σοδειά τχ.23

Τριμηνη Περιοδικη Συγκομιδη γραμμαΤων και Τεχνων

ΤΕΥΧΟΣ 23 ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015 6ο ΕΤοΣ ΕΚΔοΣΗΣ ISSN: 2241-2212

ΟΜΑΔΑ ΕΚΔΟΣΗΣ Ματθαίος Ματθαιάδης Μπατίστας Μαλαματένιος Μαρία Ροδοπούλου Δημήτρης Δικαίος

Υπεύθυνη ύλης Μαρία Ροδοπούλου Σύνταξη - Σελιδοποίηση Δημήτρης Δικαίος Γραφιστική επιμέλεια Άννα Στράνη Εξώφυλλο τεύχους Κ.Καστοριάδης (προσωπογραφία)

περιοδικό “σοδειά” 2009-2015

ανεξάρτητη εκδοτική παραγωγή των θεριστών του Λόγου τέλος

Γλωσσική επιμέλεια - Διόρθωση Μπατίστας Μαλαματένιος Φωτογραφία - Κολάζ Βάγγη Χατζησταμάτη Iστοσελίδα περιοδικού www.sodeia.net Hλεκτρονικό ταχυδρομείο sodeia@ymail.com ISSN έντυπης έκδοσης 2241 - 2212 Κατηγορία εντύπου συγκομιδή και προώθηση λογοτεχνικών κειμένων Έδρα παραγωγής Σπέτσες, Ελλάδα Ταχυδρομική διεύθυνση ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΟΔΕΙΑ ΛΙΝΑ Κ. ΤΖΙΑΜΟΥ ΣΠΕΤΣΕΣ τ.κ.180 50 Επιμέλεια προεκτύπωσης Ματθαίος Ματθαιάδης Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία

2 ΔΕΛΤΑ|Αντιγόνης 76, Αθήνα τ.κ.104 42 | τηλ. 2105151233

τεύχος 23 συγγραφική ομάδα

κατά σειρά θεμάτων

Μαρία Ροδοπούλου, Κορνήλιος Ρουσάκης, Ζιζάνιο, Γιώργος Ρούσσος, Γιώργος Τζαβλάκης, Αλεξάνδρα Γερακίνη, Ματθαίος Ματθαιάδης, Δημήτρης Δικαίος, Αντώνης Στασινόπουλος, Βασίλης Πολύζος, Τάκης Τσαντήλας, Γιάννης Τόλιας, Βάλη Τσιρώνη, Γιώργος Γκανέλης, Έφη Καλογεροπούλου, Ανδρέας Πολυκάρπου, Γρηγόρης Σακαλής_ Επιτρέπεται η αναπαραγωγή ολόκληρου ή μέρος κειμένου, μόνο όταν αναφέρεται η πηγή του. Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν την άποψη των αρθρογράφων τους και όχι, του περιοδικού στο σύνολό του. Καλή Ανάγνωση σε βιβλιοπωλεια, καφε και πολυχωρουσ τεχνησ

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

06

16

Θεατρο Τομ σΤοπαρνΤ αφιερωμα στο Θεατρικο συγγραφεα

10

κινηματογραφοσ

17 ΦεσΤιβαλ νΤοκιμανΤερ Θεσσαλονικη - εικονεσ του 21ου αιωνα

Διαλεξη οι μυθοι Τησ παραδοσησ μασ κορνηλιοσ καστοριαΔησ

περιεχόμενα 04 ΜυθιστορηΜα μυρτώ, το κορίτσι της προσευχής 06 θεατρο τομ στόπαρντ αφιέρωμα στο θεατρικό συγγραφέα

25 Μεταφραση A Girl / Ezra Pound

16 Διαλεξη οι μύθοι της παράδοσής μας

26 ΠοιητιΚοσ λογοσ ματθαίος ματθαιάδης μαρία ροδοπούλου Δημήτρης Δικαίος αντώνης στασινόπουλος Βασίλης Πολύζος τάκης τσαντήλας γιάννης τόλιας Βάλη τσιρώνη γιώργος γκανέλης εφη καλογεροπούλου ανδρέας Πολυκάρπου γρηγόρης σακαλής

23 αρθρο το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα και η γοητεία των αιθιοπικών

31 ΒιΒλιο-νεεσ αφιξεισ ανοιξη 2015

09 ΖιΖανιο αντώνης Vence..ρέμος 10 ΚινηΜατογραφοσ

17 φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσ/νίκης

εικόνες του 21ου αιώνα 14 ΔιηγηΜα η καρδιά του χειμώνα

«Μυρτώ, το κορίτσι της προσευχής»

μυθιστορημα

| απόσπασμα από το υπό έκδοση έργο

Της Μαρίας Ροδοπούλου Σήκωσε τα χέρια της στο αρρωστιάρικο φως της ημέρας που ούτως ή άλλως ξεψυχούσε εδώ και ώρες αφήνοντας το αχνό αποτύπωμά της στην νησιώτικη γη. Οι αποξηραμένες κοίτες ανάμεσα στα δάχτυλα και οι κηλίδες πάνω στις εξασθενημένες φλέβες ήταν το προσωπικό της ασταμάτητο χρονόμετρο. Στάθηκε όρθια μπροστά στο μεγάλο παράθυρο. Tα τζάμια ήταν ερμητικά κλειστά. Όμως εκείνη μπορούσε ν’ ακούσει τα μανιασμένα κύματα της θάλασσας πάνω στα ανυπεράσπιστα βράχια. Όχι πως αθώωνε την στεριά αλλά είχε μάθει – ω ναι είχε μαθητεύσει σε πολύ σκληρά θρανία – να διαβάζει την κάθε εποχή χωρίς να κατηγορεί ή να εξιλεώνει καμία πλευρά. Τα πράγματα ήταν ακριβώς όπως έρχονταν είτε τα σμίλευες στην δική σου εκδοχή είτε δεχόσουν τις συμπαντικές αποφάσεις. Και αυτή είχε περάσει πολλά χρόνια μέχρι να καταλάβει ότι όποια γέφυρα και να διασχίσεις η απάντηση είναι μία. Το τζάκι άναβε φορτισμένο με μια φωτιά που κανείς δεν θα ήθελε να διαδοθεί κι όμως ο εραστής της, ο βοριάς που είχε αναπάντεχα σκληρός κατέβει από χθες το βράδυ, την καλούσε με τέτοια φωνή που όλες οι σειρήνες μπροστά του έμοιαζαν με βέλασμα άπειρων ηθοποιών. Η γυναίκα με το καμένο πρόσωπο καθόταν στα σκαλιά κλαίγοντας με το μοναδικό μάτι που είχε επιβιώσει στο κατεστραμμένο όνειρο. Δεν ήταν η μόνη. Μόλις είχε πιάσει

να φτάνει η καταδικασμένη αυγή, είχαν αρχίσει να εμφανίζονται πολλοί. Κάποιους τους ήξερε, πολλούς όχι. Αλλά δεν είχε σημασία, κανείς δεν ήταν εκεί γι’ αυτήν. Όλοι είχαν έρθει για την ζωή που σπαρτάριζε στο πάνω δώμα. Ο Χειμώνας είχε έρθει αδυσώπητος, φονικός. Η θύελλα είχε κρατήσει τρεις μέρες καταβροχθίζοντας σχεδόν το λιμάνι και όσα πλοιάρια είχαν αναζητήσει μάταια καταφύγιο μέσα του. Το νησί ήταν αποκλεισμένο μια βδομάδα τώρα και ήξερε πως στην ενδοχώρα κάποιος περίμενε με αγωνία να έρθει κοντά της. Χαμογέλασε πικρά και η αντανάκλασή της βιάστηκε να ανταποδώσει. Τυλιγμένη σε ένα μαύρο, μακρύ φόρεμα, με τα μαλλιά πασπαλισμένα από του χρόνου το διηνεκές έστεκε ξόρκι μετέωρο ανάμεσα στις εποχές. Ξανακοίταξε τα λιγνά χέρια της. Σκασμένα, διψασμένα αλλά κατά ένα περίεργο τρόπο όταν έσφιγγαν σε μικρές γροθιές ήταν η μοναδική γνήσια αντίσταση. «Κι όμως δεν θ’ αντέξω να είμαι μόνη μου» ψιθύρισε τρίβοντας την αγωνία μέσα στις γρανιτένιες άκριες της. Και τότε την είδε, όπως και όλη η καταιγίδα τριγύρω της. Ανέβαινε τον λόφο κόντρα στις κάργιες που είχε ξεβράσει ο θάνατος. Τυλιγμένη μ’ ένα ελαφρύ γκρίζο πανωφόρι και ένα σκούφο να καλύπτει το κεφάλι της. Και η ψυχρή ανάσα που όλη την χώρα μόνο ως βάρβαρος διαπραγματευτής κάποιους καιρούς επισκεπτό4

μυθιστορημα

| απόσπασμα από το υπό έκδοση έργο

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

ταν, σαν να ‘θελε να την ειρωνευτεί της πέταξε το κάλυμμα απ’ το κεφάλι. Φάνηκαν τα μάτια της χαράδρες πάνω στο λιτό πρόσωπο και το γυμνό από μαλλιά κεφάλι της έδινε μια ανυπεράσπιστη αίσθηση στους γκρεμούς της, όμως τα χείλη ήταν που εξημέρωσαν την οργή όταν ανασηκώθηκαν σε τρυφερό χαμόγελο. Οι λύκοι που ούρλιαζαν μανιασμένοι σώπασαν απότομα σαν κάποιος να τους έκοψε τις χορδές, ασάλευτοι και γονατισμένοι όπως οι άδικοι πολέμου, παραμέρισαν στο διάβα της. Το ξέσπασμα του καιρού πέρασε όπως είχε έρθει. Ξαφνικά. Τα βαριά πέπλα τ’ ουρανού ανασηκώθηκαν και μετά από πενήντα χρόνια άρχισε να χιονίζει. Όλοι οι κάτοικοι βγήκαν από τα σπίτια τους αμίλητοι κοιτάζοντας προς την μεριά που χάνονταν οι παλαιές εποχές. Η νεαρή γυναίκα τίναξε την θύελλα από πάνω της στο κατώφλι του σπιτιού και αγκάλιασε σφιχτά την οικοδέσποινα. Οι δύο γυναίκες απέμειναν για λίγα λεπτά, ξεδιψώντας η μία την άλλη με την αγάπη τους. «Πάνω είναι;» ρώτησε η νεότερη. «Ναι. Μας περιμένει. Η Ελπίδα είναι μαζί του»ψιθύρισε η μαυροφορεμένη και χωρίς άλλη κουβέντα κατευθύνθηκαν προς την σκάλα. Στο στενό κρεβάτι ένας άνδρας ανάσαινε βαριά αλλά το βλέμμα του στράφηκε πάνω τους μόλις κατάλαβε την παρουσία τους. Στο πλευρό του η γυναίκα με τα ξανθά μαλλιά γύρισε και τις κοίταξε αμίλητη. Προσπάθησε άδικα να χαμογελάσει. Τα δάκρυα κυλούσαν ανενόχλητα από τα μάτια της και

έπεφταν πάνω στα αδύναμα χέρια του. Ένα αδύναμο χαμόγελο ζωγραφίστηκε στα φαγωμένα χείλη του. «Επιτέλους, παιδί μου. Είχα αρχίσει να ανησυχώ. Ελάτε κοντά μου, μα τραβήξτε πρώτα την κουρτίνα. Θαρρώ πως ό, τι είδα όταν γεννήθηκα, έμελλε να το δω και τώρα που πεθαίνω. Κι αν αυτό δεν είναι καλοτυχία, τότε όποιος πει τ’ αντίθετο θα φωνάξω «ψεύτης»» είπε κι ένα κομμάτι ήλιου ξέφυγε από το μακρινό κελί του και μπήκε ελεύθερο στην μικρή κρεβατοκάμαρα. Το υφασμάτινο εμπόδιο παραμερίστηκε και ο ετοιμοθάνατος έμεινε να κοιτά τις σιωπηλές, λιλιπούτειες χορεύτριες. «Είμαι έτοιμος» είπε μετά από λίγη ώρα κοιτάζοντας τις δύο αγαπημένες γυναίκες που είχαν καθίσει η κάθε μια στα πλευρά του. Άπλωσε τα χέρια του και περίμενε έως ότου ένιωσε το άγγιγμα τους. Η Ελπίδα στάθηκε όρθια ακουμπώντας απαλά τα χέρια της στο κεφάλι του. Τα μάτια, ο τελευταίος καταδότης ζωής, έκλεισαν απαλά και αφέθηκαν στο τελευταίο ταξίδι..

5

ο θεατρικός συγγραφέας [ΤΟΜ

θεατρο

Του Κορνήλιου Ρουσάκη

6

ΣΤόπΑρνΤ]

θεατρο

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

O θεατρικός συγγραφέας Τομ Στόπαρντ (γεννημένος με το όνομα Tom Straussler) γεννήθηκε στην Τσεχοσλοβακία στις 3 Ιουλίου 1937. Δύο χρόνια μετά, η οικογένεια του καταφεύγει στη Σιγκαπούρη για να αποφύγει τις ναζιστικές θηριωδίες. Η ιαπωνική εισβολή το 1941 οδηγεί τον μικρό Τομ, την μητέρα και τον αδελφό του στην Ινδία, ενώ ο πατέρας που μένει πίσω, χάνει τη ζωή του. Το 1946 η οικογένεια μεταναστεύει στην Αγγλία, καθώς η μητέρα του Τομ παντρεύεται τον ταγματάρχη του βρετανικού στρατού, Kenneth Stoppard.

O Στόπαρντ ξεκίνησε να εργάζεται ως δημοσιογράφος και θεατρικός κριτικός και από το 1963 ξεκινά να γράφει θεατρικά έργα για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Το πρώτο του θεατρικό έργο για την τηλεόραση (A Walk on the Water) θα προσαρμοστεί αργότερα για τη θεατρική σκηνή, με τον τίτλο Enter a Free Man. H πρώτη του μεγάλη θεατρική επιτυχία έρχεται με το έργο Ο Ρόζενγκρατζ και ο Γκίλντερστερν είναι νεκροί (1966). Το έργο αφηγείται την ιστορία του Άμλετ μέσα από τα μάτια δύο δευτερευόντων χαρακτήρων και από την πρώτη σκηνική του μεταφορά στη θεατρική σκηνή του Λονδίνου, το 1967, χαρακτηρίστηκε ως ένα αριστούργημα της παγκόσμιας δραματουργίας.

Τα επόμενα δέκα χρόνια ο Στόπαρντ έγραψε αρκετά θεατρικά έργα. Ξεχωρίζουν τα έργα Jumpers (1972) και Travesties (1974). Παράλληλα μεταφράζει έργα του Mrozek, του Nestroy, του Schnitzler, του Havel και επηρεάζεται άμεσα από τη φόρμα του Θεάτρου του Παραλόγου, που εντοπίζει στον τρόπο γραφής πολωνών και τσέχων συγγραφέων. Η πλοκή του έργου Travesties βασίζεται σε μια ιστορική σύμπτωση• την ταυτόχρονη παρουσία, το 1917 στη Ζυρίχη τριών «επαναστατών» του 20ου αιώνα: του συγγραφέα Τζέιμς Τζόυς, του ιδρυτή του ντανταϊσμού Τριστάν Τζαρά και του Λένιν. Ο Στόπαρντ τοποθετεί στον πυρήνα της εξέλιξης της πλοκής του έργου τον βρετανό ακόλουθο Henry Carr (που βρίσκεται την ίδια περίοδο στη Ζυρίχη) και στήνει ένα αριστοτεχνικά κωμικό έργο για την επιρροή που θα μπορούσε να έχει ασκήσει στο ευρωπαϊκό πεδίο, η συνάντηση αυτών των ανδρών. Στη βραβευμένη με το βραβείο Laurence Olivier, Αρκαδία (1994) αναδεικνύεται η δραματουργική ευχέρεια του Στόπαρντ και η μαεστρία του να στήνει διανοητικά παιχνίδια με τη γλώσσα, το πνεύμα, τον ρυθμό, το κέφι και τη συγκίνηση. Το έργο αναπτύσσεται μέσα από ένα συνεχές φλας μπακ ανάμεσα στον 19ο και στον 7

20ο αιώνα και παρατηρεί τις διαφορές ανάμεσα στη φύση της αλήθειας και του χρόνου, εστιάζοντας στα μυστήρια της επιστήμης και της λογοτεχνίας. Παράλληλα, με τη θεατρική του δημιουργία ο Στόπαρντ ασχολείται συστηματικά με τη συγγραφή σεναρίων. Το πρωτότυπο σενάριο της κινηματογραφικής ταινίας Brazil (1985) —που συνέγραψε με τον Terry Gilliam και τον Charles McKeown— ήταν υποψήφιο για Βραβείο Όσκαρ και το σενάριο της ταινίας Ερωτευμένος Σαίξπηρ κέρδισε το Όσκαρ σεναρίου το 1999. Το 1997 μεταφράζει τον Γλάρο του Τσέχοφ και λίγα χρόνια αργότερα τον Ερρίκο ΄Δ του Λουίτζι Πιραντέλο, ενώ καταθέτει και τη θεατρική τριλογία The Coast of Utopia, με τα έργα Voyage, Shipwreck, και Salvage. Τα όψιμα έργα του χαρακτηρίζονται από έντονη εσωτερικότητα, δίχως να λείπει η συγγραφική διάθεση για πνευματικά παιχνίδια. Ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται πως από το 1982 κι έπειτα άφησε κατά μέρους τα έργα «διαλόγου» για να στραφεί στα έργα της «καρδιάς», καθώς έγινε «λιγότερος ντροπαλός» και περισσότερο δεκτικός σε ένα συναισθηματικό «ξεγύμνωμα». Αρκετά έργα του Στόπαρντ έχουν δει το φως της ελληνικής θεατρικής σκηνής. Στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ανέβηκε το 2004 η Αρκαδία σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη. Επίσης στη Θεσσαλονίκη, η Ρούλα Πατεράκη μετάφρασε και σκηνοθέτησε το έργο Travesties

θεατρο

στην Επιθεώρηση Δραματικής Τέχνης το 1978. Το 2009 στο Θέατρο Πόρτα παρουσιάστηκε το έργο Rock n Roll, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κοτανίδη, ενώ την ίδια χρονιά η ομάδα 90ο C και ο Δημήτρης Κομνηνός προτείνουν σε ελεύθερη απόδοση το έργο The Real Inspector Hound, με ελληνικό τίτλο Αυτό θα το δούμε. Το δημοφιλέστατο Ο Ρόζενγκρατζ και ο Γκίλντερστερν είναι νεκροί παρουσιάζεται αυτή τη θεατρική περίοδο (2014-2015) στη σκηνή του Θεάτρου Επί Κολωνώ, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μυλωνά. Τον Ιανουάριο του 2015 ξεκίνησε τις παραστάσεις του στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, το πιο πρόσφατο έργο του Στόπαρντ με τίτλο The Hard Problem. Στο έργο, η Χίλαρι, μια νεαρή ψυχολόγος που εργάζεται σε ένα ινστιτούτο νευρολογίας, προσπαθεί να χειριστεί τη θλίψη που προκαλεί μια οδυνηρή πράξη του παρελθόντος της και να απαντήσει σε ένα ερώτημα —κοινό τόσο στη ψυχολογία όσο και στη βιολογία: τι είναι η συνείδηση; Αυτό είναι το «δύσκολο πρόβλημα» του τίτλου, που φέρνει τη Χιλαρι σε ευθεία σύγκρουση με τον πρώτο μέντορά της, το αφεντικό της και τον δισεκατομμυριούχο ιδρυτή του ινστιτούτου. Έρχεται η μέρα που ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής θα μπορέσει να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα που θέτει η επιστήμη της ψυχολογίας; Μέχρι τότε η βαθιά θρησκευόμενη Χίλαρι ελπίζει σε ένα θαύμα και είναι διατεθειμένη να προσευχηθεί για αυτό.

8

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Αντώνης VENCE… Ρέμος

Τσίπρας: Ζιζάνιο, Ζιζανιάκι μου, ποιος είναι ο καλύτερος πρωθυπουργός που πέρασε πότε από αυτή τη χώρα; Ζιζάνιο: Και τι είμαι εγώ ρε Αλέξη, καθρέφτης; Τσίπρας: Μα στον Αντώνη έλεγες. Πάντα του απαντούσες και μάλιστα τον παραμύθιαζες ότι είναι και ο καλύτερος πρωθυπουργός. Ζιζάνιο: Άλλο στον Αντώνη, σε εκείνον παρουσιαζόμουν ως δημοσιογράφος. Τσίπρας: Και το πίστευε; Ζιζάνιο: Εδώ πίστεψε ότι ήταν πρωθυπουργός για 2,5 χρόνια! Τσίπρας: Αυτό να μου πεις! Άμα δεν στροφάρει ο άλλος…

zizanio #23

Ζιζάνιο: Τώρα μεταξύ μας πρόεδρε και εσύ πιστεύεις ότι είσαστε κυβέρνηση της Αριστεράς. Τσίπρας: Τι θέλεις να πεις Ζιζάνιο; Πρώτη φορά Αριστερά! Ζιζάνιο: Ναι, ναι… αυτό λέω κι εγώ: «ΣΥΡΙΖΑ – ΚΑΜΜΕΝΟΣ… Αντώνης REMOS»!

9

αφιερωμα

17ο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης εικόνες του 21ου αιώνα

κινηματογραφοσ

Του Γιώργου Ρούσσου πιστό στο ραντεβού με το κοινό, το 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης - Εικόνες του 21ου Αιώνα, θα διεξαχθεί από την Παρασκευή 13 Μαρτίου, μέχρι και την Κυριακή 22 Μαρτίου. Σπουδαίοι δημιουργοί, αποκαλυπτικά θέματα και συγκλονιστικές εικόνες, υπόσχονται δυνατές συγκινήσεις στους θεατές που και φέτος θα έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν στην μεγάλη οθόνη, μοναδικά ντοκιμαντέρ. Δύο από τα πέντε ντοκιμαντέρ τα οποία επέλεξε η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου στην 87η τελετή απονομής των βραβείων Όσκαρ για το 2015, στην κατηγορία του Καλύτερου Ντοκιμαντέρ, θα προβληθούν στο Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για το «Virunga» του Ορλάντο βον Έινσιντελ και για το «The Salt of the Earth» (Το Αλάτι της Γης) των Βιμ Βέντερς και Τζουλιάνο Ριμπέιρο Σαλγάδο Το γεμάτο σασπένς και ένταση «Virunga» - σε εκτέλεση παραγωγής του Λεονάρντο ντι Κάπριο ισορροπεί ανάμεσα στο οικολογικό ντοκιμαντέρ και το πολιτικό θρίλερ, με επίκεντρο τον αγώνα μιας ομάδας ανθρώπων να προστατέ-

ψουν το ομώνυμο πάρκο στο Κονγκό και το οποίο αποτελεί μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Ενώ το «Αλάτι της Γης» - ένα από τα καλύτερα ντοκιμαντέρ του 2014 - εστιάζει στη ζωή και το έργο του καταξιωμένου βραζιλιάνου φωτορεπόρτερ Σεμπαστιάο Σαλγάδο (ο γιος του συνυπογράφει τη σκηνοθεσία), όπου μέσα από εκθαμβωτικά πλάνα συνθέτει ένα συναρπαστικό καλειδοσκόπιο της ανθρώπινης υφηλίου, με όλες τις αντιφάσεις της. Πρόκειται για ένα πραγματικά εντυπωσιακό δημιούργημα που μέσα από αρμονικές εναλλαγές έγχρωμου και ασπρόμαυρου φιλμ, ταξιδεύει τον θεατή μαγικά, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Ένα γοητευτικό μωσαϊκό εικόνων της ανθρώπινης πραγματικότητας προτείνουν οι ταινίες του αφιερώ-

10

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

κινηματογραφοσ

sodeia.net ματος «Ανατρεπτικές Φωνές του Γερμανικού Ντοκιμαντέρ» που πραγματοποιεί το 17ο Φ.Ν. Θεσσαλονίκης. Από τη συγκεκριμένη κατηγορία, ξεχωρίζουμε το ντοκιμαντέρ των Άντριου Ντέιβις και Ρίκε Μπρέντελ, «Katharine Hepburn - The Great Kate», το οποίο συνθέτει το πορτρέτο της Αμερικανίδας ηθοποιού Κάθριν Χέπμπορν. Ενώ το «Spirit Berlin» της Κορντούλα Χίλντερμπραντ μας μεταφέρει σε μια άγνωστη πλευρά του Βερολίνου. Πρόκειται για ένας φόρος τιμής στον εναλλακτικό τρόπο ζωής και σκέψης, με οδηγό έναν νεαρό ηθοποιό που ψάχνει τον εαυτό του. Τα τελευταία χρόνια, αναπόσπαστο κομμάτι του Φεστιβάλ αποτελεί και το τμήμα «Ανθρώπινα Δικαιώματα», το οποίο διοργανώνεται σε συνεργασία με την Διεθνής Αμνηστία. Το βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας, φέρνει σε επαφή δύο θεσμούς που τους ενώνει η έντονη ευαισθητοποίηση και οι συγγενικοί στόχοι, οι οποίοι λειτουργούν σε συμπληρωματικό επίπεδο. Το Φεστιβάλ προωθεί και προβάλλει έργα δημιουργών που αποκαλύπτουν τη βάναυση καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δίνοντας στη συνέχεια τη σκυτάλη στο δύσκολο έργο της Διεθνούς Αμνηστίας που κινητοποιείται, ασκεί πιέσεις και αφυπνίζει τη συνείδηση του κόσμου. Επιπλέον, η επιβράβευση από

έναν ανθρωπιστικό θεσμό, όπως η Διεθνής Αμνηστία, στο πλαίσιο ενός κινηματογραφικού θεσμού, όπως το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, έχει διπλή σημασία για τον ντοκιμαντερίστα, καθώς η δημιουργία του τιμάται σε διπλό επίπεδο, καλλιτεχνικό αλλά και ανθρωπιστικό. Φέτος στο συγκεκριμένο τμήμα - στο οποίο ο υπογράφων έχει την τιμή να συμμετέχει ως μέλος της κριτικής επιτροπής παρουσιάζονται έντεκα αξιόλογα ντοκιμαντέρ, μεταξύ των οποίων αναφέρουμε χαρακτηριστικά, το «We Are Journalists» του Αχμάντ Τζαλαλί Φαραχανί. Δύο δημοσιογράφοι σκηνοθέτες καταγράφουν στην κάμερα τις προσωπικές τους, σοκαριστικές ιστορίες, εκθέτοντας τις τρομοκρατικές συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων στο Ιράν. Το 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τιμά φέτος δύο κινηματογραφιστές οι οποίοι μέσα από το έργο τους ασκούν έντονη κριτική στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Τον Αυστριακό Χούμπερτ Ζάουπερ (Hubert Sauper) και τον Ρουμάνο Αλεξάντρου Σόλομον (Alexandru Solomon). Oι δυο σκηνοθέτες θα παραβρεθούν στη διοργάνωση για να παρουσιάσουν τις ταινίες τους και να συνομιλήσουν με το κοινό. Γεννημένος στις Αυστριακές Άλπεις, ο Ζάουπερ σπούδασε σκηνοθεσία στη Βιέννη και το Παρίσι, 1

κινηματογραφοσ

ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκει κινηματογράφο σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα ντοκιμαντέρ του έχουν αποσπάσει σημαντικές διακρίσεις σε Διεθνή Φεστιβάλ όπως του Βερολίνου και του Σάντανς, ενώ έχει τιμηθεί με Σεζάρ και βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφος. Το αφιέρωμα του Φεστιβάλ εστιάζει σε ταινίες που καταγγέλλουν πρακτικές και πολιτικές, δίνοντας φωνή στους αδύναμους. Ωστόσο παρουσιάζει και ένα πρώτο δείγμα γραφής που αναδεικνύει την ευαισθησία του σκηνοθέτη. Η δημιουργία του "Ο Εφιάλτης του Δαρβίνου" (Darwin's Nightmare) , ήταν υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ το 2004. Σκηνοθέτης, διευθυντής φωτογραφίας και παραγωγός, ο Σόλομον γεννήθηκε το 1966 στο Βουκουρέστι, σπούδασε κινηματογράφο και το 1993 υπέγραψε το πρώτο του

ντοκιμαντέρ. Έχει συμμετάσχει σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ επίσης έχει έντονη παρουσία σε διεθνείς συμπαραγωγές. Η μεγάλη του αγάπη όμως παραμένει το ντοκιμαντέρ, το οποίο υπηρετεί με συνέπεια και αφοσίωση. Είτε μέσα από απλή παρατήρηση είτε χάρη σε εκτεταμένη δημοσιογραφική έρευνα, ο δημιουργός παρακινεί το θεατή να ανακαλύψει τις απαντήσεις, να ερμηνεύσει τα γεγονότα και να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα. Με αφετηρία την ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία της Ρουμανίας, ο Σόλομον ανιχνεύει το παρελθόν για να μιλήσει για το παρόν και το μέλλον, με τρόπο μοντέρνο, άμεσο και αντικειμενικό. Οι Έλληνες ντοκιμαντερίστες και φέτος δίνουν δυναμικό παρών στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Οι δημιουργοί αποτυπώνουν τις ανησυχίες τους και καταθέτουν τη δική τους μοναδική ματιά, μέσα από αξιόλογες ιστορίες. Επιλέγοντας ως κεντρικούς άξονες, θέματα που αφορούν την πολιτική επικαιρότητα, την οικονομική κρίση, τις προκαταλήψεις, την ανθρώπινη φύση, το περιβάλλον, την ιστορία και την τέχνη. Συνολικά 63 ελληνικά ντοκιμαντέρ θα παρουσιαστούν, καλύπτοντας έτσι ένα ευρύ θεματικό φάσμα που συγκροτεί ένα πολύμορφο καλειδοσκόπιο του κόσμου μας. Το κοινό θα έχει έτσι την ευ12

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

κινηματογραφοσ

καιρία να γνωρίσει το έργο νέων κινηματογραφιστών, αλλά και να παρακολουθήσει στην μεγάλη οθόνη τις καινούργιες δημιουργίες, που θα παρουσιάσουν αξιόλογοι και ήδη καταξιωμένοι ντοκιμαντερίστες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε: Ο Άρης Χατζηστεφάνου, μέσα από το ντοκιμαντέρ του «Φασισμός Α.Ε.», εξετάζει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του φασισμού. Με διεισδυτική ματιά, ο δημιουργός ανιχνεύει και παρουσιάζει μεταξύ άλλων, τον ρόλο συγκεκριμένων επιχειρηματιών, πολιτικών και εκδοτικών συγκροτημάτων, που συνέβαλαν δραστικά στην άνοδο της άκρας δεξιάς και του φασισμού, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα.

Στην πολιτικά φορτισμένη περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών, μας μεταφέρει το νέο ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου, με θέμα τη διεθνή συνωμοσία που οργανώθηκε το 1969 με στόχο την απόδραση του εξόριστου πρώην υπουργού Γεώργιου Μυλωνά από την Αμοργό. Συνε-

πής στο ραντεβού με το Φεστιβάλ, ο Κούλογλου μετά τις πάντα επίκαιρα δημιουργίες του: “Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης” και "Η Νονά", επιστρέφει με το νέο του ντοκιμαντέρ: "Απόδραση από την Αμοργό".

Παράλληλα στο 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε και πάλι στην μεγάλη οθόνη το νέο ντοκιμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου: «Αγορά» (Agora: Από τη Δημοκρατία στις Αγορές). Άρτιο αισθητικά και καλά τεκμηριωμένο, το έργο προσφέρει μία ενδελεχής ανασκόπηση του τι πραγματικά συνέβη τα τελευταία κρίσιμα χρόνια στην Ελλάδα, μέσα από καταλυτικές συνεντεύξεις, αλλά και παρουσίαση των πιο καθοριστικών γεγονότων που επηρέασαν την εξέλιξη της χώρας. Αποκαλυπτικά, μαχητικά, με ανατρεπτική διάθεση και κριτική ματιά, τα ντοκιμαντέρ του Φεστιβάλ αναμένεται και φέτος να χαρίσουν στους θεατές, δυνατές βιωματικές εμπειρίες.

13

Η καρδιά του χειμώνα

διηγημα

Του Γιώργου Τζαβλάκη

Ήταν δύσκολος ο χειμώνας του ’13 ή μήπως ήταν φθινόπωρο. Όχι ήταν χειμώνας, μπορεί να πέρασαν τριάντα χρόνια αλλά τα γεγονότα που σε στιγματίζουν χαράζονται στην ψυχή σου σαν χαρακιές στο κοντάκι από το όπλο του πολεμιστή. Μπορεί τώρα να ήταν ένας άθλιος πενηντάρης που μπεκρόπινε στο καφενείο της γειτονιάς, αλλά πριν από τριάντα χρόνια έσφυζε από ζωντάνια και τη ζωή την ξόδευε σαν νικητής. Γιατί ήταν νικητής, είχε κερδίσει σε δύο μαραθώνιους και πήγαινε καρφί για τους Ολυμπιακούς. Ο Σπύρος ήταν το πρόσωπο που έπαιζε στα αθλητικά δελτία και στα κοσμικά περιοδικά. Νέος, όμορφος και πάνω απ’ όλα τυχερός. Το άστρο του έλαμπε και αυτός το απολάμβανε. Συνήθως έπαιρνε μέρος σε δυο με τρείς διοργανώσεις. Ο προπονητής του τον πληροφόρησε ότι θα γίνονταν ένας αγώνας, το Δεκέμβριο, στην πατρίδα του, στην κλασική διαδρομή. Δεν ήθελε περισσότερα,

ήδη φαντάζονταν τον τερματισμό στο Καλλιμάρμαρο, χιλιάδες κόσμου να ζητωκραυγάζουν, μέχρι και τα πρωτοσέλιδα είχε φανταστεί: «Ο Σπύρος Λούης ξαναζεί», «Ο νέος Φειδιππίδης». Ο χειμώνας του δεκατρία ήταν βαρύς, ο χειρότερος των τελευταίων πενήντα χρόνων όπως έλεγαν οι μετρολόγοι. Πολλοί αθλητές ακύρωσαν τη συμμετοχή τους. Ο Σπύρος ήταν ανένδοτος, παρά τους προβληματισμούς τους προπονητή του, θα έτρεχε και θα κέρδιζε. Δεν φοβόταν τη φύση, είχε τρέξει με καταρρακτώδη βροχή και καύσωνα, σε λίγο κρύο θα έκανε πίσω. Τελικά βρέθηκαν τριανταπέντε τολμηροί και ο αγώνας δεν αναβλήθηκε. Οι προβλέψεις την προηγούμενη έλεγαν για ελαφρά χιονόπτωση και θερμοκρασίες κάτω του μηδενός. Από τους τριανταπέντε το πρωινό της εκκίνησης εμφανίστηκαν δέκα. Αφού υπέγραψαν ότι θα έτρεχαν με δική τους ευθύνη, ξεκίνησαν. Ο Σπύρος κατάλαβε ότι αγώνας θα ήταν μια εύκολη υπόθεση, οι υπόλοιποι εννιά, ήταν ανάξιοι ανταγωνισμού άρα με μια καλή στρατηγική σε λίγες ώρες θα βρίσκονταν στη θαλπωρή και τη ζεστασιά του σπιτιού του. Τα πρώρα 15 χιλιόμετρα κύλησαν άνετα η διαδρομή από το Μαραθώνα μέχρι τη Ραφήνα δεν είχε μεγάλη δυσκολία. Μετά ξεκινούσε το ανηφορικό τμήμα, η θερμοκρα-

14

χορηγοσ επικοινωνιασ

διηγημα

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

σία έπεσε ενώ το χιονόνερο που τον συνόδευε από το ξεκίνημα άρχισε να πυκνώνει. Στο 21ο πρώτο χιλιόμετρο πέρασε με καλό χρόνο, η κοπέλα του «σταθμού» του έδωσε το μπουκαλάκι, φορούσε ένα μπουφάν με κουκούλα και ένα κασκόλ της κάλυπτε όλο το πρόσωπο. Την κοίταξε στα μάτια, κάτι του είπε αλλά δεν την άκουσε, του θύμισε την μάνα του, συνέχισε να τρέχει. Ήταν τρία χρόνια που την είχε χάσει, είχε πονέσει εκείνη τη μέρα είχε τρέξει σαράντα χιλιόμετρα κλαίγοντας. Ένα ρίγος διέτρεξε τη σπονδυλική του στήλη. Κοίταξε τα πόδια του, έτρεχε πάνω στο χιόνι, η κίτρινη

πΟλυχωΡΟΣ ΤεχνηΣ

γραμμή που τον οδηγούσε είχε εξαφανιστεί. Σταμάτησε, τα μαλλιά του ήταν άσπρα από το χιόνι, ο ιδρώτας είχε παγώσει. Κατάλαβε ότι είχε αφαιρεθεί και χάθηκε. Ακλούθησε τα ίχνη από τα παπούτσια του για μερικά μέτρα, το χιόνι πύκνωνε ήταν μόνος και κρύωνε. Πονούσε που δεν τερμάτισε, πονούσε για τη μάνα του, πονούσε η καρδιά του. Οι διασώστες τον βρήκαν μισοκαλυμμένο από το χιόνι μετά από δύο ώρες. Ήταν ζωντανός αλλά η καρδιά του τον είχε προδώσει. Ήταν ζωντανός αλλά ο τελευταίος αγώνας τερμάτισε στην καρδιά του χειμώνα.

| VAULT Theatre Plus | 15

ΜελενΙκΟυ 26, βΟΤΑνΙκΟΣ.

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ πΑρΑΔΟΣΗΣ ΜΑΣ Διάλεξη στον Τριπόταμο Τήνου στις 20/8/1994

Τι σημαίνει το γεγονός ότι διερωτώμεθα για τη σχέση μας με την παράδοση; Ότι κατά κάποιον τρόπο έχουμε βγει απ’ την παράδοση. Αυτό το καταλαβαίνουμε πρώτα-πρώτα εμπειρικά. Οι φυλές και οι λαοί που έχουν μείνει κλεισμένοι μέσα στην παράδοσή τους δεν βλέπουν καν την παράδοση σαν παράδοση: ζουν μέσα σε αυτήν και θεωρούν την παρούσα ζωή τους σαν συνέχεια ενός αμετάβλητου τρόπου ζωής. Και μπορούμε να το καταλάβουμε και λογικά: για να διερωτηθούμε για τη σχέση μας με την παράδοση πρέπει η σχέση αυτή να έχει γίνει, περισσότερο ή λιγότερο προβληματική, πρέπει να έχει δημιουργηθεί μια απόσταση απ’ την παράδοση. Απόσταση δεν σημαίνει απεμπόληση ή λησμονιά. Σημαίνει και άλλου είδους παρουσία και άλλου είδους σχέση. Μια σύντομη ανασκόπηση της ανθρώπινης ιστορίας, μας δείχνει ακριβώς δυο κύριους τύπους σχέσης με την παράδοση. Ο πρώτος που ασφαλώς πρέπει να ήταν και μόνος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μέχρι την 1η χιλιετία π.Χ, είναι ο τύπος των αρχαϊκών (ή πρωτόγονων ή αγρίων) κοινωνιών. Αν στηριχτούμε στη γνώση που έχουμε για τέτοιου τύπου κοινωνίες από την εθνολογία (που τις μελέτησε τους δυο τελευταίους αιώνες), θα συνάγουμε ότι σε αυτές τις κοινωνίες, τρόπος ζωής, έθιμα, ορ-

γάνωση, τεχνική, διαβιβάζονται σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Ανεπαίσθητες αλλοιώσεις βέβαια συνεχώς εμφανίζονται, αλλιώς δεν θα υπήρχε διάκριση ανάμεσα στις διάφορες ηωλιθικές, παλαιολιθικές και νεολιθικές εποχές. Αλλά οι κοινωνίες αυτές δεν έχουν συνείδηση αυτών των αλλοιώσεων. Πιστεύουν ότι από τότε που υπάρχει η φυλή τους, η ζωή τους και οι νόμοι τους έμειναν οι ίδιοι. Βέβαια από όσο ξέρουμε, όχι μόνο υπάρχει μια συνείδηση του χρόνου και της διαδοχής των γενεών, αλλά υπάρχει και μια μυθική παράσταση ενός πρώτου χρόνου ή «πρώτης στιγμής», στιγμής δημιουργίας και του κόσμου και της ίδιας της φυλής. Αυτή αποδίδεται σε έναν ή πολλούς θεούς και σε έναν ή πολλούς «ήρωες» ή προγόνους, που έθεσαν μια για πάντα τους νόμους, την τάξη και την οργάνωση του κόσμου και της φυλής. Οι δημιουργοί αυτοί, θείοι ή ανθρώπινοι, έχουν πάντως μια ιερή φύση που φυσικά μεταβιβάζουν και στα δημιουργήματά τους.

16

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Από αυτά απορρέει άμεσα ο ιερός χαρακτήρας των θεσμών της φυλής, που κάνει ιερόσυλη και βλάσφημη κάθε ιδέα μεταβολής τους. Οι θεσμοί, όπως ο τρόπος ζωής, είναι κυριολεκτικά καθιερωμένοι μια για πάντα λόγω της ιερής προέλευσής τους. Η κλασσική εβραϊκή παράδοση που κληρονόμησε και ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, παρ’ όλο που προέρχεται από μια κοινωνία που με κανένα τρόπο δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρχαϊκή, πρωτόγονη ή άγρια, προσφέρει μια τέλεια εικόνα αυτής της κατάστασης. Ο θεός δημιούργησε τον κόσμο και τους ανθρώπους, εδιάλεξε ανάμεσα σ’ αυτούς μια φυλή στην οποία μια σειρά από θεόπνευστους «ήρωες»-Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ και τελικά Μωυσής παρουσίασαν τους νόμους του Θεού. Αυτές οι κοινωνίες μπορούν να ονομαστούν ετερόνομες γιατί θεωρούν τους νόμους τους δοσμένους από κάποιον ανώτερο Άλλο και συνεπώς απαγορεύουν στον εαυτό τους οποιαδήποτε μεταβολή αυτών των νόμων. Από την σκοπιά όπου τοποθετηθήκαμε, η σχέση αυτών των κοινωνιών με την παράδοση μπορεί να ονομαστεί παθητική. Μια ιστορική στροφή, καλύτερα ρήξη, εμφανίζεται με την αρχαία Ελλάδα και ξανά μετά από πολλούς αιώνες στην Δυτική Ευρώπη. και στις δυο αυτές περιπτώσεις η σχέση με την παράδοση αλλάζει και μπορεί να ονομαστεί ενεργητική. Η αλλαγή αυτή είναι φυσικά οργανικά συνδεδεμένη με αυτό που συνιστά την από17

λυτη ιστορική ιδιομορφία της αρχαίας Ελλάδας, τη δημιουργία για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μιας κίνησης προς την αυτονομία, δηλαδή την ελευθερία, σε σχεδόν όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, κατά πρώτο λόγο στην πολιτική με τη δημιουργία της δημοκρατίας και στη σκέψη με τη δημιουργία της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Η δημιουργία αυτή ισοδυναμεί βέβαια με μια ριζική ρήξη με την προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων. Η Αθηναϊκή δημοκρατία, στην ουσία της, δεν έχει καμιά σχέση με τις ομηρικές ή μινωικές ή μυκηναϊκές βασιλείες όπως και η φιλοσοφία αναδύεται ως καταστροφή της μυθικής παράδοσης του κόσμου. Πχ και οι δυο πρώτοι ιστορικοί, ο Εκαταίος και ο Ηρόδοτος αρχίζουν τα συγγράματά τους και τα δικαιολογούν με την βεβαίωση ότι αυτά που οι Έλληνες διηγούνται για το παρελθόν τους είναι παραμύθια. Εν τούτοις, αυτά με κανέναν τρόπο δεν σημαίνουν απεμπόληση ή λησμονιά της παράδοσης. Συμβαδίζουν με την διαμόρφωση μιας νέας σχέσης ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, που μπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς με δυο λέξεις φαινομενικά αντιφατικές, σεβασμός και μεταμόρφωση. Η αντίφαση αίρεται άμα σκεφτούμε ότι σ’ αυτό το πεδίο σεβασμός δεν σημαίνει τυφλή λατρεία και παγωμένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος μέσω της μεταμόρφωσης των στοιχείων του που έτσι γίνονται σημαντικά για το παρόν.

Θα προσπαθήσω να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω με παραδείγματα από τον χώρο της τέχνης και ιδιαίτερα αυτού που ονομάζουμε λογοτεχνία. Ξέρουμε ότι ο Όμηρος έμεινε πάντα ζωντανός στην κλασσική Ελλάδα, τα ομηρικά έπη τα τραγουδούσαν στις γιορτές και τα παιδιά τα μάθαιναν στο σχολείο. Ξέρουμε όμως επίσης ότι μετά τον Ησίοδο και το έπος και το χαρακτηριστικό του μέτρο, το δακτυλικό εξάμετρο, εξαφανίζονται και ότι οι καινούργιοι ποιητές, ο Αρχίλοχος, η Σαπφώ και αυτοί που ακολούθησαν, δημιουργούν νέα μέτρα, νέα θέματα, νέες μορφές ποίησης. Αυτό δεν εμπόδισε τους κλασσικούς φιλόσοφους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, να παραθέτουν τους ομηρικούς στίχους στα φιλοσοφικά τους κείμενα. Αλλά μόνο στην αλεξανδρινή εποχή, εποχή παρακμής, με τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, εμφανίζεται μια προσπάθεια μίμησης των ομηρικών επών, φυσικά με πολύ μέτρια αποτελέσματα. Αλλά το πιο λαμπρό παράδειγμα αυτής της δημιουργικής μεταμόρφωσης της παράδοσης μας το δίνει η Αθηναϊκή τραγωδία και η σχέση της με την άλλη προαιώνια μεγάλη ελληνική δημιουργία, τον μύθο. Όλοι οι λαοί έχουν ωραίους μύθους, αλλά μόνο οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι είναι αληθινοί, μεστοί από ανθρωπολογικά και κοσμολογικά νοήματα, αληθινά που παρουσιάζονται με μυθική μορφή. Είναι φυσικά αδύνατο να ξέρουμε ως ποιό βαθμό αυτό το νόημα των μύθων σε όλη του την έκταση και την ένταση

μπορούσαν να το αφομοιώσουν και να το οικειοποιηθούν οι Έλληνες, ας πούμε του 6ου π.Χ. αιώνα. Λογικό είναι να υποθέσουμε ότι τουλάχιστον ασυνείδητα και υπόγεια τους άγγιξε, αλλιώς και οι μύθοι ως μύθοι δεν θα είχαν διασωθεί. Αυτό που εμφατικά ξέρουμε είναι ότι η τραγωδία, που με μόνη εξαίρεση τους «Πέρσες» του Αισχύλου και την «Μιλήτου Άλωση» του Φρύνιχου έχει ως αποκλειστικό θέμα της τους μύθους, αφενός αναλαμβάνει αυτό το νόημα, το κάνει προσιτό σε όλους, το πλουτίζει, ασφαλώς το μεταμορφώνει και του δίνει μιας εκπληκτικής έντασης και ενάργειας παρουσίαση με την ενσάρκωσή του σε ανθρώπινους χαρακτήρες και λόγους, αφετέρου εκσυγχρονίζει τους μύθους, τους πλέκει με τα καινούργια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα. Ταυτόχρονα βλέπουμε τους ποιητές να τροποποιούν και να πλουτίζουν την πλοκή των μύθων. Αναμφισβήτητη ένδειξη μας δίνει στην ποιητική του ο Αριστοτέλης, λέγοντας ότι η σημαντικότερη αρετή του τραγικού ποιητή είναι η μυθοσκοπία. Θα έπρεπε να είχαμε το χρόνο να το δείξουμε αυτό πάνω σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Θα περιοριστώ να αναφέρω την «Ορέστεια» του Αισχύλου, τις τρεις θηβαϊκές τραγωδίες του Σοφοκλή («Οιδίπους τύραννος», «Οιδίπους επί Κολονώ», «Αντιγόνη») και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη.. Συνοπτικά η τραγωδία ούτε επαναλαμβάνει το μύθο, ούτε τον χρησιμοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρί18

sodeia.net ζεται στις δυνατότητές του και δημιουργεί μια καινούργια μορφή τέχνης που της επιτρέπει, σε μια οργανική συνέχεια το μύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόμενα. Ανάλογες αναπτύξεις θα μπορούσε να κάνει κανείς για την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική ή τη ζωγραφική όσο την ξέρουμε από τα αγγεία. Από αυτή τη σκοπιά, τη δημιουργία μιας καινούργιας σχέσης με την παράδοση, ο μόνος αληθινός κληρονόμος της αρχαίας Ελλάδας είναι η Δυτική Ευρώπη. Χωρίς να μακρυγορήσω, θα υπενθυμίσω πόσο ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, από τον 11ο αιώνα και πέρα, και υπήρξε επαναστατικά δημιουργός και διατήρησε μια γνήσια σχέση με την παράδοση που είχε πίσω του, είτε λαϊκή, είτε «καλλιεργημένη». Η παράδοση αυτή περιλαμβάνει βέβαια κατά πρώτο λόγο τη χριστιανική κληρονομιά και αργότερα την ελληνορωμαϊκή κληρονομιά. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, μιλώντας πολύ σύντομα, θα πάρω για παράδειγμα την καταπληκτική εξέλιξη της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής που αρχίζει με μια εκκλησιαστική εικονογραφία, παραφυάδα της βυζαντινής και από τον Giotto και μετά παρουσιάζει μια ακατάπαυστη δημιουργική ανανέωση που όμως είναι ταυτόχρονα μια αδιάκοπη οργανική συνέχεια ως το 1950. Το ίδιο ισχύει και για την μουσική που βγαίνει και από την εκκλησιαστική ρίζα του γρηγοριανού άσματος και από την φολκλορική ρίζα λαϊκών μελωδών, ρυθμών και τρόπων. Η βαθειά σχέση

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

μεγάλων μουσικών δημιουργών, όπως οι κλασσικοί Γερμανοί, ο Chpin, o Musorsgy, o Albeniz, μ’ αυτές τις ρίζες αλλά και η ικανότητά τους να μετουσιώνουν επαναστατικά τα στοιχεία της παράδοσης που χρησιμοποιούν είναι προφανείς. Το πιό έντονο παράδειγμα αυτής της σχέσης προσφέρει ίσως η δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία η οποία, μέσα από τις συνεχείς τομές στην ιστορία της σκέψης που παρουσιάζει, εξελίσσεται πάνω σε ρητή αναφορά με την παράδοση της φιλοσοφικής θεολογίας του μεσαίωνα και της κλασσικής ελληνικής φιλοσοφίας. Η περίπτωση της Δυτικής Ευρώπης παίρνει για μας όλο το τραγικό της βάρος, αν την αντιπαραθέσουμε μ’ αυτά που έγιναν ή δεν έγιναν στο ανατολικό μέρος της άλλοτε Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στο Βυζάντιο. Παρά το ότι το Βυζάντιο δεν υποχρεώθηκε να διασχίσει την περίοδο καθαρής βαρβαρότητας που υπέστη η Δυτική Ευρώπη από τον 5ο ως τον 11ο αιώνα, ο πολιτισμός του μας δίνει στις μεγάλες του γραμμές μια στατική εικόνα απολιθωμένων μορφών. Η σχέση με την παράδοση εδώ είναι στείρα, μιμητική και επαναληπτική. Η ζωγραφική γίνεται μια εικονογραφία που πολύ γρήγορα φτάνει σε τυποποιημένες μορφές τις οποίες μετά απλώς επαναλαμβάνει μιμούμενη τον εαυτό της. Το ίδιο ισχύει και για την αρχιτεκτονική. Η τέχνη του λόγου μένει μια ισχνή και ανιαρή απομίμηση των αρχαίων προτύπων. Έξω από τη λαϊκή μουσική, που γι’ αυτή την περίοδο ελάχιστα ξέρουμε, η 19

μουσική καθηλώνεται στο μονωδικό εκκλησιαστικό άσμα. Δυο παραδείγματα μπορούν να συνοψίσουν τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή πολιτισμική κατάσταση. Οι Βυζαντινοί κληρονόμησαν ό,τι περίπου σώζεται και σήμερα από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Απ’ αυτούς την παίρνουν και την μεταφράζουν οι Άραβες και αργότερα οι Δυτικοευρωπαίοι. Οι Άραβες, όχι μόνο σχολιάζουν τον Πλάτωνα και ιδίως τον Αριστοτέλη, αλλά μέσα απ’ αυτή την επαφή γεννούν τουλάχιστον δύο σημαντικούς φιλοσόφους, τον Αβικένα και τον Αβερρόη. Για τους Δυτικοευρωπαίους, η «ανακάλυψη» των αρχαίων ελληνικών κειμένων δημιουργεί έναν εκρηκτικό συγκλονισμό που βρίσκει το πρώτο του κορύφωμα στην Αναγέννηση, αλλά που οι δονήσεις του δεν σταματούν, περιοδικά διαπιστώνεται κάτι σαν επιστροφή στους Έλληνες. Τώρα τι κάνουν οι Βυζαντινοί; Απλώς αντιγράφουν τα αρχαία χειρόγραφα και τους σχολιαστές τους και κάπου κάπου προσθέτουν και κανένα σχόλιο. Το άλλο παράδειγμα είναι ο Γκρέκο. Παινευόμαστε και ξιπαζόμαστε με τον Γκρέκο χωρίς να καταλαβαίνουμε τι σημαίνει η περίπτωσή του. Ο Γκρέκο είναι βέβαια βαθειά ριζωμένος στην χριστιανική παράδοση και ξεκινάει από βυζαντινούς τύπους. Αλλά το πέρασμά του από τη Βενετία και η εγκατάστασή του στην Ισπανία τον αλλάζουν ριζικά. Η ζωγραφική του σαφώς μαρτυράει την προέλευσή του, π.χ. σε

παραλλαγές χρωματικής ή στην περίφημη επιμήκυνση των προσώπων και των σωμάτων. Αλλά τα αριστουργήματα της ισπανικής εποχής «Η ταφή του κόμητος Οργκάθ», «Οι απόψεις του Τολέδου», «Η κυρία με τη γούνα» είναι αδύνατα και αδιανόητα στο Βυζάντιο ή στη Κρήτη του 17ου αιώνα. Οι σημερινοί Βυζαντινοκάπηλοί μας δεν στέκονται μια στιγμή να αναρωτηθούν γιατί ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έπρεπε να εγκατασταθεί στην Ισπανία και να γίνει El Greco; Το Βυζάντιο και η εποχή της Τουρκοκρατίας μας προσφέρουν το παράδειγμα ενός μεταελληνικού πολιτισμού που έχει κάποια γνώση της αρχαιότητας σε σχέση με αυτήν, αλλά που μένει καθηλωμένη σε μια μιμητική, εξωτερική και άγονη σχέση με την παράδοση. Τέλος, έρχομαι στο σύγχρονο ελληνικό δράμα. Τα κεντρικά στοιχεία του ελληνικού δράματος είναι, από τη μια μεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για μας η παράδοση: Αναφορά στους αρχαίους Ελληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά στη λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δημιουργήθηκε στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία. Από την άλλη μεριά, η αντιφατική και, θα μπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση μας με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, που περιπλέκεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός έχει μπει εδώ και δεκαετίες σε μια φάση έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.

20

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Η διπλή και ταυτόχρονη αναφορά στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το επίσημο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού κατεστημένου της χώρας οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε διαμετρική αντίθεση μεταξύ τους. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι πολιτισμός ελευθερίας και αυτονομίας, που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών που συλλογικά αυτοκυβερνώνται και στο πνευματικό επίπεδο με την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και αναζήτηση. Ο βυζαντινός πολιτισμός είναι πολιτισμός θεοκρατικής ετερονομίας, αυτοκρατορικού αυταρχισμού και πνευματικού δογματισμού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, μόνο σχολιαστές ιερών κειμένων. Η προσπάθεια συνδυασμού και συμφιλίωσής τους δεν μπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δημιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισμό, όπως αυτός που χαρακτήριζε το πνευματικό κατεστημένο της χώρας επί ενάμισυ σχεδόν αιώνα μετά την ανεξαρτησία και που επαναλάμβανε τα χειρότερα μιμητικά στοιχεία του Βυζαντίου. Καθ’ όσο ξέρω, είμαστε ο μόνος λαός με μεγάλο πολιτιστικό παρελθόν που πρόσφερε στον κόσμο το γελοίο και θλιβερό θέαμα προσπάθειας τεχνητής επαναφοράς της γλώσσας που μιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιτα-

λοί προσπάθησαν να ξανα- ζωντανέψουν τα λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα σανσκριτικά. Και είναι εξίσου χαρακτηριστικό ότι ενώ η Δυτική Ευρώπη, στους δυο περασμένους αιώνες εγέννησε δεκάδες λαμπρούς ελληνιστές, μόνο τρία ονόματα έχουμε που μπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο με αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή, τον οποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το μίσος των κηφήνων του εν Αθήνησι Πανεπιστημίου. Περηφανευόμαστε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων, αλλά για να μάθουμε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να προσφύγουμε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες μελέτες. Αυτή η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιμοποίηση της λαϊκής παράδοσης και τη μεταφορά της στο χώρο της έντεχνης παιδέιας, με εμφατική εξαίρεση την ποίηση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ο τεράστιος μουσικός πλούτος της λαϊκής μουσικής σε μελωδίες, ρυθμούς, κλίμακες και όργανα έμεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έμεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσμητικός πλούτος της λαϊκής παράδοσης. Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο μεγάλα παρελθόντα, με τον αποστειρωτικό τρόπο που ετέθη, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής μας σχέσης με το δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, του συνδυασμού ενός κακομοιριασμένου αισθήματος κατωτερότητας και μιας ψωροπερήφανης και αστήρικτης αυθάδειας.

21

Έτσι παίρνουμε από τους ξένους τις BMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγμένα, κλπ, κλπ, χωρίς να μιλήσω για τα πακέτα Ντελόρ και τους βρίζουμε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον ορθολογισμό τους. Πράγματα που η Δύση βέβαια δεν περίμενε τους νεοφώτιστους ελληνορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει η ίδια και που δεν απαλείφονται με μια ετήσια εκδρομή στο Άγιο Όρος. Φαντάζομαι ότι δεν περιμένετε από μένα να δώσω συνταγές για το πώς θα μπορούσαμε να υπερβούμε αυτή τη δραματική βουβαμάρα που πολιτισμικά μας χαρακτηρίζει σήμερα. Για ένα πράγμα είμαι βέβαιος: αυτό που από την ελληνική ιστορία διαδόθηκε, γονιμοποίησε τον κόσμο και παραμένει σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης είναι η αρχαία ελληνική δημιουργία και η ανάδυση μέσα από

αυτήν των ιδεών της αυτονομίας και της ελευθερίας. Αν η Δυτική Ευρώπη μπόρεσε, με τη σειρά της, να μεγαλουργήσει κι αυτή επί δέκα σχεδόν αιώνες, είναι και διότι μπόρεσε να συγκροτήσει μέσα από τις δυο Αναγεννήσεις, την κλασσική εποχή, το Διαφωτισμό και τις μετέπειτα εξελίξεις, μια σχέση δημιουργικού διαλόγου κι όχι μιμητικής επανάληψης με τα αρχαία ελληνικά σπέρματα. Για μας σήμερα, αν είμαστε ικανοί να τον συγκροτήσουμε, ένας τέτοιος διάλογος που προϋποθέτει και τη βαθειά γνώση και το σεβασμό της λαϊκής μας παράδοσης δεν μπορεί παρά να είναι διπλός: και με τους αρχαίους και με την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά της Δυτικής Ευρώπης. Όπως το ανέφερα ήδη, και αυτός ο δυτικός πολιτισμός περνάει σήμερα μια βαθειά κρίση που δεν ξέρουμε αν και πότε θα μπορέσουν οι δυτικοί λαοί να την ξεπεράσουν. Είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε, στο ίδιο καράβι είμαστε μπαρκαρισμένοι κι εμείς και δεν εννοώ τις οικονομικές και διπλωματικές διασυνδέσεις. Αν μπορέσουμε να αφομοιώσουμε δημιουργικά τον απέραντο πολιτισμικό πλούτο που δημιούργησε η Δύση και που περιέχει έστω και ανεπαρκώς την αρχαία ελληνική αναφορά, θα μπορέσουμε ίσως να μιλήσουμε μια πραγματικά δική μας γλώσσα και να παίξουμε την παρτίδα μας σε μια νέα πολιτιστική συμφωνία. Αλλιώς θα εξακολουθήσουμε να βράζουμε στο ζουμί μας και να καλλιεργούμε την περιθωριακή μας ασημαντότητα.

2

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα και η γοητεία των Αιθιοπικών Της Αλεξάνδρας Γερακίνη «Λίγα έργα μπορούν να συγκριθούν με τα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου στην ένταση και στο βάθος της επίδρασής τους» . Πόσοι όμως γνωρίζουν τον Ηλιόδωρο ο οποίος έζησε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ και είχαν την τύχη ν’ απολαύσουν το αρτιότερο δείγμα του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος ως προς την πλοκή, την αφηγηματική τεχνική, τη δραματικότητα, την κίνηση και το σασπένς; To θέμα των Αιθιοπικών; Το αγαπημένο θέμα του ιδεώδους ελληνικού μυθιστορήματος : ο αγνός έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους ανθρώπους διαφορετικού φύλου, στη συγκεκριμένη περίπτωση ανάμεσα σ’ ένα ευγενή Θεσσαλό και την αγαπημένη του, πριγκίπισσα της Αιθιοπίας, η οποία θα κατορθώσει να φτάσει στην πατρίδα της περνώντας από χίλια κύματα. Ο Ηλιόδωρος πλάθει μια εξαιρετική ιστορία νόστου κατά τη διάρκεια της οποίας οι δύο νέοι θα αντιμετωπίσουν ανθρώπους που επιβουλεύονται τη ζωή τους, θα ρισκάρουν τα πάντα για τον έρωτα και την αγνότητα τους, θ’ αναγκαστούν να ζήσουν χωριστά αλλά στο τέλος θα ζήσουν μαζί και ευτυχισμένοι υπερνικώντας όλα τα εμπόδια και τις δυσκολίες. Η αυλαία ανοίγει στα Αιθιοπικά με τρόπο εντυπωσιακό και υποβλητικό. Ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει την υπόθεση και ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με μία σειρά από αινίγ-

ματα και γρίφους για τη λύση των οποίων θα πρέπει να δείξει υπομονή και να περιμένει μέχρι τη μέση του μυθιστορήματος . Η περίφημη εναρκτήρια σκηνή με τους ληστές να κοιτούν αποσβολωμένοι το αποτρόπαιο θέαμα εισάγει μια σειρά από αφηγηματικές τεχνικές εκ των οποίων άλλες είναι πρωτότυπες και άλλες δάνεια από κλασικούς συγγραφείς. Ο Ηλιόδωρος ως άλλος Όμηρος αξιοποιεί με μαεστρία την τεχνική «in medias res» και μόνο μέσα από την αφήγηση του Καλάσιρη θα έρθουν στο φως όλα όσα έχουν προηγηθεί. Αλλά αυτό δεν θα γίνει πριν το τέλος του πέμπτου βιβλίου και ίσως αυτή η τεχνική να μην ήταν και τόσο επιτυχημένη, αν δεν είχε χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά το τέχνασμα της περιορισμένης αφηγηματικής οπτικής που με περίσσια άνεση αλλά και τόλμη ο Ηλιόδωρος μεταφέρει στην τριτοπρόσωπη αφήγηση. Εγκιβωτισμοί και αναδρομές, μεταμφίεση ηρώων σε ζητιάνους, σκηνές αναγνώρισης και αναγνωριστικά σημάδια, συνθέτουν τη δομή ενός έργου σύνθετου και πολύπλοκου. Τα γνωστά θεματικά μοτίβα της Οδύσσειας δεν αποκλείουν ωστόσο και την πρωτοτυπία από το έργο του Ηλιόδωρου: η αυλαία πέφτει στην Αιθιοπία και όχι στους Δελφούς όπου η Χαρίκλεια συνάντησε για πρώτη φορά τον Θεαγένη. Αλλά αυτή δεν είναι η μόνη έκ΄πληξη

23

διηγημα

με την οποία έρχεται αντιμέτωπος ο αναγνώστης. Ο Ηλιόδωρος μετακινεί τον αναγνώστη από το παρελθόν στο παρόν, εισάγει στοιχεία που επιφανειακά είναι άσχετα αλλά στο βάθος άρρηκτα δεμένα, ανακυκλώνει χαρακτήρες και σχέσεις και παρά ταύτα δεν θυσιάζονται ούτε η ενότητα ούτε η σαφήνεια ούτε η αγωνία του αναγνώστη τον οποίο ο Ηλιόδωρος φροντίζει να κρατάει σε εγρήγορση. Εκεί που νομίζουμε ότι όλα κυλούν ήρεμα, νέα στοιχεία εισάγονται και δίνουν τροφή για καινούριες περιπέτειες που όμως αναδεικνύουν τις ίδιες αξίες. Η βαθιά θρησκευτικότητα και η σωφροσύνη είναι οι αξίες που δεσπόζουν σ’ όλο το έργο και κατευθύνουν τις σκέψεις και τις πράξεις των ηρώων. Θείες δυνάμεις καθορίζουν και δοκιμάζουν την ερωτική σχέση των δύο νέων που χαρακτηρίζεται από απόλυτη συμμετρία και αποτελεί τη βάση για μια σχέση γάμου και όχι μια σχέση παράλογου έρωτα στην οποία χάνεται το μέτρο και το όριο. Η έμφαση που δίνει ο Ηλιόδωρος στη διαφύλαξη του σώματος δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι τα Αιθιοπικά είναι έργο αντιερωτικό. Αντίθετα αναδεικνύεται η πίστη στο έτερο ήμισυ και η διαφύλαξη της αγνότητας ως κώδικας υψίστης σημασίας στην ανθρώπινη ζωή. Έχει σημασία βέβαια όχι μόνο τι

λέει ο Ηλιόδωρος αλλά και πώς το λέει και σύμφωνα με τον Winkler «ο Ηλιόδωρος παίζει με τα θεμελιώδη γνωρίσματα της γλώσσας για να μας κάνει να αντιληφθούμε ότι η λογοτεχνία είναι ένα κειμενικό παίγνιο». Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα λογοτεχνικό συγγραφέα που σύμφωνα με τον Reardon έγραψε καταπληκτικά Ελληνικά. Το λεξιλόγιο του Ηλιόδωρου είναι ευρύ, ασυνήθιστο, ποιητικό, υποβλητικό και με έντονες αποχρώσεις. Οι προτάσεις είναι μεγάλες και σύνθετες όμως ο λόγος χαρακτηρίζεται από αξιοσημείωτη συμμετρία η οποία εξασφαλίζεται μέσα από τη χρήση συντακτικών και γραμματικών παραλληλισμών. Έντονη είναι η χρήση του ομοιοτέλευτου, της αντίθεσης και της μεταφοράς που ίσως να προσδίδουν στο έργο ύφος τεχνητό, παραφορτωμένο και επίπλαστο αλλά τελικά δεν χάνεται ούτε το σφρίγος ούτε η ζωντάνια και η παραστατικότητα. Το ύφος είναι σοβαρό και μεγαλόπρεπο, ίσως και πομπώδες ορισμένες φορές αλλά έτσι αρμόζει σ’ ένα έργο που διαπνέεται από υψηλές αξίες που καθορίζονται από το άγρυπνο μάτι της θείας πρόνοιας. Μπορεί το θέμα του Ηλιόδωρου να είναι τετριμμένο και φτωχό, όμως τελικά η διαπραγμάτευση είναι αυτή που μετράει. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο ο Ηλιόδωρος 24

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

είναι μοναδικός: «ο Ηλιόδωρος θέλει να ενεργοποιήσει τον αναγνώστη και όχι να τον νικήσει, το παιχνίδι είναι συνεργατικό και όχι ανταγωνιστικό. Ο στόχος του δεν είναι απλώς να προκαλέσει το σοκ

A Girl

και την έκπληξη αλλά να προσδώσει στον αναγνώστη ένα ενεργό ερμηνευτικό ρόλο και να τον καταστήσει φανταστικό συμμέτοχο στην ιστορία του Θεαγένη και της Χαρίκλειας».

| Ezra Pound

Ελληνική απόδοση: Μαρία Ροδοπούλου The tree has entered my hands, The sap has ascended my arms, The tree has grown in my breastDownward, The branches grow out of me, like arms.

μεταφραση

Tree you are, Moss you are, You are violets with wind above them.

A child - so high - you are, And all this is folly to the world.

Το δέντρο εισέβαλλε στα χέρια μου Ο χυμός του σκαρφάλωσε στα μπράτσα μου Το δέντρο μεγάλωσε στο στήθος μουΠρος τα κάτω, τα κλαδιά μεγαλώνουν από μέσα μου σα μπράτσα Δέντρο είσαι Βρύο είσαι, είσαι οι βιολέτες που τις χαϊδεύει ο άνεμος Ένα παιδί – τόσο ψηλό – είσαι κι όλα αυτά ο κόσμος τα θεωρεί μια τρέλα.

25

Ποιητικός

Λ όγος

Σαθρό χωράφι Πέρασαν πολλές εποχές, μας πρόλαβε η παλίρροια της ισοπέδωσης Και τα φορτηγά που ξεφορτώνουν σκλάβους την αυγή μας βρήκαν κρυμμένους στα φαγωμένα νύχια σαν τυφλοπόντικες που φτιάχνουνε μικρούς χωμάτινους τύμβους Τι να σπείρεις στο σαθρό χωράφι αυριανά ψέματα μονάχα για να τραφούνε τα κοτσύφια Και το σώμα κούφιο όχημα των ονείρων... Τα χελιδόνια θέλουν ουρανό και ένα ήσυχο δοκάρι στην στέγη έτσι αναπτύσσονται τα όνειρα κάτω από κεραμίδια με τιτιβίσματα πεινασμένων πουλιών Αλλά ποιοι είμαστε εμείς να θέλουμε ουρανό όταν χτίσαμε κάτεργα πνιγμένα στο αίμα των παιδιών μας; Ματθαίος Ματθαιάδης / Μαρία Ροδοπούλου

ποιηση

Μια λέξη, άρτιο έργο (λ. αγάπη) Ανθώ σε μία λέξη, με χείλη ξοδιασμένα κι ως την αυγή ο ενικός, ευωδιάζει ύλη μα, τσ’ αρχοντιάς η στολισιά, τα λαβωμένα πρέμνα Κάθ’ έρωτας κρεμάται επί ξύλου, τον Απρίλη Δημήτρης Δικαίος 26

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Με την αυγή Χαράζει ο αυγερινός αναλάμπει λίγο πριν χαθεί φωνούλες πουλιών αναγγέλλουν την ημέρα η γάτα περπατά στην αυλή. Στο δωμάτιο εισχωρεί το φως από το παράθυρο με την πρώτη δροσιά του Απρίλη στο ραδιόφωνο ψαλμοί της Μεγάλης Πέμπτης επί ξύλου κρεμάμενος Χριστός νοσταλγίας κατάνυξη ο καφές πικρός κατεβαίνει στα σωθικά μου. Ανάβω τσιγάρο ο καπνός διαλύεται σε κύκλους αναπολώ τη νεότητα και το όνειρο της ελευθερίας παραμένει ζωντανό. Αντώνης Στασινόπουλος | συλλογή «Το βρέφος», εκδ. Opportuna

ποιηση

Ιούδας είναι τόσο άκακο να ζωγραφίζεις εικόνες χωρίς νόημα λόγου χάριν «έναν χιονάνθρωπο που ορθώνει με το αριστερό του χέρι έναν αναμμένο φαλλό μπροστά στο αθώο πρόσωπο της εξουσίας» ή ακόμη «ένα δέντρο σε πλήρη οργασμό ανθοφορίας ανάμεσα στις καμπύλες γραμμές του τραίνου» κι όμως για την απλή αυτή άσκηση των δακτύλων θα κατηγορηθείς ότι πρόδωσες τους δασκάλους σου αντί τριάκοντα λέξεων Βασίλης Πολύζος | συλλογή «Ηλιακό Ποδήλατο», ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 27

Προφανές Όπου ο λόγος σιγάζει το φως υποστέλλεται Δε νιώθεις μήτε φεγγάρι μήτε σφυγμό μήτε ασέληνη νύχτα παρά μονάχα κενό κι ασυνέχεια Απίθωσε λοιπόν το κενό σου αντίκρυ και μίλα μαζί του φτιάξε στο νου σου βαρκάκι και θάλασσα και βγείτε μαζί αγκαλιά στ' ανοιχτά της Όπου ο λόγος ελαύνει το φως σελαγίζει Τάκης Τσαντήλας από την συλλογή "Το όλον και το τίποτα της νοσταλγίας"

ποιηση

Επί ματαίω Λέξεις παγιδευμένες στους ιστούς των ημερών για να μένει αδιάβαστος ο θρήνος της μελλοθάνατης αγωνίας Άλλωστε η σαρκοβόρα αράχνη του χρόνου πάντα αδιαφορεί για τέτοιες ασήμαντες λεπτομέρειες αφήνοντας σαν τέλος μεγαλόπρεπα να αιωρείται άδειο το κέλυφος της μάταιης γραφής μας. Γιάννης Τόλιας 28

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Οι λάμπες των αιτημάτων Κρεμασμένα ακούσματα συνειδήσεων τα μπουκωμένα μελτέμια των στοχασμών σε ευχόδεντρα αποτελεσμάτων επιμένοντας με το κρύσταλλο των γραμμάτων να γρυλίζει στον άκμονα των σωμάτων απαιτώντας το ζιβάγκο μιας νόησης που μπλέκεται η κουνουπιέρα των ορισμών… Πάντα στοιχισμένες οι λάμπες των αιτημάτων… Βάλη Τσιρώνη Τα παιδιά μου Στα παιδιά μου ποτέ δε μιλώ για τους κύκνους Ούτε για αστέρια που πέφτουν απ’ τον ουρανό Μόνο τα μαθαίνω να μετρούν τις σκοτωμένες μέρες Τους αμέτρητους θανάτους στα σχολικά βιβλία Να φτιάχνουν καραβάκια και μετά να τα σκίζουν Να γίνονται παρανάλωμα στην αγκαλιά της άνοιξης.

ποιηση

Με τα παιδιά μου συζητώ για ισορροπίες τρόμου Κάνω διάλογο με τον πρωτότοκο γιο μου Για τις σφαίρες που τρύπησαν το κρεβάτι Βγάζω τα μάτια απ’ τις κούκλες της κόρης μου Και τις καίω μαζί με τις εφημερίδες Τα εξασκώ στη δίκαιη κατανομή του πόνου. Τα παιδιά μου τα συντηρώ στις πιο δύσκολες συνθήκες Με αναπνευστήρα στην εντατική της νύχτας Με υπολείμματα σπασμένων λέξεων Που έπεσαν στο πάτωμα απ’ τη βιβλιοθήκη Τους δίνω απόσταγμα φιλτραρισμένης μνήμης Να μην μπορούν να ερωτοτροπούν με το χρόνο. Για τα παιδιά μου είμαι ο ιδανικός πατέρας Κι ας μην είχα ποτέ παιδιά… Γιώργος Γκανέλης 29

Δίχως τέλος άρχισε να βρέχει δίχως τέλος έσταζε ο χρόνος πρόσωπα ληστών και αγίων μάτια τυφλών που φυλάκισαν την αθωότητα για πάντα κραυγές χαμένων από λάθος στα σκοτάδια έβρεχε λάσπη κι άλλα τέτοια αντικείμενα Έφη Καλογεροπούλου

ποιηση

Φθινοπωρινά βράδια Τα υγρά του φθινόπωρου βράδια διψάει το χώμα. Αφυδατωμένη η γη σκεπάζει τον ουρανό. Οι άγονες ψυχές κιτρινισμένες και χλωμές ανάμεσα στις πέτρες ριζώνουν στη θλίψη. Οι σκιές χάνονται πίσω από τις μαραμένες λέξεις που φύτρωσαν και πέτρωσαν στα γυμνά κλαδιά. Αιωρούνται οι σκιές. Απαγχονισμένες και αυτόχειρες, μη μπορώντας άλλο τον ήλιο μάταια να προσμένουν. Πως κατάντησε η ζωή μας με ίσκιους να ζει; Οι άνθρωποι μαζεύουν τις ρίζες τους. Κάποτε ίσως μετοικήσουν. Ανδρέας Πολυκάρπου 30

sodeia.net

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

ΒιΒΛιο [ ]

διανομη εντυπου

Ξάπλωσα δίπλα στο αμίλητο σώμα σου. Κοιμήθηκα, ξύπνησα μόνος. Το στόμα σου κλειστό, το σώμα σου αμίλητο. Ξέφτισες, είπες, γέλασα όταν το άκουσα μα όσο πέρναγε ο καιρός το γέλιο χάθηκε έγινε πίκρα, δηλητήριο καθώς κοιμόμουν και ξυπνούσα μόνος σε γεμάτο κρεβάτι. Ξεκίνησα τα ταξίδια του μυαλού πάλι από την αρχή μήπως και βρω μιαν άκρη μια ψυχή να νοιάζεται γιατί περνάνε τα χρόνια η ζωή μου τελειώνει πάει καιρός που ήμουν νέος κι ολοένα περισσότερο στοχάζομαι το θάνατο.

ΑνοιΞη

νεεσ αφιξεισ

συλλογη ποιημΑτων

2015

Αντώνης Στασινόπουλος [Το βρέφος] εκδόσεις Opportuna ISBN: 978-960-553-024-2

συλλογη ποιημΑτων

ποιηση

Σκέψεις για το τέλος

Γρηγόρης Σακαλής

ΑΘΗΝΑ Επίκαιρα - IANOS - Κλεψύδρα - Λεμόνι - Πολιτεία - Πρωτοπορία - Χάρτες ΠΕΙΡΑΙΑΣ Νέος Κύκλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΑΝOS - Κεντρί - Μπαρμπουνάκης ΛΑΜΙΑ Κεντρί Οιωνός ΜΥΤΙΛΗΝΗ Παπασωτηρίου - Χατζηδανιήλ ΠΑΡΟΣ Δημοτική Βιβλιοθήκη Παροικίας ΠΑΤΡΑ Πρωτοπορία - Πολύεδρο - Παπασωτηρίου ΣΠΕΤΣΕΣ Κέντρο Τύπου

Μαρία Ροδοπούλου [Μοναχικοί Πρωτόπλαστοι] εκδόσεις Αυτοέκδοση ISBN: 978-960-93-6638-0

31

η ΣΟΔεΙΑ | ΣυΓκΟΜΙΔη ΓΡΑΜΜΑΤων κΑΙ Τεχνων, αποτέλεσε αυτοχρηματοδοτούμενη κίνηση για την έντυπη λογοτεχνία στην ελλάδα και ιδιότυπη εκδοτική φόρμα από το 2009 με σκοπό την ελεύθερη (και άνευ αντιτίμου ή συνδρομής, δωρεών, pay pal και λοιπών εισπρακτικών τεχνασμάτων), διακίνηση πνευματικού υλικού σε έντυπη και ψηφιακή έκδοση χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για συγγραφείς και για αναγνώστες. η αποδοχή του εγχειρήματος και η αλλαγή προς αυτή τη φιλοσοφία υπήρξε ραγδαία και από τις δύο πλευρές στην εξαετή παρουσία μας στα βιβλιοπωλεία. επομένως, το εγχείρημα “σοδειά” ήταν ένα λογοτεχνικό πείραμα, τεσσάρων ανθρώπων, με σταθερή τρίμηνη περιοδικότητα καθώς εισήγαγε για πρώτη φορά, τη δωρέαν έντυπη λογοτεχνία στην ελλάδα μέσω της ριζοσπαστικής εκδοτικής φόρμας που προαναφέραμε. η “σοδειά” δε θα έχει συνεχιστές. Το παρόν τεύχος, είναι το τελευταίο. ωστόσο η Αρχή έγινε. Ένας νέος κύκλος ερασιτεχνικής και αμιγώς ανεξάρτητης έκδοσης για τη λογοτεχνία, μόλις καταγράφηκε!

ομάδα έκδοσης & διαχείρισης εντύπου

Τέλος * 01/10/2009 ~ 31/05/2015 *

sodeia.net