteren. Dat is heel divers. Zo hebben we iemand die de boommarter in de Achterhoek monitort. En iemand die de bloedzuigers in het Teeselinkven in kaart brengt.”
23
Jacco Eltingh Jacco Eltingh (46) maakte in zijn tennisloopbaan vooral naam in het dubbelspel. Met Paul Haarhuis vormde hij een gevreesd duo. Maar hoe succesvol ze ook waren, zijn samenspel met de natuur schat Epenaar Eltingh toch nog wat hoger in. Tekst: Rik Booltink - Fotografie John Voermans
Een jongen van
de Velu
‘Mensen krijgen hier een vakantiegevoel’
“Natuur, daar ligt mijn echte passie. Meer nog dan bij tennis”, zegt Eltingh die in 1997 een huis midden in de bossen bij Epe betrok. “Ik ben een jongen van de Veluwe. In alle uithoeken van de wereld ben ik geweest, maar hier zijn we geboren en getogen. Mijn vrouw komt uit Apeldoorn, ik uit Heerde. Nadat ik als prof gestopt was, zijn we teruggekomen. Het was een keuze voor een plaats waar je denkt gelukkig te kunnen worden. Waar je hoopt dat het je gegund is een gezin te stichten.”
Rechtop in bed Reeën, dassen en vossen scharrelen rond zijn huis. “Ze lopen hier in de tuin of komen nieuwsgierig aan het hek staan. Mensen die bij ons op bezoek komen, kijken er vaak van op. Voor sommigen is het eng maar de meeste mensen vinden het prachtig. Zij ervaren de rust, krijgen een vakantiegevoel. Ook dankzij het geluid van de vogels: in de zomer begint het al vroeg in de ochtend. Je raakt eraan gewend, maar de eerste keer dat je het hoort zit je rechtop in bed.” Zelf trekt Eltingh graag
24
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
de natuur in. Op een steenworp van zijn huis bevinden zich de GLK-terreinen Tongerense Heide en Wisselse Veen. “Je hebt daar wel zeventig vogelsoorten.” Kennis van bomen Thuis steekt hij graag de handen uit de mouwen. “Soms zet ik een kruis in mijn agenda en leef me dan de hele dag uit met het onderhoud van onze tuin. De techniek van het snoeien en zagen heb ik inmiddels aardig onder de knie, al kan het beter. Je moet zeer
Mooi portret
uwe Een zeker spanningsveld Als natuurliefhebber respecteert hij het werk van GLK des te meer. Vooral de manier waarop
belangen worden afgewogen. “Vrijheid voor de natuur, mensen die willen recreëen, boeren die de kost moeten verdienen. Daar zit een zeker spanningsveld in, het bijt elkaar soms. Daarom is het megabelangrijk dat er een goede beheerder is”, zegt hij. “Hetzelfde geldt voor de mooie, historische panden. De burchten en kastelen in de omgeving zijn onderdeel van onze geschiedenis. Privé vallen die nauwelijks te beheren en te behouden.”
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
geconcentreerd zijn, ook als een boom al plat ligt. Want er kan nog spanning op een tak staan.” Je moet ook enige kennis van bomen hebben, doceert hij verder. “Op sommige plekken laat je dood hout staan, omdat het een functie heeft. Of zaag je juist om diversiteit te creëren. Met een dicht dak kan er immers geen licht en water bij.”
Download de wandelfolder Tongerense Heide en Wisselse Veen via www.glk.nl/routes
25
GLK TOT DE KERN
Basisplaats voor GLK Positief nieuws: in juni heeft provincie Gelderland GLK aangewezen als een van de partijen die het nieuwe beleid voor cultuur en erfgoed ondersteunen. Samen met andere organisaties vormt GLK de ‘Gelderse Basis’. De nieuwe beleidsperiode duurt vier jaar en start in 2017. In haar nieuwe programma voor cultuur en erfgoed, getiteld ‘Beleef het mee’, benadrukt de provincie het belang van kwalitatief goed erfgoed: ‘Het bepaalt mede de identiteit van Gelderland, heeft een gunstig effect op het vestigingsklimaat en trekt toeristen’. Van de ‘basisspelers’ verwacht de provincie dat ze een bijdrage leveren aan het in stand houden en toegankelijk maken van cultuur en erfgoed voor inwoners van Gelderland. De toekenning van een plaats in ‘de basis’ betekent dat onze oproep om continuïteit te waarborgen, gehoord is. We kunnen doorgaan met het in stand houden en waar mogelijk verbeteren van de toestand van onze monumentale huizen, kastelen en collecties. Ook kunnen we verder op de ingeslagen weg om de omgeving hierbij te betrekken, kennis uit te wisselen, vormen van samenwerking te verkennen en nieuwe doelgroepen te bereiken.
Nieuwe wetten
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
bescherming van erfgoed van nationaal belang, variërend van rijksmusea tot nationale objecten en collecties. De procedure rondom afstoting van nationaal belangrijke kunst voorwerpen ligt in de wet verankerd, maar bijvoorbeeld ook de problematiek rond teruggave van zaken die in tijden van bezetting zijn ontvreemd. Verder is de duiding van het erfgoed door aanwijzing van ‘rijksmonumenten’ vastgelegd. De subsidie verlening ten behoeve van deze groep monumenten is gebaseerd op deze wet, die voor het eerst eigenaren verplicht ze in stand te houden. Nieuwe elementen zijn de Erfgoedmonitor en de Erfgoedbalans,
GLK erkend goed doel! In 2002 verwierf GLK als eerste van de provinciale Landschappen het keurmerk CBF voor fondsenwerving. Na veertien jaar wisselt het CBF het keurmerk in voor het predicaat ‘erkend goed doel’. Deze bredere erkenning vervangt behalve het keurmerk van CBF ook dat van andere certificerende organisaties. De goede doelen hebben zelf bouwstenen aangedragen voor een beoordelingssysteem. De grootste winst van de nieuwe erkennings regels: meer duidelijkheid en verdieping. Er is een eenduidige en door de sector breed gedragen erkenning tot stand gebracht. Alle certificerende instanties hanteren voortaan dezelfde criteria. Het voordeel voor donateurs is dat zij het functioneren van goede doelen beter met elkaar kunnen vergelijken.
Daarnaast zijn extra normen toegevoegd waaraan voldaan moet worden. Van organisaties wordt verwacht dat zij een actieve dialoog met donateurs voeren, een heldere visie hebben op beoogde resultaten en nadenken over mogelijke risico’s en maatschappelijke effecten. Ook moet er beleid zijn voor de beveiliging van ICTsystemen en databestanden. Deze verandering betekent dat alle houders van een keurmerk voor fondsenwerving zich opnieuw moeten ‘kwalificeren’. GLK doorstond de nieuwe toetsing glansrijk. Dat betekent dat we ons sinds 1 juli dit jaar een ‘erkend goed doel’ mogen noemen, met de toevoeging CBF als onze keuringsinstantie. We zijn hier trots op. Hoofd financiën GLK Erwin Sprenkeler nam op 1 juli het certificaat ‘erkend goed doel’ in ontvangst van CBFdirecteur Roline de Wilde
Foto: CBF, Peter de Boer
Het veelzijdige bezit van GLK wordt beschermd door wetten en regels. In juli is de Erfgoedwet van kracht geworden. Daarnaast is een nieuwe Omgevingswet in voorbereiding; deze zal eind 2018 in werking treden en deels in de plaats komen van de Monumentenwet uit 1988. De twee nieuwe wetten vervangen straks ruim dertig oude, sectorale wetten op het terrein van het roerende erfgoed en de fysieke leefomgeving. Dit met als doel de toepassing te vereen voudigen. De nu ingevoerde Erfgoedwet regelt in grote lijnen de omgang met en 26
waarmee de toestand van monumenten en collecties in kaart zal worden gebracht. Een poging om ook waardevolle interieur ensembles onder wettelijke bescherming te brengen, is niet geslaagd. Wel komt er voor deze ensembles een informatiesysteem, waarmee ze in elk geval een bijzondere status krijgen. In de Omgevingswet worden straks wetten op gebieden als bouwen, milieu, waterbeheer, ruimtelijke ordening, monumentenzorg en natuur geïntegreerd. Er komt een nieuw instrument, het zogeheten omgevingsplan, waarin de functies en waarden van die omgeving worden vastgesteld.
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Europees natuurbeleid Het natuurbeleid waar we als GLK mee te maken hebben, wordt voor een deel door Europa bepaald. Dat geldt specifiek voor de Natura 2000-gebieden in Gelderland die deel uitmaken van een Europees netwerk van waardevolle natuur. Het doel van Natura 2000 is het keren van de achteruitgang van de biodiversiteit in de EU-landen. Waar ‘Europa’ puur naar ecologische waarden kijkt, houdt het Nederlandse natuurbeleid ook rekening met mogelijkheden voor wonen, werken en recreëren. In veel natuurgebieden zijn deze functies van oudsher aanwezig. Provincie Gelderland schrijft voor deze gebieden momenteel de laatste beheerplannen. GLK heeft ongeveer 6.000 hectare Natura 2000-gebieden onder haar beheer. Deze liggen op de Veluwe en langs de takken van de Rijn. Daar zijn bijzondere terreinen, vegetaties of soorten aangewezen die beschermd moeten worden. Het gaat om soorten zoals wespendief, ijsvogel, Europese rivierkreeft,
Wespendief
Vliegend hert
Zwarte specht
zwarte specht en vliegend hert en terreinen waaronder stukjes heide en sommige bos typen die in Europees verband bijzonder zijn. Als hoeder van natuur én cultuur beschikt GLK over veel expertise in het verenigen van ecologische en andere doelen. Onze organi satie zet zich in voor biodiversiteit, maar wil ook dat mensen cultureelhistorisch erfgoed zoals kastelen, parken, scholtegoederen en aangelegde heidegebieden kunnen beleven. Dit maakt GLK tot een gewaardeerd gespreks partner van de provincie. De beheerplannen waarvoor wij de nodige input aanleveren, Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
geven uiteindelijk de kaders waar we ons aan moeten houden. Vanuit beheeroogpunt heeft een aanwijzing van onze bezittingen tot Natura 2000-gebied overigens voor- en nadelen. De Europese richtlijnen kunnen het organiseren van activiteiten, zoals een specifiek evenement of een herinrichting van een landgoed, in de weg staan. Maar bovenal mogen we als GLK trots zijn om zo veel natuurgebied onder beheer te hebben dat in internationaal perspectief van grote waarde is. Als inwoner van Gelderland heb je de Europese parels om de hoek! 27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kalendervogel Tot 1990 werden sporadisch broedgevallen van de slechtvalk gesignaleerd, op de Waddeneilanden en de Veluwe. Sindsdien is de pijlsnelle jager aan een opmars bezig; meer dan honderd broedparen zijn er inmiddels. Bij gebrek aan rotsen zoeken ze hoge gebouwen en masten op om te nestelen. De slechtvalk is een plaatje om te zien en prijkt daarom op onze GLK-kalender 2017. Foto: Wil Meinders
> Bestel de GLK-kalender 2017 via de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden Sfeer proeven in de natuur Met de bus door de Achterhoek Op zaterdag 15 oktober neemt de boswachter u vanaf station Velp of Zutphen mee op reis door de Achterhoek. De route gaat via huis De Voorst, huis ’t Velde, de Warkense molen, de landgoederen Netelhorst en De Ehze naar huis Verwolde in Laren. Hier drinkt u een kopje koffie of thee en bezoekt u het huis en de prachtige tuin. Het bezoek aan Verwolde eindigt met een lunch in het dorp. Via landgoed Ampsen, de Lochemse Berg en landgoed Vorden en na een afsluitend hapje en drankje brengt de bus u weer naar Zutphen of Velp. Vooraf reserveren. > Zaterdag 15 oktober Vertrek 08.45 uur (station Velp) of 09.30 uur (station Zutphen) Einde 17.00 uur (station Zutphen) of 17.45 uur (station Velp) Deelname: € 55 (donateurs € 49,50), inclusief catering en lunch Rolstoelen kunnen niet mee. Rollators wel in de bus, niet in huis Verwolde. Informatie: (026) 355 25 55 Reserveren: www.glk.nl/evenementen
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie overzicht’ naar donateurs@glk.nl
Natuurwerkdag 2016 Tijdens de landelijke Natuurwerkdag kunt u op twee GLK-terreinen actief aan de slag. In het stuifzandgebied De Haere in Doornspijk werken we samen aan een betere entree van het gebied. U helpt de boswachter bij het verwijderen van jonge opslag en Amerikaanse vogelkers, en met het opruimen van afval. In het Nonnenven, onderdeel van natuurgebied de Borkense Baan in Winterswijk Woold, verwijdert u ongewenste bomen en struiken op de heide en helpt u bij het opsnoeien van beplanting. Op beide locaties neemt u zelf uw lunchpakketje mee. Geschikt voor jong en oud, vooraf aanmelden. > Zaterdag 5 november gratis deelname Het Nonnenven: 10.00-15.00 uur Informatie: Ronny ter Horst, 06 51614528 De Haere: 11.00-15.00 uur Informatie: Sabine Wolters, 06 53699858 Aanmelden: www.glk.nl/evenementen Week van het Landschap In de Week van het Landschap besteden GLK en de andere provinciale Landschappen extra aandacht aan ‘natuur en landschap dichtbij huis’. Acht dagen boordevol activiteiten waarbij u de natuur in de eigen omgeving
kunt verkennen en beleven. Ga mee met de boswachter op excursie of een thematische wandeling, of trek er met een wandelroute zelf op uit. Ook zin om de natuur dichtbij te gaan ontdekken? > 15 t/m 23 oktober Activiteiten GLK: www.glk.nl/evenementen Alle activiteiten: www.weekvanhetlandschap.nl
Herfst op onze kastelen
foto: Koos Dansen
Kasteel Rosendael Herfstfair in het park Het prachtige park Rosendael vormt het decor voor de eerste editie van de Herfstfair. Op de fair vindt u brocante en lifestyle en geniet u van livemuziek en goede catering. Er zijn rondleidingen en diverse activiteiten. Bezoek meteen het park met zijn bijzondere boomsoorten en rozentuin, de Bedriegertjes, schelpengalerij, theekoepel, vijvers en fonteinen. > Zondag 9 oktober 11.00-17.00 uur Entree, inclusief parkbezoek: € 6, kinderen 4 t/m 12 jaar € 3 (026) 364 46 45 www.glk.nl/rosendael
Natuurwerkdag 2016: stuifzandgebied De Haere
30
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Huis Verwolde Het spookt op Verwolde Het wordt alweer vroeg donker, tijd voor spannende verhalen! Beleef een sfeervolle tocht door de tuin van huis Verwolde. Onderweg ontmoet je bijzondere figuren die griezelige, vreemde of grappige verhalen
vertellen. Kijk goed om je heen, ze zeggen dat het er spookt... Voor kinderen van 6 tot 12 jaar (en familie). Vooraf reserveren. > Zaterdag 15 en 22 oktober 19.00-20.00 uur Deelname: € 8,50 (donateurs € 7,50) (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde
Kasteel Hernen De Hernense Molen Elk weekend laten de molenaars de wieken
Herfstfair in park Rosendael
Kasteel Doorwerth Appeltjes in de oven Kom jij met je (groot)ouders de tuinman van kasteel Doorwerth helpen met oogsten? Je plukt appels en maakt er zelf een appelbol van. Terwijl de appeltjes in de oven zitten, bezoek je het kasteel. En daarna lekker smullen! Vooraf reserveren. > 19, 26 en 27 oktober 14.00 uur Deelname: € 9,50, kinderen t/m 12 jaar € 8 (donateurs € 7) (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth
draaien en geven zij uitleg over de werking van de achttiende-eeuwse Hernense beltmolen. Als de blauwe molenaarsvlag aan de wieken hangt, dan weet u dat de molen geopend is. > Zaterdag: elke 1e, 3e en eventueel 5e van de maand Zondag: elke 2e en 4e van de maand 10.00-16.00 uur, gratis entree (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen
Foto: Danstheater LethDansant
Kasteel Cannenburch Welkom bij de Sint Sinterklaas logeert ook dit jaar op kasteel Cannenburch! Twee weekenden lang is het feest: pepernoten bakken, zingen met karaokepiet, selfies maken met Selfiepiet en nog veel meer! Vooraf reserveren. > 26 en 27 november, 3 en 4 december 10.00-16.00 uur Deelname € 8,50 (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch
foto: Ton Rothengatter
Kasteel Hernen Middeleeuwse Jaarmarkt Werk mee met de ambachtslieden, ontmoet de hoge adel, koop fruit uit de streek, leer vechten met een zwaard of maak een praatje met de keukenmeid! Het kan allemaal op de Middeleeuwse Jaarmarkt van kasteel Hernen. > Zaterdag 1 en zondag 2 oktober 11.00-17.00 uur Entree: € 8,50, kinderen en donateurs € 4,50 (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen
Kasteel Ammersoyen: eigenwijs danst Roodkapje naar het huis van oma...
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kasteel Ammersoyen Familievoorstelling Roodkapje Een klassiek ballet van het sprookje Roodkapje in de ridderzaal van Ammersoyen. De jagers uit het dorp waarschuwen voor de wolf die rondsluipt in het bos. Maar Roodkapje wil daar niets van weten. Eigenwijs danst zij helemaal alleen naar het huis van oma in het bos. Dan ontmoet Roodkapje de hongerige Meneer Wolf! Vooraf reserveren. > Zaterdag 5 november 15.00-15.50 uur Entree: € 9,50 (073) 59 49 582 www.glk.nl/ammersoyen
Beleef ze alle 7! www.glk.nl/kastelen 31
Pronkstuk
Vuurzweep Op zich is een vuurzweep niet mooi of bijzonder. Interessant wordt het als je vuurzwepen en andere traditionele heidegereed schappen aantreft op een plek waar ze ook echt gebruikt zijn. Dan vertellen ze een verhaal. Tekst: René Bremer - Fotografie: Rob Schouten
Momenteel wordt een beheervisie geschreven voor het GLK-landgoed Loenermark. In dat kader maakte onze terreinbeheerder melding van ‘een zolder vol gereedschap’. Onze conservatoren keken ernaar en waren verrast: in de context van de vindlocatie zijn deze zagen, schoppen, kantelhaken, vorken en vuurzwepen de moeite waard! In vroeger tijden was de hier afgebeelde vuurzweep op de heide een onmisbaar instrument. Zolang er geen tankwagens bestonden om water aan te voeren, waren spontane heidebranden moeilijk te controleren. Branden werden gestuit door brandstroken en -gangen, beginnend vuur werd uitgeslagen met vuurzwepen. Aan het eind van de negentiende eeuw verloor de hei haar economische betekenis. De Loenermark werd omgevormd tot landgoed met veel bos en hier en daar stukken hei. Voor die transformatie en voor het beheer van de nieuwe Loenermark werden arbeidskrachten ingezet, in het kader van de werkverschaffing in de crisisjaren dertig van de vorige eeuw. Tot de oorlog gebruikten zij nog de genoemde gereedschappen. De vuurzweep werd wel steeds minder belangrijk; bij een onbedoelde brand was een wagen met bluswater meestal snel ter plekke. De gereedschappen zijn nu niet meer nodig, maar maken wel deel uit van de Loenermarkse cultuurhistorie. Daarom blijven ze op de zolder van de werkschuur, waar ze horen.
> Wandelen op de Loenermark? Download de wandelfolder via www.glk.nl/routes
32
Mooi Gelderland – Herfst 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen