Π ΕρΙοδΙκο
γΙΑ Το
Λ ογο
κΑΙ Την
4
Τ Εχνη
συ ένα νομιλώ νφ υ λα ν τ α ς κισ με μέν ο
ικά τ σ εικα κοιν ων ία
ης al i or D ς μνήμ d a η τ Salv ιμονή η επ
τχ.
ή ιδ ο μάτων κ γ μ σ υ ποιη 10
η σ η οί
κο απ ντά σ ό 1 5 ας Ιου λί
ία ομ ον οικ so d eia . g r
νη η έχ 7 Τ το θ έμα
π λογ οτε χνί α r Trie Von Lars ιέρωμα αφ
η επ μια ανάσ ςγ ενιά ταση ς
έτος 1ο τριμηνιαία έκδοση Ιούνιος - Αύγουστος 2010
έργ πεζ α τεσσ ογρ άρ άφ ων ων
ου
δα λλά ίση η Ε ι η κρ κα
περιοδικό υμε σιεύο δημο , άρθρα, α ν κείμε τεύξεις, συνεν οίηση, ια, π δοκίμ ραφία, πεζογ αστικά, α, εικ . σκίτσ ματα κ.α ώ ιε φ α ρ ΣΟΥ Ο ΙΚ Δ Ε ΤΟ om ΣΤΕΙΛ ymail.c
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Δημήτρης Δικαίος Μαρία Ροδοπούλου Μπατίστας Μαλαματένιος
@ sodeia
Υπεύθυνη ύλης Μαρία Ροδοπούλου Σύνταξη - Σελιδοποίηση Δημήτρης Δικαίος
τεύχος 4
Λογότυπο Γραφιστική επιμέλεια Άννα Στράνη
Συντακτική ομάδα
κατά σειρά θεμάτων
Αλέξανδρος Κλώσσας, Μπατίστας Μαλαματένιος, George Baphomet, π.Αλέξανδρος Μιχαλόπουλος, Λευτέρης Πανούσης, Φωτεινή Μπαξεβάνου, Σταυρούλα Δημητρίου, Δημήτρης Νίκου, Απόστολος Θηβαίος, Klaus Luthardt, Νανά Τσόγκα, Βασίλης Πολύζος, Μαρία Ροδοπούλου, Μελίτα Αδάμ, Ελένη Β.Πίππα, Δημήτρης Δικαίος, Γιώργος Δελιόπουλος, Γιώργος Τάσος, Ρένα Βασιλά, Θοδωρής Βοριάς, Μαρία Τσιράκου, Αλέξανδρος Καυκάς, Ζιzάνιο.
Εξώφυλλο Ανθή Σταματάκη Γλωσσική επιμέλεια - Διόρθωση Μπατίστας Μαλαματένιος Σκιτσογραφία elf-h ιστοσελίδα περιοδικού sode ia . g r ηλεκτρονικό ταχυδρομείο sode i a@ y mai l . com τηλέφωνο επικοινωνίας 694 717 600 5
Εγκαταλελειμμένη θέα ο Άνθρωπος, εναλλαγή τοπίων παγωμένων. Αλλά η σοδειά των Θεριστών εξαίρεση στου κόσμου τη νευρική ακαμψία.
Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ΕΣΚΑΛΙΝΑ ΜΟΝ Ε.Π.Ε. 3ο χλμ. Κορωπίου - Βάρης, Κορωπί. τ.κ. 19400 τηλ. 210 60 222 42
σοδειά συγκομιδή για τον Άνθρωπο το επόμενο τεύχος από τις 10/9 στα βιβλιοπωλεία
2
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
08
περιεχόμενα 04 Ελλάδα θύτης ή θύμα της κρίσης 06 η Άλωση της Κυριακής άποψη - άρθρο 08 Lars Von Trier κινηματογράφος 11 Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις Μουσική - Θέατρο - Εικαστικά
Lars Von Trier κινηματογράφος
12 Μηδέν στην Ελευθερία συνομιλώντας μ’ έναν φυλακισμένο
15
15 Η επανάσταση μιας γενιάς το θέμα 18 Φωτογραφία κάποτε η Αθήνα - μέρος 2ο 19 Salvador Dali εικαστικά 20 Λογοτεχνία έργα τεσσάρων πεζογράφων
ο Μάης του Έρωτα και της Έπανάστασης - άρθρο
24 Νανά Τσόγκα ένα μικρό αφιέρωμα στην ποιήτρια
19
25 T.S.Eliot μεταφράσεις 26 ποιητικός Λόγος συγκομιδή Δέκα ποιημάτων 30 Βιβλίο 9 προτάσεις για το καλοκαίρι
Salvador Dali εικαστικά
31 Ζιzάνιο μια ωρολογιακή βόμβα
3
Ελλάδ α θύτης ή θύμα της οικονομικής κρίσης;
οικονομία
του Αλέξανδρου Κλώσσα Αυτές οι δυσκολίες χρηματοδότησης έχουν «αντηχήσει» στις Ηνωμένες Πολιτείες, ως επί το πλείστον, ως ένα «στοίχημα» για τα χρηστά ήθη. Δανειολήπτες με αμφίβολες προοπτικές τελικά θα βρεθούν αντιμέτωποι με θυμωμένους δανειστές. Και αυτό με φόντο την κρίση που περιορίζεται μέχρι στιγμής στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο, μια χώρα που αντιστοιχεί μόνο στο 2,6% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Με απλά λόγια η Ελλάδα έχει καταφέρει να σπέρνει φωτιές στο πέρασμα της, που κατάκαίουν την παγκόσμια οικονομία. Πόσο πιθανό είναι όμως η Ελλάδα να μπορεί να προκαλέσει όλη αυτή τη καταστροφή και πόσο δύσκολο είναι όλοι αυτοί που πλήττονται από την ελληνική κρίση να προλάβουν την φωτιά πριν κάψει και τις δικές τους οικονομίες. Μια πιο προσεκτική ματιά στα γεγονότα δείχνει ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως φαίνονται ή όπως θέλουν κάποιοι να φαίνονται.
«Η κρίση του χρέους στην Ελλάδα και η εξάπλωση της σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης έχει χρησιμεύσει ως μια οδυνηρή υπενθύμιση των κινδύνων που συνδέονται με το υψηλό δημόσιο χρέος σε ένα παγκοσμιoποιημένο οικονομικό σύστημα» αναφέρεται σε πρόσφατο report του Council of Foreign Relations, του αμερικανικού think tank που μεταξύ άλλων επιμελείται την παγκοσμίως γνωστή διμηνιαία έκδοση «Foreign Affairs». Το CFR επιχειρεί να αξιολογήσει την απειλή της μετάδοσης της κρίσης σε χώρες εκτός Ευρώπης, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για ένα ζήτημα που «έχει διχάσει τους εμπειρογνώμονες σχετικά με το ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην οικονομία των ΗΠΑ – όπου το χρέος αναμένεται να ανέλθει στο 90% του ΑΕΠ έως το 2020» Οι τελευταίες εβδομάδες έχουν δείξει ότι, παρόλο που η Ελλάδα έχει μικρό «αποτύπωμα» στην παγκόσμια οικονομική απόδοση, ρίχνει μια βαριά σκιά στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
4
οικονομία
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
μία, μη μπορώντας για ακόμα μια φορά να αποφασίσουν εάν θα πρέπει να συμπεριφερθούν ως ένωση κρατών ή ομοσπονδία αγορών. Η καθυστέρηση λήψης αποφάσεων, στοίχισε τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ολόκληρη την Ε.Ε. Είναι προφανές ότι στο ευρωπαϊκό σύστημα κάτι δεν λειτουργεί. Η ολιγωρία των μηχανισμών έδειξαν περίτρανα ότι είναι άμεση ανάγκη η Ευρώπη να προχωρήσει στη δημιουργία θεσμών που θα την προστατέψουν μελλοντικά απέναντι σε μία νέα χρηματοοικονομική κρίση, χωρίς να αναζητά θύτες ή θύματα για να καλύψει τις αδυναμίες της.
Η αντιμετώπιση της κρίσης αυτά τα τρία χρόνια, που σαρώνει στο πέρασμα της οικονομίες και αγορές, δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση με κοινές αποφάσεις. Κάθε κράτος μέλος, φρόντισε πρώτα και κύρια για τη θωράκιση (ή μη) της οικονομίας του, χωρίς να υπάρξει στην πραγματικότητα καμία Κοινοτική απόφαση προστασίας της Ευρωπαϊκής οικονομίας. Όταν το 2007 η κρίση έκανε την εμφάνιση της στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι Ευρωπαίοι Εταίροι, έσπευσαν να διαβεβαιώσουν ότι δεν υπάρχει θέμα να πληγεί η ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς δεν υφίσταται θέμα “μόλυνσης” από τα πρωτοεμφανιζόμενα τότε τοξικά ομόλογα και δάνεια χαμηλής εξασφάλισης και τις επιπτώσεις τους στην οικονομία των ΗΠΑ. Η οικονομική κρίση, όπως τα νέα, κινείται με μεγάλες ταχύτητες, όταν πρόκειται για αρνητικές ειδήσεις. Όταν λοιπόν, το 2008 η Ευρωπαϊκή οικονομία αρχίζει να νιώθει τις πιέσεις της οικονομικής κρίσης, οι Ευρωπαίοι, αρχίζουν να καταλαβαίνουν (για άλλη μια φορά;) ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ξεκίνησε ως μια κατεξοχήν οικονομική ένωση, δεν αποτελεί παρά μια “φούσκα” που σκάει στην πρώτη πίεση. Τα όργανα της Ε.Ε, δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την κρίση, χρησιμοποιώντας δυνατά όπλα. Πρώτο θύμα (μετά την αξιοπιστία της Ε.Ε) η Ελλάδα, η οποία αφέθηκε βορά στα νύχια των κερδοσκόπων. Οι Ευρωπαίοι εταίροι μας άργησαν να αντιδράσουν στις επιθέσεις των αγορών, στην ήδη νοσούσα ελληνική οικονο-
5
η Ά λ ωσ η τ η ς Κ υ ρ ι α κ ή ς
άποψη
του Μπατίστα Μαλαματένιου Ένας περίπατος στις γειτονιές της Αθήνας κινδυνεύει να χωρέσει όλες εκείνες τις αντιθέσεις, τις διασπαστικές και απάνθρωπες αντιθέσεις, που αναπτύσσονται στο όνομα μιας καθωσπρέπει ενότητας. Μερικά βήματα στα «ξεδοντιασμένα» πεζοδρόμια με τις χτικιάρικες νεραντζιές, είναι ικανά να καταρρίψουν το μύθο της κοινωνικής συνοχής και να του προσδώσουν την πραγματική του «σπουδαιότητα», η οποία δεν είναι ικανή να υπερβεί τα όρια της κοινωνικής οκνηρίας που οδηγεί στη δυσβάστακτη «εκκωφαντική σιωπή». Σιωπή για το μίζερο, για το άδικο, για το «σκοροφαγωμένο» που αυτο-λουστράρεται για να αποπλανήσει με την κίβδηλη γυαλάδα του. Από την άλλη πάλι, είναι κι εκείνα τα κυριακάτικα πρωινά της Άνοιξης που κάνουν τις γειτονιές της πρωτεύουσας να μεταμορφώνονται σχεδόν μαγικά. Δεν ενοχλεί η κιτρινίλα, δεν προκαλεί η μούχλα, δεν εμποδίζει το καυσαέριο, δεν κουράζουν οι κόρνες. Τα πρωινά της Κυριακής είναι λες και πέρασε από πάνω τους το μολύβι του Άντερσεν, μετατρέποντας όλη αυτή τη συσσωρευμένη μιζέρια σε λεβεντιά. Τα ερεθίσματα είναι τόσο έντονα που θέλω να ξεστομίσω εκείνο που δεν τολμώ συχνά. Να πω: «καλημέρα»! Να δω τα πρόσωπα των ανθρώπων καθαρά και να διακρίνω τα χαρακτηριστικά μου στο καθρέφτισμα της δικής τους γνήσιας γυαλάδας.
ΩΠΑ
30 Μαΐου, ο αυτοκράτορας είναι γυμνός Προτελευταία μέρα της Άνοιξης, Κυριακή πρωί και το ασχημόπαπο μεταμορφώθηκε σε κύκνο. Περπατούσα σε ένα στενό πεζοδρόμιο και προσπαθούσα να αφουγκραστώ μια καμπάνα που ακούγονταν από μακριά. Σχεδόν βίαια, εισέρχονται στα αυτιά μου φωνές προερχόμενες από την απέναντι πλευρά του δρόμου. Δύο αδύνατοι νεαροί μετανάστες που ψαχούλευαν στα σκουπίδια προσπαθούσαν να τραβήξουν μια σκούρα βαλίτσα έξω από τον πράσινο κάδο, την οποία όμως διεκδικούσε με μένος και ένας ρακένδυτος ηλικιωμένος άστεγος που ψαχούλευε κι εκείνος. Ακριβώς απέναντι από το σημείο με τη «βαλίτσα της έριδας», υπήρχαν καμιά εικοσαριά ηλικιωμένοι που έπιναν ούζο σε ένα συνοικιακό καφενείο. Μόλις αντιλήφτηκαν το γεγονός, άρχισαν να γελούν και να φωνάζουν επευφημώντας τον γέροντα άστεγο, ο οποίος παίρνοντας θάρρος δεν
6
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
παξαν μια γόμα και βάλθηκαν να σβήσουν την μολυβιά του Άντερσεν πάνω από την Κυριακή. «ΩΠΑ» Και έτσι, με επιβεβλημένες λέξεις ανθρώπων, με επιβεβλημένες συμπεριφορές και μουσικές, τα στενά της Αθήνας έγιναν και πάλι ρουτίνα καθημερινότητας. Μίζερες μέρες και «γερασμένοι» άνθρωποι, πλαδαροί και άνευροι, έτοιμοι να πιάσουν τα μπαστούνια τους από την κούνια. Μούχλιασαν και κιτρίνισαν οι καρδιές μέσα μας. Και τα πρόσωπα μας θάμπωσαν κι αυτά, καθρεφτίζοντας παραμορφωμένες όψεις πια. Λες και γεννηθήκαμε υπερήλικες, λες γεννηθήκαμε παλαίμαχοι.
έμεινε στη λεκτική βία αλλά προσπάθησε να επιτεθεί και σωματικά στους δύο νεαρούς μετανάστες. Τη στιγμή εκείνη πέρασε μπροστά από το συμβάν ένα άσπρο σπορ αυτοκίνητο, το οποίο έχοντας κάτι παραπάνω από δυνατά την ένταση της μουσικής, επέβαλε την σιωπή των υπολοίπων. Ο οδηγός δίχως να αντιληφθεί τις φωνές και τις αψιμαχίες, προσπέρασε τραγουδώντας, «ΩΠΑ», επιβάλλοντας άθελα του την ηρεμία. Οι μετανάστες απομακρύνθηκαν, ο άστεγος γέροντας έμεινε να επεξεργάζεται τη βαλίτσα-λάφυρο, οι ηλικιωμένοι θαμώνες του καφενείο συνέχισαν να κουβεντιάζουν και να διαβάζουν τις αθλητικές τους εφημερίδες και εμένα η Κυριακή μου έμεινε γυμνή σαν τον αυτοκράτορα. Θαρρείς πως όλες οι μέρες συνωμότησαν, άρ-
«ΩΠΑ», Ω.δή Π.αλαίμαχων Α.νθρώπων!
Αρχαία ολυμπία - ναός
7
T
Lars Von rier του George Baphomet
κλήρωσε την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία. Μιλάμε βεβαίως για το ”Στοιχείο του Εγκλήματος – The Element of Crime”. Ένα φιλμ στο οποίο μαθαίνουμε, με αναδρομή στο παρελθόν, πως ο επιθεωρητής της αστυνομίας κ.Φίσερ, που βρίσκεται τώρα στην Αίγυπτο υποφέροντας από πονοκεφάλους, είχε υποστεί στην Ευρώπη μια τρομερή τρομακτική εμπειρία.
κινηματογράφος
«Το να προκαλέσεις θεωρώ ότι είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο, δεν αποτελεί όμως τη βάση για να κάνεις σημαντική τέχνη και δεν αφορά τη δική μου δουλειά. Αν προκαλώ κάποιον, άλλωστε, αυτός είναι μόνο ο εαυτός μου. Κηρύττω διαρκώς τον πόλεμο σ’ εμένα τον ίδιο, στον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσα, στις προσωπικές μου αξίες». Lars von Trier
Ο Trier μεγάλωσε στην Κοπεγχάγη των μεταβατικών κοινωνικοπολιτικά δεκαετιών του ’50 και του ’60, στο μέσο μιας οικογένειας, η οποία, σύμφωνα με τον ίδιο, «στερούνταν συναισθημάτων, θρησκείας και της όποιας ευχαρίστησης». Οι γονείς του, επιχείρησαν να μεταδώσουν την ηδονή της απόλυτης ελευθερίας, χωρίς να μπορούν να φανταστούν ότι ίσως η υπερβολική ανεξαρτησία που του προσέφεραν θα βάρυνε τους εύθραυστους παιδικούς ώμους του μ’ ένα αίσθημα κενού. «Δεν υπήρχαν καθόλου κανόνες, γεγονός που δημιουργούσε προβλήματα. Έπρεπε να πιέζω εγώ τον εαυτό μου να ασχοληθώ με τα διαβάσματα ή ακόμη και να πηγαίνω καθημερινά στο σχολείο, γιατί κανένας από τους γονείς μου δεν ήταν διατεθειμένος να μου υποδείξει τι ήταν σωστό και τι όχι». Το 1984, ένα μόλις χρόνο μετά την αποφοίτησή του από τη Δανέζικη Σχολή Κινηματογράφου, ο Trier ολο8
κινηματογράφος
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
εξωπραγματική αίσθηση πως ό,τι συμβαίνει μπορεί μεν να ανήκει στη σφαίρα του φανταστικού, χωρίς όμως αυτό να στερεί τίποτα, από τη δύναμη της αληθοφάνειάς της. Λαβυρινθώδης και σκοτεινή, αιχμαλωτίζει το υποσυνείδητο, αναζητώντας την ευθύνη για την παρακμή ενός κόσμου που προχωρά στη νέα τάξη πραγμάτων, στιγματισμένος ωστόσο ακόμα, από το νοσηρό παρελθόν του. Κι όλα αυτά, υπό τους ήχους, ενός υπέροχου soundtrack. Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Trier υπέγραψε μια ανορθόδοξη αλλά μαγική εκδοχή της “Μήδειας”, για λογαριασμό της μικρής οθόνης και ολοκλήρωσε μία αν μη τι άλλο “παράξενη” τηλεοπτική σειρά, το “Kingdom”. Την ίδια περίοδο, αποφάσισε να ενώσει τις δυνάμεις του με τον παραγωγό Πέτερ Άλμπεκ Τζένσεν και να ιδρύσουν τη δική τους εταιρεία, την Zentropa, ένα καταφύγιο ανεξάρτητης έκφρασης και πλήρους ελευθερίας για οποιονδήποτε σκηνοθέτη το είχε ανάγκη. Καθώς όμως τα καλλιτεχνικά κατορθώματα του δημιουργού άρχισαν να υπερβαίνουν τα σύνορα της χώρας του, μεθοδικά ξεκίνησε να χτίζεται και η φήμη ενός εύθραυστου ψυχολογικά και φορτωμένου άγχη ανθρώπου, ο οποίος φοβάται τα αεροπορικά ταξίδια, παλεύει καθημερινά με τις άφθονες νευρώσεις του και έρχεται τακτικά αντιμέτωπος με την κατάθλιψη.
Μέσω της ψυχανάλυσης επιστρέφει πίσω στο χρόνο πριν από δυο μήνες. Τότε δηλαδή που του είχε ανατεθεί να διερευνήσει τους παράξενους και τελετουργικούς φόνους μικρών κοριτσιών. Απευθύνεται έτσι, στον παλιό του δάσκαλο και βαθμιαία εμπλέκεται και ο ίδιος... Κορυφαίο φιλμ νουάρ, το πρώτο της τριλογίας της “ύπνωσης” για τη θνήσκουσα Ευρώπη, που με εκπληκτικές τεχνικές αναφέρεται σε μια γηραιά ήπειρο νεκρή και γεμάτη φθορά. Ατμόσφαιρα απόκοσμη, με ύφος στιλιστικό αλλά παράλληλα μεταμοντέρνο. Φιλμ που ταξίδεψε τον δημιουργό του μέχρι τις Κάννες, χαρίζοντας του ένα βραβείο τεχνικού επιτεύγματος και ξεκινώντας το μακροχρόνιο φλερτ του Δανού καλλιτέχνη μ’ ένα από τα πιο σημαντικά κινηματογραφικά φεστιβάλ. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Trier μας παρουσιάζει το “Epidemic”. Ίσως το πιο παρεξηγημένο κομμάτι της “ευρωπαϊκής” τριλογίας του. Κεντρική ιδέα και πάλι η Ευρώπη, που αποσυντίθεται καθώς φθίνει. Αυτοαναφορά, σαρκασμός κι αλληγορία διπλής κατεύθυνσης περιστρέφονται γύρω από την ευφυή ιδέα της κατασκευής ταινίας μέσα σε ταινία. Η τριλογία ολοκληρώνεται το 1991, με το υποβλητικό “Europa”. Ο ήρωάς μας, ένας φιλήσυχος και αφελής Αμερικανός, γερμανικής καταγωγής, εγκαθίσταται στη μεταπολεμική Γερμανία, εργαζόμενος ως σιδηροδρομικός υπάλληλος. Εκεί γνωρίζει και ερωτεύεται μια μυστηριώδη γυναίκα με ύποπτες διασυνδέσεις. Μια εφιαλτική ταινία, η οποία ξεδιπλώνει σταδιακά τους ρυθμούς της, αφήνοντας την
9
κινηματογράφος
Φτάνουμε έτσι στο 1996 και ο Trier μας παραδίδει ίσως την καλύτερη δημιουργία του. Μιλάμε φυσικά για το “Δαμάζοντας τα Κύματα” εκεί όπου ο καλλιτέχνης επαναπροσδιορίζει την έννοια του μελοδράματος. Ξεκινώντας, πειραματιζόμενος με το ύφος και την ατμόσφαιρα – η κάμερα στο χέρι του διευθυντή φωτογραφίας Ρόμπι Μίλερ κάνει θαύματα – συνεχίζει μέχρι τα θεμέλια του κλασικού love story, για να το μεταμορφώσει σε μια μεταφυσική παραβολή γύρω από τη δύναμη της αγάπης και της θυσίας. Το “Δαμάζοντας τα Κύματα” είναι και το εναρκτήριο μέρος μιας τριλογίας, αφιερωμένης σε μαρτυρικές φιγούρες γυναικών, η οποία θα ολοκληρωθεί με τους “Ηλίθιους” (1998 – δεύτερη ταινία του κινήματος “Δόγματος 95”) και το “Χορεύοντας στο Σκοτάδι” (2000), υπέροχο αλλά συνάμα συναισθηματικά εξοντωτικό φιλμ, μ’ ένα ρεσιτάλ ερμηνείας από την Bjork και μία ακόμη επιβράβευση στις Κάννες. 2003 και ο Trier μας παρουσιάζει το “Dogville”, που παράλληλα είναι και η απαρχή μιας ακόμα τριλογίας, η οποία όμως έμελλε να μείνει ανολοκλήρωτη. Κι ενώ τον κατηγορούν για αντιαμερικανισμό, το 2005 μας παρουσιάζει το “Manderlay”, με το τρίτο και τελευταίο μέρος που θα άκουγε στο όνομα “Wasington” να μην υλοποιείται ποτέ… Προσπαθώντας να εξορκίσει το δημιουργικό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει, γράφει εν τάχει μια εκκεντρική σατιρική κωμωδία το “The Boss of it All” (2006), κοντά στις αρχές του “Δόγματος”. Κλείνοντας, δε θα μπορούσαμε να
παραλείψουμε την τελευταία του δημιουργία, το αμφιλεγόμενο “Αντίχριστο”. Γουίλεμ Νταφόε και Σαρλότ Γκένσμπουργκ, υποδύονται ένα “πολιτισμένο” ζευγάρι (ο σύζυγος είναι ψυχαναλυτής και η σύζυγος, φεμινίστρια συγγραφέας), που υποφέρει μετά το θάνατο του μικρού παιδιού τους. Ταινία που δίχασε κοινό και κριτικούς, όπου κι αν προβλήθηκε. Ένα είναι το σίγουρο όμως, ότι το σινεμά ενός από τους μεγαλύτερους εν ζωή σκηνοθέτες, εξακολουθεί να συνεπαίρνει, να αναστατώνει και να εξοργίζει. Σε καμιά περίπτωση όμως, δεν αφήνεται να περάσει απαρατήρητο.
«Είναι πολύ πιο σημαντικό να εφευρίσκουμε τρόπους ώστε να εξερευνούμε ολοένα και περισσότερες δυνατότητες που προσφέρει ο κινηματογράφος ως τέχνη, αντί να σκαρφιζόμαστε ανόητους τρόπους για να φέρουμε τον κόσμο πάση θυσία στο σινεμά…» Lars von Trier
10
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
Γαλάζιο του Αιγαίου στο Κέντρο Τεχνών Η θεσμοθετημένη πλέον εικαστική έκθεση "Γαλάζιο του Αιγαίου" θα πραγματοποιηθεί για 4η συνεχόμενη χρονιά με τη συνεργασία των καλλιτεχνών της "Θερινής Ακαδημίας Τέχνης Αιγαίου". Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων Βασ. Σοφίας – Πάρκο Ελευθερίας (τηλ.: 210 7224028), 18 - 30 Ιουνίου Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10:00 - 20:00, Κυριακή 10:00 - 14:00
μ ο υ σ ικ ή θέατρο εικαστικά επιμέλεια - Μαρία Ρο δοπούλ
Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή 9 & 1 0 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Ιππής του Αριστοφάνη 2 & 3 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Την κορυφαία σοφόκλεια τραγωδία (420 π.Χ.) παρουσιάζει το Αμφι-Θέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου με αξιόλογους ηθοποιούς. Αναζητώντας τον δολοφόνο του Λαΐου, που σύμφωνα με τον δελφικό χρησμό μιαίνει τη Θήβα προκαλώντας τον καταστροφικό λοιμό, ο βασιλιάς Οιδίπους ανακαλύπτει το νήμα που συνδέει τη ζωή του με την κατάρα των Λαβδακιδών. ≪Ίσως πρόκειται για το συνταρακτικότερο θεατρικό κείμενο της αρχαιότητας, από όσα μας έχουν διασωθεί≪, σημειώνει ο Σπύρος Ευαγγελάτος.
Επίδαυρος Καλοκαίρι 2010
έξοδος
ου
Ορέστης του Ευριπίδη 3 0 & 3 1 Ιουλίου Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου Κυνηγημένος από τα φαντάσματα των τύψεων, ο Ορέστης κατηγορεί τον Απόλλωνα που τον έσπρωξε στον ανόσιο φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας. Απομυθοποιώντας τους θεούς και χλευάζοντας τους δημαγωγούς, ο τραγικότερος των τραγικών Ευριπίδης προσεγγίζει τη μητροκτονία στον Ορέστη (408 π.Χ. – πενήντα χρόνια μετά την Ορέστεια του Αισχύλου) με όρους ψυχολογικού δράματος και έμφαση στην πλοκή και στην περιπέτεια.
Ο κορυφαίος των αρχαίων Ελλήνων κωμωδιογράφος με το ανυπέρβλητο σατιρικό ταλέντο διεκδικεί τη μερίδα του λέοντος στα Επιδαύρια αυτό το καλο-καίρι του δύσκολου 2010. Τον αριστοφανικό χορό ανοίγουν οι Ιππής (424 π.Χ.), πολιτική κωμωδία που μέσα από σαφείς αναφορές σε πρόσωπα και καταστάσεις του Πελοποννησιακού Πολέ μου θέτει διαχρονικά ζήτηματα για τη φαυλότητα της εξουσίας, τη χειραγώγηση των πολιτών αλλά και τη συνενοχή τους.
11
0 (μηδέν) στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
του πατρός Αλέξανδρου Μιχαλόπουλου
κοινωνία
συνομιλώντας με έναν φυλακισμένο
Σήμερα, θέλοντας να σε παρηγορήσω, Στάθη, σου μίλησα για τη μεγάλη μας πόλη. Για τη μεγάλη αυτή φυλακή υψίστης ασφαλείας. Με το μεγάλο προαύλιο. Και τους μακριούς διαδρόμους. Με τα μικρά και τα «μεγάλα» κελιά. Με το νόμο του πεζοδρομίου να επικρατεί: Ο ισχυρότερος κάνει κουμάντο. Κλέψε πριν σε κλέψουν. Εκβίασε πριν σε εκβιάσουν κ.o.κ. «Το γνωρίζω πολύ καλά», μου είπες. «Και αν - πρώτα ο Θεός - βγω απ’ αυτή τη φυλακή - του Ναυπλίου - το μόνο σίγουρο είναι ότι, δε θέλω, με τίποτα, να έρθω να ζήσω στην Αθήνα. Γιατί εγώ, πιστεύω, - συνέχισες - ότι έχω τελειώσει με τις φυλακές. Τις φυλακές κάθε είδους. Τις μικρές και τις μεγάλες. Τις κυριολεκτικές και τις συμβολικές. Τις σωφρονιστικές και τις εθελοντικές». Δεν ξεχνώ τα λόγια σου, φίλε μου Στάθη, καθώς βαδίζω σε μια στενή οδό της πόλης μας: «Συναντώ κι άλλους φυλακισμένους. Ή δεν συναντώ κανένα. Άδεια ραντεβού. Άλλοι το γνωρίζουμε ότι βρισκόμαστε σε φυλακή κι άλλοι το αγνοούμε. Αγνή άγνοια. Με συναντούν κι άλλοι καθώς περνώ ή δεν με συναντά κανένας. Μόνος μεσ’ στο σύμπαν; Βλέπω γύρω μου κι άλλους απορροφημένους στις σκέψεις τους. Η΄ δεν βλέπω κανένα. Που πήγαν όλοι; Μελετώ τα στοιχεία που μ’ έχουν καταδικάσει και συνήθως –πάντοτε δηλαδή- τα βρίσκω άδικα και γελοία. «Είμαι αθώος, σας λέω!», φωνάζω ή τραγικά σωπαίνω. Η΄το ακούω από άλλους να το λένε και νομίζω πως το λέω εγώ. Αλίμονον, δεν ξέρω τι μου συμβαίνει! Ακουμπούν τα μάτια μου και ξαποσταίνουν προς στιγμήν, σ’ ένα κομμάτι ουρανό, που διακρίνω ανάμεσα στις ψηλές στέγες των κελιών ή λησμονώ παντελώς κι αυτή την ύπαρξη τ’ ουρανού. Πάντως ο ουρανός είναι πάντοτε εκεί. Ψηλά. Ποτέ δεν κρύβεται. Ποτέ δεν αδιαφορεί για τίποτα. Ποτέ δεν είναι άδειος. Πάντοτε είναι εκεί. Από πάνω. Και περιμένει. Ένα βλέμμα. Μια φωνή. Ένα.. κάτι! Αν ήμουν πουλί, - είδες, σκέφτομαι σαν φυλακισμένος - θα ανέβαινα ψηλά. Θα πετούσα, πάνω, εκεί στα ουράνια. Θ’ αποχαιρετούσα τη παλιά ζωή. Και θα ‘φευγα μακριά απ’ τις αόρατες αλλά πολύ γερές και στέρεες μπάρες, που δένουν τους αστραγάλους της ζωής μου. Θ’ απελευθερωνόμουν, απ’ τα κάγκελα της καθημερινής στέρησης επιλογών, που περιορίζονται ακόμα περισσότερο, από τα ίδια μου, τα τετριμμένα όνειρα. Τα οποία σαν άγρυπνοι φρουροί, εμποδίζουν κάθε χαρά κι ελευθερία. Γιατί ελευθερία δεν είναι να κάνεις ότι θέλεις εσύ, χωρίς να δίνεις λογαριασμό σε κανένα.
12
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
κοινωνία
Ούτε είναι η ανεμπόδιστη αυτοδιάθεση σε κάθε προσωπική επιθυμία. Και δεν είναι σίγουρα, η ψευδαίσθηση ότι έχεις τα περιθώρια να ξεφύγεις απ’ τα καθιερωμένα προϊόντα επιλογής, που έχουν «άλλοι» διαλέξει για σένα. Ελευθερία είναι η αντανάκλαση της Αγάπης στον κόσμο. Είναι ένα «γεγονός», που θα το δεις με τα μάτια, ερμητικά κλειστά και με ορθάνοιχτα φυλλοκάρδια. Θα το συλλάβεις μόνο μέσω ανοχής και συμπόνιας. Ελευθερία είναι η εναρμόνιση με όλον το σύμπαντο κόσμο. Ορατό κι αόρατο. Κατανοητό κι ακατανόητο. Προσιτό κι απρόσιτο. Μα πάντοτε σοφό. Είναι η πλήρης υποδούλωση, εθελοντική πέρα ως πέρα, στην αγάπη του Θεού. Του δημιουργού των πάντων. Ελεύθερος είναι ο Δούλος. Ναι, ο δούλος σ’ αυτή τη ζωή. Ο τελευταίος, - που θα γίνει πρώτος στη πιο κατάλληλη εποχή - σκλάβος της αγάπης του Θεού. Αυτός είναι ο κυριολεκτικά ελεύθερος. Ο εποχιακός δούλος. Ο προσωρινός εργάτης. Εκείνος που δουλεύει ασταμάτητα εδώ σ’ αυτό τον κόσμο, για να διπλασιάσει τα τάλαντα που του έδωσε ο Κύριός του. Αυτό είναι ελευθερία! Όλες οι άλλες προσπάθειες είναι ματαιόπονες και ανελεύθερες. Μοιάζουν μάλιστα με την κινούμενη άμμο, η οποία όσο περισσότερο εσύ, προσπαθείς να την πατήσεις, να την σκαρφαλώσεις για ν’ ανέβεις στην επιφάνεια, τόσο πιο γρήγορα αυτή σε βυθίζει και σε ρουφάει στη κοιλιά της. «Πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου. Ουκέτι ειμί άξιος κληθήναι υιός σου. Ποίησόν με ως ένα των μισθίων σου» (Λκ 15, 18-19). Εκείνος όμως, που αποφασίζει να μη γίνει απλώς το γεύμα κανενός χωμάτινου τάφου, τι κάνει; «Θάβει» εθελοντικώς το κορμί του σ’ ένα απλό και χωμάτινο κελί, χωρίς ανέσεις. Ως δούλος. Και προετοιμάζεται. Γιατί αυτό συμβολίζουν σ’ ένα μοναστήρι το κελιά: την εθελοντική υποδούλωση στην υπηρεσία του Θεού. Με προσευχή και διακονίες. Ομοίως και μια σπηλιά πάνω στο βουνό, σε κάποιο απόκρημνο βράχο, το ίδιο υποδηλώνει. Πλήρη αφοσίωση κι αφιέρωση στη δοξολογία του Δημιουργού. Ως αηδόνι -μια που λέγαμε για πουλιά παραπάνω-, μόνο που αυτό εδώ δεν πετάει με το σώμα, αλλά με τη λεύτερη ψυχή του, που καβαλά πάνω στα φτερά του Αγίου Πνεύματος και ξαμολιέται σ’ όλη τη πλάση. Να λοιπόν, τι εστί ελευθερία. Μια απόφαση. Μια στροφή. Ένα εσωτερικό σταύρωμα, με μικρούς ήλους. Μια ανοιχτή αγκαλιά με αίματα στις άκρες των δαχτύλων, αλλά πολύ αγάπη και ζεστασιά στη μέση. «Πάτερ ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου». Είναι ανώφελο πλέον, Στάθη μου: Ας αθωώσουμε τη μεγάλη αυτή πόλη και κάθε πόλη και χωριό. Και κάθε άλλη φυλακή κι αιτία πλην του εαυτού μας. Αθώα και τα σωφρονιστικά ιδρύματα και οι ψευδομάρτυρες ακόμα. Αλλά κι όλοι εκείνοι που θέλουν να καταδικάζουν όλους τους άλλους. «Αυτοί δεν ξέρουν τι κάνουν». Ο ένοχος είμαστε εμείς. Οι προσωπικές μας επιλογές. Όλα εκείνα, που οδηγούν τον εαυτό μας, σε απροσπέλαστα και αφύλαχτα συνάμα μπουντρούμια ανελευθερίας.
13
Και δεν μιλώ, φυσικά μόνο για το μοναχισμό. Ούτε για οποιαδήποτε άλλη απομόνωση απ’ τα εγκόσμια. Αλλά για την συγκατάθεση μας μιλώ και την εμπιστοσύνη μας στο θέλημα του Θεού. Δε γνωρίζω την υψηλή τέχνη της ελευθερίας, αλλά ξέρω μόνο τούτο και το καταθέτω ως προσωπική μαρτυρία: Του πνευματικού η καθοδήγηση, είναι από κει, που μπορεί ν’ αρχίσει κανείς να απελευθερώνεται πραγματικά. Το κλειδάκι λοιπόν, είναι στη τσέπη μας. Μικρό. Απλό. Απέριττο. Μ’ αυτό μπορούμε ν’ ανοίξουμε αυτό το «κελί», να μπούμε μέσα, ώστε να βγούμε «έξω» απ’ τα βάρβαρα δεσμά του εγωισμού μας, που ως τα τώρα μας καταβροχθίζει σαν άμμος και μας καταπίνει σύγκορμους, στο πάτο της ανυπαρξίας. Ποιος όμως έχει τα κότσια ν’ αποδράσει, απ’ το χώμα της κινούμενης άμμου; Μόνον εκείνος που θα επικαλεστεί το Άγιο Πνεύμα, μέσω της μετανοίας, θαρρώ. Ποιος δεν φοβάται; Ποιος τολμάει ν’ αφεθεί στα φτερά του Πνεύματος; Να σηκωθεί ως τα ουράνια; Μικρός θνητός στην αγκαλιά τ’ Ουρανού. Μα για μας φτιάχτηκε Στάθη μου. Για μας. Μόνον για μας.
κοινωνία
Το ξέρω Στάθη, είναι δύσκολα, όλ’ αυτά. Πολύ δύσκολα. Δύσκολα και υπεύθυνα. Κι αυτό είναι Στάθη μου, που μας λείπει πραγματικά. Όχι το θάρρος ή η παλαβομάρα που χρειάζεται, αλλά η υπευθυνότητα. Η υπευθυνότητα να διαλέξουμε την ελευθερία. Την πραγματική ελευθερία: Την ελευθερία της Αναστάσεως.
14
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
ο Μάης του έρωτα και της Επανάστασης
άρθρο
του Λευτέρη Πανούση η επανάσταση μιας γενιάς Το κίνημα αμφισβήτησης του ’60, που ανέτρεψε παραδεδεγμένες δομές στις πάσης φύσεως συνιστώσες των δυτικών κοινωνιών, δεν φαίνεται να ξεπετάχτηκε έτσι τυχαία, παρόλο που είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός βίαιου και, ενδεχομένως, ανεξέλεγκτου σεισμικού κύματος… Από την άλλη, είναι αδύνατο να προσδιοριστεί ένα «ιστορικό ξεκίνημα», μια πρώτη έκρηξη που να σηματοδοτεί την έναρξη αυτής της επανάστασης, όπως ας πούμε, η άλωση της Βαστίλης, που καθορίζει την απαρχή της Γαλλικής επανάστασης. Κι ακόμα περισσότερο, δεν μπορεί κανείς να εντοπίσει ηγετικές προσωπικότητες, που το πνευματικό τους έργο ή η δράση τους, να πει ότι αποτελούν τον πυρήνα αυτού του επαναστατικού κινήματος, παρότι η εξάπλωση του στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις Ευρωπαίκες χώρες ήταν πολύ πιο εκτεταμένη [και ίσως πιο ριζική σε επίπεδο κοινωνικό-ψυχολογικών ανατροπών] απ’ ότι οι τρεις προηγούμενες μεγάλες επαναστάσεις – η Αμερικανική, η Γαλλική και η Σοβιετική… Ασφαλώς και υπήρξαν ξεχωριστές [αλλά όχι απαραίτητα ηγετικές] φυσιογνωμίες, που τα έργα τους συντάραξαν τη γενιά τους, όπως για παράδειγμα ο Άλλεν Γκίνσμπεργκ και ο Τζακ Κέρουακ στη λογοτεχνία beat, ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και ο Μάλκολμ Χ στα κινήματα των μαύρων, ο Βίλχελμ Ράιχ στο μέγα ζήτημα της σε-
15
ξουαλικής απελευθέρωσης, ο Ρόναλντ Ντ. Λάινγκ στις εναλλακτικές ψυχιατρικές θεραπείες, ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ στην εξέγερση του Μάη του 68΄ στο Παρίσι , ο Τζιμ Μόρισον και ο Τσάρλι Πάρκερ στη μουσική, ο Κάρλος Καστανέντα στην αναζήτηση μιας διευρυμένης συνείδησης, μέσω, των ιερών μανιταριών και του χυμού του κάκτου πεγιότ και τόσες και τόσοι άλλοι, ωστόσο για κανέναν τους δεν μπορούμε να πούμε ότι αποτέλεσε τον κύριο άξονα του κινήματος αμφισβήτησης. Το κίνημα αμφισβήτησης του 60΄ και ο πρόδρομος του, οι beatniks στην Αμερική της δεκαετίας του 50΄, φαίνεται σα να είναι το συλλογικό δημιούργημα μιας ολόκληρης γενιάς – γι’ αυτό ίσως και αποδείχτηκε τόσο πολύπλευρο.. Θα έλεγα μάλιστα ότι ένα από τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά αυτής της «συνειδησιακής επανάστασης», που την αντιδιαστέλλει από κάθε προηγούμενη της, είναι ακριβώς η απέραντη πολυχρωμία της και η πανταχού παρούσα αμφισβήτηση, που επεκτάθηκε σε κάθε
άρθρο
επιμέρους τομέα της συλλογικής και της ατομικής συνείδησης. Από τον τεχνητό θάνατο και το βόλεμα της αστικής οικογενείας [μπαμπάς, μαμά, παιδιά κι από γύρω το άγρυπνο μάτι της «κοινωνίας»] ως τα πιο σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης υπόστασης, που έρχονται στο φως μέσα από το έγκλημα [συλλογικό ή ατομικό, όπου δεν εξαιρείται ο πόλεμος] τη βία και την τρέλα. Από την εξέγερση ενάντια στη λογοκοπία «Τους πολεμάμε για το καλο τους», που ισοπέδωσε τα μισά δάση της Κορέας και του Βιετνάμ, ως την αμφισβήτηση του ίδιου του μοντέλου της δυτικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που ωθεί τον άνθρωπο σε μια εξωφρενική καταναλωτική μανία, αφού δεν έχει να του παρουσιάσει καμία πειστική πρόταση για τον «χάρτη της ζωής του». Το κίνημα αμφισβήτησης του 60΄ ζήτησε να τα αλλάξει όλα και να τα αλλάξει «εδώ και τώρα». Με πρωταγωνιστή μια ολόκληρη γενιά… Αν θέλουμε λοιπόν να ανιχνεύσουμε τις ρίζες αυτής της υπέροχης φουρνιάς, καλλιτεχνών, ακτιβιστών, εξεγερμένων και ασυμβίβαστων, που στην ουσία ανέτρεψε τα πάντα σε διάστημα μιας εικοσαετίας [από τις αρχές της δεκαετίας του 50΄, ως τις παρυφές του 70΄, όπου οι πιο δυναμικές συνιστώσες του κινήματος βυθιστήκαν στην εμπορευματοποίηση, στην απομάκρυνση, στη Νιρβάνα, στην τρέλα και στην πρέζα] θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τα ρημαγμένα τοπία του μεταπολεμικού κόσμου, αμέσως μετά το αμφίβολο πέρας του πιο αιματηρού πολέμου της ιστορίας…
Η ΓΕΝΙΑ ΤΩΝ ΕΡΕΙΠΙΩΝ στις παρυφές της δεκαετίας του 50 Όταν οι εντολοδόχοι του αυτοκράτορα Χιροχίτο υπέγραφαν τη συμφωνία παράδοσης της Ιαπωνίας, στη ναυαρχίδα του αμερικανικού στόλου του Ειρηνικού, παρουσία του Ντάγκλας Μάκαρθουρ, ο οποίος είχε δηλώσει ότι η νίκη των «συμμάχων» σε αυτό τον πόλεμο ήταν μια νίκη του φωτός έναντι του σκότους, ήδη στα ερείπια του Βερολίνου, οι πρώην σύμμαχοι ετοίμαζαν τα νέα τους οπλοστάσια, ενόψει της έναρξης του Γ΄ Παγκοσμίου πολέμου. Η αερογέφυρα των Αμερικανών είχε καταφέρει να διαθρέψει χιλιάδες αποκλεισμένους Βερολινέζους, από τον Κόκκινο Στρατό, εξασφαλίζοντας ένα μίνιμουμ ποσό 1800 θερμίδων την ημέρα, κατ’ άτομο, διατροφική αξία που ξεπερνούσε τις προσδοκίες ενός μέσου Γάλλου οικογενειάρχη, που όπως όλοι σχεδόν οι Ευρωπαίοι, συμπεριλαμβανομένων των αδιαφιλονίκητων νικητών του Χίτλερ, τους Εγγλέζους, έπρεπε να περιορίσουν τη διατροφή τους σε ένα μέσο όρο 1200 θερμίδων την ημέρα, ενώ ταυτόχρονα, προσπαθούσαν να ξαναστήσουν τους βασικούς μηχανισμούς επιβίωσης στις χώρες τους, που τις ειχε ρημάξει ο πόλεμος… Οι χθεσινοί εχθροί είχαν προτεραιότητα διάσωσης απέναντι στο νέο εχθρό. Τους κόκκινους του Στάλιν.. Και μέσα σε αυτό τον ορυμαγδό των ερειπίων, που εκτός από ζωές και κτίρια, συμπεριλάμβαναν και όλους τους κώδικες αξίων του δυτικού ανθρώπου, που τριάντα τόσα εκατομμύρια νεκροί ενός αδυσώπητου πολέμου αναζητούσαν τη μετά θάνατον δικαίωση τους,
16
άρθρο
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
η Σοβιετική Ένωση ανακοίνωσε ότι ήδη είχε εκτελεστεί με επιτυχία η πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας και στο άμεσο μέλλον, η Μόσχα θα είχε στην κατοχή της την ασύγκριτα πιο εφιαλτική θερμοπυρηνική βόμβα. Δημοκρατίες, εναντίον υπαρκτού Σοσιαλισμού και αντίστροφα, ήσαν έτοιμες να αξιοποιήσουν την τελευταία λέξη της επιστήμης των λευκών - τους διηπειρωτικούς πυραύλους και την αλυσιδωτή αντίδραση της διάσπασης των πυρήνων. Σε ένα νέο πόλεμο που όλοι περίμεναν ότι θα ξεσπούσε επάνω στα ερείπια της Ευρώπης, πριν καν προλάβουν να αναδιπλωθούν οι
να μείνεις ζωντανος. Ήταν ίσως η πρώτη γενιά του νεωτερικού κόσμου, αν αυτόν τον οριοθετήσουμε μετά την επικράτηση της Γαλλικής επανάστασης και την διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού, που, αντί να βιώνει τη φρίκη ενός πολέμου, βίωνε τον αρχέγονο και ύπουλο τρόμο μιας θνήσκουσας ειρήνης. Με όλες τις αξίες της χρεοκοπημένες.. Και δεν ήταν μόνο ο τρόμος [ατομικός και συλλογικός] ενός επερχόμενου συλλογικού ολοκαυτώματος, που ο πόλεμος της Κορέας και οι λεονταρισμοί εκατέρωθεν έφερναν ολοένα και πιο κοντά – ήταν κυρίως και
σημαίες του προηγούμενου [οι αποστρατεύσεις αμερικανών κληρωτών, δύο χρόνια μετά τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, δεν είχαν ακόμα ολοκληρωθεί, ενώ στρατιωτικό υλικό και άρματα μάχης Σέρμαν, παρατάσσονταν στις πεδιάδες της Γερμανίας, αντίκρυ στον εξίσου πάνοπλο κόκκινο στρατό]. Με τη διαφορά ότι τούτος ο πόλεμος, όταν θα ξεσπούσε, θα ήταν κατά πασά πιθανότητα ο τελευταίος της ανθρωπότητας… Η γενιά του 50΄ βίωνε μια πρωτόγνωρη συνειδησιακή κατάσταση, εν μέσω μιας παγκοσμίως χρεοκοπημένης πολιτικής, όπου ο όλεθρος δυο ολοκληρωτικών πολέμων δεν φαίνονταν αρκετός για να πείσει τους ανθρώπους ότι αυτό που προέχει είναι
πάνω απ’ όλα αυτή η παγερή αίσθηση του να ζεις «έξω από κάθε νόημα», η μιζέρια του να «εισαι στον κόσμο», μετά την πλήρη έκπτωση όλων εκείνων των δικτύων αξιών, της οικογενείας, της κοινωνικής καταξίωσης, της σημασίας της εργασίας, των ιδεολογικών και θρησκευτικών δομών, που προσέδιδαν στους πολίτες της Δύσης έναν συνεκτικό και αναγνωρίσιμο ιστό, του να «αξίζει να ζεις μέσα στον κόσμο»
17
Για τη γενιά του 50΄, που δυο διαδοχικοί παγκόσμιοι πόλεμοι είχαν εξευτελίσει ακόμα και την έννοια της ανθρώπινης ζωής, το «να είσαι εδώ» στερούνταν νοηματος. Και αναζήτησαν ένα «Αλλού».
φωτο
Παλαιοπωλείον 1
θέμα
“Αθήνα” μέρος 2 ο
3 2
φωτογραφία
4
1. 2. 3. 4.
Πατριάρχου Ιωακείμ Πλουτάρχου Λυκαβητός Πρόσφυγες στην αρχαία Αγορά
18
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
εικαστικά
Salvador Dali η επιμονή της μνήμης Στις 11 Μαΐου του 1904 ο Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του σουρεαλιστικού κινήματος, γεννήθηκε στην πόλη Φιγκέρας της Ισπανίας. Σπούδασε στην Ακαδημία των Τεχνών (Academia de San Fernando). Zωγράφος, γλύπτης, συγγραφέας, χαράκτης, δημιούργησε σχέδια, ταινίες, κοσμήματα και αντικείμενα κάθε είδους. Αποτέλεσε μια πολύ ιδιαίτερη φυσιογνωμία στο χώρο της τέχνης με τις πολύ ‘’πικάντικες’’ απόψεις του, συνοδευόμενος βέβαια πάντα από την σύζυγο του Elena Dmitrievna Diakonova, γνωστή ως Gala… Ο Dali χαρακτηρίστηκε μεγαλοφυΐα ,αλλά αυτό που μας κάνει μεγαλύτερη εντύπωση είναι ότι και ο ίδιος έδωσε στον εαυτό του αυτόν τον χαρακτηρισμό. Άλλωστε ήταν γνωστός για τον ναρκισσισμό του. « Κάθε πρωί που ξυπνάω, βιώνω ένα υπέροχο συναίσθημα χαράς -τη χαρά να είμαι ο Σαλβαντόρ Νταλί- και αναρωτιέμαι σε έκσταση : <<Τι όμορφα πράγματα θα καταφέρει σήμερα ο Σαλβαντόρ Νταλί>> ‘’. Πράγματι δημιούργησε μεγαλοφυή έργα τέχνης με την ιδιαίτερη μέθοδο του, την παρανοϊκό -κριτική μέθοδο: ένα είδος υπερρεαλιστικής τεχνικής με σκοπό την πρόσβαση στο ασυνείδητο προς όφελος της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κάποια σημαντικά έργα του Dali ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο είναι τα: ‘’Τhe persistence of
19
memory’’ ,’’Corpus hypercubus’’ ,’’Τhe architectural angelus of Millet’’…. Ο πίνακας ‘’Τhe persistence of memory’’ (H επιμονή της μνήμης) είναι ο σημαντικότερος των πινάκων του. Αυτό το έρημο τοπίο με τα γνωστά λιωμένα ρολόγια, φαίνεται να περιγράφει τον χώρο - χρόνο όπως μόνο ο ίδιος ο Dali θα μπορούσε να τα αποδώσει … με μια τελείως διαφορετική οπτική ... θεωρούμενη από κάποιους ως παρανοϊκή. Με λίγα λόγια λοιπόν, σε αυτόν τον πίνακα ο Dali μας δίνει ένα άδειο και παγωμένο τοπίο, έτσι όπως θα ήταν ο χώρος-χρόνος αν έλειπαν τα γνώριμα σε μας πράγματα. Ο Dali για πολλούς αποτελεί αίνιγμα … Παρανοϊκός ή μεγαλοφυΐα; Ο καθένας μας μπορεί να δώσει τη δική του απάντηση. Όμως ένας παρανοϊκός γιατί να μην μπορεί να είναι μεγαλοφυΐα;
Φωτεινή Μπαξεβάνου
ετοιμοθάνατοι Σταυρούλα Δημητρίου
η ψυχή του καθρέπτη
λογοτεχνία
Η φωτιά είχε αναφτεί στο έλος, που ήταν ξεραμένο. Σε μιαν άκρη, ο σωρός. Όπως τους άδειαζε το κάρο. Ο ένας πάνω στον άλλον. Φουσκωμένοι, σαν αναμεταξύ τους να σπρώχνονταν, με κοιλιές πρησμένες, σαν γεμάτες ζελατίνα που τρεμούλιαζε στο φύσημα του ανέμου. Σκέλη ανοιχτά σαν ψαλίδια, με τις πατούσες ξεκοτσιασμένες απ’ τα σκυλιά στους δρόμους, χέρια ανοιχτά διάπλατα, σαν να προσεύχονταν, στα δάχτυλα σκουριασμένοι αρραβώνες, αφράτα μεριά – εν ριπή ο θάνατος προτού να γίνουν άσαρκα -, άλλοι με το κεφάλι θαμμένο στο σωρό και το κορμί ακέφαλο, άλλοι με το κεφάλι μοναχό και το κορμί χωμένο στ’ άλλα. Και τα μαλλιά τους κολλημένα δεξιά κι αριστερά, γυαλιστερά, με χωρίστρα στη μέση, σαν να χτενίστηκαν την ώρα που πέθαναν. Στόματα ανοιχτά σαν να ουρλιάζαν, ξεδοντιασμένα, με γλώσσες χωμένες σε αφτιά, σαν αχόρταγα ακόμα να καταλαλούσαν, άλλα με δόντια φίλντισι στημένα στη σειρά, γαντζωμένα σε αιδοία και φαλλούς. Και λουριά λυμένα, και ζώνες, και φέσια άσπρα, και φέσια κόκκινα, και αντεριά, και πουκαμίσες, και διάφανα χρωματιστά σαλβάρια – η επτάς του ουράνιου τόξου -, και μέσα τους βοστρύχοι γυναικών. «Πάσα σάρξ ως ιμάτιον παλαιούται»1. Κι όμως, σαν να φορούσαν ένα ρούχο που τους έκανε όλους ίδιους. Όλοι μαζί. Τούρκοι, χριστιανοί, Εβραίοι, για λίγο έγινε ένα το γένος του Θεού. Σαν μόλις τότε να γεννιόταν, σαν άλλοι ζωντανοί να βλάσταιναν, να σέρνονταν, να συστρέφονταν, να συναπαντιούνται και να θηλυκώνονταν, σαν μορφές που ξεπετάγονταν απ’ το αρχαίο χάος.. Και βρέφη σαν είδωλια μικρών θεών από ψημένη γη, με τα φυλαχτά στο λαιμό, να παίζουνε για κουδουνίστρες πόρπες και βραχιόλια. Και άλλα υδαρή, ασκότωτα, που μόλις είχαν πέσει από τα σπλάχνα της ετοιμοθάνατης μάνας. Οι ζωντανοί κοιτούσαν. Μάθαιναν λιγάκι κάτι απ’ το δικό τους θάνατο.. Πλάι στο σωρό οι ετοιμοθάνατοι σε μια μεγάλη σειρά. Μια φώτιση τους πληροφόρησε πως είχαν πια πεθάνει. Και όρθιοι, σε πόζα θανάτου, με την ψυχή γυρισμένη κατά το Θεό, περίμεναν ο ένας πίσω απ’ τον άλλον να πέσουν στη φωτιά. Κινούμενη γλυπτική.. το πρόσωπό τους στιλβωμένο απ’ την πατίνα της αρρώστιας. Μόλις που φαινόταν η θολή φαγιάντζα των ματιών τους. Ντυμένοι τα καλά τους κουστούμια και τις φορεσιές, κρατώντας στα χέρια μπουκέτα λουλούδια. Σαν πεθαμένοι πριν από την αποσύνθεση, που βγήκαν απ’ τους τάφους με τα γιορτινά τους. Κρατούσαν αισθήσεις όσες χρειάζονταν για να πεθάνουν και στέκονταν προς τη μεριά του κόσμου τούτου. Και σαν ζωντανοί να φαίνονται πιο πεθαμένοι από τους πεθαμένους, παραδίπλα στο σωρό. Έτοιμοι να πέσουν στη φωτιά να καούν, να γίνουν στάχτη, ν’ αναπαυθεί
20
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
η σκόνη τους, γλιτώνοντας η ψυχή τους απ’ το ρόγχο και τα τελώνια.. Ήταν αυτοί που μόλις χθες μιλούσαν με του πεθαμένους – αυτούς, αυτούς εκεί χάμω, στο σωρό -, που με όσα τους αφηγήθηκαν τους προειδοποίησαν για τον προσεχή θάνατό τους και για το τι περνάει η ψυχή καθώς αποχωρίζεται το σώμα. Έρχονταν στον ύπνο τους με αραιή, διαλυμένη μορφή, ντυμένοι τα ρούχα – αυτά που τώρα στο σωρό ήταν ντυμένοι -, ηχούσε ο καθένας τ’ όνομά του κι όλοι διηγιόνταν, με μια υστεροπάθεια, το ίδιο πράγμα: «Πώς να σου διηγηθώ το μαρτύριο; Μου χτυπούσαν το στομάχι. Τι πόνος και ξελαρυγγισμός μέχρι να βγει η ψυχή απ’ το σώμα!.. Τι να σου διηγηθώ; Όταν ψυχομαχούσα, έβλεπα γύρω απ’ το κρεβάτι μου να με κυκλώνουν στεκάμενοι πολλοί, μαύροι κι άσχημοι. Ανακατεύονταν, ταράζονταν κι έκαναν λαλιές διαφόρων ζώων, σα σκυλιά λυσσάρικα να γαυγίζουν, να μουγκρίζουν, να με φοβερίζουν, να μου δείχνουν τα λυκίσια δόντια τους, έτοιμοι να με καταβροχθίσουν. Μόνο τη θωριά τους να’ βλεπες.. Ανώτερη κι από την Κόλαση!» απόσπασμα από το βιβλίο της “η ψυχή του καθρέπτη” εκδόσεις Α.Α.Λιβάνη
Για σκέψου, ερωτευθήκαμε!
λογοτεχνία
Δημήτρης Νίκου Σε είχα καλέσει εκείνο το μυρωδάτο ανοιξιάτικο μεσημέρι στου Φιλιπάππου. Ανεβήκαμε μαζί τις ανηφοριές κι αν φόραγες λεπτά παπούτσια, δε σε πόναγαν τα πόδια σου. Καθίσαμε στο ξέφωτο, σε ένα φιλόξενο κοίλωμα που δημιουργούσαν δύο βράχοι και κοιτάζαμε την Αθήνα από ψηλά. Τόσο σπάνια όμορφη, από πέρα την Πάρνηθα ως τα πόδια μας και κάτω, ως τη θάλασσα στον Πειραιά. “Πάμε πιό πάνω” σου είπα κι όπως προσπαθούσες να μην πέσεις, στηρίχθηκες επάνω μου, κράτησες το χέρι μου σφιχτά. Μας βρήκε η νύχτα εκεί πάνω, είχε λίγη υγρασία μα εμείς ζωγραφίζαμε με τα φώτα των λεωφόρων που έσκιζαν το σκοτάδι και τις πολύχρωμες ρόδες των λούνα παρκ. Και γελάγαμε... σαν μικρά παιδιά γελάγαμε, σώμα και ψυχή. “Κοίτα ένα όμορφο λουλουδάκι.” “Πού;” “Εκεί, ανάμεσα στα βράχια. Κοίτα πως στέκει μονάχο του εκεί.” “Δε βλέπω, νύχτωσε. Πάμε καλύτερα, άρχισα να κρυώνω.” Μονάχο του το λουλουδάκι μες στα βράχια, συνήθισε να πίνει σπάνια νερό και δεν στεναχωριέται. Νιώθει ευλογημένο και χαίρεται αν κάποιος το προσέξει έστω και για μια στιγμή εκεί ψηλά που έχει φυτρώσει. Γιατί όταν αργότερα πεθάνει, θα συνεχίσει να ζει για πάντα σε κάποιου ανθρώπου τις ωραίες αναμνήσεις. Ας έχει προσφέρει τουλάχιστον το λιγοστό του νέκταρ, ζωή απ' τη ζωή του. Για σκέψου, ερωτευθήκαμε! Κι αν μας κουράζουν πια τα βράχια, η Αθήνα ακόμα είναι όμορφη από 'κει. Έτσι δεν είναι;
21
οι Πέρσες
λογοτεχνία
Απόστολος Θηβαίος Υπάρχουν άνθρωποι που ανήκουν στο ξημέρωμα. Υπομένουν στωικά το ανυπολόγιστο βάρος της νύχτας. Μιλώ για ανθρώπους πιο κρυμμένους και από εκείνους τους γερασμένους οδοιπόρους των νεκρών απογευμάτων. Καμιά φορά, αποκτώ την πεποίθηση πως λίγο πάνω από το σκοτάδι, υφίσταται ένα ποτάμι από φως. Εκείνο χύνεται και οι νεαροί Πέρσες εμφανίζονται στους δρόμους της αυτοκρατορίας. Με πολύχρωμα ρούχα και μια βροχή από πεταλούδες γύρω από τα μάτια, επιλέγουν τη σιωπή ενός αρχέγονου δάσους. Με τα ρωμαϊκά μαλλιά τους, που έχουν αποκτήσει μια όψη ζωώδη, κουβαλούν στα παιδικά τους χέρια λινά φορτία. Τα χρώματα της πραμάτειάς τους είναι πράγματι ευφάνταστα. Ταπεινά αντικείμενα, υαλώδους όψεως, με σεμνά κομμάτια ενός ψευδέστατου πλούτου τοποθετούνται με ιεροτελεστία στη γνώριμη θέση. Παλαιικά αντικείμενα, αποτυπώσεις νεαρών κοριτσιών με ευρωπαϊκή περιβολή και μοντέρνα εκμαγεία, με αδιόρατες, ανεπαίσθητες ρωγμές. Τα πρόσωπα των νεαρών είναι άφταστα τεντωμένα. Η αγωνία των ημερών καθρεφτίζεται στα επιβλητικά μάτια των περήφανων προγόνων. Κατά μήκος των παρόδων, οι άνθρωποι αυτοί αποθέτουν την προσφιλή τάξη των λάμψεων. Κάποιοι από αυτούς θα αγνοήσουν την επικινδυνότητα. Με το χαμόγελο της αγοραίας ηδονής ακο-
λουθούν τις δροσερές οδούς των ερημικών πάρκων. Στα γυμνά πόδια τους μπλέκονται τα χάλκινα φύλλα, οι ακαθαρσίες, το χώμα. Σε τούτες τις ηπείρους Αχαιοί φρουροί φυλάσσουν με πείσμα τη σπουδαία σύναξη των αιμάτων. Οι μνήμες της ιστορίας, των τάξεων οι επιταγές περιφρονούνται εντός των συνόρων. Και θα καταφτάσει ο σπασμένος ουρανός του μεσονυκτίου. Οι κρήνες, τα πλακόστρωτα, οι ακατάληπτες σημάνσεις των παρόδων, θα έχουν διαμελιστεί. Τα χέρια των νεαρών Περσών θα θυμίζουν τα πληγωμένα φτερά των αποδημητικών πουλιώκαθώς πεθαίνουν στις αυλές των βασιλικών οίκων. Τα σώματα ντύνονται τη στάχτη αναμνηστικών αγγιγμάτων. Ένα αγόρι εξαίσιας ομορφιάς, μετρά το χρόνο των τροπικών. Στις υπερυψωμένες φωλιές παραμένουν τεντωμένα τα σαπισμένα σχοινιά. Οι ερωτευμένοι ανταλλάσσουν τα συγκλονιστικά ψεύδη. Ο ηλικιωμένος με το παλτό και τα σφιγμένα χέρια, τα
σφιγμένα δόντια σπέρνει τα αισχρά λόγια στο βραδινό αέρα. Οι απογραφείς καταμετρούν τα ρημαγμένα αντικείμενα της εμπορίας. Το παζάρι του κινδύνου λαμβάνει τέλος. Ο νεαρός, με τις αριστοκρατικές κινήσεις ανήκει στις ανθρωπότητες της παρακμής.
22
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
Οι ευγενικές καταβολές του δεν θα προκαλέσουν το σεβασμό των πληβείων. Ο αχθοφόρος επιθυμεί να αγοράσει λίγο από τον έβενο που παζαρεύεται στους κόλπους των ανήσυχων περιθωρίων. Μα εκείνος που κάποτε θύμιζε άνθρωπο, τώρα φλέγεται από το εύθραυστο φύλλο του.
Ξημερώνει. Έξω από τα ακατοίκητα παράθυρα, τα αδέσποτα ακονίζουν τα νύχια τους στην αρχαία επιφάνεια αττικών πετρωμάτων. Το φως, μιλώ πάντα για φως, καταφτάνει θολό στα υπόγεια καταλύματα. Κάποιος τρομάζει.
the Trail
λογοτεχνία
Klaus Luthardt The dogs were gaining on him. The steep tree-covered ravine rang with their incessant barking. It amplified the high-pitched yelps of the smaller dogs and trembled with the ravenous cadence, the deep roaring voices of the large dogs already close behind him. The infernal sound gained on him, flew past him, bounced back from the sides of the ravine until it came from everywhere. Within moments they would reach him. He had already fallen twice, slipped on the steep slope, and careened feet first, downward, downward over loose soil and rocks that tore his clothes and scraped him until the raw flesh burned from the unclean touch of soil and dust. His breath came sharply, too shallow to do much good, but he could no longer breathe deeply. Every attempt brought only a sharp pain and an overpowering nausea. He had to keep going, uphill, up that mountain. It was the only direction left. He fell again, this time from exhaustion, a momentary blacking out. As he scrambled back up, still on all fours, he heard the twigs snapping in the underbrush, severed by the powerful bodies of the pursuing beasts. A few yards further. A massive boulder. If he could climb it . . . He grabbed the stone and tried to pull himself up. There was little to get a grip on. He reached for a crevice. Too far. He lunged and grasped it. His body smashed against the rock. Pain shot through his right knee, and he knew his left shin was bleeding. He hung there, half-way up, when the dogs caught up with him. In their frenzy, they ran into each other and couldn’t reach him at first. He held on, too weak to climb further. Ceaselessly, the barking rang out and shook the forest. High-pitched yelps squealed through the air like furies. The large dogs hurled themselves up at him, jumped, plunged back and leaped at him again. Then one of them snapped his jaw shut on his ankle, quickly released, and fell back on the others. The pain shot through him; everything hurt. His numb fingers slipped. As they did, he tightened.. “Senator Allgood. Senator Allgood. Wake up.” “Huh?” “Wake up, Senator. We can’t keep the reporters waiting any longer.”
23
ένα μικρό αφιέρωμα στην ποιήτρια νανά Τσόγκα Η Νανά Τσόγκα αποφοίτησε από την Δραματική Σχολή του Εθνικού θεάτρου με υποτροφία, έχει παίξει σε ποιοτικές σκηνές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και διδάξει σε σεμινάρια Υποκριτικής και Τέχνης του Λόγου. Έμαθε αγγλικά και γερμανικά, πήρε τα διπλώματα στην Αθήνα και πήγε στην Γερμανία για να σπουδάσει Κοινωνιολογία-Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Tûbingen. Έχουν εκδοθεί μεταφράσεις της 25 βιβλίων λογοτεχνικών και φιλοσοφικών έργων, δοκιμίων και μελετών, πολιτικής και ψυχολογίας. Δημοσιεύονται κείμενά της, ποιήματα και πεζά σε λογοτεχνικά περιοδικά (εγχώρια και αλλοεθνή). Να, ένα ΜΙΛΩ
Πόλεμος Έρως Ανοίγει η γη στα δυο γόνιμο ρόδι πέφτω στο βάθος του φλεγόμενου πυρήνα φτερά καψαλισμένα ανωριμότητα φθινόπωρα εικοσιένα στη σειρά μ' έναν μικρούλη έρωτα γυμνό τσιτάκι από τ' αστέρια δανεισμένο όλοι με κοροϊδεύουνε με το χαμόγελό σου η άνοιξη απούσα ταξιδεύει μόνο σε σένα. Με τάιζες σπόρους ροδιού, είδα στον ύπνο μου το δρόμο για να βρίσκω, έλεγες πίσω στο θαλερό σκοτάδι σου αιώνια να επιστρέφω Περσεφόνη – ώσπου και ας μην είμαι η ίδια, να μεταμορφωθώ μόνο σε μένα.
Αν κάνεις στάση στη γυμνή αφή η άνοιξη περνάει απαρατήρητη τα θαύματα δεν εκδικούνται μόνο απουσιάζουν κι ύστερα κλαίμε ονόματα συνήθως ως ποταμών περίληψη - είμαστε πάντα βιαστικοί με απόδειξη: η ζωή χωράει άπλετη λήθη. Α!, είδες; παραλίγο θα το ξέχναγα: έχεις φιλιά από τη νοσταλγία σου και να σου πω ότι αυτή θα έρθει να σε βρει στα σίγουρα εκεί που αφύλαχτος θα σκέφτεσαι πως έβαλες στο χέρι και το μέλλον.
Αστέρια πέφτουν στα μαλλιά κι η έρημος σφαδάζει στο όνομα της άωρης ομορφιάς μου θα πνιγεί ο Άδης προτού αλλάξει προσωπείο και σε δω πάλι στην πόρτα.
αφιέρωμα
Τεράστια εξοικείωση η αφή αφού κι εγώ όπως όλοι στα τυφλά έχω ζήσει˙ δεν γίνεται όμως από μόνη να μυρίσει θέλει φιλιά λεμονανθούς φωτιές στην παραλία και σώματα αχάραγα στου ξενυχτιού την κόψη.
Αθώες φράσεις με ξηλώνουνε καρφιά και βγαίνω από την άγνοια στο μπαλκόνι χύνεται μέσα μου ποτάμι αλμυρό σε λίγο ξημερώνει – σονάτα τού Σκαρλάτι θάλασσα ως πέρα κι η μάνα μου ντυμένη Αλεξάνδρεια χαρίζει όλα τα ρούχα στον αέρα.
24
Αυτός ο δρόμος από δω βγάζει προς το παρόν σε πλειστηριασμό δακρύων˙ πας μόνο με τα πόδια – είναι αδιέξοδο. Αν πάλι έχεις απαντήσεις-βόμβες να προσέχεις: υπάρχει καθυστέρηση αλλά συχνά βίοι αγίων εκρήγνυνται ίσως σε πάρουνε τα σκάγια.
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
μεταφράσεις
Κι ύστερα ξημερώματα φτάσαμε σε μια ήμερη κοιλάδα, Υγρή, κάτω απ’ τη ζώνη του χιονιού, που μοσχοβόλαε χλωρασιά, Μ’ ένα μικρό ποτάμι και μ’ έναν νερόμυλο που χτύπαε στο σκοτάδι Και τρία δέντρα, χαμηλά στον ουρανό. Κι ένα άσπρο γέρικο άλογο έφυγε καλπάζοντας μες στο λιβάδι. Κι από κει φτάσαμε σε μια ταβέρνα μ’ αμπελόφυλλα στο ανώφλι, Στην ανοιχτή της πόρτα έξι χέρια παίζαν αργυρά νομίσματα στα ζάρια, Και κάτι πόδια κλώτσαγαν τα άδεια ασκιά κρασιού Μα δεν υπήρχε είδηση και πήραμε ξανά το δρόμο Και πέφτοντας το σούρουπο, την τελευταία στιγμή Βρήκαμε αυτό το μέρος• κι άξιζε, θαρρώ, τον κόπο μας.
Journey of the Magi, 1927 (Ariel Poems) Απόδοση στα Ελληνικά: Βασίλης Πολύζος
«Μας βρήκε κρύο τσουχτερό Στην πιο τραχιά περίοδο της χρονιάς Για ένα ταξίδι και ταξίδι τόσο μακρινό: Δρόμοι που βούλιαζαν, καιρός ξυράφι Μέσα στο καταχείμωνο.» Γδαρμένες οι καμήλες, με πληγές στα πόδια, χολιασμένες Να κείτονται απάνου στο μισολιωμένο χιόνι. Ήταν ώρες που νοσταλγούσαμε Τα θερινά παλάτια στις πλαγιές, τα λιακωτά, Τις μεταξένιες κόρες να κερνάν σερμπέτια. Κι ύστερα οι καμηλιέρηδες με βλαστημιές και μούρμουρο Να παίρνουν δρόμο, να ζητάν πιοτί, γυναίκες, Τις νύχτες οι φωτιές να σβήνουν, να μην έχουμε κατάλυμα Κι οι πόλεις εχθρικές κι οι κωμοπόλεις μίζερες Και τα χωριά μες στη βρομιά και την ακρίβεια: Μας βρήκαν μέρες δύσκολες. Και τελικά κρίναμε πιο σωστό να ταξιδεύουμε τη νύχτα, Με λίγον ύπνο στ’ αρπαχτά, Όπου ακούγαμε φωνές να τραγουδάν στ’ αυτιά μας Πως όλα αυτά ήταν μια αποκοτιά.
T.S.Eliot
Το Ταξίδι των Μάγων
Πάει πολύς καιρός που ’γινε αυτό, θυμάμαι, Και πάλι αν ήταν θε να το ’κανα. Μα γράψε Τούτο γράψε Τούτο: τραβήξαμε όλο αυτό το δρόμο Για Γέννα ή για Θάνατο; Σίγουρα ήταν Γέννα, Το ’δαμε με τα μάτια μας, χωρίς αμφιβολία. Γέννα και θάνατο είχα ξαναδεί Μα νόμιζα πως ήταν κάτι αλλιώτικο• ετούτη η Γέννα ήταν Σκληρή κι ολόπικρη αγωνία για μας, σαν Θάνατος, ο θάνατός μας. Γυρίσαμε στις χώρες μας, σε τούτα τα Βασίλεια, Μα ησυχία πια δεν έχουμε εδώ, με την παλιά μας πίστη, Μ’ έναν ξένο λαό με τους θεούς του σφιχταγκαλιασμένο. Χαρά μου θα ’ταν ένας άλλος θάνατος.
25
Π οιητικός
Λ όγος
Προς ενοικίαση Και έτσι απλά Το αλφαβητάρι της ψυχής
κάποιες φορές είμαι μεσάνυχτα στους λεπτοδείχτες της διπλανής πόρτας
Ασφόδελοι ζοφεροί θρηνούν Θεάν αφρογέννητη, ονειρική
Με συγκλονίζουν οι Νύχτες που ντύνονται τα ρούχα της Απελπισίας μου γνωρίζοντας ότι όλα τα μάτια είναι δανεικά και σαν φτάσει η αυγή όλα κλείνονται πίσω από βλέφαρα ιδιοκτήτη
Βιόλες και Βρύα Βουβοί θεατές της έσχατης του βίου μου ημέρας Γρανιτέχνια τείχη ασφυκτικά με κυκλώνουν
Και έτσι
......
κάποιες φορές δείχνω πιο όμορφη όταν για ένα βράδυ απλά προσφέρομαι προς ενοικίαση
Ως άλλη Ωκεανία εις Ωγυγίαν ευτυχής έπλευσα μετά ‘σού
Μαρία Ροδοπούλου
Μελίτα Αδάμ
ποίηση
Το τρένο του Βοριά Μακάρι να μπορούσα να σταματήσω το τρένο του Βοριά. Το φοβάμαι γιατί στο σάκο του φέρνει φάκελους από νεροποντή που περιέχουν άχρηστα μέταλλα από τα ορυχεία των συνόρων, φλούδες, ξεφτίσματα από μαρμάρινες κολόνες αρχαίων ναών, σκόνη από τρίστρατα πολέμων. Δεν θέλω ποτέ να περιμένω το τρένο του Βοριά αλλά εκείνο πάντα έρχεται ... Ελένη Β. Πίππα
26
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
Αδιέξοδα
στην τέχνη της ποιήσεως
Όμως, δυσκολεύομαι, μία γραμμή επιτυχώς ν' αποκληρώσω.
Το φεγγάρι φταίει
Τα αποσιωπητικά, οχυρά φοβίας και λοιπές κακοτεχνίες έκφρασης στο αδιάβατο.
στον Κ.Δ.
Την άγρια δολοφονία του Μικρού Επαναστάτη με τα λυπημένα μάτια και την ανυπόκριτη μορφή με το ξεφτισμένο τζιν και τα λαμπερά εξώφυλλα κάλυψαν χιλιάδες σκοπευτές με φωνές επί φωνών και τις ίδιες λέξεις.
δικαία μοιάζει η αποβίβαση στο εφήμερο. Υποδέχομαι ερμηνείες χρέους σε ερείπια. Αποσύρομαι, γραφή ρυτιδιασμένη, τόσο νέος, δήθεν πλέον, στο άψυχο σύρμα της ακολουθίας των πράξεων.
Την άγρια δολοφονία του Μικρού Επαναστάτη όταν έμαθε ο κόσμος κρέμασε στους δρόμους τις καρδιές του οργισμένες να βροντοφωνάζουν φτάνει!
Καλή αντάμωση.
Φτάνει! όχι άλλο πια! να σκοτώσουμε το δράστη που μια νύχτα ήσυχη ο Μικρός Επαναστάτης περιγέλαγε τον κόσμο και το ύπουλο φεγγάρι με το κοφτερό του φως του μαχαίρωνε το στόμα.
Δημήτρης Δικαίος
ποίηση
Το φεγγάρι φταίει για το φόνο το φεγγάρι, όχι εμείς κι ας μην καταλάβαμε ποτέ τόσα χρόνια γείτονες πως εκείνος ο Μικρός με τα λυπημένα μάτια ήταν τελικά Επαναστάτης. Γιώργος Δελιόπουλος
27
Κόλαση Ανέβα στα άδυτα της κόλασης ώσπου να βρεις ένα έλος
Ξεστρατισμένοι οδοιπόροι Ύστερα μάθαμε πως βαδίζαμε πάνω στον ωκεανό των αστεριών, ύστερα μάθαμε πως ήμασταν, ολονυχτίς, τυφλοί κι έλεγαν οι ψαράδες, καθώς ψαρεύανε τα όνειρα, πως είδανε το θαύμα, πως ήμασταν θεοί που περπατούσαμε στη θάλασσα.
για να τρέξεις μυρίζοντας ένα μπουμπούκι, καταπίνοντας αέρα, κάνοντας έρωτα ακίνητος κατάβαθα πιστός στα μηδέν και τα τίποτα που σε τριγυρίζουν όντας ευθύγραμμοι Θάνατοι
Μα εμείς που ήμαστε ξεστρατισμένοι οδοιπόροι και τίποτε άλλο ζητήσαμε απ’ το σκοτάδι ένα δρόμο για να κυλήσει η ζωή μας και τίποτε άλλο.
Γιώργος Τάσος
Περπατούσαμε με ψυχές που ανηφόριζαν, με αστέρια που γκρεμίζονταν -τέφρα λέρωνε τα ρούχα μας. Κάθε τόσο μας σταματούσαν ξωτικά και μας ζητούσανε το παρασύνθημα -απαράλλαχτα με τη στιχομυθία επόπτη και σκοπού στην πύλη στρατοπέδου: «Φλόξ»… «Θρυαλλίς»… «Κωνσταντινούπολις»...
Ανεμώνες
ποίηση
Θα ‘θελα κάποτε ν’ ανεβώ στην ψηλότερη κορφή να φωνάξω με όλη την δύναμη της ψυχής μου ό,τι δεν τόλμησα να ψιθυρίσω στην ζωή πιασμένη στα γρανάζια της υποκρισίας μιας δήθεν αυστηρής μα «τίμιας κοινωνίας»
Περπατούσαμε… τώρα που όλα εξηγήθηκαν, να θυμάσαι τις βαθιές αυλακιές που μας παίδεψαν πολύ, τις ρωγμές τ’ ουρανού που λένε κι οι ποιητές,
«Μου είπες ψέμματα Σε μισώ μωρέ, μ’ ακούς;”
τις ρωγμές απ’ τις διαδρομές των αγγέλων και των αεροπλάνων.
Ρένα Βασιλά
Θοδωρής Βοριάς
28
Ιούνιος - Αύγουστος 2010
Το δικό μου νησί Άπλωσα στο χάρτη πέντε βήματα ζωής αισθήματα, γέλιο και δάκρυ. Πόσες φορές, ζητάς, δέρμα ν’ αλλάξω; Μη σε τρομάξω, εγώ μιλώ για την αγάπη. Σκόρπισα ζωές σε αξημέρωτα μέρη αφανέρωτα, χωρίς να πάρω. Κι’ άφησα τη γύμνια μου υπόγεια, στα περιθώρια, της γης τα όρια, για να φιλτράρω. Έφτασα σεμνά σε κάποια σύνορα, μοιάζαν ασύνορα κι’ ωραία. Πάνω στο χάρτη μου ορίζοντας, γελώ τρεκλίζοντας, χαρά μοιραία Να κατακτώ ένα νησί που έχει όνομα που έχει σημαία… Τα ανθρώπινα! Μαρία Τσιράκου Έχει ο χρόνος ένα ξυράφι κι όλο ξύνει τις πληγές ξεραμένα ενθύμια στο γκρεμό της αναπόλησης Έχει η μνήμη ένα χαρτί χαράσσει απάνω του αυλάκια να κυλούν ποτάμια δάκρυα σπαρμένα στο λυγμό μιας μουσικής Έχει η ζωή ένα μαύρο χαμόγελο να γελάει σαν κλάμα σκοτεινή εικόνα σε ένα γαλάζιο, κρύο, ουρανό
ποίηση
Έχει η αλήθεια ένα καθρέφτη να βλέπει πρόσωπα σπασμένα ρωγμές σαν ψέμα σε μια ύπαρξη σκιώδη Έχεις εσύ ένα όνειρο να το κρατάς σφιχτά στη χούφτα σαν κοιμάσαι ασφυκτικά δεμένο γύρω απ’ το λαιμό ενός κλαυσίγελου Κι έχω εγώ μονάχα ένα μολύβι για να σκαλίζω τη ζωή στην άκρη του Αλέξανδρος Καυκάς
29
συγκομιδή ποιητικού Λόγου - Μαρία Ροδοπούλου
Αντανάκλαση
π ρ ο τ ά σ ε ι ς
Κική Δημουλά “Τα εύρετρα” εκδόσεις Ίκαρος
μυθιστόρημα
πεζοποίηση
ποίηση
β
Ντάριο Φο “ο έρωτας και η ειρωνεία” εκδόσεις Καστανιώτη
Mouyis Angelique “Mikis Theodorakis” εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ
Richard Bach “Υπνοτίζοντας τη Μαρία” εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη
ποίηση
ελληνική μουσική
ποίηση
Έλενα Πολυγένη “γράμματα σε μαυροπίνακα” εκδόσεις Δωδώνη
Σταυρούλα Δημητρίου “η χώρα του κασσίτερου” εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη
μυθιστόρημα
ποίηση
διηγήματα
Μαρία Ροδοπούλου “Το βιβλίο των Νεκρών” Συμπαντικές Διαδρομές
Ελένη Μαυρογονάτου “Το Άλλοθι του Φεγγαριού” εκδόσεις ΕΝΤΟΣ
30
Μαρία Τσιράκου “Εν Πορεία..” εκδόσεις Πικραμένος
ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ, που κατά πάσα πιθανότητα έχεις τοποθετήσει μια ωρολογιακή βόμβα στο μέλλον μου. Και όπως συμβαίνει με τις βόμβες αυτές, το πιο οδυνηρό δεν είναι η έκρηξη που σε «τελειώνει» στιγμιαία, αλλά εκείνη η προοδευτική φθορά του «τικ-τακ» που σε σκοτώνει συνέχεια. Δε θέλει δα και καμιά τρομερή διανοητική ικανότητα για να καταλάβεις πως το μέλλον που μου διαθέτεις δεν έχει τα ευχάριστα χαρακτηριστικά ενός δώρου. Άλλωστε στην εποχή που ζούμε, οι άνθρωποι δεν δωρίζουν πια, απλώς διαπραγματεύονται, πωλούν, αγοράζουν και υποθηκεύουν ξιπασμένα εκείνα που δεν τους ανήκουν. Και σταδιακά το μέλλον από προσφορά της μιας γενιάς προς την άλλη, γίνεται «επίτευγμα», όπως αναφέρει ο Γουίλιαμ Μπλέικ. Εν ολίγοις λαμβάνει τη μορφή της διεκδίκησης και κατ’ επέκταση του διαχωρισμού, από τη μία εσείς που μας καταστρέψατε το μέλλον και από την άλλη εμείς που διεκδικούμε ένα καλύτερο μέλλον. Ένας φαύλος κύκλος δίχως κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα όπως αποδεικνύεται ιστορικά. «Γράφω» πάλι το Ζιζάνιο… σχεδόν ακτιβιστικά, σχεδόν συνδικαλιστικά, σχεδόν διανοουμενίστικα, σχεδόν δημοσιογραφικά, σχεδόν ακαταλαβίστικα, σχεδόν για πάρτη ΜΟΥ, αλλά… ΕΓΩ, φοβάμαι για τη βόμβα που θα σκάσει και θα με κονιορτοποιήσει, μα και ντρέπομαι επειδή δεν με ενδιαφέρει αν αυτή η βόμβα θα σταματήσει και τη δική σου καρδιά. Φοβάμαι μήπως από την έκρηξη χάσω το σπίτι μου και τον «ρόλο» μου στην κοινωνία, μα και ντρέπομαι επειδή η παράγκα σου δεν χρειάζεται βόμβα για να πέσει αλλά αρκεί ένας δυνατός άνεμος και επειδή έγινα βεντέτα και δε με ενδιαφέρουν τα πρόσωπα των κομπάρσων γύρω μου. Φοβάμαι, φοβάμαι και κλαίω συχνά, μα δεν ακούω κανενός άλλου το κλάμα. Ντρέπομαι, ντρέπομαι που έγινα κι εγώ τελικά μια ωρολογιακή βόμβα με λεπτοδείκτη την καρδιά σου… «τικ-τακ», «τικ-τακ»…. ΜΠΑΑΑΑΜ!!!
Το
Ζ ι z ά ν ι ο έσκασε! 31
διανέμεται χωρίς αντίτιμο
βιβλιοπωλεία ΑΘΗΝΑ Επίκαιρα Αγ. Ιωάννου 41, Αγ. Παρασκευή IΑΝΟS Σταδίου 24, Αθήνα Κλεψύδρα Πασσώβ & Ταϋγέτου, Γκράβα Λεμόνι Ηρακλειδών 22, Θησείο Λέξικον Θεσσαλίας 77, Πετρούπολη Πολιτεία Ασκληπιού 1-3 & Ακαδημίας Πρωτοπορία Γραβιάς 3-5, Πλ. Κάνιγγος. Βιβλιοχαρτοπωλείον Αγ. Δημητρίου 49, Μπραχάμι ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Βιβλιοβάρδια Ναυαρίνο ΙΑΝΟS Αριστοτέλους 7 ΙΑΝΟS 25ης Μαρτίου 45 Μπαρμπουνάκης Αριστοτέλους 4 Σαιξπηρικόν Εθν. Αμύνης 14 ΠΕΙΡΑΙΑΣ Τσαμαντάκης Καραολή & Δημητρίου 43
Σχολές Ιλιάς Φιλολογικό Φροντιστήριο Απόλλωνος 12, Τρίκαλα
ΑΡΓΟΣ Αναγέννηση Ινάχου 127-129 ΒΟΛΟΣ Subway (bookstore) ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Happy House Ληξούρι. Σταματελάτου Χρ. Λιθόστρωτο 1, Αργοστόλι ΚΡΗΤΗ Σχήμα Α. Παπανδρέου 38, Χανιά Φωτόδεντρο Κοραή 21, Ηράκλειο Κλαψινάκης Πανεπιστημιούπολη Ρεθύμνου Πολυχώρος “Περίπου” 28ης Οκτωβρίου 25, Αγ.Νικόλαος ΛΑΜΙΑ Οιωνός Κολοκοτρώνη 11 Κεντρί Θεμιστοκλέους 10 ΛΑΡΙΣΑ 9 Ρίχτερ Άνθιμου Γαζή 37α Παιδεία Κανάρη 11
ΜΥΤΙΛΗΝΗ Παπασωτηρίου Ερμού 211 Χατζηδανιήλ Ερμού 19 Ειρμός Καβέτσου 24 ΠΑΡΟΣ Αναγέννηση Πλ. Εκατονταπυλιανής ΠΑΤΡΑ Πρωτοπορία Γεροκωστοπούλου 31-33 Πολύεδρο Κανακάρη 147 Παπασωτηρίου Πατρέως 30 ΣΕΡΡΕΣ Φωτίου Μεραρχίας 41 Σχολαρχείον Παναγή Τσαλδάρη 20 ΣΠΕΤΣΕΣ Κέντρο Τύπου Ντάπια ΤΡΙΚΑΛΑ Λαμπρίδης Ερμού 19
Καφέ Χάρτες Ζωοδόχου Πηγής & Βαλτετσίου Εξάρχεια - Αθήνα
un Mundo Υψηλάντου 176 Πασαλιμάνι - Πειραιάς
άρθρο - λογοτεχνία - θέατρο - σκίτσο - αφιερώματα - δοκίμιο - συνέντευξη - εικαστικά - ποίηση - κινηματογράφος