Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Herfst
2018 Jaargang 15 nummer 3
Familiewapens: strijd en eer Heerlijk fietsen in de herfst Onze groene kanjers
Topprestaties!
Nummer 3
In beweging
Foto: Rob Schouten
Aan de vooravond van het negentigjarig bestaan van onze organisatie in 2019 is de wereld in beweging. In het recente Klimaatakkoord worden voorstellen gedaan om vooral CO2-uitstoot te beperken. De voorstellen hebben effect op individuele mensen, bedrijven en landschappen. Overschakeling van fossiele brandstoffen naar elektriciteit – of wellicht nog andere alternatieve bronnen – is ingrijpend. Ik heb zelf de tijd van de kolenkit en briketten nog meegemaakt, daarna de gas- en olie-gestookte kachels en uiteindelijk de cvinstallatie. Technisch kan er al veel, al lijken de effecten op landschap en omgeving ditmaal groter te zijn. Samen met onze Gelderse colleganatuurorganisaties komen we in actie en prikkelen we anderen om dat ook te doen. Zo hebben we met het oog op de provinciale verkiezingen een manifest geschreven waarin we Gelderland oproepen in ‘groen’ te investeren. We doen concrete suggesties voor energietransitie, duurzaam grondwaterbeheer, een minder intensieve landbouw en instandhouding van de biodiversiteit. Daar willen we samen met anderen invulling aan geven. Over tien jaar bestaat GLK honderd jaar en ik ben benieuwd naar de uitdagingen waar we dan voor staan. Het is dan aan onze kinderen om daar antwoord op te geven. Onze taak nu is het om de natuur en het cultureel erfgoed in goede staat aan hen door te geven. Via het SuperSpeurderschap krijgt die volgende generatie al iets van natuur- en cultuurbesef mee. Inmiddels hebben zich al ruim zevenhonderd kinderen aangemeld en daar ben ik trots op. Zondag 14 oktober komen de SuperSpeurders samen in park Rosendael voor de allereerste SuperSpeurdersdag (zie ook pagina 4). Ik kijk ernaar uit! Peter van den Tweel Directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen PS Het ‘Manifest voor een Groen Gelderland’ kunt u lezen op onze website: www.glk.nl/nieuws
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: slechtvalk, Wouter Pattyn. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
10 Download de gratis app
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Wie goed kijkt, kan zich in de Gelderse bossen aan de nodige toppers vergapen
Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Herfst 2018 4
Mooi & nieuw
6
Het familiewapen: strijd en eer
8
#GLK
9
Vroeger & nu Sporen van een rijke tuinhistorie
10 Toppers in de Gelderse natuur
6
Geschiedenis en betekenis van Gelderse familiewapens
13
Locatie GLK Fietsen in de herfst
14 Project onder de loep Tuin in de sfeer van weleer 16 Mooi meegenomen 17
Groot & klein Meet de kasteelmuur!
18 Onze groene kanjers 20 Bijzondere donateur Freja Bannink en Ron Huson 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak Op pad met Joop Huttinga 24 Mooi portret Bram Som
18
Onze dikste, oudste, mooiste bomen
26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24
32 Pronkstuk Hoogtepunt
Bram Som Gelderse ‘haas’ rent op Warnsborn
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Kastanjedal vóór kerst weer toekomstbestendig
Velen van u hebben gereageerd op onze noodkreet over het landgoed Heerlijkheid Beek bij Beek-Ubbergen, waar maatregelen nodig zijn om het Kastanjedal te behouden voor de toekomst. Mede dankzij uw steun zijn we in staat dit najaar de benodigde maatregelen uit te voeren.
In en rondom de beek verhogen we het grondwaterpeil. We plaatsen eerst zeven nieuwe stuwtjes. Vervolgens brengen we zand, grind en keien aan zodat het grondwater vrij door de beekbodem kan bewegen. Deze ingrepen zorgen voor nattere beekoevers, waardoor zeldzame planten zoals goudveil, reuzenpaarden staart en slanke zegge zich daar weer thuis gaan voelen. Aansluitend treffen we boven op de stuw wal voorzieningen. We leiden regen water in andere richtingen waardoor er bij heftige buien minder water de beek in stroomt. Dat moet een halt toeroepen aan de slijtage van de beekbodem en aan het Kabouterpad langs de beek, met zijn beroemde Kabouterboom. www.glk.nl/heerlijkheidbeek
Waterfiltergebouw in beheer bij GLK In juli werd in Heveadorp bij Arnhem een gerestaureerd voormalig waterfiltergebouw feestelijk opgeleverd. Het gebouw hoorde bij Huis ter Aa, een niet meer bestaande boerderij uit het begin van de twintigste eeuw. Stichter van het boerenbedrijf was Joseph Wilhelm Frederik Scheffer, destijds eigenaar van landgoed Duno. In een periode van hoge kindersterfte als gevolg van verontreinigde melk, produceerde hij gezonde melkproducten door het drinkwater voor de koeien extra te filteren. In 1915 maakte de boerderij plaats voor een rubberfabriek, werden er huizen gebouwd en ontstond hier de plaats Heveadorp. De waterfilterkelder bleef behouden. Lodewijk Rondeboom, oud-medewerker van GLK,
4
SuperSpeurdersdag in park Rosendael
De allereerste SuperSpeurdersdag van GLK vindt op zondag 14 oktober plaats in park Rosendael. Een geweldige plek met kletterende fonteinen, eeuwenoude bomen en een deftig kasteel! Op deze dag ga je terug naar het jaar 1900 toen de laatste kasteelheer Willie van Pallandt nog een kind was. Voel hoe zwaar het gewei is van een edelhert, bouw je eigen takkenhut, ga op zoek naar kriebelbeetjes, ren over de kettingbrug en laat je nat spuiten (of juist niet?) door de fonteintjes van de Bedriegertjes. Na afloop kun je een aantal opdrachten uit je 50x speuren en spelen-boekje afstrepen. Beleef deze dag samen met andere SuperSpeurders en je (groot)ouders! Ben jij SuperSpeurder, maar heb je je nog niet aangemeld? Dat kan nog tot 7 oktober via de uitnodiging die je op 5 september van ons hebt ontvangen. > SuperSpeurdersdag Zondag 14 oktober 11.00-17.00 uur PS Nog geen SuperSpeurder? Meld je aan op www.glk.nl/superspeurder of vul de antwoordkaart in
nam enkele jaren geleden het initiatief om dit gemeentelijk monument samen met de Bekenstichting en GLK in de oude luister te herstellen. GLK zorgt de komende jaren voor onderhoud en beheer van dit betekenisvolle gebouw.
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
GLK-kalender 2019
U
N L E ST
BE
U kunt de altijd zeer gewaardeerde GLK-jaarkalen der weer bestellen. Met deze mooie en praktische kalender voor 2019 doet u uzelf of een ander een groot plezier. Tegelijk ondersteunt u er de Gelderse natuur en cultuur mee, want de opbrengst van de kalenderverkoop komt rechtstreeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 14,95, inclusief verzend- en administratiekosten. Bestellen is mogelijk door middel van de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel. Ook is de GLKkalender 2019 voor € 12,50 te koop in onze kasteelwinkels en in ons bezoekerscentrum Staverden. Alvast dank voor uw bestelling!
Wandelapp Heerlijkheid Hernen In juli lanceerde GLK een app over de Heerlijkheid Hernen met een audiotour. Aan de hand van deze app kunt u een mooie wandeling maken die begint en eindigt bij kasteel Hernen. In het voetspoor van Maria van Wijhe, de zeventiendeeeuwse kasteelvrouwe van Hernen, passeert u boerderijen en natuurgebieden. Via de app hoort u de bijbehorende verhalen, gebaseerd op Maria’s oorspronkelijke Rekenboeck. De app werd door GLK ontwikkeld in samenwerking met geschiedenisstudenten van de Radboud Universiteit. Om hem te gebruiken, installeert u izi-TRAVEL op uw telefoon en zoekt u op Hernen.
Tentoonstelling in Het Valkhof Ik, Maria van Gelre De zeer succesvolle tentoonstellingen De gebroeders van Limburg (2005) en Katherina van Kleef (2009) krijgen dit najaar een waardig vervolg. Vanaf 13 oktober kunt u in het Nijmeegse Museum Het Valkhof aan de hand van honderd objecten de levensreis van de zelfbewuste middeleeuwse vorstin Maria van Gelre volgen. De expositie Ik, Maria van Gelre omvat niet eerder in Nederland getoonde topstukken, met als hoogtepunt veertig speciaal gerestaureerde pagina’s uit haar gebedenboek, een van de grootste middeleeuwse kunstschatten van Nederland. Vanwege de kwetsbaarheid van de pagina’s wordt de selectie uit het gebedenboek in twee delen van twintig pagina’s getoond. Verschillende locaties
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
waar Maria vaak vertoefde, zijn tegenwoordig in handen van GLK. Dat geldt bijvoorbeeld voor kasteel Rosendael en landgoed Mariëndaal, waar het gebedenboek werd geschreven. > Ik, Maria van Gelre 13 oktober 2018 t/m 6 januari 2019 www.museumhetvalkhof.nl Zie ook de lezersaanbieding op pagina 16
5
Het familiewapen:
Een wapenoverzicht van meer dan drie meter hoog hangt op kasteel Ammersoyen
strijd en eer Willem van Bronckhorst, heer van Batenburg, tart in 1566 koning Filips II door calvinistische preken toe te staan in zijn heerlijkheid. Dat komt hem duur te staan. Wanneer landvoogd Alva drie jaar later soldaten naar het kasteel stuurt, richten zij hun pijlen op... het familiewapen. Tekst: Kees Jansen
6
Alva’s soldaten nemen het kasteel in bezit en vernielen het familiewapen van de Bronck horsten boven de poort. Ze halen ook de ijzeren wapenvaantjes van de toren en verwijderen het wapen van het raadhuis van Batenburg. De bedoeling is Willem van Bronckhorst overduidelijk. “Het oeroude geslacht van de Bronckhorsten en de herinnering aan hen moet worden uitgeroeid”, schrijft hij aan de keurvorsten van het Duitse Rijk. Zijn boosheid geeft aan hoezeer het familiewapen voor de Gelderse adel verbonden was met de eer van de familie.
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Herkennen van vriend en vijand Het familiewapen van de Bronckhorsten was op dat moment al enkele eeuwen oud. Wapens ontstonden in de tijd van de kruistochten, de twaalfde en dertiende eeuw. Op het slagveld en tijdens toernooien waren herkenbare tekens en kleuren nodig om vriend en vijand te kunnen onderscheiden. Het hebben van een wapen en de toepassing ervan werden steeds belangrijker. In de veertiende eeuw bracht Claes Heynensoon, ook bekend als heraut Gelre, al 1700 familiewapens uit heel Europa in kaart. Het origineel van zijn Wapenboek Gelre wordt overigens bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel.
Ster van Mercedes Benz “Wapens symboliseerden de identiteit en de geschiedenis van families”, zegt historicus Conrad Gietman. Hij schreef een boek over het eergevoel van de Gelderse en Overijsselse adel in de zestiende en zeventiende eeuw en is werkzaam bij de Hoge Raad van Adel in Den Haag. “Vergelijk het met de ster van het automerk Mercedes Benz. Je weet bij zo’n beeldmerk meteen waarover het gaat en wat je kunt verwachten.” Geen goud op zilver De snelle opkomst van het familiewapen leidde tot voorschriften en regels, de heraldiek. In een ontwerp mochten vier kleuren worden gebruikt: rood, zwart, groen en blauw, alsook twee metalen: goud en zilver. “Daarbij was het niet toegestaan om metaal op metaal te zetten, of kleur op kleur. Dus bijvoorbeeld geen gouden wapenfiguur op een zilver veld”, zegt Conrad Gietman. “Als je dat wel deed, hadden de kenners direct in de gaten dat ze te maken hadden met een parvenu. Iemand met geld, maar niet erg beschaafd…” Herkenbare bastaard De oudste wapens waren betrekkelijk eenvoudig en bestonden vaak uit niet meer dan een kruis of een paar driehoeken, vierkanten of rechthoeken. In de loop van de tijd werden de symbolen steeds verfijnder, bijvoorbeeld na sluiting van een huwelijk tussen adellijke families of de overname van land. Bestaande wapens werden dan vaak ondergebracht in de kwartieren (vlakken) van het nieuwe familiewapen. “Bastaardkinderen waren te herkennen aan een speciaal toegevoegd teken in het wapen dat ze voerden”, zegt Gietman. “Daardoor week hun wapen af van dat van hun vader en werd diens eer niet bezoedeld. Voor de betreffende zoon was dat keihard, want iedereen zag het meteen.”
De familiewapens in zilver geven aan dat de kokosnootbeker in kasteel Cannenburch in de zeventiende eeuw eigendom was van Elbert van Isendoorn
Pagina met helmtekens en familiewapens uit een aan de Leidse Kunstenaar Cornelis Engebrechtszn toegeschreven kopie van het Wapenboek Gelre. Coll. Hoge Raad van Adel, Den Haag
Wapens in kastelen van GLK Op alle zeven opengestelde GLK-kastelen zijn oude familiewapens nog volop zichtbaar. In kasteel Cannenburch worden bijvoorbeeld wapens van de adellijke familie Van Isendoorn à Blois afgebeeld op de gevel, in schilderijen en op zilverwerk. In huis Verwolde in Laren zijn wapens te vinden van de eigenaren, de familie Van der Borch van Verwolde. En in kasteel Hernen is het familiewapen van Reinier van Wijhe en zijn vrouw Margriet van Egeren prominent aanwezig boven de toegangspoort. Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Helmtekens vooral ceremonieel In dezelfde tijd als waarin familiewapens op schilden werden aangebracht, raakte ook het gebruik van helmtekens in zwang. De aanstichter hiervan was mogelijk koning Richard Leeuwenhart, die in 1195 een helmteken droeg: een kam met daarop geschilderde leeuwen. De boven op de helm bevestigde tekens werden vooral gedragen tijdens ceremoniële plechtigheden. Op het slagveld of tijdens een toernooi bestond het risico gedood of verwond te worden door een slag tegen het helmteken dat boven de helm uitstak.
7
#GLK
Social media wall
Brandweer Beekbergen
Het redden van mens en dier, dat is onze taak. Vandaag gevraagd door GLK om de drinkplaatsen rond Beekbergen voor het wild te voorzien van water. Karin Vogelaar: Aha! Dat waren jullie aan het doen! Maakte me al zorgen toen ik jullie zag rijden in het bos... Super! Loes van der Haar: Zeg dat wel. Zeker. Toppers! Els Boks: Toppers! Lesley Lierens: Goed bezig Veronique Brink-Keurhorst: Super!!!! Ab Bos: Prima werk brandweer Thea Nijenhuis: Dank namens de dieren. Top heren! Rene Van Lier: Goed werk!
boswachter_sabine Koninginnekruid groeit veel in ruigtes bij watergangen. #bloemen #koninginnekruid #roze #flora #GLK #outdoor #buiten #genieten #natuur #nature #awesomeview #hiken #wandelen #wanderlust #fotografie wilma.ph: Mooie planten, had ik in de tuin staan van mijn vorige huis. Nu heb ik een balkon, maar wel vol met planten in potten!
@Bosw8erSabine Door het herstellen van voedselarme graslanden en het verhogen van de waterstand komen er honderden bijzondere soorten terug in de natuur. En door het verbinden van deze gebieden blijven de soorten ook sterk. In Vaassen is weer een grote populatie beekoeverlibellen gevestigd. #GLK
Hilken Tiggeloven
Ctheeuwen Als een ansichtkaart #zomooihier #kasteelrosendael #glk #geldersestreken #vakantiegevoel
antoinette_sdb #epewild #emst #wildezwijnen #roodborstje #vos #natuurismooi #natuurfotografie #natuur #nature #natuurisprachtig #photography #veluwe #ossenstal #epe #enkhout #schepping #visitveluwe #geldersestreken #buitengewoon_gld #zoomnl #glk #instaveluwe
8
Al jaren rijdt er geen trein meer over de Borkense Baan. De natuur heeft alle ruimte gekregen bij dit oude spoorlijntje naar Borken en het is nu een paradijs voor plant en dier. En voor ons, want je kunt er heerlijk wandelen! Rianne Bouwmeester: Iets voor pa Henny Slotboom Esther Luikenhuis-Voskuil: Ine Luikenhuis, iets voor jullie! Marleid Frenken: Het is daar zo mooi. Jammer dat ik zo’n wandeling niet meer aan kan. Links bij de bijenkasten, dat lukt mij gelukkig nog!
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
@LaurensTijink Een vliegend hert! En ze uiteindelijk nog parend gezien ook. Bijzonder!! Dank @ Bosw8erSabine voor de uitleg erbij. #BuitenGewoonGLD #OmroepGLD #glk #nature #vliegendhert #kever #insects #natuur #bijzonder
Vroeger & nu
1700
Sporen van een rijke tuinhistorie Schilderachtig zijn de tuin en het park rondom Huis De
2018
Voorst nog altijd. Wie afgelopen juni heeft deelgenomen aan de jaarlijkse GLK-excursie, kan dat beamen. Sporen in het park verwijzen naar de tijd dat het landgoed een hoge heerlijkheid was, met indrukwekkende tuinen naar voorbeeld van Paleis Het Loo. lijnen maakten plaats voor slingerende paden, een parkbos, verspreide bomen en boom groepen en bosvijvers. Maar de opleving was van korte duur. In de loop van de negentiende eeuw viel het eens zo glorieuze landgoed in stukken uiteen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Huis De Voorst ook nog eens door brand zwaar getroffen. Na de oorlog kwam het huis onder de hoede van GLK, met als doel de buitenzijde te restaureren. In de jaren daarna werden ook grote delen van het uiteengevallen landgoed aangekocht en weer samengevoegd. Rondom Huis De Voorst herin neren vooral de statige lanen nog
>
Aan het eind van de zeventiende eeuw verrees bij Zutphen aan de oevers van de Berkel een landhuis van paleisachtige allure. De ambitieuze Arnold Joost van Keppel spaarde kosten noch moeite. Hij liet de vermaarde Daniel Marot een uitbundig tuinencomplex ontwerpen met symmetrisch aangelegde fonteinen, bloembedden en omhaagde moestuinen. Vanaf 1741, het sterfjaar van de weduwe van Arnold Joost van Keppel, raakten de tuinen door verschillende perikelen in verval. Een halve eeuw later werd de formele aanleg, die inmiddels als ‘ouderwets’ werd bestempeld, aangepast naar moderne smaak: de landschapsstijl. De strakke
altijd aan de formele tuinaan leg, en getuigen verschillende bos- en vegetatietypen van de aanpassingen daarna. GLK heeft plannen om op een aantal plekken verdwenen bomen en planten terug te brengen en oude structuren beter zichtbaar te maken.
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Het groene, waterrijke landgoed De Voorst herbergt een uitgebreide paddenstoelenvegetatie en leent zich voor een mooie herfst wandeling. www.glk.nl/landgoedde-voorst
9
Toppers in de Gelderse natuur
De appelvink is een echte krachtpatser
10
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Kina
Een alpenwandeling, een safari en een tocht door de Rocky Mountains staan elk garant voor natuurspektakel. Zo op het eerste oog kunnen onze Gelderse bossen daar niet tegenop. Maar wie goed kijkt, kan zich ook hier aan enkele absolute toppers vergapen. Tekst: Hans van den Bos
In ons land zijn de meeste raven te vinden op de Veluwe
daarvoor is ons klimaat te droog. In hun natuurlijke verspreidingsgebied aan de westkust van Noord-Amerika valt drie tot vijf keer meer regen dan bij ons. Ooit groeiden daar douglassparren van wel 120 meter. Nu meet de hoogste boom er bijna 100 meter ook niet slecht. Op GLK-terreinen komt u de douglasspar veelvuldig tegen.
Douglasspar – de hoogste In Amerika is alles groter. Het zal u dus niet verrassen dat de hoogste boomsoort in Nederland, de douglasspar, oorspronkelijk daarvandaan komt. Het grootste exemplaar is 50,4 meter en bevindt zich op Kroondomein Het Loo, beschut tussen andere hoge bomen. Hij is vitaal en met 152 jaar relatief jong. De boom kan nog wat groeien, maar niet veel;
Slechtvalk – supersnel Terwijl de torenvalk en de boomvalk op veel plekken verdwijnen, komt grote neef de slechtvalk steeds vaker voor. Deze onver schrokken jager is vooral te zien in de omgeving van stedelijke hoogbouw, waar hij broedt. Al maakt hij voor zijn voedselvoor ziening ook vaak uitstapjes naar het buiten gebied. Het is niet ongewoon om een slechtvalk boven een Veluwse hei achter trekvogels te zien jakkeren en even later met prooi naar zijn kroost in Arnhem of Apeldoorn te zien koersen. Met een goede verrekijker en wat geluk kunt u de slechtvalk ook zijn befaamde stootduik zien maken. Daarbij stort de jager zich van grote hoogte op een nietsvermoedende vliegende vogel. Hij vouwt zijn vleugels tot vlak bij zijn romp en snijdt met minimale weerstand door de lucht. Door de snelheid, die kan oplopen tot driehonderd kilometer per uur, is de klap voor duif of gaai niet zelden een doodsklap.
Foto: Gerrit van de Vemde
slimme zwarte vogel. Binnen de joodse en christelijke cultuur stond de raaf daarentegen voor onreinheid, zonde enkwaad. Op enig moment was de raaf uit ons land verdwenen. Gelukkig is de herintroductie, na vele pogingen, gelukt. Nu leven er weer ruim 130 ravenpaartjes in Nederland, waarvan de meeste op de Veluwe.
Foto: Bendiks Westerink
Raaf – de slimste Deze grootste kraaiachtige spreekt door zijn intelligentie en complex sociaal gedrag sterk tot de verbeelding. Zo sluit de raaf langdurige vriendschappen. Vrienden werken samen en troosten elkaar bij tegenslag. De schuwe vogel heeft ook rivalen; die houdt hij goed in de gaten en hij toont hen zeker niet waar hij zijn voedsel verstopt. Hij is in staat slimme oplossingen te bedenken. Sommige raven gebruiken zelfs gereedschappen: stokjes om voedsel uit holtes te peuteren, of stenen waarmee ze noten kraken. Ze zijn ook zeer vocaal en kunnen goed imiteren. Raven spelen een belangrijke rol in de mythologie van veel culturen. Vaak was de raaf boodschapper, zoals bij de Germanen, Grieken en Romeinen. Ook de natuurvolken in Noord-Amerika hadden respect voor de
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Wild zwijn – intelligent Als u in een bosperceel een hobbelig slagveld ziet waar een troep hongerige zwijnen heeft huisgehouden, is intelligentie niet het eerste woord dat bij u opkomt. Maar observeert u zo’n groep varkens maar eens in levenden lijve. Dan ziet u hoe zorgzaam moeders en tantes het jonge grut leiden, terwijl dat de wereld verkent. Dan hoort u hoe met een ruim 11
Foto: Hans van den Bos
armste stuifzand als in hoogvenen kan groeien. Dit extreme kunstje doen maar weinig plantensoorten hem na. Het geheim van de grove den? Taaie naalden die weinig vocht verliezen, een penwortel die meters de bodem in dringt, en vooral de ondergrondse samenwerking met mycorrhizza-schimmels, waarvan de dunne draden de schaarse voedingsstoffen doorgeven en schadelijke stoffen tegenhouden. De grove den heeft ook zijn beperkingen: hij heeft veel licht nodig. Bij langdurige schaduw kwijnt hij weg, bijvoorbeeld onder het bladerdak van snellere groeiers. Ook is de soort gevoelig voor wind.
Grove den op stuifzand
Appelvink – krachtpatser Meestal merkt u van de appelvink niet veel meer dan een bescheiden geluid (‘pzik, pzik’) vanuit het hoge kronendak. Op de grond herkent u de krachtpatser direct aan zijn stierennek en krachtige, kegelvormige snavel. Hiermee kraakt hij zelfs kersenpitten. Deze krachttoer komt overeen met een drukkracht van vijfentwintig tot veertig kilo - en dat voor een vogeltje van vijftig gram! Deze neef van de vink vertoeft vooral in gemengde bossen. Uiteraard mét kersenbomen.
12
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Grove den – overlever Zoals alle naaldbomen vertegenwoordigt de grove den een oeroude plantenfamilie: hij komt voor sinds het Carboon. Bijzonder van de grove den is dat hij op zeer uiteenlopende plaatsen groeit. Hij verdraagt zowel strenge vorst als grote hitte. De boom kan goed tegen langdurige droogte, maar overleeft ook hoge grondwaterstanden. Hij heeft zo weinig voedingsstoffen nodig dat hij zowel op het
Echte tonderzwam op dode beuk
Foto: Hans van den Bos
arsenaal van knorren, grommen en gillen informatie wordt gedeeld. Ook een duw met de snuit of een tik met de poot houdt de jeugd bij de les. Wie zo’n familie wilde zwijnen een poos ziet scharrelen en spelen, kan niet anders dan concluderen dat het er zeer sociaal en geordend aan toegaat. Als u nog langer en beter zou kijken, zou u dieren gaan herkennen en hun karakters ontdekken. Tegenwoordig doen wetenschappers veel gedragsonderzoek naar gedomesticeerde varkens. Zij doen interessante ontdekkingen. Bijvoorbeeld dat varkens begrijpen wat een spiegel is, dat ze hun naam herkennen, het leuk vinden om met mensen computer spelletjes te spelen, een uitstekend geheugen hebben en wel dertig soortgenoten herken nen. Hun conclusie is dan ook: het varken is hoogst intelligent. Na mens, mensaap en dolfijn zelfs het slimste zoogdier.
Echte tonderzwam – ouwe taaie Sinds bomen en bossen in Nederland de ruimte krijgen om te verouderen, verschijnen er soorten die vóór de jaren zeventig zo goed als afwezig waren. Een daarvan is de echte tonderzwam, een schimmel met een groot en keihard vruchtlichaam dat wel vijftien jaar oud kan worden. Dit maakt de tonderzwam tot een ideaal onderkomen voor insecten. In 2006 vonden onderzoekers onder leiding van de Wageningse entomoloog Leen Moraal in de zwam liefst 23 verschillende keversoorten, waaronder ook de Bolitophagus reticulatus, een kevertje dat voor Nederland nog niet bekend was. Tot hun grote verrassing ontdekten zij zelfs een nooit eerder beschreven soort: het minuscule sluipwespje Cleruchus polypori dat haar eitjes legt in de eitjes van andere kevers. De taaie zwammen zijn een ecosysteem op zich. Echte tonder zwammen vindt u in de oude beukenbossen met veel dikke, verzwakte en dode bomen.
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Fietsen in de herfst? Heerlijk! Ook in de herfst biedt het Rivierengebied veel mogelijk heden om lekker eropuit te trekken. Wat dacht u bijvoorbeeld van een fietstocht over dijken en langs kastelen? Bij het Stroomhuis in Neerijnen start een prachtige route. Fotografie: RBT Rivierenland
Huis Neerijnen
Gelderland fietsprovincie Het prachtige landschap, het goede fietsknooppuntennetwerk en de kwaliteit van de fietspaden maken Gelderland tot een aantrekkelijke fietsprovincie. Op www.gelderseroutes.nl vindt u de mooiste routes in het Rivierenland, de Achterhoek, de regio Arnhem-Nijmegen en de Veluwe. Met leuke tips voor onderweg, bijzondere adresjes om af te stappen en handige kaarten. Gelderse Routes is een initiatief van de provincie Gelderland en partners waaronder GLK.
De Neerijnenroute leidt u langs een aantal monumentale gebouwen waaronder de kastelen Waardenburg en Neerijnen. Ook fietst u door een gevarieerd landschap met fruitbomen, wipmolens en eendenkooien en over de kronkelende dijken van de Waal. In alle jaargetijden is het fijn om hier te fietsen, maar zeker ook in de herfst, het seizoen van de appel- en perenoogst. Start- en eindpunt van de route is horecagelegenheid het Stroomhuis op het GLK-landgoed Waardenburg en Neerijnen. Daar kunt u ook genieten van een heerlijk glaasje vers fruitsap! Neerijnenroute 58 km / bijna 4 uur Start en einde: Stroomhuis Neerijnen, Van Pallandtweg 1, Neerijnen www.gelderseroutes.nl
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
13
Project onder de loep
wele
Tuin in de sfeer van
Chinese vuurdoorn, Japanse pagodeboom, Amerikaanse herfstpaarden kastanje, Colorado zilverspar - je gaat de hele wereld over tijdens een wandeling op landgoed Huis te Eerbeek. Onlangs heeft GLK er de tuin opgeknapt en de bijzondere bomen- en struikencollectie van het landgoed in ere hersteld. Alle reden om er een kijkje te nemen. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Ton Roelofs
14
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Waar onze rondgang beter te beginnen dan bij de gigantische reuzenlevensboom of Thuja plicata, die het hart vormt van het park. “Dit exemplaar is vermoedelijk rond 1900 geplant door de voormalige eigenaren”, vertelt Ciska van der Genugten, specialist natuur en cultuurhistorie van GLK. “Professor Max Weber en zijn vrouw Anna Weber-Van Bosse kochten het landgoed in 1895. Hij was zoöloog, zij plantkundige en vooraanstaand algenexpert. Ze lieten de tuin en directe omgeving van het huis rond 1900 aanleggen in landschappelijke stijl.”
Verwaterde tuinstructuur In de loop van de tijd verwaterde de structuur van de tuin, waardoor in het onderhoud niet de juiste accenten konden worden gelegd. De tuin raakte verwilderd, de bomen- en plantencollectie kwam in de verdrukking. Vandaar het initiatief van GLK om de tuin te herstellen. “Helaas zijn er geen beplantingsplannen uit de tijd van de Webers bewaard gebleven”, aldus Van der Genugten. “Daarom hebben we eerst de nog aanwezige bomen en struiken in kaart gebracht en hun vitaliteit onderzocht.” Nieuw beplantingsplan Vervolgens zijn deze bomen en struiken gefatsoeneerd. Dode takken zijn verwijderd, evenals klimop en bramen die erdoorheen waren gegroeid. Ook zijn de twee borders in het midden van de tuin ontdaan van onkruid. “Toen duidelijk was wat we konden behouden, hebben we daaromheen een nieuw beplantingsplan opgesteld”, vervolgt Van der Genugten. “Uitgangspunt hierbij was een tuininrichtingsplan uit 1970, dat de huurder van destijds, de Volkshogeschool, had gemaakt. Waar nodig hebben we dit aangevuld met andere passende soorten.”
eer
Oude ansichten Bij de keuze van de beplanting waren oude ansichten een belangrijke inspiratiebron. “De nieuwe heesters en vaste planten moesten aansluiten bij de sfeer van weleer. Bovendien moest de beplanting weinig onderhoud vragen van de huidige huurder Fletcher Hotel. Anders dan vroeger lopen er immers niet dagelijks enkele tuinmannen rond.” Het resultaat is twee prachtige borders met vaste planten, waaronder herfstpaardenkastanje, berberis, koninginnenstruik, vuurdoorn, duizendknoop, vingergras en zonnekruid. Ze
Kardinaalsmuts
Botanische wandeling Op het landgoed kunt u een mooie wandeling maken, die langs de bijzondere bomen en struiken voert. Snuif de geur van versgebakken koek, als de katsuraboom (ook wel hartjesboom en koekenboom genoemd) in de herfst zijn bladeren laat vallen. Of geniet van de gevleugelde kardinaalsmuts, waarvan het blad in het najaar karmijnrood kleurt en de vruchten oranje. Een rondje op het landgoed, dat gedeeltelijk langs de Eerbeekse Beek loopt, is ongeveer drie kilometer. Download de wandelfolder op www.glk.nl/eerbeek.
zijn dicht tegen elkaar aan geplant, waardoor onkruid weinig kans krijgt. Zoals bedoeld Ook het gazon en de paden rondom het huis zijn opgeknapt. Om de hele tuin is bovendien een fraai hekwerk aangebracht om een formele scheiding tussen de tuin en het omliggende parkbos te realiseren en om ongewenste bezoekers te ontmoedigen. “Naar ons idee ligt de tuin er nu weer bij zoals die destijds door de Webers bedoeld is: een historische tuin met een gevarieerde verzameling sierbomen en -struiken.”
Vuurdoorn
Exotische exemplaren Gezien de botanische achtergrond van Anna Weber is het niet vreemd dat de tuin werd ingericht met exotische bomen en struiken. “Na de eeuwwisseling was het aanbod via plantencatalogi al best groot te noemen. Dat kwam door de snellere transportmiddelen en de verbeterde kwekersmethoden. Ongetwijfeld zullen ook de internationale contacten van Anna voor uitzonderlijke exemplaren hebben gezorgd”, vermoedt Van der Genugten.
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Mooi meegenomen
Tentoonstelling Museum Het Valkhof
Haardhout van GLK
Ik, Maria van Gelre. De hertogin en haar uitzonderlijke gebedenboek ‘Eerste grote expositie over Maria van Gelre’ ‘Kasteel Rosendael en landgoed Mariëndaal speelden in haar leven een belangrijke rol’ Ik, Maria van Gelre 13 oktober 2018 t/m 6 januari 2019 Museum Het Valkhof, Nijmegen Tickets en informatie: www.museumhetvalkhof.nl Gratis kaarten In samenwerking met Museum Het Valkhof geeft GLK 10 x 2 vrijkaarten voor deze bijzondere tentoonstelling weg, met de publicatie Sporen in het landschap.
We beheren onze bossen om ze aantrekkelijk en gezond te houden. Onderdeel daarvan is het jaarlijks oogsten van bijgegroeid hout. Deels benutten we dit FSC-gecertificeerde hout zelf voor bouw- en restauratiewerk zaamheden. Een ander gedeelte wordt, uitsluitend binnen Gelderland, als haardhout verkocht.
Gecertificeerd haardhout Eiken of beuken: vanaf € 159 Mix van soorten: vanaf € 136 Prijzen per m3 inclusief aanmaakhout, bezorging en BTW Bestellen: www.glk.nl/webwinkel Lezersactie GLK geeft drie kuub haardhout (eiken of beuken) weg. Wie in september, oktober of november 2018 via de webwinkel van GLK haardhout bestelt, maakt kans op een gratis extra kuub.
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
E-mail Ik, Maria van Gelre naar
Bestel haardhout en maak
tijdschrift@glk.nl
kans op een gratis extra kuub! www.glk.nl/webwinkel
16
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein
Tekst: Maaike Kuyvenhoven - Fotografie: Dies Goorman
Meet de
kasteelmuur!
Joke van Kranenburg (64): “En, hoe dik is ‘ie, Fabiënne?” Fabiënne (6): “Ehm… even kijken. Bijna twee meter.” Joke: “Bijna twee meter? Zo!” Fabienne: “Thuis zijn de muren veel dunner.” Jan van Kranenburg (65): “Waarom is deze muur zo dik, denk je?” Fabiënne: “Zodat de boeven niet binnen kunnen komen. Daarom is er ook een brug voor het kasteel. Die kan omhoog. De muur houdt ook de zon tegen.” Jan: “Ja, precies. Zo blijft het ’s zomers lekker koel in het kasteel. En is het niet te koud in de winter.” Joke: “We hebben onze vier kleinkinderen aangemeld als SuperSpeurder. De jongste, David, is pas een paar maanden oud. Ook met
hem gaan we straks al die dingen doen die in dat leuke boekje staan.” Fabiënne: “Kijk, dit is het boekje. Oma gaf er een tasje bij met spulletjes. Een loep waarmee ik naar mieren kan kijken. Een spiegeltje, een schrijfboekje, een pen, een schaar...” Jan: “In dat speurdersboekje staan ontzet tend leuke dingen om te doen met de klein kinderen. We komen op verrassende plekken. Eerder dit jaar hebben we paaseieren gezocht op kasteel Rosendael.” Joke: “We brengen de kinderen graag respect voor de natuur en cultuur bij. Gelderland heeft zo’n prachtig landschap. Dat willen we hen laten zien.” Jan: “Het kost geld om alles in goede staat te houden. Als je ervan geniet, moet je eraan bijdragen, vinden wij.”
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Jan en Joke Kranenburg uit Zeddam namen SuperSpeurders Fabiënne, Esmee en Alex mee naar Doorwerth om de kasteelmuren op te meten. Wilt u uw (klein)kinderen tot 12 jaar ook SuperSpeurder maken? Ga naar www.glk.nl/superspeurder. Elke SuperSpeurder ontvangt het boekje 50x speuren en spelen. Hierin staat bijvoorbeeld ‘Beklim de Koningsberg’, maar ook ‘Loop over de gevallen boom’, ‘Maak je eigen herfstafdruk’ en ‘Zoek de waterbeestjes’.
17
Kabouterboom, Heerlijkheid Beek
Onze groene Alle boomsoorten die in de Nederlandse natuur voorkomen, zijn in de bossen, parken en natuurgebieden van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK) te vinden. Een aantal oude knoesten heeft een streepje voor, hun leeftijd dwingt ontzag af. We geven ze extra zorg. Tekst: Frans Bosscher
18
Bomen genoeg in de bossen en parken die GLK zorgvuldig beheert. In alle soorten en maten. Je kunt er makkelijk een boek over schrijven, zegt Willem Lammertink, dé bomendeskundige binnen GLK. Monumentale exemplaren zijn er ook. Die zijn opgenomen in het register van de Bomenstichting. Onder die kanjers zijn er een paar die er wat hem betreft uit springen. Oudste acacia Zoals de acacia bij kasteel Doorwerth. De boom is in 1678 geplant en is daarmee de oudste acacia van Nederland, zelfs een van de oudste in Europa. Hij behoorde tot een groepje van drie acacia’s, die op het Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Foor ten Brink
kanjers
Acacia bij kasteel Doorwerth
voorplein van het kasteel werden geplant ter gelegenheid van de Vrede van Nijmegen (1678-1679). Van de drie overleefde er één en deze groeide uit tot een meerstammige boom. Tijdens de Slag om Arnhem in 1944 raakte de boom (evenals het kasteel) zwaar beschadigd, maar daarna herstelde hij ook weer. De acacia is nog vitaal, maar vraagt wel veel zorg. Dikke, zware takken zijn met kabels vastgezet om te voorkomen dat ze afbreken. Ook worden
dode takken er regelmatig uitgehaald, want je wilt niet dat mensen die het kasteel bezoeken er hinder van ondervinden.
Foto: Ton Rothengatter
Dikste zomereik Een volgende kanjer op de kampioenenlijst is de Dikke Boom van Verwolde. Met een omvang van 7,7 meter is hij de dikste zomereik van het land. Geplant in de tweede helft van de zestiende eeuw maakte hij de Tachtigjarige Oorlog mee. Landgoed Verwolde heeft nog meer bijzondere bomen: judasboom (Zuid-Europa, West-Azië), zakdoekjesboom (China),
Foto: Sjon Heijenga
Oudste en dikste tamme kastanje De Kabouterboom op de Heerlijkheid Beek in Beek-Ubbergen is ook zo’n baas die veel respect afdwingt. Het is de oudste tamme kastanje van Nederland, geschatte leeftijd 450 jaar, en met een omtrek van 8,5 meter ook de dikste. De boom staat in het Kastanjedal, een bijna sprookjesachtige omgeving met een grote diversiteit aan bomen en planten. Net als de acacia lijkt hij onverwoestbaar. De inmiddels holle kastanjeboom overleefde diverse blikseminslagen, granaatvuur tijdens de Tweede Wereldoorlog en een brandstichting vijf jaar geleden. Maar nu dreigt hij om te vallen. De oever van de naastliggende beek komt door voortdurend afkalven gevaarlijk dichtbij. Het is een van redenen voor GLK om het Kastanjedal onder handen te nemen, zodat de Kabouterboom nog ouder en dikker kan worden.
En de mooiste is… de amberboom De allermooiste boom in de herfst is voor Willem Lammertink de amberboom (Liquidambar styraciflua) bij kasteel Rosendael: “Het blad van deze boom lijkt op dat van de esdoorn. In het najaar verkleuren de bladeren rood, geel en bruin. Alle herfstkleuren zitten in deze ene boom. Heel erg mooi.”
tulpenboom (Noord-Amerika). Allemaal soorten die landgoedeigenaren in het verleden meenamen van verre reizen. Zo ook staan in het park van kasteel Rosendael een wierookceder en een reuzenlevensboom, beide afkomstig uit Noord-Amerika. Op verschillende GLK-landgoederen bevinden zich mammoetbomen (Noord-Amerika). In het bosgebied Bruggelen is zelfs een arboretum met meer dan vijftig soorten bomen uit diverse windstreken. Voor de toenmalige landgoedeigenaren gold: hoe exotischer de bomencollectie, hoe meer aanzien.
De Dikke Boom van Verwolde
Extra maatregelen GLK koestert al zijn monumentale bomen. Vergeleken met de ‘gewone’ bomen in bossen en parken krijgen ze wat extra aandacht. De kronen worden wat vaker geïnspecteerd en dode takken eerder weggehaald. Als blijkt dat er meer nodig is, volgen er specifieke maatregelen. Op landgoed Warnsborn zijn bijvoorbeeld beuken gekapt, die een groep Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
eiken dreigden te verstikken. En toen een 150 jaar oude plataan op landgoed Schaffelaar het moeilijk kreeg, zijn met perslucht zuurstof en meststoffen in de bodem gebracht. Dat bemesten – de boom wat extra voeding geven – gebeurt vaker. Een enkele keer worden zelfs schimmels waarmee een boom samenleeft, getransplanteerd. Allemaal om ervoor te zorgen dat onze groene kanjers zo lang mogelijk blijven leven.
Bomen op de kaart Benieuwd waar u bij u in de buurt monumentale bomen kunt vinden? Alle bomen die voorkomen in het Landelijk Register van Monumentale Bomen vindt u op de site van de Bomenstichting: www.bomenstichting.nl/ monumentale-bomen (Landelijk Register).
19
Bijzondere donateur
Freja Bannink en Ron Huson wandelen graag met GLK
‘Onze provincie is zo mooi!’ Wat doe je als je met pensioen gaat? Aan héél veel excursies deel nemen, zo besloten Freja Bannink en haar partner Ron Huson. “Want als je een dagje ouder wordt, moet je in beweging blijven. En je steekt altijd wat op van die bevlogen boswachters.” Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Ton Rothengatter
Zes jaar geleden gingen ze met pensioen, Freja Bannink uit Apeldoorn en haar partner Ron Huson. Niet veel later werden ze donateur. Bannink: “We waren bij de Lammetjesdag, hier op de Loenermark. Er stond zo’n standje van GLK. Toen we hoorden wat ze allemaal organiseerden, hoefden we niet lang na te denken. We houden ervan om eropuit te trekken. Gaan vaak op stedentrip en reizen veel. Ik denk dat we inmiddels aan wel tien, misschien zelfs vijftien excursies hebben deelgenomen. Wat dat betreft zijn we dus echte veelvraten.”
boswachters stappen over het algemeen lekker door, heerlijk!” Huson: “Wat we ook prettig vinden: het zijn relatief kleine groepen waarmee je op pad gaat. Je loopt elkaar niet voor de voeten. Zo selecteren we ook onze reisbestemmingen. Dit najaar gaan we naar Siberië.”
Lekker doorstappen ‘Als je bij huis blijft, wordt je actieradius wel erg klein. Daar komt bij: je moet wát om in beweging te blijven”, zegt Bannink. “Die
Vreemde vogel “Door al die excursies ervaren we nu sterker dat je niet per se ver weg hoeft”, stelt Bannink. “Onze provincie is zo mooi en afwisselend. Zo waren we nog nooit bij die grafheuvels in Epe geweest. Als je hoort over die eeuwenoude bewoning, dan kijk je toch anders naar zo’n landschap. De nachtzwaluwexcursie was ook zo verrassend. Ze maken een vreemd, rollend geluid, wacht...” Ze pakt haar telefoon en laat
20
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
een geluidsfragment horen. Huson: “Ik wist eerlijk gezegd niet eens dat we die vogels in Nederland hebben.” Tijd voor onszelf Bannink: “Dat we voor dit soort excursies nu alle tijd hebben, is fantastisch. We waren best wel carrièremensen, werkten allebei op verschillende ministeries van de rijksoverheid. In combinatie met de zorg voor onze ouders bleef er weinig tijd over. Nu is er alle tijd voor onszelf, ook doordat we geen kinderen hebben.” Hertenbronstexcursie Voor dit najaar staat in elk geval één excursie op het programma. Huson: “We gaan ons nogmaals opgeven voor de hertenbronst. Kijken of we nu meer geluk hebben. Want bij twee eerdere pogingen lieten de beesten zich niet zien. En verder… zal ik eerlijk zijn? We kijken altijd eerst of er nog gaatjes in onze agenda te vinden zijn. Daarna checken we de GLK-activiteiten op internet.” Bannink: “Echt, we zijn drukker dan voor onze pensionering!”
Dank u wel
Recente giften
Periodiek schenken aantrekkelijk
In de afgelopen periode mochten we opnieuw de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Het fonds Mevrouw A.Th. Vogler, een van de fondsen op naam onder de koepelstichting Ars Donandi, schonk € 33.500. Het bedrijf GF Piping Systems uit Epe koos GLK uit voor zijn jaarlijkse donatie van € 1.000 aan een goed doel. Nadat zij samen 110 jaar waren geworden, maakten de heer Wegman en mevrouw Sanders uit Ede € 1.000 over. De heer Haaksema uit Emden doneerde € 500. Bij het bereiken van de tachtigjarige leeftijd gaf de heer Van Silfhout uit Apeldoorn € 480. De heer Heerema schonk € 480 naar aanleiding van zijn 95ste verjaardag. Dankzij extra donaties van verschillende betrokken donateurs mochten we € 13.500 op onze rekening bijschrijven. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Een periodieke schenking heeft fiscale voordelen. Bij een periodieke schenking van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Afhankelijk van het belastingtarief kan het belastingvoordeel oplopen tot 52 procent. Deze vorm van schenken kan nog steeds door middel van een notariële akte, maar mag ook in een schriftelijke overeenkomst tussen u en het goede doel worden vastgelegd. Een modelschenkingsovereenkomst kunt u downloaden via www.glk.nl/schenkennalaten. De periodieke gift moet u tijdens haar looptijd jaarlijks verantwoorden in uw aangifte inkomstenbelasting. Wilt u meer weten? Informatie over periodieke schenkingen vindt u op via www.glk.nl/schenken-nalaten. Voor een persoonlijk advies staat onze rentmeester, Willem van Vliet, u graag te woord: (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl. Eenmalige schenking U kunt natuurlijk ook eenmalig schenken. Daarvoor kunt u gebruik maken van een van de onderstaande bankrekeningen, onder vermelding van ‘eenmalige schenking’: • Stichting Het Geldersch Landschap, NL38 RABO 0381 6062 95 • Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, NL30 RABO 0381 6027 53 Schenken is ook mogelijk via www.glk.nl/gift.
En gunt u uw medewerkers ook een (gratis) proefdonateurschap, zodat zij een jaar lang kunnen kennismaken met GLK? Hoe u Bedrijfsvriend van GLK kunt worden, ziet u op www.glk.nl/bedrijfsvrienden.
GelderschLandschap Landschap&&Kasteelen Kasteelenbeheert beheertzo’n zo’n 150 natuur gebieden, Geldersch 150 natuur gebieden, kastelenen enlandgoederen landgoederenininons onsmooie mooieGelderland. Gelderland.Zoals ZoalsdedeVeluwe, Veluwe, kastelen eenbelangrijk belangrijkleefgebied leefgebiedvan vanhet het edelhert. Want iedereen moet, een edelhert. Want iedereen moet, nunu enlater, later,kunnen kunnen genieten van prachtige Gelderse bossen, heide en genieten van dede prachtige Gelderse bossen, heide enrivierlandschappen. rivierlandschappen.LandschappenNL LandschappenNLbehartigt behartigtbelangen de belangen en voorvoor provincialelandschappen landschappenen enLandschapsbeheerorganisaties. Landschapsbeheerorganisaties. provinciale
Foto: Christian Biemans
We komen ook op plekken zonder postcode.
Wordt u ook Bedrijfsvriend?
GelderschLandschap Landschap&&Kasteelen Kasteelenmaakt maaktdeel deel uit uit van Geldersch vanLandschappenNL, LandschappenNL, datook ookdit ditjaar jaareen eenfinanciële financiële bijdrage van de Postcode dat Postcode Loterij Loterijontving. ontving. Deelnemersvan vandedePostcode Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen Deelnemers Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij wij meerdan dan100 100organisaties organisatiesfinancieel financieel onder ondersteunen. meer steunen.Dankzij Dankzijuuheeft heeftde de PostcodeLoterij Loterijsinds sinds 1989 al ruim € miljard 5,4 miljard aan goede doelen Postcode 1989 al ruim € 5,4 aan goede doelen geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl
Dankzij u.
Foto: Arie de Knegt
Adv Geldersch Landschap en Kasteelen_188x125_P1449_03.indd 1
Wilt u ook met GLK eropuit? Het actuele aanbod vindt u op www.glk.nl/activiteiten
26-07-18 14:57
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
Een dag
op pad met Joop 22
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ruim zestien jaar is Joop Huttinga terreinmedewerker. Zijn territorium is de regio Zuidwest-Veluwe en Vallei. GLK heeft zo’n dertig terreinmedewerkers in dienst die het onderhoud van de terreinen verzorgen. Maar wat houdt dat in de praktijk in? Een dag op pad met Joop. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Dies Goorman
07.45 uur – Onderweg vertelt Joop dat ze vorige week de laatste snoeironde voor de winterperiode hebben afgerond. “Op Hoekelum, Scherpenzeel en Schaffelaar hebben we de beuken- en taxushagen geknipt. Ook zijn de zandwegen opgesnoeid, dat wil zeggen dat we de bomen en struiken aan de wegkant hebben ingekort. Verder hebben we begeleidingssnoei uitgevoerd op de beukenlaan van Hoekelum. Dat betekent dat we de onderste takken en dubbele toppen hebben verwijderd.” 08.00 uur – Voor vandaag staat maaiwerk op de Schaffelaar op het programma. “Dit is de laatste keer dat we dit doen voor de winter”, vervolgt Joop. Samen met Gerrit brengt hij de klepelmaaier en de kleinere bosmaaier naar het grasland. De motortjes worden aangezwengeld, de mannen gaan van start. Joop voorop met de klepelmaaier, die tachtig centimeter in de breedte pakt, Gerrit erachteraan met de bosmaaier voor het fijnere werk rondom bomen en stroomrasters. Een geoliede tweemansformatie. 09.30 uur – Schafttijd, met koffie uit de thermosfles. Joop vertelt zijn stagiair iets over de driedaagse cursus ‘Vitaliteit en boomveiligheid’ die hij onlangs met zijn
De laatste keer maaien en snoeien voor de winter
collega’s volgde. “Het ging over hoe en waar je op een boom moet kloppen om erachter te komen of er rotting in zit. Dat gaan we vanaf 2019 elk jaar bij alle laanbomen en solitaire parkbomen doen. Alle gegevens worden genoteerd zodat we onze bomen door de jaren heen nauwlettend kunnen volgen.”
struiken. In de winter kappen we de bomen die handmatig gedaan moeten worden. Ook gaan we het kapotte houten hek op Hoekelum vervangen. In het voorjaar doen we het verfwerk van de routepaaltjes en slagbomen, en ander onderhoudswerk.” Nadat hij de klepelmaaier en de ladder heeft opgeborgen, is de werkdag ten einde. “Morgen gaan we weer maaien, maar dan op Scherpenzeel.” Hij kijkt er al naar uit.
12.30 uur – Het grasland ligt er inmiddels strak geschoren bij. Het maaisel hoeft niet bijeen geharkt te worden, omdat het fijngehakte groen vanzelf vergaat. Na al die gedane arbeid is een picknickbank een goede rustplek. Vooral als je die zelf gemaakt hebt. “Met een beetje regen werken we gewoon door. Maar als het flink plenst, maken we in de werkschuur picknickbanken, landhekken en informatieborden. Ook verrichten we dan onderhoud aan de machines.”
Bijzondere soorten spotten Het mooie van buiten werken, vindt Joop Huttinga, is dat hij af en toe op bijzondere planten en dieren stuit. “Ik ben niet zo van het wild, meer van het kleine spul. Paddenstoelen, planten en insecten. Een paar jaar geleden zag ik eens een kammetjesstekelzwam, dat vond ik echt geweldig. Ook heb ik pruikzwam, sparreveertje en gestreepte leeuwenbek gespot. En onlangs nog een eikenpage. Ik heb een app op mijn telefoon waarmee ik een foto van een mij onbekende soort kan uploaden en zo kan determineren. Dat maakt voor mij het werken in het groen extra leuk.”
14.45 uur – Anderhalf uur maaien en een korte pauze verder vertrekken we naar de ijzertijdboerderij aan het Wekeromse Zand. Bij een parkeerterrein stopt Joop even. “Ik had doorgekregen dat een routepaaltje verdwenen was”, licht hij toe, terwijl hij een vervangend exemplaar uit de achterbak haalt en in de grond tikt. Even later zijn we bij de boerderij. Joop zet de ladder ertegenaan en klimt naar de nok. Daar bevestigt hij een nieuwe stok die de gelooide dierenhuiden bovenin bijeenhoudt. Letterlijk een topprestatie! De rest van de middag worden de opstaande randen van de Celtic fields gemaaid. 16.15 uur – Op de terugweg naar de werkschuur. “Een dag meelopen geeft een goede indruk van ons werk, maar geen compleet beeld. Ons werk is heel veelzijdig, elk seizoen kent zijn eigen werkzaamheden. Binnenkort beginnen we met bladruimen en het inplanten van dennen, beuken en Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kammetjesstekelzwam
Foto: Patrick Harvey
07.10 uur – Dinsdagochtend, begin september. In de werkschuur van GLK in Wekerom verzamelen de medewerkers van de regio zich. Ze drinken koffie. Sommigen kijken op hun mobiele telefoon, anderen praten na over het maandelijkse teamoverleg van gisterochtend. Joop spreekt met een collega een datum af waarop ze samen de hedera gaan verwijderen van de muur langs de parkeerplaats van landgoed Hoekelum. Klokslag half acht staat iedereen op. Aan het werk! Joop en zijn stagiair Gerrit Hulshof rijden de grote klepelmaaier op de aanhanger. Dan gaan we op weg.
23
Bram Som Jarenlang heeft Bram Som er alles aan gedaan om de top van de atletieksport te bereiken. Tegenwoordig coacht hij anderen met dezelfde ambitie. En fungeert hij tijdens wedstrijden als ‘haas’ voor de wereldtoppers van nu. Op landgoed Warnsborn traint hij talenten. “Ik denk dat elke Nederlandse middellange-afstandsloper het rondje daar inmiddels wel kent.” Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Rob Schouten
Gelderse
haa
rent op Warnsborn Zijn weg naar de internationale top ging niet vanzelf. “Het fysieke talent was aanwezig. Ik deed mee aan wedstrijdjes en liep voorop. Dat werd gezien. Maar vervolgens worden er ook andere dingen gevraagd. Ik ben opgevoed als een nuchtere Achterhoeker: ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg!’ Dat is niet altijd handig, kan ik je zeggen. Als topsporter moet je juist je ellebogen gebruiken. Ik heb geleerd om een ‘klootzak’ 24
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
te zijn. Controversiële dingen te doen. Die aangeleerde eigenschap heeft mij ver gebracht.” Zoeken naar evenwicht “Als de omstandigheden wijzigen, moet je het ook aandurven om je plannen bij te stellen”, zegt Som. “Ik weet nog dat ik in een olympische cyclus zat. Vooraf dacht ik: ik trek er twee jaar voor uit en volg het ideale
Mooi portret
as
‘Discussies over vlinders, herten en wolven gaan over het vinden van een goede balans’
traject. Maar gaandeweg ben ik toch van koers veranderd. Zo is het met natuurbeheer ook. Er zijn zo veel invloeden die je niet kunt voorspellen. Als je hier iets verandert, heeft het daar effect. Je zoekt constant naar evenwicht. Kijk maar naar de discussies over de vlinderstand, de herten en de wolven. Die gaan allemaal over het vinden van een goede balans.”
later naar Oosterbeek. Landgoed Warnsborn is zijn spreekwoordelijke achtertuin. “Ik ben zo vaak over die witte slagbomen van GLK gesprongen. Sporten in een natuurrijke omgeving is voor mij als meditatie: je ontlaadt en komt op nieuwe ideeën. Ik heb die rust nodig. Je loopt het liefst onverhard, omdat dat beter is voor je gewrichten. En dan zoek je dus de mooie bospaden uit.”
De mooiste bospaden Topsport en natuur – twee fenomenen die goed bij Bram Som passen. Van de Achterhoek verhuisde hij naar de rand van Arnhem en
Brams Ommetje In de tijd dat hij zelf op het hoogste niveau actief was - hij won in 2006 goud op het EK en nam twee keer deel aan de Olympische Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Spelen - werd er op landgoed Warnsborn zelfs een hardloopronde naar hem vernoemd: Brams Ommetje. “Mijn toenmalige trainer Honoré Hoedt was degene die me voor het eerst meenam naar Warnsborn. Het bleek een mooie en gemakkelijke verzamelplek. Eindeloos veel rondjes hebben we er gelopen. Ik heb ze weleens geprobeerd te tellen… onbegonnen werk! Elke zaterdag de standaardtraining: twee setjes van vier keer één ronde. Het hele jaar door, sinds 1997. Reken het maar eens uit!”
25
GLK TOT DE KERN
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
Uw privacy gewaarborgd
Verduurzaming landbouw Alarmerende berichtgeving over insecten sterfte door gebruik van bestrijdingsmiddelen leidde eerder dit jaar tot kritische vragen over het gebruik van middelen als glyfosaat op landbouwgronden. Ook op een beperkt deel van de landbouwgronden die GLK verpacht, wordt nog glyfosaat gebruikt, voor de vollegrondbehandeling van graslanden. Binnen de langlopende overeenkomsten die met de pachters van deze gronden zijn gesloten en ook volgens de wet is dit toegestaan. Onlangs heeft de Europese Commissie het gebruik van glyfosaat zelfs nog eens voor vijf jaar verlengd. Dat betekent dat onze mogelijkheden beperkt zijn. We dringen bij de betreffende pachters wel aan op vermindering van het gebruik, op basis van vrijwilligheid. Stappen gezet We zijn niet gelukkig met de situatie, want als GLK hechten we juist bijzonder aan het verduurzamen van de landbouw op ons bezit. Op dit vlak hebben we in de afgelopen jaren de nodige stappen gezet. Met onze pachters maken we bijvoorbeeld afspraken over het beschermen van solitaire bomen,
over poelen en overhangende takken en over vermindering van mestgebruik. We brengen voor elk van onze landbouwgronden in beeld welke maatregelen kunnen bijdragen aan verduurzaming van de bodem en vergroting van de biodiversiteit. Voorbeelden van gebied-specifieke maatregelen zijn het verbeteren van de waterhuishouding zodat er voldoende water van goede kwaliteit aanwezig is, het verminderen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het verbeteren van de natuurlijke bodemvruchtbaarheid. In alle gevallen gaat het om maatwerk en vaak is medewerking van diverse partijen zoals waterschappen, provincie en gemeenten noodzakelijk.
GLK vindt privacy erg belangrijk en gaat dan ook zorgvuldig om met de persoonsgegevens van haar donateurs. De manier waarop we uw gegevens verwerken, is in overeenstemming met de hiervoor geldende wetgeving. Welke gegevens we van u als donateur verzamelen en wat uw rechten zijn, vatten we hier kort samen. We houden een donateursadministratie bij met de gegevens van onze donateurs en schenkers. Die gegevens gebruiken we om u ons magazine toe te sturen en verder te informeren over ons werk, over (resultaten van) acties en campagnes en om uw jaarlijkse bijdrage te vragen. Daarnaast houden we na toestemming ook de gegevens bij van mensen die bijvoorbeeld aan een excursie hebben deelgenomen, een nieuwsbrief abonnement hebben of informatie hebben aangevraagd. Geboortedata gebruiken we alleen anoniem om de leeftijdsopbouw van onze achterban te analyseren. Financiële gegevens met betrekking tot een donatie, aankoop of betaling verzamelen we om de overeenkomst te kunnen uitvoeren. Gegevens worden nooit aan derden verstrekt, bewaren we niet langer dan noodzakelijk en gebruiken we alleen voor het doel waarvoor ze zijn vastgelegd. We houden ons aan wettelijk vastgelegde bewaartermijnen.
Landbouw levensvatbaar houden Een belangrijke randvoorwaarde voor GLK is dat duurzame landbouw ook economisch rendabel blijft en een bijdrage blijft leveren aan de instandhouding van het betreffende landgoed. Op deze manier willen we de eeuwenoude functie van de landbouw levensvatbaar houden voor mens, plant en dier.
Landbouw moet bijdragen aan de instandhouding van een landgoed
Foto: Floor ten Brink
Ons volledige privacybeleid kunt u nalezen op www.glk.nl/privacy. Heeft u nog vragen, dan kunt u tijdens kantooruren bellen: (026) 35 52 555 of een mail sturen naar info@glk.nl.
26
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Rob Schouten
Mountainbiken bij GLK
Op landgoed Duno worden mountainbikers en wandelaars van elkaar gescheiden
Mountainbiken wordt steeds populairder. In Gelderland stappen jaarlijks zo’n veertig duizend mensen gemiddeld eens per maand op de fiets voor een ontspannen ritje, een pittige training of een evenement in de natuur. Bij voorkeur fietsen zij in een mooi gebied met hoogteverschillen. Dat betekent dat moun tainbikers, wandelaars en ruiters elkaar steeds vaker tegenkomen. Ook heeft het fietsen in toenemende mate effect op – deels zeldzame – flora en fauna. GLK vindt het belangrijk dat iedereen op zijn of haar manier van de natuur kan genieten. Om die reden zijn onze gebieden grotendeels opengesteld voor publiek en mag er op de meeste paden gewandeld én gefietst worden. We gaan daarbij uit van respect voor de natuur en voor elkaar. Om problemen te voorkomen, hanteren we tegenwoordig wel duidelijke spelregels.
Bepaalde gebieden zijn nog steeds helemaal opengesteld voor alle gebruikers. In gebieden zoals de Loenermark en Bruggelen zijn er daarnaast ook specifieke MTB-routes. In andere gebieden, bijvoorbeeld landgoed Duno en de Lochemse Berg, mogen moun tainbikers alleen gebruik maken van de aangegeven MTB-routes en is fietsen op de gewone paden niet toegestaan. En in kwetsbare gebieden zoals Wekeromse Zand, Heerlijkheid Beek en een deel van Warnsborn mag fietsen helemaal niet. Bij de aanleg van MTB-routes creëren we tegenwoordig steeds vaker nieuwe, specifieke paden. Zo worden wandelaars en fietsers automatisch gescheiden, kunnen kwetsbare gebieden worden vermeden én ontstaat er een aantrekkelijk parcours voor de mountain bikers. Een recent voorbeeld hiervan is de nieuwe MTB-route op landgoed Duno. Bij Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Georganiseerde MTB-ritten Het organiseren van een mountainbikeevenement op GLK-terrein is uitsluitend mogelijk na toestemming van GLK en met gebruikmaking van het natuurzorg systeem S(up)port for nature. www.supportfornature.nl
nieuwe routes stellen we als voorwaarde dat lokale mountainbikeclubs helpen bij het onderhoud en beheer ervan. We verwachten dat dit ook bijdraagt aan het respectvol omgaan met elkaar en met de omgeving. Onderweg herkent u een mountainbikeroute aan de gele bordjes met een zwarte driehoek en twee zwarte bolletjes. 27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Afsprong De snelheid en het gemak waarmee een rode eekhoorn door boomtakken rent, klimt, springt en vliegt – turnkampioen Epke Zonderland kan er alleen maar jaloers op zijn. In de herfst heeft u de grootste kans het atletische knaagdier te zien. Dan demon streert hij geregeld zijn perfecte afsprong om beukennootjes te verzamelen. “En hij staaaat…!”. Foto: Edwin Giesbers
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Actief in het najaar! Op ontdekking in de Achterhoek Onze boswachter neemt u graag per bus mee door het prachtige coulisselandschap van de Achterhoek. Vanaf NS-station Zutphen rijden we naar startpunt De Radstake in Heelweg. Als u niet met de trein komt, kunt u hier aanhaken. Via Aalten zetten we koers naar buurtschap De Haart om bij de museumboerderij van familie Te Bokkel te genieten van het boerenleven in vroeger tijden. De volgende bestemming is Winterswijk Ratum. In dit tegen de Duitse grens gelegen gebied zult u enkele fraaie oude scholteboerderijen zien. Ook zien we de bekende steengroeve liggen. Voor de lunch rijden we door naar restaurant Bekendelle in Het Woold. Via Bredevoort eindigen we in De Radstake voor een hapje en een drankje. Treinreizigers worden weer netjes naar Zutphen gebracht. Het belooft een mooie dag te worden! Vooraf reserveren. > Zaterdag 13 oktober Verzamelen: 09.00 uur op station Zutphen (achterzijde) Start: 09.45 uur vanaf de parkeerplaats van de Radstake, Twenteroute 8, 7055 BE Heelweg Einde: 16.15 uur (De Radstake) en 17.00 uur (Zutphen) Deelname: € 59 inclusief catering en lunch; donateurs € 54 Niet geschikt voor rolstoelgebruikers, rollators kunnen wel mee (u moet enkele stukken kunnen lopen) Informatie: Frits de Bruijne, 06 53680644 Reserveren: www.glk.nl/activiteiten of (026) 355 25 55
Lange landgoedwandeling Wilt u een stevige wandeling maken over twee heel verschillende landgoederen? Dat kan op 17 november. De landgoederen Vorden en Kieftskamp grenzen aan elkaar, maar hebben duidelijk zichtbaar een verschillende ontstaansgeschiedenis. Wat ze gemeenschappelijk hebben, is rust en mooie natuur. De boswachter vertelt u er onderweg alles over. > Zaterdag 17 november 10.00 uur (5-6 uur) Startlocatie: parkeerplaats aan de Veldesebosweg in Vorden Deelname: € 5 (betaling contant op locatie); donateurs gratis Neem eten en drinken mee voor onderweg, stevige schoenen zijn aanbevolen Informatie: Ronald Mannessen, 06 28865433 of Henk Mengers, 06 53771473 www.glk.nl/activiteiten Seniorenwandeling Huis te Eerbeek Speciaal voor mensen die niet zo ver willen of kunnen lopen, wandelen we rustig over het landgoed Huis te Eerbeek. De boswachter vertelt over de bijzondere historie van huis en goed en besteedt aandacht aan de bijzondere bomen. We bezoeken ook de historische oliemolen. De molenaar legt uit hoe de imposante molenstenen werken en hoe de olie wordt geslagen. > Woensdag 19 december 14.00 uur (1,5 uur) Startlocatie: Eerbeekse Oliemolen, Kanaalweg 3 in Eerbeek; er is ruime parkeergelegenheid Deelname: € 5; donateurs gratis Informatie: Herman Heskamp, 06 168 623 94 of Chris Holtslag, (0313) 65 31 13 www.glk.nl/activiteiten Week van het Landschap Van 13 t/m 28 oktober vieren we in heel Nederland de Week van het Landschap. De twaalf provinciale Landschappen organiseren elke dag activiteiten voor jong en oud om natuur en cultuur dichtbij huis te beleven. GLK haakt van 13 t/m 21 oktober aan met diverse excursies in de natuurterreinen en activiteiten op de kastelen. Kijk op www.glk.nl/activiteiten en zie wat er allemaal te doen is.
30
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Herfst op onze kastelen Kasteel Ammersoyen Riddertijd! Hoe zag het leven van een ridder eruit? In het eerste weekend van de herfstvakantie kun je het beleven tijdens het familieevenement Riddertijd! Pas een harnas, bekijk de wapens, luister naar de verhalen en ga met ridders op de foto. Speel spelletjes die de ridders zelf vroeger speelden. En probeer oude muziekinstrumenten uit. De taveerne is geopend voor een drankje en een versnapering. > Zaterdag 13 en zondag 14 oktober 11.00-17.00 uur E-ticket € 8,50, aan de kassa € 9,50; kinderen tot 4 jaar, donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen
Foto: Ton Rothengatter
Gelderse paden
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursieoverzicht’ naar donateurs@glk.nl
Hoe leefde een ridder?
Kasteel Doorwerth Kasteelse Klusjes Klaren Op een stoer, middeleeuws kasteel werd niet alleen maar gefeest, gedanst en gevochten door ridders. Er moest ook gewerkt worden! Help jij mee met het klaren van een paar leuke, spannende en nuttige ‘kasteelse klusjes’? De klussenlijst krijg je bij de kassa van het kasteel. > Woensdag 17 en 24 oktober 11.00-17.00 uur Deelname: € 11,50; kinderen 4 t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Info: (026) 33 97 406 www.glk.nl/doorwerth
> Kasteel Cannenburch Glas natuurlijk… van haar In deze jaarlijkse expositie draait alles om de glaskunst. Dit keer zijn de kunstwerken te zien van maar liefst achttien vrouwelijke kunstenaars uit Nederland en België. Het belooft dan ook een spectaculaire en zeer gevarieerde tentoonstelling te worden. De kunstwerken zijn te zien in het Bouwhuis en in het hoofdgebouw van het kasteel. Op zondagmiddagen zorgt sfeervolle muziek voor extra beleving. > 4 t/m 18 november 12.00-17.00 uur (maandag gesloten) Entree inclusief catalogus: € 13,50; kinderen t/m 18 jaar gratis; donateurs en houders Museum- of Rembrandt kaart € 4 Info: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch
Huis Verwolde Najaarsfair Aan het eind van de zomer is het heerlijk om op Verwolde de jaarlijkse grote fair te bezoeken. Op de gazons rondom het huis worden brocante, woonaccessoires, streekproducten en culinaire lekkernijen aangeboden. Tip: ga mee met een rondleiding door Huis Verwolde. > Zondag 16 september 10.30-16.30 uur; rondleidingen vanaf 12.00 uur Entree fair + toegang onderhuis: € 3; kinderen t/m 12 jaar gratis Rondleiding: € 7,50; kinderen t/m 18 jaar € 4 Informatie: (0573) 40 18 25 www.glk.nl/verwolde
Kasteel Hernen Middeleeuws festijn Een weekend lang kunt u zich onderdom pelen in de middeleeuwen. U maakt kennis met jonkvrouwen en ridders en struint over de sfeervolle markt met ambachtelijke producten. Kasteelbewoners laten zien hoe in de middeleeuwen voedsel werd bereid. En hoe handig bent u met pijl en boog? Tip: bezoek meteen ook het kasteel! > Zaterdag 20 en zondag 21 oktober Entree festijn: € 6; kinderen 4 t/m 12 jaar € 4 Festijn + kasteelbezoek: € 9,50; kinderen 4 t/m 12 jaar € 5,50; donateurs en Museumkaarthouders betalen alleen festijn Informatie: www.middeleeuws-festijn.nl www.glk.nl/hernen
Op vier kastelen komt de kleurrijke voorstelling ‘Gruwelijke Rijmen’ Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kasteel Rosendael Halloween op Rosendael Vreemde verhalen, rare geluiden, enge gebeurtenissen… Durf jij met ons mee op pad door het duistere kasteel en het donkere park? Leuk voor gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar (niet geschikt voor angstige kinderen). Vooraf reserveren. > Zaterdag 27 oktober 18.30-22.30 uur (1 uur) Deelname € 8,50 Informatie en reserveren: 026 364 46 45 of rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael Op vier kastelen Gruwelijke Rijmen Theaterzanggroep Schudden voor Gebruik brengt Gruwelijke Rijmen van Roald Dahl op de planken in een vrolijke zangtheatervoorstelling voor jong en oud. Dahl maakt korte metten met sprookjesklassiekers: Assepoester is een verwend blaag, Sneeuwwitjes dwergen zijn gokverslaafd, Roodkapje is moordzuchtig en met Goudhaartje loopt het niet goed af. Deze kleurrijke voorstelling toert dit najaar nog langs vier van onze opengestelde kastelen. Vooraf reserveren. > Kasteel Doorwerth 22 en 23 september Huis Verwolde 29 september Kasteel Hernen 6 en 7 oktober Huis Zypendaal 20 en 21 oktober Aanvang: 13.00, 14.00 en 15.00 uur Entree: verschillend per locatie Informatie en reserveren: www.schuddenvoorgebruik.com www.glk.nl/activiteiten 31
Pronkstuk
Hoogtepunt Vrouwen en kinderen die over een balustrade hangen. Een doorkijk naar een prachtige wolkenlucht... Rond 1700 werd een illusionistisch kunstwerk aangebracht op een van de plafonds in kasteel Cannenburch. Letterlijk een hoogtepunt! Tekst: René Bremer – Fotografie: Sjaak Henselmans Gedurende meer dan drie eeuwen was kasteel Cannenburch in Vaassen in het bezit van het geslacht Van Isendoorn à Blois. Elke volgende generatie paste het kasteel aan, naar gelang de heersende mode en veranderde wensen. Dat gold ook voor Johan Hendrik van Isendoorn à Blois en zijn echtgenote Margaretha van Reede. Het echtpaar richtte rond 1700 drie vertrekken van het kasteel in, speciaal voor Margaretha’s vader. Haar kennis en goede smaak kwamen Margaretha daarbij van pas, met dank aan haar moeder die op kasteel Middachten was geboren en haar
oma die kasteel Amerongen had herbouwd. De torenkamer is de kleinste van de drie vertrekken, maar tegelijk het meest modieuze met een geschilderd plafond, gevat in een stuclijst. De ornamentiek van de lijst doet denken aan de befaamde interieurontwerper Daniel Marot. Maar het is vooral het kunstwerk ertussen dat fascineert. De maker heeft de trompe-l’oeil schildertechniek toegepast, waardoor de vrouwen en kinderen ‘werkelijk’ over de rand hangen en je ‘echt’ naar buiten kijkt. Deze torenkamer werd in Margaretha’s tijd ‘kabinet’ genoemd. De ruimte was rijk
32
Mooi Gelderland – Herfst 2018 – Geldersch Landschap & Kasteelen
gemeubileerd en werd intensief bewoond. Later werd het veranderd in een kunstkamer en vervolgens in een boudoir. Het plafond is al die tijd gebleven: al meer dan driehonderd jaar een bedrieglijk echt en hoogwaardig kunststuk. Of Johan Hendrik er zelf van heeft kunnen genieten, is ongewis. Hij sneuvelde in 1703 tijdens de slag bij Ekeren.
Het plafondstuk bekijken? Kasteel Cannenburch in Vaassen is geopend van dinsdag t/m zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur. www.glk.nl/cannenburch