Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Winter
2016 Jaargang 13 nummer 4
Overwinteraars: reizen of rusten? Boeken op het biljart van Rosendael CSI op de Cannenburch
Winterwerk
Een jaar bij uitstek, dankzij u!
Foto: Rob Schouten
Terwijl we ook in deze wintermaanden doorwerken aan de instandhouding van Gelderse natuur en cultuur, sta ik even stil bij het afgelopen jaar. Het was een jaar vol mijlpalen. We voltooiden het herstel van park de Koningsberg bij kasteel Rosendael, openden een nieuw pauwenverblijf op landgoed Staverden en presenteerden onze meerjarenvisie ‘Samen zorgen voor de toekomst van mooi Gelderland’. Een ander hoogtepunt vond ik onze hartverwarmende donateursvergadering in oktober, met ruim vijfhonderd mensen aan boord van een schip op de IJssel. Wat een prachtige dag! Naast deze geplande gebeurtenissen kwamen er ook onverwachte zaken op ons pad. Zo kregen we de kans om het erfpachtrecht van kasteel en koetshuis Staverden terug te kopen en daarmee huis en landgoed volledig te herenigen. Met de aankoop van de molen van Batenburg kwamen de historisch met elkaar verbonden ruïne en molen samen onder ons beheer. Meer recent mochten we het 24 hectare grote bosgebied Tandem, bij Doetinchem, aan onze groene collectie toevoegen. Het realiseren van plannen geeft voldoening, onverwachte gebeurtenissen geven daar extra glans aan. We kunnen dit soort aankopen uiteraard alleen maar doen met hulp van weldoeners die GLK een warm hart toedragen. Het is mooi om te zien dat naast een groeiend donateursbestand steeds meer natuur- en cultuurliefhebbers ons op allerlei wijzen ondersteunen. Het is fijn dat er aan GLK gedacht wordt; we gebruiken het graag om Gelderland mooi te houden. Voor nu maakt het dat we kunnen terugkijken op een jaar bij uitstek. Iedereen die ons werk ondersteunt met bijdragen, hoe dan ook, dank ik daarom hartelijk. Namens GLK wens ik u en uw dierbaren heel fijne feestdagen!
Nummer 4
10
Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: besneeuwde eiken op de Loenermark, foto: Piet van Merrebach. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
Download de gratis app
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Winterwerk In de winter wordt er hard gewerkt in de bos- en natuur gebieden van GLK Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Winter 2016
6 Bibliotheek Rosendael Afgestoft en hersteld
4
Mooi & nieuw
6
Boeken op het biljart
8
#GLK
9
Vroeger & nu Kasteel Nederhemert
10 Winterwerk 13
Locatie GLK Winterkasteel Hernen
14
Project onder de loep Beleef de Berkel!
16
Mooi meegenomen
17
Groot & klein Ontdekkingstocht op landgoed Waardenburg en Neerijnen
18
Reizen of rusten
20 Bijzondere donateur Extra schenkingen aan GLK 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak Annefloor Schlotter
18
Sommige ‘vliegers’ ontvluchten de kou, andere houden zich gedeisd
24 Mooi portret Alexander Pechtold 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24
32 Pronkstuk Virtuoos plooiwerk
Alexander Pechtold Aangenaam verrast door kastelen in Gelderland
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Foto: Ton Rothengatter
Uitbreiding met molen Batenburg Onlangs heeft GLK in Batenburg de plaatselijke molen voor een symbolisch bedrag overgenomen van Vereniging De Hollandsche Molen. De oorspronkelijk uit 1531 daterende banmolen is historisch sterk verbonden met kasteel Batenburg. De kasteelheer verplichtte boeren in de omgeving er hun graan te laten malen. In de jaren vijftig van de vorige eeuw raakten de objecten gescheiden: de kasteelruïne werd overgedragen aan GLK, de molen ging naar een pachter en kwam uiteindelijk in bezit van De Hollandsche Molen. Door de overname herenigt GLK het kasteelcomplex met de molen. Zeker na reparatie van de molenas eerder in 2016, waarbij de wieken werden teruggeplaatst, is een bezichtiging de moeite waard. De molen heeft een mooi binnenwerk waarmee nog echt gemaald kan worden.
Kasteel en koetshuis Staverden teruggekocht Medio 2016 werd GLK weer eigenaar van het kasteel en het koetshuis op landgoed Staverden. Beide waren in erfpacht uitgegeven, maar na een faillissement van de erfpachter kwamen de gebouwen dit jaar te koop. Gelukkig werd ons bod geaccepteerd, want het landgoed is daardoor weer compleet onder onze hoede. Dit najaar vinden diverse onderhoudswerkzaamheden plaats aan muren, goten en binnenplein en worden de hagen gesnoeid. GLK maakt een onderhoudsplan voor de komende jaren en denkt intussen na over een passende toekomstige bestemming.
Eendenvijver Mariëndaal
4
Foto: Rob Schouten
Een kleine maar weloverwogen ingreep op landgoed Mariëndaal. Sinds de negentiende eeuw bevinden zich hier twee vijvers: de Molenvijver en de Eendenvijver. Deze beeld bepalende vijvers tussen de bomen zijn geliefd bij wandelaars en hondenbezitters. Door de hoogteverschillen op het landgoed vloeien er vaak aanzienlijke hoeveelheden water richting de vijvers. De combinatie van stromend water en recreatief gebruik veroorzaakt erosie. Bomen laten steeds meer van hun wortels zien en zouden op termijn kunnen omvallen. Om verdere slijtage te voorkomen, plaatste GLK in september boven de vijver een damwand en grindkoffers; deze zorgen voor een meer geleidelijke waterafvoer. Langs de damwand werd bovendien een nieuw wandelpad aangelegd.
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Nieuwe kastelenpagina’s op glk.nl
Portretten terug op de Schaffelaar Levensgrote portretten van Anne Willem Jacob Joost baron Van Nagell en zijn echtgenote Johanna Magdalena Cornelia barones van Zuylen van Nievelt, vrouwe van Schaffelaar, zijn sinds september weer te bewonderen op hun oorspronkelijke plek. De erfgenamen van de familie droegen de schilderijen over aan GLK. Onder de hoede van GLK-conservator Jorien Jas zijn de werken hoog en veilig opgehangen in het trappenhuis van de Schaffelaar, een plek waar ze goed tot hun recht komen. De ouders van de barones bouwden het neo gotische huis Schaffelaar in 1852, Johanna werd in 1856 geboren op het huis in Barneveld. Met haar echtgenoot woonde zij er tot in de jaren dertig van de vorige eeuw. GLK doet verder onderzoek naar de geschiedenis van de doeken, die gesigneerd zijn door F. von Gottberg, een freule uit een adellijke familie.
Dankzij geheel vernieuwde web pagina’s krijgt u gemakkelijker en completer dan voorheen inzicht in wat er te doen is op onze zeven opengestelde kastelen. Elk kasteel heeft allereerst een eigen pagina met algemene informatie over kasteel bezoek, deelname aan een activiteit of evenement en verkenning van de omgeving. Daarnaast is er per kasteel een menu met ‘knoppen’ voor specifieke doelgroepen. Op die manier vindt u gemakkelijk informatie over zakelijke bijeenkomsten, groeps arrangementen, trouwmogelijkheden, kinderfeestjes en schoolreisjes. Kijk en laat u verrassen! www.glk.nl/kastelen
Foto: Floor ten Brink
Apeldoornse winnaar GLK-prijs 2016 Trotse vertegenwoordigers van Stichting Prehistorisch Kamp Apeldoorn namen tijdens onze jaarlijkse donateursvergadering op 1 oktober de GLK-prijs 2016 in ontvangst. De winnaar kreeg net iets meer stemmen dan nummer twee Stichting Lingewaard Natuurlijk. De prijs bestaat uit een oorkonde, een glaskunstwerk en een bedrag van € 1.000, ten behoeve van het eigen (vrijwilligers)werk. Prehistorisch Kamp Apeldoorn houdt al ruim veertig jaar in Natuurpark Berg & Bos een kleine prehistorische nederzetting in stand, waar schoolkinderen de natuur beleven en iets leren over het leven in vroeger tijden. Stichting Lingewaard verzorgt sinds 1994 natuureducatie voor schoolkinderen en volwassenen en verricht werkzaamheden op het gebied van natuur- en landschaps behoud in Lingewaard.
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
5
Monnikenwerk: bibliotheek kasteel Rosendael onder handen genomen Na vier jaar van voorbereiding en fondsenwerving is afgelopen zomer het herstel van de bibliotheek van kasteel Rosendael van start gegaan. Terwijl bezoekers aandachtig mee konden kijken, zijn alle boeken een voor een van de plank geweest om ze van stof te ontdoen. Stap twee is de behandeling van de afzonderlijke boeken. Eind december 2016 staan alle 2961 titels weer op hun plek. Tekst: Rolf de Boer
Boeken op het biljart
Van boven valt zacht licht door het hemels blauwe koepeltje naar beneden op het biljart in de toren van kasteel Rosendael. Het biljart in het midden van de ruimte is tijdelijk omge bouwd tot een riante werktafel voor zes tot acht personen. Het decor is compleet met geweien van herten, een rond everzwijn en twee schermmaskers, een handschoen, een sabel en een floret.
Kunstwerk Vanaf augustus zijn dagelijks drie restaura toren en vier (uit een groep van twaalf) vrijwilligers vijf weken lang in de weer geweest met stofzuigers, stofdoeken, borstels en penselen voor de ‘grote schoonmaak’. Bijna drieduizend boeken zijn een voor een voorzichtig door hun handen gegaan. Tegelijk werd gekeken welk restauratietraject elk
6
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
afzonderlijk boek moest krijgen. De boeken kasten zijn nu gevuld met boeken waar gekleurde flapjes uit steken, die vertellen wat de staat van elk boek is. Ze krijgen nu hun verdere behandeling. Ongeveer vijftig boeken waren zo zwaargehavend dat ze buiten de deur gerestaureerd worden. Kunstenares Bob van den Nouweland, die als vrijwilliger heeft meegeholpen, heeft ondertussen alle stof,
Foto’s: Marc Pluim
Foto: John Voermans
over. Jorien: “We ontdekken steeds meer en dat komt ook omdat onderzoekers de weg naar de bibliotheek vaker weten te vinden. Het is een levende bibliotheek aan het worden. Lijfspreuken, aantekeningen, namen. Elke dag stuiten we wel op iets bijzonders. Zoals restanten van middeleeuwse manuscripten, terwijl we dachten dat die allemaal al verkocht waren, maar ook getekende portretjes, aantekeningen, brieven en briefjes. Dat is heel spannend.”
diertjes en andere kruimels van alle boeken verzameld om er een kunstwerk van te maken.
>
Levende bibliotheek Niettemin is elk boek geïnventariseerd en is er een catalogus gemaakt die gebruikt kan worden voor onderzoek. Er zitten unieke exemplaren bij, zoals de brieven aan
Vrijwilliger Ronald Wientjes: “Wat mij opviel, al stoffende, was dat de bibliotheek eigenlijk een optelsom is van de interesses van de adellijke personen die op het kasteel gewoond hebben. De een had belangstelling voor het Romeinse recht, de ander voor mathematiek en nog weer een ander voor tuinarchitectuur of Napoleon op Sint-Helena.”
Foto: Elizabet Nijhof Asser
Granaatscherven De bibliotheek van Rosendael is de grootste boekenverzameling in bezit van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK). Heel Rosendael is in fasen gerestaureerd, maar de boeken kwamen nog niet aanbod. “Omdat geld ontbrak en omdat we niet goed wisten hoe we het moesten aanpakken”, zegt conservator Jorien Jas. “Waar streven we naar, wat is het beeld dat we willen laten zien?” Ze toont de foto van het biljart toen het als werktafel in gebruik was bij de laatste Van Pallandt. Het is een beeld van verval en wanhoop. “Het laatste wat we wilden, is dat beeld helemaal wegpoetsen. Laat de schade die granaatscherven hebben aangericht maar zien. Het gaat ons niet om afzonderlijke boeken maar om het geheel. De meerwaarde van de oorlogsgeschiedenis die eruit spreekt, is zoveel groter dan de inhoud van een boek. Het is ook nooit een showbibliotheek geweest.”
Descartes die begin zeventiende eeuw geschreven zijn door Christina van Zweden en Elisabeth van Bohemen. Replica’s welis waar, de originelen zijn niet bewaard gebleven – die gaan digitaal de hele wereld
Schouderklopje Het is een kolossaal en arbeidsintensief project. De kosten bedragen € 120.000. Dat geld is bij elkaar gebracht met hulp van de provincie Gelderland, het Prins Bernhard Cultuurfonds en een grote groep particuliere schenkers. GLK ontving financiële bijdragen, maar er werden ook objecten beschikbaar gesteld, die op initiatief van twee veiling huizen zijn geveild ten bate van dit project. “De bibliotheek is hanteerbaar gemaakt, we kunnen haar straks schoonhouden zonder dat boeken uit elkaar vallen en verkruimelen. En onderzoek is mogelijk”, zegt een tevreden Jorien. Het restauratieatelier van Elizabet Nijhoff Asser heeft een prestatie van de bovenste plank geleverd. En wat baron Van Pallandt ervan zou vinden als hij hier zou binnenstappen? “Ik hoop eerlijk gezegd dat we dan een heel klein schouderklopje van hem zouden krijgen.”
Bekijk ook het filmpje: www.glk.nl/herstelboekenrosendael
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen
Geldersch Landschap & Kasteelen
HERFST 2.0 - Wat is het genieten van deze heerlijke Indian summer in Nederland. Zullen we de winter maar overslaan? Matthea P.van Rijn Ik ben geen wintermens maar er is niets tegen crispkoude sneeuwochtenden op één van de landgoederen toch? Maar eerst moet het nog even gaan regenen! Conny Willemsen-van Halteren Een echte winter heeft ook zijn bekoring. Sonja Martens Nee hoor. Ik houd erg van de winter. Heerlijk koud. Marijke Florissen Wow, wat een prachtige foto’s allemaal.
UITGELICHT - Kasteel Hernen is een prachtige omgrachte middeleeuwse burcht met unieke overdekte weergangen. Er is ook mooie natuur in de directe omgeving. Bossen en lanen, bos op rivierduin met eikenhakhout en een ven, graslanden, oude rivierlopen en zelfs een molen. Theo Kersten Mooi. Hernen, het geboortedorp van mijn vader. William Bravenboer Prachtig. Ik geniet ervan hier in Australië.
gemeente_elburg Het #Geldersch #Landschap en #Kasteelen (#GLK) is aan het werk op #landgoed #Schouwenburg. Er wordt #gekapt, #gebaggerd en #vernieuwd. Werkzaam heden die nodig zijn voor dit gebied.
@Mulder_a Onthulling bord van @IVNBarneveld met voorkomende vogelsoorten op de #Schaffelaar #glk
8
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
boswachter_sabine gelderschlandschapkasteelen#Geldersch #Landschap in het #zonnetje. Prachtig gefotografeerd door trouwe donateur Johannes Bekamp. #gelderschlandschapkasteelen #glk#gelderschlandschap #geldersestreken#buitengewoon_gld biancavandijk13 Prachtig! willemcorn Prachtig! gelderschlandschapkasteelen @willemcorn en @biancavandijk13 dank jullie wel.
Jesdijk Lakenvelders in Warnsborn #nederland #gelderland #gelderschlandschap #hetgelderschlandschap #cow #cows #cowsofinstagram #picoftheday #ig_ europe #ig_holland #reflections #friendsnotfood #farmanimals #pocket_ farms #landscape #happy #healthy #enjoy #silence #meteo #meteogroup #igers #look Koostert Prachtige foto! jesdijk Dank je! @koostert, net thuis van deze wandeling! lisette_42 Mooi!! jesdijk Dank je! @lisette_42 pollyxx40 Wow, prachtig Hollands plaatje !!
Vroeger & nu
1563 1961
Wakker gekust Dankzij een rijkssubsidie, fondsen en particuliere giften van onder meer donateurs van GLK konden de werkzaamheden in 2001 van start gaan. In 2005 was de restauratie klaar en opende koningin Beatrix het kasteel. Kasteel Nederhemert is niet publiek toegankelijk, behalve tijdens de jaarlijkse Open Monumentendagen.
2016
>
Als een Doornroosje in het groen, zo lag het in de oorlog verwoeste kasteel Nederhemert te wachten om ’wakker gekust’ te worden. In 2001 was het zover: GLK begon aan de ingrijpende restauratie. Nederhemert is een voorbeeld van een geleidelijk ontstaan kasteel. Gedurende zes eeuwen groeide het van een enkele woontoren uit tot een groot kasteelcomplex. Het begon rond 1300 toen Johan van Hemert op een strategische plek, omsloten door een meander van de Maas, een rechthoekige woontoren bouwde. De volgende bewoner, Reinoud graaf van Gelre, breidde het huis uit met twee torens en weermuren. Ook de adellijke families Torck (1546), Van Quadt (1655), Van Vittinghof gen. Schel (1697), Van Lynden (1726), Bentinck (1791) en Van Nagell (1814) die het kasteel daarna in bezit hadden, voegden elementen toe waaronder een vierde toren en bebouwing van het binnenplein. Uiteindelijk kwam het kasteel in de twintigste eeuw in eigendom van de familie Van Wassenaer. Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog lag Nederhemert in de frontlinie. Vanaf de overzijde van de Maas werd het kasteel, in handen van de bezetter, onder vuur genomen waardoor het rond de jaarwisseling 1944-1945 in brand vloog. Drie dagen later was alles wat brandbaar was verwoest en resteerde alleen nog opgaand muurwerk. GLK kreeg het kasteel in 1961 in erfpacht van de staat. De schade was zo groot dat herstel lange tijd onhaalbaar leek. Met noodvoorzieningen moest verder verval worden voorkomen. Uiteindelijk werd in 1994 besloten om met de overgebleven bouwmassa over te gaan tot restauratie en herstel van het kasteel, met behoud van historische bouwsporen.
Boek kasteel Nederhemert In 2005 verscheen het prachtige boek, Kasteel Nederhemert – Een eeuwenlang bestaan, van J.C. Bierens de Haan en Walter Kramer (gebonden uitgave, 144 pagina’s). Het boek is nu tijdelijk bij GLK voor € 12,50 (inclusief verzendkosten) te bestellen via www.glk.nl/webwinkel
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
9
Veel werkzaamheden in de koudste maanden van het jaar
Winterwe De zomervogels zijn gevlogen, planten uitgebloeid, insecten en andere kleine dieren hebben zich verstopt en het blad is van de bomen. De natuur is klaar om de koude, donkere maanden te overleven. Buiten heerst een diepe rust. Hoewel…, hoor ik daar geen motorzaag janken? Tekst Hans van den Bos
10
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Knotwilgen en eendenkooien Misschien is het u ook weleens opgevallen dat er tijdens de korte winterdagen hard gewerkt wordt in de bos- en natuurgebieden van GLK. Is dit toeval, of is erover nagedacht? Iemand uit de praktijk die me alles over de timing van werkzaamheden in het natuurbeheer kan vertellen, is Gerard van Griensven. Bij GLK is hij senior-beheerder in het Rivierengebied en de Zuid-Veluwe. Het eerste waaraan hij denkt bij winterwerk in het rivierengebied is het knotten van wilgen. “En knotbomen, daarvan heeft GLK er nogal wat. De lage bomen, zeg maar tot ooghoogte, snoeien we zelf - dat is het mooie werk. De hogere, het bulkwerk, laten we een aannemer
en graslanden van pachters. Die moeten regelmatig worden gesnoeid. “Alleen ‘s winters, als de koeien op stal staan, kunnen we met de trekker over het land van onze pachters gaan en komen we er zonder problemen bij.” IJs is ideaal Een vorstperiode met stevig ijs is altijd welkom. Een ijsvloer maakt veel werkzaamheden gemakkelijker, zoals het beheer van venoevers en het maaien van riet. Zeker met de steeds zwaardere machines. Van Griensven durft op strenge vorst niet te gokken, daarvoor komt het tegenwoordig te weinig voor. “Maar als er ijs is, dan maken we er optimaal gebruik van. Dan komen onze medewerkers meteen in actie, al is het tussen kerst en nieuwjaar. Het kan immers na een paar dagen voorbij zijn.”
Foto: Michel Molenaar
Foto: Ton Rothengatter
doen.” In de Bommelerwaard beheert GLK ook nog 25 hectare grienden (laagblijvende wilgensoorten). Eens in de drie, vier jaar worden die gehakt. “Net als bij knotbomen altijd ’s winters, wanneer het blad van de bomen is.” Volgens Van Griensven zou het ook in bossen en landschapselementen het beste zijn om het zaagwerk pas te starten als de bomen kaal zijn. “Voor naaldhout maakt het niet zozeer uit, maar met loofhout proberen we pas te oogsten als het blad eraf is. Toch ontkomen we er niet altijd aan om al eerder te beginnen. Het punt is dat er heel veel werk in korte tijd moet gebeuren. Want de einddatum van het winterwerk is hard: 15 maart. Dan last GLK voor alle bossen en natuurgebieden een pauze in waarin vogels ongestoord kunnen
erk
Linksboven: bevroren ven in de omgeving van Klein Bylaer Boven: knotwilgen in de omgeving van Hernen Links: wilgen knotten in de Regulieren bij Culemborg
broeden, en planten in alle rust groeien en bloeien. Vandaar dat veel ‘winterwerk’ zelfs al start in september.” “We hebben in het rivierengebied ook enkele eendenkooien”, zegt Van Griensven. “Die zijn nog in gebruik. Zodra het vangseizoen voorbij is, start het onderhoud, dat is begin februari. Ook daar zijn onze jongens druk mee: vangpijpen en rietschermen herstellen en meer van dat soort dingen.” Maar nog veel meer tijd gaat zitten in het onderhoud van de vele kilometers bosrand met overhangende takken bij waterlopen Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vorst is ook handig bij het jaarlijkse onder houd van de greppels in de natte graslanden in het komkleigebied. Greppels zijn nodig om het overtollige water in de laaggelegen gebieden af te voeren. Van Griensven: “Als het gevroren heeft, kunnen we mooi met de frees achter de trekker over het grasland rijden zonder dat we de bodem beschadigen.” En soms heb je gewoon pech, zegt hij: “Omdat het al vroeg in de winter heel nat was, hebben we vorig jaar geen slootonderhoud uit kunnen voeren. Daar valt niets aan te doen. Dan sla je het een jaartje over.” 11
Foto: Koos Dansen
Het vellen van bomen gebeurt tussen september en maart
dure machines zo efficiënt mogelijk benutten. Wij willen de periode waarin gewerkt wordt liefst zo kort mogelijk houden. Dat is beter voor het bos en voor de recreanten. Maar we moeten ook rekening houden met de houthandel. Als GLK hout verkoopt onder de voorwaarde dat alles binnen twee maanden moet worden geveld en getransporteerd, dan heeft dat gevolgen voor de prijs. Die zakt dan, wat wij natuurlijk niet willen. Daarom houden wij ook rekening met de wensen van de handel. Als het werk maar klaar is voor 15 maart.” Cleiren noemt ook de zorgplicht als typische activiteit die in het winterhalfjaar speelt: “Dat is het nalopen en weghalen van dood hout langs paden, wegen en parkeerplaatsen. Dan wordt er met een hoogwerker gesnoeid, vanaf half september tot in januari.”
Cleiren: “Begin september starten we in het bos weer met de grotere werkzaamheden, zoals houtoogst. Afgelopen septembermaand konden we al fantastisch werken, omdat het zo gortdroog was. In een normaler jaar hebben we in september altijd wel een natte week waarin we het werk moeten stoppen om beschadiging van bodem en wegen te voorkomen. Dit jaar produceerden we met de grote machines hooguit wat meer stof dan anders.” In de grotere boscomplexen zijn het in herfst en winter altijd aannemers die in opdracht van GLK de bomen met oogstmachines vellen. Cleiren: “Dat wordt lang van tevoren ingepland want de aannemers willen hun
Foto: Eline Verwoerd
Houtoogst en zorgplicht Ook de beheerders van de bossen van GLK nemen de rustperiode voor dieren en planten in het voorjaar uiterst serieus, begrijp ik van regiohoofd Oost-Gelderland, Leo Cleiren. “Van 15 maart tot 15 juli komen er geen zagen en oogstmachines in het bos. Dat is ons uitgangspunt. Al zijn er uitzonderingen. Want als er na een storm bomen en afgebroken takken over paden liggen, ruimen we die wel op. Dat is logisch.” Tijdens de zomervakantie houden de bosbeheerders zich om weer andere redenen kalm. In de voor recreatie belangrijke gebieden zoals de Veluwe willen ze de vele bezoekers geen overlast bezorgen in de vorm van lawaai en kapotgereden paden.
Riet maaien op landgoed Staverden
12
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ritme van de natuur Het is dus niet zomaar dat beheerders van bossen en natuurgebieden juist ’s winters de mouwen hoog opstropen. Het is de periode van biologische rust; de beheerders volgen met hun werk het ritme van de natuur. Maar ik begrijp nu dat zij met nog veel meer zaken rekening houden: bescherming van planten en dieren, belangen van pachters, buren en recreanten, afspraken met aannemers en afnemers, en de weersomstandigheden. Al deze zaken stellen hoge eisen aan hun flexibiliteit, want het weer gedraagt zich steeds grilliger, en de machines moeten wel weg zijn voordat half maart de eerste vogels beginnen te broeden…
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis ‘Boslust’ op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en nu ook twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel, vlakbij Zutphen. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Beleef het middeleeuwse leven in een authentiek kasteel
middeleeuwen op het kasteel geleefd werd. Hoe hielden de bewoners het warm in de donkere dagen rond kerst? Hoe vierden ze feest en maakten ze het gezellig? Ook ontdekt u hoe het kasteel er vanbinnen uitzag. In 2015 is GLK begonnen met het inrichten van het kasteel naar de tijd van toen. Als ijkpunt is 1544 genomen, het jaar waarin burggraaf Reyner van Wijhe en zijn vrouw Margreta van Egeren van den Diesdonck de heerlijkheid Hernen erfden. Inmiddels is al heel wat uit hun tijd te zien en te beleven.
Hoe werd er geleefd? Behalve aangenaam tijdverdrijf voor jong en oud is Winterkasteel Hernen ook een unieke kans om te ervaren hoe er in de
>
Op woensdag 28 en donderdag 29 december hult het laatmiddeleeuwse kasteel in de gemeente Wijchen zich in een geur van knapperend vuur, chocolademelk en wafels. Een geweldige ambiance voor een leuke middag met uw kinderen of kleinkinderen. Met een sprekende lantaarn verkent u het schemerige kasteel en komt u op allerlei verborgen plekjes. Uw kinderen luisteren intussen geboeid naar winterse verhalen en vermaken zich op het binnenplein met spellen en activiteiten. Zodra de magen beginnen te knorren, is het tijd om zelf wafeltjes te bakken (en op te eten!) en te genieten van warme chocolademelk.
Foto: Ton Rothengatter
Na een succesvolle eerste editie in 2015 organiseert GLK in de kerst vakantie opnieuw het evenement Winterkasteel Hernen. In de donkere dagen na kerst is het aangenaam toeven op een van onze meest authentieke kastelen.
Winterkasteel Hernen Woensdag 28 en donderdag 29 december 13.00-17.30 uur Entree en deelname: volwassenen € 6, kinderen 4 t/m 12 jaar € 4,50 (donateurs € 3,50) (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Zeldzaam voorbeeld Kasteel Hernen is een zeldzaam voorbeeld van een kasteel dat in middeleeuwse staat bewaard is gebleven. Zelfs de historische overdekte weergangen op de kasteelmuren zijn er nog. En in de toren kunt u de meer dan vijfhonderd jaar oude balken van het dak nog aanraken. Kortom: bezoek Winterkasteel Hernen en beleef een geweldige middag!
>
Foto: Nico van Haastrecht
Winterkasteel Hernen
Meer mooie winterlocaties? • Kasteel Cannenburch Kerstmarkt en kerstopenstelling Vrijdag 9 t/m zondag 11 december (verschillende tijden) Winterse sferen in kerstvakantie 27 t/m 30 december en 3 t/m 8 januari, 12.00-17.00 uur • Kasteel Doorwerth Kerst- en wildfair Zondag 11 december, 11.00-17.00 uur • Kasteel Ammersoyen Rondleidingen in kerstsfeer 11, 18, 24 en 27 t/m 30 december, 11.30 en 13.30 uur of op eigen gelegenheid 11.00-17.00 uur • Kasteel Rosendael Kersteditie Trotsmarkt 10 december, 11.00-21.00 uur en 11 december, 11.00-18.00 uur • Huis Zypendaal Kerst op ‘Zyp’ 10, 11, 17 en 18 december Rondgangen om 12.30, 13.30, 14.30, 15.30 en 16.30 uur, vooraf reserveren. Donateurs betalen voor de meeste winterevenementen een gereduceerd tarief. Sommige evenementen zijn gratis te bezoeken. Meer informatie: www.glk.nl/kastelen
13
Project onder de loep
Beleef
de Berkel! Meer natuur en recreatie na herstel rivierbochten
Hij was een beetje saai, de Berkel. Om overstromingen te verminderen, werd hij in de loop van tientallen jaren ingeperkt tot een rechte, eentonige rivier. Met het project ‘Beleef de Berkel’, afgerond in 2014, is van de Berkel weer een dynamische rivier gemaakt die – net zoals vroeger – door het landschap van de Achterhoek slingert. Tekst: Karlijn van Onzenoort
14
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Het lijkt bijna een spoedcursus Nederlandse flora, als we met GLK-beheerder André Abbink het struinpad langs de rivier volgen. Koninginnekruid, waterdrieblad, harig wilgenroosje, wolfspoot – de plantennamen vliegen door de blauwe lucht. Soms zelfs gevolgd door de volledige Latijnse naam. Het bewijst zijn parate kennis, maar vooral de grote soortenrijkdom van het terrein. “En die was een paar jaar geleden echt ver te zoeken”, weet Abbink. “Toen stroomde de Berkel door een rechte bak met aan weerszijden gras. Heel strak, maar weinig te beleven.”
Foto: Waterschap Rijn en IJssel
Herstelde meanders in de Berkel
Weelderige oevers “Op veel plaatsen zijn de steile oeverwanden omgevormd tot meer geleidelijke over gangen”, vervolgt hij. “Hierdoor zijn weelderig begroeide oevers ontstaan, met bijvoorbeeld waterviolier en lisdodde. In het ondiepe deel is het water warmer, ideaal voor kikkervisjes en libellen. Ook zijn een stuk of tien dikke bomen in het water gelegd. Die zorgen voor meer variatie in de waterstromen, waardoor zand zich vastzet tegen de boomstam. Daarin ontkiemen vervolgens wilgen- of elzen zaadjes.” We wandelen verder en komen bij een soort binnenmeertje. “Een ideale plek voor watervogels”, aldus Abbink. En inder daad, het is er druk met zwanen, ganzen, eenden, meerkoeten en aalscholvers. Ook de ijsvogel wordt hier nogal eens gesignaleerd. Dat komt doordat enkele oevers met opzet steil en kaal zijn gehouden. Dikke karper Aan het eind van de wandeling laat Abbink een van de aangelegde vispassages zien. In het GLK-gedeelte van de rivier ligt een stuw. Een vispassage of vistrap is een omleiding om
Foto: Waterschap Rijn en IJssel
>
Meanders hersteld Met provinciaal geld werkte het Waterschap Rijn en IJssel aan het project ‘Beleef de Berkel’. Het doel was de natuurwaarden te herstellen en te versterken en daarmee de recreatieve waarden te verhogen. Bij het gedeelte waar de Berkel door de landgoederen De Voorst en ’t Velde loopt, was GLK een enthousiaste projectpartner. “In dit gedeelte zijn enkele rivierbochten hersteld”, vertelt Abbink. “Het was trouwens niet moeilijk om de oude loop terug te vinden, want die bleef grote delen van het jaar vochtig waardoor het gras er geler van kleur was.”
De Berkel De rivier de Berkel is 110 kilometer lang en ontspringt in Duitsland. In Nederland stroomt de Berkel door de Achterhoek naar Zutphen en mondt daar uit in de IJssel. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw werd de rivier op Nederlands grondgebied kaarsrecht getrokken om wateroverlast bij hoogwater tegen te gaan. Met stuwen en sluizen kon de waterstand strak geregeld worden. Tegenwoordig wordt anders tegen waterbeheer aangekeken. Door de diverse ingrepen van het Waterschap Rijn en IJssel is in de Berkel variatie ontstaan in stroomsnelheid, waterdiepte en plantengroei. Daardoor kunnen meer planten- en diersoorten hier in de nabije toekomst leven.
een stuw heen; de bodem ervan is belegd met een soort trappen van natuursteen en grof metselwerk. “Via deze route kunnen allerlei soorten vissen de stuw passeren. Zo kunnen ze stroomopwaarts zwemmen om zich daar voort te planten, maar ook om voedsel te vinden.” Of er vis in de Berkel zit? Hij moet lachen om die vraag en laat een foto zien van zijn zoon met een vis uit de Berkel aan de haak. Een karper van dik 50 pond.
>
Via een aangelegde passage kunnen allerlei soorten vis om de stuw heen
Gespot: zwartbuikwaterspreeuw
Foto: Floor ten Brink
Sinds november 2015 verblijft in en langs de Berkel bij De Voorst en ’t Velde een zwartbuikwaterspreeuw. Deze vogel, die gebonden is aan snelstromende bergbeekjes, heeft in ons land gewoonlijk weinig te zoeken. Maar nu de Berkel weer slingert en vistrappen kent, kan de waterspreeuw zich ook hier goed voeden met insectenlarven en vlo-kreeftjes.
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Mooi meegenomen
Bezield Landschap
Honingzeep & Kruidenzeep De winkel van kasteel Doorwerth verkoopt twee speciale, handgemaakte zepen met ingrediënten uit de kasteeltuin. De Kruidenzeep is fris en bevat lavendel bloemetjes en extracten van helichrysum en rozemarijn. De zoetkruidige Honingzeep bevat tijm, salie, hyssop en lindehoning uit de bijenstal op het landgoed. Beide zijn verzor gende douchezepen vol hoogwaardige, voedende oliën.
Landschapschilder Johannes Warnardus Bilders legde graag ‘bezielde’ landschappen rond Oosterbeek, Vorden, Gieten en Westerwolde vast. In Oosterbeek leerde hij jonge talenten als Anton Mauve, Paul Gabriël en Jan de Haas naar de natuur te kijken; zij maakten later naam als de Haagse School.
Honingzeep en Kruidenzeep zijn mooie en eerlijke producten. De zepen worden gemaakt door biologisch atelier Werfzeep in Utrecht en zijn in de kasteelwinkel van Doorwerth te koop voor € 6,75 per stuk. Een leuk cadeautje om weg te geven tijdens de feestdagen. Of gewoon voor uzelf! Tegen inlevering van dit bonnetje betaalt u tijdelijk € 5,95.
Bezield Landschap – Leven en werk van Johannes Warnardus Bilders (1811-1890) is onlangs verschenen bij de opening van de gelijknamige tentoonstelling in Museum Veluwezoom (kasteel Doorwerth), die nog tot 29 januari 2017 te bezoeken is. Uitgeverij Blauwdruk Hardcover, 168 pagina’s Prijs € 29,50 (boekhandel) GLK geeft vijf gratis exemplaren weg van
Bezield Landschap. Maak kans op een gratis exemplaar!
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Mail Bezield Landschap naar
Honingzeep of Kruidenzeep
tijdschrift@glk.nl
€ 5,95 ipv € 6,75 Geldig t/m 5 januari 2017
16
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Floor ten Brink
Ontdekkingstocht
op landgoed Waardenburg en Neerijnen
Anton: “Zullen we gaan, dames? Dan zal ik jullie wat vertellen over de bomen in dit parkbos. Want hoe kun je bomen herkennen als ze geen bladeren meer hebben in de winter? Cato: “Aan de bast…?” Anton: “Juist, aan de stam van de boom. En wat valt jullie op als jullie aan deze boom voelen?” Jeanneke: “Hij is heel hobbelig.” Anton: “En die boom daar iets verderop?” Cato: “Hé, die is veel kouder en glad.” Anton: “Dat klopt precies, want deze gladde beuk heeft een veel dunnere boomschors dan die hobbelige eik. Daarom voelt hij kouder aan. Hij haalt zijn voeding direct uit de grond en dat merk je. Andersom gebeurt het trouwens ook. Als de zon ’s zomers op een beuk schijnt, kan het water in de boom zelfs gaan koken. De bast scheurt dan soms open.” Cato: “Dat is een keer met een boom bij onze school gebeurd!” Anton: “Zien jullie trouwens die hulst hier staan? Denk maar niet dat de freule Van Pallandt die hier heeft neergezet. Enig idee wie deze besjes lekker vinden?” Jeanneke: “Vogels misschien…?” Anton: “Wat weten jullie veel, zeg. Het klopt helemaal. De vogels hebben ze eerst opgegeten en daarna hier uitgepoept. Want zo’n besje moet eerst door het lichaam van een vogel heen voor de juiste
voedingsstoffen. Dan kan er weer een nieuwe hulst uit groeien. En kijk nou eens. Zien we daar nou twee slakjes?” Cato: “Eh, laten we maar snel gaan. We gunnen ze wat privacy!” Jeanneke (11) en Cato (9) gingen samen met hun oma’s en boswachter Anton van der Velde op expeditie door het parkbos van landgoed Waardenburg en Neerijnen. Ook op ontdekkingstocht? Begin het nieuwe jaar goed en haal samen met uw (klein)kinderen een frisse neus. De boswachter neemt jullie mee door het parkbos van landgoed Waardenburg en Neerijnen. Onderweg vertelt hij leuke weetjes over de natuur en laat hij de kinderen opdrachten doen. Zo ontdekken ze spelenderwijs waarom de bewoners van huis Neerijnen zo belangrijk zijn geweest voor het bos. Geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. Datum: vrijdag 6 januari 2017. Tijd: 14.00 uur (circa 1,5 uur). Startlocatie: parkeerplaats Stroomhuis Neerijnen, Van Pallandtweg 1, Neerijnen. Kosten: volwassenen € 5 (gratis voor donateurs), kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (gratis voor donateurs). Informatie: Jan Taat 06 83086024 of Anton van der Velde 06 16651048. Vooraf reserveren is noodzakelijk: www.glk.nl/evenementen
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
17
Hoe overleef je de maanden van kou en voedselschaarste?
Reizen of Als je kunt vliegen, kun je je makkelijk verplaatsen. In de vogelwereld is het dan ook een drukte van belang aan het begin en einde van de winter. Andere vliegers, zoals vleermuizen, kiezen er juist voor om zich heel gedeisd te houden. Tekst: Frans Bosscher
18
Grote bonte specht
rusten We hebben het nauwelijks in de gaten, maar in de winter heeft onze vogelbevolking een heel andere samenstelling dan in de zomer. Ja, dat er miljoenen vogels naar Afrika vertrekken, is wel bekend. Ook de anderhalf tot twee miljoen ganzen die uit het barre noorden naar hier komen, zijn niet te missen. Maar vrijwel ongemerkt komen er ook zo’n twintigduizend buizerds uit Noorwegen en Zweden deze kant op, waardoor de buizerd populatie in ons land verdubbelt. Hetzelfde gebeurt bij de ijsvogels die in Noord-Europa leven: ze trekken naar het zuiden, voor een deel naar Nederland. En wat te denken van al Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
die noordelijke roodborsten die ervoor kiezen om bij ons te overwinteren, terwijl Neder landse soortgenoten juist naar Spanje en Portugal verkassen? Bij spreeuwen zie je vergelijkbare bewegingen. Onze kieviten doen iets anders: zij trekken met de vorstgrens mee. Dat betekent dat ze de laatste jaren ons land nauwelijks meer verlaten. Energiezuinig Zo heeft elke vogelsoort zijn eigen manier van reizen gevonden om de maanden van kou en voedselschaarste door te komen. Ook enkele vleermuissoorten gaan op trek, zoals de rosse
Paar honderd De telgegevens laten een duidelijke trend zien. In de jaren tachtig en negentig zijn diverse ijskelders opgeknapt, onder meer op Biljoen, Cannenburch, De Voorst, Hoekelum, Staverden en Rosendael. Geraedts: “Dat heeft de vleermuizen goed gedaan. We zien een toename van overwinteraars. Van jaarlijks twee à drie voor de restauraties tot een paar honderd nu.” Sinds de zeventiende eeuw zijn in ons land op landgoederen en boerderijen veel bakstenen ijskelders gebouwd. ’s Winters werden blokken ijs uit dichtgevroren vijvers, sloten en vaarten gezaagd en naar de kelders gebracht. In de zomer werd dit ijs gebruikt om dranken, vis, vlees, groenten en zuivelproducten te koelen. Koelkasten hebben de ijskelders overbodig gemaakt. De kelders die bewaard zijn gebleven, hebben nu dus een mooie, nieuwe functie.
Vale vleermuis
Foto: Rob van ’t Zelfde
Eigen wensen Elke vleermuissoort heeft zijn eigen wensen met betrekking tot de overwinteringslocatie. De meeste soorten zoeken een plekje dat net onder de grond ligt (groeve, ijskelder) of in een gebouw met heel dikke muren (kasteel, fort, bunker). In die verblijven is het donker en stil, de luchtvochtigheid is hoog, het tocht niet en
Foto: Paul van Hoof
jaarlijks de overwinterende vleermuizen geteld door vrijwilligers. De soorten die ze het meest aantreffen, zijn baardvleermuis, watervleermuis, gewone dwergvleermuis, franjestaart, gewone grootoorvleermuis, vale vleermuis en meervleermuis.
vleermuis, de tweekleurige vleermuis en de ruige dwergvleermuis. Maar de meeste kiezen er toch voor om te blijven en zich heel erg gedeisd te houden. In de zomer en het najaar blijven vleermuizen maar eten, wel een derde tot de helft van hun lichaamsgewicht per nacht. Dat betekent zo’n driehonderd muggen, motten en kevers. Elke nacht weer. Maar als de temperatuur zo ver daalt dat er geen insecten meer zijn, zoeken de vleermuizen een plekje op waar ze vier tot zes maanden gaan slapen. Hun stofwisseling valt nagenoeg stil en hun lichaamstempera tuur zakt tot de omgevingstemperatuur, waardoor ze zo goed als geen energie verbruiken. Gedurende de winterslaap verliezen ze zo’n kwart van hun lichaams gewicht. Een aantal soorten wordt soms, als het buiten wat warmer is, een keer wakker om op wintervlinders te gaan jagen.
het is koel (4 tot 8 graden Celsius). Elke soort heeft daarin zijn eigen plek. De gewone dwergvleermuis zit bijvoorbeeld ergens waar het vrij koud is, terwijl de baardvleermuis de warmere plekken opzoekt. Ze hangen aan de muur of aan het plafond, andere kruipen weg in een kier of een scheur. Ecoloog Wim Geraedts van GLK gaat elk jaar met Peter Lina (“de Batman van Nederland!”) vleermuizen tellen in de kastelen Neder hemert en Waardenburg. “Dat is heel bijzonder. Het is de enige keer in een jaar dat daar een mens komt. Ik vind het telkens weer een feestje.” Ook op andere locaties worden
Foto: Koos Dansen
IJsvogel
Roodborst
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
19
Bijzondere donateur
Myrjam Bakker-Boone: extra schenkingen aan GLK
‘Staverden is een dierbare plek’ Als geboren en getogen Gelderse is Myrjam Bakker-Boone al vele jaren donateur. Sinds de dood van haar man steunt ze onze organisatie extra via een periodieke schenking. “Er is geen weggetje op de Veluwe dat we niet samen gereden hebben.” Tekst: Laura Thuis
20
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Myrjam Bakker-Boone: “Ik ben voor een groot deel opgegroeid in de bossen tussen Nunspeet en Vierhouten. Samen met mijn ouders, broers en zusjes gingen we bijna elke zondag toeren. Dan reden we rond in zo’n oude Peugeot 404 en gingen het bos in om ‘varkens te gluren’. Mijn ouders wisten veel van de Gelderse natuur en landgoederen en konden daar heel boeiend over vertellen. Als we op Staverden waren, was dat helemaal mooi met het verhaal over gravin Eleonora. Dat ze wegkwijnde uit liefdesverdriet sprak natuurlijk tot de verbeelding.” Fietsen naar de oranjerie “Nog steeds is Staverden een dierbare plek voor mij. Ik spreek er regelmatig af met een vriendin. Dan fietsen we er naartoe en ontmoeten elkaar in de oranjerie waarin nu een brasserie is gevestigd. En mijn oudste zus heeft hier haar bruiloftsfoto’s laten maken. Mijn man vond het er ook heerlijk. Hij kwam oorspronkelijk uit Steenwijk, maar wist meer van de omgeving rond ons buurtschap Driedorp dan ik. Als we samen op pad gingen, leek het wel of ik een gids bij me had. Over
Dank u wel
elke boerderij, over elk stuk land wist hij wat te vertellen. Tot op het laatst genoot hij van de natuur. Hij wandelde elke dag op Gerven en Hoog Buurlo.” “GLK steun ik al heel lang. Je hoeft niet alles bij het oude te laten, maar je moet wel goed beheren. Dat doet GLK. Ik weet wat het onderhoud van een kasteel kost, dus dan zie je de noodzaak van doneren. En GLK biedt ook leuke activiteiten. Wij zijn eens met een boswachter op excursie geweest tijdens de bronsttijd. Gewoon wachten en kijken langs de wildbaan. We hadden geluk, we hebben toen heel veel wild gezien.”
Recente giften
In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateurs bijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Stichting GewinStorm de Grave Fonds, Den Haag: € 17.500 voor de aankoop van natuurterreinen. De heer Westra, Wageningen: € 2.000 voor beheer en behoud van de wintereiken in Winterswijk. De heer en mevrouw De Kloet, Arnhem: € 1.790 naar aanleiding van hun 40-jarig huwelijk. De heer Roelink, Rhenen: € 500 ter inspiratie van anderen. Mevrouw Dikkers, Epe: € 80 ter gelegenheid van haar verjaardag. We ontvingen donaties van € 10.000 ten behoeve van de opschoning van de waterpartijen bij huis Schouwenburg en € 10.000 en € 475 voor de revitalisatie van landgoed Duno. Een donateur schonk € 915 vanwege zijn negentigste verjaardag. Een inwoner van Bennekom doneerde € 1.000 voor het herstel van de bron op Heerlijkheid Beek. Diverse anderen maakten in totaal nog eens € 11.350 naar GLK over. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Foto: Ton Rothengatter
Je hart volgen “Mijn man was ingenieur. Zelf heb ik de kunstacademie gedaan en daarna als manager strategische communicatie gewerkt. Nu ben ik terug bij mijn roots: ik teken via de Stichting Tekenen voor Kinderen in ziekenhuizen en een dagopvang voor kinderen met een beperking. Het zorgt voor stralende gezichten en geeft mij veel voldoening. Je kunt stellen dat ik nog meer mijn hart ben gaan volgen na de dood van mijn man. Waarbij ik sterk voel dat hij mij steunt.” “Het extra schenken aan goede doelen past hier ook bij. Nadat mijn man was overleden, moest ik nogal wat belasting gaan betalen. Ik baalde in die tijd van de stevige bezuinigingen, bijvoorbeeld op subsidies voor patiëntenverenigingen. Daarop kwam mijn
Periodiek schenken Wilt u meer weten over de mogelijkheden om periodiek aan GLK te schenken? Informatie hierover is beschikbaar op www.glk.nl (help mee). U kunt ook een folder downloaden via www.glk.nl (service & vragen). Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet, (026) 355 255 43 of w.vanvliet@glk.nl.
ANBI Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (service & vragen, veelgestelde vragen)
Aankoop bos Tandem
boekhouder met het voorstel: ‘Waarom kies je niet voor een paar goede doelen? Dan bepaal jij waar je geld naartoe gaat, en periodieke schenkingen zijn aftrekbaar’. Ik steun nu vijf goede doelen waaronder GLK. Ik blijf natuurlijk een Gelderse en weet dat het geld in goede handen is.”
Foto: Heini Peters
Foto: Koos Dansen
Sinds oktober is GLK eigenaar van 24 hectare bosgrond in Westendorp bij Doetinchem. De aankoop van het bos, plaatselijk bekend als Tandem, werd mogelijk dankzij een lijfrenteschenking door mevrouw J.J. Batenburg, waarvoor wij haar bijzonder erkentelijk zijn. In nauw overleg tussen haar en onze rentmeester heeft de aankoop plaats gevonden. Het gaat om een interessant en gevarieerd bosgebied, met loof- en naaldbomen, een bijzondere beuken laan en rabatten. GLK zal het bos en de aanwezige wandelpaden beheren en voor publiek toegankelijk houden.
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
CSI
Het is soms net detectivewerk, bekent Annefloor Schlotter. “Voorzichtig laagje voor laagje afkrabben, op zoek naar restjes verf, en onder de microscoop pigmenten bestuderen. Ik kan gebruik maken van dezelfde materialen en technieken als forensisch onderzoekers, zoals in de Amerikaanse dramaserie CSI. Alleen gaat het mij om kleurhistorisch onderzoek.”
Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Huub Slingerland
22
op de Cannen Annefloor staat boven op een steiger in de grote hal van kasteel Cannenburch in Vaassen. Samen met schilderijenrestaurator Pauline Marchand en meubelrestaurator Maurice Steemers is ze bezig met de preventieve conservering van de grote schilderijen, die in de wandbetimmering zijn opgenomen. “In 2008 is GLK begonnen met het meerjarenconserveringsprogramma”, vertelt Annefloor. Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
“Inmiddels hebben we de meeste losse schilderijen behandeld. Nu zijn vooral de ‘moeilijke gevallen’ nog over, zoals de nagelvaste stukken.” Gruis verwijderen Eerst schroeft Maurice de vergulde profiel latjes rondom de schilderijen een voor een los, daarna worden de schilderijen uit hun
Stratigrafie of kleurentrappetje op een van de vergulde profiellijsten in de hal van kasteel Cannenburch, dat de verfgeschiedenis blootlegt.
zit, en controleren en beschrijven de conditie. Vervolgens schroeven ze nieuwe platen tegen de achterkant aan; die beschermen de linnen doeken en voorkomen dat zich opnieuw gruis erachter verzamelt.
nburch eikenhouten betimmering gehaald. Het gaat veelal om portretten van het geslacht Van Isendoorn, geschilderd in de achttiende eeuw. “Betimmering en schilderijen zijn als een ensemble gemaakt,” weet Annefloor, “want in de betimmering zijn uitsparingen gemaakt voor de schilderijen.” Pauline en Annefloor verwijderen het oppervlaktevuil van de kunstwerken, halen het gruis weg dat erachter
Poetswerk Het verwijderen van oppervlaktevuil gebeurt niet met bijzondere materialen, vertelt Annefloor. En dat is ook meteen een beetje problematisch. “Bezoekers zien ons met een kwastje, microvezeldoek of stofzuiger in de weer en denken: Oh, maar dat kan ik ook wel. Het lijkt eenvoudig poetswerk, maar dat is het niet. We kijken heel goed, voelen en luisteren wat we doen en schatten ook voortdurend de risico’s in. Want als er opstaande verf is, kun je in no time de verflaag beschadigen. ” Kleurentrappetje Nu ze bezig zijn met de betimmering, ligt voor Annefloor de weg open om ook haar andere vak uit te oefenen: dat van kleuronderzoeker. “Tussen de conserveringsbedrijven door onderzoek ik of er nog restanten van eeuwenoude verflagen aanwezig zijn. Daarbij leg ik met behulp van een scalpelmesje de verschillende verflagen een voor een vrij. Zo maak ik een zogenoemde stratigrafie of kleurentrappetje. Dat laat de verschillende verflagen door de eeuwen heen zien.” Ze wijst op een klein kleurentrappetje van negen verflagen, dat ze heeft gemaakt op een van de vergulde profiellijsten. Oorspronkelijke kleur Op grond van kleurentrappetjes, analyse van verfmonsters en archiefonderzoek kun je meestal bepalen wat de oorspronkelijke verfkleur geweest is, aldus Annefloor. “Hier op de Cannenburch zijn we nog niet zo ver, omdat ik slechts een eerste aanzet voor kleuronderzoek heb gedaan. Het enige wat wel duidelijk is, is dat de betimmering Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
Annefloor Schlotter: ‘Betimmering en schilderijen zijn als een ensemble gemaakt’
van de hal oorspronkelijk beschilderd was. Maar over de kleur is nog niets met zekerheid te zeggen. Hopelijk kunnen we bij vervolgonderzoek daar meer over te weten komen.”
Restaurator en kleuronderzoeker Annefloor Schlotter studeerde Kunst geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en volgde daarna de vijfjarige postacademische opleiding tot restaurator van schilderingen in historische binnenruimten bij de Stichting Restauratie Atelier Limburg (SRAL). Ook is ze bij de SRAL opgeleid tot kleuronderzoeker van afwerkingen in het interieur en exterieur voor alle tijdsperiodes.
23
Alexander Pechtold D’66-fractievoorzitter Alexander Pechtold is van origine kunsthistoricus. Hij laat zich zo nu en dan bij GLK zien en is donateur. “Toen ik met mijn kinderen in Arnhem huis Zypendaal bezocht, vertelde een aardige dame welke voordelen je allemaal hebt als je donateur wordt. Tegen zo’n overtuigend verhaal durfde ik geen nee te zeggen.” Tekst: Rik Booltink - Fotografie: John Voermans
Petites
histoires geven iets extra’s Begin deze eeuw, nadat hij burgemeester in Wageningen was geworden, maakte Pechtold kennis met zijn nieuwe thuisomgeving. “Toen de vertrouwenscommissie me vroeg wat ik met Wageningen had, antwoordde ik: ‘Niet veel, ik ben hier nu voor de tweede keer’. Dat vond men geen belemmering. Ze zochten een jonge, gedreven bestuurder met ervaring in een universiteitsstad.” Na zijn aantreden, trok Pechtold eropuit. “Daarbij kwam ik ook in de Gelderse kastelen.” Dat werd een aangename ontdekking. “Het regionale trekt me meer dan de grote 24
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
musea met bekende werken die ik uiteraard ook bezoek. Petites histoires geven de erfgoedwereld iets extra’s. Vergelijk het met boekwinkels. De top tien van bestsellers bekijk ik, maar leuker is het om de specials te zien, de diepte in te gaan en vergeten onderwerpen uit te lichten.” De gevel en alles daarachter Een bezoek aan Rosendael haalt de kunsthistoricus in hem naar boven. “Meteen bestudeer ik de meubels. Wie heeft dit verzonnen? Klopt het geheel? Bij een bezoek
krijg ik verschillende prikkels, want veel van dit soort stukken heb ik als veilingmeester verkocht. Ook denk ik aan de leuke strijd die de beheerder heeft gevoerd. Welke periode is vastgelegd: een deel of de gehele geschiedenis?” Het werk van GLK kan de D66-voorman bekoren. Vooral de combinatie tussen monumentale gebouwen en landschap spreekt hem bijzonder aan. “Je beseft steeds meer dat het om de gehele ensembles gaat: de kastelen en landhuizen, de landgoederen daaromheen en het interieur. Ik verbaas me
Mooi portret
‘Aan kunst en cultuur kun je zoveel aflezen over wat zich in een samenleving heeft afgespeeld’
soms dat ons monumentenbeleid zich zo strak beperkt tot de gevel. Kennelijk stoppen we met ons te interesseren voor alles wat zich daarachter afspeelt.” Cultuur is de taartbodem Grotere betrokkenheid bij het erfgoed, dat is wat Pechtold graag zou zien. Want onbekend maakt onbemind. Kinderen zouden in zijn ogen in schoolverband naar de huizen en landgoederen moeten. Tegelijkertijd moet de culturele sector nog beter haar meerwaarde laten zien en nieuwe doelgroepen aan Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
spreken. “Neem de Britten. Die zijn in staat om van erfgoed nationale trots te maken. Er is geen autorally die niet langs een landhuis gaat.” Bij ons is het anders, zegt hij. “Cultuur wordt gezien als een soort slagroom op de taart van de beschaving. Maar het is juist de bodem. Door de geschiedenis heen hebben kunst en cultuur altijd een belangrijke rol gespeeld bij maatschappelijke hoogte- en dieptepunten. Je kunt er zoveel aan aflezen over de staat van de beschaving, over wat zich in een samenleving heeft afgespeeld.” 25
GLK TOT DE KERN
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
Onze opengestelde kastelen Ammersoyen, Cannenburch, Doorwerth, Rosendael, Verwolde en Zypendaal zijn opgenomen in het Museumregister Nederland. Dit houdt in dat het museale werk van GLK aan bepaalde kwaliteitseisen voldoet. De registratie wordt regelmatig getoetst aan de zogenaamde Museumnorm. Daarin zijn criteria vastgelegd voor de strategie, processen en prestaties van musea. GLK moet controleren of haar kasteelmusea (nog steeds) aan deze Museumnorm voldoen en informatie hierover aanleveren.
Foto: Nico van Haastrecht
Kasteelmusea getoetst
Auditcommissie bezocht ook kasteel Ammersoyen
Foto: Ton Rothengatter
Aangezien de zes kasteelmusea onder één leiding staan, gebeurt deze toetsing collectief. Ons zevende opengestelde kasteel, Hernen, had tot voor kort geen eigen collectie. Dat is veranderd sinds GLK in 2015 begonnen is met het inrichten van dit kasteel in de stijl en sfeer van de zestiende eeuw. Ook met kasteel Hernen voldoen we uiteraard aan de museale kwaliteitseisen. Dit jaar is de Stichting Museumregister Nederland
Raad van Advies: actieve rol In de afgelopen vijf jaar heeft GLK zowel haar algemene visie als het beleid op onderdelen vernieuwd. Tastbare resultaten hiervan zijn de Meerjarenvisie 2016-2015, beleidsnota’s voor recreatie en landbouw en ook een aantal praktische standpunten. De centrale vraag hierbij was (en is nog steeds): hoe kunnen we met behoud van authenticiteit inspelen op de veranderende wereld om ons heen? De visie van GLK is in wezen in drie woorden samen te vatten: kwaliteit, interactie en exploitatie. We conserveren of restaureren iets alleen als we het goed kunnen doen, anders niet. We betrekken mensen en partijen vaker bij ons werk, om samen dingen voor elkaar te krijgen. En we dagen elkaar uit om initiatieven te nemen die geld besparen of inkomsten vergroten. Het opschudden
van ons beleid zorgt voor meer dynamiek en een bepaalde frisheid. Onze Raad van Advies staat ons hierin bij. De Raad bestaat uit betrokken mensen die vanuit verschillende achtergronden enthousiast meedenken. Zij verzorgen regelmatig presentaties over (maatschappelijke) trends. Bijvoorbeeld over nieuwe manieren van fondsenwerving, innovaties in de museumwereld, gebruik van nieuwe communicatiemiddelen, creëren van verhalen en zelfs over ontwikkelingen op de snijvlakken van sport, gezondheid en natuur. We zijn hier erg blij mee. Het gaat ons zeker helpen om nog meer de verbinding te leggen tussen externe ontwikkelingen en datgene waar we als GLK voor staan.
26
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
ook begonnen met steekproeven. In oktober kwam de auditcommissie daar voor bij ons langs. Hiervoor moesten we een vragenformulier met bijlagen invullen. Daarnaast bezocht de commissie de musea en voerden de commissieleden gesprekken met medewerkers. Ook deze steekproeven dragen bij aan ons streven naar kwaliteit. Het helpt ons de kasteelmusea goed te beheren en voor publiek toegankelijk en interessant te houden.
Verantwoording afleggen In de zomer van 2016 kreeg GLK een audit commissie van Stichting Certificering SNL op bezoek. Zij sprak met collega’s en bekeek rapportages, om te zien of GLK voldoet aan de eisen van de regeling Subsidiestelsel Natuur en Landschap, afgekort SNL. In Nederland is sinds enkele jaren niet het Rijk maar zijn de provincies verantwoordelijk voor natuur- en landschapsbeheer. Zij brengen partijen bij elkaar om zorg te dragen voor het beleid en de uitvoering van het natuur- en landschapsbeheer. De provincies bepalen ook waar iets moet gebeuren en wat de doelen zijn. De internationale afspraken voor de realisatie van het Natuur Netwerk Nederland,
SNL-certificaat Via de regeling SNL stellen de provincies hiervoor middelen beschikbaar. In Gelderland is GLK een van de beherende partijen waarmee hierover contractuele afspraken worden gemaakt. Op basis van een overeenkomst met de provincie uit 2014 ontvangt GLK tot en met 2019 ongeveer € 2 miljoen per jaar (dit is 10 procent van de totale begroting) voor het beheer van natuur en landschap en voor de recreatieve openstelling van terreinen. De SNL-bijdrage dekt 75 procent van de kosten; 25 procent is eigen bijdrage. Uiteraard moet GLK over de besteding van het geld verantwoording afleggen. Dit gebeurt via het SNL-certificeringsstelsel. GLK is in 2014 gecertificeerd, op basis van het kwaliteits handboek natuurbeheer. Hierin geven wij aan hoe de kwaliteit gewaarborgd wordt in de cyclus van planvorming, uitvoering, moni toring en evaluatie. Ook is hierin beschreven hoe we inzicht geven in ons werk. De SNLaudit die dit jaar plaatsvond, is goed verlopen. GLK heeft de zaken goed op orde en behoudt het certificaat. Er waren twee aandachts punten: het actualiseren van de beheervisies en de verantwoording van uitgevoerde maatregelen kunnen nog beter. We nemen deze opmerkingen uiteraard ter harte. Transparantie Naast SNL heeft GLK ook de certificaten CBF (erkend goed doel), FSC (duurzaam bosbeheer), ANBI (algemeen nut beogende instelling) en Geregistreerd Museum (kasteelmusea). GLK richt haar bedrijfsvoering zodanig in dat de informatie over de verschillende onderdelen van haar werk gemakkelijk en snel kan worden gepresenteerd. Door informatie voor de diverse auditerende instanties onderdeel van de reguliere bedrijfsvoering te maken, geeft onze organisatie bovendien invulling aan de maatschappelijke vraag naar transparantie.
Gastheerschap en toezicht Als beheerder van een groot aantal natuurgebieden is GLK ook verantwoordelijk voor toezicht en handhaving. Onze organisatie neemt deze taak serieus; we stoppen er veel aandacht, tijd en energie in. Want wat mooi is, willen we graag mooi houden. In onze bossen gelden een paar ‘spelregels’ die vooral neerkomen op: respect voor elkaar en voor de natuur. Zo mag je vrijwel overal je hond uitlaten, meestal aangelijnd en op enkele plekken zelfs loslopend, maar bijvoorbeeld niet in weilanden en gebieden met kwetsbare fauna. Wandelen is overal mogelijk, maar niet na zonsondergang of in specifieke rustgebieden. Ook tegen het organiseren van een (familie-)activiteit hebben we meestal geen bezwaar – de boswachter wijst u graag de mooiste plekjes –, maar uiteraard wel met toestemming. De boswachters houden toezicht op een manier zoals het een goed gastheer betaamt. Ze geven informatie, wijzen de weg of leggen uit waarom iets wel of niet mogelijk is. Vaak vertellen ze er ook een enthousiast verhaal bij, want ze zijn betrokken en bevlogen. In de regel levert het toezicht geen problemen op. Alleen als herhaaldelijk waarschuwen niet helpt, deelt de opsporingsbevoegde boswachter een bekeuring uit. Voor het houden van toezicht heeft GLK zeven boswachters in dienst, waarvan het merendeel BOA’s (buitengewoon opsporingsambtenaren). Daarnaast is een aantal mensen op vrijwillige basis voor ons actief, onder de hoede van de betaalde krachten. De boswachters worden voor hun taken opgeleid en gaan regelmatig naar cursussen om ‘bij te blijven’. Naast een
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Annelore Bensink
de Natura2000-gebieden en het soorten beleid spelen hierbij een belangrijke rol.
De boswachters van GLK, onder wie Sabine Wolters en Ronny ter Horst, geven informatie, wijzen de weg of leggen uit waarom iets wel of niet mogelijk is
basisopleiding met permanente bij- en herscholing volgen onze BOA’s bovendien trainingen bij de politie. Behalve met politie werken we bij het toezichthouden ook samen met collegaboswachters van andere organisaties en vertegenwoordigers van gemeenten, omgevingsdiensten en waterschappen. Op de Veluwe zijn hierover op initiatief van Stichting Groennetwerk afspraken gemaakt en verloopt de samenwerking soepel en efficiënt. Aan soortgelijke afspraken voor andere delen van Gelderland wordt gewerkt. Op deze manier geeft GLK, zelf en samen met anderen, invulling aan goed gastheerschap in de Gelderse natuur.
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vrolijke winterklus Met hun dichte kruinen en holle stammen bieden knotwilgen nest- en schuilmogelijk heden voor vogels, marters, vleermuizen en insecten. In de wintermaanden worden ze eens in de drie tot vijf jaar geknot, met hulp van vrijwilligers. De gesnoeide tenen vind je terug in manden en schuttingen, of in takkenhopen als beschutting voor kleine dieren. Deze knotwilgen aan de oevers van de IJssel ter hoogte van Gorssel wapperen nog met hun ‘haren’. Kijk ze eens vrolijk staan! Foto: Huub Veldhuijzen
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden Werk aan de winkel NL Doet: helpt u mee? Duizenden mensen gaan 10 en 11 maart in het hele land weer actief aan de slag voor NL Doet. Ook op GLK-terreinen kunt u de handen uit de mouwen steken. In natuurgebied Algemene Veen bij Hattem bijvoorbeeld. Daar helpt u de boswachter bij het verwijderen van opslag in het jeneverbes- en heidegebied. Of op de Borkense Baan in Winterswijk Woold. De boswachter kan daar uw hulp gebruiken bij het opruimen van grove-dennenopslag op de heide en houtige gewassen op de drijftillen van het Nonnenven. Neem zelf uw lunchpakketje, werkhandschoenen en laarzen mee. Vooraf aanmelden. > Vrijdag 10 maart 09.30-14.30 uur Algemene Veen, Hattem Informatie: Sabine Wolters, 06 53 699 858 > Vrijdag 10 en zaterdag 11 maart 10.00-15.00 uur Borkense Baan, Winterswijk Woold, Informatie: Ronny ter Horst, 06 51 614 528 Aanmelden: www.glk.nl/evenementen
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie overzicht’ naar donateurs@glk.nl
Sylvesterwandeling Staverden De boswachter neemt u voor een Sylversterwandeling mee door bossen en oude lanen, langs beken en weiden, boerderijen en kasteel en park Staverden. Onderweg is er kans op het zien van wild en overwinterende vogels. Op een mooi plekje in de natuur geniet u samen van warme chocolademelk of koffie en snert met roggebrood en spek. En brengt u alvast een toost uit op het nieuwe jaar. Vooraf reserveren. > Vrijdag 30 december 10.00 uur (15 kilometer, circa 5 uur) Deelname: € 13, kinderen 4 t/m 12 jaar € 7,50 (donateurs € 7, kinderen € 3,50) Startlocatie: grote parkeerplaats Uddelermeerweg, Staverden Informatie: Ronald van Veen, 06 13464513 Reserveren: www.glk.nl/evenementen Excursie in De Sysselt Een excursie bos- en landschapsbeheer in de vorm van een wandeling in De Sysselt bij landgoed Hoekelum. Hoe kun je de historie van het terrein ‘lezen’ en hoe gebruik je die kennis voor het hedendaagse beheer? Verschillende tijdlagen komen aan bod. Neanderthalers, graven van Gelre maar
Wandeling in De Sysselt: de historie van het terrein lezen
ook meer recente bewoners en eigenaren en hun omgang met het bos passeren de revue. Reserveren niet nodig. > Zondag 19 januari 14.00 uur (circa 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Start: parkeerplaats Nieuwe Kazernelaan, Ede Informatie: Joyce Penninkhof, 06 14968813 of Keesjan Kleef, 06 52519146 www.glk.nl/evenementen Lammetjes aaien in Loenen In Loenen is niet alleen een van de eerste lammetjesdagen van het jaar, maar ook een van de populairste. Op 12 maart is het weer zover, dan kunt u bij onze schaapskooi De Loenermark met uw (klein)kinderen lammetjes aaien en schapen voeren. Daarnaast zijn er ook excursies met de boswachter en allerlei activiteiten zoals schapen drijven, ponyrijden en hutjes bouwen. U kunt streekproducten kopen en genieten van optredens van jachthoornblazers. > Zondag 12 maart 10.30-16.00 uur Entree: gratis (parkeren € 5) Excursies: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Informatie: 06 53 269 547 www.glk.nl/evenementen
Winterse voorstellingen Kasteel Cannenburch Familievoorstelling ‘Roodkapje’ Grappige balletvoorstelling voor het hele gezin van LethDansant op klassieke muziek van Delibes. De jagers uit het dorp waarschuwen voor de wolf die rondsluipt in het bos. Maar Roodkapje wil er niets van horen. Dan ontmoet zij de hongerige Meneer Wolf! Vooraf reserveren. > Zondag 26 februari 11.00 uur en 13.30 uur Entree: € 13,50 cannenburch@glk.nl www.glk.nl/cannenburch
Foto: Michel Molenaar
Kasteel Hernen Hoe versla je een draak? Wanneer ben je de stoerste ridder van de wereld? Als je een draak kan verslaan! Op kasteel Hernen krijg je tips: hoe herken je een draak, wat zijn z’n zwakke plekken en hoe pak je het aan? 30
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
Concert met oude muziek in kasteel Ammersoyen
> 1, 2, 4 en 5 maart Deelname: € 2,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 7,50 (donateurs gratis, kinderen € 6,50) (0487) 53 19 76 www.glk.nl/hernen Kasteel Ammersoyen ‘Tous les matins du monde’ In de sfeervolle ridderzaal van het kasteel voert de piepjonge Franse gambist Valentin Tournet u langs het Franse gambarepertoire van rond 1700. Vooraf reserveren. > Donderdag 9 maart 20.15 uur Entree: € 23 ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen
Kasteel Doorwerth ‘Bezield landschap’ Tot eind januari kunt u nog genieten van de tentoonstelling ‘Bezield landschap’ over het leven en werk van Johannes Warnardus Bilders in Museum Veluwezoom, kasteel Doorwerth. Bilders (1811-1890) geldt als sleutelfiguur in de Nederlandse negentiendeeeuwse landschapsschilderkunst. Voor hem was de natuur rond Oosterbeek een openbaring. Zie ook www.museumveluwezoom.nl > Tot en met 29 januari 11.00-17.00 uur Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 5,25 (donateurs gratis). (026) 33 97 406 www.glk.nl/doorwerth
Kasteel Doorwerth Familievoorstelling ‘Zwaardenzweet’ Waarom gaan zwaard en zweet niet samen? Een verhaal van Ridder Richard vol humor, fantasie (en klamme handjes). Hij vertelt ook andere anekdotes, bijvoorbeeld over parfum en de plonsplee. Vooraf reserveren. > 27 febr t/m 2 maart 14.00 uur Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 8,50 (donateurs € 6) (026) 339 74 06 www.glk.nl/doorwerth
‘Hier dooft niets’ Het onwaarschijnlijk muzikale trio De Andersons trekt ten strijde tegen de onver schilligheid en doet een liefdevolle oproep tot verwondering. In deze voorstelling grijpen zij het leven bij de lurven en laven zich met u aan liederen vol levenslust en troost in stormachtige tijden. Vooraf reserveren. Kasteel Ammersoyen > Zaterdag 18 februari 20.00-21.30 uur Entree: € 17,50 ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Cannenburch > Vrijdag 17 maart 20.00-21.30 uur Entree € 17,50 cannenburch@glk.nl www.glk.nl/cannenburch
>
Foto: Henk Gerritsen
Als donateur van GLK heeft u tijdens de reguliere openstelling gratis toegang tot de zeven kastelen en krijgt u korting op de meeste excursies en evenementen. Dit alles op vertoon van uw geldige GLK-pas. Johannes Warnardus Bilders, Zicht op de Oortberg, Doorwerth/Heelsum, collectie Museum Veluwezoom Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
31
Pronkstuk
Nagenoeg aan flarden waren ze: de gordijnen in de stuczaal van kasteel Biljoen in Velp. De zijde was verbrokkeld, de voering was vergaan. Vocht, stof en licht hadden hun sporen nagelaten. In 2009 waren ze zo ver heen dat we ze bijna moesten opgeven. De vele meters stof werden voorzichtig naar beneden gehaald. Uit de plooi bleken de gordijnen het vloeroppervlak van de zaal bijna geheel te bedekken. Herstel leek onbegonnen werk. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Rob Schouten
Virtuoos
plooiwerk Toch begonnen we aan restauratie. Om het samenspel te behouden van gordijnen en meubelstoffering in dezelfde blauwe zijdedamast. In 1904-1905 was hier een fortuin aan uitgegeven. Gelukkig bleken de gordijnen te redden. Onze textielvrijwilligers, onder professionele leiding, verrichtten wonderen aan rafels en snippers. Na vele uren kregen de gordijnen langzaam hun glans terug. En na duizenden heel kleine steekjes konden ze dit
32
Mooi Gelderland – Winter 2016 – Geldersch Landschap & Kasteelen
najaar worden opgehangen. Tot het allerlaatste moment waren de vrijwilligers drukdoende met naald, draad en strijkbout. Het uur der waarheid volgde: pas na het ophangen, zouden we zien of de gordijnen hun allure terug hadden gekregen. De opluchting was voelbaar, maar nog was het werk niet klaar. De geoefende handen van een stoffeerder brachten de gordijnen in de plooi. Onder zijn handen werden de gordijnen geboetseerd tot een virtuoos plooikunstwerk.