Mooi Gelderland herfst 2019

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Herfst

2019 Jaargang 16 nummer 3

Gert-Jan Nabuurs over klimaatslim bosbeheer Oude en nieuwe bomenlanen GLK behoedt ruĂŻnes voor verder verval

Tijd van leven

Bos gaat met zijn tijd mee

Foto: Rob Schouten

Het bos staat volop in de belangstelling. Vanuit de samenleving komen kritische vragen: waarom worden er bomen gekapt, terwijl de bossen allerlei prettige en nuttige functies vervullen?

Het roept emoties op die we ook begrijpen. We proberen in gesprek te zijn en uit te leggen wat we doen en waarom. De vele functies van onze mooie bossen willen we graag tot hun recht laten komen.

Het is goed te bedenken dat het bos in Nederland bijna volledig tot stand is gekomen door aanplant in het verleden. Door het goed te beheren, is de diversiteit ontstaan die tegenwoordig zo hoog gewaardeerd wordt. De manier waarop er door de samenleving naar het bos wordt gekeken, is in de loop der jaren veranderd. Aanvankelijk lag de nadruk op houtproductie, later meer op recreatie, natuur en biodiversiteit.

En nu gaat het vooral over het klimaat. Bosbeheer is dus geen statisch fenomeen. Je kunt het niet ‘voor eeuwig’ hetzelfde houden.

In de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw werd er eveneens volop gediscussieerd over duurzaam bosbeheer. Dat leidde tot het Meerjarenplan Bosbouw (1985), het Natuurbeleidsplan (1990) en het Bosbeleidsplan 1994-2020.

Deze overheidsplannen werden vervolgens vastgelegd in alomvattende nota’s zoals het Structuurschema Groene Ruimte, waarmee de specifieke aandacht voor de bossen wat naar de achtergrond verdween.

Het is goed dat het bos nu weer op de kaart staat. De rijksover­ heid komt met een bosstrategieplan en de provincies ontwik­ kelen een visie op bosbeheer. Als GLK willen we daar actief over meedenken. Graag nemen we u daarin mee en verwijs ik alvast naar de artikelen in deze Mooi Gelderland over bossen, waaronder een interview met de Wageningse hoogleraar Europese bosbouw Gert-Jan Nabuurs.

Nummer 3

10

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Leo Cleiren.

Hoofdredacteur: Ine Haanappel. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: vlieg op vliegenzwam, Edwin Giesbers. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.

2

Gert-Jan Nabuurs: ‘Klimaatslim bos­beheer draagt bij aan beperking CO2-uitstoot’

Volg ons op Facebook

Download de app Landschap en kastelen

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

GelderschLandschapKasteelen

Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen

Herfst 2019 4

Mooi & nieuw

6

Wonderlijke levensreis van het gentiaanblauwtje

8

#GLK

9

Vroeger & nu In de schaduw van de tijd

10 Geen leven zonder CO2

6

Gentiaanblauwtje kan niet zonder klokjesgentiaan

13

Locatie GLK Week van het Landschap in Gelderland

14 Project onder de loep

Groene tunnels met grandeur 16 Mooi meegenomen 17

Groot & klein Lopen over een omgevallen boom op Mariëndaal

18 Het beeld van verval behouden 20 Bijzondere donateur

Ben Mouw, Erfgoedplatform Apeldoorn 21 Dank u wel

18

GLK houdt ruïnes en kasteelrestanten levend

22 Liefde voor het vak

Serene rust op kasteel Slangenburg 24 Mooi Portret

Carrie ten Napel 26 GLK tot de kern

Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia

24 Carrie ten Napel ‘Bos is onze achtertuin’

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

28 Mooi beeld 30 Gelderse paden 32 Pronkstuk

Pril geluk en droefenis

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl

De Schatkist Dit najaar zendt Omroep Gelderland alweer de laatste afleveringen uit van De Schatkist, de zestiendelige televisieserie die dit jaar in samenwerking met GLK is gemaakt. In elke aflevering staat een ‘parel van Gelderland’ centraal.

21 september: schuttersput landgoed Oorsprong 28 september: bosbeheer, verduurzaming hout 5 oktober: serviezen kasteel Cannenburch De uitzendingen (vijf minuten) op Omroep Gelderland zijn op zaterdagmiddag om 17.45 uur en worden daarna elk uur herhaald.

Stroomhuis Neerijnen rolstoelvriendelijk Op ons landgoed Waardenburg en Neerijnen bevindt zich Stroomhuis Neerijnen, een centrum voor kunst, cultuur en landschap in het rivierengebied. Dit najaar wordt gewerkt aan het beter toegankelijk maken van het gebouw, door middel van een nieuwe lift.

Bestuurslid van Stroomhuis Neerijnen Anton van der Velde, tevens vrijwillig educatief boswachter bij GLK: “Mensen die slecht ter been zijn of in een rolstoel zitten, kunnen straks gemakkelijker naar de film- en expositieruimte op de eerste verdieping.” Vanaf september staan er weer volop concerten, films, documentaires en lezingen geprogrammeerd in Stroomhuis Neerijnen. Alle informatie vindt u op www.stroomhuisneerijnen.nl

4

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Edwin Giesbers

Foto: Nico van Haastrecht

GLK-kalender 2020

U kunt de altijd zeer gewaardeerde GLK-jaar­kalender weer bestellen. Met deze mooie en praktische kalender voor 2020 doet u uzelf of een ander een groot plezier. Tegelijk ondersteunt u er de Gelderse natuur en cultuur mee, want de opbrengst van de kalenderverkoop komt recht­streeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 14,95, inclusief verzenden administratiekosten. Bestellen is mogelijk door middel van de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel.

Ook is de GLK-kalender 2020 voor € 12,50 te koop in onze kasteelwinkels en in ons bezoekers­centrum Staverden. Alvast dank voor uw bestelling!

Zondag 13 oktober SuperSpeurdersdag!

Kom jij ook naar de SuperSpeurdersdag in park Rosendael met zijn kletterende fonteinen, eeuwenoude bomen en deftige kasteel? De dag is speciaal voor alle SuperSpeurders van GLK! In het park geniet je van mooie verhalen en kun je leuke opdrachten doen. Je gaat op zoek naar kriebelbeestjes, voelt gras onder je blote voeten, rent over de ketting­brug en laat je nat laten spuiten (of niet?) door de fonteintjes van de Bedriegertjes. Vraag je (groot)ouders om zondag 13 oktober in jouw en hun agenda te zetten. Alle Super­Speur­ders ontvangen in september meer informatie over het programma en hoe je je kunt aanmelden. > SuperSpeurdersdag Zondag 13 oktober 11.00-17.00 uur P.S. Ben jij nog geen SuperSpeurder?

Meld je aan op www.glk.nl/ superspeurder

Milieuvriendelijk U ontvangt Mooi Gelderland dit keer zonder (afbreekbaar) folie eromheen. Een bewuste keuze, die we hebben gemaakt om het milieu nog minder te belasten.

Mogelijk neemt de kans op beschadiging van het magazine wel iets toe. Mocht dat bij u het geval zijn, dan vernemen we dat graag. U kunt daar­voor mailen naar tijdschrift@glk.nl.

Stripboek over Gelderse geschiedenis over de grens ligt, is er ook een Duitstalige versie gemaakt. Tegelijk met het strip­ verhaal is een spel ontwikkeld over de Gelderse geschiedenis, dat met Duitse en Nederlandse schoolkinderen is gespeeld op vier locaties waaronder kasteel Rosendael.

Ons Verloren Hertogdom is geschreven door René Arendsen, getekend door Danker Jan Oreel en uitgegeven door stichting Cultuur- en Erfgoedlab in Zutphen. Het stripboek is voor € 9,95 verkrijgbaar in de kasteelwinkels van GLK en in Gelderse boekwinkels.

In mei dit jaar verscheen het bijzondere stripboek Ons Verloren Hertogdom. Aan de hand van een ‘bloedstollend’ verhaal komt de Gelderse geschiedenis tot leven.

Leuk voor jong en oud!

Ons Verloren Hertogdom draait om de lotgevallen van de machtige hertogen van Gelre. Daarbij komen ook de GLK-kastelen Cannenburch, Hernen en Rosendael, waarin zij vaak vertoefden, regelmatig voorbij.

Aangezien de oorsprong van Gelderland net

Koninklijke onderscheiding Peter van den Tweel

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Rob Schouten

Tot zijn verrassing werd Peter van den Tweel, directeur-bestuurder van GLK, op 21 juni benoemd tot Ridder in de Orde van OranjeNassau. Burgemeester Marcouch van Arnhem kende hem deze onderscheiding toe tijdens het jubileumconcert ‘90 jaar GLK’ op landgoed Biljoen in Velp. Van den Tweel ontving de koninklijke onderscheiding voor zijn jarenlange inzet voor een leefbaar buitengebied. Als reden noemde Marcouch eveneens zijn streven naar hoge kwaliteit op het gebied van natuur, landschap en erfgoed.

En daarbij ook het ‘zoeken naar samenwerking, met een bijzonder talent voor het balanceren tussen overheidsdoelen, mens en maatschappij en effectief beheer.’ In zijn dankwoord zei Peter van den Tweel de onderscheiding zeker ook te beschouwen als een waardering voor het werk van de organisatie en de GLK-medewerkers.

5

Wonderlijke levensreis van het

gentiaan

6

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Blauwtjes zijn de koekoeken onder

is dat deze mooie samenwerking tussen plant, vlinder en mier grotendeels teniet is gedaan. Door ontginning en luchtvervuiling zijn de oorspronkelijke leefgebieden van klokjesgentianen en mieren verdwenen of onleefbaar geworden. Sinds 1970 komen gentiaanblauwtjes alleen nog voor in natuurgebieden. Al hebben ze het ook daar moeilijk en is hun aantal flink afgenomen. Er zijn nu nog enkele tientallen populaties van het gentiaanblauwtje in Drenthe, Twente, Zuidoost-Brabant en op de Veluwe.

voor hun nageslacht uit. Niet bij andere vlinders, maar bij mieren! Het is onderdeel van een even inge­wik­ kelde als kwetsbare levenscyclus.

Hoe kwetsbaar, dat kunnen we zien bij het gentiaanblauwtje.

Het gentiaanblauwtje is een van de meest bedreigde vlindersoorten in ons land.

Het vlindertje zet in juli en augustus eitjes af op gesloten bloemknoppen van de klokjesgentiaan. De witte stippen op de paarsblauwe bloembladeren zijn goed te herkennen. De eitjes worden niet zomaar ergens gedropt: de hoogste knoppen van oudere planten hebben duidelijk de voorkeur.

Als de rups uit het eitje komt, vreet hij zich naar het vruchtbeginsel van de gentiaan.

Na een paar weken laat hij zich op de grond zakken. Daar pikken werksters van een knoopmierensoort (bosssteekmier, moerassteekmier of gewone steekmier) het roze rupsje op en brengen hem naar hun

Foto: Ruud Knol

Tekst: Frans Bosscher

Klokjesgentiaan

winters in het warme mierennest, verpopt de rups zich. Daarna komt er weer een spannend moment. Want eenmaal een vlinder heeft hij niet meer de misleidende geur van mierenlarven. Dan ruikt hij naar gentiaanblauwtje en is hij voor de mieren een vijand, die met het nodige geweld aangepakt wordt. De vlinder moet dus maken dat ie wegkomt na de ontpopping. Dat gaat doorgaans goed. Uit één mierennest komen veelal een stuk of vijf gentiaanblauwtjes. Als het de vlindertjes is gelukt om weg te komen, zoeken de mannetjes en de vrouwtjes elkaar op. Ze leven dan nog maar een week of twee.

In die korte tijd paren ze en legt een vrouwtje zo’n vijftig eitjes. Waarna de cyclus opnieuw begint.

nblauwtje Foto: Paul van Hoof

nest. Dat doen ze omdat de rups een stofje uitscheidt waardoor hij bijna net zo ruikt als de larven van de mieren.

Als een vorst In het mierennest krijgt de rups een vorstelijke behandeling. De mieren verzorgen hem zoals hun eigen nageslacht. Sterker nog, de rups wordt nogal eens voorgetrokken. Want hij blijkt ook geluidjes te kunnen maken die lijken op die van een mierenkoningin. En ja, de koningin heeft toch een paar strepen voor op het gewone mierenvolk. Dus mag de rups zelfs mierenlarven en –poppen eten.

Na een verblijf van één en soms twee

Riskante reis Het gentiaanblauwtje is voor zijn voortplan­ ting en dus voor zijn voortbestaan afhankelijk van één plantensoort en een paar mieren­ soorten. Dat is knap riskant. Vergelijk het met een treinreis. Ga je rechtstreeks van A naar B, dan loop je weinig risico. Maar als je een aantal keren moet overstappen, stijgt de kans dat er wat misgaat en je te laat op je afspraak komt. In de levensreis van het gentiaanblauwtje zitten een paar cruciale overstappen. Wezenlijk zijn de aanwezigheid van klokjesgentiaan en de nabijheid van knoopmierennesten.

Wat we de afgelopen honderd jaar zien, Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Levenscyclus behouden Het Verbrande Bos op landgoed Staverden is een van de gebieden waar het gentiaan­ blauwtje gelukkig nog voorkomt. Met gericht maaibeheer houdt GLK het terrein geschikt als leefgebied. Ook wordt ervoor gezorgd dat er kale plekken ontstaan waarop klokjesgentianen zich kunnen verjongen.

Want voor een gezonde vlinderpopulatie zijn wel vijfhonderd planten nodig. Een uitdaging daarbij is de bodemkwaliteit. Door de neerslag van stikstof is de grond op veel plekken zuurder geworden. Klokjesgentianen kunnen daar niet tegen. Op Staverden gaat GLK proeven doen met het opbrengen van steenmeel om de bodemkwaliteit te verbeteren. Zo wordt alles in het werk gesteld om de klokjesgentiaan en daarmee de levenscyclus van het gentiaanblauwtje te behouden.

Foto: Ton Rothengatter

de vlinders: ze besteden de zorg

Koekoekgedrag Het inschakelen van andere dieren om je kroost groot te brengen, komt meer voor in de natuur. We kennen natuurlijk de koekoek. In het voorjaar legt het vrouwtje tot 25 eieren in nesten van andere vogels, in elk nest één ei. Er is een flink rijtje vogelsoorten die zich met grote zorg over de koekoekseieren ontfermen, bijvoorbeeld kleine karekiet, heggenmus, witte en gele kwikstaart.

Ook koekoekshommels en –bijen leggen hun broed in nesten van andere hommel- en bijensoorten.

7

#GLK

Social media wall

Geldersch Landschap & Kasteelen

@ReneVisser_nl Vorig jaar vond ik het de moeite om een grove den met zwaar vertakte kroon aan te wijzen als #toekomstboom met natuurwaarde. Een sperwerfamilie was het daarmee eens en heeft er dit jaar een horst in gemaakt. #Sysselt #GLK

Je even wanen in vroeger tijden op een prachtige locatie? De vrijwilligers van de Celtic fields, de akkertjes uit de ijzertijd, gaan het graan maaien op authentieke wijze. Zelf proberen? Ook dat is mogelijk, vraag het gerust! Mooi te combineren tijdens een fietstocht (knooppunt 76) of een wandeling over het Wekeromse Zand!

Geertje Hans: Heb vroeger mijn opa vaak zien maaien met een zeis.

Janne Morren Teunissen Geertje Hans, kom je het nu zelf leren?

alex.plantinga #edelhert #kalf #hert #deer #veluwe #veluweleeft#staverden #glk #geldersch­­land­schapkasteelen#ermelo buitenleven #ermelo #gemeenteermelo #gelderland #earlymornings@ memoriasdoradas #omroepgld #wildlife #zoomnl_zomer #zoomnl #nfnl marietteconijn Je vindt ze wél elke keer :) timsteenoven91 Lekker kiekje!

8

Gelderschlandschapkasteelen #dennenvoetzwam in het #wilbrinkbos.

Ook in de #zomer al #paddenstoelen te bewonderen #gelderschlandschap­ kasteelen #gelderschlandschap #buitengewoon_gld #glk #mushrooms #veluwe #instanature #zwam Foto: Joop Huttinga

Geldersch Landschap & Kasteelen

REEKALFJES GERED - Dankzij de drone die vanmorgen op scholtegoed Gossink werd ingezet voor de geplande maaibeurt door de agrariër, konden maar liefst drie reekalfjes tijdig worden weggehaald. Foto’s met dank aan collega Ronny en WBE Winterswijk.

Anne Kempe Ga ik drones uiteindelijk toch accepteren en waarderen, indien ingezet voor dit goede doel!

Annelies Bensink-Sijlmans Dit zouden alle boeren die nu gaan maaien, moeten doen. Er zou zo veel dierenleed kunnen worden voorkomen.

Ilse Weijman-Bos Goed nieuws!

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

noortmangerben #gelderslandschapenkastelen #glk #gelderslandschap #doorwerth #kasteel doorwerth#landschapsfotografie #landschap #geldersestreken #hiking #gelderland #wanderlust #wandelen #bomen #bos #doorwerthcastle #zoom_nl #doorkijkje #ophaalbrug #bridge #nederland_ontdekt #romantic #geldersegeschiede­nis

@BaggenJan Vanmorgen de folly Cascadewaterval op landgoed #Duno geschilderd. Een verrassend element en je ziet iedere wandelaar er dan ook even stil staan en foto’s maken. #GLK

2019

Vroeger & nu

1775

Tekening van siervaas op toegangshek Verwolde waarop de zonnewijzervaas is geïnspireerd, P.W. Schonck, collectie GLK

In de schaduw van de tijd Tekst: Thijs Menting - Fotografie: Irma Huisman

Op het gazon van huis Verwolde in Laren rust een zonnewijzer van zandsteen op een sokkel met zonnebloemmotief. Dit prestigieuze object vormt een wezenlijk onderdeel van het achttiende-eeuwse ontwerp van het landgoed. De stadhouderlijk architect Philip Willem Schonk kreeg van Frederik Willem van der Borch de opdracht een huis en tuin met sierelementen te tekenen ter vervanging van het bestaan­ de, bouwvallige huis. Dat deed hij met veel gevoel voor stijl. Behalve in de zonnewijzer liet hij de vorm van een vaas versierd met slingers van bladeren bijvoorbeeld ook terugkomen op het toegangshek.

Onlangs is de zonnewijzervaas uit 1776 in de oude staat hersteld. Aan vier zijden zijn schaduwwerpers teruggeplaatst en de uurlijnen weer op de juiste posities ingekerfd. Oorspronkelijk stond het object in een hoek bij de buitengracht, daarna tegenover de oranjerie en sinds het midden van de twintigste eeuw op de huidige plaats. Daar is hij goed zichtbaar vanuit de zuidzijde van het huis en de oranjerie.

Onlangs is de zonnewijzervaas gerestaureerd, dankzij bijdragen van een genereuze familiestichting en de Wageningse studentenvereniging Genius Loci

De zonnewijzervaas werd geplaatst als kunstzinnig tuinsierraad maar fungeerde ook als klok toen er minder manieren dan tegenwoordig waren om de tijd weer te geven. In vergelijking met een uurwerk is een zonnewijzer een relatief eenvoudige oplossing. Een stok (of stift) werpt een schaduw op een vlak dat is onderverdeeld in de uren van de dag.

Het is de kunst om een onderverdeling te maken die gedurende het hele jaar klopt. Overigens zal er altijd een klein verschil zijn tussen de zonnetijd en die van een gewone klok. De zonnetijd vertoont lichte schommelingen door het jaar heen, doordat de baan van de aarde om de zon geen cirkel is maar een ellips. In elk geval kan de herstelde zonnewijzervaas in de tuin van Verwolde weer een lange tijd mee. www.glk.nl/verwolde

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

9

Geen leven zonder

CO2 In de media staan steeds vaker berichten over de klimaat­crisis, over de zoektocht naar duurzame alternatieven voor aardgas en olie, en over burgers die in opstand komen tegen ontbossing en kaalkap. Deze zaken hebben met elkaar te maken: het draait steeds om koolstof. Mooi Gelderland vroeg de Wageningse bosdeskundige GertJan Nabuurs om uitleg. Tekst: Hans van den Bos

Hoogleraar en onderzoeker Gert-Jan Nabuurs houdt zich als bosspecialist intensief bezig met Europees bos in relatie tot klimaat­ verandering. Hij is hoofd­auteur voor IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, en zorgt samen met een aantal andere deskun­ digen dat beleidsmakers toegang hebben tot de best beschikbare kennis op het gebied van klimaat en klimaatverandering.

Bouwstenen voor bomen “Al het leven op aarde is afhankelijk van de koolstofkringloop”, reageert Nabuurs op het verzoek om de koolstofcyclus eens in basale vorm te schetsen. “Groene planten hebben bladgroenkorrels waarmee ze onder invloed van zonlicht koolstofdioxide (CO2) uit de lucht en water (H2O) uit de bodem opnemen om daarvan suikers te maken. Dit proces noemen we fotosynthese.”

Volgens Nabuurs gebruiken de planten die suikers voor hun eigen energievoorziening en als bouwstof om te groeien. De bouwstenen zijn van een uitstekende kwaliteit en stevig genoeg voor zelfs de grootste bomen.

Opname en afgifte CO2

10

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Hans van den Bos

Cyclus uit balans Om de huidige klimaatproblematiek beter te begrijpen, is enig inzicht vereist in de wereld­ wijde koolstofcyclus, aldus Nabuurs. Naast planten en de atmosfeer spelen hierin oceanen en bodems een belangrijke rol. In zeewater is veel koolstof opgelost. Al stelt dit weinig voor in vergelijking met bodems: in gesteenten en sediment is wel 99,8 procent van de koolstofvoorraad op aarde vastgelegd.

Het betreft vooral gesteenten en fossiele organische stoffen als steenkool, aardgas en aardolie. Dit geldt als ‘lange-termijnopslag’, omdat van nature de uitwisseling gering is.

Maar sinds het begin van de industriële revolutie is de koolstofcyclus uit balans. Door de massale verbranding van fossiele brand­ stoffen is de uitstoot van CO2 enorm toege­ nomen. Hierdoor stijgt de concentratie broeikasgas in de atmosfeer sterk. En dát leidt tot opwarming van de aarde.

Gert-Jan Nabuurs verricht onderzoek naar klimaatslim bosbeheer

Uitstoot beperken Nabuurs: “CO2 is een belangrijk broeikasgas: het bepaalt ons klimaat. Als bekendste broeikasgas heeft het een slechte naam. Dat is niet helemaal terecht, want alle groene planten hebben het hard nodig. Mensen en dieren trouwens ook, want zonder het natuurlijke dekentje van broeikasgassen, dat zonnewarmte absorbeert en afgeeft, zou de gemiddelde temperatuur op aarde zo’n 20 tot 25 graden lager zijn. Bij een toename van CO2 in de atmosfeer werkt het broeikaseffect in versterkte mate. Daar is geen twijfel over bij deskundigen. We zien de temperatuur dan ook al enige tijd toenemen: sinds 1850 is er een graad verhoging. En zelfs als het ons lukt om binnen twintig jaar de CO2-uitstoot te stoppen, zal er nog ongeveer een halve graad bijkomen, schat ik. Daarnaast krijgen we steeds vaker te maken met extreme pieken in het weers­ver­ loop. Internationaal is er brede overeenstem­ ming dat we de temperatuur­verhoging moeten afremmen en beperken tot maximaal twee graden. Hoe we dat moeten doen?

Primair door de uitstoot van broeikasgassen – vooral CO2 – terug te dringen.”

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: Hans van den Bos

‘Bos kan belangrijke rol spelen in het beperken van de negatieve effecten van klimaatverandering’

Foto: Dies Goorman

Foto: Floor ten Brink

Groeiende bomen en zich ontwikkelende bossen slaan CO2 op. In beheerde bossen kan de koolstofcyclus worden gemanipuleerd: door hout te oogsten én bomen bij te planten blijft de productiviteit hoog en wordt permanent CO2 vastgelegd. Heel anders is de situatie in een natuurlijk bossysteem, vertelt Nabuurs: “Na een fase van groei met veel vastlegging van CO2, volgt in rijpe, natuurlijke bossen een lange periode waarin een grote voorraad koolstof wordt vastgehouden. Soms is er sprake van evenwicht, waarbij de hoeveel­ heid CO2 die uit de lucht worden opgenomen even groot is als wat er door afbraak van planten en dieren wordt afgegeven. Maar vaker zijn er fluctuaties en wisselen decennialange periodes van opname af met periodes van afgifte.”

Klimaatslim bosbeheer Daarnaast zoeken mensen wereldwijd naar manieren om de negatieve aspecten van klimaatverandering te beperken. Nabuurs ziet hierbij een grote rol voor bos. “Europa, Verenigde Staten en Rusland beschikken over een enorm areaal jong en groeiend bos. Hier wordt een aanzienlijke hoeveelheid netto CO2 uit de lucht opgenomen.”

11

aan de orde. Wel kun je in de multifunctionele terreinen kritisch bekijken waar en hoe de productiviteit kan worden verhoogd.” Hij noemt het planten van jonge bomen in holle dennenbossen bij Wekerom hiervan een goed voorbeeld. Daarnaast kan in waardevol oud bos hoge biodiversiteit heel goed samengaan met behoud van de CO2-voorraad. “Betrek ook de donateurs bij de discussie”, benadrukt hij.

Tot slot adviseert hij om de bossen weerbaarder te maken tegen droogte, door een breder palet van boomsoorten toe te passen. “Dat maakt het bos meer flexibel en het is ook goed voor biodiversiteit.”

Illustratie: Aukje Gorter

Enkele weetjes over bos en CO2

Sinds het begin van de industriële revolutie is de koolstofcyclus uit balans

Dit gegeven stimuleert onderzoekers, onder wie Nabuurs, om bos op zo’n manier te beheren dat er nog méér CO2 wordt vast­ gelegd. “Bos vervult allerlei functies – biodiversiteit, grondstofvoorziening, recreatie – en dat moet voorop blijven staan. Maar we kunnen daar best ‘rol bij klimaatverandering’ aan toevoegen. Onder de noemer ‘klimaat­ slim bosbeheer’ hebben we voor het totale Europese bos onderzocht hoe we de CO2-vastlegging kunnen verhogen. Op dit moment compenseert het Europese bos ongeveer elf procent van de totale Europese uitstoot, maar dat aandeel kunnen we verhogen tot wel twintig procent.”

Wat kan GLK doen?

De hoogleraar ziet ook kansen voor GLK om meer koolstof vast te leggen. “Grootschalige boskap om het oude landschap met heide en stuifzand terug te krijgen, is al lang niet meer

Foto: Hans van den Bos

Geen eenvoudige opgave Nabuurs legt uit wat daarvoor nodig is: “Enige bosuitbreiding en een aantal ingrepen die zorgen voor een hogere houtproductie en betere houtkwaliteit, zodat stammen later een hoogwaardiger bestemming krijgen als meubel- of bouwhout. Daarnaast zijn er op andere plekken ook strikte bosreservaten nodig die veel CO2 vasthouden. Deze bossen zijn bovendien waardevol vanwege de hoge biodiversiteit.” Het zal niet eenvoudig zijn, beseft Nabuurs, en het vereist grote investeringen. Maar hij is optimistisch. Veel van de ideeën zijn inmiddels opgenomen in het hoofdstuk landgebruik van het Nederlands klimaatakkoord.

12

• 1 kubieke meter hout bevat 0,9 ton CO2.

• 1 hectare bos produceert jaarlijks gemiddeld 7 kubieke meter hout (bijgroei) • Voor compensatie van de gemiddelde CO2-uitstoot van een auto op fossiele brandstof is 0,8 ha bos nodig • De Europese bossen compenseren samen 11 procent van de Europese CO2-uitstoot

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Locatie GLK

90 jaar

Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie­ woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel.

Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Week van het Landschap in Gelderland

Van 12 tot en met 27 oktober is de Week van het Landschap, een jaarlijks terugkerende activiteit van de gezamenlijke Landschappen in Nederland. In het kader van ‘90 jaar GLK’ vormen onze opengestelde kastelen dit keer de vertrekpunten voor extra leuke en spannende activiteiten in een groene omgeving!

Tekst: Thijs Menting - Fotografie: Ton Rothengatter

In het weekend van 12 en 13 oktober staan de kastelen Ammersoyen en Hernen hele­ maal in het teken van de middeleeuwen.

In de monumentale moestuin van kasteel Cannenburch (Vaassen) worden op 15 en 22 oktober rondleidingen aangeboden en op 16 en 23 oktober klaart Ridder Wilg ‘Kasteelse Klusjes’ in en om kasteel Doorwerth.

Daarnaast zijn er op 16, 17, 23 en 24 oktober rondleidingen door de prachtige tuin van Verwolde (Laren) met een kijkje achter de schermen en kunt u met de parkbeheerder van kasteel en park Rosendael op 18 en 25 oktober een bomenwandeling maken.

Samen met het magazine Landleven is de speciale fietsroute ‘Landleven Fietst’ uitgezet, met kasteel Doorwerth als vertrekpunt, bijzondere tussenstops en extra activiteiten.

Kortom, er is meer dan genoeg te doen voor jong en oud!

> Bekijk het complete programma in de online activiteitenkalender van GLK. www.glk.nl/activiteiten

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

13

Project onder de loep

Groene tunnels met

grandeur Wist u dat GLK ruim 175 kilometer lanen in beheer heeft? Vaak als onderdeel van een terrein of landgoed, maar soms op zichzelf staand zoals de Laan te Ruurlo. Vijf vragen over het fenomeen lanen en de cultuurhistorische waarde ervan aan Ciska van der Genugten, specialist natuur en cultuurhistorie van GLK. Tekst: Karlijn van Onzenoort

Wat maakt een weg tot een laan?

“Een weg die aan beide zijden geflankeerd wordt door een rij bomen, noemen we een laan. Daarbij gaat het om bomen van dezelfde leeftijd die op een regelmatige afstand van elkaar staan. De ritmiek van stammen is essentieel. Lanen zijn planmatig aangelegd, meestal als stijlelement, dat wil zeggen ter verfraaiing van het landschap, maar ook voor houtproductie. In een formele parkaanleg, zoals die vanaf de zeventiende eeuw gebruike­ lijk was, vormen lanen de ruggengraat van het ontwerp.”

14

Welke soorten lanen zijn er?

“Lanen verschillen in breedte, ontwerp en de gebruikte boomsoorten. Je hebt lanen met een enkele of een dubbele rij bomen. Soms zelfs drie of vier dubbele.

Hoe de dubbele rijen geplant zijn, heeft veelal te maken met hoe de ontwerper wil dat de omgeving beleefd wordt. Bij een vierkantsverband kun je tussen de stammen door naar het land erachter kijken. Als bomen in een driehoeksverband staan, lijkt de laan veel dichter beplant en heb je weinig zicht op het achterland. De meest Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

gebruikte bomensoorten voor een laan zijn beuk, eik en linde. Soms komen ook lanen voor met bijzondere soorten, zoals lariks op Mariëndaal.”

Wat is het cultuurhistorisch belang van lanen?

“Lanen laten de verschillende functies uit het verleden zien. Zoals gezegd, werden de bomenrijen aangelegd als verfraaiing van een weg, maar opgaand hout – bomen die pas aan het eind van hun levenscyclus worden geoogst – was ook een vorm van kapitaal dat jaarlijks aangroeide. Met een forse laan kon je laten zien dat je ‘geld’ had. Daarnaast fungeerden lanen als brandvertragend element in naaldbossen, omdat een laan van loofhout een bosbrand kan tegenhouden.

Ook bij de jacht had een lanenstelsel een functie, vooral waar sprake is van een zogenoemde lanenster. Jagers gingen in het hart van die ster staan en schoten op wild dat van de ene naar de andere laan werd opgejaagd.”

Welke andere waarde hebben lanen?

“Inmiddels wordt aan lanen ook ecologische waarde toegekend. Vroeger was het meeste bos hakhout, en stonden in lanen volwassen bomen. Daardoor zijn laanbomen ook nu nog vaak de oudste elementen in een bos.

Dat maakt ze geschikt voor vleermuizen,

Nieuwe beukenlaan op De Dellen Dit jaar heeft GLK een oude laan op De Dellen (bij Heerde) vervangen. “In de beukenrijen waren al diverse bomen uitgevallen”, vertelt projectleider Ab van Dijk. “Ook zaten in veel exemplaren zogenoemde plakoksels: instabiele vergroeiingen van stam en takken die zorgen voor interne spanning in het hout en die uiteindelijk leiden tot het afbreken van takken. Daarom hebben we zeshonderd meter opnieuw beplant.” Hier ging een zorgvuldig traject aan vooraf. Omdat er vleermuizen in enkele bomen huisden, zijn zeventien vleermuiskasten in de directe omgeving geplaatst als vervangend onderkomen. “Daarnaast onderzoeken we tegenwoordig vooraf het bodemleven. Zo ook hier. Dat heeft erin geresulteerd dat we extra schimmels aan de grond hebben toegevoegd om de nieuwe boompjes goed te laten aanslaan.”

Foto: Frank Peters

Laan van Biljoen > De (openbare) oprijlaan die Velp verbindt met kasteel Biljoen, is beplant met Amerikaanse eiken. In de herfst verkleuren de bomen van prachtig geel tot scharlaken rood.

Laan te Ruurlo > De kolossale eiken­ bomen van de Laan te Ruurlo zijn al hoog­bejaard, maar komen nog steeds door de inspectie. Omwille van de veiligheid worden regelmatig takken afgezaagd, zodat de bomen minder wind vangen. Vervanging is nog niet aan de orde.

Lanenster op Hoog Erf > Een mooi voorbeeld van een lanenster vind je op Hoog Erf (bij Arnhem). De kruising van zes lanen valt extra op in dit landschap omdat die midden in een landbouwgebied ligt.

Foto: Arie de Knegt

Foto: Edwin Giesbers

Hoe is de levensloop van een laan?

“Die hangt sterk af van de soort bomen.

Beuken en eiken kunnen meer dan honderd jaar worden, maar berk en populier maar een paar decennia. Omdat de bomen van een laan op hetzelfde moment zijn geplant, zijn ze ongeveer gelijktijdig aan het eind van hun leven. Als bomen grofweg om en om uitvallen, blijft het laankarakter intact en kan vervanging nog worden uitgesteld. Maar als er grote gaten vallen of als de veiligheid in het geding is, vervangen we een laan. In 1992 gebeurde dat bij de oprijlaan van Hoekelum.

Dat was toen even slikken, maar inmiddels is er weer een mooie groene tunnel ontstaan.

Een boom leeft niet cyclisch, maar een laan wel, met steeds nieuwe bomen. Onze Laan te Ruurlo staat al honderden jaren op kaarten, maar de huidige eikenbomen dateren uit de negentiende eeuw.”

Lanen van GLK

Foto: Don Wijns

spechten en holenbroeders. Ook vormen afgetakelde laanbomen een ideale plek voor paddenstoelen en schimmels.”

Laan bij huis Schaffelaar > Deze kilo­ meter­lange laan bestaat uit beuk (dicht bij het huis) en eik (verderop in het landschap).

Schelmseweg > De vernieuwde laan langs de Schelmseweg in Arnhem is in driehoeksverband geplant.

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

15

Mooi meegenomen

Gastenhuis Kasteel Slangenburg

In de herfst is het weer tijd om bloembollen in de tuin te planten. In de webshop Natural Bulbs vindt u een mooi ecologisch en verantwoord geteeld assortiment: www.naturalbulbs.nl Ter kennismaking krijgt u twintig procent korting op uw bestelling van € 25 of meer. Bij het afrekenen vermeldt u de code GLK2019.

De aanbieding geldt tot 1 november 2019.

MOOI MEEGENOMEN

20% korting, tot 1 november 2019 Korting op midweekarrangement Als donateur van GLK kunt u met tien procent korting een midweekarrangement boeken in Gastenhuis Kasteel Slangenburg in Doetinchem. Het boek Slangenburg, huis, landgoed en bewoners ontvangt u gratis bij aankomst op uw kamer. Reserveren via: reserveringen@kasteelslangenburg.nl onder vermelding van GLK2019.

Korting op boek Slangenburg Het boek Slangenburg, huis, landgoed en bewoners, normaal € 19,50, kunt u als donateur van GLK bestellen voor € 15 inclusief verzendkosten.

Bestellen via: reservering@ kasteelslangenburg.nl onder vermelding van BOEKGLK2019.

Beide aanbiedingen zijn geldig tot en met 27 maart 2020 en op basis van beschikbaarheid.

Informatie over de verblijfs­ mogelijk­heden vindt u op www.kasteelslangenburg.nl

16

Natuurlijke bloembollen

www.naturalbulbs.nl

Hachee van eigen bodem

Heerlijke hachee is nu weer verkrijg­ baar in de winkels van onze kastelen Ammersoyen, Cannenburch, Doorwerth, Hernen, Rosendael, Verwolde en Zypendaal en in het bezoekerscentrum op landgoed Staverden.

Tot 1 november 2019 krijgt u tegen inlevering van deze bon drie blikken hachee voor de prijs van twee. Kijk voor de actuele openingstijden op www.glk.nl.

MOOI MEEGENOMEN

GLK-hachee 3 halen, 2 betalen Geldig tot 1 november 2019

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Maaike Kuyvenhoven – Fotografie: Rob Schouten

Lopen over een omgevallen boom op

landgoed Mariëndaal Kees Hoogakker uit Arnhem: “Ik ben opge­ groeid in het groene Arnhem-Noord. Mijn ouders waren al donateur van GLK en toen ik het huis uit ging, werd ik het ook. Terwijl ik in die tijd in Utrecht en Delft woonde! We wonen nu in Arnhem-Zuid, ook heerlijk.”

Dochter Marlien (11): “Vlak bij ons huis is een open plek in de bosjes, daar hebben we een hut gemaakt. We spelen er met heel veel kinderen uit de buurt.”

Dochter Janne (9): “En we zitten op de scouting. Daar maken we kampvuur, knutselen we en spelen we verstoppertje.”

Margreet Hoogakker – van der Kleij: “Je hebt natuurlijk Oerrr van Natuurmonumenten, maar wij kiezen voor SuperSpeurders van GLK.

We komen ook heel graag op de kastelen in Gelderland.”

Janne: “Dat ene kasteel waar we met een lantaarntje langs al die plekken liepen. Als we met ons lichtje op een bepaalde plek schenen, gebeurde er iets. Dat was leuk!”

Kees: “Dat was in kasteel Hernen.”

Marlien: “Met z’n vieren trainen we voor de Airborne-wandeling in Oosterbeek. Toen ik een kleuter was, liep ik tien kilometer.

Tegenwoordig loop ik vijftien kilometer.”

Kees: “Maar nu lopen we op dit prachtige landgoed tussen Arnhem en Oosterbeek.

Nog best lastig om je evenwicht te houden op zo’n boom…”

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen Super­ Speurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein)kinderen hiervoor aanmelden?

Ga naar www.glk.nl/superspeurder.

Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt het boekje 50x speuren en spelen. En krijgt een uitnodiging voor de geweldige SuperSpeurdersdag, dit jaar op zondag 13 oktober in park Rosendael.

17

Het beeld van verval behouden GLK zorgt goed voor het Gelderse landschap en de kastelen.

Hierbij gaat het niet alleen om fraai gerestaureerde bouw­ werken in topconditie, ook ruïnes en kasteelresten krijgen de nodige zorg en aandacht. Zonder onderhoud zouden deze ooit vernielde bouwwerken uiteindelijk helemaal verdwijnen. Tekst: Kees Jansen

Ruïne Batenburg

18

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Een van de bekendste ruïnes in Gelderland is die van kasteel Batenburg bij Wijchen. Tot 1794 is er sprake van een grote en indrukwek­ kende burcht. Maar dat jaar besluiten de Franse troepen huis te houden in het dan al eeuwenoude bouwwerk. Zes Franse sol­daten leggen stro in de kamers van het kasteel en steken dat aan. Maar niet voordat ze de waterpomp onklaar hebben gemaakt. Door de vuurzee gaat veel van het kasteel verloren.

Halt aan verval Van herbouw van kasteel Batenburg is geen sprake. Sterker nog, de restanten worden enige tijd gebruikt als steengroeve. Ook daarna zet het verval door. Totdat Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen in 1953 de Ruïne Batenburg in handen krijgt. Het is de tijd van de wederopbouw.

Nieuwe betekenis GLK is zuinig op ruïnes omdat ze een nieuwe betekenis hebben gekregen en van waarde zijn. “Bij historische ruïnes wil je het beeld van verval behouden”, verklaart conservator Jorien Jas. In 1990 knapt GLK de ringmuur op, die anders ten onder dreigt te gaan. Daarbij worden bewust andere materialen toegepast dan de oorspronkelijke, omdat GLK ‘het verhaal van de bouw­geschiedenis’ niet wil verdoezelen. Integen­deel. Zo ook wordt er goed nagedacht over welke begroeiing

Kasteel Batenburg, onbekende kunstenaar, 1777, collectie GLK

Toren van Goudenstein Minder bekend is de toren van Goudenstein in het Betuwse dorp Haaften. Van het vroegere kasteel Goudenstein is niet veel meer over dan een ongeveer twintig meter hoge toren.

Er steken aan beide kanten nog resten kasteelmuur uit, hetgeen ruimte biedt voor verbeelding. Je ziet het kasteel er als het ware aan vast zitten. De ligging is bijzonder: midden tussen de bebouwing in het dorp. Ja, zelfs letterlijk in de achtertuin van een woning.

Foto: Don Wijns

passend is voor de kasteel­resten. Enerzijds hoort groen bij een ruïne, anderzijds kunnen planten de steenresten verder aantasten. Met dubbele graszoden wordt een mooi compromis gevonden: groen maar zonder het risico van verwoestende wortels.

Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Toren van Goudenstein

Ruïnes van GLK Batenburg en Goudenstein zijn niet de enige kasteelresten en ruïnes in handen van GLK. Ook de resten van kasteel Brakel, de toren van Poelwijk (Gendt) en het Kasteelse Hof te Ooy (Ooij) zijn eigendom. De ondergrondse resten van kasteel Wadestein bij Herwijnen zijn niet te zien, maar blijven wel behouden.

Er mag niets met de grond gebeuren; op het grasland grazen schapen.

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Herkenningspunt Ook hier zijn de Fransen schuldig aan de ondergang van het kasteel. Troepen van Lodewijk XIV verwoestten het bouwwerk in 1672. GLK is sinds 1975 eigenaar van de resterende toren en een miniem stukje grond eromheen. Er kunnen steigers omheen worden geplaatst voor het plegen van onderhoud. De toren is voor publiek niet toegankelijk en zelfs niet te bereiken, wel vormt hij een herkenningspunt in de wijde omgeving.

Neem een kijkje Tijdens Open Monumentendag 2019 is de normaal gesloten Ruïne Batenburg op zondag 15 september gratis toegankelijk voor publiek.

Zie ook www.glk.nl/activiteiten

19

Bijzondere donateur

Ben Mouw, Erfgoedplatform Apeldoorn

‘Historische locaties laten beleven’ Het was een bijzondere maar onopvallende plek in het bos.

Jammer, volgens Ben Mouw.

De voorzitter van stichting Erfgoedplatform Apeldoorn zag al langer de waarde in van die unieke plek: het Herenhul op landgoed Bruggelen. “Weinig mensen wisten dat hier vroeger belangrijke ontmoetingen plaatsvonden.”

Tekst: Maaike Kuyvenhoven – Fotografie: Rob Schouten

nodigde Rotaryclub Apeldoorn-Noord hem uit voor een presentatie over cultuurhistorie.

Zijn verhaal leidde tot een donatie van de 45-jarige Rotaryclub. “Ik wist direct waar ik het gedoneerde bedrag van € 2.500 aan wilde besteden: twee informatie­panelen op een plek waar honder­den jaren geleden recht werd gesproken door de Hertog van Gelre: het Herenhul. Al jaren wordt de plek slechts gemarkeerd door een kei. Het boeiende verhaal achter deze plek is veel minder bekend.”

Het Herenhul ligt op landgoed Bruggelen. Dit landgoed wordt beheerd door GLK. Zodoende kwam deze donatie bij onze stichting terecht.

Boeiend verhaal Als voorzitter van EPA zet hij zich in om belangrijke historische gebeurtenissen voor het voetlicht te brengen. Begin dit jaar

In de aap gelogeerd In vroeger tijden was het Herenhul een locatie voor diplomatieke topontmoetingen. Een ideale plek: open, wat hoger gelegen, centraal tussen de steden en op de kruising van twee historische handelswegen. Ben Mouw: “Op deze plek kwamen mensen vaak dagenlang bijeen voor rechtszittingen, vergaderingen of de inhuldiging van de hertog.”

Als er een zitting was, moet het een drukte van belang zijn geweest: de hertog, de rechter en zijn medewerkers, de voltallige ridderschap, de

20

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Ben Mouw is maatschappelijk betrokken. Hij is voorzitter van stichting Erfgoedplatform Apeldoorn (EPA). Uiteraard is hij ook donateur van GLK. Dingen organiseren, op poten zetten, iets doen voor de samenleving: dat is Ben Mouw.

vertegenwoordigers van de steden, allemaal met hun eigen gevolg. Zoveel mensen bij elkaar trok ook weer marskramers en troubadours aan. Al die mensen zochten onderdak in Apeldoorn. De hertog verbleef in logement Het Rode Hert. Degenen die voor het gerecht moesten komen, werden onder­gebracht in logement De Aap. Wellicht heeft hier de uitdrukking ‘in de aap gelogeerd zijn’ mee te maken.

Cultuurhistorie bewaken In de zomer van 2018 werden op initiatief van EPA rechtszittingen op het Herenhul nage­ speeld, in samenwerking met toneel­vereni­ ging Ernst & Luim, het Vertelgenoo­tschap Apeldoorn en GLK. Mouw: “Ik wil mensen laten beleven hoeveel historische waarde sommige plekken hebben. Het is belangrijk de cultuurhistorie van Nederland te bewaken.”

De historische waarde van het Herenhul valt nu te lezen op de twee informatiepanelen. Van het gedoneerde bedrag worden ook nog twee zitbanken aangeschaft en een wandelcultuur­ route over het landgoed Bruggelen uitgezet.

“Daar is met de Noorse huizen en het Arboretum echt meer dan genoeg te zien.”

Dank u wel

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. De heer O.J. Heinen en mevrouw J.W. Heinen-Kolenbrander uit De Heurne schonken een bedrag van € 500. Van mevrouw M.C. Fijten uit Ede ontvingen we € 550. Een betrokken donateur uit Bennekom maakte € 1.250 over. Een donateur uit Vierhouten verblijdde ons met een wel heel uitzonderlijke gift van € 100.000. Een familie uit Haarlem doneerde € 1.000.

Donateurs uit Winssen, Warnsveld en Hattem deden extra schenkingen van ieder € 500. Daarnaast ontvingen we bijdragen, waarvan een aantal speciaal ter gelegenheid van het 90-jarig jubileum van GLK. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

ANBI

Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever.

De ANBI-status kent een publicatie­plicht om inzicht te geven in de stichtingen.

De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).

Nieuwe entree kasteel Doorwerth Met een forse bijdrage heeft Vereniging Kasteel Doorwerth de vernieuwing mogelijk gemaakt van de bezoekersentree van kasteel Doorwerth. Tot voor kort was het niet voor alle bezoekers duidelijk dat zij door de rode deur op het binnenplein naar binnen konden. Kasteelmanager Carine van Ketwich Verschuur: “Door de toevoeging van een glazen schuifdeur kan de rode deur voortaan permanent open blijven. Nu is het een duidelijke en gastvrije toegang tot het kasteel, iets wat we graag wilden.” Voor de financiële bijdrage is GLK de Vereniging Kasteel Doorwerth zeer erkentelijk.

Schenken & nalaten Periodieke gift Bij een periodieke gift van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belasting­ voordeel kan oplopen tot 52 procent.

Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen.

Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalaten­ schap aan een van onze stichtingen hoeft geen successierecht te worden betaald.

Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.

Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rent­meester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten

We komen ook op plekken zonder postcode.

Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen en gratis toegang bij een aantal buitenlandse collega-organisaties.

U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/ word-donateur

Foto: Christian Biemans

Word donateur

Dankzij u.

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen Adv Geldersch Landschap en Kasteelen_87x127_P1800_01.indd 2

09/07/2019 10:5221

Liefde voor het vak

Serene ru op kasteel Slangenburg “De verbondenheid van mensen met elkaar – dat maakt het hier zo bijzonder”, stelt Pim de Bruijn van Gastenhuis Kasteel Slangenburg. Op het fraai symmetrische barokslot in het buitengebied van Doetinchem worden gasten ontvangen die op zoek zijn naar stilte, rust, bezinning, natuur of een goed gesprek.

Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Dies Goorman

Het loopt tegen kwart voor één. Er druppelen mensen de grote eetzaal binnen. Daar is de lange tafel met damast gedekt, en staan borden, bestek en glazen klaar. Midden op

de tafel een paar vaasjes met kleurige, verse bloemen. Alle zeventien gasten die op dit moment verblijven op kasteel Slangenburg, gebruiken hier – met de twee gastvrouwen

22

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

van dienst – gezamenlijk de warme maaltijd.

In alle rust, want dat is kenmerkend voor deze plek.

Persoonlijk welkom Iets verderop in de Blauwe Zaal vertelt Pim de Bruijn ondertussen meer over de Slangenburg. Hij is sinds 2017 voorzitter van de stichting die het kasteel en het bijbehorende koetshuis (horeca) annex landgoedwinkel exploiteert. “Het kasteel is nadrukkelijk geen hotel. We hebben geen ontvangstbalie, maar iedereen wordt persoonlijk welkom geheten door een

Pim de Bruijn heet zijn gasten persoonlijk welkom

ust

gastheer of gastvrouw. Ook stelt iedere nieuwkomer zich aan de andere gasten voor.”

Digitaal detoxen Anders dan in een hotel hebben de kamers geen nummers maar namen, zoals de Rijzende Zon, In het Biezen Mandje en de Roze Toren. En net als in het verleden heeft geen enkele kamer telefoon, televisie of radio. Ook is er geen wifi en wordt mobiel telefoonverkeer ontmoedigd.

“Digitaal detoxen noemen we dat hier”, aldus De Bruijn. “Het draagt bij aan de rust en stilte.”

Slechts de stijlvolle bibliotheek heeft internet en in de televisiekamer zijn enkele zenders te bekijken.

Onderlinge verbondenheid “Om de rust verder te bevorderen, hebben we een vaste dagindeling”, vult Gerry Schuurman aan. Ze is hoofd van de gastheren en –vrouwen en coördineert de reserveringen. “Ontbijt, middagmaaltijd, avondmaaltijd en tussendoor drie keer koffie, thee, een sapje of drankje.

Tijdens deze momenten ontmoeten gasten elkaar in de zitkamer of de eetkamer. We horen vaak terug dat mensen de onder­linge verbondenheid en de gesprekken hier een ongelooflijk bijzondere ervaring vinden.”

Stilte en structuur De stilte en structuur spreken veel gasten aan.

“Zo komen hier regelmatig schrijvers,” vervolgt De Bruijn, “of studenten die bezig zijn met een scriptie. Maar ook mensen die gewoon op zoek zijn naar zelfreflectie of rust en die houden van wandelen en fietsen in de natuur.” De verzorging is in handen van zo’n 40 gastheren en –vrouwen (vrijwilligers) en 35 betaalde medewerkers in de huishoudelijke dienst, keuken, bediening en dergelijke.

Lossere band Tot voor kort had het Gastenhuis vanuit het verleden een sterke katholieke component.

Zo kwam de abt van de St. Willibrordsabdij regelmatig langs en was de voormalig directeur van het Gastenhuis theoloog. Inmiddels is de band met de abdij losser. “Het Gastenhuis staat open voor alle mensen, met of zonder geloof. Wel staan de monniken nog altijd ter beschikking van onze gasten. Ook kan in de abdij een viering worden bijgewoond. En hier in huis hebben we in de voormalige kapel een stiltecentrum ingericht.”

Meer openheid In de toekomst streeft de Slangenburg naar meer openheid. Het wil geen opengesteld kasteel zijn, zoals GLK die heeft, maar ook niet meer het Verboden Toegang-gebied zoals Schuurman dat vanuit haar Doetinchemse Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

jeugd kent. “Nu hebben we maandelijks twee rondleidingen, en we onderzoeken hoe we die kunnen uitbreiden. Ook heeft Staatsbosbeheer onlangs de wandelroutes op het omringende landgoed vernieuwd.”

Dit alles gebeurt echter na rijp beraad en op beperkte schaal, want rust en stilte horen bij de Slangenburg. Vroeger, nu en in de toekomst.

Voorzijde van kasteel Slangenburg. De naam is waarschijnlijk een verbastering van Slingeburcht en verwijst naar de Slingebeek, die door het landgoed stroomt

Kasteel in het kort Al in 1354 wordt de havezate Slangenburg vermeld. Helaas vernielen de Staatse troepen deze boerenhoeve in 1585. Vanaf begin zeventiende eeuw wordt hiervoor in de plaats een kasteel gebouwd. Frederik Johan van Baer laat in de zeventiende eeuw het interieur rijk decoreren met stuc- en houtsnijwerk. Daarnaast geeft hij Gerard Hoet opdracht de wanden en plafonds van schilderwerk te voorzien.

Deze fraaie schilderingen behoren tot de oudste in Nederland die zich nog op hun oorspronkelijke plaats bevinden. In 1945 komen kasteel en landgoed in bezit van de staat. Sinds 1952 doet het kasteel dienst als gastenverblijf van de St. Willibrordsabdij.

Enkele jaren later wordt het geheel ondergebracht in de stichting Gastenhuis Kasteel Slangenburg, die een breder publiek verwelkomt. De rijksoverheid besluit rond 2012 zo’n dertig erfgoedlocaties af te stoten. Mede op initiatief van Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen wordt dan de Vereniging Nationale Monumentenorganisatie opgericht om deze erfgoedlocaties veilig te stellen.

Uiteindelijk worden deze erfgoedlocaties, waaronder De Slangenburg, onder­gebracht in de Stichting Monumenten Bezit (SMB).

De stichting Gasthuis Kasteel Slangenburg huurt het kasteel. GLK beheert kasteel Slangenburg voor SMB. www.kasteelslangenburg.nl en www.koetshuisslangenburg.nl

23

Carrie ten Napel Presentatrice en journaliste Carrie ten Napel woont met haar gezin op de Veluwe. Om precies te zijn in Ermelo, op een steenworp van landgoed Staverden. “Het is een deel van Nederland waarop we zuinig moeten zijn.”

‘Dankzij de kinderen heb ik de natuur opnieuw ontdekt’

Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Dies Goorman

Het bos is onze

achtert Op de Veluwe vormen Carrie ten Napel, haar vriend en twee kinderen een gelukkig gezin.

De manier waarop haar kinderen opgroeien, doet haar denken aan haar eigen jeugd, zegt ze. Ook zij werd grootgebracht in deze streek.

Herinneringen zijn er volop.

“Ik was vroeger altijd buiten. Voetbalde op straat en speelde in boomhutten met de kinderen van een ander gezin uit de buurt.

Onze wijk lag aan de rand van het bos. Na het eten fietste ik vaak met papa een rondje door het bos en over de hei. Op de schelpenpaadjes

24

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

ging het prima, maar in het mulle zand was ik soms bang. ‘Daar komt weer zo’n eng stuk!’ Ik voelde dan al snel zijn hand in mijn nek. ‘Kom op, vaart maken!’, zei hij.”

‘Papa’ is Evert ten Napel, jarenlang sport­ commentator en daardoor voor velen een herkenbare stem. Tegenwoordig fietst hij geregeld met zijn kleinkinderen. Carrie: “Een tijdje geleden heb ik van een vriendin een bakfiets overgenomen. Met de kinderen in de bak trekt Evert er graag opuit. Als voormalig broodventer gaat hem dat prima af!”

Mooi portret

tuin Zelf gaat Carrie ook regelmatig met de kinderen op pad. Soms wandelend, soms op de fiets. “Het leuke is dat ik dankzij de kinderen de natuur opnieuw heb ontdekt. Ik kijk er op een andere manier naar. We gaan door de bossen en over de heide, genieten van de bijna on-Nederlandse zandverstuivingen. En zien soms vlinders fladderen. ‘Mama, wat doet zo’n beestje eigenlijk?’, vragen de kinderen dan.”

Af en toe gaat de route langs landgoed Staverden. “Het heeft iets magisch als je

daarlangs rijdt. Het gedeelte met het kasteel en de witte pauwen. Maar ook het gebied eromheen met het Verbrande Bos. Het is goed dat er organisaties zijn die zich inzetten voor dit soort pareltjes. Er zijn zo veel mensen die ervan genieten.”

Ofschoon verknocht aan de Veluwe, flirtte Carrie toch ook even met Amsterdam. Ze woonde er een tijdje vanwege haar werk.

Maar toen het tweede kind op komst was, besloot ze met haar vriend om terug te keren naar haar roots. “Het appartementje was te Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

klein. Wil je meer, dan lopen de kosten de spuigaten uit. Hier in Ermelo hebben we lekker veel ruimte, het bos is onze achtertuin.

Als het goed weer is, lopen we daar zo naartoe.” www.glk.nl/staverden

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

Duurzame landbouw bij GLK GLK heeft zo’n 2.500 hectare grond waarop diverse vormen van landbouw plaats­ vinden. Op nationale en internationale schaal is dat weinig. Toch vinden we het belangrijk om binnen het mondiale krachtenveld een eigen landbouwbeleid neer te zetten om daarmee de verduur­ zaming een stap verder te helpen.

tweede groep is het gemakkelijker om over het doorvoeren van veranderingen te praten, aangezien aanpassingen direct onderdeel kunnen zijn van nieuwe afspraken. Om te kijken wat er binnen de groep reguliere pachters mogelijk is, zijn we een pilot gestart in een gebied met veel hoevepachters. Ook verrijken we onze kennis dankzij Wageningen University & Research. En we zijn partner geworden in het Actieplan Natuurinclusieve Landbouw Gelderland.

Alles overziend omarmen we het land­ bouw­­beleid van de minister en willen we zelfs een stapje verder gaan. We streven niet naar een natuurinclusief maar naar een landschapinclusief systeem. Het verschil is dat we behalve natuurlijke ook cultuurhistorische, landschappelijke en aardkundige waarden willen bescher­men, behouden of zelfs versterken. De belangrijkste principes van een land­schapinclusief systeem zijn voor ons: • Handhaving van de kwaliteit van het landschap staat voorop. Deze kwaliteit hebben we zo goed mogelijk beschreven, waardoor we weten welke maatregelen nodig zijn om ze te behouden.

• Deze landschapskwaliteiten bepalen welke landbouw en productieomvang er mogelijk zijn (in plaats van andersom).

• Landbouw is grondgebonden: een agrarisch bedrijf voorziet grotendeels in de eigen behoefte aan veevoer en grondstoffen.

• Het landbouwbedrijf moet economisch rendabel zijn.

Als GLK willen we dit graag in de praktijk brengen. Een daadwerkelijke transformatie op onze landbouwgronden zal geleidelijk plaatsvinden en is mede afhankelijk van partijen en bewegingen om ons heen zoals veranderende EU-wetgeving, provinciale initiatieven, het Actieplan Natuurinclusieve Landbouw, marktontwikkelingen en bovenal het ondernemerschap van pachters.

Een van de belangrijkste opgaven van deze tijd is het verduurzamen van de landbouw. De manier van produceren sinds de Tweede Wereldoorlog (met als motto: ‘nooit meer honger’) heeft een zware aanslag gepleegd op het landschap en de biodiversiteit. Recentelijk is er een transformatie ingezet van ‘maximale produc­tie tegen de laagste kosten’ naar ‘productie binnen de randvoorwaarden van natuur en milieu’. In ons land pleit landbouw­ minister Carola Schouten onder meer voor kringloop­landbouw met akkers en vee binnen een voor mineralen gesloten systeem, zoals dat op veel vroegere boeren­bedrijven gewoon was. Een andere optie is natuurinclusieve land­bouw, waarbij een balans wordt gezocht tussen agrarische activiteiten en biodiversiteit.

Beide opties maken inmiddels deel uit van het deltaplan Biodiversiteit en een actieplan voor kringlooplandbouw waarin allerlei partijen elkaar hebben gevonden.

Foto: Floor ten Brink

Landschapinclusief Als GLK hebben we onze situatie goed bekeken. We hebben langlopende contrac­ ten (reguliere pacht) met een vrij stabiel aantal hoevepachters. Daarnaast is er een groeiend aantal pachters met kort­lopende overeenkomsten (liberale pacht). Met de

26

Meer over duurzame landbouw bij GLK leest u in de volgende editie van Mooi Gelderland.

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Vacatures Raad van Toezicht Op de website van Beljon Westerterp vindt u informatie over twee vacatures in de Raad van Toezicht van GLK. Reacties svp vóór 2 oktober 2019.

Voorzitter en lid RvT Geldersch Landschap & Kasteelen

referentienummer R2470 RECRUITMENT • INTERIM • DEVELOPMENT

beljonwesterterp.nl

Onderhoudscyclus gebouwen De cyclische levensloop van natuur, land­­ goederen en gebouwen zie je ook terug in de manier waarop GLK haar werkzaam­ heden plant en uitvoert, volgens een oneindig repeterend stramien. Dat geldt bijvoorbeeld voor het onderhoud aan de circa 650 gebouwen in Gelderland, waaronder 36 kastelen.

Medio jaren negentig startte GLK met een ‘oneindige kalender’ van periodiek terug­ kerende werkzaamheden. Sindsdien is veel achterstallig onderhoud weggewerkt en blijft het gebouwde erfgoed in betere conditie. Op de onderhoudskalender is van jaar tot jaar te zien welke gebouwen aan de beurt zijn voor schilder- of timmerwerk, groot of klein herstel of inspectie. Voor bijvoorbeeld schilderwerk geldt in beginsel: elke vier tot zes jaar.

foto: Ton Rothengatter

Cv-ketels gaan in de regel twaalf tot vijftien jaar mee, een leien dak tot wel vijftig jaar.

Goten van kastelen en landhuizen moeten elk jaar geïnspecteerd worden.

De afdeling Bouwkunde is verantwoordelijk voor het plannen en uitvoeren van het onder­houd. Jaarlijks wordt een bepaalde hoeveelheid inspecties en herstelwerkzaam­ heden uitgevoerd. Eigen medewerkers verrichten niet-seizoensgebon­den klussen zoals timmerwerk. Seizoens­gebonden (schilderen) en specialistisch werk besteedt GLK uit. De kalender is ook het raamwerk voor kostenbeheersing. Het jaarbudget voor onderhoud aan gebouwen bedraagt € 2,37 miljoen. Daarvan is € 1,7 miljoen beschikbaar voor uitbesteed werk aan installateurs,

Waarom kapt GLK in haar bossen?

Het kappen van bomen is al enige tijd onderwerp van maatschappelijke discussie.

Ook bij GLK maakt het selectief kappen deel uit van het bosbeheer. We zien het als een manier om de bossen vitaal te houden en recht te doen aan de verschillende functies die een bos kan vervullen.

(restauratie-) aannemers, schilders en specialisten en € 0,67 miljoen voor inzet van eigen medewerkers. Naast gepland werk heeft GLK ook te maken met correctief onderhoud, bijvoorbeeld in geval van stormschade.

Voor het onderhouden van haar rijksmonu­ men­ten ontvangt GLK subsidies die een deel van de kosten dekken, maar lang niet alle. Zo is de dekking van ‘casco onderhoudskosten’, met name daken en kozijnen, gemaximeerd.

Subsidies voor rijksmonumenten zijn boven­dien afhankelijk van politieke keuzes.

Voor niet-monumentale gebouwen ontvangt GLK geen subsidie. Dit betekent dat inkomsten uit verhuur en bijdragen van donateurs noodzakelijk blijven.

Andere bedrijfscycli binnen GLK zijn: • Planning & Controlcyclus: het jaarplan, tussentijdse voortgangsrapportages en jaarrekening • Kwaliteitscycli voor terrein-, tuinen parkbeheer, museaal beheer en collectiebeheer: beheervisies, werkplannen, monitorings- en evaluatieplannen

Bossen zijn veel meer dan leefgebied voor planten en dieren. Ze vormen het decor voor recreatie, zorgen voor schoon grondwater en schone lucht, leveren grondstof voor duurzame toepassingen (hout) en leggen CO2 vast. We vinden het belangrijk om deze verschillende functies de ruimte te geven. De accenten verschillen per gebied, waarmee we voorkomen dat bossen een te eenduidig karakter krijgen en bijzondere soorten ver­dwijnen. Dat betekent dat we deze bossen actief beheren. Daarnaast hebben we ook enkele bosreservaten die we ongemoeid laten. Hier krijgen natuurlijke processen volop de ruimte.

Selectief kappen Onderdeel van het beheer is het selectief kappen van bomen. Daarmee kunnen we gericht sturen op factoren die van belang zijn om de doelstellingen voor een bos te bereiken. We streven naar een gewenste menging van boomsoorten zoals eik en grove den. Gemengde bossen zijn stabieler en hebben meer biodiversiteit. Via selectieve kap kan in de menging worden gestuurd. Ook sturen we op sterke en vitale bomen, want die zijn weerbaar en ontwikkelen veel groen. In het belang van insecten en vogels creëren we voldoende licht voor struiken en planten. Uit veiligheidsoverwegingen kappen we aftakelende bomen langs wegen en paden.

Vervolgens planten we hier weer aan of verjongt het bos op natuurlijke wijze.

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Grootschalig kappen om ruimte te maken voor andere natuur gebeurt in onze bossen slechts incidenteel. En wanneer het gebeurt, wordt het verloren bos gecompenseerd.

Geen biomassa Het betekent ook dat we op aangewezen plekken hout oogsten om te voorzien in de maatschappelijke behoefte aan duurzame grondstof. GLK wil niet dat hout van buiten Nederland wordt aangevoerd terwijl lokaal ook op een duurzame manier hout geoogst kan worden. Onze jaarlijkse houtoogst bedraagt zo’n 35.000m3 waarvan 31.000m3 wordt gebruikt voor kisten, papier en constructies en 4.000m3 als haardhout. GLK heeft geen contract voor afname door biomassacentrales. De houtoogst begint met het zorgvuldig selecteren van bomen, het blessen. We oogsten eens in de vijf tot tien jaar per bosgebied. Als gevolg van weersom­standi­g­heden of aan­ tasting door ziekten moeten soms ook bomen tussentijds worden verwijderd.

Vogels en insecten Om te kijken of we ons werk goed doen, volgen we de ontwikkelingen van onze bossen op de voet. We letten op boom­soorten, verjonging, dood hout, voorraad en bijgroei. Ook de aan­tallen bosvogels en insecten zijn een goede indicator. Voorafgaand aan werkzaamheden voeren we een flora/fauna-check uit, waarbij we ons houden aan de Gedragscode Bos­ beheer. Tijdens het broedseizoen voeren we als regel geen boswerkzaamheden uit. Tot slot zijn onze bossen en ons bosbeheer gecertificeerd door de Forest Stewardship Council (FSC).

De uitgebreide Nota Bosbeleid van GLK kunt u lezen via www.glk.nl/bosbeheer

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Insectenhotel Om het twintigjarig bestaan van het programma Buitengewoon te vieren, organiseerde Omroep Gelderland onlangs een natuurfotowedstrijd. Uit de vele inzendingen koos de jury deze foto van een insectenhotel in het bos, van Cynthia van Leusden uit Beuningen. “Een foto die ontzettend goed past bij de actualiteit, de afname van bijen”, aldus het juryrapport.Foto: Cynthia van Leusden

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden Proef de herfst!

Struinen door Ratum, Winterswijk Voor wie de brede paden wel gezien heeft...

Heeft u zin in een uitdagende tocht door een gebied waar je niet veel wandelaars tegenkomt? Ga dan mee struinen in Ratum!

De boswachter kent ook de kleine paadjes, waar vaak de mooiste dingen te zien zijn. Niet geschikt voor jonge kinderen. Reserveren is niet nodig. > Zaterdag 28 september 14.00 uur (2,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 6 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Opmerking: stevige schoenen en goede wandelconditie noodzakelijk Start: Dwarsweg, tussen nr. 21 en 23, 7106 CR Winterswijk, parkeren in de berm Betaling: op locatie (gepast betalen, geen pinmogelijkheid) www.glk.nl/activiteiten

> Zondag 29 september 10.00 uur (2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Start: parkeerplaats Stroomhuis Neerijnen, Van Pallandtweg 1, 4182 CA Neerijnen Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Staverden: als bomen konden praten Bomen kunnen meer dan u misschien denkt. Ze ademen, slapen, eten, drinken en kunnen elkaar wat ‘vertellen’. Ze gebruiken schimmeldraden in de grond als een soort internet. De boswachter neemt u mee door het bos en vertelt over het verborgen leven van bomen. Deze wandeling is speciaal voor nieuwsgierige kinderen én hun (groot)ouders.

Vooraf reserveren. > Woensdag 23 oktober 14.00 uur (2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Opmerking: de tocht voert over onverharde paden; pas kleding en schoeisel daarom aan op de verwachte (weers-)omstandigheden Start: bezoekerscentrum Staverden, Staverdenseweg 298, 3852 NV Staverden Reserveren: www.glk.nl/activiteiten

Herfstbustocht Achterhoek Een afwisselende tocht langs landgoederen en kastelen. We starten in Zutphen en rijden via De Voorst en ‘t Velde naar Almen waar we koffie of thee drinken. Vervolgens gaan we naar Laren voor een rondleiding in het grotendeels nog oorspronkelijke huis Verwolde. In Laren is ook de lunch. ‘s Middags maken we een rondrit langs kastelen en landgoederen in de regio Vorden. We wandelen met de boswachter op het landgoed Kieftskamp. In een taveerne eindigen we de dag met een hapje en drankje.

Vooraf reserveren. > Zaterdag, 12 oktober 09.00-17.00 uur Deelname: € 55; donateurs € 49,50 Opmerking: De tocht is ongeschikt voor rolstoelen en rollators, u moet redelijk goed ter been zijn. Traplopen is onvermijdelijk en de wandeling op landgoed Kieftskamp (20 minuten) gaat over goede, maar onverharde (grind)paden.

Start en eindpunt: Zutphen, NS-station uitgang De Mars, naast parkeergarage aan de Lijmerij (P&R) Informatie: Joke Hoitink, 06 54668064 (geen reserveringen) Reserveren: www.glk.nl/activiteiten of, als u niet met iDEAL kunt betalen, via (026) 355 25 55.

Landgoed Eerbeek

Foto: Floor ten Brink

Paddenstoelenwandeling Waardenburg en Neerijnen Het is herfst. Welke paddenstoelen zijn er te zien? U gaat samen met de boswachter op zoek in het parkbos van landgoed Waardenburg en Neerijnen. Het is elk jaar weer een verrassing welke soorten zich laten zien en wanneer. Ooit zijn er in het parkbos 285 verschillende soorten geteld! De rol van de paddenstoelen in het ecosysteem is van groot belang. De boswachter besteedt daar onderweg aandacht aan. Vooraf reserveren.

Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie­overzicht’ naar donateurs@glk.nl

30

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Seniorenwandeling, Huis te Eerbeek Voor mensen die houden van een rustige, niet al te lange wandeling organiseren onze boswachters een excursie in Eerbeek. De paden zijn goed begaanbaar en het tempo wordt aangepast. Huis te Eerbeek kent een lange geschiedenis en het landgoed herbergt enkele bijzonderheden. Onderweg vertellen de boswachters hierover. U bezoekt ook de watermolen waar u te zien krijgt hoe vroeger olie werd geslagen uit beukennootjes.

Reserveren is niet nodig. > Vrijdag 25 oktober 14.00 uur (totaal 1,5 uur) Deelname: € 5; donateurs gratis Startlocatie: parkeerplaats van restaurant De Korenmolen, Kanaalweg 3 te Eerbeek Betaling: op locatie (gepast betalen, geen pinmogelijkheid) www.glk.nl/activiteiten

Beleef de mooie kastelen Kasteel Ammersoyen Riddertijd!

Hoe zag het leven van een ridder eruit? In de herfstvakantie kunt u het samen met uw kinderen beleven tijdens het familieevenement Riddertijd! Pas een harnas, bekijk de wapens, luister naar spannende verhalen en ga met ridders op de foto. Speel middeleeuwse spelletjes en kijk hoe een zwaardgevecht eraan toe ging! Het Koetshuis is geopend voor een drankje en een versnapering. > Zaterdag 12 en zondag 13 oktober 11.00-17.00 uur.

Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 18 jaar: € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders € 4 Informatie: ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Cannenburch De Kikkerkoning Het Arnhemse LethDansant danst een klassiek ballet van het beroemde sprookje De Kikkerkoning. Een boze heks verandert de jonge koning in een kikker. De vloek wordt pas opgeheven als iemand hem kust. Op een dag rolt de gouden bal van een mooie prinses in de vijver. Durft de verlegen kikkerkoning zich aan haar te vertonen? Familievoorstelling met om 12.45 uur een dansworkshop voor kinderen.

Vooraf reserveren. > Zondag 13 oktober 11.00 uur (50 minuten) Entree alleen sprookjesballet: € 12,50 Sprookjesballet en kasteel: € 17,50 Deelname dansworkshop: € 5 Informatie: cannenburch@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/cannenburch

Riddertijd op kasteel Ammersoyen

Kasteel Hernen Middeleeuws festijn Een weekend lang kunt u zich onder­dom­pelen in de middeleeuwen. U maakt kennis met jonkvrouwen en ridders en slentert over de sfeervolle markt met ambachtelijke producten.

Strijdende ridders, woeste Vikingen, middel­ eeuwse muziek en ambachtslieden maken deel uit van het kampement. Tip: combineer het festijn met een bezoek aan het kasteel. > Zaterdag 12 en zondag 13 oktober 11.00-17.00 uur Entree festijn: € 6, kinderen 4 t/m 12 jaar € 4 Festijn & kasteel: € 9,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 5,50; donateurs en Museumkaart­ houders betalen alleen voor festijn Parkeren: € 2 Informatie: hernen@glk.nl www.glk.nl/hernen Kasteel Rosendael Sinterklaas op Rosendael Sinterklaas is één dag kasteelheer van Rosendael. Kom naar het kasteel om samen met de Pieten leuke activiteiten te doen en je Pietendiploma te halen. Uiteraard is er ook een meet & greet met de Sint.

> Kasteel Doorwerth Oogstfeest September is van oudsher de oogstmaand. Een tijd van hard werken en daarna van feesten. Op de binnenhof van het kasteel kunt u heerlijke en eerlijke producten kopen. Groenten uit de moestuin, fruit uit de boomgaard, honing van de imkers, wijn van Nederlandse bodem en nog heel veel meer. Muziek en middeleeuwse ambachten zorgen voor een feestelijke sfeer. > Zondag 29 september 11.00-17.00 uur Entree markt: € 2 Entree kasteel: gereduceerd (groeps-) tarief Parkeren: € 2 Informatie: doorwerth@glk.nl www.glk.nl/doorwerth

Mooi Gelderland – Herfst 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen

> Zaterdag 23 november 11.00-17.00 uur Entree: € 12,50, kinderen 4 t/m 10 jaar € 8,25; donateurs en Museumkaarthouders € 3 Informatie: rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael Huis Verwolde Verwolde in winterslaap We maken huis Verwolde winterklaar. Neem een kijkje achter de schermen en hoor wat er allemaal bij komt kijken om zo’n historische inventaris voor het nageslacht te behouden. U komt op plekken die normaal niet toegankelijk zijn. Inclusief koffie/thee met Verwolde Verwennerij. Vooraf reserveren. > Woensdag 6 november 14.00 uur (1,5 uur) Entree: € 15, donateurs en Museumkaarthouders € 6,50 Informatie: verwolde@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/activiteiten www.glk.nl/verwolde Huis Zypendaal OpenTopTrouwlocatieRoute Op deze zondag in september opent huis Zypendaal, evenals de andere zes openge­ stelde kastelen van GLK, zijn deuren speciaal voor aanstaande bruidsparen. Bij het ene kasteel trouw je in een authentieke trouw­ kapel, bij het andere sta je buiten tussen de geurende rozen. De bijgebouwen, zoals een koetshuis of oranjerie, zijn beschikbaar voor huwelijksfestiviteiten. Van kleinschalig diner tot groot swingfeest en van stijlvol klassiek tot eigentijds modern. Alle kastelen hebben professionele cateraars in huis. Vooraf aanmelden. > Zondag 22 september 11.00-17.00 uur Entree: gratis Informatie en aanmelden: www.opentoptrouwlocatieroute.nl www.glk.nl/kastelen

31

Pronkstuk

Pril geluk en

droefenis De bonte verzameling familiewapens op dit kleurrijke doek maakt de vraag ‘En van wie ben jij er eentje?’ overbodig. Tot in de vierde generatie zijn de voorouders weergegeven van Elbert van Isendoorn, eigenaar van kasteel Cannenburch en zijn vrouw Maria Hadewich van Essen. Hun namen en familiewapens zijn het grootst geschilderd, onder aan de bomen die stevig zijn geworteld in een Veluws landschap. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Hans Wijninga

Deze zogeheten kwartierstaat werd in 1645 geschilderd ter gelegenheid van het huwelijk van Elbert en Maria. Helaas zou het prille huwelijksgeluk al een jaar later worden verstoord door een aangrijpend familiedrama.

Maria sterft in het kraambed, bij de geboorte van haar eerste kind. De baby overleeft. Het dochtertje met de naam Hadewich zal de volwassen leeftijd niet bereiken. Ze overlijdt als ze negentien jaar oud is.

Retouradres: Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005 6801 HA Arnhem

Kwetsbaar leven Wie goed kijkt, ziet dat van de groene blaadjes aan de twee bomen er veel bruin zijn verkleurd. Andere zijn aangevreten door insecten. Vormen ze een waarschuwing dat pril geluk snel kan omslaan in droefenis? In ieder geval lijkt de kunstenaar bewust de kwetsbaarheid en kortstondigheid van het leven te hebben verwerkt in het kunstwerk.

Naast een bewijs van afkomst en afstamming is dit schilderij daardoor – voor wie de familie­ geschiedenis kent – ook een verwijzing naar het voortijdig overlijden van Maria, zo kort na de vreugde rondom huwelijk en geboorte.

U kunt de kwartierstaat zien in de bovenzaal van kasteel Cannenburch in Vaassen. www.glk.nl/cannenburch