Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Winter
2019 Jaargang 16 nummer 4
Over hamsteren gesproken... Biologisch boeren op landgoed Kieftskamp Eetcultuur, vroeger op de kastelen
Winterkost
Nummer 4
Verbinding
Foto: Rob Schouten
De klimaat- en stikstofproblematiek brengt in het landelijk gebied grote uitdagingen met zich mee, vooral ten aanzien van energie, biodiversiteit en landbouw. Gemakkelijke oplossingen zijn er niet, maar complexiteit mag nooit een reden zijn om niets te doen. Sterker nog, er moet iets gebeuren! Vorig jaar heeft het provinciebestuur al een ambitieuze Gelderse Omgevingsvisie gepresenteerd. Als GLK willen we in deze belangrijke vraagstukken meer zijn dan alleen een betrouwbare partner: we willen een actieve bijdrage leveren. Het aangaan van verbindin gen met de omgeving vinden we daarbij essentieel. De eerste aanzetten zijn inmiddels gedaan. GLK benut uitsluitend nog groene energie, we gebruiken zelf geen chemische bestrijdingsmiddelen, bouwen duurzaam en kiezen geleidelijk voor elektrische bedrijfsauto’s. Het is altijd vruchtbaarder om zelf het goede voorbeeld te geven, dan alleen maar naar anderen te wijzen. Op die manier kijken we ook naar verduurzaming van de landbouw. Tijdens een bijeenkomst met Gelderse bestuurders en maatschappelijke organisaties op kasteel Rosendael stelde Jan Willem Erisman, directeur van het Louis Bolkinstituut, dat niet de boer schuldig is aan de stikstofcrisis, maar het systeem dat wij als samenleving in stand houden. De plannen van minister Schouten voor circulaire landbouw zijn een eerste stap om dit te doorbreken. We helpen daar graag aan mee en voeren inmiddels gesprekken met pachters van onze landbouwgronden. In het licht van deze uitdagingen besloot de redactie van Mooi Gelderland eens te kijken naar de korte voedselketens zoals die er vroeger op onze landgoederen en kastelen waren. Daarnaast ook een verhaal over de broers Ruessink. Op ons landgoed Kieftskamp maakten zij de transitie naar een biologische veehouderij. Voedsel van dichtbij wordt weer populair. Doet u ook mee? Namens GLK wens ik u alvast fijne feestdagen en een gezond 2020!
10
Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen, Leo Cleiren. Hoofdredacteur: Ine Haanappel. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Veluwse heideschapen en geit op de Westerheide bij Arnhem, Floor ten Brink. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
Henk en Dirk Ruessink hebben een biologische veehouderij op de Kieftskamp. Met veel plezier! Volg ons op Facebook
Download de app Landschap en kastelen
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
GelderschLandschapKasteelen
Volg ons op Instagram gelderschlandschapkasteelen
Winter 2019 4
Mooi & nieuw
6
Over hamsteren gesproken
8
#GLK
9
Vroeger & nu Van eergetouw naar ploeg
10 Biologisch boeren
6
Welke dieren overwinteren hier, en wat eten zij?
13
Locatie GLK Winterse wandelingen met snert
14 Project onder de loep Herinrichting tuin Hulsbergen 16
Mooi meegenomen
17
Groot & klein Samen een insectenhotel knutselen
18 Smakelijk eten in de winter! 20 Bijzondere donateur Jan Drijfhout 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak Spelen met licht 24 Mooi portret Pieter Derks
18
Pekelen, inleggen, drogen: eetcultuur, vroeger op kastelen
26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg onze boswachters en kastelen www.glk.nl/ socialmedia
24
32 Pronkstuk Malen onder dwang
Pieter Derks ‘Kasteel Hernen is indrukwekkend’
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
Foto: Floor ten Brink:
Lammetjesdag in Loenen Op de Loenermark bij Loenen ver wachten we vanaf eind januari weer een drukke lammertijd. U kunt de kleintjes komen bewonderen op zondag 15 maart tijdens de populaire jaarlijkse Lammetjes dag van GLK. Behalve lammetjes kijken zijn er ook allerlei leuke activiteiten zoals demonstraties schapen drijven en excursies met de boswachter. Ook zijn er allemaal standjes met streekproducten, lekkernijen en schapenproducten zoals wol en kaas. Komt u kijken? > Zondag 15 maart 10.30-16.00 uur Entree: gratis www.glk.nl/loenermark
SuperSpeurders op zoek naar Willie
Het thema dit jaar was: Waar is Willie? Een verwijzing naar Willie van Pallandt, die meer dan honderd jaar geleden op kasteel Rosendael woonde. Op de SuperSpeurders dag verstopte hij zich in het park. Door allerlei leuke opdrachten uit te voeren (boogschieten als een ridder, waterbeestjes vangen, knutselen met stenen uit de ijstijd, reuzentwister) konden de kinderen erachter komen waar hij zich verschuild had. Wie alle letters op zijn of haar stempelkaart had verzameld, zag de oplossing: souterrain. Daar, in de kelder van het kasteel, was een expositie te zien over Willie en zijn familie. Bij inlevering van hun stempelkaart kregen
4
alle SuperSpeurders tot slot een speciaal SuperSpeurdersmagneetje. Heeft u ook (klein)kinderen tot 12 jaar? En wilt u hen ook aanmelden als Super Speurder van GLK? Ga dan naar www.glk.nl/superspeurder. Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt onder meer het boekje 50x speuren en spelen en krijgt een uitnodiging voor de jaarlijkse SuperSpeurdersdag.
Gids Verwolde – huis en tuin
Foto: Floor ten Brink:
Meer dan vierhonderd kinderen, ouders en grootouders bezochten op zondag 13 oktober de SuperSpeurdersdag van GLK op kasteel Rosendael. Een groot succes, ook dankzij het mooie weer en de inzet van veel vrijwilligers van onder meer de plaatselijke scoutinggroep.
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
De geschiedenis, de vroegere bewoners, de verschillende vertrekken en de indrukwekkende tuin van huis Verwolde (Laren) komen uitgebreid aan bod in de herdruk van de gids Verwolde - huis en tuin. Geïllustreerd met historische afbeeldingen, actuele foto’s en plattegronden. Een aanwinst als voorbereiding op een bezoek, of leuk als aandenken. De gids Verwolde – huis en tuin kunt u bestellen via de webwinkel van GLK: www.glk.nl/webwinkel en kost € 8 inclusief verzendkosten (binnen Nederland).
Sporen van Tachtigjarige Oorlog
De Lochemse Berg is een van onze mooiste natuurgebieden in de Achter hoek. Zoals te zien op deze hoogtekaart is op een van de hoogste punten ook een restant bewaard gebleven uit de Tachtig jarige Oorlog, namelijk een schans (verdedigingslinie). Lochem is een aantal keren belegerd geweest. Onlangs werd dit nog eens bevestigd door vrijwilligers van de Archeologische Werkgemeenschap Nederland. Tijdens het inmeten van de Lochemse schans (45 meter in doorsnee, 1 meter hoog) stuitten zij op enkele kogels uit die tijd. Hun vondst heeft ons nieuws gierig gemaakt; we zullen hier meer cultuurhistorisch onderzoek verrichten. De ontdekking was ook nuttig toen we boswerkzaamheden rondom de schans moesten verrichten: we wisten waar we voorzichtig moesten zijn. Erg waardevol, zulke deskundige vrijwilligers! www.glk.nl/lochemseberg
Hemelbed kasteel Cannenburch onder handen Rijk gestoffeerde hemelbedden uit het begin van de achttiende eeuw zijn zeer zeldzaam. Gelukkig is in ons kasteel Cannenburch zo’n bed te vinden, een van de weinige die bewaard zijn gebleven. Het hemelbed en de daarvoor bestemde alkoof vormen samen een uitzonderlijk geheel. Lambrequins (textielstroken), kroonlijsten en hemel zijn allemaal voorzien van een overdadige decoratie van bandwerk in een symmetrisch patroon van krullen. Dat maakte het bed destijds tot een kostbaar bezit, waarmee de eigenaren toonden hoe welgesteld ze waren. Om het kwetsbare bed voor verder verval te behoeden, worden de onderdelen momen
teel geconserveerd en waar nodig gerestaureerd. In april 2019 werd het bed ontmanteld voor de restauratie van houtwerk en textiel. De houten delen gingen naar restaurateur Maurice Steemers in Barchem. Textielrestauratoren Josien Verdegaal en Saskia Rijsdijk werkten in hun ateliers aan de lambrequins en vrijwilligers namen onder professionele begeleiding de gordijnen onder handen. Deze eerste fase is inmiddels bijna afgerond, in 2020 volgt de tweede fase. De onderdelen die al behan deld zijn, kunnen vanaf april (wanneer het kasteel weer geopend is voor publiek) worden bewonderd. Intussen kunt alvast een korte film met uitleg over de restauratie bekijken: www.glk.nl/projecten
Collectie bekijken in de winter? Thuis blijven en toch een kasteel bezoeken? De collectie van GLK is 24 uur per dag digitaal te bezichtigen. Behalve de voorwerpen die permanent te zien zijn in de zeven opengestelde kastelen, gaat het ook om objecten in de kastelen, landhuizen en depots die niet te bezoeken zijn. Inmiddels zijn ruim 3.500 objecten opgenomen in de digitale catalogus. Zodoende kunt u zelfs in de winter, wanneer ook de zeven kastelen grotendeels gesloten zijn, genieten van de objecten en hun achterliggende verhalen. De digitale collectie is te bekijken via www.collectiegelderland.nl
Haardscherm met borduurwerk, kasteel Cannenburch
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
5
Over
hamsteren gesproken
Tijdens een vlucht draagt een gaai soms wel acht eikels
6
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
De winter is een tijd dat het voedsel niet voor het oprapen ligt. Daarom zorgden onze voorouders ervoor dat hun kelders aan het begin van de winter goed gevuld waren. Sommige diersoorten doen hetzelfde. Je kunt maar beter goed
Bever bereidt zich voor op de winter
Vreemde plaatsen Naast de hamster leggen nog tal van andere dieren eten klaar voor de wintermaanden. Bijvoorbeeld de veldmuis, ook al zo’n beestje dat uitgebreide gangenstelsels onder de grond maakt – meestal in graslanden. De vrouwtjes doen het werk. Net als bij de hamsters vervoeren ze het voedsel in hun wangzakken. Bosmuizen zijn ook al van die verzamelaars, maar zij maken kleine
Foto: Edwin Giesbers
Onze grootgrutter heeft een paar weken per jaar hamsterweken. Met grote advertenties spoort hij zijn klanten aan om zo veel mogelijk in huis te halen. Vaak betreft het spullen waarvan je helemaal geen grote hoeveelheden nodig hebt. In de dierenwereld ligt dat anders. Daar is hamsteren bittere noodzaak, want er is elke winter sprake van schaarste. Hamsteraar bij uitstek is, uiteraard, de hamster. Ook wel veldhamster of Europese hamster genoemd. Hij komt in ons land alleen voor in Zuid-Limburg en daar noemen ze hem korenwolf, wat een verbastering is van
Foto: Michiel Schaap
voorbereid zijn. Tekst: Frans Bosscher
korenwoof. Een woof is iemand die bijzonder inhalig is. En dat is de veldhamster. In zijn gangenstelsel onder een graanakker legt hij voedselvoorraden aan van zo’n 15 kilo, met uitschieters naar 65 kilo. Voor een beestje dat 300 tot 400 gram weegt, is dat wel erg veel. Je mag hem dus best inhalig noemen. Zeker als je bedenkt dat hij vrijwel de hele winter slaapt.
putjes (met een doorsnee van ongeveer drie centimeter), die verbonden zijn met hun gangenstelsels. Die putjes stoppen ze vol met zaden, noten, graan- en maïskorrels. Soms worden voorraden op wel heel vreemde plaatsen gevonden. Vorig jaar vond een monteur uit Eibergen meer dan een kilo zaden in de luchtfilter van een auto. Dat een muis die voorraad heeft aangelegd, ligt wel voor de hand. Maar welke het geweest is? Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Nieuw bos De eekhoorn kennen we als verzamelaar van eikels. Hij heeft er zelfs zijn naam aan te danken. ‘s Winters graaft hij de eikels op, maar ook tamme kastanjes, beuken- en hazelnoten en zaden van dennen en sparren, die hij in de grond heeft gestopt. Maar niet alleen in de grond. Eekhoorns bewaren ze ook in boomholtes of in de oksel van een stam. Dat eten vinden ze terug met hun neus; ze hebben een heel goed reukvermogen. Ook voor eekhoorns geldt dat ze lang niet alles opeten wat ze verzamelen. Ze dragen daardoor in belangrijke mate bij aan de verspreiding van boomzaden en aan de verjonging van bos. En maar krassen Onder de vogels is de gaai waarschijnlijk de grootste hamsteraar. Zijn voorliefde voor eikels inspireerde Linnaeus om hem Garrulus glandarius te noemen, wat zoiets betekent als eikelzoeker die altijd maar krast. Met dat zoeken van eikels zijn gaaien heel druk. Per vlucht hebben ze er soms wel acht bij zich. Al die eikels – het gaat in totaal om duizenden – stoppen ze verspreid over een groot gebied in de grond. Dan kun je nog zo’n goed geheugen hebben, het is natuurlijk geen doen om al die verstopplekken te onthouden. De eikels die niet teruggevonden worden, krijgen dan de kans om te ontkiemen en als het meezit uit te groeien tot mooie eiken. De bosmuis bewaart voedsel in putjes
Foto: Silvan Puijman
Foto: Edwin Giesbers
‘s Winters graaft de eekhoorn eikels en andere noten en zaden op die hij in de grond heeft gestopt
Twijgen en schors Grotere knagers zoals bevers bereiden zich eveneens goed voor op de winter. In de herfstmaanden zijn ze druk in de weer om twijgen en schors te verzamelen. Die bewaren ze onder water in de omgeving van hun burcht, zodat ze zacht blijven. De takken zijn netjes op maat, ongeveer een meter lang. In de winter gaan de dieren wel op zoek naar voedsel en eten dan vooral boombast en wortelstokken, bijvoorbeeld van waterlelies. Maar als ze daar niet genoeg van kunnen vinden, spreken ze de wintervoorraad aan.
7
#GLK
Social media wall
Geldersch Landschap & Kasteelen
@Henk_Bulten Zo blij en dankbaar dat ik elke ochtend kan genieten van de natuur in de Kruisbergse bossen van @glk @gemeenteDchem.
GOEDE BUREN - Heerlijk toch, als je zulke goede en blije buren hebt. Annelies Bensink-Sijlmans Geweldig, zo’n mooi plekje. Rein C de Jong Inderdaad… Je hoeft nooit weg, alles komt naar je toe. Carole Ratering Wat zal dat genieten zijn.
josbouma #kasteelrosendael #rozendaal #velp #arnhem #geldersestreken #gelderschlandschap #glk #gelderslandschapenkastelen #superspeurdersdag #gelderland #forest #autumn #herfst #herfstkleuren
Geldersch Landschap & Kasteelen noortmangerben #wekeromsezand #glk #gelderslandschapenkastelen #gelderslandschap #mooigelderland #veluwe #landscape #landschap #landschapsfoto #landschapsfotografie #hiking #wandelen #landscapephotography #zoomnl #kameraexpress #clouds #trees #zonnestralen #sunbeams #gelderschlandschapkasteelen
in Geldersch Landschap & Kasteelen Op oude landgoederen kom je nog weleens houten dakpannen tegen. Onze timmerman Jan Mensink heeft het oude ambacht houten dakpannen maken geleerd. Hij zorgt voor vervanging van kapotte pannen en brengt het vakwerk over. Benieuwd naar dit verhaal? Je ziet het in de zevende aflevering uit de serie De schatkist van Gelderland. www.glk.nl/schatkist
8
DE WONDERE WERELD VAN PADDENSTOELEN – Natuurlijk kun je genieten van de verschillende vormen en kleuren tijdens een herfstwandeling. Maar over paddenstoelen valt ook veel te vertellen: verschillende soorten, de functie die ze hebben, geneeskrachtige werking, welke eetbaar zijn en welke giftig en de magie eromheen. Tijdens onze excursies zoeken we veel soorten op. Ga ook eens mee! Gerrie Steeg Van Kleurrijk en schitterende foto’s!!!!
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
@LadyLien1 Soms hoef je de auto niet eens uit om de mooiste dingen te zien hier op de #NoordVeluwe. Fijne dag! #GLK #hinde #schemer #bronst
Foto: VejleMuseerne, Denemarken
Vroeger & nu
Prehistorie
Van eergetouw naar ploeg Tekst: Thijs Menting
In de prehistorie gebruikten boeren een eergetouw om hun gronden bewerkbaar te maken. De constructie was erg eenvoudig: een haak aan een gestel, dat in eerste instantie door mensen en later door ossen werd voortgetrokken. De haak scheurde de bovenste laag van de bodem open, zodat er een geul ontstond waarin gezaaid kon worden. Op enige moment werd de haak versterkt met een metalen schoen, waardoor hij langer meeging. Vanwege de beperkte kracht van het eer getouw kwam deze vorm van akker bewerking alleen voor op de relatief schrale zandgronden. Bijvoorbeeld op de Celtic fields die veel voorkwamen in de ijzertijd. Deze fields bestaan uit vierkante, door wallen omgeven veldjes van ongeveer veertig meter die afwisselend werden bewerkt om uit putting te voorkomen. In het GLK-natuur gebied Wekeromse Zand is een aantal van deze veldjes bewaard gebleven. Keerblad Rond het begin van onze jaartelling raakte de ploeg in gebruik: een werktuig met bladen die de grond echt keren in plaats van alleen openscheuren. Hiermee werd het mogelijk
2019
Met de komst van de ploeg konden boeren de zwaardere en rijkere kleigronden gaan bewerken
om ook zwaardere en rijkere kleigronden te bewerken en luchtiger te maken. Omkering van de aarde bracht onkruiden, wortels, mest en resten van een vorige oogst naar boven. Op deze verrijkte grond werden de oogsten beter en kon de boer ook nieuwe gewassen telen. Veluwse boeren trokken van de hogere zandgronden naar lager gelegen gebieden met rivierklei en stichtten daar dorpen.
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ploegloos Tegenwoordig is het ploegloos boeren weer in opkomst, vooral in erosiegevoelige gebieden. De bodem blijft intact, houdt de organische stoffen beter vast en is minder gevoelig voor erosie door wind en water. Het scheelt de boer bovendien zwaar werk. Misschien was het prehistorische eergetouw toch niet zo’n gek idee.
9
Biologisch geeft goed gevoel 10
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Wie op landgoed Kieftskamp bij Vorden langs boerderij Nijenhuis wandelt of fietst, ziet sinds kort weer het traditionele plaatje: een karakteristieke hoeve uit de negentiende eeuw, een waakse herdershond op het erf én grazende koeien op de groene weide. Jerseykoeien om precies te zijn, een soort die bij uitstek geschikt is voor duurzame vormen van landbouw. GLKhoevepachters Henk en Dirk Ruessink maakten de overstap van ‘gewoon’ naar biologisch boeren. En ze hebben er plezier in. Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Dies Goorman
boeren Dirk en Henk Ruessink gooiden in 2017 het roer om
Een paar koeien stiefelen nieuwsgierig richting de afrastering. “De eerste dag dat de Jerseys in de wei stonden, kwamen er nogal wat mensen het erf op om een selfie met de koeien te maken”, herinnert Henk Ruessink zich. Niet zo vreemd, want het zijn fotogenieke dieren. De Jersey is een kleine koe met een mooie bruine vacht en grote, donkerbruine ogen. Het is ook een efficiënte koe, die met weinig voer rijke melk geeft. Dat maakt haar zo geschikt voor de biologische landbouw.
Overstap naar biologisch “Toen onze vader in 2017 overleed, waren Dirk en ik het er al snel over eens dat we zijn bedrijf wilden voortzetten”, vertelt Henk. “Maar we wilden allebei ook graag het roer omgooien en de overstap naar biologisch maken. Dat past meer bij de omgeving en geeft ons allebei een goed gevoel. Ook sluit het mooi aan bij de wens van GLK om meer te weiden in de omgeving van de boerderij. Deze locatie is zeer geschikt voor een biologische Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
veehouderij, want het terrein beschikte al over een melkstal en over een weide.” Vijftig drachtige Jerseykoeien In Denemarken kochten Henk en Dirk vijftig drachtige biologische Jerseykoeien. “Deze koeien hebben minder voer nodig dan andere koeien. Daardoor kunnen ze ook weiden op grond die niet of minimaal bemest wordt en relatief voedselarm is.” Inmiddels bestaat de veestapel van de Ruessinks uit honderd stuks, waarvan het merendeel melkvee is en de rest jongvee, dat nog niet gemolken hoeft te worden. Australische vlakte Het jongvee weiden de Ruessinks op de schrale gronden van natuurterreinen van GLK en Staatsbosbeheer, waaronder landgoed Hagen, een terrein van GLK bij Doetinchem. “Als ik daar ben om het vee te controleren,” vertelt Henk, “heb ik altijd een vakantiegevoel. Heerlijk in de vrije natuur, de dieren in het 11
Biologische melk In 2018 daalde de melkproductie van Nederland met zo’n 3 procent. De melkveestapel kromp dat jaar met zo’n 4 procent. Zodoende kwam de gangbare melkproductie net onder de 14 miljard kilogram uit, een daling van ongeveer 3 procent ten opzichte van 2017. De biologische melkveehouderij laat echter wel groeiende cijfers zien. In Europa lopen inmiddels ruim 900.000 biologische melkkoeien rond. Duitsland en Frankrijk tellen de meeste biologische melkkoeien met een veestapel van respectievelijk 203.958 en 128.386 stuks. In Nederland is het aandeel biologisch bescheidener. In 2017 telde ons land 31.883 biologische melkkoeien. Ze produceerden 223.181 ton melk; dat is 1,6 procent van de totale Nederlandse melkproductie. Bron: FoodLog
wild, prachtige wolkenluchten erboven – soms heb ik zomaar even het idee dat ik op een Australische vlakte sta. Prachtig toch?” Eisen aan bedrijfsvoering “Het melkvee houden we hier op de boerderij”, vult Dirk aan. “De koeien staan buiten zolang het weer het toelaat, meestal tot begin oktober. Biologisch boeren vereist dat de dieren minimaal 180 dagen per jaar weiden. Ook moeten ze altijd naar buiten kunnen.” Er zijn meer voorwaarden waaraan het biologische boerenbedrijf moet voldoen. “Bij het bewerken van de weidegrond mogen we geen bestrijdingsmiddelen gebruiken en geen kunstmest, alleen biologische mest.” Regelmatige controles En er gelden nog andere eisen. De dieren mogen niet preventief antibiotica toegediend krijgen, alleen curatief. Ook zijn de wacht tijden na een medicijnbehandeling bij een
GLK wil samen met haar pachters naar duurzame vormen van landbouw
biologische melkveehouderij langer dan bij een gangbaar bedrijf; dat betekent dat de melk pas later de tank in mag. Tot slot is alleen biologisch voer toegestaan als aanvulling op het weidevoer. De Stichting Skal Biocontrole, de organisatie die toezicht houdt op de biologische productie in Nederland, komt regelmatig controleren. Plannen voor toekomst Per jaar leveren de koeien op boerderij Nijenhuis ruim vijfduizend kilogram melk. Dit is kwalitatief betere melk vanwege de hogere gehaltes caroteen, caseïne (een eiwitsoort) en kalk. “De economische opbrengst is ongeveer gelijk gebleven,” aldus Henk, “want de extra inkomsten geef je uit voor biologisch voer dat duurder is.” In de toekomst willen de Vordense boeren graag doorgroeien naar een nog iets grotere veestapel. Ook denken ze na over mogelijkheden om de melk op het erf of in de regio te vermarkten, bijvoorbeeld door middel van een melktap. Ook die zou mooi in het karakteristieke agrarische plaatje passen.
De Jerseykoeien leveren minder melk, van betere kwaliteit
12
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Verduurzaming bij GLK De overstap van de hoevepachters Ruessink naar een biologische veehouderij past goed in de ambitie van GLK om te verduurzamen. “Wij hebben als GLK de taak om een bijdrage aan verduurzaming te leveren”, stelt Theo Meeuwissen, hoofd Landschap en Kastelen. “Dat geldt ook voor onze landbouwgronden, zo’n 2.500 hectare in totaal. De verduurzaming willen we niet van bovenaf opleggen, maar samen met onze pachters verwezenlijken.” Daarom heeft GLK twee jaar geleden geïnventariseerd op welke manieren de landbouw duurzamer zou kunnen. Binnenkort start een proefproject op landgoed Staverden. In dit gebied zijn vooral melkveehouderijen gevestigd. Deze familiebedrijven liggen in hetzelfde landschap en grenzen veelal aan elkaar. “We willen op Staverden onze natuur- en landschapsdoelen realiseren, zoals meer natuurontwikkeling in het beekdal en het behoud van de bijzondere cultuurhistorische waarden van het landgoed. Maar tegelijkertijd willen we ook dat de melkveehouders hier een economisch gezond bedrijf kunnen blijven runnen. GLK gaat nadrukkelijk niet op de stoel van de ondernemers zitten, maar wil samen met de pachters de verschillende mogelijkheden van duurzame landbouw verkennen. De omvorming van een gangbaar naar een biologisch bedrijf of naar een andere vorm van een natuurinclusief landbouwbedrijf is een van de opties, maar ook het gebruik van duurzame energie is er een. Ook nemen we bijvoorbeeld de waterhuishouding onder de loep om te zien hoe we die kunnen optimaliseren voor zowel de landbouw als de natuur. Dit alles vraagt om een gebiedsgerichte en brede aanpak, nauwkeurig afgestemd op de individuele bedrijven. Alleen op die manier kunnen we langzaamaan stappen gaan zetten.”
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantie woningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis Boslust op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Winterse wandelingen met lekkere snert!
Waardenburg en Neerijnen Kort voor de jaarwisseling nog even lekker wandelen in de uiterwaarden van de Waal. Is er hoog water? Dan lopen we een route door het mooie parkbos. Geschikt voor kinderen. > Zaterdag 28 december 14.00 uur (2,5 uur) Deelname: € 10, kinderen t/m 12 jaar € 7,50; donateurs € 5 Start: parkeerterrein Stroomhuis Neerijnen, Van Pallandtweg 1, Neerijnen
Wekeromse Zand Stevige winterwandeling over het stuivende zand, met kans om moeflons tegen te komen. Geniet van de wilde schoonheid van dit gebied. Geschikt vanaf 10 jaar. > Zaterdag 25 januari 14.00 uur (2,5 uur) Deelname: € 10, kinderen 10 t/m 12 jaar € 5; donateurs € 5 Start: parkeerplaats Wekeromse Zand, Immenweg bij Wekerom Woold-Winterswijk Stevige tocht door het winterse Woold over onverharde wegen en paden, langs oude landgoederen in de grensstreek en een voormalige spoorlijn. Geschikt vanaf 12 jaar. > Zaterdag 11 januari 10.00 uur (5-6 uur) Deelname: € 5; donateurs gratis Snert en glühwein: € 8,50 Start: Herberg Harmienehoeve, Kulverweg 2-4, Winterswijk - Woold Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
>
Landgoed Staverden Het landgoed is 737 hectare, groot genoeg voor een Sylvesterwandeling van vijftien kilometer. U ziet boerderijen en geniet van het landschap en de mooie beek. > Zaterdag 28 december 10.00 uur (5 uur) Deelname: € 12,50; donateurs € 7,50 Start: parkeerplaats aan de Uddelermeerweg in Staverden
Kasteel Waardenburg
Foto: Ton Rothengatter
Snertwandeling Veluwse heide Stevige wandeling van vijf uur over de heide, door bossen en langs vennetjes. In geval van sneeuw zijn hoge waterdichte schoenen noodzakelijk. Geschikt vanaf 12 jaar. > Zaterdag 21 december 10 uur (5 uur) Deelname: € 10; donateurs € 5 Start: parkeerplaats Erf van Daendels aan de Nieuwe Zuidweg nabij Heerde
Foto: Corina van den Berg
Wat is er fijner dan een winterse wandeltocht met ergens onderweg een kop dampende snert? GLK organiseert in december en januari vijf wandeltochten, op enkele van de mooiste locaties van Gelderland. Trek uw wandelschoenen of -laarzen aan en geniet! Voor alle wandelingen is reserveren noodzakelijk via: www.glk.nl/activiteiten
Reserveer uw snertwandeling via www.glk.nl/activiteiten
13
Project onder de loep
Herinrichting tuin heeft ensemble versterkt De historische tuin van villa Hulsbergen bood jarenlang een weinig harmonieuze aanblik. Niet vreemd, want er loopt een grillige eigendomsgrens dwars doorheen. Zodoende lag de privétuin van de particulier bewoonde villa lange tijd als een geïsoleerd element in de grotere tuinaanleg van GLK. In 2012 maakte GLK samen met de bewoners het plan om de tuin opnieuw in te richten. Betrokkenen van toen en nu nemen – ieder vanuit zijn eigen perspectief – zo’n zeven jaar later het project onder de loep. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Ronald Oost
Lelietje-van-dalen
14
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ciska van der Genugten, specialist cultuurhistorie GLK: “Klooster Hulsbergen is een terrein bij Wapenveld, aan de noordkant van de Veluwe. De naam is ontleend aan een voormalig klooster van Broeders van het Gemene Leven, dat in de omgeving heeft gestaan. Overigens lijkt het erop dat het klooster ver buiten de eigendomsgrenzen van GLK gelegen heeft, maar daar wordt nog nader onderzoek naar gedaan. In 2006 heb ik al historisch onderzoek verricht en schetsen getekend. Terugkijkend vind ik het mooi om te zien dat het ons is gelukt om de eenheid van huis en goed, het ensemble, te herstellen, zodat wandelaars niet merken dat de tuin verschillende eigenaren heeft.”
Gerrit Pleijter, projectleider GLK: “Het gemeenschappelijke doel was om de beide stukken tuin beter op elkaar te laten aansluiten. Daartoe hebben we bramen verwijderd en het bos gedund, zodat planten als salomonszegel en lelietjes-van-dalen meer ruimte kregen. Ook hebben we de zichtlijnen naar het huis hersteld en een wandelpad aangelegd dat van het Kloosterbos naar de Kanaaldijk loopt. Bestaande taxus en rododendron hebben we gehandhaafd, en sering, tulpenboom en herfstpaardenkastanje aangeplant. Ik ben er trots op dat het met alle partijen is gelukt om de tuin er weer als één geheel uit te laten zien. Daarmee hebben we huis en tuin centraal gesteld, en niet het eigenaarschap. Zodoende heeft de tuin weer de allure gekregen die hij verdient.” Peter Verhoeff, landschapsarchitect Stichting In Arcadië: “In 2012 heb ik het ontwerp voor de tuin gemaakt. Eind negentiende eeuw is de tuin aangelegd in de landschapsstijl. Die kenmerkt zich door vloeiende vormen, bijzondere solitaire bomen, groepen heesters en open zichtlijnen naar het huis. Hiervan was in de tuin nog wat terug te vinden, bijvoorbeeld een oud laantje, slingerende paden en grote loofbomen, waaronder een monumentale eik. Bovendien was er nog een historische foto beschikbaar. Alles bij elkaar gaf me dat een goed beeld van hoe de tuin eruit gezien heeft. En vanuit mijn ervaring met andere tuinen en parken kon ik de ontbrekende stukken intekenen. Het resultaat is een wandeltuin met slingerende paden, fraaie bomen en passende beplanting.”
‘Rond de eigendomsgrens groeien beurtelings plantensoorten waaronder bosanemoon’
Tuinontwerp met slingerende paden Stichting In Arcadië
Renske Thomas, eigenaar villa Hulsbergen: “We hebben heel plezierig samengewerkt met GLK. Hun wensen en de onze zijn na goed overleg uitgemond in een tuinontwerp waarin een natuurlijke overgang is ontstaan van onze privétuin naar het GLK-deel en andersom. Ook is de honderd jaar oude beukenlaan door fors te snoeien weer zichtbaar geworden. In ons tuindeel hebben we een stinsentuin aangelegd, onder andere door vermeerdering van salomonszegel, lelietje-van-dalen en vogelmelk die al in het GLK-deel stonden. Nu bloeien rondom de eigendomsgrens beurtelings kerstroos, sneeuwklokjes, boerenkrokus, bosanemoon, helmbloem, kievitsbloem, zomerklokjes, bos- en Spaanse hyacinten. Vanaf het vroege voorjaar kleurt de tuin van wit naar blauw naar roze en weer naar wit en naar blauw. Prachtig om te zien!” Remco Oosterkamp, senior-beheerder GLK: “De meeste planten en bomen die in 2012 en 2013 zijn geplant, zijn goed aangeslagen. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar dat is niet verwonderlijk na de droge zomers die we gehad hebben. Dit najaar hebben we twee seringen vervangen en een dode, bijna honderd jaar oude beuk in de beukenlaan weggehaald. Ook de halfverharde wandelpaden hebben binnenkort onderhoud nodig, want die zijn wat uitgehold en hier en daar bedekt met mos. Het is weliswaar slechts een klein project geweest, maar ik vind het mooi om te zien dat de tuin weer de uitstraling heeft van een eenheid, alsof er geen eigendomsgrens doorheen loopt.”
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
15
Paradijskorrels & Saffraan Een smakelijk kookboek voor nieuws gierige kokers en kookgrage geschiedenis liefhebbers! Naast vijftien mooie middeleeuwse recepten laat Manon Henzen op laagdrempelige wijze zien wat je kunt doen met vroegere smaakmakers en ingrediënten. Foto: Rob van ‘t Zelfde
Mooi meegenomen
Winterkorting op vakantiehuizen
Wilt u deze winter ontdekken hoe u dicht
Paradijskorrels & Saffraan
bij huis toch ver weg kunt zijn? Een
De middeleeuwse keuken voor de tafel van nu
weekend of week op een monumentale bestemming in de natuur boekt u nu met
Manon Henzen, Jeroen Savelkouls Het boek is voor € 9,95 verkrijgbaar in de GLK-kastelen Hernen, Cannenburch, Ammersoyen en Doorwerth
aantrekkelijke korting.
(let op openingstijden).
Wat dacht u bijvoorbeeld van het
Of online te bestellen via www.eetverleden.nl
Sluishoofd in Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, een boswachtershuis in ’t Harde, het poortgebouw van kasteel
GLK geeft tien exemplaren weg aan lezers van Mooi Gelderland.
Doorwerth of een vakantiewoning in Gorssel? Op www.buitenlevenvakanties.nl vindt u alle bestemmingen. Korting op verblijf met aankomst tot 31 januari 2020: € 150 tot 28 februari 2020: € 125 tot 31 maart 2020: € 100 U boekt uw reis via www.buitenlevenvakanties.nl Gebruik bij boeking de actiecode Kerst20
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Korting op verblijf in
Kans maken op een gratis boek?
monumentaal vakantiehuis
E-mail ‘Saffraan’ naar tijdschrift@glk.nl
16
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst: Maaike Kuyvenhoven – Fotografie Christian Biemans
Samen een insectenhotel knutselen Kleinzoon Eljo (9) uit Ermelo: “Wat gaan we maken, opa?” Opa Johan de Vroom (68) uit Putten: “Een insectenhotel. Kijk, dit houtplaatje is de onderkant.” Eljo: “Bij mijn slaapkamerraam zat een grote kruisspin. Er zat een libelle in zijn web en ik zag hoe de spin een vlieg at.” Opa Johan: “Kijk, deze platen kunnen we er zo op zetten. Denk je dat we de lijm moeten gebruiken? Ach nee, ik denk niet dat het nodig is.” Eljo: “Ik wil dit kastje achter in onze tuin hangen. Tegen de grote dennenboom. Ik hou van insecten. Vooral van het lieveheersbeestje.” Opa Johan: “We kunnen het dak erop timmeren, Eljo. Zie je die kleine gaatjes? Daar passen die kleine spijkertjes in.”
Eljo hamert en humt. Oma Heleen (70), lachend: “Hij zingt altijd tijdens het knutselen.” Opa Johan: “Ik denk dat het een heel mooi nestkastje wordt zo.” Eljo: “Dit is echt leuk om te doen. Kunnen nu de dennenappels erin?” Opa Johan: “Ja, dat is goed. En daarna het gaas ervoor.” Eljo: “En nu nog de kokertjes, even kijken of het past. Ik doe ze er allemaal in.” Opa Johan: “Als je schudt, zakken ze vanzelf naar beneden. Ze komen mooi naast elkaar te liggen. Zal ik er een paar doen?” Eljo: “Nee, dat kan ik wel.” Opa Johan: “Nou jongen, prachtig gedaan. Ik vind het een mooi insectenhotel geworden. In de kerstvakantie wil ik met jou van plastic flesjes een windmolentje maken!” Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
SuperSpeurder van GLK Kinderen tot 12 jaar kunnen SuperSpeurder van GLK worden. Wilt u ook uw (klein) kinderen hiervoor aanmelden, en net zo gezellig samen aan de slag als opa Johan met Eljo? Ga dan naar www.glk.nl/superspeurder. Elke nieuwe SuperSpeurder ontvangt onder meer het boekje 50x speuren en spelen. En krijgt een uitnodiging voor de jaarlijkse SuperSpeurdersdag.
17
Smakelijk eten in de winter! Kookhistoricus Manon Henzen (eet!verleden) en conservator Marieke Knuijt (GLK) weten veel over hoe voedsel werd geproduceerd, bewaard en geconsumeerd in vroeger tijden. Er kwam heel wat bij kijken om de hele winter op kasteel Doorwerth van een lekkere maaltijd te kunnen genieten! Tekst: Thijs Menting – Fotografie: Dies Goormann
18
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Welke rol speelde voedsel op kasteel Doorwerth? Marieke: “Een belangrijk deel van het leven op en om het kasteel was gericht op voedsel. Van het zaaien tot het oogsten, en van het op allerlei manieren bewaren tot het consumeren. Dit gold uiteraard niet alleen voor Doorwerth, maar voor alle kastelen.” Manon: “Het meeste voedsel werd lokaal
verbouwd en geproduceerd. Je ziet dat prachtig in de moestuin en de boomgaard van dit kasteel. Op de omliggende akkers ver bouwden pachters granen voor bijvoorbeeld brood. Zelfs de adellijke bewoners droegen hun steentje bij. De hoge heren gingen jagen, de adellijke dames hielpen met het verwerken van fruit tot marmelade, compote en snoepgoed.” Wat werd er zoal gegeten? Marieke: “Dat was sterk afhankelijk van wat er voorhanden was. In het algemeen kun je stellen dat er in het voorjaar en in de zomer veel verse producten van het land werden gegeten. In het najaar werd er hoogstamfruit ingemaakt en vee geslacht. ’s Winters was het tijd voor de jacht. Door een uitgekiend beplantingsplan probeerde men zo lang mogelijk vers en gevarieerd voedsel te hebben. Daarnaast werd er veel voedsel bewaard, met technieken zoals pekelen, inleggen en drogen. Naarmate de winter verstreek, werd daar meer van gegeten.”
voorgerecht vormden. Als hoofdgerecht kwamen er braadstukken, pasteien of iets van het spit op tafel, en in de winter een of ander wildgerecht. De laatste gang was vaak iets met gedroogd fruit, noten, boter, kaas of custardachtige toetjes. En overal werd brood bij geserveerd.” Marieke: “De keukeninventaris van Doorwerth uit de zeventiende eeuw past goed bij deze beschrijving. Daarin staan inderdaad maar liefst negen braadspitten met toebehoren genoemd.” Vers fruit at men kennelijk niet. Waarom? Manon: “Het werd als ongezond beschouwd! De middeleeuwse keuken is deels gebaseerd op de Griekse humoresleer. Daarin werden veel ziektes en ongemak toegeschreven aan een overvloed aan slijm. Omdat dat vers fruit de slijmvorming zou versterken, gold het als ongezond. Dat vinden wij gek, omdat fruit juist een bron is van vitamines en vezels.”
Marieke Knuijt (links) en Manon Henzen
Manon: “De overgang van winter naar voorjaar was de meest karige tijd. Het is geen toeval dat de vastentijd in die periode ligt. Verder vind ik het boeiend hoe groot de verschillen waren tussen de standen. Een gewone boer of bediende at drie voedzame, overwegend vegetarische maaltijden op een dag, terwijl de welgestelde kasteelbewoners het ontbijt oversloegen en ‘s middags de hoofdmaaltijd nuttigden. Waar de gewone man of vrouw veel kool at, was dit ongeschikt voor de tere maag van de adel. Althans, dat geloofde men.”
Keukenscène met Christus en de Emmaüsgangers, Joachim Beuckelaer, 1560-1565
Hoe zag een hoofdmaaltijd voor de adel er bijvoorbeeld uit? Manon: “Zo’n maaltijd bestond in de regel uit drie gangen, waarbij gerechten met ei, kleine pasteitjes of gerechten met ingemaakt fruit het Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Is er nog iets over voedsel te zien op kasteel Doorwerth? Marieke: “Ja, in de huidige kasteelpresentatie speelt voedsel zelfs een centrale rol. Het hele proces wordt getoond, van het zaaien en toebereiden tot en met de consumptie. De boomgaard en de moestuin zijn ruim tien jaar geleden in ere hersteld, inclusief vergeten groentes en oude fruitbomenrassen. Deze worden door enthousiaste vrijwilligers bijgehouden. Verder zijn de kasteelkeuken en de naastgelegen voorraadkelder toegankelijk. De grote eettafel is ook gedekt. Ten slotte organiseren we regelmatig activiteiten, zoals een oogstfeest en rondleidingen door de moestuin. Iedereen is van harte welkom!”
19
Bijzondere donateur
Jan Drijfhout
Liefde voor huis Verwolde Jan Drijfhout (82) uit Den Haag is helemaal weg van huis Verwolde in het Gelderse Laren. Zodra hij een glimp opvangt van het landhuis, voelt hij: dit is volmaakt. Die liefde is er al bijna zeventig jaar. Tekst: Kees Jansen – Fotografie: Dies Goorman
“Toen ik veertien jaar was, schreef ik een brief aan baron Van der Borch van Verwolde. Ik wilde weleens binnen kijken en dat mocht nog ook”, zegt de in Amsterdam geboren Jan Drijfhout. “Ik hield al jong van kastelen en zo’n bewoond landhuis vond ik natuurlijk helemaal bijzonder.” Jagerspak “Ik weet nog dat ik in het dorp uit de bus stapte, en de baron zag staan. Hij was groot, had een groen jagerspak aan en een hoedje op. Hij was met een Fiat Topolino naar de bushalte gekomen. Ik begreep niet dat zo’n grote man in zo’n klein autootje paste.” Voor zover er sprake was van zenuwen, waren die al snel verdwenen. “De baron bleek een heel normale en vriendelijke man, die graag 20
wilde weten waarom een jongen van veertien uit Amsterdam het huis wilde zien.” Eenmaal binnen werd Jan voorgesteld aan de barones en de twee kinderen. Hij kreeg koffie (“met een plakje cake”) en mocht daarna het gebouw bekijken. “De badkamer maakte de meeste indruk op mij. Zoiets kende je niet.” Later nam de baron Jan nog mee het landgoed op en liet hij hem behalve de boerderijen ook ‘de dikste eik van Nederland’ zien. Serieuze gesprekken Ondertussen voerden de twee serieuze gesprekken. Zo vertelde Van der Borch dat veel adel bij het erven van een landgoed moeite had de successierechten op te brengen. Drijfhout: “Ze moesten soms zelfs de balken in hun kastelen verkopen om aan geld te komen.” Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Mede door het bezoek aan Laren laaide Drijfhouts liefde voor kastelen hevig op. Samen met letterkundige Theo de Vries besloot hij de vereniging Vrienden van de Nederlandse Kastelen op te richten. “Al snel hadden we zestig leden. We organiseerden lezingen en excursies.” Steeds op de hoogte In de jaren zeventig wilde Drijfhout nog eens op bezoek bij de baron, maar die bleek net vertrokken te zijn. “We hoorden dat zijn vrouw vlak daarvoor was overleden. Jammer dat we hem niet meer troffen.” Ook tegenwoordig bezoekt de Hagenaar huis Verwolde nog weleens. “De laatste keer was vorig jaar met kerst. Verder houd ik op de computer bij wat hier allemaal speelt. Dat is fijn, want sinds ik in een rolstoel zit, wordt bezoeken wel wat moeilijker. Zo blijf ik toch nog op de hoogte.” Tot april is huis Verwolde gesloten. Op 5 maart organiseert GLK wel een exclusieve rondleiding. Informatie: www.glk.nl/verwolde
Dank u wel
Schenken & nalaten Recente giften
In de afgelopen periode mochten we weer buitengewoon gulle giften, (verhoogde) donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Een donateur uit Bennekom gaf € 1.000 voor het opknappen van de tuin van huis Verwolde. Ter gelegenheid van haar zeventigste verjaardag maakte een dame uit Arnhem € 275 naar ons over. We ontvingen van een betrokken inwoner van Hoenderloo € 1.000 voor de aanplant van diverse bomen in park Scherpenzeel. Bij GLK werd ook, niet voor het eerst maar altijd welkom, een blanco envelop bezorgd met een anonieme donatie van € 250. De familie Schuurkes uit Velp deed een postume gift van € 370,50. Dankzij extra donaties en schenkingen van diverse donateurs mochten we nog eens € 15.500 bijschrijven op de rekening van onze stichting. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
ANBI
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatieplicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Organisatie, Veelgestelde vragen).
Periodieke gift Bij een periodieke gift gedurende ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag volledig aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Uw belastingvoordeel kan oplopen tot 52 procent.Uiteraard is ook een eenmalige gift van harte welkom. Voor het regelen van uw periodieke of eenmalige gift gaat u naar www.glk.nl/periodieke-gift Fonds op naam Via het stichten van een fonds op naam kunnen particulieren, bedrijven en instellingen ons werk of een bijzonder onderdeel daarvan (een landschap of een kasteel) steunen.
Nalatenschap Ook na uw overlijden kunt u iets voor het Gelders erfgoed betekenen door GLK op te nemen in uw testament. Over een nalaten schap aan een van onze stichtingen hoeft geen successierecht te worden betaald. Schenken in natura Misschien wilt u een perceel (bos)grond of een bijzonder voorwerp zoals een portret aan GLK toevertrouwen. GLK zal uw schenking zorgvuldig beheren zodat ook toekomstige generaties ervan kunnen genieten.
Voor meer informatie over de mogelijkheden kunt u contact opnemen met onze rentmeester Willem van Vliet: w.vanvliet@glk.nl, (026) 355 25 43. www.glk.nl/schenken-nalaten
Een nieuw bos op ’t Sol Op landgoed ’t Sol bij Garderen groeit sinds het voorjaar van 2019 een nieuw bos, een lang gekoesterde wens van GLK! Een enthousiaste groep vrienden, verbonden aan een school voor levenskunst in Driebergen, trok in maart met laarzen en spades naar ’t Sol om 2.600 bomen te planten. Geïnspireerd door Al Gore’s film An Inconvenient Truth plantte en financierde de groep eerder al vier bossen op terreinen van het Utrechts Landschap. Het nieuwe GLK-bos op ’t Sol omvat veel inheemse soorten waaronder zomereik, hazelaar, meidoorn, sleedoorn, appel, peer en mispel. Voor bomen en plantgoed werd in totaal € 2.700 gedoneerd, mede dankzij een inzameling onder overige studenten. Ook na de aanplant blijven de vrienden vrijwillig betrokken bij hun bossen: ze maaien open plekken, organiseren wandelingen en volgen de ontwikkeling van de bossen met een eigen nieuwsbrief.
Word donateur Als donateur helpt u mee Gelderland mooi te houden. U krijgt er ook veel voor terug, zoals de GLK-gids ‘Beleef!’, het magazine Mooi Gelderland, gratis reguliere toegang tot zeven kastelen, gratis deelname aan veel excursies, voordelen bij de elf andere provinciale Landschappen en gratis toegang bij een aantal buitenlandse collega-organisaties. U kunt zich aanmelden via www.glk.nl/word-donateur
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
21
Liefde voor het vak
Met deze foto van een wespspin ontdekte Cynthia de mogelijkheden van haar nieuwe macrolens: dichtbij en alle details toch scherp
22
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Spelen met licht en (on)scherpte
Natuurfotografie: voor de één een hobby, voor de ander een vak. Mooi Gelderland is erbij als Cynthia van Leusden op het GLK-landgoed Hagen bij Doetinchem een masterclass krijgt van professioneel natuurfotograaf Johan van der Wielen. Tekst Hans van den Bos
“Eigenlijk fotografeer ik altijd intuïtief. Ik ben niet zo van de techniek en weet nauwelijks hoe ik mijn camera moet instellen”, bekent Cynthia van Leusden. Johan van der Wielen peilt waarmee hij zijn leerling kan helpen. “Waar ben je niet tevreden over; wat lukt wel en wat niet?” Duidelijk wordt dat Cynthia, net als hijzelf, een passie heeft voor macrofotografie: fotograferen met een speciale lens waarbij je dicht op je kleine onderwerp kruipt zodat het groot op je sensor komt. Ze wil graag leren hoe ze bijvoorbeeld de meeldraden van een bloem scherp in beeld vangt, terwijl de omgeving vaag blijft. “Dat lukt me maar niet.”
Exotische spinnen Johan leidt haar naar een heideterrein met vennen. Voor deze gelegenheid heeft de boswachter van GLK toestemming gegeven om dit kwetsbare gebied te betreden. Tot zijn verrassing ziet Johan bloeiende klokjesgentianen. Cynthia ontdekt de exotische wespspin. Perfecte ‘modellen’ om de techniek van de macrofotografie onder de knie te krijgen. Eerst wat theorie. Johan: “In de basis gaat het bij macrofotografie om belichting en scherpte. Met beide zaken kun je spelen om het gewenste resultaat te halen.” Dan geeft hij tips hoe Cynthia het gebied dat scherp in beeld
komt groter of juist kleiner kan maken. Hij laat haar oefenen met spinnen en gentianen. Met resultaat!
Foto: Hans van den Bos
Macrofotografie betekent: plat op de grond!
Foto: Cynthia van Leusden
Foto: Johan van der Wielen
Natuurfotowedstrijd Cynthia van Leusden uit Beusichem won afgelopen zomer de Gelderse Natuurfotowedstrijd 2019, georganiseerd door Omroep Gelderland ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van het programma Buitengewoon. De hoofdprijs was een masterclass fotografie, door natuurfotograaf Johan van der Wielen.
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Omroep Gelderland en GLK zijn voor nemens om ook in 2020 de krachten te bundelen voor een volgende natuurfoto wedstrijd. We houden u op de hoogte.
23
Pieter Derks op kasteel Hernen Neem cabaretier Pieter Derks mee naar kasteel Hernen en meteen komt zijn fantasie tot leven. “Je kunt erover lezen dat er vroeger ridders in dit kasteel woonden. Maar als je er zelf rondloopt, dan voel je het ook ineens”, zegt de geboren Wijchenaar, die opgroeide in Beuningen en inmiddels in Nijmegen woont. Tekst: Rik Booltink – Fotografie: Rob Schouten
‘Hoe koud was het hier ’s winters?’
“Hé, op dit kasteel ben ik vroeger nog met school geweest! Ik vond het toen indrukwekkend en dat vind ik nu nog steeds. Dat je midden in zo’n dorp ineens zo’n groot kasteel ziet staan. En je dan realiseert dat vijfhonderd jaar geleden mensen in staat waren om dit te bouwen. Je beeldt je in hoe de bewoners leefden. Wat hadden ze aan? Hoe doodden ze de tijd? Hoe rook het hier? 24
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
‘Ik trek me graag terug, pruttel wat, krijg ideeën en schrijf die op’ Hoe koud was het ’s winters? De voorstelling daarvan is fascinerend.” Historisch besef is Derks niet vreemd, met dank aan een studie geschiedenis. “Tijdens mijn theateropleiding waren niet veel kennis of harde feiten voorbijgekomen. Ik had zin om ook echt iets te gaan studeren. Als je iets over de geschiedenis weet, begrijp je veel beter waarom de wereld nu is zoals die is.”
Mooi portret Opladen in Ooijpolder Derks is veel onderweg voor optredens. In zijn woonplaats Nijmegen vindt hij de rust om te schrijven. “Ik trek me graag terug, pruttel wat, krijg ideeën en schrijf die op. Vervolgens moet ik wel op het podium staan om de bevestiging te krijgen dat het goed is. De kunst is om ervoor te zorgen dat de accu opgeladen blijft.” Opladen doet hij in de Ooijpolder, door
met zijn hond te wandelen en natuurfoto’s te maken. “Je gooit je foto’s in een speciale app en vervolgens zie je welke soort het is. Plantjes en insecten vinden, is voor mij echt een ontdekkingstrip. Het geeft me een kick als ik dingen zie die andere mensen op diezelfde plek niet zien. Maar je leert ook opkomende soorten te herkennen. Je wordt je van meer dingen bewust.” Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Pieter Derks is tot en met mei 2020 te zien met zijn voorstelling ‘Voor wat het waard is’.
25
GLK TOT DE KERN
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
SIM-bijdrage monumentaal groenonderhoud
Sinds 2014 ontvangt GLK een bijdrage van de provincie Gelderland vanuit de Subsidie regeling Natuur- en Landschapsbeheer (SNL), telkens voor periodes van zes jaar. Deze subsidie is de afgelopen jaren hoofdzakelijk toegekend voor het beheer van bos- en natuurgebieden. SNL vergoedt 75 procent van de gemiddelde genormeerde beheerkosten. De subsidie is niet zozeer bedoeld voor de cultuurhistorische onderdelen van land goederen zoals parkbossen, tuinen en landschapselementen. De kosten daarvan zijn voor GLK zelf. Rijksmonumenten Vorig jaar heeft GLK specifiek voor haar 25 rijksmonumentale parken en tuinen, zoals Cannenburch, Kieftskamp, Schaffelaar en
Waardenburg en Neerijnen, voor het eerst ook een Subsidie Instandhouding Rijksmonumenten (SIM) aangevraagd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft deze toegekend voor de periode 2019-2024. We spreiden de aanvraag steeds over drie jaar, om de kans op subsidie te vergroten. Doordat onze organisatie erkend is als Professionele Organisatie voor Monumentenbehoud (POM) kunnen we gebruik maken van een efficiënte aanvraagprocedure. Onderhoudsniveau De SIM-subsidie is afgestemd op het minimaal noodzakelijke onderhoud van het monumentale groen, en vergoedt daarvan 60 procent. Vanuit haar doelstelling hanteert GLK echter een (veel) hoger onderhoudsniveau dan het minimale. SIM vergoedt bijvoorbeeld twee maaibeurten per jaar voor onze gazons – dat is de norm voor hooilandbeheer – maar wij maaien 26 keer. Naast de nieuw toegekende subsidie voor haar groene rijksmonumenten ontvangt GLK al langer SIM-bijdragen voor haar archeo logische en gebouwde monumenten, waaronder grafheuvels, kastelen en boerde rijen. GLK beheert daarnaast ook nietmonumentale tuinen en parken, in totaal zo’n 1.700 hectare. Daarvan draagt GLK zelf de volledige kosten voor beheer en onderhoud.
Foto: Rob Schouten
De kwaliteit van het bezit in stand houden en zo mogelijk verbeteren, dat is de belangrijkste opdracht die GLK zich stelt. Daarvoor is goed beheer van de 12.000 hectare bossen, natuurgebieden, park bossen, tuinen en landschapselementen noodzakelijk. De kosten daarvan, ruim € 18 miljoen per jaar, draagt GLK grotendeels zelf, dankzij bijdragen van donateurs en inkomsten uit exploitatie. Voor ongeveer dertig procent krijgt GLK subsidies. Hoe zit dat precies?
Marketing- en fondsenwervingsstrategie
Meer differentiatie in de ondersteuning van GLK, bijvoorbeeld via SuperSpeurders
De taak van GLK om haar natuurgebieden, landgoederen en (historische) gebouwen in stand te houden, ligt vast in de statuten. Om op de lange termijn deze missie te waarborgen, is het belangrijk dat we de marktontwikkelingen goed volgen en een duidelijke visie hebben op hoe we ons (financiële) draagvlak kunnen bestendigen en vergroten. Dat komt onder meer tot uiting in onze nieuwe marketing- en fondsenwervingsstrategie die we in 2019 hebben opgesteld. Daarin hebben we een scherpere afbakening van doelgroepen aangebracht. En nagedacht over hoe we meer differentiatie kunnen aanbrengen in de manieren waarop mensen ons kunnen steunen. Een mooi voorbeeld is SuperSpeurders, het programma voor families waarbij kinderen spelenderwijs kunnen leren over de Gelderse natuur en kastelen. Bovendien willen we, door meer gebruik te maken van de mogelijkheden op digitaal vlak, gerichter communiceren met onze doelgroepen en meer aansluiten op persoonlijke interesses. Foto: Huub Slingeland
Park bij kasteel Cannenburch
26
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Vliegend hert
Foto: Koos Dansen
• Het tegengaan van verdringing door invasieve exoten • Het behoud van bijzondere rassen zoals brandrode runderen, die bijdragen aan de instandhouding van natuur en erfgoed in Gelderland • Rekening houden met juridische, maatschappelijke en economische belangen door schade aan gewassen zo veel mogelijk te voorkomen en veiligheid van mens en dier te waarborgen. Herten en zwijnen Naast de genoemde zeldzame soorten zijn er de meer algemene soorten waarvoor GLK ook een verantwoordelijkheid heeft. Meest in het oog springend zijn de grote hoefdieren ree, edelhert, damhert en wild zwijn. Deze leven samen op de Veluwe, een gebied waarvan het bezit versnipperd is en de belangen uiteen lopen van natuur tot recreatie. Dit maakt faunabeheer en regulering van aantallen tot een grote opgave. GLK wil samen met andere terreineigenaren invulling geven aan de doelstelling van provincie en andere over heden om gezonde hoefdierpopulaties in stand te houden.
Nieuw faunabeleid GLK
Volgens GLK is een grote diversiteit aan fauna onmisbaar in de (voedsel)ketens van de natuurlijke omgeving. Door menselijk handelen, in de vorm van overbegrazing, verdroging of bemesting, verdwijnen diersoorten en worden ecosystemen beïnvloed. De aan- of afwezigheid van een bepaalde diersoort is vaak een graadmeter voor de kwaliteit van het ecosysteem. De laatste jaren wordt kritischer gekeken naar dit menselijk handelen, ook in het licht van de klimaatdiscussie. Breed begrip Lag de nadruk in de vorige beleidsnota vooral op het beheer van grote zoogdieren zoals hert, zwijn, otter en bever, in de nieuwe nota komen ook vissen, amfibieën, reptielen,
vogels en zeldzame huisdierrassen aan bod. Ook kijkt GLK ditmaal naar bodemfauna, insecten en overige ongewervelde dieren. Niet alleen vanwege de belangrijke rol van deze groepen binnen de ecosystemen maar ook omdat de dieren – behalve dat ze nuttig zijn – een eigen waarde hebben.
De volledige Nota Faunabeleid 2019-2028 kunt u inzien via www.glk.nl/fauna
Relatie mens-dier De relatie mens-dier is aan verandering onderhevig. Waar dieren enerzijds als nuttig worden gezien (voedsel, biologische bestrijding) is er anderzijds ook vaak sprake van een emotionele binding. De emotie kan zich uiten in de vorm van affectie maar ook weerstand – denk maar aan muggen of eikenprocessierupsen. Maatschappelijke opvattingen daarover en ethische argu menten veranderen regelmatig. GLK zal haar beleid daarom blijven toetsen. Doelstellingen Ook kijkend naar de meerjarenvisie van GLK (met als pijlers kwaliteit, interactie en exploitatie) zijn de faunadoelstellingen van GLK voor de komende jaren: • Het behoud van soorten die GLK tot haar kerncollectie rekent en waarvoor zij een specifieke verantwoordelijkheid heeft, zoals boommarter, das, wolf, lepelaar, wespendief, grote gele kwikstaart, kamsalamander, heikikker, ringslang, beekprik, gentiaanblauwtje, zilveren maan, zadelsprinkhaan, gevlekte witsnuitlibel, vliegend hert, Europese rivierkreeft en lentevuurspin • Het streven naar levensvatbare populaties van deze soorten • Het creëren van verbindingen tussen leefgebieden Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Ook verantwoordelijkheid voor het damhert en andere grote hoefdieren
Foto: Ton Rothengatter
De vorige nota van GLK over het beheer van in het wild voorkomende diersoorten dateert uit 2008. Sindsdien is er veel veranderd. Faunavraagstukken vragen om een integrale benadering, waarbij naast ecologische ook maatschappelijke en economische aspecten worden meege wogen. In november presenteerde GLK haar nieuwe nota Faunabeleid voor de komende tien jaar.
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Middeleeuws De oorsprong van kasteel Hernen ligt in de middeleeuwen. Dat zie je, dat proef je. Helemaal als het sneeuwt zoals op deze foto van Ton Rothengatter. In de wintermaanden is het kasteel gesloten, maar niet op 28 en 29 december. Want dan maken we het twee middagen warm en gezellig! Komt u ook? www.glk.nl/hernen Foto: Ton Rothengatter
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/activiteiten of in de gratis app van GLK.
Schemerwandeling op Staverden Aan het eind van het jaar gaat de zon al om half vijf onder. Best spannend om dan nog door het bos te lopen! Hoor je daar een uil roepen in de verte? Zou je misschien een kabouter tegenkomen? Fijn dat de boswachters meegaan; zij weten de weg en kunnen spannende verhalen vertellen. Ook hebben ze leuke opdrachten voor je. Loop je mee, samen met je ouders of grootouders? Vooraf reserveren. > Vrijdag 27 december 16.00 uur (2 uur) Deelname: € 5, kinderen t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Opmerking: erg geschikt voor kinderen in de basisschoolleeftijd en (groot)ouders; trek goede schoenen aan en pas kleding aan op de weersomstandigheden Startlocatie: Bezoekerscentrum Staverden, Staverdenseweg 298, Staverden Informatie en reserveren: www.glk.nl/staverden Stuwwal rondom Doorwerth Vanuit kasteel Doorwerth wandelt u de stuwwal op, een hoogteverschil van in totaal veertig meter. De route voert langs het vroegere gehucht Doorwerth, de Hunnenschans en het Dunoplateau. Onderweg gaan we door dichte bossen en stoppen we regelmatig voor fraaie vergezichten. Voor en tijdens de wandeling krijgt u veel informatie over de natuur en de
Winterse wandeling landgoed Warnsborn
30
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Ruud Hamburger
Landgoed Staverden: spannende verhalen!
Foto: Floor ten Brink
Rondom het Heidehuis Nadat ’t Heidehuis in 2017 in bezit kwam van GLK, is het gerestaureerd en geschikt gemaakt voor bewoning. Tijdens deze wandeling kunt u het huis bekijken (niet bezoeken) en genieten van de mooie omgeving. De wandeling volgt een nieuwe route over het meest noordelijke deel van Warnsborn. Goed te combineren met een bezoek aan het kerkhof van Schaarsbergen, waar zich enkele rijksmonumentale graven bevinden, waaronder het graf van mr. W.G. baron Brantsen van de Zyp, die park Zypendaal rondom zijn huis liet aanleggen. Reserveren is niet nodig. > Zondag 15 december 13.30 uur (2,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50; donateurs gratis Startlocatie: parkeerplaats tennispark Schaarsbergen, ter hoogte van ’t Pannekoekhuis Schaarsbergen, Kemperbergerweg 673, Arnhem Contante en gepaste betaling op locatie Informatie en reserveren: www.glk.nl/warnsborn
Foto: Eline de Jong
Lekker wandelen!
Mooie vergezichten vanaf landgoed Duno
cultuurhistorie van het gebied. Na afloop kunt u op eigen gelegenheid het kasteel bezoeken. Reserveren is niet nodig. > Woensdag 19 februari 13.30 uur (2 uur) Deelname: € 5, donateurs € 2,50 Startlocatie: Kasteel Doorwerth, Fonteinallee 2b in Doorwerth Betaling: contant en gepast op locatie (geen pin aanwezig, graag gepast betalen). Informatie: www.glk.nl/doorwerth
Winteractiviteiten Kasteel Ammersoyen Middeleeuwse Ontmoetingen Op deze dag komt u zomaar een aantal middeleeuwse kasteelbewoners tegen. Dat begint al bij de kasteelpoort, waar u ‘vriendelijk’ wordt begroet. Voor de kinderen zijn er leuke activiteiten, en een verteller vertelt het verhaal van de draak van Gelre. > Zondag 29 december 11.00-17.00 uur Deelname: € 9,50, kinderen 4 t/m 18 jaar € 5,25; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: ammersoyen@glk.nl www.glk.nl/ammersoyen Kasteel Cannenburch Bibberen op Cannenburch Hoe ziet een kasteel in winterslaap er eigenlijk uit? Met een zaklamp struint u over de rijk ingerichte begane grond. U ontdekt de verschillende dienstruimtes, maar bezoekt ook de fragmentenzolder. Plekken die normaal niet toegankelijk zijn. Na de rond leiding wacht u een kop warme chocolade melk. Vooraf reserveren. > 25 januari, 8 en 29 februari, 7 maart 13.30 en 15.00 uur Deelname: € 16,50, kinderen 7 t/m 18 jaar € 10; donateurs en Museumkaarthouders € 5 Informatie: cannenburch@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/cannenburch
Bibberen op kasteel Cannenburch
Kasteel Doorwerth De creatie van professor Paradox Theatergroep Ranja speelt de interactieve voorstelling ‘Melea’. Het is het verhaal van een gekke professor die werkt aan een bijzondere uitvinding: de perfecte prinses. Zal zijn experiment lukken? Voor kinderen vanaf vier jaar en hun (groot)ouders. Vooraf reserveren. > Zaterdag 29 februari 13.00 en 15.00 uur Entree: € 14,50, kinderen tot 18 jaar € 8; donateurs en Museumkaarthouders € 3 Informatie: doorwerth@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/doorwerth
Kasteel Rosendael Trots op Rosendael Op de Trotsmarkt ontmoet u mensen met passie voor wat ze aanbieden: duurzame producten met een eerlijk verhaal. U koopt niet alleen kaas of wijn, u ‘beleeft’ het ook. In een ontspannen sfeer, tegen het mooie decor van kasteel Rosendael. > Zondag 15 maart 11.00-17.00 uur Entree markt: gratis Bezoek kasteel en park: € 5; donateurs en Museumkaarthouders gratis Informatie: rosendael@glk.nl www.glk.nl/rosendael
Foto: Ton Rothengatter
> Kasteel Hernen Winterse middeleeuwen Hoe was het om in de middeleeuwen in een kasteel te wonen? Alleen koud en guur, of ook gezellig? Kom het ervaren in de donkere dagen van het jaar. Maak een praatje met een edel man, help de smid een handje en geniet van warme chocolademelk!
> 28 en 29 december 13.00-17.00 uur Deelname: € 8,50, kinderen 4 t/m 12 jaar € 5; donateurs en Museumkaart houders gratis Informatie: kasteelhernen@glk.nl www.glk.nl/hernen
Mooi Gelderland – Winter 2019 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Huis Verwolde Verwolde uit winterslaap We maken huis Verwolde klaar voor een nieuw seizoen. U krijgt een exclusief kijkje achter de schermen, waarbij de gids vertelt hoe de inventaris wordt onderhouden. Na afloop is er koffie en thee met Verwolde Verwennerij. Vooraf reserveren. > Donderdag 5 maart 13.30 uur Deelname: € 16,50; donateurs en Museumkaarthouders € 7 Informatie: verwolde@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/verwolde Huis Zypendaal Kerst op Zyp Voor deze gelegenheid is het huis ingericht in warme kerstsferen. U ontmoet huisbewoners en in de Rode Salon geniet u van een verrassingsoptreden. Vooraf reserveren. > 7, 8, 14 en 15 december Rondleidingen om 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur Deelname: € 12,50; donateurs en Museumkaarthouders € 5 Informatie: zypendaal@glk.nl Reserveren: www.glk.nl/zypendaal 31
Pronkstuk
Malen onder dwang Al bijna vijfhonderd jaar wordt er in West-Gelderland aan de Maas graan gemalen. Tegenwoordig zijn het vrijwillige molenaars die bepalen wanneer de molen van Batenburg draait. In het verleden was dat wel anders. De kasteelheer van Batenburg bezat vanaf 1531 het windrecht. Met harde hand zag hij toe op de naleving van zijn molenreglement. Tekst: Jorien Jas – Fotografie: Ton Rothengatter De Batenburgse molen was een dwangmolen: de boeren moesten er hun graan laten malen, de bakkers kochten er verplicht hun meel. Ook de molenaar zelf ontkwam niet aan de van hogerhand opgelegde regels. Hij moest pacht betalen en de wieken continu laten draaien. Bij sterke wind moest hij zelfs twee
‘weerbare’ mannen op de molen houden. Als beloning kreeg hij een zestiende deel van al het graan dat hij maalde. Van de opbrengst daarvan was hij echter een groot deel kwijt aan onderhoudskosten. De kasteelheer onderhield zelf slechts het ‘staande’ werk, niet de bewegende gedeeltes. Erger nog:
Retouradres: Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005 6801 HA Arnhem
zelfs de ‘kost en drank’ van de arbeiders die de kasteelheer inhuurde, moest de molenaar voldoen. Op veilige afstand De huidige standerdmolen met zijn unieke rieten kap stamt uit de achttiende eeuw. Zonder twijfel zijn er verschillende voorgangers geweest. Wat altijd hetzelfde bleef, is de locatie: op enige afstand van Batenburg. Want als de vijand zich in de molen zou verschansen, lagen het stadje en het kasteel (waarvan nu niet meer dan een ruïne resteert) tenminste veilig buiten schootsafstand. Op woensdagmiddag is de molen van Batenburg te bezoeken. www.glk.nl/batenburg