Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooi Gelderland Herfst
2017
Jaargang 14 nummer 3
Mooi-Ann van Velp Tamme kastanjes voor de Romeinen Een koffiekan (wat anders?)
Vol verhalen
Nummer 3
Verhalen van morgen
Foto: Rob Schouten
Kastanjes, paddenstoelen, rode en gele dwarrelende blaadjes. Laatste warme zonnestralen, maar ook mist en regen. Aan het eind van de zomer zie ik uit naar de herfst, voor mij het meest intrigerende jaargetijde. Vooral die eerste mistflarden fascineren me. Onverwachts op een akker, tussen heuvels of boven een waterplas. Alsof er ineens iets of iemand uit kan opdoemen. Nee, het is geen wonder dat Gelderland zo rijk is aan sagen en legenden. Ook onze bezittingen zijn vol verhalen. Neem de eeuwenoude sagen over de reuzen op de Duno en de Witte Wieven op de Lochemse Berg. Of de romantische verhalen over Mooi-Ann op Biljoen en Eleonora van Staverden. En er worden ook nieuwe gevormd, bijvoorbeeld over het historische hemelbed op kasteel Rosendael. De Gelderse natuur en cultuurhistorie blijven voor jong en oud een bron van inspiratie. Met de studenten van de vakgroep geschiedenis van de Radboud Universiteit hebben we bijvoorbeeld een intensieve meerjarige samenwerking voor het project ‘Hernen 1544’. Ook zij verbazen zich over de rijkdom van het Gelders erfgoed en helpen ons de verhalen van morgen te creëren. Een landgoed waar de verhalen zich ook gemakkelijk laten opscheppen, is de Heerlijkheid Beek bij Nijmegen. Bijvoorbeeld over de Kabouterboom en over de Romeinen die er hebben gewoond. We zijn van plan dit landgoed op te knappen, met name het Kastanjedal. Zodat ook toekomstige generaties er van de bijzondere natuur en de mooie verhalen kunnen blijven genieten. Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen
Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 55.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Herma van Eijk, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Theo Meeuwissen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Coverfoto: Mycena, Edwin Giesbers. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33.
2
10 Download uwde vernie
de gratis app
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Cultureel antropoloog Willem de Blécourt over Gelderse volksverhalen
Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter
Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen
Herfst 2017 4
Mooi & nieuw
6
Wandelen rond Biljoen
8
#GLK
9
Vroeger & nu Hemelse bedscène op Rosendael
10 Gelderse volksverhalen
18
Spectaculaire uitzichten op Heerlijkheid Beek
13
Locatie GLK Het landschap in, vanuit de Cannenburch
14
Project onder de loep Stapstenen in het landschap
16
Mooi meegenomen
17
Groot & klein Geocachen op Ammersoyen
18
Tamme kastanjes voor de Romeinen
20 Bijzondere donateur Familie van Wijngaarden 21 Dank u wel 22 Liefde voor het vak Verhalen in de hof
22
De taal van historische tuinen
24 Mooi portret Klaas Gubbels 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden
Volg GLK op Instagram gelderschlandschapkasteelen
24
32 Pronkstuk Een bijzonder verhaal
Klaas Gubbels werkt op de Lichtenbeek
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
3
Mooi & nieuw
Kijk voor meer informatie en actuele berichten ook op www.glk.nl
GLK gaat toekomst Kastanjedal veiligstellen De ligging op een stuwwal, een aantal unieke natuurwaarden en haar rijke geschiedenis met onder meer een Romeinse nederzetting maken de Heerlijkheid Beek bij Nijmegen tot een geliefd landgoed voor wandelaars en natuurlief hebbers.
Foto: Ton Rothengatter
Uniek brongebied Een van de meest bijzondere onderdelen op het landgoed is het Kastanjedal. Hierin bevindt zich een zeldzaam bronnenbos waar zuiver water permanent uit de grond komt dat via een beek naar beneden kabbelt. De laatste jaren plegen heftige regenbuien hierop echter een steeds grotere aanslag. Het water spoelt organisch materiaal weg en slijt de beek uit. Zeldzame plantensoorten zoals slanke zegge en reuzenpaardenstaart worden daardoor bedreigd en ook de beroemde Kabouterboom verliest geleidelijk zijn houvast.
4
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Maatregelen Om de toekomst van het Kastanjedal veilig te stellen, bereidt GLK daarom maatregelen voor. Het integrale plan is erop gericht om de waterhuis houding te verbeteren, de erosie een halt toe te roepen en daarmee ook het leefklimaat van de planten en dieren in het dal te herstellen. Voor dit ingrijpende en noodzake lijke project zullen we een beroep doen op steun van onze partners en donateurs. Samen kunnen we ervoor zorgen dat ook de generaties na ons van dit bijzondere landgoed bij Nijmegen kunnen genieten. U hoort hierover binnenkort meer.
Christina terug op Ammersoyen Na een lange periode van restauratie keerde onlangs het zeventiende-eeuwse portret van Christina van Berck terug in kasteel Ammersoyen. Daar werd ze herenigd met haar echtgenoot Jacob Kelffken, wiens portret eerder eenzelfde behandeling onderging. Beide kunstwerken maken deel uit van een serie familieportretten van het Nijmeegse geslacht Kelffken, eigendom van de Brantsen van de Zyp Stichting en in bruikleen gegeven aan GLK. De openingstijden van ons kasteel in Ammerzoden vindt u op www.glk.nl/ammersoyen.
Overblijfsel met een verhaal hij teruggevonden, overgroeid met rododendrons. De onthulling van het informatiebord werd bijgewoond door een nicht van de ter plekke omgekomen Canadese korporaal Morgan.
In natuurgebieden en landgoederen zijn veel interessante overblijfselen die een verhaal vertellen. Zo werd op 5 mei dit jaar bij huis ’t Velde, op het gelijknamige GLK-landgoed bij Warnsveld, een informatiebord geplaatst bij een zogeheten Tobrukbunker. Na de Tweede Wereldoorlog was deze bunker, waarin twee soldaten zich konden schuilhouden, in de vergetelheid geraakt. Pas in 2015 werd
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto’s: Bunker.nl
U kunt de altijd zeer gewaardeerde GLK-jaarkalender weer bestellen. Met deze mooie en praktische kalender voor 2018 doet u uzelf of een ander een groot plezier. Tegelijk ondersteunt u er de Gelderse natuur en cultuur mee, want de opbrengst van de kalenderverkoop komt rechtstreeks ten goede aan ons werk. De kalender kost € 14,95, inclusief verzend- en administratiekosten. Bestellen is mogelijk door middel van de kaart in dit magazine of via www.glk.nl/webwinkel. Ook is de GLK-kalender 2018 voor € 12,50 te koop in onze kasteelwinkels en in ons bezoekerscentrum Staverden. Alvast dank voor uw bestelling!
Foto: Ton Rothengatter
GLK-kalender 2018
5
Wandelen rond Biljoen met
mooie
verhalen
Als u wijzer wilt worden over kasteel en landgoed Biljoen en wat er zich allemaal heeft afgespeeld, maak er dan een wandeling met uw smartphone. U ontdekt verhalen over oude kasteelheren, het mysterieuze kasteel Nederhagen,
bedrijvigheid aan de beek en Mooi-Ann van Velp. Een dame die volgens een sage jonge mannen de peilloze diepte van de grote vijver inlokte. Tekst: Kees Jansen
6
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
het Rondje Biljoen. Zo heet de wandeling met verhalen die via de Layar-app op de telefoon te lezen zijn. De anderhalve eeuw oude eiken zijn sinds 1962 in bezit van Geldersch Landschap & Kasteelen (GLK), waarmee werd voorkomen dat de bomen werden geveld.
Foto: Frank Peeters
Mooi-Ann van Velp Hoewel het kasteel erg aanlokkelijk is, lopen we eerst door naar de grote vijver. Daar wijst de app ons op de negentiende-eeuwse sage van Mooi-Ann van Velp. Als eenvoudig en arm meisje plukt ze bosbessen bij het kasteel en wordt ze opgemerkt door de heer van Biljoen. Hij stelt haar luxe en weelde in het vooruitzicht om haar binnen de kasteelmuren te krijgen. Dat lukt, maar al snel verliest Ann haar schoonheid. Als de heer van Biljoen de relatie met haar beëindigt, stort zij zich in een van de vijvers van het kasteel en verdrinkt. Als geest neemt Ann daarna wraak op het collectieve mannelijk geslacht. Dat doet ze door Velpse jongelingen de diepe vijver in te lokken. Uiteraard is ze daarbij gekleed in een spookachtig, wit gewaad. De grote vijver ziet er mede dankzij de stevige wind peilloos diep uit. Aan de overkant van het water hangen wat jongeren rond. Mooi-Ann zal toch niet… Gelukkig zijn de rimpelingen in het water slechts het gevolg van de fikse bries.
Kasteel en landgoed Biljoen Landgoed Biljoen is 162 hectare groot, ligt tussen Velp en Rheden en is ingeklemd tussen de hoger gelegen Veluwe en de laaggelegen IJssel. Juist de overgang tussen hoog en laag vormde de ideale vestigingsplaats voor kasteel en landgoed. Sinds 2009 is GLK eigenaar van Biljoen. Het kasteel is na herstel weer particulier bewoond. Het park is gedeeltelijk toegankelijk voor bezoekers.
Sier en overdenking In het bosachtige landgoed aan de overkant van de weg stond vroeger een kluizenaarshut. We klikken op het verhaal in de app en leren dat het aan het einde van de achttiende eeuw gebruikelijk was om een park te verfraaien met sierelementen als bruggetjes, watervallen of een kluizenaarshut. Maar het is niet alleen sier: de zogenaamde hermitage moest
Mooi-Ann bestond echt De sage van Mooi-Ann is bedacht door de Engelsman Mark Prager Lindo. Hij schrijft het verhaal voor zijn eigen Mooi-Ann: Johanna Nijhoff uit Arnhem, met wie hij in 1844 trouwt.
ook aanzetten tot overdenking. Een jonge vrouw op enkele tientallen meters van de plek van het verdwenen hutje doet ongeveer hetzelfde: schuin zittend op een bank leest ze geconcentreerd een boek. Wij lopen verder. En zo leidt het Rondje Biljoen de wandelaar over alle paden rond het uit 1530 stammende kasteel. De burcht zelf kan niet bezocht worden, maar via de app zijn er wel beelden van binnen te zien. En natuurlijk de verhalen en een enkele video. Zo bent u er toch een beetje bij.
Van oude molenplaats tot waterval, een sierelement in het park
Wie de Laan van Biljoen in komt, waant zich door de hoge eikenbomen aan weerszijden van de weg meteen al ver terug in de tijd. Die sfeer...! Een wielrenner peddelt op zijn gemak voorbij, een vrouw op een fiets stopt bij een geïmproviseerd monumentje en de bomen ruisen alleen maar. Dat deden ze ook al 150 jaar geleden, zo leert een van de verhalen in Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
7
#GLK
Social media wall Geldersch Landschap & Kasteelen
Wild wild Staverden Alex Plantinga gaat als natuurfotograaf bijna wekelijks in de Veluwse bossen op zoek naar natuurpracht. Onlangs trok hij naar landgoed Staverden om er wild vast te leggen. Alex zag er onder meer keilers, witte pauwen en edelherten. Hij blogt erover op de website van GLK. glk.nl/actueel/blog
JAARVERSLAG GLK 2016 - Weet je dat je deze online kunt vinden? Met daarin onder meer verhalen van donateurs, medewerkers en vrijwilligers zoals het videoverhaal van Henry Kats, een van onze vrijwillig educatief boswachters.
@gerardvangriens Ook de #lepelaar is lekker aan het genieten in de #liendensewaard. #glk
Reina Rap
@BoswachterRemco Mooi vaarskalfje geboren. #Wekeromsezand #heidekoe Wie weet wat voor paddenstoel of zwam dit is? Staat bij ons in het gras (De Sysselt). Wij hebben deze nog nooit gezien. Karin Bevaart Eerste ingeving: biefstukzwam. Franciscus Schoten Zeker geen biefstuk zwam, die groeit op dode bomen. Joke ten Broek Absoluut een boleet. Ik neig naar fluweelboleet of roodsteel fluweelboleet.
Geldersch Landschap & Kasteelen
Mooie uitwisseling met onze zusterorganisatie over de grens.
8
fan.vande.veluwe Mijn eenmalig gratis ‘Mooi Gelderland’ is binnen! Tijdschrift over de Gelderse Streken en alles wat er te zien en beleven is. #veluwe #develuwe #fanvandeveluwe #glk #gelderschlandschapkastelen #gelderschlandschapkasteelen #geldersestreken #visitveluwe #natuur #gelderland Reacties: • nniieecc Ik heb um ook gekregen :) • kasteeldoorwerth Donateurs van Geldersch Landschap & Kasteelen krijgen dit mooie magazine ieder kwartaal op de mat. Donateur worden kan heel eenvoudig via www.glk.nl • sharontimmer5 ♥
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
@Renske_Terhurne Leuke uitleg van collega Patrick bij het witte-pauwenverblijf op Staverden tijdens onze jaarlijkse #donateursexcursie #GLK
1563 CA.
Vroeger & nu
1700
Hemelse bedscène op Rosendael “Het bed is heel ons leven. Daar wordt men geboren, daar bemint men, daar sterft men. Niets is van betekenis buiten het bed.” Citaat van Guy de Maupassant in de geprojecteerde voorstelling van het hemelbed.
Foto: Marc Pluim
>
Bijna 250 jaar bevond zich op kasteel Rosendael een imposant en kostbaar hemelbed. Het stond in een van de ontvangst vertrekken, want de bewoners wilden ermee indruk maken op hun bezoek. Het bed was bekleed met kostbaar satijn, zijde en geschoren fluweel. Gebeeldhouwde krullen ver sierden het hoofdeind. Of er ook echt leden van de geslachten Van Arnhem, Torck en Van Pallandt in het bed geslapen hebben, is de vraag. Het was echt bedoeld om te pronken.
Toen laatstgenoemde familie na de Tweede Wereldoorlog het kasteel verliet, werd het kasteel een rusthuis voor senioren. Samen met andere waardevolle bezittingen verhuisde het hemelbed naar het Rijksmuseum. Daar werd het enkele jaren geleden uit elkaar gehaald en opgeslagen in een depot. Dat laatste ging GLK aan het hart. Een poging het bed fysiek terug te halen, strandde op praktische bezwaren zoals het gewicht van een eventuele glazen vitrinekast. Gelukkig werd er een alternatief gevonden. Dankzij een combi natie van projectietechnieken zijn het hemelbed en zijn gebruikers door de jaren heen nu toch op Rosendael te bewonderen. Bezoekers zien hoe kasteelvrouwe Petronella van Hoorn begin achttiende
2017
eeuw bij een Haagse stoffeer der kostbare stof voor haar ledikant bestelt. En hoe het bed staat te glimmen als Willem V met vuurwerk en een diner op Rosendael wordt ontvangen. Het virtuele schouwspel eindigt, hoe toepasselijk, met een bedscène.
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
GLK heeft de virtuele terugkeer van het hemelbed op Rosendael gerealiseerd in samenwerking met Dutch Igloo en met dank aan het Rijksmuseum. Komt u het verhaal van het bijzondere pronkbed en zijn eigenaren beleven? Kijk op www.glk.nl/rosendael voor openingstijden en rondleidingen.
9
Spoken op Doorwerth, Mooi-Ann van Velp, Eleonora van Staverden, de Witte Wieven van de Lochemse Berg, de poema op de Veluwe – Gelderland is rijk aan volksverhalen. Van vroeger én van nu. Zit er een historische kern in deze verhalen? En wat is eigenlijk de functie ervan? Tekst: Karlijn van Onzenoort
Gelderse
volks
verhalen
10
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
schijnt dat op de muur een rode schimmel is aangetroffen en dat vervolgens het verdere verhaal aan het kasteel is opgehangen... En natuurlijk, het geeft het kasteel extra cachet.” Witte Wieven Ook het motief van de Witte Wieven, die bij nacht en ontij tevoorschijn komen en veelal in mistflarden rondzweven, is internationaal bekend en wijdverbreid. De meeste Witte Wieven waren voorbijgangers slechtgezind, maar soms konden ze je te hulp schieten, zoals in het verhaal van de achttiendeeeuwse, Gelderse dichter A.C.W. Staring. Hij laat de Witte Wieven van de Lochemse Berg een rol spelen in een romantisch liefdes verhaal, dat hij baseerde op een gedicht van de Engelsman Robert Burns. De Witte Wieven behoeden de goedaardige boerenjongen Albert, die moet afrekenen met huwelijks rivaal Hendrik, voor een fatale val in de Witte-Wievenkuil. Albert komt behouden thuis en weet zijn zuster Aaltje te bewegen de volgende dag een koek te bakken. Deze koek wordt op een schotel naar de kuil gebracht als dank voor zijn redding.
Foto linkerpagina: De Faustkamer op kasteel Waardenburg is bij de laatste restauratie (2007-2009) geconserveerd. Tijdens Open Monumentendag is deze kamer in het oudste deel van het kasteel toegankelijk
Extra cachet Iemand die veel van volksverhalen weet, is Willem de Blécourt. Met zijn baard en half lange haar lijkt hij zelf zo uit een sage gestapt te zijn. De Blécourt studeerde culturele antropologie en werkte als onderzoeker aan de universiteiten van Rotterdam en Amsterdam. Ook is hij coauteur van het boek ‘Verhalen van stad en streek; sagen en legenden in Nederland’. Volgens hem vormen volksverhalen inter nationale vertelstof. Ze worden weliswaar door plaatsen geclaimd of aan plekken toegewezen, maar het blijven lokale of regionale variaties op internationaal bekende verhaalthema’s. “Vanaf het midden van de negentiende eeuw zijn er diverse auteurs in Nederland die een mooi Engels of Duits verhaal aan een kasteel hebben verbonden”, stelt De Blécourt. Hij noemt het Faustverhaal van kasteel Waardenburg als voorbeeld. “Het
De meeste volksverhalen, zoals dat van de Witte Wieven (Lochemse Berg) hebben een flinterdunne waarheid
Foto: Michiel Schaap
Een van de levendigste volksverhalen uit onze provincie speelt zich af op kasteel Waarden burg. Daar zou dokter Faust, over wie diverse verhalen in omloop zijn, zijn laatste jaren hebben doorgebracht. Hij wil op het kasteel de steen der wijzen maken. Als dat niet lukt, roept hij de hulp van de duivel in. Die stelt voor dat Faust zeven jaar lang mag wensen wat hij wil, daarna zal zijn ziel voor de duivel zijn. Faust gaat hiermee akkoord. Zeven jaar later komt de duivel hem halen en trekt hem door de tralies van het raam naar buiten, waardoor het bloed tegen de muur spat. Men heeft vaak geprobeerd de vlekken weg te poetsen, maar dat lukt niet. Die zullen blijven zitten zolang het kasteel en de toren overeind staan…
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
11
Foto: Carmella Cellamare
kunt ophelderen.” Verder kunnen volks verhalen het saamhorigheidsgevoel van een sociale groep versterken, aldus De Blécourt.
Volgens een ballade van A.C.W. Staring stierf gravin Eleonora in de veertiende eeuw van verdriet om haar vermoorde geliefde. Vlak bij de Staverdense Beek staat haar gedenksteen op een grafeiland (Leonorapol), met het opschrift: ‘Leonora 1353’. Haar geest zou nog altijd rondwaren als de Zwarte Vrouw van Staverden
Kern van waarheid? De meeste volksverhalen hebben slechts een flinterdunne historische kern van waarheid, aldus De Blécourt. Zo ook de ballade ‘Sage van den Ammersode’, die de romantische dichter W.J. Hofdijk medio negentiende eeuw schreef over jonkvrouw Ada van kasteel Ammer soyen. Hierin wordt verteld over haar afscheidsfeest omdat ze in het klooster gaat treden. Dan verschijnt een jeugdliefde, een zwartharige edelman, op het feest, die haar aan haar eerdere eed van trouw herinnert. Na een ruzie ontstaat er brand. Als men de volgende morgen de slachtoffers bergt, worden de lichamen van Ada en de edelman niet gevonden… “Van dit hele verhaal klopt maar één detail: het kasteel van Ammerzoden werd in 1590 door brand verwoest. Hofdijk componeerde zijn gedicht om deze gebeurte nis heen. Maar tijdens rondleidingen in het kasteel wordt het verhaal nog steeds enthousiast verteld als ware het een eeuwenoude overlevering.”
Bij de meeste volksverhalen staat de amusementswaarde voorop. Ook het griezelen maakt deel uit van het vermaak, volgens De Blécourt. Vaak is er echter ook een belangrijke belerende functie: de verhalen kunnen stichten en waarschuwen. “Daarnaast worden verhalen ook gebruikt om een onverklaarbaar verschijnsel uit te leggen. Verhalen over heksen bijvoorbeeld ontstaan doordat er dingen gebeuren die je anders niet Willem de Blécourt
Volksverhalen van vroeger en nu Wat is eigenlijk precies een volksverhaal? Onder volkskundigen bestaat de volgende definitie: een volksverhaal is een vertelling die voor langere of kortere tijd circuleert tussen (groepen) mensen. Het maakt deel uit van de cultuur van het dagelijks leven in heden en verleden. Overigens wordt hier met ‘volk’ niet de hele samenleving bedoeld, maar een of meer geledingen daarvan. Het begrip volksverhaal is een overkoepelende term. Tot de volksverhalen worden vooral gerekend: fabels, sprookjes, sagen, legenden, moppen en broodjeaapverhalen (sterke verhalen met een kern van waarheid). Die laatste twee genres laten zien dat volksverhalen niet alleen van vroeger zijn, maar ook van nu. En daarbij worden vanzelfsprekend ook de moderne communicatiekanalen gebruikt, zoals internet en sociale media. Denk hierbij aan nepnieuws en Photoshopgrappen.
Ter lering en vermaak Volgens De Blécourt geldt dat volksverhalen als het ware rondreizen en op allerlei plekken opduiken. De verhalen horen daarom veel meer thuis bij individuele mensen, die ze als ‘eigen’ beschouwen, dan bij plaatsen. Want als iemand van Harderwijk naar Hengelo verhuist, dan gaan de verhalen mee. “Zo komt het dat volksverhalen motieven bevatten die op verschillende locaties worden ingezet, bijvoorbeeld een spook of een dwaallicht. Of een vrouw die in een kat of konijn is veranderd.” 12
Brood op de plank Het toe-eigenen van een verhaal kan voor een toestroom van toeristen zorgen. In Zwiep bij Lochem trok bakker Postel het verhaal van de Witte-Wievenkuil naar zich toe: hij bakte Witte-Wievenkoek en bouwde een complete uitspanning rond het Witte-Wieventhema. Op kasteel Doorwerth gebeurde iets vergelijkbaars. Spookverhalen die de ronde deden over het kasteel, trokken in 2004 Britse onderzoekers aan, die er allerhande appara tuur plaatsen, waaronder infraroodcamera’s. De commotie zorgde er voor dat het bezoekersaantal dat jaar aanzienlijk toenam. Ook de poema die in de zomer van 2005 op de Veluwe werd gesignaleerd, was een publieks trekker. Een pannenkoekenhuis zette een broodje poema op de kaart, een bedrijf bood rondvluchten aan boven het poemagebied en voor het eerst in jaren steeg het aantal overnachtingen in de regio. Zo zorgt een broodje-aapverhaal (een modern volks verhaal) steevast voor brood op de plank.
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Locatie GLK
Wilt u overnachten in een historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantiewoningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde in Laren, het boswachtershuis ‘Boslust’ op landgoed Zwaluwenburg bij Elburg, het poorthuis van kasteel Doorwerth en twee nieuwe vakantiehuizen in Gorssel. Boek uw (fiets)vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.
Op dinsdag 17 oktober staat kasteel Cannenburch in Vaassen in het teken van de Week van het Landschap. Kinderen van 4 t/m 10 jaar en hun (groot) ouders kunnen deelnemen aan het familienatuuravontuur: een tocht dwars door het kasteelpark, op zoek naar het antwoord op allerlei natuurvragen. Vieze handen en vuile kleren zijn gegarandeerd, dus trek oude kleren en makkelijke schoenen aan. Daarnaast organiseren vrijwilligers een rondleiding door de moestuin en de boom gaard van het kasteel. U hoort de bijzondere, achterliggende verhalen. Verder onthult een expositie in het Bouwhuis het geheim van de ongeveer zevenhonderd Gelderse grafheuvels. De unieke verhalen die de archeologische vondsten uit deze grafheuvels vertellen, zijn samengebracht. Tot slot neemt een gids kleine groepjes bezoekers mee naar boven voor een prachtig uitzicht op de omliggende bosrijke omgeving vanuit de ‘ui’ van het kasteel.
>
Dinsdag 17 oktober 11.00-17.00 uur Adres: Kasteel Cannenburch, M. van Rossumplein 4, 8171 EB Vaassen Informatie: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/evenementen
Foto: Arie de Knegt
Het landschap in, vanuit de Cannenburch
Elke dag een kasteel Van 16 tot en met 22 oktober (herfst vakantie Midden en Zuid) haakt elke dag een van de opengestelde GLK-kastelen met speciale activiteiten in op de Week van het Landschap. Maandag 16 oktober kasteel Doorwerth, dinsdag 17 oktober kasteel Cannenburch, woensdag 18 oktober kasteel Ammersoyen, donderdag 19 oktober kasteel Hernen, vrijdag 20 oktober huis Verwolde, zaterdag 21 oktober huis Zypendaal en zondag 22 oktober kasteel Rosendael. Kijk voor meer informatie over tijden, prijzen en het volledige programma op www.glk.nl/evenementen
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Week van het Landschap Tijdens de jaarlijkse Week van het Landschap laten de provinciale Landschappen zien hoe mooi en divers de natuur is met speciale excursies, wandel-, vaar- en fietstochten en themadagen. www.weekvanhetlandschap.nl
13
Project onder de loep
Stapstene in het landschap In de Gelderse Vallei hebben de beheerders van GLK langs beken kleine
natuurgebiedjes aangelegd. Dieren maken er dankbaar gebruik van om zich door het landschap te verplaatsen. De mooiste stapsteen bevindt zich aan de Esvelderbeek. Tekst: Frans Bosscher Uit de bomen klinkt veel geritsel. Lijsters, spreeuwen, merels en kramsvogels vliegen tussen de takken door en doen zich in deze herfstmaanden tegoed aan de rijke bessen oogst van de lijsterbes- en vlierbomen. De een tankt bij op de lange reis naar het zuiden, de ander eet zich vol om hier de schrale winter goed door te komen. Het verkeerslawaai van de A30 brengt ze niet van de wijs. De vogel drukte laat overtuigend zien hoe belangrijk dit kleine natuurgebiedje langs de Esvelderbeek ten noorden van Barneveld is voor de natuur.
Veilige route door de vallei Stapsteen Esvelderbeek heet het officieel. Het is een van de vijf natuurgebiedjes die GLK zo’n tien jaar geleden in de omgeving van Barneveld aanlegde. Ze maken het dieren mogelijk om veilig de intensief bewerkte landbouwpercelen in de Gelderse Vallei te doorkruisen. De stapstenen zijn onderdeel van het Nationaal Natuur Netwerk (voorheen de Ecologische Hoofdstructuur), die zo goed als alle natuurgebieden in ons land met elkaar moet verbinden. In de Gelderse Vallei zijn ze
14
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
langs beken aangelegd. Tot vijftig jaar geleden slingerden de beken door het landschap. Om water in dit natte gebied tussen de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug sneller af te voeren, zijn ze op enig moment rechtgetrokken en veel dieper gemaakt. Het terugbrengen van de beken naar de oorspronkelijke, natuurlijke situatie was tien jaar geleden een brug te ver. “Maar dankzij de stapstenen krijgen de beken wel weer een vriendelijk aanzien”, zegt GLK-beheerder Remco Oosterkamp. “Ook omdat het waterschap niet meer beide oevers maait, maar elk jaar een kant. Verder werkt een aantal boeren en particulieren mee door een strook van een meter of tien langs de beek terug te geven aan de natuur.”
Boeren in de omgeving werken mee en worden steeds enthousiaster
Foto: Koos Dansen
Bloeiende rietorchis De stapsteen aan de Esvelderbeek is de grootste en de mooiste, vindt Remco. “Dat komt door de vistrap waardoor vissen om een stuw in de beek heen kunnen zwemmen. Maar het komt nog meer door de wei die erin ligt. Destijds is de mestrijke bovenlaag afgegraven. Sindsdien verschralen we de grond verder door het gras en de kruiden elk jaar te maaien. Dat doen we nadat de planten hun zaden hebben laten vallen. Dat heeft ertoe geleid dat sinds drie jaar geleden de rietorchis hier weer bloeit. En elk jaar komen er meer. Dat is een heel mooi resultaat.”
Rietorchis
van het water zakte in de bodem, de rest werd weer afgevoerd. Wat achterbleef, was slib met mineralen en andere voedingsstoffen. In het voorjaar en de zomer stonden deze hooilanden niet alleen vol met gras; ook tal van planten profiteerden van deze natuurlijke bemesting, waaronder de rietorchis. De eerste vloeiweiden zijn al in de vroege middeleeuwen aangelegd. Rond 1900 raakten ze met de komst van kunstmest in onbruik.“Op landgoed Bylaer, hier niet ver vandaan, zijn de contouren van een vloeiweide teruggevonden”, vertelt Remco. “We kunnen hem niet weer in gebruik nemen,
Foto: Regiobank
en
Riviergrondel
Foto: Johan Lont
Niet alleen vogels De stapstenen zijn drie tot zes hectare groot. De natuurgebiedjes herbergen een ven en zijn ingeplant met besdragende bomen. “Veel dieren hebben bij baat bij de stapstenen, en niet alleen vogels”, aldus Remco. “Je moet ook denken aan vlinders als geelsprietdikkopje, koevinkje, citroentje en oranje zandoogje. Bij de vistrappen zien we bodemvissen zoals bermpjes en riviergrondels. Onder de libellen is de bandheidelibel de meest opvallende soort. Maar we zien in de stapstenen ook bruine kikkers, bastaardkikkers, padden, hazen, egels en reeën. Geen spectaculaire soorten, maar zo langzamerhand komen ook deze gewone dieren in de knel.”
Vloeiweiden De rietorchis herinnert aan de lang vervlogen tijd dat boeren langs veel beken in de Gelderse Vallei vloeiweiden hadden. Ze legden wal letjes om graslanden en lieten deze percelen in de winter vollopen met water. Een deel Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
maar zorgen er wel voor dat hij zichtbaar blijft. Daardoor kunnen we het mooie verhaal over dit vernuftige gebruik van het landschap, dat goed was voor boeren én natuur, blijven vertellen.” Kralensnoeren Het is zijn wens dat een dergelijke harmonie tussen landbouw en natuur weer tot stand komt. De stapstenen dragen daar mogelijk aan bij. “Dankzij de mooie resultaten worden ook de boeren in de omgeving steeds enthousiaster. Ik hoop dat er meer stapstenen komen, zodat we van de beken mooie kralensnoeren in het landschap kunnen maken.” Koevinkje
15
Mooi meegenomen
Toeristische sagengids
Vruchtensappen van GLK
Elk najaar verwerkt GLK appels en peren uit de historische hoogstamboomgaarden op haar landgoederen Brakel en Waardenburg & Neerijnen tot heerlijke vruchtensap. Gebruikte rassen zijn onder andere Provisiepeer, Gieser Wildeman en Winterjan (kleipeer), Groene en Rode Goudreinette, Gloster en Present van Engeland. Het fruit wordt met hulp van vrijwilligers geoogst en lokaal in het rivierengebied tot sap verwerkt. De vruchtensappen zijn te koop in de opengestelde huizen en kastelen Rosendael, Zypendaal, Doorwerth, Cannenburch, Hernen, Ammersoyen en Verwolde en in bezoekerscentrum Staverden. Een fles appelsap, appel-perensap of perensap kost € 2,95.
Toen radio en tv nog niet bestonden, vermaakten mensen op de Veluwe elkaar met verhalen. Ze werden van generatie op generatie doorverteld, soms met een toevoeging om het nog leuker of spannender te maken. Zo ontstonden de Veluwse sagen. Meer dan tachtig ervan zijn gebundeld in een boek. Verhalen over dwaalgeesten en spokerijen, verzonken kloosters, mysterieuze kastelen, leemkuilen met verborgen schatten, struikrovers en nog veel meer. Elke sage bevat ook een routebeschrijving naar de betreffende locatie. Toeristische sagengids van de Veluwe Derde, herziene druk ISBN 978 90 807868 37 Uitgeverij Het Goudhaantje, Nijkerk Prijs € 14,50 (geen portokosten) Te bestellen bij de boekhandel of via: zuiverekoffie@kpnmail.nl GLK geeft vijf boeken weg. Maak kans op een gratis exemplaar!
Tot 1 november 2017 krijgt u bij aankoop van twee flessen, een derde fles gratis.
MOOI MEEGENOMEN
MOOI MEEGENOMEN
Mail Toeristische sagengids naar
3 flessen vruchtensap
tijdschrift@glk.nl
van € 8,85 voor € 5,90 Aanbieding geldt tot 1 november 2017
16
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Groot & klein Tekst: Laura Thuis - Fotografie Gerard van Bree
Geocachen op Ammersoyen Jenno leest voor: “Op hoeveel staanders rust deze brug?” Jolien: “Sietse, we hebben een opdracht! Kom maar hier staan, dan gaan we tellen.” Jenno: “Niet verklappen, hè? Dat is niet leuk voor de andere geocachers!” Jolien leest verder: “Eenmaal het kasteel rondgelopen, vervolgt de jonkvrouwe haar weg naar WP 2 (N51 45.079 E 005 13.704).” Jenno: “Oh, die plak ik even in Google Maps.” Lobke: “We moeten nu bomen tellen, broer. Kom!” Jolien: “Wat is het hier supermooi. Nu alleen nog de cache vinden.” Jenno: “Gevonden! Mooie cache. Die zetten we met een filmpje op ons YouTube-kanaal!” (youtube.com/jolienjenno)
Jolien en Jenno, twee fanatieke geocachers uit België, deden samen met hun nichtje Lobke (12) en neefje Sietse (9) de 1,5 km lange cache ‘De dolende jonkvrouwe’. De route op en rond kasteel Ammersoyen haakt aan bij de gelijknamige legende: in de toren van de Kemenadezaal wordt soms nog een jonkvrouwe in een blauwe jurk gezien. Zij wacht tevergeefs op haar geliefde die ten strijde is getrokken… Geocachen in het kort Bij geocaching zoek je met een GPSontvanger of smartphone naar een schat: de geocache. Er zijn verschillende soorten caches. Bij de traditionele staat de eindlocatie al vermeld. Maar je hebt ook multi-caches, Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
zoals ‘De dolende jonkvrouwe’. Daarbij weet je alleen de startlocatie. Aan de hand van opdrachten en GPS-coördinaten word je naar de schat ofwel de cache geleid. Ook de cache zoeken bij kasteel Ammersoyen? Kijk op www.geocaching.com bij ‘De dolende jonkvrouwe’ of GC59RY9. Meenemen: GPSontvanger of smartphone plus een magneet. Adres: kasteel Ammersoyen, Kasteellaan 1, 5324 JR Ammerzoden. Ook bij de andere opengestelde kastelen van GLK (Cannenburch, Doorwerth, Hernen, Verwolde, Rosendael en Zypendaal) kun je geocaches lopen.
17
Aan verhalen rond de Heerlijkheid Beek geen gebrek. De weelderige natuur met spectaculaire uitzichten en de rijke geschiedenis van het gebied onder de rook van Nijmegen prikkelen de verbeelding. Tekst: Hans van den Bos
Tamme kastanjes voor de
Romeinen
18
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Foto: Ton Rothengatter
Een heerlijk landgoed om te wandelen
hielden wel van lekker eten en vonden het Hollandse menu veel te Spartaans. Daarom importeerden ze ook konijnen, kippen, walnoten, appels en allerlei kruiden naar onze streken. Slimme jongens, die Romeinen.
Foto: Hans van den Bos
Slanke zegge
Slimme Romeinen Niet toevallig kozen de Romeinen twee duizend jaar geleden deze plek uit voor hun belangrijkste nederzetting in de Lage Landen. Op de Hunnerberg bouwden zij een legerplaats voor wel 15.000 manschappen. Vanaf deze hooggelegen strategische plek op de stuwwal bewaakten zij het dal van de Rijn, de noordgrens van hun rijk. Deze tijdelijk bewoners lieten in de Heerlijkheid Beek veel sporen na: urnenvelden, kilometers waterleiding, dakpannen en een grote diversiteit aan aardewerk. Minder bekend is dat we ook de hier talrijk voorkomende tamme kastanje aan hen te danken hebben. Deze zuidelijke boomsoort groeit uitstekend op de voedselrijke löss en produceert voedzame vruchten. Ja, de Romeinen
Keerzijde van het reliëf Net als de Romeinen worden de heden daagse bezoekers gegrepen door het indrukwekkende reliëf, de afwisseling en de kleinschaligheid. Het maakt de Heerlijkheid Beek tot een geliefd wandelgebied, dat veel groter aandoet dan de 52 hectare die het feitelijk beslaat. Het uitgesproken reliëf heeft ook een keer zijde, merkt GLK de laatste jaren. Door de toegenomen regenval – met soms zelfs buien die in een uur zeventig millimeter water lozen – is erosie een serieus probleem geworden. Dit geldt vooral voor het Kastanjedal, waar een bijzonder en voor Nederland zeldzaam bronnenbos ligt. Tijdens neerslagpieken stort het water hier met grote snelheid naar beneden. Daardoor schuren hellingen uit, terwijl het meegevoerde zand en ander materiaal op lager gelegen plekken terechtkomen. Bijvoorbeeld op de bodem van het kwetsbare brongebied. Hierdoor verandert de vegetatie en ver dwijnen bijzondere planten als reuzen paardenstaart, slanke zegge, paarbladig goudveil en slanke sleutelbloem. Als er niet ingegrepen wordt, komt ook de karakteris Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
tieke bronfauna in gevaar, met bergbeek vlokreeft, bronplatworm, bronkokerjuffer en alpenwatersalamander. Deze soorten zijn minder bekend dan de Kabouterboom, maar voor GLK is het behoud ervan net zo belangrijk. Overigens loopt deze stokoude tamme kastanje zelf (volgens schattingen vier- tot vijfhonderd jaar), die wat hoger op de helling wortelt, bij voortgaande erosie mogelijk ook risico. Al met al valt er in de Heerlijkheid Beek nog steeds erg veel te genieten, maar moeten er omwille van de instandhouding van de bijzondere natuurkwaliteiten maatregelen worden getroffen in het Kastanjedal. En daarvoor is GLK voorbereidingen aan het treffen.
Alpenwatersalamander
Foto: Eline Verwoerd
Foto: Michel Greven
n
De Heerlijkheid Beek is in de regio vooral bekend door de Kabouterboom, de dikste boom van ons land. Het is onder deze imposante tamme kastanje waar – naar men zegt – het gepuntmutste volkje regelmatig samenschoolt. Nu doen over het stuwwallandschap ten oosten van Nijmegen wel meer verhalen de ronde: over dolende ridders, wraaklustige heksen en niet te vergeten de Romeinen. En dan hebben we het nog niet eens over toponiemen als Wolfsheuvel en Elyzeese Velden. Feit is dat het gebied een rijke geschiedenis heeft en een weelderige natuur die de verbeelding sterk prikkelt. Het zijn de grote hoogteverschillen (ruim zeventig meter) en de voedselrijke lössbodem die zorgen voor bijna on-Nederlandse taferelen. Zij leveren de basis voor steile bergen met spectaculaire uitzichten, schaduwrijke dalen, bergbeekjes met kristalhelder water en structuurrijke bossen met een veelheid aan boomsoorten. Door eeuwenlange bemoeienis van de mens vinden we er bovendien bloemrijke akkers en pittoreske bergweiden. Wie zou niet stiekem in dit landschap willen wonen?
19
Bijzondere donateur
Familie Van Wijngaarden schenkt periodiek
‘Dicht bij huis genieten van de natuur’ Als het even kan, zijn Jurgen en Hanneke van Wijngaarden met hun kinderen in de natuur te vinden. “Als je naar een pretpark gaat, vind je het normaal dat je daarvoor moet betalen. Maar wandelpaden moeten natuurlijk ook worden aangelegd. Voor ons een belangrijke reden om GLK extra te ondersteunen met een periodieke schenking.” Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Rob Schouten Hanneke van Wijngaarden: “Onze woonplaats Zaltbommel ligt precies op de grens van twee provincies. We zijn daarom donateur van zowel het Brabants Landschap als GLK.” Jurgen van Wijngaarden: “We zijn echte buitenmensen, trekken graag de natuur in met onze kinderen Renske en Kasper. Zo komen we even helemaal los van alles. Dat is fijn want we hebben best een druk leven. Ik
werk in de financiële wereld en Hanneke in het onderwijs.”
20
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Periodiek schenken Jurgen: “Het was op mijn werk waar ik vorig jaar achter de mogelijkheden van periodiek schenken kwam. Ik hoorde dat je op die manier eigenlijk twee keer zo veel kunt geven: de helft van wat je schenkt, krijg je namelijk
terug via de fiscus. Voor ons was het een goed moment om al onze goede doelen op een rij te zetten en te besluiten met welke we periodiek door wilden gaan.” Liefde voor de natuur Hanneke: “Natuur dicht bij huis is voor ons beiden altijd heel belangrijk geweest. Zelf kom ik uit Zoetermeer waar we altijd naar zee gingen. En elke herfstvakantie bezochten we de Veluwe, heerlijk! Mijn moeder vond het daar zelfs zo fijn dat ze er na haar overlijden uitgestrooid wilde worden. Wij proberen onze kinderen de liefde voor de natuur ook mee te geven, bijvoorbeeld door te wandelen op landgoed Brakel. En het mooie is, dat ze altijd eerst ‘Nee hè’ zeggen als we op pad willen.
Maar als we er zijn, rennen ze direct van hot naar her en komen ze met zakken vol gekleurde bladeren terug. Kinderen hebben zo weinig nodig.” Huwelijksfeest op Ammersoyen Hanneke: “Wat ook helpt: er worden bij GLK zulke leuke kinderactiviteiten georganiseerd. Kasper is bijvoorbeeld helemaal gek van ridders. Nou, dan kom je op kasteel Ammer soyen wel aan je trekken! We hebben er nog niet zo lang geleden ook ons tienjarig huwe lijksfeest gevierd.” Jurgen: “Op de fiets ernaar toe vanuit ons huis en vervolgens een rond leiding met picknick in de tuin.” Hanneke: “We hadden gezinnen uitgenodigd. De rondleiding met verhalen over middeleeuws Ammersoyen sprak jong en oud tot de verbeelding: ridders te paard, hun harnassen, hun slaapplaatsen. Maar ook: hoe werkt nou die waterput of zo’n poepgat… Het was prachtig om te zien hoe al die kinderen ademloos lagen te luisteren op die mooie tapijten.” Jurgen: “En de volwassenen weten inmiddels dat onze feestjes altijd een actief karakter hebben!”
Dank u wel
Periodiek schenken aantrekkelijk
Een periodieke schenking heeft fiscale voordelen. Bij een lijfrenteschenking van ten minste vijf jaar is het jaarlijks te schenken bedrag aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Afhankelijk van het belastingtarief kan het belastingvoordeel oplopen tot 52 procent. Deze vorm van schenken (in de vorm van lijfrente) kan nog steeds door middel van een notariële akte, maar mag sinds 2014 ook in een schriftelijke overeenkomst tussen u en het goede doel worden vastgelegd. Een modelschenkingsovereenkomst kunt u downloaden op de website van de Belastingdienst. De periodieke gift moet u tijdens de looptijd jaarlijks verantwoorden in uw aangifte inkomstenbelasting. Wilt u meer weten over de mogelijkheden of overweegt u om periodiek aan GLK te schenken? Kijk op www.glk.nl (Help mee). U kunt ook de folder Schenken en nalaten downloaden via www.glk.nl (Service & vragen). Voor een persoonlijk advies kunt u zich wenden tot onze rentmeester Willem van Vliet, (026) 355 25 43 of w.vanvliet@glk.nl.
Recente giften
In de afgelopen maanden mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateurs bijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Zo werden we verblijd met een schenking van € 30.782,50 van het Mevrouw A.Th. Vogler fonds, een van de fondsen op naam onder de koepelstichting Ars Donandi. Het bedrag is bestemd voor de restauratie van het bronbos in Beek-Ubbergen. Een donateur in Doorwerth doneerde € 10.000 ten bate van de revitalisering van landgoed Duno. Een donateur in Oosterbeek vroeg de gasten op zijn vijfenzeventigste verjaardag in plaats van cadeaus een bedrag te storten in de speciale GLK-giftenbox die op zijn feestlocatie in landgoed Warnsborn was neergezet. Dit leverde het mooie bedrag van € 740 op. Verder maakten diverse andere mensen die GLK een warm hart toedragen in totaal € 4.750 over. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!
Landgoed Brakel
ANBI
We komen ook op plekken zonder postcode. Geldersch Landschap & Kasteelen beheert zo’n 150 natuurgebieden, kastelen en landgoederen in ons mooie Gelderland. Zoals de Veluwe, een belangrijk leefgebied van de vos. Want iedereen moet, nu en later, kunnen genieten van de prachtige Gelderse bossen, heide en rivierlandschappen. LandschappenNL behartigt de belangen van het Geldersch Landschap & Kasteelen.
Foto: Ernst Dirksen
Stichting Het Geldersch Landschap en Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen zijn door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI). De ANBI-status biedt belastingvoordelen voor zowel de instelling als de gever. De ANBI-status kent een publicatie plicht om inzicht te geven in de stichtingen. De hiervoor aangewezen documenten en informatie over ANBI vindt u op onze website www.glk.nl (Service & vragen, Veelgestelde vragen).
LandschappenNL ontving sinds 1966 een bijdrage van € 302,3 miljoen. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij LandschappenNL en 98 andere organisaties financieel ondersteunen. En dankzij u heeft de Postcode Loterij sinds 1989 ruim € 5 miljard aan goede doelen geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl
Dankzij u. Adv Geldersch Landschap en Kasteelen_188x125_P1053_02.indd 1
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
24-08-17 15:05
21
Liefde voor het vak
Verhalen in
de hof Loungebanken, canvasschilderijen, buitenkeukens – de tuinen van tegenwoordig zijn steeds vaker een verlengde van ons huis. Tuinen van kastelen en buitenplaatsen waren dat vroeger ook. Bovendien vertelden de tuinen van toen hun verhalen – voor wie ze kon of wilde horen. Op bezoek bij een kenner: Ronald van Immerseel, specialist op het gebied van groen erfgoed. Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten
22
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Neem de oranje appels op het hek van huis De Voorst. “Hiermee liet kasteelheer Arnold Joost van Keppel zien dat hij Oranjegezind was”, legt Ronald van Immerseel uit. Ook tuinbeelden van Hercules die de slang wurgt, zoals de replica die onlangs op landgoed Schaffelaar werd geplaatst, lieten voor de goede verstaander niets te wensen over en verbeelden de stadhouder die de Zonnekoning (Lodewijk XIV) verslaat. De bezoeker die destijds in de tuin rondliep, kende de mythische verhalen en begreep de symbolische betekenis. ‘Tuin-sieraaden’ De wandelaar van nu stuit hier en daar ook nog op dergelijke tuinelementen, destijds ‘tuin-sieraaden’ genoemd. Zo kom je in kasteel en park Rosendael op verschillende plekken een adelaar tegen, bijvoorbeeld
Ronald van Immerseel bij een replica van het achttiende-eeuwse Herculesbeeld op landgoed Schaffelaar, dat daar onlangs werd geplaatst
boven op de theekoepel. De vogel verwijst naar de lijfspreuk van kasteelheer Jan van Arnhem: ‘Ut aquila ardua quaerit’, ofwel: ‘Zoals de adelaar de hoogte opzoekt’. Ook bloemen en planten hebben vaak een symbolische betekenis, zeker in de middeleeuwse tuinen, weet Van Immerseel. “Witte rozen verwijzen bijvoorbeeld naar de maagdelijkheid van Maria.” Groene hagen als coulissen Overigens beschikten de meeste mensen destijds zelf niet over een eigen tuin, laat staan over een park. “Buitenplaatsen waren geliefde plekken waar gegoede families op zondag ‘uit wandelen’ gingen. Ook vonden in de tuin theatervoorstellingen plaats, met natuurlijke, groene hagen als coulissen. Soms voerde de familie zelf een toneelstuk op, soms het plaatselijke toneelgezelschap. Een mooi voorbeeld, dat ook nog steeds in gebruik is, is het tuintheater op landgoed Middachten.”
Tuinvermaak Eind negentiende eeuw kwam langzaam aan de pleasure ground op. “Hierbij werd een deel van de tuin, vaak direct rondom het huis, ingericht voor het vermaak van de familie”, vertelt Van Immerseel. “Dit is bijvoorbeeld bij huis Scherpenzeel gebeurd. Daar werd een rosarium aangelegd voor de vrouw des huizes, zodat ze uit eigen tuin rozen kon plukken. Ook kwam er een besloten zitje, waar de familie theedronk.” Op andere buitenplaatsen werden croquetbanen aangelegd of zoals bij huis Verwolde een heuse tennisbaan. En vandaaruit is het nog maar een kleine sprong naar onze trampoline en andere hedendaagse tuinsieraden…
‘Witte rozen in middeleeuwse tuinen verwezen naar de maagdelijkheid van Maria’
Wisselende emoties De beleving van een tuin of park was anders dan nu, aldus Van Immerseel. “De vroeg negentiende-eeuwse parken in landschapsstijl waren bedoeld om steeds wisselende emoties op te wekken bij de wandelaar. Daar hebben we tegenwoordig de televisie voor, maar destijds zorgde bijvoorbeeld de overgang van donker bos naar een lichte open plek voor een andere gemoedstoestand.” Voor de wisseling van licht en verzorgd naar donker en ruw was één hulpmiddel bij uitstek geschikt: de grot. In de tuin van kasteel Rosendael is nog een fraai exemplaar te vinden. Niet toegankelijk, want te kwetsbaar, maar via stapstenen kan de bezoeker voor het grotje langs lopen.
Oranje appels op het toegangshek van huis De Voorst bij Zutphen
Diepere gedachten Bij het oproepen van emoties werden ook tekstborden gebruikt. Van Immerseel noemt als voorbeeld een bord met de afbeelding van een vogel, getroffen door een pijl, met daaronder het woord ‘onverwacht’, om de wandelaar te waarschuwen dat het leven ineens afgelopen kan zijn. Maar het ging er gelukkig ook wat luchtiger aan toe. Op Biljoen prijkten rond 1800 ‘tot vermeerdering van het genot der wandelaars’ borden met citaten over landschappen van onder anderen Horatius, Vergilius, Racine en Poot. En in de salon van Biljoen lag dan ook een gastenboek, waarin bezoekers niet alleen hun naam zetten, maar ook beschreven tot welke diepere gedachten ze in het park waren gekomen.
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Adviseur van GLK Ronald van Immerseel (1971) is historicus en groen-erfgoedspecialist, vooral op het gebied van historische buitenplaatsen. Hij is werkzaam bij de Stichting In Arcadië en doet daar historisch onderzoek naar de wordingsgeschiedenis van groen erfgoed. Daarnaast is hij onder andere redacteur van de tijdschriften Arcadië en het Tuinjournaal (van de Nederlandse Tuinenstichting), adviseur van het bestuur van de Stichting Vrienden Particuliere Historische Buitenplaatsen en last but not least lid van de Beheer Advies Commissie van GLK.
23
Klaas Gubbels In het koetshuis van landgoed Lichtenbeek, aan de rand van Arnhem, heeft Klaas Gubbels (83) zijn atelier. Het is een droomplek, vindt de kunstenaar, die vooral bekend staat om zijn tafels en kannen. “Hier ben ik als schilder geboren en getogen.” Tekst: Rik Booltink - Fotografie: Gerard van Bree
Een koffi (wat anders?) Uit een lade grist Klaas Gubbels een kompas. Hij legt het op tafel en na een paar tellen wijst hij met zijn vinger. “Daar is het noorden.” Kunstenaars werken graag bij noorderlicht. Het is het minst veranderlijk en schijnt niet direct naar binnen. “Wist je dat Picasso vanwege het licht zes maanden in Koedijk heeft gezeten? Dat weet ik van Jan Brusse, bij wie ik als assistent mijn eerste baantje had. Jan heeft hem twee keer geïnterviewd. Picasso zei daarbij ook iets opvallends: ‘Daar, in Koedijk, moet nog werk van mij te vinden zijn’.” Zijn vinger beweegt vloeiend naar het midden van het atelier. “Op die plek werk ik altijd. Het licht valt daar goed. Ik bof met deze situatie.”
24
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Bewust in clichés vervallen Kriskras door het atelier staan kunstwerken, meestal met koffiekannen. Hoeveel hij er heeft gemaakt? Hij zou het niet weten. Altijd maar bezig met iets nieuws creëren. In brons, als houtdruk, met verf op doek, keramiek. Soms een pot met een lange tuit, soms eentje zonder oor, soms een verzameling kannen. “Ik wil bewust in clichés vervallen. Als een verfstreek een centimeter anders op het doek staat, is het voor mij al een totaal ander schilderij.” Eind jaren vijftig liet Gubbels het reclame atelier van de Bijenkorf in Rotterdam achter zich. Op het Genootschap Kunstoefening in Arnhem kiemde zijn passie voor het vrije beroep. Hij zocht atelierruimte en vond die op landgoed Lichtenbeek. “Als ik terugliftte
Mooi portret
ffiekan naar Rotterdam kwam ik hier altijd langs. Als stadsjongetje dacht ik: o, wat mooi. Ik was alleen verlegen en had een spraakgebrek. Na een half jaar moest ik aan de woorden van Armando denken: ‘Als je niks doet, gebeurt er niks.’” Tien gulden huur per maand Dus stapte hij naar de boer op het landgoed, die hem doorverwees naar de boswachter van GLK. “Die stond zich te scheren en zei: ‘Ga maar vast kijken’. Even later liepen we de gammele trap van het huis op. Overal spinrag. We openden een deur en kwamen in een grote zolderruimte. Hij zei: ‘Is het wat?’ Ik vond het fantastisch. Binnen twintig minuten was er een contract: tien gulden huur per maand en een rijksdaalder voor de elektriciteit.”
Zijn schildersbestaan ontvouwde zich op de Lichtenbeek. Toen hem een atelier in Parijs werd aangeboden, sloeg hij dat af. “Dit is een droomplek. Je zit niet in het bos en toch zijn de bomen dichtbij.” De rododendrons en de koeien verwelkomen hem als hij ’s ochtends om tien uur vanuit het centrum van Arnhem komt aangereden. En dan is er voor de ingang ook nog het kunstwerk van Gelders eiken. Een koffiekan, wat anders? Onlangs kwam GLK-directeur Peter van den Tweel bij hem op bezoek. “Hij wilde het beeld een andere plek geven in het weiland, zodat je het beter kon zien. Ik loop niet snel naast mijn schoenen, maar het scheelde dit keer niet veel.”
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
25
GLK TOT DE KERN
GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren professionals daarvoor de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.
tijd loopt GLK vooruit op de maatregel. Asbesthoudende onderdelen worden bij restauraties standaard vervangen. Van de gebouwen waar dat nog moet gebeuren, is door de afdeling Bouwkunde een inventarisatie gemaakt. Voor de daadwerkelijke saneringen worden gespecialiseerde bureaus ingehuurd. Deze voeren op pandniveau nader onderzoek uit en doen vervolgens wat nodig is. Als het om een verpacht gebouw gaat, vindt de asbestverwijdering in nauw overleg met de betreffende pachter plaats.
GLK vervangt asbestdaken Nog dit jaar start GLK met het vervangen van asbesthoudende dakbedekkingen die in contact staan met de buitenlucht. Alle betreffende gebouwen komen vóór 2024 aan de beurt. Tot 1993 werden in de bouw veel asbest houdende materialen toegepast, waaronder golfplaten. Nadat bekend was geworden dat asbest schadelijk is voor de gezondheid, verbood de Nederlandse overheid dat jaar het gebruik ervan door bouwbedrijven. Nog altijd zit er in veel bestaande daken asbest. Hoe ouder de daken, hoe groter de kans dat ze aangetast raken door weer en wind. Op termijn zouden er asbestvezels vrij kunnen komen. Om gezondheidsproblemen te vermijden, mogen particulieren, bedrijven en (overheids)instellingen in 2024 geen
asbesthoudende daken meer bezitten. Het verbod geldt voor dakbedekkingen die in contact staan met de buitenlucht, waaronder golfplaten en dakleien. Voor materialen aan de binnenkant van gebouwen en voor dakranden, dakgoten en gevelpanelen geldt vooralsnog geen verbod. Wel adviseert het Rijk om dergelijke onderdelen bij een sanering meteen mee te nemen. Gebouwen geïnventariseerd GLK is verantwoordelijk voor de gebouwen met asbestdaken in haar bezit. Al geruime
Zorgvuldig documenteren Het plan van aanpak is erop gericht dat alle betreffende gebouwen van GLK vóór 2024 onder handen zijn genomen. In de loop van dit jaar zijn de eerste aan de beurt op de landgoederen Zwaluwenburg, Schouwenburg en Staverden. Alle werkzaamheden worden zorgvuldig gedocumenteerd, met het oog op controle en handhaving door de overheid na 2024. De totale kosten voor GLK worden voorlopig geschat op € 1,5 miljoen.
Nieuw informatiesysteem Daarnaast is onze bedrijfsvoering ook steeds aan veranderingen onderhevig en proberen we werkprocessen te vereenvoudigen. ICT speelt hierin een grote rol. In een organisatiebreed team zijn we daarom aan het inventariseren aan welke eisen en wensen een veilige, efficiënte en toekomstgerichte automatiseringsoplossing moet voldoen.
van tablets en elektronische reserverings systemen. Om dat voor elkaar te krijgen, hebben we ondersteunende software nodig. Dit samenspel van alle projecten en processen met bijbehorende informatiestromen brengen we samen in een informatieplan dat aangeeft wat er nodig is op ICT-gebied in de komende jaren.
Werkprocessen vereenvoudigen Doordat software na een bepaald aantal jaren niet meer wordt ondersteund, zijn enkele van onze ICT-toepassingen aan vervanging toe.
Slim en kostenefficiënt Hiervoor kijken we in eerste instantie naar wat we eigenlijk doen: wat is het resultaat van onze organisatie. Denk aan het beheren van natuur en gebouwen, het uitdragen van het belang van natuur en cultuur, educatie, het beheren van de collectie in onze kastelen etc. Kortom, alles waar u regelmatig in dit tijdschrift over leest. Daarnaast kijken we ook hoe we dat het slimst kunnen doen, tegen zo gering mogelijke kosten. Daarbij moet u onder meer denken aan het gebruik
Veilig en toekomstgericht Daaruit zal blijken welke van de huidige softwarepakketten we kunnen behouden en welke we beter kunnen vervangen. We zullen zo veel mogelijk gebruik maken van standaardpakketten en enkele specifieke pakketten zo efficiënt mogelijk inzetten. Daarbij gaan we door middel van iPads belangrijke informatie ook in het veld aan onze medewerkers beschikbaar te stellen. Al met al zal ons ICT-landschap veiliger worden en meer toekomstgericht.
26
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
De ontwikkelingen op het gebied van ICT gaan snel. Allerlei zaken zoals post, betalingen, communicatie, dataverkeer en informatieuitwisseling gebeuren steeds meer digitaal. Zo ook rekenen de medewerkers en het management van GLK steeds meer op accurate en snelle informatie, ook in het veld. De overheid en in- en externe toezicht houders stellen eveneens meer eisen aan digitale communicatie en vastlegging van gegevens. En ook zijn er wettelijke eisen die bovendien steeds veranderen. Zo komt er in 2018 een nieuwe Europese privacywetgeving, die ook gevolgen heeft voor gebruikte software. Het is ook voor ons zaak om hierin mee te ontwikkelen.
De jaarlijkse Lammetjesdag van GLK in Loenen trekt veel toeristen
Economische impact GLK Gelukkig vinden heel veel mensen het werk van GLK, namelijk de instandhouding van natuur en cultuur voor volgende generaties, zeer waardevol. Maar waaruit bestaat die waarde eigenlijk? En is die ook in euro’s uit te drukken? Ofwel: wat is de economische impact van GLK?
zijn er ook indirecte effecten: groei van toerisme in Gelderland, toename van welzijn en gezondheid, een aantrekkelijker vestigingsklimaat voor wonen en werken. Ook kan ons werk leiden tot een grotere bereidheid bij mensen om een goed doel te steunen met schenkingen en legaten.
Vanuit de doelstelling de kwaliteit van natuur en cultuur te handhaven en zo mogelijk te verbeteren, wil GLK de effecten van haar werk objectiveren. Ook willen fondsen als Centraal Bureau Fondsenwerving en de Postcodeloterij beter inzicht in de impact die organisaties hebben op de goede doelen waar deze instanties voor staan. Voor een deel gaat het om direct zichtbare en meetbare resultaten, zoals de verbeterde waterhuishouding van een natuurgebied, het aantal bezoekers aan natuurgebieden en musea of de kwaliteitsverbetering van erfgoed door onderhoud. Maar daarnaast
Resultaten benutten Samen met het bureau Witteveen en Bos is GLK bezig al deze effecten in beeld te brengen en daarmee de economische impact van GLK zichtbaar te maken. Deze resultaten willen we op een aantal manieren benutten - en we willen u daarbij betrekken. Ten eerste willen we mensen binnen en buiten GLK nog meer bewust maken van de waarden die op het spel staan. Daarnaast gebruiken we de objectivering van ons werk om te voldoen aan onze rapportageverplichtingen aan externe toezichthouders en keurmerkinstanties. Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Samenwerking Verder zien we de waardebepaling van GLK ook als een opmaat om in gesprek te kunnen gaan met maatschappelijke instellingen, de toeristische sector, bedrijven op het gebied van duurzaamheid en andere partijen die baat hebben bij ons werk. Mogelijk ontstaan hieruit nieuwe, verrassende mogelijkheden tot samenwerking waarvan de uitkomst meer kan zijn dan de som der delen.
27
Mooi beeld
28
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Halloween “Wat voor effect zou het geven, als ik de macrolens van mijn camera zo diep mogelijk in het blad steek en dan een foto maak?”, zo vroeg Martijn Nugteren zich af toen hij op de Loenermark tussen de bomen over een met blad bedekte bodem liep. Het resultaat was een mooie herfstcompositie, met de belofte van Halloween. Foto: Martijn Nugteren
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
29
Gelderse paden
Het complete overzicht excursies en evenementen kunt u raadplegen op www.glk.nl/evenementen of in de gratis app van GLK. Om het excursieoverzicht vier keer per jaar digitaal toegestuurd te krijgen, stuurt u een e-mail met als onderwerp ‘excursie overzicht’ naar donateurs@glk.nl
Eropuit in de herfst
Ontspannen de Achterhoek ontdekken Op zaterdag 14 oktober neemt de boswachter u met de bus mee door de Achterhoek. We rijden van verzamelplek Zutphen naar het startpunt: de parkeerplaats van de Radstake in Heelweg. Wie niet met de trein reist, stapt hier in. We slaan zandwegen in en rijden door de rivierduinen van de Vennebulten. Via het Aaltens Goor gaat de route naar de
Scholteboerderij Hesselink
moderne veehouderij van de familie Frenken. Hier krijgt u een rondleiding en koffie of thee met krentenwegge. Daarna passeren we een aantal door GLK beheerde scholteboerderijen, een belangrijk cultuurhistorisch fenomeen in de omgeving van Winterswijk. De lunch nuttigen we bij Berenschot’s Watermolen, midden in het Woold. Via de buurtschappen van Winterswijk en het buitengebied van Aalten keert de bus terug naar de Radstake voor een afsluitend hapje en drankje. > Zaterdag 14 oktober Verzamelen: 09.00 uur op station Zutphen (achterzijde) Start: 09.45 uur vanaf de parkeerplaats van de Radstake, Twenteroute 8, 7055 BE Heelweg Einde: 16.15 uur (Radstake) en 17.00 uur (Zutphen) Deelname: € 55, donateurs € 49,50 (inclusief catering en lunch) Rolstoelen kunnen niet mee, rollators wel Informatie: Frits de Bruijne, 06 53680644 Reserveren: www.glk.nl/evenementen of (026) 355 25 55
Tongerense Heide
30
Kasteel Ammersoyen Riddertijd! Heb je altijd al willen weten hoe het leven van een ridder eruit heeft gezien? In het eerste weekend van de herfstvakantie kun je het beleven tijdens het familie-evenement Riddertijd! Ridders met hun jonkvrouwen en edele gasten laten de riddertijd herleven. Pas een harnas, bekijk de wapens in de ridderzaal, luister naar de verhalen en… maak een zwaardgevecht mee! > 14 en 15 oktober 11.00-17.00 uur Deelname: € 9,50 Informatie: (073) 594 95 82 www.glk.nl/ammersoyen
Recent object van Frank van den Ham
Foto: Huub Slingeland
Helpen in het Nonnenven en op de Tongerense Heide Tijdens de landelijke Natuurwerkdag 2017 kunt u bij GLK actief aan de slag in de natuur. In het Nonnenven bij Winterswijk kan de boswachter uw hulp gebruiken bij het verwijderen van bomen en struiken op de heide en bij het opsnoeien van beplanting. Voor werkhandschoenen en gereedschap wordt gezorgd. Op de Tongerense Heide bij Epe helpt u met uw beugelzaag en takken schaar bij het verwijderen van opslag op de heide en het opsnoeien van bomen langs het pad. Op beide locaties neemt u zelf uw lunchpakketje mee. Geschikt voor jong en oud. Vooraf aanmelden, individueel of als groep. > Zaterdag 4 november gratis deelname Het Nonnenven: 10.00-15.00 uur Informatie: Ronny ter Horst, 06 51614528 Tongerense Heide: 09.30-15.00 uur Informatie: Sabine Wolters, 06 53699858 Aanmelden: www.glk.nl/evenementen
Sfeer proeven op kastelen
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
Kasteel Cannenburch Glas Natuurlijk… Frank & Friends Liefhebbers van moderne glaskunst kunnen hun hart ophalen tijdens deze grote expositie. Het fonkelende glas in combinatie met het sfeervolle kasteel en het bijbehorende Bouwhuis zorgen voor een bijzondere en verrassende beleving. De expositie staat in het teken van glaskunstenaar Frank van den Ham en zijn kunstvrienden. > Zaterdag 4 tot en met zondag 19 november (op maandag gesloten) 12.00-17.00 uur Entree: € 12,50, t/m 18 jaar gratis, donateurs € 3 (inclusief expositiecatalogus) Informatie expositie: www.stichtingglaskunst.nl Informatie: (0578) 57 12 92 www.glk.nl/cannenburch
Kasteel Rosendael Halloweenavond Inmiddels legendarisch: Halloween op kasteel en park Rosendael! Vreemde verhalen, rare geluiden en enge gebeurtenissen… Durf jij met ons mee door het duistere kasteel en het donkere park? Geschikt voor gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar (niet geschikt voor angstige kinderen). Vooraf reserveren. > Zaterdag 28 oktober 18.30-22.30 uur (1 uur, diverse aanvangstijden) Deelname: € 8,50, donateurs € 7,50 Informatie: (026) 364 46 45 Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/rosendael
Huis Verwolde: Buitenplaatsconcert Vanuit de oranjerie van het statige huis Verwolde heten Johan Langelaar en Niels Bijl u welkom. Met uitzicht op de prachtige tuinen wordt u verwend met eten en drinken (Culi-Vino) en de klanken van een prachtig strijkkwartet. Later op de avond nemen de baron en barones u mee door alle vertrekken en hoort u mini-concerten van de hele strijkersfamilie. Komt 7 oktober u niet uit? Op 16 december is er ook een Buitenplaatsconcert op kasteel Cannenburch in Vaassen. Vooraf reserveren. > Zaterdag 7 oktober 19.00-22.20 uur Arrangementsprijs: € 69,50 per persoon (inclusief rondleiding) Informatie: Johan Langelaar, 06 50241429 Reserveren: info@jrwijnenspijs.nl www.glk.nl/verwolde
Huis Zypendaal Open TopTrouwlocatie Route Huis Zypendaal en de overige zes open gestelde kastelen van GLK (Doorwerth, Hernen, Cannenburch, Verwolde, Rosendael, Ammersoyen) openen op 24 september hun poorten voor aanstaande bruidsparen. Bij het ene kasteel trouwt u in een authentieke trouwkapel, bij het andere staat u in de kasteeltuin tussen de geurende rozen. De festiviteiten eromheen kunnen plaatsvinden in het kasteel of bijvoorbeeld een oranjerie. Elke locatie heeft professionele catering in huis. Komt u kijken? Vooraf aanmelden. > Zondag 24 september 11.00-17.00 uur Entree: gratis Aanmelden: www.opentoptrouwlocatieroute.nl Informatie: (026) 364 46 45 www.glk.nl/zypendaal
Kasteel Rosendael Halloweenavond
Kasteel Doorwerth Appelbollen bakken Vroeger was de oogsttijd een heel drukke periode voor de landman en de huisvrouw. Help jij met je (groot)ouders de tuinman van het kasteel? Eerst pluk je appels in de boomgaard, daarna maak je zelf een heerlijke appelbol. Terwijl de appeltjes in de oven zitten, doe je mee aan de appelspeurtocht in het kasteel. En daarna… heerlijk smullen van je zelfgemaakte appelbol! > 17, 18 en 25 oktober 14.00 uur Deelname: € 13,50, kinderen t/m 12 jaar € 9,25, donateurs € 4 (inclusief entree voor kasteel en deelname speurtocht) Informatie: (026) 33 97 406 www.glk.nl/doorwerth Kasteel Hernen Op bezoek bij de Sint De Sint komt eind november een nachtje slapen op kasteel Hernen. Voordat hij jarig is, moeten de Pieten nog heel wat werk verrichten. Pakjes inpakken, pepernoten bakken, fit worden op het Pietenparcours. Kom jij helpen? Je verdient punten voor je Pietendiploma en mag op bezoek bij de Sint. Vooraf reserveren. > 25 en 26 november 13.00-17.00 uur Deelname: volwassenen € 3,50, kinderen € 8,50 Informatie: (0487) 53 19 76 Reserveren: www.glk.nl/evenementen www.glk.nl/hernen Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
31
Pronkstuk
Achter een detail schuilt soms een groot verhaal. Neem de inscriptie in een beukenboom in ons bosgebied Sysselt, achtergelaten door de Britse sergeant Keith Tex Banwell. Zijn levensverhaal is ‘larger than life’. Tekst: René Bremer – Fotografie: Floor ten Brink
Een bijzonder verhaal troepen en de Duitsers zetten hem op trein transport. Maar hij weet zich uit zijn wagon te wurmen en duikt onder in Putten. Daar pleegt hij samen met het verzet een aanslag op een auto van de Duitse Wehrmacht. De represailles (de razzia van Putten) zijn niet mals, maar Tex Banwell redt wederom het vege lijf. Nadat een actie om achtergebleven Britse soldaten de Rijn over te smokkelen mislukt, wordt hij naar Auschwitz gedeporteerd. De bevrijding van het kamp door de Russen komt net op tijd; hij weegt nog amper 45 kilo. Na de oorlog neemt Tex Banwell jaarlijks deel aan de Airborne-herdenking. In 1972 kerft hij letters en militaire tekens in de beukenboom in
32
Mooi Gelderland – Herfst 2017 – Geldersch Landschap & Kasteelen
de Sysselt en in 1984 maakt hij zijn duizendste parachutesprong. In 1999 komt oorlogsheld Tex Banwell te overlijden en wordt hij in Oosterbeek begraven. GLK koestert de beukenboom zorgvuldig, vanwege zijn bijzondere verhaal.
>
Als Tex Banwell in september 1944 boven de Ginkelse Heide zijn parachute opent, heeft hij al veel hachelijke avonturen achter de rug. Nadat de Duitsers hem in 1942 in Libië hadden gevangengenomen, stal hij een rupsvoertuig en ontkwam. Bij een volgende arrestatie, op Kreta, wist hij te vluchten met een vissersboot. Ook tijdens de Airborne-luchtlanding lijkt het mis te gaan. Zijn vliegtuig wordt boven de heide beschoten en maakt een duikvlucht. Tex Banwell en enkele collega’s kunnen nog net op tijd springen. Op de grond overleeft hij een volgend spervuur van kogels. Na de Slag om Arnhem wacht hem nog meer tegenspoed. Hij raakt geïsoleerd van zijn
Via www.glk.nl/routes kunt u een wandelroute van 4,7 km door de heuvels en de bossen van de Sysselt (Ede) downloaden.