Toeval

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

November 2016 - Jaargang 44 - Nummer 378

44e Jaargang nr. 378, November 2016 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de Afdeling Psychologie, Universiteit van Amsterdam w: spiegeloog.tumblr.com

REC-G Kamer -1.10 Nieuwe Achtergracht 129B 1018 WT Amsterdam t: 020 - 525 67 58 Postbus 15934 1001 NK Amsterdam e: spiegeloog-fmg@uva.nl

Hoofd-/Eindredactie Emma Laura Schouten & Vincent Siderius.

De Teerling is Geworpen

I

edereen heeft een ander idee bij het woord toeval en elke variant lijkt arbitrair en persoonlijk. Alle redactieleden poogden hun versie van het begrip vorm te geven. De wetenschapper ontleedt klinisch en rationeel de etymologie van het woord waar de reiziger persoonlijke misère of geluk hieraan toedicht. Bij het gros zal een van de meest toegangbare associaties bij toeval een bepaalde kans zijn, als dan niet in relatie met een gokspel in het casino.

Na een hoop vrij associĂŤren en dobbelsteentjes opgooien, kan er een vinkje komen op de bucketlist van Vincent: eindelijk is hij dan een covermodel geweest. Helaas zijn er in het proces van het maken van de foto wel een aantal dobbelsteentjes hun familie kwijt geraakt en daardoor wees geworden, dus mochten jullie ze in gebouw G tegenkomen, gun ze dan een mooi huisje door ze te adopteren. Behalve letterlijk, zoals op de cover, is de teerling ook figuurlijk geworpen: onlangs hebben we besloten ook dit jaar weer een nachtnummer te organiseren; iets om naar uit te kijken (of niet?) dus.

Dit nummer mogen we met Isaura de tweede debutant van het jaar verwelkomen; als eerste stuk schreef zij de Bacchus. Wolter kijkt in zijn artikel kritisch naar het concept van de maakbare mens, Chitra voorzag ons weer van interessante weetjes, Vincent bezocht opnieuw een persvoorstelling, en April nam de Wandelgangvraag af bij studenten. Maaike gaat in haar artikel in op de rol van toeval in de hedendaagse angst voor terrorisme, en Sima schreef op afstand haar eerste reiscolumn.

Verder kwamen we, na in de archieven gedoken te zijn, erachter dat we Denny Borsboom moeten feliciteren met zijn honderdste Ivoren Toren. Dit betekent dat Denny al veertien jaar zijn column schrijft en daarmee met kop en schouders boven de rest uitsteekt qua actieve jaren bij Spiegeloog. Dat dat nou net samenvalt met dit nummer kan toch haast geen toeval zijn...?

Emma Laura en Vincent

Redactie Wolter de Boer, Isaura Cooke, Sima Kirjazowa, Chitra Mohanlal, Maaike Posthuma, April te Spenke.

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Heleen Slagter, Bruno Verschuere, Robert Zwitser.

Cover Emma Laura Schouten (Fotografie), Vincent Siderius (Model).

Fotografie Emma Laura Schouten, Sima Kirjazowa, April te Spenke.

Illustraties Sven Eichholtz, Maaike Posthuma.

Opmaak en vormgeving Emma Laura Schouten & Vincent Siderius.

Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

15

6 Ivoren Toren

Toeval bestaat wel

16

Tabula Rasa

Angst voor Krappe Kansen

Ons creatieve brein

Toeval en terrorisme

Redactie 4 De Wie zijn wij?

Voorstellen...

VSPA 11 Even 18 Nationaal Psychologie Congres Agenda van november

je dat...?

5 Wist Toevallige weetjes

Kamers 12 Op Robert Zwitser

19 Mededelingen Activiteiten voor studenten

Obscura 7 Camera In Pursuit of Silence

op Reis 13 Sima Toeval, wijs me de weg!

De Wandelgang 22 ‘Welke toevalligheid bepaalde een groot deel van je leven?’

Wet van Hard Werken 8 De De niet-zo-maakbare mens

Like ons op Facebook

Rondvraag 14 De Slagter aan Verschuere

Lees ons op tumblr

24 Bacchus Ik ben, dus ik denk

Universiteit van Amsterdam

De Redactie

Wolter de Boer 22 jaar Bachelor, Propedeuse

Spiegeloog

Sima Kirjazowa 20 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Isaura Cooke 20 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Chitra Mohanlal 21 jaar Master, Sociale Psychologie

4 November 2016

Maaike Posthuma 25 jaar BSc, Klinische Psychologie

Vincent Siderius 25 jaar Master, Sport & Prestatiepsychologie en Arbeids- & Organisatiepsychologie

Jouw naam hier...

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

Emma Laura Schouten 22 jaar Master, Neerlandistiek: Redacteur/Editor

April te Spenke 22 jaar Bachelor, Sociale Psychologie

...of hier?

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

?

Wist je dat...

Tekst: Chitra Mohanlal

...chips per ongeluk uitgevonden is? In 1853 klaagde een klant van een restaurant in New York steeds dat zijn aardappelen te dik waren. Toen de klant zijn bord voor de zoveelste keer terugstuurde, sneed de kok de aardappelen uit frustratie zo dun mogelijk. Daarna frituurde hij ze en bedekte ze met zout om de klant een lesje te leren. De klant vond het ‘gerecht’ echter heerlijk. Vanaf dat moment werd chips steeds populairder.

...er opvallend veel gelijkenissen zijn tussen de voormalige Amerikaanse presidenten Abraham Lincoln en John F. Kennedy? Lincoln kwam in 1846 in het Congres, Kennedy in 1946.

Lincoln werd in 1860 president, Kennedy in 1960. Beiden hadden vier kinderen, waarvan één zoon overleed tijdens hun presidentschap. Beiden zijn op een vrijdag in hun hoofd geschoten, terwijl ze naast hun vrouw zaten. Ze stierven allebei op een locatie met de initialen ‘P. H.’: Lincoln in Peterson House, Kennedy in Parkland Hospital. Ten slotte rende de moordenaar van Lincoln van een theater naar een warenhuis.

Die van Kennedy rende juist vanuit een warenhuis naar een theater. Voor deze rubriek is dit nu even genoeg, maar de werkelijke lijst met overeenkomsten is zelfs nog veel langer.

...er in de laatste tien jaar in de Filipijnen ten minste zes mensen (afzonderlijk van elkaar) vermoord zijn terwijl zij ‘My Way’ van Frank Sinatra in een karaokebar zongen? Deze voorvallen hebben ervoor gezorgd dat veel karaokebars in de Filipijnen het nummer nu uit hun playlist verbannen hebben.

5

November 2016

...Morgan Robertson in 1898 een boek schreef genaamd Futility, waarin hij onbewust de toekomst voorspelde?

In het verhaal kwam namelijk een schip voor dat Titan heette en als onzinkbaar werd gezien, totdat het tegen een ijsberg botste. Een paar jaar later, in 1912, zonk de Titanic na het raken van een ijsberg. Dit gebeurde in dezelfde maand als de gebeurtenis die in het boek beschreven was.

...er in 1937 in Detroit een baby uit het raam viel, wiens val gebroken werd door straatveger Joseph Figlock? Beiden raakten gewond, maar overleefden het ongeluk. Een jaar later kreeg een andere moeder het voor elkaar om haar baby uit het raam te laten vallen. Wonder boven wonder was het opnieuw Figlock die onder het raam stond en de baby bovenop zich kreeg.

Spiegeloog

...een vrachtwagenchauffeur uit Australië 14 minuten nadat hij dood was verklaard, toch ineens ontwaakte? Een jaar later won hij een auto bij de lotto. Een lokaal nieuwsprogramma wilde een item maken over het geluk dat hij had. Hiervoor kocht hij opnieuw een kraslot om het moment te reconstrueren. Toen hij dit lot voor de camera openkraste was hij stomverbaasd. Dit was namelijk het winnende lot voor de jackpot.

Ivoren Toren Toeval bestaat wel

T

Spiegeloog

6

oeval is een vreemd begrip. Hoewel bijna iedereen er een mening over heeft, kunnen niet veel mensen uitleggen wat het is.

Veel mensen denken bijvoorbeeld dat een gebeurtenis toevallig is, als die een kleine kans heeft om zich voor te doen. Dat is niet zo. Gisteren heeft mijn dochter bij het ganzenborden achtereenvolgens vijf, drie, vier, zes, en drie gegooid. De kans daarop is verwaarloosbaar – 0,00013 om precies te zijn – maar niemand zal zeggen: ‘wat een stom toeval, dat zij nou net een drie moest gooien na die zes.’

Gebeurtenissen met een kleine kans zijn dus niet per definitie toevallig, en toevallige gebeurtenissen hebben evenzo niet per definitie een kleine kans.

Je hoort regelmatig mensen zeggen: ‘Dat kán geen toeval zijn.’ Maar wie oplet ziet dat men dit uitsluitend zegt bij gebeurtenissen die juist wél toeval zouden kunnen zijn. Loop ik bijvoorbeeld om negen uur in de ochtend de afdeling psychologie binnen, dan zegt niemand: ‘Kijk nou,

November 2016

daar is Denny. Dat kán geen toeval zijn!’ Terwijl dat nou inderdaad geen toeval kan zijn, want ik loop iedere dag rond die tijd de afdeling binnen – ik werk daar immers.

Maar als ik de afdeling binnenloop, precies op het moment dat twee psychologiestudenten over mij staan te roddelen, dan zal je zien dat men zegt dat dát geen toeval kan zijn.

Wat eigenlijk raar is, omdat zo’n gebeurtenis nu juist heel goed toeval kan zijn. Het toeval duidt blijkbaar iets paradoxaals aan.

Ik denk dat dat klopt. Toeval gaat niet over kans, maar over de relatie tussen betekenis en causaliteit. Met toevallige gebeurtenissen worden vrijwel altijd gebeurtenissen bedoeld, die zich gelijktijdig voordoen en die op betekenisniveau gekoppeld zijn (bijvoorbeeld: het gespreksonderwerp van de roddelende psychologiestudenten loopt plotseling het gebouw in). Het paradoxale van toeval schuilt er nu in, dat die betekeniskoppeling in het geval van toeval niet samengaat met een causale koppeling: het roddelen van de psychologiestudenten veroorzaakt mijn komst niet, mijn komst veroorzaakt het roddelen niet, en er is ook geen derde factor die beide veroorzaakt.

Dat is in onze ervaringswereld zeldzaam, want doorgaans verraden betekeniskoppelingen juist wel causale relaties: daar komen die betekeniskoppelingen namelijk vandaan. Waar rook is, is vuur. Soms zien we echter tegelijk rook en vuur, terwijl ze causaal niets met elkaar te maken hebben. In de verte zie je bijvoorbeeld een boer die een vuurtje stookt, en daarboven een rookpluim. Als je verder rijdt blijkt dat de rookpluim helemaal niet van het vuur afkomstig was, maar van een fabriek die in eerste instantie aan het zicht onttrokken was. Dat is nou typisch toeval. Je verwacht een causale koppeling, maar die is er niet.

Toeval is dus in wezen een ingewikkelde psychologische constructie, die een ontkoppeling aanduidt van causaliteit en betekenis. Daar komt ook het onverwachte van toeval vandaan. Bovendien wordt nu duidelijk wat de relatie is tussen toeval en kans: bij kansprocessen (zoals het gooien van een dobbelsteen) zijn alle betekenisvolle relaties die zich zouden kunnen voordoen per definitie causaal ongerelateerd – anders spraken we immers niet van een kansproces. Kansprocessen zijn dus toevalsfabriekjes.

Wat bedoelt iemand die zegt dat toeval niet bestaat? Die zegt eigenlijk dat alle gebeurtenissen die qua betekenis gekoppeld zijn, ook causaal gekoppeld zijn. Dat is een absurde these, die we opgewekt bij de vuilnisbelt van slechte ideeën kunnen zetten. Opgeruimd staat netjes.

Denny Borsboom

Camera Obscura Tekst: Vincent Siderius

en krappe driehonderd seconden experimentele stilte.

Vanuit het drukke Amsterdam ben ik het Rialto ingerold om vier minuten en drieëndertig seconden naar vergezichten te kijken met wapperende blaadjes en velden dansend graan. Het begin is een ode aan het muziekstuk Four minutes, thirty-three seconds van de componist John Cage. In de bladmuziek van dit stuk staan alleen maar rusten. Het gehele stuk bestaat dus uit complete stilte. Het werkt rustgevend en ik schrik op wanneer de voice-over begint. De stem zegt dat stilte ooit belangrijk was voor ons als mens. We trokken onszelf terug in het bos of op een berg zoals de grote oude wijzen dat ooit deden. Nu missen we dat.

In Pursuit of Silence is een documentaire die je leert over geluid en lawaai, over stilte en rust, en doet dit aan de hand van verscheidene wetenschappers die onderzoek gedaan hebben naar geluid en wat het met de mens doet. Daarnaast is het vooral een beleving.

Het is geen film waar je doorheen moet praten, want dan verliest het zijn kracht.

En wanneer je deze kracht toelaat kan het zomaar je blik op jouw omgang met geluid veranderen.

The Orfield Laboratory is de meest stille plek op aarde: het geluidsniveau is hier -13 decibel (0 decibel is de drempelwaarde van het menselijk oor). Het is een kamer die zo is ingericht dat al het geluid direct geabsorbeerd wordt (zie afbeelding) en daardoor is het er zo angstvallig stil. Zo stil dat jijzelf de grootste geluidsbron wordt en je zelfs je eigen bloed hoort stromen. De kwelling van dit onbehaaglijke gevoel is dan ook de reden dat 45 minuten het langst is dat iemand het er ooit heeft uitgehouden.

Absolute stilte bestaat dus niet. Stilte is een abstract concept dat wij bedacht hebben. De stilte die wij kennen is een balans tussen geluid en geen geluid om ons bewustzijn van waar we zijn te verhogen. Het geluid staat daarom ook

nooit uit in In Pursuit of Silence, altijd is er ergens een briesje, een ritsel of een tsjirp te horen wanneer een landschap in beeld gebracht wordt. Het is juist de aanwezigheid van geluid die de stilte aantoont. De zweverige tonen en fladderende noten van de muziek demonstreren deze uitspraak direct en dragen de film richting een oase van rust. Dit merk je meteen wanneer beelden van FOX News worden vertoont of wanneer een aantal vliegtuigen door het beeld raast. Je hele lichaam smacht weer naar dat kabbelende beekje of die vogel die door een berglandschap vliegt.

Toen de persvoorstelling voorbij was bleef iedereen zitten en keek geduldig de gehele aftiteling af, alsof het een Marvel film was waar het publiek gegarandeerd nog op een extra scène getrakteerd zou worden. Het was alleen geen opgetogen afwachting, het was een rustgevende afwachting.

Geen haar op mijn hoofd die ook maar peinsde om op te staan. Ik was in rust.

Pas toen de zaallampen weer volledig aan gingen kwam de zaal langzaam tot leven en het was alsof we uit een gezamenlijke mediteer-sessie ontwaakten. Ik ben echt een stadsmens, maar keek er nu toch tegenop om weer de met geluid vervuilde stad in te trekken.

Het wrange is dat er binnenkort vast weer een nieuwe cliché superhelden film uitkomt waarbij een volle zaal jolig zit te wachten op een geestige sketch van een man gekleed in latex. Helaas zullen de grote zalen van Nederland niet de sereniteit mee gaan maken van een kalm publiek dat voldaan en vreedzaam blijft zitten wanneer de film is afgelopen. De film draait niet in Pathé dus het grote publiek gaat deze film vermoedelijk missen. Zorg ervoor dat jij daar niet bij hoort.

Deze film is nu te zien in de bioscoop.

Regie: Patrick Shen

7 November 2016

E

Spiegeloog

In Pursuit of Silence

De Wet van Hard Werken De niet-zo-maakbare mens

Op Netflix is een documentaire te zien waarin de Law of Attraction uitgelegd wordt. De wet werkt als volgt: als je genoeg denkt aan de dingen die je graag wilt en deze dingen visualiseert, merkt het universum dit op en zal het je geven wat je hebben wilt. Het geheim om álles te krijgen wat je maar wilt, als je er maar hard genoeg naar verlangt.

Tekst: Wolter de Boer

Spiegeloog

8

A

an echte wetenschappelijke onderbouwing waagt de documentaire zich natuurlijk niet. Maar wie zich door alle Amerikaanse spekgladde tegeltjeswijsheid heen weet te slaan en anderhalf uur lang de beloften van semi-bekende Amerikanen en spirituele natuurkundigen uitzit, trakteert zichzelf op niets anders dan The Secret, zoals de documentaire heet (Heriot, 2006).

verworven hebben. In deze situaties vergeten we dat er honderden toevallige zaken van invloed zijn op ons succes en geluk.

November 2016

Neem het geboortemaandeffect, een in de sport al jarenlang bekend fenomeen. Jonge voetballers die later in het jaar geboren zijn vallen eerder op bij scouts, omdat ze zo’n grote voorsprong hebben op hun jongere teamgenootjes (Schorer et al., 2012). Waar nog veel meer kinderen last van hebben Veel mensen zijn ervan overtuigd dat er een universele is het geboortemaandeffect in het onderwijs. In een paper methode is om alles te krijgen wat je wilt. Misschien niet in van Luyten, Staman en Visscher (2013) werd een cohort termen van één of andere semi-fysische Law of Attraction, kinderen gevolgd dat was geboren tussen oktober 2002 en maar wel in een Wet van Hard Werken. Wie hard genoeg september 2003. Het werkt, komt er wel. Het bleek dat van de kinderen maakbare individu viert die in oktober, november steeds meer hoogtij, terof december geboren wijl het concept tegen - We vergeten dat elk individu van waren, 2,1 procent verzijn grenzen aanloopt. het toeval aan elkaar hangt traging opliep in hun verVeel twintigers en derdere onderwijsloopbaan. tigers kunnen de verVan de kinderen die in wachtingen van zichzelf of hun omgeving niet juli, augustus of septemwaarmaken en worden uiteindelijk slachtoffer van hun eigen ber geboren waren liep maar liefst 22 procent vertraging op.

Wie op het verkeerde moment geboren wordt, heeft dus niet werklust. Ondertussen blijven we opleidingen, buitenlandalleen een minder grote kans op het worden van een profstages, werkervaringsplekken, feesten en hobby’s op elkaar voetballer, maar ook een verhoogde kans op het oplopen stapelen tot we niet meer kunnen. Wie succesvol wil worden moet hard werken en wie niet succesvol is, heeft niet hard van vertraging in zijn of haar onderwijsloopbaan. genoeg zijn best gedaan.

Een misschien nog wel fundamenteler aspect van iemands succes in het latere leven is de intelligentie van de ouders.

De samenleving van het maakbare individu dicteert dat In het boek Meritocratie: Op weg naar een nieuwe klassensamenleiedereen zelf verantwoordelijk is voor zijn succes en geluk, ving? (De Beer & Van Pinxteren, 2016) wordt helder uitgemaar daarbij lijken we vaak te vergeten dat elk individu aan legd hoe belangrijk intelligentie is als voorspeller voor later elkaar hangt van het toeval. Toeval is prettig en handig op maatschappelijk succes. Vroeger was het zo dat als je vader zijn tijd; het is immers heerlijk om slechte prestaties of pech arts was, jij ook arts werd. Zelfs als je wat minder slim was, toe te kunnen schrijven aan toevallige omstandigheden. gaven je ouders je een extra duwtje in de rug zodat je uiteinMaar vaker nog verwijten we onszelf of anderen niet hard delijk toch de opleiding tot geneeskundige met succes zou genoeg gewerkt te hebben of iets niet graag genoeg te wíllen voltooien. Nu de samenleving meritocratischer is geworden, (The Secret all over again), waardoor we het begeerde ook niet

wat wil zeggen dat je capaciteiten en verdiensten veel meer je maatschappelijke succes bepalen dan je afkomst, wordt de bovenste laag van de samenleving gevuld met de slimste mensen. Slimme en gedreven mensen kunnen het schoppen tot de universiteit, ook als hun ouders een lagere sociaaleconomische status hebben. De mensen die deze bovenste laag nu bevolken geven hun intelligentie weer door aan hun kroost. Het IQ, of nauwkeuriger nog, het opleidingsniveau van je ouders is daarmee een belangrijke voorspeller geworden voor jouw eigen maatschappelijk succes. IQ is voor een

Illustratie: Sven Eichholtz

groot deel erfelijk (het laatste onderzoek zegt voor zo’n 20 procent op jonge leeftijd, tot wel 80 procent op latere leeftijd (Plomin & Deary, 2014)) en daarom is de kans dat je je tegenwoordig opwerkt tot hoogleraar kleiner als je uit een gezin komt waar beide ouders een mbo-opleiding hebben gedaan, dan wanneer ze zelf een academische opleiding hebben genoten (Dronkers & Werfhorst, 2016). Je kunt jezelf een slag in de rondte werken, maar je geÍrfde voor intelligentie zal daar niet voor wijken.

Spiegeloog

10 November 2016

De willekeur van onze achternaam, geboortemaand en Maar het toeval werkt zelfs nog veel verder door in een achtergrond heeft op allerlei vlakken invloed op ons latere mensenleven. Je achternaam, of eigenlijk de eerste letter succes en geluk. Een toevallige rangschikking of andere daarvan, blijkt bijvoorbeeld ook een belangrijke voorspelsociale invloed kan ervoor zorgen dat successen gemaakt of ler van academisch succes. Onderzoekers Einav en Yariv gebroken worden. Betekent dit dat we ons alleen nog maar (2005) onderzochten het verband tussen academisch succes moeten laten leiden over en de achternaam van het pad dat al voor ons onderzoekers in de ecouitgestippeld is? Waarnomie. In de economischijnlijk niet. Maar missche wetenschap is het, - Je achternaam blijkt een belangrijke schien zorgt een beter anders dan in de psychovoorspeller van academisch succes besef van de willekeur logie, gebruikelijk om de die onze levens zo sterk auteurs die mee hebben beïnvloedt ervoor dat gewerkt aan een onderwe onszelf onze mislukzoek in alfabetische volgkingen wat minder hard aanrekenen, en sneller de moed bij orde te vermelden bij de gepubliceerde paper. Zo worden elkaar schrapen om het opnieuw te proberen. Wie weet is de auteurs met een achternaam met een beginletter uit het het toeval dan met ons. << begin van het alfabet vaker vooraan vermeld bij artikelen en wordt hun naam altijd afgebeeld terwijl hun co-auteurs Bronnen onder ‘et al.’ verdwijnen op het moment dat er veel meer - De Beer, P., & Van Pinxteren, M. (2016). Meritocratie: Op weg auteurs hebben meegewerkt aan een paper. Het onderzoek naar een nieuwe klassensamenleving? Amsterdam: Amsterdam Univond een positieve correlatie tussen achternamen die vroeg versity Press. in het alfabet voorkwamen en algeheel loopbaansucces in de - Dronkers, J., & Werfhorst, H. V. (2016). Meritocratisering in economie. Economen van wie de eerste letter van de achterschoolloopbanen. In P. D. Beer, & M. V. Pinxteren, Meritocratie: naam vroeg in het alfabet voorkomt hebben vaker loopbaOp weg naar een nieuwe klassensamenleving? (25-44). Amsterdam: nen bij hoog aangeschreven scholen en lidmaatschappen bij Amsterdam University Press. een prestigieuze economische vakvereniging. In een kleinere - Einav, L., & Yariv, L. (2005). What’s in a surname? The effects mate zijn het zelfs vaker winnaars van Nobelprijzen en de Clark Medal – een prestigieuze economische prijs. Econoof surname initials on academic success. Journal of Economic Litemen met een achternaam waarvan de eerste letter vroeg in rature. het alfabet voorkomt hebben dus een grotere kans om opge- Heriot, D. (2006). The Secret. merkt te worden in de academische gemeenschap.

- Luyten, H., Staman, L., & Visscher, A. (2013). Leerachterstanden van vertraagde leerlingen op normaalvorderende leeftijdgenoten.

Ook naast de invloed van onderwijs en afkomst is de rol van Onderwijs Research Dagen, 29-31. toeval op succes onderzocht. In 2006 vond er een onderzoek - Plomin, R., & Deary, I. J. (2014). Genetics and intelligence difplaats naar de rol van toeval in het succes van nieuwe muziek ferences: Five special findings. Molecular Psychiatry(20), 98-108.

(Salganik, Dodds, & Watts, 2006). Veertienduizend bezoe- Salganik, M. J., Dodds, P. S., & Watts, D. J. (2006). Experikers werden losgelaten in een online muziekbibliotheek met mental study of inequality and unpredictability in an artificial cultural voor hen onbekende muziek van onbekende artiesten. Een market. Science(311), 854-856. tijd lang konden ze de verschillende nummers beluisteren - Schorer, J., Helsen, W. F., Baker, J., Michiels, S., Winckel, J. V., en beoordelen, zonder dat deze beoordeling zichtbaar werd & Williams, M. (2012). The relative age effect in European profesvoor andere deelnemers. Na een tijdje werden de bezoesional soccer: Did ten years of research make any difference? Journal kers opgedeeld in twee condities, waarvan één de werkelijke of Sports Sciences, 1665-1671. rangschikking van de populariteit van de nummers te zien kreeg, en de andere een omgekeerde rangschikking. Vervolgens werd gekeken hoe deze rangschikking de deelnemers beïnvloedde: zouden ze nummers die populairder leken ook vaker luisteren? Toen de onderzoekers de statistieken bekeken van de omgekeerde rangschikking ondervonden ze dat de beste nummers het nooit het slechtste deden en de slechtste nummers nooit nummer één werden, maar daartussen leek elke denkbare rangschikking mogelijk. In ieder geval kwam het niet overeen met de echte rangschikking.

De getoonde rangschikking van de nummers was dus veel bepalender voor het succes van de nummers dan de kwaliteit ervan.

Even Voorstellen...

Tijdens dit congres heb je de kans om verschillende richtingen binnen de psychologie te leren kennen. Dit jaar verzorgt Daniël Wigboldus de openingslezing. Hij is hoogleraar sociale psychologie en decaan aan de Radboud Universiteit. In deze lezing zal hij niet alleen inhoudelijk spreken over zijn werk, maar ook over hoe zijn carrière tot stand is gekomen, hoe een wetenschappelijke carrière zich kan ontwikkelen en over welke kansen en valkuilen je op weg naar jouw toekomst binnen of buiten de universiteit kunt tegenkomen.

Je kan je voor drie verschillende workshops of lezingen in schrijven. Deze activiteiten zullen plaatsvinden na de openingslezing en worden verzorgd door enthousiaste sprekers die ons graag meer vertellen over hun werkveld. De onderwerpen zijn erg gevarieerd. Zo komen sociale, klinische, biologische, organisatie- en neuropsychologie aan bod, maar ook neuromusicologie, godsdienstpsychologie, sportpsychologie, verkeerspsychologie en recherchepsychologie.

Tijdens de lezing over sportpsychologie zal Gerard Weltevreden een overzicht geven van wat een sportpsycholoog doet met een sporter en hoe hij iemand motiveert of

beter laat concentreren. Tijdens de lezing over medische psychologie, gegeven door Peter Swart, word je rondgeleid in de wereld van de psycholoog die werkzaam is in een ziekenhuis. Tijdens de workshop over recherchepsychologie ga je samen met Mirjam Hupperetz aan de hand van een casus dit werkveld ervaren. Welke adviezen kun jij de politie geven door gebruik te maken van de kennis uit je studie? Daarnaast kan je je laten meenemen in de wereld van E-Mental Health, coaching, stressmanagement, kindertherapie of suïcidepreventie tijdens het volgen van een interactieve workshop.

Tijdens de pauze kan je genieten van een lunch en kan je met anderen spreken over je ervaringen. Daarna zullen er nog twee rondes plaatsvinden, waarbij je nog meer kennis kunt opdoen over de verschillende werkvelden. Na afloop is er een feestelijke afsluiting met een borrel. Hier zijn verschillende beroepscoaches aanwezig. Je kan daar een cvcheck laten doen of studiegerelateerde vragen stellen. Ook zullen er verschillende bedrijven aanwezig zijn met informatiestands om je van nog meer informatie te voorzien die van toepassing is op jouw toekomst. Aan het einde van deze dag ga jij dus voorbereid jouw toekomst tegemoet!

Ben je nieuwsgierig naar de verschillende mogelijkheden na je studie psychologie? Koop dan snel je kaartje!

Datum: vrijdag 18 november 2016 Tijd: 10:00 – 18:00 (inclusief lunch en borrel) Locatie: Cursus- en Vergadercentrum Domstad (Koningsbergerstraat 9, 3531 AJ Utrecht) www.psychologiecongres.nl www.facebook.com/nationaalpsychologiecongres

11 November 2016

O

p 18 november 2016 zal het jaarlijkse Nationaal Psychologie Congres plaatsvinden. Dit is hét congres waarbij je je kunt verdiepen in de mogelijkheden die er zijn na je studie. Volg lezingen en workshops, en laat je inspireren door psychologen uit diverse werkvelden. Voor antwoorden op al je vragen kun je terecht op de informatiemarkt, waar de beroepscoaches tips zullen geven over solliciteren, vervolgopleidingen, en je persoonlijk kunnen adviseren over jouw toekomst.

Spiegeloog

Nationaal Psychologie Congres

Op Kamers

Robert Zwitser - Gebouw G 0.35 Tekst & Foto’s: Emma Laura Schouten & Vincent Siderius

Robert Zwitser is sinds 2014 universitair docent bij Psychologische Methodenleer. Hij doet onderzoek naar statistische analyses van studietoetsen, doceert statistiek in het eerste jaar, geeft in de Stats Store samen met Raoul Grasman statistisch advies, en is coördinator en docent bij de mastertrack Behavioural Data Science.

Deel van een drieluik

Spiegeloog

‘Tijdens mijn promotietijd bij het CITO deelde ik mijn kamer onder andere met twee promovendi met wie ik bevriend raakte. Toen een van hen promoveerde waren een andere kamergenoot en ik paranimf (begeleider van een promovendus tijdens de verdediging van een proefschrift, red.) bij de ceremonie. Aan het einde van de promotiedag had die andere kamergenoot als cadeau een drieluik gekocht, zodat we elk één onderdeel zouden hebben, als aandenken aan onze tijd samen; ik heb het linkerdeel. Het is mij verder niet bekend of duidelijk wat het schilderij moet voorstellen. Ik ben nog steeds van plan het in mijn werkkamer aan de muur te hangen, maar tot nu toe is dat nog niet gebeurd omdat er geen rails hangt boven mijn bureau.’

12

Koffiekopje

November 2016

‘Dit spuuglelijke kopje heb ik al mijn hele studententijd en professionele loopbaan. Oorspronkelijk was hij van mijn broer, die had het lelijke ding voor de grap gekregen. In die periode ging ik op kamers, en dus kreeg ik het mee omdat ik het wel goed kon gebruiken. Sindsdien heb ik het altijd gehouden. Drie jaar geleden, toen ik een keer enthousiast iets aan het uitleggen was waarbij ik druk met mijn armen zwaaide, heb ik het kopje per ongeluk van tafel geslagen, waardoor het oortje afbrak. Dat heb ik er toen weer aan vastgelijmd, dus als het goed kan ik er weer decennia mee vooruit. Ik hoop mijn pensioen ermee te halen.’

Antwoorddobbelsteen

‘Deze dobbelsteen heb ik gekregen van diezelfde kamergenoten van tijdens mijn promotietijd. Ik was nogal geneigd om als ik iets niet wist de vraag aan mijn collega’s voor te leggen, terwijl ik het antwoord natuurlijk gewoon zelf kon opzoeken. Als reactie op deze gewoonte hebben mijn kamergenoten destijds als grap deze dobbelsteen gemaakt.

Op de zes vlakken staan verschillende mogelijkheden voor als ik het antwoord op een vraag niet weet; zo staat er op een van de vlakken bijvoorbeeld ‘ask Google’. Ik heb de dobbelsteen nooit serieus gebruikt wanneer een vraag zich voordeed, maar ik heb hem wel altijd bewaard.’

Sima op Reis

Na 80 dagen reizen nu in Wellington, Nieuw-Zeeland

Het reisleven hangt eigenlijk aan elkaar van toevalligheden.

Het is toevallig dat ik een kamer in Auckland, NieuwZeeland, nodig heb en een Nederlands stel een maand voor ik er aankom naar Auckland emigreert en ik een kamer in hun gloednieuwe appartement voor een vriendenprijsje kan onderhuren. Het is toevallig dat ik, zonder accommodatie gereserveerd te hebben en wetende dat ik niet bij een hostel terecht kan, op de boot naar Koh Phangan, Thailand, stap en twee Australische jongens ontmoet die me uitnodigen om in hun villa te verblijven. Het is toevallig dat ik,

zonder geld en zonder te weten waar ik de komende dagen verblijf, op het vliegveld in Surabaya, Indonesië, aankom, en een van de couchsurfing hosts die ik die ochtend een bericht gestuurd heb bij de aankomsthal van het vliegveld staat te wachten om me op te pikken. Het is toevallig dat ik als lowbudgetreiziger in het centrum van Sydney aankom en er een groot Aboriginal evenement plaatsvindt wat maakt dat ik kosteloos van een traditionele maaltijd en entertainment voorzien word.

Het is toevallig dat ik met een jongen die ik in Sydney ontmoet heb een besneeuwde berg in New Plymouth, Nieuw-Zeeland, aan het beklimmen ben, ik het echt niet zie zitten om in de sneeuw te kamperen en we zo twintig meter verder op de berg godzijdank een verlaten hut spotten waar we die nacht kunnen crashen. Het is toevallig dat...

Maar is dat eigenlijk wel toeval te noemen, of is dat ‘gewoon geluk hebben’? Terugkomend op de quote van John Lennon en mijn eerdere speculaties over wat toeval is, zou ik nu willen zeggen dat toeval life is. Anders dan een slechts filosofisch standpunt, is dit een biologisch onderbouwd standpunt. Want begon het niet allemaal met een toevallige mutatie die er op wonderbaarlijke wijze voor zorgde dat een anorganische cel in een organische cel veranderende? En is het niet die organische cel die we leven zijn gaan noemen?

Sima Kirjazowa

13 November 2016

H

et is lastig om toeval te definiëren, gezien het geloof in toeval afhankelijk is van iemands overtuigingen.

Neem iemand die heilig in het lot of in predestinatie gelooft: bestaat er voor diegene dan nog toeval? En hoe zit het met toeval wanneer men toevalligheden als het resultaat van de wet van de aantrekkingskracht ziet? Is toeval hetgeen je overkomt wanneer je geen planning hebt, wanneer je zonder verwachtingen door het leven gaat en je laat leiden door plezierige dan wel onplezierige t o e va l l i g h e d e n ?

Had John Lennon gelijk toen hij zong ‘life is what happens to you, when you are busy making other plans’? Volgens het online woordenboek is toeval ‘een gebeurtenis of omstandigheid die vooraf niet te voorzien of niet te berekenen is’. Als reiziger associeer ik toeval met pakweg drie omstandigheden: het onverwachts voorzien worden in mijn behoeften, het tegenkomen van iemand met wie ik iets gemeen heb en het ontdekken van een eerder onbekende interesse.

Spiegeloog

Toeval, Wijs me de Weg!

De R ndvraag Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

De vraag van Heleen Slagter (Brein en Cognitie) Beste Bruno,

Spiegeloog

14

Jij doet veel onderzoek naar liegen. Hoe kun je nu het beste een leugen detecteren? En hoe kan je het beste verbloemen dat je liegt? En word je beter in liegen als je vaker liegt? Met andere woorden: is liegen te trainen? Ik ben benieuwd wat de stand van zaken is op deze gebieden van het leugenonderzoek.

Heleen

Het antwoord van Bruno Verschuere (Klinische Psychologie)

November 2016

Laten we beginnen met een korte demo. Ik stel enkele ja/nee vragen. Jij moet zo snel mogelijk hardop antwoord geven!

Let op, als de vragen cursief staan moet je liegen. Klaar?

- Zit je op dit moment?

- Lees je nu Spiegeloog?

- Ben je in Amsterdam?

- Leven we in 2016?

Veel mensen ervaren enige aarzeling bij die laatste vraag. De waarheid komt immers vanzelf. In de woorden van Mark Twain: ‘If you tell the truth, you don’t have to remember anything.’

Liegen vraagt net iets meer verwerkingstijd dan het spreken van de waarheid. In de laatste jaren hebben we bewijs verzameld voor het idee dat de waarheid automatisch komt en liegen tijd vraagt. We maakten voor het onderzoek gebruik van verschillende taakjes, onderzochten verschillende groepen (kinderen, studenten, TBS’ers), en herhaalden ons laboratoriumonderzoek in grootschalige web-gebaseerde studies (voor een demoversie zie http://www.lieresearch.com/ wp-content/uploads/FPS_demo/en/page02.html). Steeds vonden we dat liegen langer duurt dan de waarheid spreken.

Zou die korte aarzeling ook gebruikt kunnen worden voor

leugendetectie? Daar hebben we al eerste aanwijzingen voor.

Zo vroegen we in een onderzoekje aan een honderdtal UvAstudenten om hun identiteit te verbergen. Bij meer dan acht van de tien studenten konden we hun ware identiteit toch achterhalen (probeer het zelf via http://www.lieresearch. com/?page_id=689).

Wat betreft leugendetectie staan er nog wel grote uitdagingen voor de deur. Zo vonden we dat jonge kinderen grote moeite hebben met liegen, maar dat ze snel leren en volleerde leugenaars zijn aan het eind van de adolescentie. Dat zou wel eens te maken kunnen hebben met de rijping van de prefrontaalkwab. Dus ja, oefening baart kunst, dat geldt ook voor liegen. Ook in laboratoriumonderzoek vonden we terug dat herhaalde leugens soms moeilijk van de waarheid te onderscheiden zijn. Daar bestaat dan wel weer mogelijk een remedie voor. Zo vonden Britse onderzoekers dat je zelfs goed voorbereide leugenaars kan ontmaskeren door onverwachte vragen te stellen. Als je naar de Verenigde Staten vliegt weet je dat je de vraag ‘Wie heeft je tas ingepakt?’ kan verwachten, en het is dus de vraag of je daar veel terroristen mee vangt. ‘Wat ga je tijdens je vlucht doen?’ en ‘Waar heb je het meest naar uitgekeken bij deze vlucht?’ zijn vragen die een kaper minder snel verwacht, en die hem dus van zijn apropos kunnen brengen.

Toch zou het een vergissing zijn elke aarzeling als leugen te beschouwen. Misschien weet iemand het gewoon even niet meer. Liegen is lastig, maar leugendetectie ook.

De Rondvraag wordt doorgegeven aan Gosia Goclowska (Arbeids- en Organisatiepsychologie) Dear Gosia, Creativity is a useful skill, especially for scientists. I wonder if creativity can be stimulated and whether or not it can be acquired or learned. And if so, could that possibly contribute to better ways of conducting psychological research?

Bruno

Tabula Rasa Tekst: Wolter de Boer

ons brein en onszelf ’ en ‘Nieuwe ontwikkelingen en maatschappelijke consequenties’. Daar gaat Swaab dieper in op de ethische kwesties die gepaard gaan met een deterministisch mensbeeld en wat dit mensbeeld betekent voor onszelf en onze maatschappij.

Het boek vormt uiteindelijk een volledig overzicht van hoe omgeving en het menselijk brein met elkaar interacteren, maar nog altijd krijgt de omgeving hierin een ondergeschikte rol. Voor veel psychologen zal het toch blijven knagen dat Swaab niet een bevredigender narratief heeft kunnen bouwen rondom het menselijk bestaan. Door kunst en creativiteit enkel in termen van evolutie en materialisme te beschrijven doe je toch iets af aan de menselijke magie die met deze scheppingsdrift gepaard gaat.

Dit boek is voor €29,99 te verkrijgen bij boekhandel of site.

15 November 2016

P

eter Starreveld begint zijn colleges over de biologische basis van het menselijk gedrag meestal met een disclaimer. Hij legt uit dat hij de uren die volgen alleen maar zal spreken over de biologie van de menselijke geest, maar dat dat niet betekent dat sociale, culturele en andere omgevingsaspecten buiten beschouwing gelaten mogen worden bij onderzoek in de psychologie. Oftewel: wij zijn niet ons brein.

Dick Swaabs eerste boek, Wij zijn ons brein, deed een hoop stof opwaaien. Filosofen (en ook een handjevol psychologen) verweten hem er een materialistisch, deterministisch en reductionistisch wereldbeeld op na te houden. In dat boek noemde hij de vrije wil een ‘plezierige illusie’ en hij schijnt ongeveer hetzelfde te denken over de zin van het leven.

Met de titel van zijn nieuwe boek, Ons Creatieve Brein, lijkt Swaab een grotere nadruk te leggen op dat waarvan Starreveld ons het belang zo op het hart wil drukken: de omgeving van de mens. Swaab haalt dan ook vaak aan dat menselijk gedrag een product is van het brein in interactie met zijn omgeving. In eerste instantie lijkt het erop dat Swaab daarmee misschien wel een concessie wil doen aan zijn eerst zo hard verkondigde standpunt. Echter, voor iedereen die daar goede hoop op had, stampt Swaab deze op pagina 17 al de grond in: ‘Maar weer is het uitsluitend ons creatieve brein waarmee we ons beroep verder ontwikkelen, waar verf en steen tot kunst wordt, de trillingen tot muziek en informatie, waar wetenschappelijke inzichten ontstaan en nieuwe behandelingen worden ontwikkeld. Het is dus niet meer dan logisch ons brein centraal te stellen.’

De kennis die Swaab beschrijft in het boek mag dan gebaseerd zijn op de nieuwste onderzoeken binnen de neurowetenschappen, de eerste hoofdstukken van het boek lezen vooral weg als een populairder geschreven eerstejaarsboek Inleiding in de psychologie. De basis van genderidentiteit, seksualiteit, intelligentie, psychische stoornissen en emoties passeren de revue. In het tweede deel (‘Kunst en het brein’) en het derde deel (‘Muziek en het brein’) waagt Swaab zich ook aan kunstgeschiedenis en legt hij uit wat het evolutionaire nut van kunst is en wat het doet in onze hersenen.

Echt interessant wordt het pas in de delen waar Swaab zich wel waagt aan de discussie die is ontstaan rondom zijn vorige boek, zoals in de onderdelen ‘Het denken over

Spiegeloog

Ons Creatieve Brein van Dick Swaab

Angst voor krappe kansen Je moet enorme pech hebben om slachtoffer te worden van terrorisme. Toch lijkt het erop dat steeds meer mensen hier bang voor zijn. Waar komt die angst vandaan, en misschien belangrijker, is die angst eigenlijk wel realistisch?

Tekst: Maaike Posthuma

Spiegeloog

16

B

November 2016

elgië, Turkije en in het bijzonder Frankrijk hebben het de laatste jaren zwaar te verduren gehad door een reeks terroristische aanslagen. Ook in Nederland is drie jaar geleden het dreigingsniveau voor terrorisme verhoogd naar het op-één-na-hoogste niveau: substantieel (“Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland”, 2016). De overheid heeft geconcludeerd dat ons land ook weleens getroffen zou kunnen worden door een aanslag. Ik merk bij de mensen om me heen dat de Nederlandse nuchterheid meestal de overhand heeft, onder het mom van: als het gebeurt, dan gebeurt het.

Maar misschien is deze gedachte jou ook weleens te binnen geschoten: wat als ik nu precies op het verkeerde moment op de verkeerde plek ben?

Er zijn aanwijzingen dat de angst voor terrorisme in de Europese samenleving de laatste jaren steeds groter wordt. Vlak na de aanslagen in Brussel afgelopen voorjaar kreeg de Nederlandse politie plotseling ruim tweeduizend meldingen binnen van verdachte personen en achtergelaten koffers (“Politie krijgt tweeduizend ‘terrorismetips’ na aanslagen Brussel”, 2016). Daarnaast bleek in 2015 dat terrorisme het op-één-na meest zorgwekkende onderwerp in de EU was en dat de angst voor terroristische aanslagen in 2015 aanzienlijk gestegen was ten opzichte van 2014 (Europese Commissie, 2015).

Als je kijkt naar de werkelijke cijfers zie je dat je als individu eigenlijk helemaal niet zoveel gevaar loopt door terrorisme. De kans is reëel dat er een aanslag wordt gepleegd in Nederland, maar vergeleken met de jaren zeventig mogen we onze handen dichtknijpen met de huidige kansberekeningen (“Aantal doden per jaar door terroristische aanslagen in West Europa sinds 1970”, 2015). De kans dat je aan een ziekte of huis-tuin-en-keukenongeluk overlijdt, is dan ook vele malen groter dan dat je door een terroristische aanslag komt te overlijden (Okhuijsen, 2014).

Terrorisme vormt dus lang niet het grootste gevaar voor ons. Waarom zijn we er dan toch zo bang voor? Sunstein (2003) deed hier onderzoek naar en hij concludeerde

dat mensen bij heftige emoties last hebben van probability neglect. Dit betekent dat we even totaal geen rekening kunnen houden met de statistiek, als we heel bang, verdrietig of boos zijn. In de dagen en weken na een aanslag lopen de emoties in de bevolking soms hoog op door de media- en politieke aandacht en hierdoor gaan we dus onbewust steeds meer aan de kansberekening voorbij. De onderzoekers Lerner, Gonzalez, Small en Fischhoff (2003) toonden aan dat bij hogere niveaus van angst, risico’s zelfs hóger worden ingeschat.

Oftewel: hoe banger we zijn, hoe groter we de kans inschatten dat dat waar we bang voor zijn daadwerkelijk gebeurt.

Terrorisme leidt dus, door grootschalige angst en verdriet, tot een overschatting van het risico.

De media hebben hier ook een aandeel in. Je hebt zelf misschien ook ervaren dat de media dreigen te overstromen met heftige verhalen en informatie na een terroristische aanslag. Als je niet oppast, gaat je hele wereldbeeld eraan wegens een overvloed aan negatieve informatie. Altheide (2006) onderzocht het woordgebruik in de Amerikaanse media na de aanslagen van 11 september 2001 en concludeerde dat er vanaf die dag in de media aanzienlijk veel vaker over terrorisme werd gesproken in combinatie met de woorden ‘angst’ en ‘slachtoffers’. Aanslagen worden op deze manier maar weinig in perspectief geplaatst en als lezer wordt je alsmaar herinnerd aan de link tussen terrorisme en gevaar. Dit zie je bijvoorbeeld ook gebeuren bij sensationele verhalen van mensen die door het oog van de naald zijn gekropen. Vlak na de aanslagen in Brussel begin dit jaar kwam het verhaal van Mason Wells in het nieuws.

Hij overleefde, zo vertelde zijn vader aan RTL Nieuws, de aanslagen in Boston in 2013, Parijs vorig najaar, en nu ook Brussel. Door de familie Wells werd geconcludeerd dat God de jonge Wells wel aanzienlijk had moeten hebben gezegend, want dit ‘had geen toeval kunnen zijn’. Het besef dat we ons lot niet altijd in handen hebben, zoals het bovenstaande verhaal illustreert, kan angst oproepen.

De huidige westerse wereld is erop ingesteld om

Illustratie: Maaike Posthuma

- “Aantal doden per jaar door terroristische aanslagen in West Europa sinds 1970.” (2015). Opgehaald op 25 oktober 2016 van http:// www.datagraver.com/case/aantal-doden-per-jaar-door-terroristischeaanslagen-in-west-europa-sinds-1970/.

- Altheide, D. L. (2006). Terrorism and the Politics of Fear. Methodologies, 6(4), 415-439. - “Boston, Parijs, Brussel: Mason (19) overleeft drie aanslagen.” (2016). Opgehaald op 25 oktober 2016 van http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/boston-parijs-brusselmason-19-overleeft-drie-aanslagen/.

- “Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland” (2016). Ministerie van Veiligheid en Justitie. Opgehaald op 20 oktober 2016 van https:// www.nctv.nl/binaries/DTN42_factsheet_dashboard_def_tcm3179506.pdf/.

- Europese Commissie. (2015). Standard Eurobarometer 84. Public opinion in the European Union. Opgehaald op 18 oktober 2016 van http://ec.europa.eu/COMMFrontOffice/publicopinion/index.cfm/ ResultDoc/download/DocumentKy/70150/.

- Hofstede, G., Hofstede, G. J. & Minkov., M. (1991). Cultures and organizations: Software of the mind (2e editie). London, Verenigd Koninkrijk: McGraw-Hill.

- Hoeken, H., Van den Brandt, C., Crijns, R., Domínguez, N., Hendriks, B., Planken, B. & Starren, M. (2003). International Advertising in Western Europe: Should Differences in Uncertainty Avoidance be Considered when Advertising in Belgium, France, the Netherlands and Spain? International Journal of Business and Communication, 40(3),195-216.

- Lerner, J. S., Gonzalez, R. M., Small, D. A. & Fischhoff, B. (2003). Effects of Fear and Anger on Perceived Risks of Terrorism.

Psychological Science, 14(2), 144-150.

- Okhuijsen, S. (2014). Kans op overlijden door terrorisme in Nederland 2002-2011. Opgehaald op 22 oktober 2016 van http://sargasso.nl/kans-op-overlijden-door-terrorisme-nederland-2002-2011/.

- “Politie krijgt tweeduizend ‘terrorismetips’ na aanslagen Brussel.”

(2016). Opgehaald op 22 oktober 2016 van http://www.nu.nl/algemeen/4237077/politie-krijgt-tweeduizend-terrorismetips-aanslagenbrussel.html/.

- Sunstein, C. (2003). Terrorism and Probability Neglect. Journal of Risk and Uncertainty, 26(2-3), 121-136.

Spiegeloog

Bronnen

17 November 2016

alle potentiële risico’s te minimaliseren en het leven zo leuk en veilig mogelijk te maken. Er wordt ons geleerd dat alles kan en dat je je eigen leven kunt sturen. We vergeten weleens dat dit niet honderd procent het geval is en dat veel dingen in het dagelijks leven gewoon willekeurig gebeuren. Het feit dat we als individu voor een groot deel afhankelijk zijn van geluk of pech bij een terroristische aanslag, geeft onrust en onzekerheid. Opeens zijn we ons bewust van het feit dat we níet alle gevaren kunnen uitroeien, hoezeer een overheid ook haar best doet. We zijn niet gewend om te leven met onzekerheden en de angstige reactie op terrorisme leert ons dat dit wel zou moeten.

Hofstede, Hofstede en Minkov (1991) menen dat culturele bevolkingsgroepen onderling van elkaar verschillen in de manier waarop ze met deze onzekerheid omgaan.

Deze uncertainty avoidance geeft aan in hoeverre leden van een bepaalde cultuur zich bedreigd voelen door dubbelzinnige of onbekende situaties. België, Frankrijk en Spanje hebben een sterke neiging om onzekerheden te vermijden (Hoeken et al., 2003), wat volgens Hofstede en collega’s leidt tot hogere niveaus van stress en angst, neuroticisme en een gespannen familieleven. In het overkoepelende plaatje van Europa kan het dus kloppen dat de angst voor terrorisme een verband heeft met het onvoorspelbare karakter van terroristische aanslagen.

Hoe kunnen we nu zorgen dat we wat minder angstig nadenken over terrorisme? In ons eigen land blijken mensen vrij goed tegen onzekerheden te kunnen (Hoeken et al., 2003). Misschien is het dus uiteindelijk wel de Nederlandse nuchterheid die ons kan behoeden voor grote angsten voor terrorisme. De eerdergenoemde onderzoekers Lerner en collega’s (2003) ontdekten overigens dat boosheid een ander effect heeft op risico-inschatting. Hoe bozer je bent, hoe kleiner je de kans inschat dat het jou gaat overkomen. Dus de volgende keer dat de angst voor terrorisme je overvalt, denk dan even aan iets wat je boos maakt. Gecombineerd met onze nuchterheid moeten we die angst voor kleine kansen wel te boven kunnen komen. <<

Mededelingen Mededelingen voor nummer 379 kunnen tot 30 november 2016 worden ingeleverd, liefst via e-mail. De

Dinsdag 15 november van 17:00 tot 18:30

Gratis toegang

Appreciating the unknown in policy-making and in science

Science and policy-making seem to have their ultimate goals in common: to organise chaos, or, to understand the unknown in order to grasp that what was uncontrollable before. But how do we appreciate the unknown in policy-making and in science? Can we think of ways to meaningfully work with, rather than around, the unknown in social sciences? During this lecture, PhD candidate Douwe Truijens will discuss these questions.

Woensdag 23 november van 15:00 tot 16:30

Gratis toegang

In praise of a forgotten virtue: moderation in the twenty-first century

In times of exstremism and polarisation, professor in Political Science Aurelian Craiutu reflects on the political virtue of moderation. What does it mean to be a moderate voice in politics? How many ‘faces’ does moderation have and how do they relate to each other? What are the institutional aspects of moderation?

Moderation is a contested concept reflecting the ambiguity of our moral and political vocabulary. Today the only famous line that returns time and again in any discussion of moderation belongs to Barry Goldwater: ‘Extremism in the pursuit of liberty is no vice, moderation in the pursuit of justice is no virtue.’ Goldwater’s skepticism toward moderation, not devoid of a certain rhetorical twist, forces us to acknowledge that moderation is a complex virtue with many facets.

CREA is het cultureel studentencentrum van de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. CREA organiseert onder andere cursussen, workshops, voorstellingen en lezingen.

Adres: Nieuwe Achtergracht 170 1018 WV Amsterdam Inlichtingen: 020 5251400. Website: www.crea.uva.nl.

Woensdag 23 november vanaf 12:30

Gratis toegang

AISSR harvest day 2016: Security Practices, Gender & Sexuality and Innovative Research Methods

How do authoritarian states rule their populations abroad? What role does gender play in urban change? How can we use cutting edge data analytics to study who holds power in contemporary capitalism?

At the 2016 edition of the AISSR Harvest Day, Social Science researchers will present new insights and results in an integrated programme. We combine a Plenary Session introducing the three themes in the title in keynotes and filmclips, followed by Open Space discussions with researchers in each theme. You can attend the full or parts of the programme.

Het SPS-NIP is het studentenorgaan van het Nederlands Instituut van Psychologen en organiseert voor de student interessante activiteiten.

Adres: Arthur van Schendelstraat 650 3511 MJ Utrecht Website: www.psynip.nl.

19 November 2016

SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden).

Spiegeloog

redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten. Nummer 379 komt half december uit.

De Rode Hoed is een cultureel centrum waar debatten, lezingen, concerten, congressen en workshops plaatsvinden, gevestigd in een historische schuilkerk.

Adres: Keizersgracht 102 1015 CV Amsterdam.

Inlichtingen: 020 6385606. Website: www. rodehoed.nl.

Maandag 21 november vanaf 19:30

Spiegeloog

20

€10,-

November 2016

Bloeiklas voor Twintigers #4 - Ambities afwateren

Weet je wat ‘afwateren’ betekent? Het is afvoeren van overtollig water. We hebben zoveel ambities en dromen waardoor we helemaal overstromen. Altijd druk, lopen we steeds achter de feiten aan, onophoudelijk onderbroken en met een knagend gevoel tekort te schieten. Wil jij voor je dertigste alles op de rit hebben? Een perfecte partner, leuk huis, hippe baan én fijne vrienden is misschien wat veel. Soms is het goed om geen voortgang te maken. In deze bloeiklas staan we echt even stil. Wat laat jij afwateren?

Dit is de vierde avond in een serie van vier bloeiklassen van De Kwekerij over bewust groeien. Als twintiger sta je in de bloei van je leven. We willen allemaal een boeiend leven en daar horen de juiste keuzes bij. Maar hoe doe je dat?

Wat biedt jou een vruchtbare voedingsbodem? We dagen je uit met praktische oefeningen, oude wijsheden, nieuwe inzichten, persoonlijke reflectie en prikkelende ideeën.

De Balie is een platform voor een breed en vrijzinnig publiek.

In de Grote Zaal, Kleine Zaal en in de Salon vinden vrijwel dagelijks debatten, seminars, theater- en filmvoorstellingen plaats, gericht op culturele, kunstzinnige, maatschappelijke en politieke kwesties.

Adres: Kleine Gartmanplantsoen 10 1017 RR Amsterdam.

Inlichtingen: 020 5535151. Website: www.debalie.nl.

Donderdag 24 november vanaf 20:00

€5,- voor studenten

Werken Anno Nu - De Onzichtbare Arbeider

Het tweede programma in deze serie over onzeker werk staat in teken van de onzichtbare arbeider. In een globale economie mogen wij onze ogen niet sluiten voor dingen die we misschien niet direct kunnen zien. Of het nu een kleine boer is die palmolie produceert en onze markt van chips en koekjes shampoo voorziet, of een Bengaal die voor de H&M 80 uur per week in een sweatshop werkt, zodat wij wegwerpkleren kunnen kopen; zij hebben rechten, rechten die ook wij kunnen beïnvloeden, zelfs afdwingen, als we weten hoe dat moet.

Wat is de rol van de consument hierin? Hoe zorgen wij voor eerlijk werk in landen ver weg? Hoe krijgen we een eerlijke productieketen, van hier tot daar en terug? Moderatie door Esther van Rijswijk.

Pakhuis de Zwijger is een unieke culturele organisatie die sinds de deuren in 2006 werden geopend is uitgegroeid tot hét onafhankelijke platform van en voor de stad Amsterdam en haar inwoners.

Adres: Piet Heinkade 179 1019 HC Amsterdam.

Website: www.dezwijger.nl.

Woensdag 30 november vanaf 19:30 Gratis toegang

Spiegeloog is op zoek naar nieuwe redactieleden!

Ben je psychologiestudent en zou je wel eens op een andere manier tegen de psychologie en de faculteit aan willen kijken?

Dan ben je in de Spiegeloog-redactie op de juiste plek!

Als redacteur van Spiegeloog houd je je onder andere bezig met het schrijven van artikelen, het houden van interviews en het redigeren van door collega's geschreven stukken. Ervaring is geen vereiste, enthousiasme en nieuwsgierigheid zijn belangrijker. Ben je geïnteresseerd of wil je meer informatie? Mail ons via spiegeloog-fmg@uva.nl

Microwoningen in Amsterdam

Met het ontwerplab ‘Min of Meer’ onderzocht Architectuurcentrum Amsterdam tijdens drie sessies de potentie van microwoningen als nieuwe binnenstedelijke manier van wonen. Tijdens deze avond worden de belangrijkste bevindingen gepresenteerd en gaan we in gesprek over de betekenis van deze nieuwe manier van wonen voor de stad. Wat betekent deze woonvorm voor de stedenbouwkundige ontwikkeling van Amsterdam? Hoe wordt de openbare ruimte vormgegeven? Voor wie bouwen we deze microwo-ningen? En wat betekent dit voor de leefbaarheid en diversiteit van de stad?

November 2016

21

Spiegeloog

De Wandelgang Tekst & Foto’s: April te Spenke

Elke dag vinden er gebeurtenissen plaats die eigenlijk onbedoeld invloed hebben op een volgende gebeurtenis. Spiegeloog was benieuwd naar de uitkomsten van deze ongerichte gebeurtenissen en vroeg daarom aan de voorbijkomende studenten: ‘Welke toevalligheid heeft een groot deel van jouw leven bepaald?’

Spiegeloog

Liza: ‘Ik ben in mijn derde jaar van Communicatiewetenschap naar Kopenhagen gegaan om daar te studeren. Dit heeft voor veel verandering gezorgd in mijn leven, waaronder veganist worden.

De mensen daar hebben een veel diervriendelijkere levensstijl en dit heeft mij doen inzien dat ik dat ook wil en kan. Ik heb nog geen diervriendelijke kleding, maar dat is wel mijn uiteindelijk doel. Best vreemd dat als ik in Nederland was gebleven, ik nu geen veganistische levensstijl zou hebben gehad.’

22 November 2016

Christian: ‘Ik deed Bedrijfskunde en toen haalde ik mijn bindend studieadvies niet. Op de gok ben ik toen Communicatiewetenschap gaan studeren, terwijl ik niet echt wist of het iets voor mij was. Gaandeweg in de studie kwam ik erachter dat hier echt precies mijn soort mensen studeren, zij hebben mij echt gevormd tot wie ik nu ben. Soms is het niet halen van je BSA toch nog ergens goed voor.’

Eline: ‘Ik zou vier jaar geleden met Koningsdag naar Amsterdam gaan met vriendinnen. Uiteindelijk heb ik er toch voor gekozen om niet te gaan en daarvoor in de plaats met mijn broer in Groningen te blijven om daar op stap te gaan. Op die dag ben ik mijn huidige vriend tegengekomen. We hebben toen eigenlijk vrij snel een relatie gekregen en wonen nu al een jaar samen in Amsterdam.’

Nicole: ‘De toevalligheid begon eigenlijk al door de genen die mijn ouders mij hebben meegegeven. Mijn vader is namelijk Italiaans en mijn moeder Nederlands, waardoor ik ook beide talen beheers. Hierdoor was de stap om in Amsterdam te gaan studeren in plaats van in mijn geboortestad Rome niet heel groot. Hoewel ik met mijn broer in Amsterdam woon, zijn mijn ouders wel nog in Rome. Natuurlijk zoeken we elkaar regelmatig op.’

Rick: ‘Vijf jaar geleden ben ik naar Mexico gegaan met het plan daar drie maanden te blijven om Spaans te leren. Ik heb daar toen salsales gevolgd en zo een meisje ontmoet. Toen ik eenmaal terug was van mijn reis, liet zij mij weten zwanger te zijn. Nu ben ik al vijf jaar vader van een mooie dochter. Ik probeer daarom ook vaak tijdens mijn studie in Mexico te studeren of daar stage te lopen zodat ik langere tijd bij haar kan zijn.’

Selma: ‘Op de basisschool had ik een juf die mij echt heel erg graag mocht. Toen uit de toets van het Cito kwam dat ik een havoscore had, heeft zij gepleit dat ik vwo aankon.

Dit heeft ervoor gezorgd dat ik vwo ben gaan doen en hoewel het me wel wat moeite kostte, is het gelukt. Ik ben haar nog steeds dankbaar dat ze dat heeft gedaan, want anders zat ik nu niet op de universiteit denk ik!’

Spiegeloog

Selina: ‘Ik heb voordat ik Algemene Sociale Wetenschappen ben gaan studeren, Archeologie gedaan. Bij deze studie heb ik een jongen ontmoet die een hele goede vriend van mij is geworden. Hij heeft mij in contact gebracht met de jongen die nu al vijf jaar mijn vriend is. Dus als ik niet eerst de foute studiekeuze had gemaakt, was ik waarschijnlijk nooit mijn huidige vriend tegengekomen.’

Ryan: ‘Ik heb op mijn elfde mijn elleboog gebroken door een val tijdens het mountainbiken. Ik was voor het ongeluk best wel druk en had ook veel driftbuien. Doordat ik twee weken in het ziekenhuis heb gelegen en verplicht zes maanden rustig aan moest doen en veel thuiszat, werd ik zelf ook rustig en als persoon introverter. Dit ben ik nu nog steeds, dus het ongeluk heeft best wel een grote impact gehad op hoe ik nu ben als persoon.’

Jane: ‘Tijdens de introductiedag van Geneeskunde zat ik naast een meisje met wie ik veel heb gepraat. Hierdoor zijn we best close geworden. Zij heeft me later nog aangemoedigd om naar de introductieweek te gaan, waardoor we heel erg veel mensen hebben ontmoet en samen een soort van vriendengroep creëerden die we nu nog steeds hebben. We zijn bijvoorbeeld ook twee weken geleden met z’n allen naar Barcelona gegaan.’

November 2016

Lydia: ‘Ik ben twee jaar geleden naar de Verenigde Staten gegaan om drie maanden te reizen. Ik heb toen op een huisfeest in Chicago een meisje ontmoet met wie ik een enorme klik had. Tijdens ons gesprek kwamen we op het idee om een keer samen te reizen. Sindsdien hebben we samen al heel veel reizen gemaakt, onder andere naar Marokko, Rusland en Italië. Hiervan heb ik ook geleerd dat als iets goed voelt, je het gewoon moet doen.’

23

Bacchus Ik ben, dus ik denk

M

ama, als jij en papa elkaar niet ontmoet hadden, dan was ik er niet, hè?

Ik was vier jaar oud, nieuwsgierig en een denker.

Het punt van realisatie dat ‘het zelf ’ een concept is, was bereikt. Net als vele andere kinderen, volwassenen, en mensen in het algemeen, begon ik na te denken over de loop van het leven. Over de (ogenschijnlijke) onwillekeurigheid die zich soms voordoet in situaties. Over de (in)significantie van mijn bestaan. Was ik er slechts ‘toevallig’?

Jaren later houdt deze vraag mij nog steeds bezig.

Nu echter op een spiritueler niveau. Als mijn ouders elkaar – door ook maar één minuscule verandering in de geschiedenis – niet ontmoet hadden, bestond ik dan niet? Of zou ik dan wel bestaan hebben, maar in een andere belichaming? Wellicht is er überhaupt geen sprake van toeval en heeft mijn ziel dit lichaam als het ware ‘uitgekozen’. Is er dan in zekere zin sprake geweest van predestinatie, en heeft ‘de schepping van Isaura’ plaatsgevonden zoals het plaats had moeten vinden; zónder toevalligheden, mét vooraf uitgestippelde wegen?

Het blijft lastig, het verklaren van situaties die toevallig zijn (of toevallig lijken, daar zijn de meningen over verdeeld). Ik ben niet de enige met dit soort overpeinzingen. Sinds jaar en dag proberen mensen onverklaarbare, waarneembaar als toevallige, kwesties te verklaren. Een land dat geteisterd wordt door aardbevingen had duizenden jaren geleden niet te maken met platentektoniek, maar met een nijdige Poseidon. Een uit elkaar scheurende hemel met spuwende helse lichten, was het werk van Zeus.

Mislukte oogst? Somebody must’ve pissed off Demeter.

Ook filosofen hebben zich gebogen over het fenomeen ‘toeval’. Determinisme, predestinatie, rationaliteit en de vrije wil zijn slechts enkele voorbeelden van pogingen tot het verkrijgen van antwoorden op

de vaagheden des levens. Waar komt deze drang om onvoorspelbare situaties te willen verklaren vandaan?

Striving for Mastery is een motivationeel principe dat hier grotendeels een antwoord op geeft. Dit principe stelt dat men streeft naar begrip van wereldlijke zaken, om deze zodoende te kunnen voorspellen en controleren. Dit voorspellen en controleren kan leiden tot beloningen en is daarom van (evolutionair) belang. Een voorbeeld: het kunnen voorspellen van gevaar – door bijvoorbeeld bekendheid met eerdere situaties waarin dit gevaar aanwezig was – kan leiden tot een betere inschatting van hoe te reageren en daarbij een grotere overlevingskans. Een gebrek aan grip op situaties voelt dus als een gebrek aan grip op het leven, waar veel mensen een iebelig gevoel van krijgen. Het is haast noodzakelijk om onzekerheid, waar toeval onder valt, zo snel mogelijk weg te nemen. De één doet dit door de oorzaak van toeval bij een hogere macht te zoeken, de ander doet dit door te beredeneren waarom iets onvoorspelbaars eigenlijk helemáál niet zo onvoorspelbaar is.

Naar mijn idee zit er een (in eerste instantie logische) negatieve connotatie aan toeval vast. Waarom wordt toeval echter, ondanks alle hersenspinsels en inzichten, nog steeds opgevat als een negatief concept?

Waarom had mini-Isaura het idee insignificant te zijn na de realisatie dat haar bestaan wellicht toevallig is?

Misschien is het tijd om toeval te laten voor wat het is en het te zien als een uitdaging in positieve zin. Misschien is het inderdaad toeval dat ik besta, misschien ook niet, maar doet dat er echt toe? Nu ik er eenmaal ben, kan ik er maar beter het beste van maken, mijn wel-of-niet-uitgestippelde weg voortzetten, en mijn stempel drukken op deze generatie, toch?

Isaura Cooke