Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Winter
2017
Jaargang 14 nummer 4
Hijink, een pareltje van authenticiteit Goudsberg: tastbaar verleden De laatste heer van Ammersoyen
Onderwereld
Opkomen voor het landschap
Foto: Rob Schouten
Brandhaarden in de wereld en kwesties zoals laagvliegroutes vanuit Lelystad, de gevolgen van doortrekking van de A15 en plannen om windmolens in natuurgebieden te plaatsen, vragen de volle aandacht van ons allemaal. Daarnaast moet GLK structureel blijven opkomen voor de bescherming van de natuur en cultuur in onze provincie. Het belang van onze landschappen is immers niet te onderschatten: ze dragen de sporen van het verleden, geven voeding aan mens en dier en bieden ruimte voor ontspanning. Veel mensen ontlenen hun Gelderse gevoel eerder aan bossen, rivieren of kastelen dan aan staatkundige grenzen. Daarbij ontkomen we niet aan het feit dat we als samenleving voor grote veranderingen staan, die ook onze omgeving zullen beïnvloeden. Denk alleen al aan duurzame energie (wind én zon) en veranderingen in het weer (meer neerslag). De schaal waarop de veranderingen plaatsvinden, is groter dan in het verleden. De veranderingen zullen zo goed mogelijk ingepast moeten worden, zodat we ons kunnen blijven ‘thuis voelen’. GLK zet zich al bijna 90 jaar in voor het behoud van natuur en erfgoed, en onder het motto ‘beheren om te inspireren’ blijven we dat doen. Want het is zaak ervoor te zorgen dat er ook later nog veel moois te beheren valt. Om u te inspireren, hebben we dit keer in Mooi Gelderland het thema ‘onderwereld’ uitgewerkt. Want ook in de donkere maanden speelt zich heel wat af in de bodems van onze terreinen en in de onderhuizen van onze kastelen. Laat het u aanmoedigen om ook in de winter eropuit te trekken in ons mooie Gelderland. Namens GLK wens ik u fijne feestdagen en een mooi 2018.
Nummer 4
Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: mol, Jelger Herder. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
10 Download de gratis app
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Op de Goudsberg daal je letterlijk af naar het verleden
Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Winter 2017 4
Mooi & nieuw
6
Duik in de onderwereld
8
#GLK
9
Vroeger & nu Scholteboerderij Hijink
10 Tastbaar verleden op de Goudsberg
6
Een kijkje in de wereld van tunnelbouwers
13
Locatie GLK Wintervakantie op de Veluwe
14 Project onder de loep Ondergronds veldwerk 16
Mooi meegenomen
17
Groot & klein Mountainbiken op de Duno
18 Bedrijvigheid in het onderhuis 20 Bijzondere donateur Han Batenburg 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak De laatste heer van Ammersoyen 24 Mooi portret Frank Boeijen
18
Upstairs meets downstairs in huis Verwolde
26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24
32 Pronkstuk Sprookjesachtig licht
Frank Boeijen Thuisbasis van een troubadour
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Redt u het Kastanjedal?
De hoogteverschillen en de aanwezigheid van waterbronnen maken de Heerlijkheid Beek tussen Beek en Berg en Dal, ten oosten van Nijmegen, uniek maar ook kwetsbaar. Door de hevige regenbuien van tegenwoordig wordt de water huishouding ernstig ontregeld. Als gevolg van erosie slijt de beek steeds verder uit, organisch materiaal spoelt weg en zeldzame soorten verdwijnen. Ook begint de beroemde Kabouter boom zijn houvast kwijt te raken. Kortom, het kwetsbare Kastanjedal heeft een ernstig probleem. Gelukkig is er een oplossing. Maar dan moeten we nu ingrijpen. De plannen liggen klaar om de waterhuishouding aan te passen, waardoor de regenpieken in de toekomst beter worden opgevangen. Het leefklimaat voor planten en dieren kan zich dan herstellen. De maatregelen zijn vergaand en kosten veel geld. Een deel van de benodigde € 75.000 is dankzij uw bijdragen inmiddels bijeengebracht. We zijn de gulle gevers daar zeer dankbaar voor.
Foto: Ton Rothengatter
Onze brandbrief van begin oktober over de nijpende situatie van het Kastanjedal op ons landgoed Heerlijkheid Beek heeft veel losgemaakt. Velen van u hebben inmiddels een bijdrage overgemaakt. De betrokkenheid is hartverwarmend.
Vindt u ook dat het Kastanjedal gered moet worden en heeft u nog niet gedoneerd? Uw bijdrage is van harte welkom, het liefst nog in december. Doneren is mogelijk via www.glk.nl/redkastanjedal. Met uw hulp is de toekomst van het Kastanjedal verzekerd en zorgen we er samen voor dat ook volgende generaties van dit bijzondere landgoed kunnen genieten!
Spectaculaire film over de Veluwe Vanaf februari 2018 draait Wild in de bioscopen, een spannende en ontroerende familiefilm van Luc Enting uit Ede waarin de Veluwe in volle glorie te zien is. Hoofdrollen in de film zijn weggelegd voor de vos, het edelhert en het wild zwijn; zij worden gevolgd in alle jaargetijden. De raaf, de buizerd en de ijsvogel vertolken mooie bijrollen. De beelden zijn spectaculair, ook omdat Enting toestemming kreeg om te filmen in gebieden die niet toegankelijk zijn, waaronder natuurgebieden van GLK. Wild nodigt mensen uit om de schoonheid en de veelzijdigheid van de Veluwe te komen bewonderen. Maar de film maakt ook duidelijk waarom het belangrijk is om stiltegebieden te respecteren. Meer informatie: www.wilddefilm.nl De film Wild is vanaf 1 februari te zien in bioscopen in onder meer Arnhem, Doetinchem, Apeldoorn en Ede. GLK geeft twintig toegangskaarten weg, zie pagina 16.
4
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Ruud Hamburger
Donateursvergadering: veel enthousiasme Regenbuien weerhielden vierhonderd donateurs er niet van op zaterdag 7 oktober naar Hoevelaken te komen voor de jaarvergadering van GLK. De vergade ring vond in de ochtend plaats. Peter van den Tweel, Jeanine Perryck en Theo Meeuwissen gaven presentaties en beantwoordden vragen uit de zaal zoals: ‘Wat is cementrustiek?’, ‘Hoe gaat GLK om met zieke paardenkastanjes?’ en ‘Wordt de erfpacht van de Loenermark verlengd?’. De zaal luisterde ook zeer betrokken naar bijdragen van twee gewaardeerde vrijwilligers: educatief boswachter Henk Huizing en ‘borduurengel’ Riet Kok. ‘s Middags werden de paraplu’s opgestoken tijdens een verrassende excursie naar de fraaie landgoederen Hoevelaken en Klein Bylaer van GLK in de Gelderse Vallei. Na een interessante dag werd de modder van de laarzen geklopt en keerde een ieder huiswaarts.
’t Heidehuis in beheer bij GLK Dankzij een genereuze schenking van een natuurliefhebber kreeg GLK afgelopen najaar het Arnhemse landgoed ’t Heidehuis in beheer. Het landgoed meet 14 hectare en grenst aan de oostzijde van Warnsborn. Naar wens van de schenker zal het gebied, dat grotendeels uit heide en bos bestaat, voor het publiek worden opengesteld. Op het landgoed bevindt zich een gelijknamig rietgedekt landhuis uit 1918, ontworpen door A.H. Wegerif. Het huis bevindt zich in goede staat en zal door GLK verhuurd worden. De inkomsten daaruit komen ten goede aan het beheer en onderhoud van dit waardevolle natuurgebied.
Foto: Minja Hemminga/Archol BV
Bijzondere vondst op Mariëndaal Soms geeft de bodem iets prijs waarvan iedereen even opkijkt. Dat was onlangs het geval op ons Arnhemse landgoed Mariëndaal. Toen medewerkers van de gemeente Arnhem een duiker in de beek op het landgoed vernieuwden, vonden ze een kist met explosieven, wapens en andere oorlogsvoorwerpen. Na opgraving bleken kist en inhoud nog opvallend gaaf. Archeologen onderzoeken de precieze herkomst en betekenis van deze bijzondere vondst. Wordt ongetwijfeld vervolgd.
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
5
Duik in de
onder wereld Pal onder onze voeten zit meer leven dan erboven. In één schep grond leven meer organismen dan er mensen zijn op aarde. Hoogste tijd om eens een kijkje te nemen in de wereld van tunnelbouwers. Tekst: Frans Bosscher
6
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Het krioelt onder onze voeten van het leven. Onder een stuk grasland of bos leven tienduizenden soorten met miljarden individuen, van bacteriën en schimmels tot grotere dieren zoals regenwormen, muizen en mollen. Daartussenin zitten kevers, spinnen, pissebedden, mijten, springstaarten, mieren, sprinkhanen, wantsen, insectenlarven, duizendpoten, miljoenpoten, hooiwagens, aaltjes, regenwormen, potwormen. Alle groei
Regenworm
voorraadkamers, eetkamers en uitgangen naar de oppervlakte. De gangen liggen tot vijftig centimeter onder de grond, sommige zijn zes meter lang. De veldmuis eet grassen, zaden, graankorrels, knollen, vruchten, bladeren, mossen. Hij sleept veel voedsel mee naar zijn hol om een wintervoorraad aan te leggen. Zijn nest maakt hij comfortabel met hooi, gras en plantenstengels. Zo draagt ook de vegetarische veldmuis bij aan de fenomenale recyclingfabriek onder de grond.
Herstel begint bij de bodem Het bodemleven van veel landbouw gronden in ons land heeft zwaar te lijden van onder meer de bemesting. Dat merken natuurbeheerders zoals Geldersch Land schap & Kasteelen (GLK) als ze de natuur gaan herstellen op voormalige landbouw gronden. Daarom graven ze vaak de boven laag van een stuk land af. Daarmee worden de meeste meststoffen afgevoerd en kan het bodemleven met al zijn schimmels, bacteriën, insecten en regenwormen zich herstellen. GLK heeft dat de afgelopen jaren op tientallen hectares gedaan, aldus ecoloog Wim Geraedts, onder meer in Korte Broek bij Vaassen en Wisselse Veen bij Epe. “We hebben daar bovendien hooi, inclusief bodemmateriaal, van natuurgraslanden elders opgebracht. Met een fantastisch resultaat. Zeldzame planten kwamen weer heel snel tot bloei.”
Enorme krachtpatser Een nog grotere tunnelbouwer is de mol. Niet alleen heeft hij speciale voorpoten (met zes vingers), waarmee hij zich ‘zwemmend’ een weg baant. Hij is ook heel sterk. Een mol kan ruim dertig keer zijn lichaamsgewicht wegduwen. Daardoor kan hij in een uur een tunnel van wel vijftien meter graven. Met de uitgegraven grond versterkt de mol de wanden van een tunnelgang. Wat er overblijft, duwt hij naar de oppervlakte. Zo ontstaan molshopen. In de winter kunnen dat fikse heuvels zijn. Dat gebeurt als regenwormen door koude regens dieper de grond in kruipen.
Veldmuis
De mol gaat daarachteraan en moet extra graven. Dat zorgt voor lucht in de bodem en bovendien wordt humus uit de bovenlaag door diepere lagen gemengd. Wroeten en graven De das verbindt de boven- en de onderwereld met elkaar. Hij woont onder de grond met zijn hele familie, in een burcht met drie tot tien ingangen. De holen in de burcht zijn met elkaar verbonden door tunnels van soms enkele honderden meters lang. Buiten eet de vrij trage das alles wat er voor zijn neus komt. Naast bosvruchten, gevallen fruit, noten, eikels, maïs, koren en paddenstoelen eet hij al gravend ook regenwormen, kevers, larven en knollen. Met zijn gewroet draagt ook de das bij aan het beluchten van de bodem.
Mol
Foto: Edwin Giesbers
Foto: Edwin Giesbers
Vegetarische muis Ook veldmuizen zijn kundige gravers. Ze maken gangenstelsels met een nest,
Foto: Wil Meinderts
Aristoteles Neem de regenworm. Sommigen vinden dat bleekroze slangetje maar een vies beest, anderen verzamelen ze in een jampot. In een hectare grond kunnen wel een miljoen regenwormen leven, die samen per dag zo’n vijf kilometer aan tunnels graven. Door al die tunnels komt er voldoende zuurstof en water in de bodem. Dat is niet alles. Regenwormen eten de grond die ze tegenkomen gewoon op. Ze halen er de voedingsstoffen uit die ze nodig hebben, al het andere poepen ze weer uit. Die poep zit vol organisch materiaal, voedsel voor de planten bovengronds. Aristoteles noemde regenwormen niet voor niets de darmen van de ondergrond.
Foto: Edwin Giesbers
en bloei bovengronds begint ondergronds. Voedingsstoffen worden gerecycled, water wordt vastgehouden en dankzij het gegraaf van diverse dieren behoudt de bodem een losse structuur.
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen
Geldersch Landschap & Kasteelen
8
REURING OP DE HAERE - Het stuifzand op De Haere bleek een prima landings plek voor een Apache in problemen. Gelukkig was het euvel van de helikop ter ter plekke te verhelpen en kon deze op eigen kracht weer het luchtruim kiezen. Want met diepladers het stuifzand in om een heli weg te halen… Maaike van Uuden: Bart, je mag wel gewoon met de auto naar je werk hoor... Yuri Dekker: Sjoerd, zie ik daar nog een vastgereden Peugeot 205 staan? Rene Snijder: Op een vlak stuk ondergrond landen was handiger…
NATUURWEETJE - De boommarter! Een snelle én behendige klimfanaat, die met zijn lange en slanke lijf op een huiskat met korte pootjes lijkt. In verhouding met de rest van zijn lijf heeft hij ook heel lange achterpoten. Hierdoor loopt hij een beetje voorovergebogen. In diverse gebieden van GLK is de boommarter te vinden. Deze beelden zijn gemaakt in Breukinkheide, een gebied tussen Hummelo en Doetinchem in de Achter hoek. Jan Draaijer: OK, liever in de natuur dan onder de motorkap van de auto. Antwoord GLK: U bedoelt vast een steenmarter. De boommarter is zeldzamer, leeft bij voorkeur in oudere bossen en is een beschermde diersoort. Als u een marter waarneemt in een stad of dorp, is het hoogstwaarschijnlijk een steenmarter.
Joophuttinga #geweizwammetje met #guttatiedruppels op landgoed #staverden #glk #geldersland schapkasteelen#instamushroom#staatsbo sbeheer_paddenstoelenprikbord Reacties: • andremulder1978: Prachtig Joop! • sigridlehmann035: Tolles Macro • michielmorhee_momentcatcher: Gaaf
@Halina_Czerna Ta piwnica nie jest dla mnie mniej atrakcyjna niż ta z winem (Vertaald: deze kelder is voor mij niet minder aantrekkelijk dan een kelder met wijn) @JohandeHaan3 Zo hoort het te ruiken! In het souterrain van het prachtige huis Verwolde @glk
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
@ReneVisser_nl Een mooie start van de dag op het #Wekeromsezand. #Goedemorgen #glk
kasteel_hernen Sfeerimpressie van onze #middeleeuwse #jaarmarkt vandaag op @kasteel_hernen. #glk#gelderschekasteelen #middeleeuwen #reenactement
@aneuteb De Groene Bedstee #mariendaal #arnhem in vol ornaat #glk
1563
Vroeger & nu
2008
Pareltje van authenticiteit In 2009 liet de laatste bewoner van boerderij Hijink zijn bezit na aan GLK. Hij gaf daarmee uitdrukking aan de wens om het monumentale scholtegoed in Winterswijk Woold te beschermen en te behouden voor het nageslacht. Toen GLK het bezit aanvaardde, leek het of de tijd er had stilgestaan.
>
schap rond Winterswijk. Vanuit diezelfde grondslag lieten zij ook hun boerderijen intact, zodat GLK in 2009 een pareltje van authenticiteit aantrof. Samen met de welwillende gemeen schap Winterswijk Woold heeft onze stichting gekeken naar een passende bestemming voor de boerderij. Verschillende vormen van zorg en wonen passeerden de revue, maar de financieeleconomische crisis stond een volledige restauratie lang in de weg. Uiteindelijk stuurde GLK aan op een gefaseerde aanpak. Zodoende werd het voorhuis afgelopen jaar gerestaureerd en opgedeeld in twee apparte menten die inmiddels bewoond worden en voor inkomsten zorgen. Naar een invulling van het knechtenhuis en de twee
Foto: Ton Roelofs
2017 Het scholtegoed Hijink weer spiegelt de periode vanaf de middeleeuwen waarin scholte boeren lange tijd de leenheren waren van de bisschop van Munster, een rol die elders door de adel werd vervuld. Tot aan het begin van de twintigste eeuw gehoorzaamden grondpachters aan de scholten, die gedeeltes van de oogsten opeisten en bewaar den in hun schoppen (schuren). In de bloeiperiode (1850-1880) gedroegen de scholteboeren zich als grootgrondbezitters en drukten ze zich graag voornaam uit in bouwkunst. Ze stonden daarbij bekend om hun conser vatieve inslag. Elke vorm van ruilverkaveling hielden ze bijvoorbeeld tegen, waardoor we nu nog altijd kunnen genieten van het kenmerkende coulisseland
schoppen op het landgoed wordt nader gekeken. Maar in elk geval is het behoud van het unieke scholtegoed Hijink gewaarborgd.
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
De fietsroute Winterswijk Woold voert u langs scholtegoed Hijink en tal van andere cultuurhistorische hoogtepunten in de Achterhoek. Download de folder via www.glk.nl/routes
9
Tastbaar verleden op de
Goudsberg Meestal geeft de wereld onder onze voeten slechts moeizaam zijn geheimen prijs. Maar op de Lunterse Goudsberg kunnen bezoekers wandelen in het verleden: vanuit het heden daal je via een reusachtige trap af naar de ijstijden op de bodem van een grote zandgroeve. Onderweg komen grindwinners, middeleeuwse adel, boeren uit de late steentijd, een rendier en een angstaanjagende sabeltandtijger voorbij. Tekst: Hans van den Bos
10
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vroegere pleisterplaats Op een andere manier spannend is de nieuwe Hessenhut, boven op de Goudsberg. Dit eigentijdse landmark markeert een vroegere pleisterplaats langs de Hessenweg. In de zeventiende eeuw was deze weg een belang rijke handelsroute tussen Noord-Duitsland en Amersfoort, vanwaar het per schip verder ging naar Amsterdam. Met handelswaar volgestouwde wagens denderden hier. Ze waren te breed en te gevaarlijk voor stad en dorp en werden verbannen naar de woeste grond. Niet toevallig refereren de ronde vormen van de Hessenhut aan het wagenwiel. Het landschapsobject zit vol verwijzingen naar verhalen en herinneringen. Kunstenaar Rob Sweere liet zich door de lokale bevolking inspireren. Het object heeft drie niveaus. Vanaf het bovenste gedeelte – dat ook nog eens een gedenkboom omringt – heb je een fraai uitzicht op de Lunterse Eng en de Hessenweg. Van recentere datum is uitkijktoren De Koepel. Wat eens begon als theehuisje in het net
Foto: Hans van den Bos
Celtic fields Voor liefhebbers van geschiedenis en cultuur zijn er in het Goudsberggebied meer interes sante plekken te vinden. Topper zijn de Celtic fields uit de ijzertijd bij Wekerom: omwalde, raatvormige akkertjes van de eerste boeren. Nu worden daar oude gewassen geteeld. Ook reconstrueerde GLK er een ijzertijdboerderij. Binnen, in het halfduistere uit één kamer bestaande gebouw, komt het verleden tastbaar dichtbij. Je maakt je een voorstelling van hoe mensen, samen met hun dieren, huisden. Hadden ze bedden? Sliepen ze onder dekens? In de omgeving vonden archeologen meer sporen van bewoners, zoals een prehistorische waterput (de Germaanse Put) en enkele grafheuvels van waarschijnlijk ruim 4.000 jaar oud. Een informatiebord langs de weg informeert over de kopersmid van Lunteren, een van de eerste metaalbewerkers van ons land. In zijn graf vond men naast gereedschappen als hamersteen, aambeeld en koperen priem ook zijn wapenuitrusting en fijn versierde bekers.
Langs de trap bevinden zich uit platen cortenstaal gefreesde figuren. Deze verwijzen naar tijdvakken die hun sporen in het Veluwse landschap hebben achtergelaten. Zo symbo liseert de man met kruiwagen en schop de zand- en grindwinning aan het begin van de twintigste eeuw; deze graverij heeft de streek veel rijkdom gebracht (vandaar: Goudsberg). Het primitieve rund refereert aan de eerste boeren in de late steentijd. Verderop in de zandafgraving ligt een gletsjer; het smeltwater vormt rivieren en de voortschuivende ijsmassa duwt het bodemmateriaal op tot een hoge stuwwal (140.000 jaar geleden). Bij Wekerom: Celtic fields van de eerste boeren in de ijzertijd Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
Middelpunt van Nederland Een absolute trekker voor veel bezoekers is ook het Middelpunt van Nederland. De ware Lunteraan twijfelt er niet aan dat het geo grafisch middelpunt van ons land zich op de Goudsberg bevindt. Om precies te zijn: bij de drie zwerfkeien onder de linde. Bewijzen hiervoor zijn overtuigend, meent de Lunteraan oprecht. De belangrijkste: het staat in de stenen zonnewende gebeiteld. Dat doe je toch niet als het niet waar zou zijn? Mensen die anders beweren – laat ze maar praten. Ze zijn gewoon jaloers. Of het zijn grappen makers, zoals die Wageningse studenten die lang geleden op 1 april de zonnewende kaapten. De charme van natuurkrachten Al die cultuurhistorische elementen zouden je bijna doen vergeten dat de Goudsberg bovenal een afwisselend natuurgebied is. Je vindt er bossen, landgoederen en open gebieden – met als bijzonderheid het levende stuifzand van het Wekeromse Zand. Door die variatie kan het gebeuren dat je aan het begin van je wandeling geniet van het vernuftig ontworpen Lunterse Buurtbos, en een paar uur later bijna uit je jas waait door het natuurgeweld op het open stuifzand. Tja, die rauwe natuurkrachten hebben beslist een eigen charme, al waardeer je die misschien pas als je weer thuis met warme chocolade melk bij de kachel zit. Wandelen is veruit de beste manier om het uitgestrekte
Foto: Hans van den Bos
aangeplante Lunterse Buurtbos, groeide met de bomen mee tot een tweeëntwintig meter hoog monumentaal gebouw. Want je moest natuurlijk wel over het bos kunnen blijven uitkijken, vonden de gebruikers.
Het geografisch middelpunt van Nederland bevindt zich bij de drie zwerfkeien onder de linde
Goudsberggebied te verkennen. Een tiental wandelroutes en veel informatieborden helpen de bezoeker zich te oriënteren. Her en der in het gebied bevinden zich driehoekige pijlpunten, die alle naar het Middelpunt wijzen. Grote kwaliteitsimpuls Veel van de voorzieningen op de Goudsberg zijn spiksplinternieuw, zoals de Hessenhut, de tijdlijntrap, de cirkelvormige ‘tribune’ van staal, aarde en graszoden rond het Middel punt, de vele nostalgische terugkijkers (die bezoekers met lichtbeelden en teksten informeren over de plek waar ze staan) en niet te vergeten de informatievoorziening met overzichtsborden, het routenetwerk, de routepaaltjes en de website. Dit alles is het
>
De ijzertijdboerderij die GLK bouwde, heeft nu een plek in een breder verhaal
resultaat van een herstel- en vernieuwings project van drie grondeigenaren, dat medio 2017 werd afgerond. Initiatiefnemer Stichting Het Luntersche Buurtbosch werkte nauw samen met gemeente Ede en GLK. Zij wisten zich daarbij gesteund door tal van actieve dorpsbewoners. Vanuit GLK, dat gedeeltes van het gebied in beheer heeft, was voormalig adjunct-directeur Ton Roozen intensief betrokken. Hij noemt het project een fraai voorbeeld van kwaliteitsverbetering en samenwerking over eigendomsgrenzen heen. Hij is blij met de kwaliteitsimpuls: “De ijzer tijdboerderij die we al eerder bouwden, heeft nu een plek gekregen in een veel breder verhaal.”
Goudsberg bezoeken? Een goede uitvalsbasis voor een eerste bezoek aan de Goudsberg is Museum Lunteren, op nog geen honderd meter van NS-station Lunteren. In het souterrain vindt de bezoeker een permanente tentoonstelling over de Goudsberg met een schat aan verhalen over de rijke geschiedenis van het gebied. Het is ook raadzaam om vooraf de aantrekkelijke Goudsberg-website te bezoeken: www.middelpuntvannederland.nl. Die kan u helpen uw keuze te bepalen wat u wilt zien van dit uitgestrekte gebied.
12
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Wintervakantie op de Veluwe
Foto: Nico van Haastrecht
Aan de noordrand van de Veluwe staat op het GLKlandgoed Zwaluwenburg in ’t Harde het voormalige boswachtershuis Boslust uit 1843. Het comfortabele huis voor maximaal vier personen is te huur voor een onvergetelijke vakantie. De families Corts en Watts gingen u voor.
‘De locatie is rustig en er zijn ook genoeg winkels in de buurt’
‘Het voelt als je eigen huis’ “Een jaar geleden hebben we oud en nieuw in huis Boslust gevierd, in totaal zeven dagen. Dat doen we vaker, steeds in een ander vakantiehuis. We zijn een kleine familie: mijn man en ik, onze dochter en mijn moeder. Het is fijn om juist deze dagen op een mooie plek samen door te brengen. Mijn moeder en ik zijn ZuidAfrikaans, mijn man is Brits. Door zijn werk zijn we in Nederland terechtgekomen. Een collega zei eens tegen hem: ‘Als je een mooi vakantiehuis zoekt, moet je eens bij Buitenlevenvakanties kijken.’ Boslust is een van de nieuwere huizen, tenminste vanbinnen. De kwaliteit straalt er echt vanaf! De locatie is ook ideaal, want het ligt mooi rustig maar er zijn ook genoeg winkels in de buurt. Niet dat we veel buiten komen, want het is toch koud en donker. We steken liever het vuur aan, luisteren naar muziek en doen kaartspelletjes. Het is niet je eigen huis, maar zo voelt het wel! Tracy Watts, Oudewater
Bertram Corts, Groningen
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
‘In juni nóg een keer geweest’ “We zoeken altijd iets waar we kunnen fietsen, het liefst met bos in de buurt. Naar aanleiding van mijn verjaardag besloten we in november 2016 een vakantiehuis van GLK voor een paar dagen te boeken. Boslust ligt rustig, aan een onverharde weg. Toen we arriveerden, stonden er aan de overkant koeien te grazen. Mijn vrouw is slecht ter been, dus het was fijn dat we beneden konden slapen. De inrichting is up-to-date; je merkt dat alles nieuw is. Sommige deuren gaan nog wat stroef van het slot. Vanuit de woonkamer zie je af en toe mensen voorbijkomen: iemand te paard, joggers, wandelaars of fietsers. Een enkele keer ook een auto van een landhuisbezoeker, verder niets. Met de tandem zijn we er veel op uit getrokken. Bijvoorbeeld naar het pontveer bij Biddinghuizen, oversteken naar Nunspeet en via de bossen weer terug. Natuurlijk hebben we ook Elburg bezocht, erg mooi. Ik kan het huis iedereen aanbevelen. Zelf zijn we er afgelopen juni nóg een keer geweest!”
Deze winter met korting In de winterperiode, aankomst tot 1 april 2018, krijgt u tijdelijk € 100 korting op uw verblijf in een van de GLK-vakantiehuizen Boslust, het oude sluishoofd bij Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde (Laren), het poorthuis van kasteel Doorwerth, de Ooievaar en Nieuw Senneke in Gorssel of in een ander huis van Buitenlevenvakanties. U boekt via www.buitenlevenvakanties.nl. Zie ook de lezersaanbieding op pagina 16.
13
Project onder de loep
Ondergronds
veldwerk Blauwe knoop, waterdrieblad, galigaan en armbloemige waterbies – ze duiken weer op in het Wisselse Veen. Daarmee wordt het gebied bij Epe langzamerhand opnieuw het walhalla van wilde flora dat het was aan het begin van de twintigste eeuw. Dankzij ingrepen die natuurherstel met veenvorming stimuleren. Tekst: Karlijn van Onzenoort Inmiddels komen al voorzichtig zeldzame soorten terug die hier vóór 1940 groeiden, zoals moeraskartelblad, moeraswolfsklauw, moerasviooltje en draadzegge. De vraag was echter hoe het gebied nog natter gemaakt kon worden, zodat meer veen kon ontstaan.
Waterdrieblad
Moeraskartelblad
14
Foto: Ruud Knol
Het Wisselse Veen heeft zich zo’n twaalf duizend jaar geleden ontwikkeld. Door de hoge grondwaterstanden en de aanvoer van kwelwater vanuit de hoger gelegen Veluwe is hier eeuwenlang sprake geweest van veenvorming. Vanaf 1895 is het veen verwijderd en werd het ontveende gebied landbouwgrond. De boeren lieten ook sloten aanleggen, waardoor de ontwatering (lees: verdroging) sterk toenam. Slechts een halve hectare veengrond bleef gespaard: het Landje van (boer) Jonker. Natuurherstel Vanaf 1993 is GLK bezig om de oorspronkelijke natuur terug te brengen. Op enkele percelen is de fosfaatrijke bovenlaag toen afgegraven, zodat schrale grond ontstond waarop veen mossen graag groeien. Vier jaar geleden is dat ook op andere percelen gebeurd. Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kleischot in de bodem Recent onderzoek biedt hiervoor aan knopingspunten. Karel Hanhart en Remco van Ek van Adviesbureau Eelerwoude onder zochten vorig jaar het grondwater van het Wisselse Veen. Volgens de grondwater modellen van het waterschap en de provincie zou het kwelwater namelijk verspreid in het gebied in de verschillende slootjes moeten opwellen, maar dat gebeurde niet. Hoe kwam dat? “Toen wij zelf bodemboringen deden, ontdekten we dat het kwelwater alleen opwelde in het Landje van Jonker. Hierdoor stond het grondwater in het veen zelf hoog, maar pal ernaast maar liefst één meter lager”, aldus Hanhart. “Zo’n groot verschil in grond waterstand kan alleen maar komen door de aanwezigheid van een kleischot in de bodem.” Natuurlijke damwand Kleischotten dateren uit de voorlaatste ijstijd. Doordat de gletsjer die in de IJsselvallei lag, de horizontale leemlagen in de bodem schuin opstuwde, ontstonden er kleischotten. “Die zijn altijd omgeven door een waas van
geheimzinnigheid,” vervolgt Hanhart, “omdat ze zelden in het veld worden aangetroffen. Maar nu hebben we er eentje te pakken! Het kleischot in het Wisselse Veen fungeert als een natuurlijke damwand. Hierdoor wordt het
grondwater dat vanuit de Veluwe richting het oosten stroomt, omhoog gebracht. Zodoende komt in Landje van Jonker bijna het hele jaar kwelwater naar de oppervlakte, dat over de grond richting de sloten sijpelt. Ideaal voor veenvorming.”
Bij het ontstaan van stuwwallen vormden
Ondergrond: vooral afzettingen van een rivier Landijs Kleilagen en -schotten
Meer kwelwater Die ideale situatie is er op de percelen naast het Landje van Jonker nog niet. “Maar door de ontdekking van het kleischot werd direct duidelijk wat daar zou moeten gebeuren”, vervolgt Hanhart. “Ik heb uitgerekend dat de slootjes 400 miljoen liter kwelwater per jaar afvoeren. Als dat op een of andere manier kan worden beperkt of voorkomen, zal dit water in de percelen zelf uit de bodem opborrelen. Daardoor wordt het Landje van Jonker nog natter en kan het veen zich gaan uitbreiden.” Vervolgstappen Bij GLK wordt nagedacht over volgende ingrepen in het gebied. “Wellicht dat we de slootjes versneld laten verlanden door er grond uit de directe omgeving in te storten”, laat ecoloog Wim Geraedts weten. “Maar met zwaar materieel het Wisselse Veen in rijden doet het gebied ook geen goed.” Soms is geduldig afwachten en de natuur haar gang laten gaan de beste optie, volgens hem; de slootjes groeien dan vanzelf dicht. In 2018 Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto’s: Gerard van Bree
zich opstaande kleischotten
Karel Hanhart onderzocht vorig jaar het grondwater van het Wisselse Veen bij Epe
laat GLK sowieso landschapsecologisch onderzoek uitvoeren naar de mogelijkheden voor verder natuurherstel van het Wisselse Veen en de omgeving.
15
Mooi meegenomen
Bioscoopfilm Veluwse natuur
Vakantiehuis Boslust
Wilt u deze winter overnachten op een bijzondere locatie in de Gelderse natuur? Boek het voormalige boswachtershuis Boslust op ons landgoed Zwaluwenburg of een van onze andere vakantiehuizen. GLK heeft vakantiehuizen in ’t Harde (Boslust), Batenburg (oude sluishoofd), Laren (koetshuis Verwolde), Doorwerth (poorthuis kasteel) en Gorssel (2 huizen in het bos).
Wild ‘Spannend, ontroerend, grappig’ Filmmaker: Luc Enting Producent: PV Pictures Waar: bioscopen in heel Nederland Wanneer: vanaf 1 februari 2018 GLK geeft 10 x 2 bioscoopkaarten weg. Wilt u gratis naar deze film?
Tijdelijk ontvangt u € 100 korting op een verblijf met aankomst tot 1 april 2018. U boekt uw overnachtingen via www.buitenlevenvakanties.nl. Bij boeking gebruikt u de actiecode Kerst18.
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
E-mail Wild naar tijdschrift@glk.nl
€ 100 korting op boeking vakantiehuis GLK of ander huis van Buitenlevenvakanties* *verblijf met aankomst uiterlijk tot 1 april 2018
16
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst: Laura Thuis - Fotografie Rob Schouten
Mountainbiken op en rond de Duno Renate: “Ik pak die plas.” Eric: “Moet je doen! Het is geweldig dat we de heuvels nu beter kunnen ervaren. Vóór de verlegging van de route fietsten we naast de wandelaars, op het vlakke en rechte pad van landgoed Duno.” Renate: “Het is nu veel gaver. Die kombocht daar is chill!” Eric: “Voor de wandelaars is het ook rustiger. Daar heeft de boswachter goed over nagedacht. Hij merkte dat fietsers en wandelaars elkaar steeds vaker tegenkwamen en stelde voor de fietsroute te verleggen. Samen met routebouwer Patrick Jansen heeft hij een route uitgezet die leuk is én het landschap beschermt. Want je wilt geen erosie veroorzaken of over cultuurhistorische grond rijden. Het resultaat is echt heel mooi. Afwisselend, op en af, tussen het groen en af en toe een scherpe bocht. Een uitdagende route.” Renate: “De mountainbikeroute staat ook duidelijk aangegeven met geel-zwarte bordjes. Dat is goed herkenbaar!” Eric Kuijt (51) en zijn dochter Renate (16) fietsen graag over het verlegde mountainbikepad bij landgoed Duno.
Route verlegd Afgelopen winter is het mountainbike gedeelte op landgoed Duno verlegd. Wandelaars en fietsers volgen nu aparte routes en genieten op hun eigen manier van het landschap. Eric
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kuijt is coördinator bij MTB Zuid-Veluwe, een enthousiaste groep mountainbikers die veel routes onderhouden. “Toen GLK-boswachter Ben Oosting het initiatief nam, was het niet moeilijk vrijwilligers te vinden voor het onderhouden van dit nieuwe gedeelte. Als het nodig is, maken we natuurlijke putten naast het pad voor een betere afwatering. En we houden de route zo veel mogelijk bladvrij. Je wilt een zo hard mogelijke ondergrond, want een zachte bodem werkt erosie in de hand. Na aanleg heeft een mountainbikeroute twee tot drie jaar nodig voor die helemaal goed is.”
17
Huis Verwolde
Bedrijvigheid in het
onderh
Knechten, werkmeiden, een kinderjuffrouw, een tuinbaas en een kokkin –
voor hedendaagse, drukke gezinnen klinkt het als de huishoudelijke hemel op aarde. Rond 1927 was er op Verwolde ongeveer twintig man personeel in dienst. Niet ongewoon voor een huis met meer dan veertig kamers. Tekst: Karlijn van Onzenoort
Het souterrain van Verwolde vormde ooit het epicentrum van het huis. Hier heerste een drukke bedrijvigheid. Talloze personeelsleden die af en aan liepen. Leveranciers die langs kwamen. En natuurlijk de bellen die rinkelden op het bellenbord in de gang. Door middel van belknopjes in de verschillende kamers boven konden de bewoners en hun gasten het personeel in het onderhuis laten weten waar en wanneer hun komst gewenst was.
Dienstvertrekken In het onderhuis lagen ook de dienstvertrek ken waar de personeelsleden hun werkzaam heden verrichtten. Zo bevond er zich de wasen droogkamer. De schone was, die nog met de hand werd gedaan, werd met behulp van de mangel droog en kreukvrij gemaakt. Ook was daar de linnenkamer, waar de meiden verstelden, naaiden en stopten. Verder lag er een appelkamer, waar de tuinbaas vruchten van eigen oogst bewaarde. Zomers leverde
18
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
het landgoed een overvloed aan aardbeien, frambozen, bessen, pruimen en druiven uit de kas. In het najaar waren er appels en (stoof) peren.
Foto: Nico van Haastrecht
Verschillende werelden Over het algemeen waren er destijds grote sociale verschillen tussen de bovenlaag en de onderlaag. In ‘Leven op stand’ beschrijft Ileen Montijn het bekende beeld van het personeel dat hard moest werken voor zijn geld, terwijl de familie boven genoot van diners, dansfeestjes en jachtpartijen. Deze
huis
>
Poetskamer en jachtkelder Dan was er nog een heuse poetskamer. Daar werkten zowel meiden als knechten. Op oude filmbeelden vertelt barones Van der Borch, zus van de laatste baron die er met zijn gezin woonde: “Al het koperwerk in huis moest natuurlijk af en toe gepoetst worden. Dus dat ging een week naar beneden en kwam weer gepoetst boven.” Beneden bevond zich ook de jachtkelder, waar het wild werd opgehangen om te besterven. Op het landgoed kon rond 1930 volop worden gejaagd. “Als je hier vroeger uit het raam keek, dan zag je wild lopen”, aldus de barones. In september begon de eendenjacht, daarna volgde de jacht op hazen en fazanten.
Ingericht zoals vroeger
Op huis Verwolde waren upstairs en downstairs niet zo strikt gescheiden als in veel andere adellijke huizen
In het souterrain van huis Verwolde zijn tien dienstvertrekken ingericht zoals vroeger: de provisiekamer, poetskamer, rentmeesterkamer, linnenkamer, was- en droogkamer, bloemenkelder, wijnkelder, appelkelder en wildkelder. Verder is de knechtenkamer te zien, waar de knechten sliepen (de meiden hadden hun kamers op zolder). Tot slot is de keuken te bezoeken: vroeger een gezellig trefpunt waar het personeel zich rond koffietijd verzamelde om te pauzeren en waar ’s avonds werd genaaid (voor de eigen uitzet), gekletst, voorgelezen of gezongen. Tegenwoordig is deze ruimte in gebruik als theeschenkerij. Het onderhuis is weer te bezoeken vanaf april. www.glk.nl/verwolde
tweedeling kwam ook tot uiting in kleine dingen. Zo werden borden, kopjes en bestek van het personeel meestal apart van het vaatwerk van de familie afgewassen. Ook hadden veel adellijke huizen een afzonderlijke wc voor personeelsleden en mochten zij geen gebruik maken van de badkamer. Familie en personeel aten veelal strikt gescheiden. Soms kwam het voor dat het personeel na-at, en moest afwachten wat er boven van de schotels was overgebleven. Upstairs meets downstairs Maar op Verwolde waren upstairs en downstairs niet zo strikt gescheiden als op andere plekken. Natuurlijk, er was een aparte entree voor het personeel waarmee je direct in het onderhuis stond. Maar de knechten en meiden hadden geen eigen dienstgangen en geen eigen trappenhuis. En de barones van Verwolde daalde dagelijks de trappen af naar de provisiekamer, waar de voedselvoorraden werden bewaard, zoals eieren en ingemaakte groenten en vruchten. Ze gaf zelf de ingrediënten voor de maaltijden aan de kokkin en draaide daarna de deur weer op slot… Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
19
Bijzondere donateur
Han Batenburg
‘Aankopen en afblijven’ De natuur die bedoeld is voor flora en fauna, wordt steeds vaker ingepikt door mensen, vindt Han Batenburg. Daarom maakt de inwoonster van Vierhouten (Veluwe) regelmatig grondaankopen door GLK mogelijk. De meest recente aanwinst ligt bij haar in de buurt: een perceel bos bij De Haere. Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Gerard van Bree
20
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
“Van jaar tot jaar, maand tot maand en zelfs dag tot dag zie je natuur verdwijnen. Als je dan, zoals ik, een erfenis krijgt, wil je daar toch iets mee? Dat zou niet uniek moeten zijn. Kijk gewoon om je heen en je ziet de bedreiging.” In haar boshuis in Vierhouten pakt Batenburg er een essay van filosoof en journalist Antoinette Thijssen bij: ‘De natuur is geen consumptieartikel’. “Zo zie ik het ook”, zegt ze en citeert: “De aandacht is verschoven van de
vraag naar de waarde van de natuur op zichzelf naar de betekenis van de natuur voor mensen. Met andere woorden: de ‘verparking’ van onze natuur.” Batenburg vervolgt strijdbaar: “Ook op de Veluwe zie je hoe de natuur steeds meer vermenselijkt met extra wandelroutes, parkeerplaatsen, picknickbanken en zelfs wc-cabines. Dat gaat steeds verder als er niet goed beheerd wordt. Met alle gevolgen van dien: dieren kunnen geen kant meer op en de biodiversiteit is in gevaar. Aankoop van grond met accent op natuurbeheer kan dan bescherming bieden. Aankopen en afblijven dus. GLK-rentmeester Willem van Vliet weet hoe ik daarin sta en zoekt zorgvuldig mee.” Fiscale aspecten Willem van Vliet nodigt haar regelmatig uit om samen aan te kopen bos te bekijken. “Dat hoeft op zich niet, ik heb vertrouwen in het werk van GLK, maar het is natuurlijk wel leuk om te zien. Hij heeft bovendien ervaring met schenkingen en de fiscale aspecten daarvan en kan adviseren.” Lachend: “Wat ik zelf ‘mooi’ bos vind? Dat is natuurlijk subjectief en het gaat niet om mij, maar vooruit: ik houd van slecht toegankelijk, gevarieerd bos met van die mooie oude bomen en zo’n frisgroen varenbed eronder.”
Dank u wel
Periodiek schenken aantrekkelijk
Een periodieke schenking heeft fiscale voordelen. Bij een periodieke schenking van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Afhankelijk van het belastingtarief kan het belastingvoordeel oplopen tot 52 procent. Deze vorm van schenken kan nog steeds door middel van een notariële akte, maar mag ook in een schriftelijke overeenkomst tussen u en het goede doel worden vastgelegd. Een modelschenkingsovereenkomst kunt u downloaden op de website van de Belasting dienst. De periodieke gift moet u tijdens haar looptijd jaarlijks verantwoorden in uw aangifte inkomstenbelasting. Wilt u meer weten? Informatie over periodieke schenkingen vindt u op www.glk.nl (Help mee). Voor een persoonlijk advies staat onze rentmeester, Willem van Vliet, u graag te woord: (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl. Eenmalige schenking U kunt natuurlijk ook eenmalig schenken. Daarvoor kunt u gebruik maken van een van de onderstaande bankrekeningen, onder vermelding van ‘eenmalige schenking’ Stichting Het Geldersch Landschap NL38 RABO 0381 6062 95 Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen NL30 RABO 0381 6027 53
Recente giften
Foto: Gerard van Bree
In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Van Stichting Spiering Fonds ontvingen we € 40.000 als bijdrage in de herbeplanting van beukenbomen aan de Schelmseweg in Arnhem. Een inwoner van Apeldoorn schonk € 1.000 voor restauratie werkzaamheden aan kasteel Staverden. Andere donateurs in heel Gelderland maakten in totaal € 13.000 over. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Bosperceel bij De Haere Met dank aan de giften van Han Batenburg heeft GLK inmiddels zo’n 150 hectare bos kunnen aankopen, onder andere bij Scherpenberg, Vuursteenberg, de Lindense Laak en landgoed Tandem. Onlangs mochten we ruim 2,5 hectare bosgrond bij ons zandverstuivingsgebied De Haere aan ons arsenaal toevoegen. Het betreft een perceel waar anders mogelijk een tankstation was gekomen.
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Service & vragen, Veelgestelde vragen).
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
De laatste heer van
Ammersoyen 22
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Historicus Sil van Doornmalen heeft zijn handen vol aan het reconstrueren van het bewogen leven van de laatste heer van kasteel Ammersoyen. Niet zo vreemd, want Arthur baron de Woelmont (1826-1911) haalde nogal wat uit. Hij was niet vies van zwendel, afpersing, vrouwen en dubieuze financiële transacties. “Het was een flierefluiter, hoogstwaarschijnlijk manisch.” Tekst: Kees Jansen – Fotografie: Rob Schouten
Van Doornmalen werkt er nu al vier jaar aan om het leven van de laatste kasteelheer van Ammersoyen in kaart te brengen en hij denkt nog wel twee jaar nodig te hebben. Hij duikelde zo veel sappige details, anekdotes en verhalen op dat hij er al een boek mee zou kunnen vullen. En dat is ook het plan. Het verhaal van de baron kan straks in de boek handel zo naast andere spraakmakende biografieën. Zwendelende jurist De kiem voor het onderzoek naar het leven van de laatste particuliere heer van Ammersoyen wordt gelegd als Van Doornmalen een Engelstalig boek uit 1871 over de geschiedenis van het kasteel onder ogen krijgt. Hij raakt gefascineerd door de schrijver, John Box. “Hoe komt een Engelse civiel ingenieur er nu bij om een boek over Ammersoyen te schrijven?” Aanvankelijk lukt het hem niet om iets over deze mysterieuze Engelsman te weten te komen, maar met de komst van internet stuit de historicus eindelijk op informatie. Box blijkt een zwendelende jurist in Londen te zijn die naar België verhuist en daar in contact komt met de adellijke familie De Woelmont. Samen met Arthur bedenkt Box een wild plan voor drijvende pontons voor overzeese telegraaflijnen, maar dat loopt op niets uit. “Naar aanleiding van het onderzoek naar Box werd ik benaderd door mensen van kasteel Ammersoyen of ik niet eens wat kon uitzoeken over ‘die Arthur’”, zegt Van Doornmalen, die op een steenworp van het kasteel werd geboren en opgroeide.
Hooglopende ruzie Het onderzoek naar Arthur blijkt een enorme legpuzzel te zijn, want er is geen persoonlijk archief en verschillende andere archieven zijn in de Tweede Wereldoorlog in vlammen opgegaan. “Dan ga je bijvoorbeeld zoeken in krantenarchieven in Nederland, België en Frankrijk. Ook denk je na waar je weleens iets over hem zou kunnen vinden. Zo ben ik gaan zoeken in de lokale archieven. Daarin las ik bijvoorbeeld dat hij een hooglopende ruzie met het dorpsbestuur had, over het zonder toestemming verleggen van een sloot bij het kasteel. Zelfs de minister werd geïnformeerd. Dat is smullen. Niet gek, wel manisch Een ander smeuïg verhaal betreft de buiten echtelijke dochter van de baron. “In 1874 had hij voor haar een huwelijk gearrangeerd met een gepensioneerde Schotse militair”, vertelt Van Doornmalen. “Dat deed hij waarschijnlijk met de gedachte er nog wat geld aan over te houden, want dat kwam hij altijd tekort. Maar
Arthur baron de Woelmont met zijn dochter, voor wie hij een huwelijk arrangeerde Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
binnen een week was dat huwelijk voorbij, al liet de officiële scheiding nog drie jaar op zich wachten.” Kort daarop loopt een treffen tussen Arthur de Woelmont en een nieuwe vlam van zijn dochter in 1876 geheel uit de hand. “Hij beschoot hem met een pistool”, zegt Van Doornmalen. Naar aanleiding van de mislukte aanslag wordt Arthur opgenomen in een psychiatrische kliniek bij Zürich, maar daar komt hij na drie maanden uit. “In het dossier uit Zwitserland stond: Nicht Geisteskrank. Ik denk ook niet dat hij gek was, maar wel manisch. Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt, zo’n type. Ach, er zijn zo veel mooie anekdotes.”
Verschillende eigenaren Kasteel Ammersoyen heeft in zijn ongeveer zevenhonderdjarige bestaan veel eigenaren gehad. Arthur baron de Woelmont was de laatste particuliere bewoner. Voor de bevolking was de baron bepaald geen boeman. Zo verleende hij bij een watersnood in 1861 een aantal getroffenen onderdak in zijn kasteel. Ook was hij beschermheer van verschillende plaatselijke verenigingen. De Woelmont werd kasteelheer in 1856 en verkocht in de loop van de tijd zijn bezittingen. Het kasteel zelf kwam in 1873 in handen van de katholieke parochie van Ammerzoden. Die vestigde er een klooster in. Zusters van de orde van clarissen woonden en werkten er tot het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het gebouw raakte toen zwaar beschadigd en de nonnen vertrokken naar het Limburgse gehucht Hoogcruts. GLK kreeg het kasteel in 1957 in bezit, restaureerde het en liet de gedempte slotgracht weer opengraven. In 1975 werd de restauratie afgerond en het kasteel opengesteld voor het publiek. Meer informatie: www.glk.nl/ammersoyen
23
Frank Boeijen “Doe maar hier”, antwoordde Frank Boeijen de organisatie van de NPO Radio 5 Oeuvre Award 2017. ‘Hier’ is Nijmegen, Boeijens stad op de heuvel waar de zanger deze prestigieuze muziekprijs in ontvangst mocht nemen. “Het was fijn dat ik de locatie zelf mocht bepalen. Hier kom ik vandaan. Dit is mijn basis.” Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Bert Beelen
Thuisbasis van een
trouba “Je gaat je omgeving meer waarderen naarmate je ouder wordt. Dat ervaar ik ook zo.” Op een bankje met uitzicht over de Elyzeese Velden, onderdeel van het GLKlandgoed Heerlijkheid Beek vlak bij Nijmegen, tokkelt Frank Boeijen denkbeeldig op zijn gitaar. “Zo zat ik hier vroeger altijd met mijn vrienden van de middelbare school. Beetje spelen, beetje blowen. Maar dat we nou doorhadden dat het hier zo mooi is…?” Met een glimlach: “Daarvoor waren we toch te veel met onszelf bezig.”
Zanger, componist en liedjesschrijver Frank Boeijen zit al bijna veertig jaar in het vak. Op 3 september 2017 ontving hij de prestigieuze NPO Radio 5 Oeuvre Award. Begin 2018 verschijnt zijn nieuwe cd Palermo, in februari start zijn nieuwe theatertour.
24
Trouw aan Nijmegen Boeijen groeide op als jongste van tien kinderen in de Nijmeegse wijk Hees/Heseveld. Van hieruit ontwikkelde zich zijn muzikale talent met iconische liedjes als Kronenburg Park, Zwart Wit (naar aanleiding van de racistische moord op Kerwin Duinmeijer), Zeg Me Dat Het Niet Zo is en De Verzoening. Op de top van zijn roem - eind jaren tachtig, Nederpop is booming - besluit Boeijen Nijmegen trouw te blijven. Deels bewust, deels onbewust. “Ik ben iemand die komt Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
en gaat, voel me op veel plekken thuis. Amsterdam had het ook kunnen worden. Al besefte ik wel dat verleidingen, in de zin van drank en drugs, daar meer op de loer liggen. Hier vind ik rust. En er kwam een mooi huis voorbij met deze Elyzeese Velden als achtertuin.” Stad op de heuvel Wandelen doet Boeijen er regelmatig. Schriftje mee, liedjes laten ontstaan. “Ik ben niet zo’n natuurliefhebber die alle plantjes en beestjes kent, maar kan wel enorm genieten van de ruimte en het reliëf. Dat Nijmegen op een heuvel ligt, vind ik mooi. Net als zo’n rivier die er al eeuwen stroomt. Het geeft een soort van houvast: je hebt onder en boven de rivieren. Ik heb ook weleens de N70wandelroute gelopen, naar het Reichswald. Dat is echt heuveltje op, heuveltje af, maar zó mooi. Dat besef heb ik ook als ik thuiskom van mijn reizen. We zorgen in Nederland goed voor onze heritage met dank aan organisaties als GLK. Dat is maar goed ook, anders zou alles worden volgebouwd.”
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi portret
adour
25
GLK TOT DE KERN
Klimaatstrategie GLK heeft een klimaatstrategie opgesteld. We hebben daarvoor onderzoek verricht en gekeken naar maatregelen om de effecten van klimaatverandering zo goed mogelijk op te vangen. Het uitgangspunt daarbij is dat we onder alle omstandigheden ons bezit in stand willen houden en kwaliteit willen handhaven of zelfs verbeteren.
het gevolg zijn van menselijk handelen, met name verzuring, vermesting, versnippering en verdroging, versterken. Sommige soorten en onderdelen van ons bezit zijn hier gevoeliger voor dan andere. Bos- en natuurterreinen De strategie voor onze bos- en natuur terreinen omvat de volgende zaken. Ten eerste gaan we robuuste natuurgebieden creëren: voldoende groot en met mogelijk heden voor soorten om te migreren, zodat ze beter bestand zijn tegen ontwatering, gewasbestrijdingsmiddelen en meststoffen. Ook voorkomen we de komst van invasieve soorten, die soorten uit onze kerncollectie kunnen bedreigen. Verder optimaliseren we natuurlijke water- en bodemprocessen, die van levensbelang zijn voor specifieke biotopen en ecosystemen. Tot slot zoeken we samenwerking met andere partijen bij het treffen van maatregelen om het hydrologisch systeem in natuurgebieden op peil te houden. Deze strategie krijgt vorm en inhoud in de beheervisies en inrichtingsprojecten voor de specifieke terreinen.
Museale collectie De klimaatstrategie voor onze museale collectie richt zich op de beheersing van het binnenklimaat. We hebben interieurs en collecties in panden die destijds niet als museum waren bedoeld. Ons beleid is bovendien gericht op conservering van deze panden, zonder grote ingrepen. Temperatuur en vochtigheid spelen altijd al een rol, de klimaatverandering zal de effecten versterken. Een volledig beheersbaar binnenklimaat is niet haalbaar. We streven naar optimale situaties, waardoor we het aan ons toevertrouwde erfgoed duurzaam kunnen behouden. Welke aanvullende processen en maatregelen daarvoor eventueel nog nodig zijn, gaan we bekijken door middel van een proefproject op een van onze kastelen. Gebouwen De klimaatverandering beïnvloedt ook de onderhoudscyclus van onze gebouwen. Door aanpassing van de cyclus proberen we de gevolgen ervan zo veel mogelijk op te vangen.
Foto: Nico van Haastrecht
De strategie betreft onze bos- en natuur terreinen, onze museale collectie en gebouwen, en wordt uitgewerkt in het beheer, de klimaatbeheersing in de kastelen en het onderhoudsplan voor de gebouwen. Door monitoring van ons bezit proberen we tijdig op de klimaatverandering in te spelen, zodat de kwaliteit behouden blijft. Algemeen wordt aangenomen dat we ook in onze omgeving te maken krijgen met temperatuurstijging, meer neerslag en snellere verdamping. De klimaatverandering zal de milieueffecten die
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
Kwetsbare interieurs zoals de jachtkamer van kasteel Cannenburch
26
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Merkidentiteit en positionering
In 2016 is de nieuwe meerjarenvisie van GLK door de Raad van Toezicht vastgesteld. De drie pijlers waarop deze visie is gebaseerd zijn: kwaliteit, interactie en exploitatie. Daarbij staat de eerste pijler voorop. We willen ons bezit graag in een betere kwaliteit doorgeven aan de volgende generatie. Dit kunnen we niet alleen, we hebben hierbij partners nodig en moeten onze plannen goed afstemmen met de omgeving. Dit wordt ook van ons verwacht. Dit valt allemaal onder de tweede pijler interactie. Kwaliteitsverbetering kost geld. We verwerven en vergroten daartoe zelf onze inkomsten, beheersen de kosten met een verantwoorde exploitatie van ons bezit en ontvangen (in beperkte mate) ondersteuningsbijdragen. Om onze meerjarenvisie te kunnen realiseren is het nodig dat helder is waar we als GLK voor staan (het waarom), wat we doen en hoe we het doen. In onze statuten zijn de algemene doelen opgenomen. GLK heeft
een lange traditie: GL bestaat in 2019 90 jaar en GK in 2020 80 jaar. In die tijd is er politiek en maatschappelijk veel veranderd. GLK beweegt hierin mee om haar doelen te bereiken. De heersende opvattingen en omstandigheden veranderen snel en dat vraagt aanpassingsvermogen van GLK. Een heldere positionering helpt daarbij. Het werkt door in alles wat een organisatie doet, uitstraalt en wil zijn. Ook in de natuur- en cultuursector wordt hierover nagedacht. Net zoals dat voor commerciële bedrijven geldt, is GLK een merk waar je voor kunt kiezen. Onze merkbelofte is ‘Vol verhalen’ en onze merkidentiteit ‘Beheren om te inspireren’. Het afgelopen jaar hebben we dit voor GLK uitgewerkt. U zult de resultaten daarvan op vele verschillende manieren tegenkomen en ervaren. Wij hopen dat dit bijdraagt aan een duurzame binding van GLK met haar omgeving.
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Wat vindt GLK van wildplukken, roofvogel demonstraties, de komst van de wolf naar ons land, of de nieuwe vliegroutes van en naar airport Lelystad? Regelmatig krijgen wij dergelijke vragen, van donateurs, inwoners en ook van de pers. Sommige vragen kunnen we direct beantwoorden, maar soms moeten we even de tijd nemen om ons standpunt zorgvuldig te bepalen. Hiervoor bekijken we het onderwerp vanuit vele perspectieven, zoals onze maatschappelijke positie als beheerder van Gelders erfgoed. Een standpunt is meestal tijdgebonden en kan op een gegeven moment aangepast worden. Soms nemen we daarbij een heldere stelling in, zoals bij windenergie in kwetsbare landschappen, omdat er sprake is van een reële bedreiging van een van de waarden waarvoor GLK staat. Dergelijke standpunten zetten wij op onze website. Het gebeurt dan ook regelmatig dat we over een standpunt door de pers worden benaderd voor nadere uitleg. Hieraan geven we graag gehoor. In de nabije toekomst zullen ook onze beleidsnota’s en beheervisies voor onze terreinen op de website worden gezet. Zodat u weet waar we voor staan en wat we doen. www.glk.nl/standpunten
Foto: Rob van ‘t Zelfde
Foto: Ton Rothengatter
Standpunten GLK
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ondersteboven Een boomstronk, bevroren rijp, de zon die doorbreekt. Onze fotograaf zakte op landgoed Bruggelen door zijn knieën en was er meteen ondersteboven van. We nodigen u graag uit om deze winter eropuit te gaan en anders naar de natuur te kijken. Ook op de grond valt zoveel moois te ontdekken! Foto: Martijn Nugteren
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden Wandeling Tongerense Heide, Wisselse Veen December leent zich goed voor een door stapwandeling met de boswachter; de bladeren zijn verdwenen en het heide landschap is overzichtelijk. Ook in de winter heeft het landschap veel verborgen charmes! In het hoger geleden gebied van de Tongerense Heide wisselen bos, heide en vennetjes elkaar af. Afdalend naar het Wisselse Veen wordt het terrein vlakker en natter. De heide gaat over in grasland. En met wat geluk ziet u onderweg wild. U neemt zelf eten en drinken mee en draagt stevige wandelschoenen. Vooraf reserveren. > Zaterdag 16 december 10.00 uur (circa 6 uur) Deelname: € 5, donateurs gratis Startlocatie: GLK-parkeerplaats aan de Boerweg in Epe, 100 m voorbij kampeerboerderij Berghoeve aan de Veenweg 9 Informatie: Fokko Andringa 06 51 54 34 44 Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/tongeren Sylvesterwandeling landgoed Staverden Kort voor de jaarwisseling neemt onze boswachter u mee voor een flinke wandeling (15 km) door bossen en langs beken en
weiden, oude lanen, boerderijen en kasteel Staverden. Onderweg krijgt u misschien wild te zien. Op een mooie plek in de natuur geniet u van warme chocolademelk of koffie en heerlijke snert met roggebrood en spek. We proosten dan samen alvast op het aanstaande nieuwe jaar! Vooraf reserveren. > Vrijdag 29 december 10.00 uur (circa 5 uur) Deelname: € 13, donateurs € 8 Startlocatie: bezoekerscentrum Staverden, Staverdenseweg 298 in Staverden Per auto: weg Apeldoorn-Harderwijk, afslag Leuvenum/Staverden (Garderense weg); rechtsaf de Staverdenseweg op; voor kasteel Staverden rechtsaf naar het bezoekerscentrum. Informatie: Ronald van Veen 06 13 46 45 13 of Kees Bor (0341) 35 77 16 Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/staverden
> Woensdag 21 februari 10.00 uur (5-6 uur) Deelname: € 5 (contant op locatie), donateurs gratis Startlocatie: parkeerplaats aan de Vordensebosweg in Vorden Informatie: Ronald Mannessen 06 28 86 54 33 en Wim de Vries 06 17 32 03 63 www.glk.nl/vorden
Dagwandeling Vorden –Kieftskamp De landgoederen Vorden en Kieftskamp grenzen aan elkaar, maar zijn heel verschillend. Rondom kasteel Vorden neemt de boswachter u mee door oude bossen voor een wandeling (15 km). Op de Kieftskamp loopt u door kleinschalig landschap met oude boerderijen. De boswachter vertelt hoe de kasteelheren en de boeren omgingen met de natuur en met elkaar. In de winter is het stil rond Vorden en is de kans groot dat reeën zich laten zien. Reserveren is niet nodig.
Tongerense Heide
30
Lammetjesdag 2018
Foto: Arie de Knegt
Een frisse neus halen
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie overzicht’ naar donateurs@glk.nl
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Lammetjes kijken in Loenen! Op zondag 11 maart is het weer zover. Dan kunt u met uw (klein)kinderen komen genieten van de pasgeboren lammetjes in De Loenermark, een van de grootste schaaps kooien van Gelderland. Op Lammetjesdag zijn rond 250 schapen en een kleine 200 lammetjes van dichtbij te bewonderen. In verband met de grote publieke belang stelling en omdat het dierenwelzijn voorop staat, kunt u de schapen en lammetjes voortaan bekijken vanaf de voergang. Ook zijn er allerlei leuke activiteiten zoals schapen drijven, hutten bouwen en excursies met de boswachter. Standhouders bieden streek producten aan. Van harte welkom! > Zondag 11 maart 10.30-16.00 uur Entree: gratis Parkeren: € 5 contant of een online parkeerticket via www.glk.nl/evementen Per auto: A50 Arnhem-Zwolle, afslag Loenen (Gelderland). In Loenen meteen na restaurant de Loenermark rechtsaf (Droefakkers). De Droefakkers ca. 3 km afrijden. Medewerkers van GLK leiden u naar de parkeerplaats bij de schaapskooi. Openbaar vervoer: bus ArnhemApeldoorn, uitstappen halte CR De Loenermark en 3 km de Droefakkers aflopen. Informatie over buslijnen, aankomst- en vertrektijden, zie www.9292ov.nl of bel 0900-9292. www.glk.nl/loenermark
Evenementen in de winter Kasteel Cannenburch Kerstmarkt Vaassen Ook dit jaar kunt u weer genieten van de sprookjesachtige kerstmarkt op het voorplein van kasteel Cannenburch. Wandel langs ruim honderd kramen met mooie, lekkere en ambachtelijke producten die u alvast in kerststemming brengen. En dwaal ook gerust rond in het extra sfeervol ingerichte kasteel waar in de kelders hapjes en drankjes verkrijgbaar zijn. > Vrijdag 8 december 13.00-22.00 uur Zaterdag 9 december 11.00-22.00 uur Zondag 10 december 11.00-19.00 uur Entree Kerstmarkt: € 2, kinderen t/m 12 jaar gratis Combi Kerstmarkt en kasteelbezoek: € 5, kinderen t/m 12 jaar gratis Informatie: www.kerstmarktvaassen.nl www.glk.nl/cannenburch Huis Zypendaal Muzikale kerst op Zypendaal Beleef op bijzondere wijze de kerstsfeer op huis Zypendaal. U ontmoet medewerkers van GLK die u op muzikale wijze de fraai versierde kamers laten zien. Naast kerstvertellingen op muziek zingen enkele medewerkers hun mooiste lied en zijn prachtige klanken van de harp te horen. Kerst op Zyp, dat klinkt als een klok! Vooraf reserveren. > Weekends van 9, 10 en 16, 17 december Start rondgangen 13.00-16.00 uur (elk uur) Entree: € 8,50, donateurs en Museumkaarthouders € 6,50 Informatie: (026) 364 46 45 of zypendaal@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/zypendaal
Middeleeuws schilderen op kasteel Ammersoyen
Kasteel Ammersoyen Middeleeuws schildersatelier In de kerstvakantie laten kunstenaars van het Kennemer Kunstgilde zien hoe er in de middeleeuwen geschilderd werd en hoe men verf maakte. Ze richten een compleet middeleeuws atelier in, beschilderen familiewapens en geven uitleg. Aan bod komen onder andere gotiek, miniaturen en Vlaamse Primitieven. Interessant voor jong en oud! > 3, 4 en 5 januari 11.00-17.00 uur Entree: € 9,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5,25, Museumkaarthouders en donateurs gratis Informatie: (073) 594 95 82 of ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen
Huis Zypendaal Historische kerstrondleidingen Geniet van een historische kerstrondleiding door de mooie museaal ingerichte vertrekken van huis Zypendaal en luister naar een warm verhaal van verteller Richard van het Vorstelijk Theater. Vooraf reserveren > 12 t/m 14 en 19 t/m 21 december Start rondgangen 14.00 en 15.00 uur Entree: € 7,50, donateurs en Museumkaarthouders € 6,50 Informatie: (026) 364 46 45 of zypendaal@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/zypendaal
Foto: Rob Schouten
Kerst op huis Zypendaal
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kasteel Doorwerth Terug in de tijd Ridder Hendrik van Doorenweerd neemt u mee naar de dertiende eeuw, de beginperiode van het kasteel. Doorwerth was nog niet de mooie buitenplaats van nu, maar een dikke woontoren die tegen de vijand verdedigd moest worden. Hendriks rondleiding en verhalen zijn geschikt voor bezoekers vanaf 4 jaar. Vooraf reserveren. > 13 en 27 februari 14.00-15.00 uur Deelname: € 14,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 8,25, donateurs en Museumkaarthouders € 3 Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/doorwerth
31
Pronkstuk
Met zijn glanzende goud en fonkelende kristal steekt de enorme kroonluchter af tegen het witte stuc van de zaal in kasteel Biljoen. Het grootse lichtornament werd meer dan 150 jaar geleden voor Biljoen gemaakt. Na zorgvuldige behandeling door een gespecialiseerde metaal restaurator schittert hij weer als vanouds. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Rob Schouten
Sprookjesachtig licht De 66 kaarsen in de kaarsenhouders zijn bij die behandeling ongemoeid gelaten. Waarom? Omdat het de originele kaarsen zijn die brandden bij het huwelijk in 1959 van het laatste echtpaar Lüps dat het kasteel bewoonde. Het was niet zomaar een trouwpartij. Bij het feest ter gelegenheid van het voorgenomen huwelijk was volgens de krant de ‘bloem van de Nederlandse adel en van de advocatuur’ aanwezig. Verschillende gasten en eregasten worden met naam en toenaam in het bericht genoemd. Ook valt te lezen dat het voor het 32
Mooi Gelderland – Winter 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
aanstaande echtpaar nog een grote verrassing was waar de huwelijksreis heen zou gaan. Het licht van de kroonluchter heeft vast een onuitwisbare indruk gemaakt op de gasten en op het bruidspaar. Sprookjesachtig licht moet het zijn geweest. De kaarsstompjes die sindsdien nooit meer hebben gebrand, houden de herinnering levend aan die bijzondere dag. En schitteren doet de kroonluchter ook nu weer. Zelfs zonder dat zijn kaarsjes branden, brengt hij licht in deze donkere dagen.