Boek 368

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

Muziek

April 2015 - Jaargang 42 - Nummer 368

Colofon: 42e Jaargang nr. 368, April 2015 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de afdeling psychologie, Universiteit van Amsterdam

Diamantbeurs Kamer 5.02 Afdeling Psychologie Weesperplein 4 1018 XA Amsterdam t: 020 - 525 67 58 e: spiegeloog-fmg@uva.nl w: spiegeloog.tumblr.com

Hoofd-/Eindredactie Bart Lichtenveldt & Emma Laura Schouten.

De Gevoelige Snaar

I

edereen houdt van muziek. Dat blijkt alleen al uit de grove schatting dat er per week zo’n vijftig nieuwe albums met gemiddeld twaalf nummers worden uitgebracht. Dat zijn een dikke 31.000 nummers per jaar. Dat iedereen iets met muziek heeft bleek daarnaast ook uit het enthousiasme van de redactie voor het huidige nummer. Muziek doet iets met ons; het raakt ons op een manier die vaak niet te beschrijven valt. Als je ooit een film hebt gekeken terwijl het geluid uit stond, weet je dat muziek een groot verschil kan maken: die neutrale scène transformeert door de aanzwellende violen in de soundtrack ineens in een tranentrekker.

In dit nummer beschrijft Alexandra de associaties die opgeroepen worden door muziek en gaat Jihane in op negatieve en agressieve songteksten. Mariëtte verdiepte zich in het idee dat je door een muzikale opvoeding intelligenter zou worden en Willemijn legt je uit wat een earworm is en hoe je er vanaf komt.

Maxime geeft uitleg over muziektherapie en alle toepassingen daarvan en Marceline vergelijkt de grootste hits van nu met die van de afgelopen decennia. Anna verzamelde onder andere een aantal muzikale weetjes, en Olga nam De Wandelgang af bij de Jamsessie van de VSPA. Dat muziek het kind in iemand los kan maken blijkt uit het feit dat wij voor de cover aan het knippen en plakken zijn geslagen en zo een hoofd maakten dat vol is van muziek. Hopelijk raakt deze cover daarmee bij jullie de gevoelige snaar, en wordt dit nummer veel meegepakt en met plezier gelezen. Dat klinkt ons in ieder geval als muziek in de oren!

Bart en Emma Laura

Redactie Jihane Chaara, Anna Deems, Olga Derks, Marceline van Eeden, Alexandra van Harten, Maxime Muller, Laury Peters, Mariëtte Scholten, Vincent Siderius, Willemijn Waterbolk.

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Helga Harsay, Astrid Homan, Jeroen Raaijmakers.

Cover Emma Laura Schouten.

Fotografie Olga Derks, Bart Lichtenveldt, Emma Laura Schouten.

Illustraties Nina Kollof (Instagram: @N13Nstagram), Jonas Raps, Thomas van Sonsbeek (Chaotic Basterds).

Opmaak en vormgeving Bart Lichtenveldt & Emma Laura Schouten.

Met dank aan Hampe & Berkel Muziek Meer dan 170 jaar muziek op het Spui!

Spui 11 1012 WX Amsterdam Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

19

8 John Lennon vs Nicki Minaj

Are the times a-changin’?

4

De Redactie

5

Ik Speel Muziek...

7

De Rondvraag

Wie zijn wij?

...dus ik ben (slim)

Homan aan Harsay

28

Earworms

Bacchus

Deuntjes die blijven hangen

Survival of the funkiest

Kamers 13 Op Jeroen Raaijmakers

21 Mededelingen Activiteiten voor studenten

Rasa 14 Tabula Van Trilling tot Rilling

22 VSPA Agenda van april en mei

Muziektherapie Melodieuze Tijdmachine 15 De 23 Verschillende toepassingen Muziek als sleutel tot het verleden

je dat...?

10 Wist Zeven muzikale weetjes

Obscura 17 Camera Boychoir

Wandelgang 26 De ‘Wat voor muziekinstrument zou jij willen zijn?’

wat je Luistert 11 JeDeBent invloed van nare song-

Toren 18 Ivoren Blinde vlek

teksten

Like ons op Facebook

Lees ons op tumblr

Universiteit van Amsterdam

De Redactie Jihane Chaara 23 jaar Master, Klinische Neuropsychologie

Spiegeloog

4

Olga Derks 22 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Alexandra van Harten 20 jaar Bachelor, Propedeuse

Anna Deems 26 jaar MSc, Medische Psychologie

Marceline van Eeden 21 jaar Bachelor, Klinische Ontwikkelingspsychologie

Bart Lichtenveldt 21 jaar Bachelor, Klinische Neuropsychologie

April 2015

Maxime Muller 22 jaar Bachelor, Klinische Ontwikkelingspsychologie

Laury Peters 24 jaar Master, Training & Development

MariĂŤtte Scholten 25 jaar Master, Klinische Neuropsychologie

Emma Laura Schouten 20 jaar Bachelor, Klinische Neuropsychologie

Vincent Siderius 23 jaar Bachelor, Arbeids- en Organisatiepsychologie

Willemijn Waterbolk 24 jaar Master, Sociale Psychologie

Ik Speel Muziek... ...dus ik ben (slim)

Klassieke muziek in de stallen zorgt voor koeien die meer melk geven. Mozarts muziek zorgt niet alleen voor sneller groeiende planten maar ook voor een hoger IQ; zo speelde Einstein zijn leven lang viool. De vele uiteenlopende voordelen van muziek zijn legendarisch. Maar zijn ze ook waar? Specifieker gesteld: worden mensen daadwerkelijk slimmer door muziek?

ren die muziekles hadden gehad een significant hoger IQ oen ik kind was probeerden mijn ouders een aantal dan de kinderen die geen muziekles hadden gehad (“Muziek dingen te bewerkstelligen in mijn opvoeding. Zo moest maakt slim”, z.j.). Ook concludeerde Bastian dat leerlingen ik altijd met twee woorden spreken (ja mevrouw), mochten die de gehele schooltijd extra muzieklessen volgden een mijn ellebogen tijdens het eten niet op tafel (wafel, wafel, hoger acceptatieniveau hadden dan hun leeftijdgenoten die elleboog van..., het rijmpje slaat nergens op maar de boodnauwelijks tot geen muziekles hadden gehad. Met acceptaschap was duidelijk) en moest ik ‘u’ zeggen tegen mensen tieniveau wordt bedoeld dat deze kinderen hun medemens met grijs haar (deze regel bleek in de praktijk af en toe te beter konden respecteren dan de kinderen zonder muziezorgen voor ongemakkelijke situaties). Deze dingen waren kles (“Muziek maakt slim”, z.j.). Dit lijkt allemaal heel mooi, in mijn omgeving vrij universeel. Iets minder universeel was maar er moet wel bij opgemerkt worden dat zelfs Bastian dat mijn ouders het idee hadden dat een instrument bespelen benadrukte dat het hier om een correlatie ging en niet om bijdroeg aan een goede opvoeding. En zo zat ik als zeveneen causaal verband (Schravesande, 2012). Het zou dus ook jarige achter mijn instrument naar keuze: de piano. Ervan kunnen dat een bepaald type kinderen muziekonderwijs overtuigd dat ik talent had begon ik op deze manier aan een volgt. van de eerste teleurstellingen van mijn leven. Ondanks dat ik dacht dat ik de nieuwe Elton John zou worden besloot Ook op neurologisch niveau blijkt het bespelen van een de pianolerares na een halfjaar dat ik het gewoonweg niet in muziekinstrument een aantal voordelen te hebben ten mij had. Ik hoefde niet meer terug te komen. Misschien had opzichte van het luisdit iets te maken met het teren van muziek. Zo feit dat ik niet goed kon blijkt het dat musici stilzitten en herhaaldelijk met kruk en al achterover een groter en actiever - De positieve invloeden van muziek viel, maar toch. Uiteindecorpus callosum hebben; leiden tot vele rages wat een sterkere verbinlijk heb ik jaren met veel ding tussen de linkerplezier een ander instruen rechterhersenhelft ment bespeeld, een waarbij je moest staan en dus betekent (Collins, 2014).

Een mogelijk gevolg van deze betere connectiviteit tussen niet stil hoefde te zitten. Maar behalve dat het leuk was, vraag links en rechts is de bevinding dat muzikanten problemen in ik me af: heeft het ook zin gehad? Ben ik door het spelen van academische en sociale situaties sneller en creatiever oplosde dwarsfluit inderdaad intelligenter geworden? sen (Collins, 2014). Daarnaast blijkt het dat muzikanten een beter geheugensysteem hebben: ze zijn sneller in het creëren, Deze vraag stelde de Duitse muziekpedagoog H. G. Basopslaan en ophalen van herinneringen. Dit zou komen doortian zichzelf ook. Om hem te beantwoorden volgde hij in dat musici herinneringen meer ‘labels’ of ‘tags’ geven. Doorde jaren ’90 ongeveer 170 kinderen op een aantal Berlijnse dat er meer verschillende labels aan de herinnering zitten kan scholen. Hieruit concludeerde hij meerdere baanbrekende deze sneller en efficiënter worden opgehaald, vergelijkbaar resultaten. Aan het begin van de eerste jaren op de basismet de bovenste zoekresultaten van een goede zoekmachine school ontwikkelden kinderen met een gemiddeld IQ zich op internet (Collins, 2014). op dezelfde manier. Echter, na vijf jaar hadden de kinde-

5 April 2015

T

Spiegeloog

Tekst: Mariëtte Scholten

Spiegeloog

Bovenstaande voordelen lijken niet het resultaat te zijn van andere kunsten (zoals schilderen) of sporten. Een ware criticus zou hieraan toevoegen dat andere kunsten en sporten weer andere voordelen met zich meebrengen die een muziekinstrument bespelen misschien weer niet heeft, maar dat neemt niet weg dat het een indrukwekkend lijstje is.

Als je al deze voordelen mag geloven moet ik ten eerste mijn ouders op mijn blote knieën danken voor mijn muzikale opvoeding en ten tweede als de malle weer een instrument gaan bespelen. Misschien dat gitaar wel een leuke toevoeging is. Ik heb nog nooit een gitaar aangeraakt, maar ik weet zeker dat ik talent heb. De nieuwe Jimi Hendrix... <<

De positieve invloeden van muziek leidden in de afgelopen jaren al tot vele rages, zoals het fenomeen waarbij ouders muziek van Mozart opzetten voor hun baby’s omdat dit hun IQ zou verhogen. Uit onderzoek bleek namelijk dat na het luisteren van muziek van Mozart kinderen hoger scoorden op een IQ-test dan kinderen die niet naar muziek van Mozart hadden geluisterd (Rauscher, Shaw, & Ky, 1993).

Echter, een effect op lange termijn werd nooit aangetoond.

Sterker nog, de kinderen scoorden wel hoger op een IQ-test, maar ze scoorden ook hoger na het horen van muziek van een andere componist of het horen van een Stephen Kingverhaal. Het bleek niet zozeer te gaan om wat de deelnemers inhoudelijk hadden gehoord, als ze het maar waardeerden (Nantais & Schellenberg, 1999).

Bronnen

- Collins, A. (schrijver), & Colman Graham, S. (regisseur) (2014).

How playing an instrument benefits your brain. TED ed, Lessons worth sharing. Opgehaald op 23 maart 2015 van: http://ed.ted.com/ lessons/how-playing-an-instrument-benefits-your-brain-anita-collins/.

- “Muziek maakt slim” (z.j.). Opgehaald op 24 maart 2015 van http://www.muziekmaaktslim.nl/.

- Nantais, K. M., & Schellenberg, E. G. (1999). The Mozart effect: An artifact of preference. Psychological Science, 10(4), 370-373.

- Rauscher, F. H., Shaw, G. L., & Ky, K. N. (1993). Music and spatial task performance. Nature, 365, 611.

- Schravesande, F. (11 december 2012). Next checkt: ‘Muziek maakt slimmer’. NRC Next. Opgehaald op 23 maart 2015 van http://www.nrcnext.nl/ blog/2012/12/11/next-checkt%E2%80%98muziek-maaktslimmer%E2%80%99/.

6 April 2015

Illustratie: Thomas van Sonsbeek

De R ndvraag

Beste Helga,

Sinds kort ben ik me steeds meer gaan interesseren in verschillen in leeftijd in het kader van mijn onderzoek naar diversiteit in groepen en organisaties. Een stereotype dat heerst in het werk naar leiderschap is dat oudere mensen meer ‘prototypische’, en daarmee meer effectieve leiders zijn dan jongere mensen. Kan jij op basis van jouw onderzoek misschien wat meer vertellen over of dit stereotype terecht is? Hebben oudere mensen daadwerkelijk eigenschappen die hen betere leiders maken? Of moeten we met zijn allen gaan streven naar meer jongere leidinggevenden?

Astrid

Het antwoord van Helga Harsay (Ontwikkelingspsychologie) Deze vraag hangt met een heleboel variabelen samen. Laat ik voor nu de focus leggen op één aspect van neurocognitieve veroudering en me richten op een cognitieve vaardigheid die vaak in verband met leiderschap wordt genoemd: besluitvormend vermogen.

Onderzoeksresultaten over besluitvormend vermogen bij ouderen spreken elkaar tegen. Afhankelijk van het paper dat je leest lijken ouderen slechtere, gelijke of betere beslissingen te maken dan jongvolwassenen. Deze verschillen in besluitvormend vermogen zijn volgens Li en collega’s (2015) het resultaat van de wisselwerking tussen twee sets van cognitieve vermogens die bij veroudering geacht worden te veranderen: vloeibaar en gekristalliseerd IQ (vIQ en kIQ).

VIQ wordt geacht achteruit te gaan en verwijst onder andere naar informatieverwerkingssnelheid, manipulatie van informatie, werkgeheugen en redeneren. Over het algemeen wordt aangenomen dat de hersenen met leeftijdstoename geleidelijk vertragen, met de eerste signalen hiervan rond de twintig à dertig jaar.

KIQ staat voor opgeslagen informatie, vaardigheden, en strategieën die mensen hebben verzameld door middel van onderwijs, cultuur en ervaringen, en die zij kunnen toepassen op problemen (Horn & Cattell, 1967).

KIQ wordt geacht toe te nemen tot ver in de zestig en daarna grotendeels stabiel te blijven.

Li en collega’s (2015) lieten zien dat de verschillende prestaties van oudere volwassenen op besluitvorming afhankelijk waren van het relatieve belang van elk type intelligentie voor de beslissing die gemaakt diende te worden, en dat een hoger kIQ een alternatieve route kan zijn om goede

beslissingen te maken en te compenseren voor achteruitgang van vIQ.

Je zou dus kunnen stellen dat een gemiddeld ouder persoon, ook al is er sprake van cognitieve achteruitgang, in ieder geval niet onderdoet voor een jongvolwassene op het gebied van besluitvorming, als er sprake is van expertise.

Maar je kunt je ook afvragen: bestaat de gemiddelde prototypische oudere wel? De elkaar tegensprekende resultaten met betrekking tot besluitvorming roepen deze vraag in ieder geval op. Dat is terecht, want ook veel ander onderzoek naar cognitieve vaardigheden toont geen een-op-een-relatie tussen leeftijd en cognitie. Een derde van de zeventigjarigen scoort zelfs beter dan de gemiddelde volwassene.

Wat maakt dat de ene oudere beter is in het maken van beslissingen dan de andere? Recent onderzoek onderkent steeds meer de noodzaak om juist de sterke individuele verschillen in deze groep te thematiseren en te onderzoeken.

Dus vanuit de cognitieve neurowetenschap zou je kunnen stellen dat het voorbarig is om iemand alleen op basis van zijn leeftijd als leider te favoriseren of te diskwalificeren.

Op de vraag of het stereotype van de prototypische oudere leider terecht is, zou je dan kunnen antwoorden dat het reëler lijkt om stereo- of prototypische verwachtingen ten opzichte van oudere volwassenen los te laten. Het lijkt vruchtbaarder om te kijken naar de specifiek verwachte expertise en welke kwaliteiten behalve zijn leeftijd een persoon verder meebrengt om de leiderschapsrol in te vullen.

Bronnen

- Horn, J. L., & Cattell, R. B. (1967). Age differences in fluid and crystallized intelligence. Acta Psychologica. 1967, 26, 107-129.

- Li, Y., Gao, J., Enkavi, A. Z., Zaval, L., Weber, E. U., & Johnson, E. J. (2015). Sound credit scores and financial decisions despite cognitive aging. Proc Natl Acad Sci USA, 112 (1), 65-9.

Helga Harsay (Ontwikkelingspsychologie) geeft De Rondvraag door aan Sanne de Wit (Klinische Psychologie) Beste Sanne,

Onder ouderen bestaan er grote individuele verschillen in besluitvorming, waarschijnlijk meer dan bij jongeren.

Maar wat ouderen en jongeren misschien wel met elkaar gemeen hebben is dat als ze eenmaal vastgeroest zitten in een gewoonte, dit hun besluitvorming kan belemmeren.

Waarom vinden sommige mensen het moeilijker dan andere om van hun gewoontes af te wijken?

Helga

7 April 2015

De vraag van Astrid Homan (Arbeids- en Organisatiepsychologie)

Spiegeloog

Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

John Lennon vs Nicki Minaj Grote popidolen van vroeger zoals Bob Dylan en John Lennon probeerden door middel van hun songteksten mensen aan het denken te zetten en hiermee veranderingen in de wereld teweeg te brengen. Tegenwoordig lijken teksten als ‘This one is for my bitches with a fat ass in the fucking club’ (‘Anaconda’ van Nicki Minaj) aan de orde van de dag. Are the times a-changin’?

Tekst: Marceline van Eeden

Spiegeloog

8

D

April 2015

log: ‘Tin soldiers and Nixon corning, we’re finally on our own. This e jeugd had het eind jaren ’50 gehad met alle kleinsummer I hear the drumming, four dead in Ohio.’ Ook onze eigen geestigheid en bekrompenheid. Men zocht naar een Nederlander Boudewijn de Groot droeg in 1968 met zijn nieuwe identiteit. In de jaren ’60 en ’70 maakte deze jeugd, album Picknick zijn steentje bij aan de muzikale revolutie met samen met de hippies, deel uit van een seksuele, sociale en zijn teksten gebaseerd op de flowerpower en vredelievende ook muzikale revolutie. Er werd verzet geboden tegen de nummers van The Beatles. gevestigde orde van het kapitalistische systeem, de materialistische maatschappij en toenemende technologie die het Zoveel aandacht als vroeger in songteksten werd besteed milieu zou vervuilen. Ze streefden naar een wereld waarin aan het welzijn van de mens en de gesteldheid van de wereld, niet oorlog, geweld, haat en onderdrukking de boventoon zo weinig aandacht lijkt er nu voor te zijn. Zet de radio voerden, maar openheid, tolerantie, vrijheid en liefde voor maar eens aan en oordeel zelf. Populaire nummers waar nu de medemens des te meer. Om op een vredelievende manier in Nederland gemiddeld het meest naar geluisterd wordt, hun ideeën aan zoveel mogelijk mensen kenbaar te maken, gaan voornamelijk over werd muziek ingezet cheerleaders en t-t-touch (“De Hippie”, 2012). me like you do. OnderzoeProtestliederen bleken ker Nickolay Lamm ananiet alleen effectief om - Niet ‘All you need is love’, maar lyseerde songteksten van mensen tot verandering ‘Ik voel me sexy als ik dans’ populaire muziek sinds aan te zetten, maar ook de jaren ’60 (Mahapatra, om mensen samen te 2014). Uit zijn tabellen brengen door de sfeer komt naar voren dat in die de muziek schepte. de hedendaagse muziek meer focus wordt gelegd op geld, Door de komst van The Beatles werd deze verandering in seks, drugs en geweld ten opzichte van vroeger. Liefde en gang gezet. Een muzikale revolutie ontstond, die zich uitte gevoelens worden steeds meer buiten beschouwing gelaten, op vele verschillende manieren (Steel, z.j.). Songteksten om maar niet te spreken van teksten over een idealistisch waren bij uitstek geschikt om ideeën van de fanatieke jeugd wereldbeeld. Waar is de saamhorigheid en vredelievendheid te verspreiden. Neem The Rolling Stones die zich met het lied in songteksten gebleven? En als songteksten de ideologie Gimme Shelter bekommeren om de ellende in de wereld: ‘War, van het tijdsbeeld reflecteren, in wat voor een tijd bevinden children, rape, murder, it’s just a shot away.’ Kijk naar John Lennon wij ons nu dan? met zijn bekende tekst: ‘Imagine there’s no countries, it isn’t hard to do. Nothing to kill or die for, no religion too. Imagine all the people, Een nieuwe stroming lijkt geboren te zijn in het Westen: het living life in peace.’ Of denk aan Bob Dylan die in zijn lied Masmetamodernisme. Volgens deze stroming zijn mensen het ters of War geen ruimte laat voor empathie met oorlogsmisgeloof in de waarheid, ideologieën en zekerheid verloren dadigers: ‘But there’s one thing I know, though I’m younger than you, even Jesus would never forgive what you do.’ Neil Young maakte in (“Massacultuur en Postmodernisme”, z.j.). Vroeger algemeen geldende regels voor een moraal van goed en kwaad 1970 het protestnummer Ohio over het Kent State-bloedbad staan nu ter discussie. Normen en waarden bieden geen waarbij vier studenten werden doodgeschoten naar aanleihouvast en religie, ethiek, communisme en socialisme verding van een studentendemonstratie tegen de Vietnamoor-

Dus reflecteren songteksten de ideologie van het tijdsbeeld?

Het lijkt er wel op. De verklaring ligt in de commercie van de muziekindustrie en de vraag van de consument. Waar vroeger de ideologie van het strijdlustige, progressieve tijdsbeeld zich uitte in hartstochtelijke, vooruitstrevende muziek, is tegenwoordig wederom sprake van zo’n maatschappijreflecterend mechanisme. Ervan uitgaande dat er daadwerkelijk sprake is van een metamodernistisch tijdsbeeld waarbij de massa al zijn vroegere vanzelfsprekende ideologieën is verloren en getransformeerd is naar een samenleving bestaande uit egoïstische, lustbevredigende schepsels, is het logisch dat deze luisteren naar egoïstische, lustbevredigende songteksten. De muziekindustrie schroomt niet hierop in te spelen en tada: het zoveelste songtekst-nietszeggende nummer in Call me maybe-kaliber van een of andere belabberde B-artiest is geboren (met weliswaar hier en daar een uitzondering zoals: Waiting on the world to change van John Mayer en recenter: War van Kensington). De troost en hoop zit hem er echter in dat dit slechts de oppervlakte van de gehele muziekwereld blootlegt, en slechts een reflectie is van een deel van de metamodernistische, hedo-

nistische meute. Onder dit topje van de commerciële top 40-ijsberg is genoeg plaats voor een hoop vredelievende, gedreven en idealistische muziekpoëzie. Dus lieve, zelfzuchtige B-artiest: I hope some day you’ll join us and the world would live as one! <<

- “De Hippie” (2012). Opgehaald op 18 maart 2015 van http:// www.concourshippieque.nl/hippie/.

- De Wall et al. (2011). Tuning in to psychological change: Linguistic markers of psychological traits and emotions over time in popular U.S. song lyrics. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 5, (3), 200-207. DOI: 10.1037/a0023195.

- Hogeling,T. (2014). Popmuziek in crisistijd: liever pillen dan protest. Opgehaald op 18 maart 2015 van http://defusie.net/popmuziek_in_crisistijd/.

- Mahapatra, L. (2014). Lyrics, now and then: The history of music in charts. Opgehaald op 18 maart 2015 van http://www.ibtimes. com/lyrics-now-then-history-music-charts-1556137/.

- “Massacultuur en Postmodernisme” ( z.j.). Opgehaald op 18 maart 2015 van http://kunst-postmodernisme.blogspot.nl/p/massacultuuren-postmodernisme.html/.

- Steel, I. (z.j.). Kind van mijn tijd. Opgehaald op 18 maart 2015 van http://www.seniorplaza.nl/6070_1.htm/.

Illustratie: Nina Kollof

Spiegeloog

Bronnen

9 April 2015

schaffen geen richting, bezieling en geborgenheid meer. De mens heeft in deze 21ste eeuw teveel meegemaakt om zich vast te klampen aan dergelijke naïviteit. Wat wil je; na tientallen miljoenen doden als gevolg van twee Wereldoorlogen met alle Holocaust- en atoombom-ellende van dien. Zelfs de optimistische hippies hebben de Golfoorlog, het conflict in de Gazastrook, corrupt Rusland en de IS en Boko Haramterreur (en ga zo maar door) niet kunnen voorkomen. Elk vertrouwen in de rationele beheersing van de humaniteit is in de loop der tijd met de grond gelijk gemaakt. Oude ideologieën maken plaats voor scepsis, absurdisme, cynisme of hedonisme. Waar vroeger de progressieve, strijdlustige hippie met al zijn liefhebbende flowerpower de wereld probeerde te verbeteren, is er nu plaatsgemaakt voor de norse, realistische pessimist die zich voornamelijk om zichzelf bekommert.

Want als er toch niks meer te verbeteren valt in de wereld, laten we er dan maar op z’n YOLO’s van genieten. Niet voor niets hoor je tegenwoordig in de bekende hitlijsten alleen nog maar gezang over seks, geweld, geld, drugs, of feesten (Hogeling, 2014). Niks geen ‘All you need is love’, maar: ‘Ik voel me sexy als ik dans’. En zelfs als teksten wel over gevoelens gaan, lijken deze veel egocentrischer en baatzuchtiger te zijn dan teksten van vroeger (De Wall et al., 2011), die zich nog toespitsten op het welzijn van de mensheid en wereld.

?

Wist je dat...

Tekst: Anna Deems

...de langste titel van een nummer uit 305 karakters bestaat?

Komt-ie: The Sad But True Story of Ray Mingus, the Lumberjack of Bulk Rock City, and His Never Slacking Stribe in Exploiting the so Far Undiscovered Areas of the Intention to Bodily Intercourse from the Opposite Species of his Kind, During Intake of all the Mental Conditions that Could Be Derived from Fermentation van de Zweedse dance-groep Rednex.

Spiegeloog

10

...de snelste rapper ter wereld 14,1 lettergrepen per seconde kan rappen? Noclue brak het record dat sinds 1998 op naam stond van Rebel XD door binnen 51,27 seconden maar liefst 723 lettergrepen te rappen. Ter vergelijking: Rebel XD bracht een bescheiden 12,5 lettergrepen uit per seconde. De nieuwe recordhouder moest er wel wat voor over hebben; ondanks de begeleiding van een stemtherapeut heeft hij tijdens de voorbereidingen regelmatig een opgezwollen keel opgelopen.

...koeien meer melk geven bij de juiste muziek? Koeien die luisteren naar klassieke muziek geven dagelijks 0,73 liter meer melk dan koeien die geen muziek te horen krijgen. Ook bij moeders van vroeggeboren kinderen zien we het ‘Mozarteffect’ terug in een verhoogde melkafgifte. Country, western en rock hebben juist een averechts effect. Maar ook negatieve effecten van muziek kunnen worden ingezet bij dieren: zo gebruikt een Engels vliegveld de muziek van Tina Turner om vogels van de landingsbaan te jagen.

April 2015

...de uitvinder van de wereldberoemde Fender-gitaren zelf geen gitaar kon spelen? Of Leo Fender, bekend van de Telecaster en de Stratocaster, daar wakker van lag is de vraag; toen hij zijn bedrijf in 1965 verkocht, had hij een omzet van 40 miljoen dollar op zijn naam staan...

...artsen de violist Robert Frisch tijdens zijn hersenoperatie viool lieten spelen zodat ze precies de plek konden lokaliseren die zijn tremor veroorzaakte? Zo waren de chirurgen er zeker van dat de gebruikte electroden goed geplaatst waren en geen voor het vioolspel relevant gebied beschadigd werd.

Een maand na de operatie stond de muzikant weer op het podium en was zijn tremor onder controle.

...Melba-toast is vernoemd naar een operazangers op dieet?

Helen Porter Mitchell, artiestennaam Nellie Melba, was een van de beroemdste operazangeressen eind 19e en begin 20ste eeuw. De roem bracht ook sterallures met zich mee: bijna dagelijks at ze kaviaar en kievietseieren. Toen ze herstellende was van een griepje en ze haar gebruikelijke luxevoer niet kon verdragen, vroeg ze om toast. Ze bleef klagen dat deze te dik gesneden was tot uiteindelijk de flinterdunne Melbatoast voor het eerst bereid was.

...het duurste muziekinstrument op aarde 45 miljoen dollar kost? Dit is de zogenaamde ‘Macdonald’-viool, gemaakt door Antonio Stradivari. Volgens sommige kenners is het geen geld voor zulke hoge kwaliteit, volgens andere is het instrument niet veel beter dan een moderne, betaalbare viool. De voor de meeste musici onbetaalbare violen zijn doorgaans eigendom van rijkelui die het instrument vervolgens uitlenen aan topviolisten.

Je Bent wat je Luistert Naar muziek luisteren is best een neutrale activiteit, zou je denken. En toch worden we beïnvloed door de songteksten die we horen, vooral als deze negatief van aard zijn. Zouden agressieve songteksten een agressieve attitude kunnen uitlokken?

Anderson, Carnagey en Eubanks (2003) hebben, om dit he Onion (de Amerikaanse versie van het satirische verband duidelijker in kaart te brengen, een serie experinieuwsplatform De Speld) maakte er al een grapje over: menten uitgevoerd. Uit dit onderzoek bleek dat deelnemers ‘Why can’t [my daughter] find someone who listened to music that zich vijandiger voelden na het beluisteren van muziek met wasn’t about having sex with prostitutes and then painting a room gewelddadige songteksten, dan na het beluisteren van nietred with their blood?’ zou Eminem zich hardop afvragen. Hij gewelddadige songteksten. Dit effect was onafhankelijk van zou zich zorgen maken omdat zijn dochter een jongen date genre, wat wil zeggen dat het niet uitmaakte of het om een die is opgegroeid met Eminems muziek. De onderliggende rap-, pop-, rock-, et cetera nummer ging. Verder bleek ook gedachte van dit grappende nieuwsbericht is duidelijk: naar dat er een positief vergewelddadige muziek band was tussen deze luisteren kan effect tijdelijke staat van vijanhebben op de attitudes digheid en vijandigheid en misschien zelfs op het - Heavy metal-liefhebbers zouden als karaktertrek, maar dat gedrag van een persoon. vrouwonvriendelijker zijn vijandigheid als karak Al tientallen tertrek niet noodzakelijk jaren uiten mensen hun was om een agressieve verontrusting over de attitude over te houden schijnbaar groeiende aan het beluisteren van gewelddadige muziek. Dat wil zeggen gewelddadigheid van de maatschappij, die dan onder meer dat ook mensen die van nature niet vijandig zijn, toch in een toegekend wordt aan gewelddadige media. Ik zal allereerst vijandige staat kunnen verkeren door songteksten die dat de mythe ontkrachten dat de maatschappij almaar gewelddafaciliteren. diger wordt. Dat is namelijk gewoonweg niet waar; de wereld

Een lange tijd is gedacht dat het beluisteren of het wordt juist relatief alleen maar vreedzamer – ondanks de zien van agressieve media een fijne en veilige uitlaatklep kan grote oorlogen van de afgelopen eeuw (Bailey, 2015). Maar zijn voor mensen. Op deze manier zouden zij immers vervede media spelen wel degelijk een rol bij een agressieve attilende gevoelens kunnen uiten zonder iets te vernietigen of tude op individueel niveau, zoals verwacht. Er is heel veel iemand pijn te doen. Deze gedachtegang heet de catharsisonderzoek gedaan naar films en computerspelletjes, maar hypothese. Ik zal er geen doekjes om winden: de hypothese het heeft een tijdje geduurd voordat ook de muzieksector is onwaar verklaard. Blootstelling aan agressieve songteksten onder het vergrootglas werd gehouden. Er zijn intussen talverhoogt de toegankelijkheid van agressieve gedachten en loze verbanden gelegd tussen muziek en mogelijke negatieve gevoelens. Dit kan eventueel daaropvolgende sociale interaceffecten. Zo kwamen onderzoekers Rubin, West en Mitchell ties negatief kleuren. Als je boos bent en graag een deuntje (2001) erachter dat studenten die luisterden naar rap en op wilt zetten om er vanaf te komen, dan suggereer ik dat je heavy metal, vijandigere attitudes hadden dan studenten die naar iets vrolijks luistert (Anderson, Carnagey, & Eubanks, andere muziekgenres prefereerden. Heavy metal-liefhebbers 2003). zouden vrouwonvriendelijker zijn en liefhebbers van rap

Het is ook nuttig om specifieker te bekijken of zouden wantrouwiger zijn. Deze resultaten zijn natuurlijk vrouwonvriendelijke muziek een effect heeft op attitudes slechts correlationeel; het zou kunnen dat mensen die wantegenover vrouwen. Helaas is het al een ongelukkige maattrouwiger van aard zijn, liever rapmuziek luisteren.

11 April 2015

T

Spiegeloog

Tekst: Jihane Chaara

Spiegeloog

12 April 2015

schappelijke trend om vrouwen te objectiveren en te seksualiseren, maar welke rol speelt muziek daarin? Fischer en Greitemeyer (2006) onderzochten het effect van seksueelagressieve songteksten in muziek op de attitudes die men eraan zou overhouden. Hieruit bleek dat deelnemers na het beluisteren van seksueel-agressieve muziek meer slechte herinneringen aan vrouwen konden ophalen en dat ze zich vijandiger opstelden tegenover vrouwen dan deelnemers die neutrale muziek hadden beluisterd. Andersom gold dit ook voor vrouwen als er man-onvriendelijke tekst in de muziek zat.

Dat laatste resultaat trekt natuurlijk helemaal niets recht. Het is interessant om te weten dat man-onvriendelijke teksten even invloedrijk zijn als vrouwonvriendelijke teksten, maar de verdeling van het voorkomen van de twee is overweldigend scheef. Vrouwonvriendelijke teksten zijn haast de norm voor sommige muziekgenres (Armstrong, 2001; Ball, 2014), terwijl het best een opgave is om een handjevol manonvriendelijke nummers te vinden. Dit reflecteert hoe onze maatschappij in elkaar steekt. Het zou ideaal zijn als er net zo weinig vrouwonvriendelijke muziek te vinden was, als manonvriendelijke muziek. Dan zouden beide namelijk miniem voorkomen.

Er was recent een controversie rondom Robin Thicke’s Blurred Lines. Dit nummer zit bomvol lyrische parels die allemaal op hetzelfde uitmonden: je hoeft niet expliciet ‘ja’ tegen seks te zeggen, want de ander mag afleiden dat je het wilt. Gelukkig werd hier actief tegenin gegaan. Slachtoffers van seksueel misbruik hebben bijvoorbeeld foto’s gemaakt van zichzelf met borden, waar teksten van Blurred Lines op staan. Deze teksten kwamen namelijk overeen met zinnen en ideeën die hun misbruikers geuit hebben. Deze actie zorgde voor nogal wat commotie, en besef van de schadelijkheid van zo’n nummer. Het nummer werd actief geboycot door allerlei instanties en het internet liet luid en duidelijk een geluid horen: wij zijn het hier niet mee eens.

Het is dus goed dat het nummer zo kritisch bekeken werd, want het is nu niet meer te ontkennen dat songteksten een invloed hebben op attitudes.

Uiteindelijk moet je natuurlijk luisteren naar de liedjes die jou gelukkig maken. Als je het fijn vindt om naar agressieve muziek te luisteren, dan is dat jouw keuze. Weet alleen wel dat er mogelijke (onbewuste) consequenties aan vastzitten en probeer daar bewust van te zijn. Overigens is het belangrijk om de lijn door te trekken. Onze cultuur is immers onze realiteit. Dit wil zeggen dat alles dat voorkomt in bijvoorbeeld popcultuur (zoals muziek, films, et cetera) onze denkbeelden vormt, en onze denkbeelden vormen ons gedrag.

We zijn wat we consumeren, en in dit geval: we zijn toch wel een beetje wat we luisteren. <<

Bronnen

- Anderson, C. A., Carnagey, N. L., & Eubanks, J. (2003). Exposure to violent media: the effects of songs with violent lyrics on aggressive thoughts and feelings. Journal of personality and social psychology, 84(5), 960.

- Armstrong, E. G. (2001). Gangsta misogyny: A content analysis of the portrayals of violence against women in rap music, 1987–1993.

Journal of Criminal Justice and Popular Culture, 8(2), 96-126.

- Bailey, D. H. (2015). In spite of all its scientific and technological progress, isn’t society becoming more and more violent? Opgehaald op 17 maart 2015 van http://www.sciencemeetsreligion.org/philosophy/ violence.phpp/.

- Ball, C. (2014). Is music by female performers filled with just as much man-hating as hip-hop is filled with misogyny? Opgehaald op 17 maart van http://madamenoire.com/406141/beyonce-womenperformed-music-misandristic-hip-hop-misogynistic/.

- Fischer, P., & Greitemeyer, T. (2006). Music and aggression: The impact of sexual-aggressive song lyrics on aggression-related thoughts, emotions, and behavior toward the same and the opposite sex. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(9), 1165-1176.

- Rubin, A. M., West, D. V., & Mitchell, W. S. (2001). Differences in aggression, attitudes toward women, and distrust as reflected in popular music preferences. Media Psychology, 3(1), 25-42.

- The Onion. (2013). Eminem Terrified As Daughter Begins Dating Man Raised On His Music. Opgehaald op 17 maart van http:// www.theonion.com/articles/eminem-terrified-as-daughter-beginsdating-man-rai,32989/.

Op Kamers

Jeroen Raaijmakers - Diamantbeurs 3.09 Tekst & Foto’s: Jihane Chaara en Emma Laura Schouten

Jeroen Raaijmakers kwam in 1992 als hoogleraar functieleer bij de UvA werken. Hij geeft onderwijs over Leren en Geheugen en Toegepaste Cognitieve Psychologie. Zijn onderzoek richt zich vooral op de verdere ontwikkeling en toetsing van een model voor het ophalen van informatie uit het geheugen, dat hij samen met Richard Shiffrin heeft ontwikkeld.

Puzzeltje

Spiegeloog

‘In 1994 kreeg ik deze puzzel op mijn verjaardag van Shiffrin, met wie ik lang heb samengewerkt. Als je het puzzeltje ronddraait, hoor je allerlei klikjes. Het doel is om de bovenkant eraf te krijgen, zodat je de Amerikaanse dollarmunt eruit kunt halen. Het dekseltje kan er alleen niet zomaar af, er zit iets wat dat tegenhoudt. Zal ik de oplossing verklappen? Er draaien een soort balletjes rond binnenin.

Als je ervoor zorgt dat die balletjes naar de buitenkant gaan, door het puzzeltje op een vlak oppervlak rond te spinnen als een tol, kan je het dekseltje ervan af halen. Dit puzzeltje gebruik ik wel eens als metafoor voor de wetenschap; je moet namelijk op basis van observaties hypothesen vormen en die vervolgens toetsen, om op die manier kennis te kunnen vergaren over het onderliggende mechanisme.’

Stamboom

‘Dit is een stamboom van de Nederlandse psychonomie, die weergeeft wie bij wie gepromoveerd is. Hij loopt helemaal terug naar Wundt en andere grote namen. Er staat dat ik onder Roskam gepromoveerd ben, maar ik vind dat dat eigenlijk niet helemaal klopt. Officieel klopt het wel, maar in feite promoveerde ik onder Shiffrin. Vanwege het promotieonderzoek ging ik namelijk naar het buitenland en daar was Shiffrin mijn begeleider, dus uiteindelijk heb ik vooral met hem samengewerkt. De stamboom is een beetje gedateerd, inmiddels zou er een nieuwe generatie aan toegevoegd kunnen worden. Een dergelijke nieuwe versie bestaat echter niet.’

Gewichten

‘Eerst waren deze gewichten helemaal oranje, maar ze zijn verkleurd door het zonlicht. Een student die bij mij stage liep wilde een experiment doen binnen de psychofysica, over hoe mensen gewicht waarnemen. Meestal gaat het dan over dat mensen grotere dingen als zwaarder inschatten, maar in dit geval ging het dus juist om objecten die op het oog allemaal hetzelfde zijn, terwijl ze in feite van elkaar verschillen. Het ene gewichtje is zwaarder dan het andere, en het was de bedoeling dat deelnemers inschatten hoe zwaar een gewichtje is in vergelijking met een andere. Toen het onderzoek afgelopen was kreeg ik van de student deze set gewichtjes als aandenken.’

April 2015

13

Tabula Rasa Tekst: Anna Deems

Van Trilling tot Rilling van Roger van Boxtel K Spiegeloog

14

ippenvel bij de eerste noot nog voor je het nummer herkent, een lach die maar niet van je gezicht raakt tijdens een geweldig concert of een traan op altijd datzelfde moment van een liedje. Herkenbaar? De titel Van Trilling tot Rilling – De Magie van Muziek vat de bijzondere werking van muziek mooi samen. Hoe kunnen luchttrillingen zulke intense emoties oproepen? D66-coryfee en muziekliefhebber Roger van Boxtel zoekt in zijn boek naar antwoorden in een reeks gesprekken met musici, muziekwetenschappers en -liefhebbers.

Het feit dat muzikaliteit al vroeg aanwezig is (zo zijn baby’s in de baarmoeder al gevoelig voor muziek) roept de vraag op wat het nut daarvan is. Het zal je niet verbazen dat het evolutionair belang van muziek onder meer in het gesprek met Dick – Wij zijn ons brein – Swaab aan bod komt.

Een interessant vraagstuk, maar tegelijkertijd kunnen we ons afvragen in hoeverre we dat allemaal willen begrijpen.

April 2015

Is het niet juist mooi dat iets ons zo raakt zonder dat we dat kunnen rationaliseren?

Ik sluit me grotendeels aan bij Concertgebouwdirecteur Simon Reinink, voor wie de onverklaarbare magie van muziek een mysterie mag blijven. Wel is het zinnig om te onderzoeken hoe je positieve effecten van muziek kan benutten. Muziektherapeut Albert Berman beschrijft mooi hoe muziek een rol speelt in communicatie, contactgroei met cliënten en de omgang met emoties. ‘Want veel meer dan praten, brengt muziek je direct bij je gevoel.’ Alzheimer, Parkinson en ASS zijn slechts een paar voorbeelden van de vele probleemgebieden waarbij muziek een belangrijke rol kan spelen in de behandeling van stoornissen.

Ook interessant is hoe de waardering voor muziek enerzijds iets universeels is en anderzijds culturele verschillen kent: ‘Chinese opera is voor ons niet te harden. Daar moet je Chinees voor zijn,’ aldus hoogleraar Popmuziek en Jeugdcultuur Tom ter Bogt. ‘Niet omdat het in de genen zit, maar omdat je in die klankcultuur opgroeit.’ Ook de manier waarop we naar muziek kijken verschilt: ‘Als je hier tegen iemand zegt: ‘Zing eens wat,’ dan vinden we dat gênant.

Of we willen eerst oefenen omdat het niet goed genoeg is.’

Dat is een raar fenomeen, vindt hoogleraar Muziekcognitie Henkjan Honing. Zeker als je het vergelijkt met een land als Brazilië, waar op een feestje ‘de gitaar en tamboerijn rondgaan en iedereen zingt.’

Veel boeiende onderwerpen passeren de revue.

Hoe het is opgetekend, zoals de wat knullige vragen en herhalingen, maakt wel duidelijk dat Van Boxtel geen grootse schrijver is. Als taalliefhebber is het boek daarom soms even doorzetten, maar als muziekliefhebber is het vooral genieten van het herkenbare enthousiasme en de verschillende perspectieven. Het feit dat Van Boxtel zijn ongetwijfeld spaarzame interviewtijd en dertien bladzijdes spendeerde aan de altijd bescheiden Kane-zanger Dinand Woesthoff (‘Ik krijg ook wel geboortekaartjes van mensen die hun kind hebben vernoemd naar mij’) stak mij als muziekliefhebber dan wel weer, maar dat is misschien iets persoonlijks.

De gevarieerde interviews maken Van Trilling tot Rilling een soort lesboek, maar dan wel een vermakelijk lesboek dat je vlot leest. De belangrijkste les (of misschien meer een bevestiging van wat we al wisten): wat muziek met je doet is iets heel erg moois en unieks. Dus mocht je dit boek gaan lezen, zet er dan vooral een lekker muziekje bij op.

Dit boek is voor €15,- bij boekhandels te verkrijgen.

De Melodieuze Tijdmachine Het is ons allen welbekend: dat waanzinnige moment waarop we een muziekstuk horen dat ons gevoelsmatig in een flits weet te transporteren naar een mooie jeugdherinnering, geweldige vakantie, of hartstochtelijke zomerliefde... Wat maakt dat muziek zulke sterke herinneringen oproept?

wezen erop dat deuntjes die gelinkt waren aan de sterkste f het nu voor recreatie, afleiding of stemmingsverbeautobiografische herinneringen dan ook de meest levendige tering is, de meesten van ons luisteren naar muziek en emotievolle reacties opwekten in de hersenen van zijn van vroeg in de morgen tot laat in de avond. Het luisteren participanten, in de vorm van grote pieken in mentale activinaar muziek gaat niet alleen gepaard met een toegenomen teit in de mediale prefrontale cortex. bloedtoevoer naar hersendelen die betrokken zijn bij het genereren en reguleren van emoties, maar eveneens met een Muziek lijkt dus een sterke invloed uit te oefenen op emoties algemene toename en verandering in hersenactiviteit in een en ons cognitief systeem. Betekent dit dat het geheugenveruitgebreid netwerk, waarbij vele verschillende hersengebiebeterende effect van muziek ook gebruikt kan worden in den betrokken zijn (Baumgartner, Willi, & Jäncke, 2007). alledaagse en klinische settings? Särkämo et al. (2008) besloDit impliceert dat het luisteren naar muziek – zelfs passief ten kan brengen in de cognitieve functies en stemmingen – vele psychologische functies activeert, waaronder emotie, van mensen met hersenletsel. De resultaten wezen erop dat geheugen, aandacht en verbeelding (Jäncke, 2008). Aangehet verbale geheugen en de mogelijkheid tot het focussen zien emoties herinneringsprocessen versterken en muziek van aandacht in grote sterke emoties oproept, mate vooruitging in kan muziek betrokde groep patiënten die ken zijn bij het vormen - Muziek kan dienen als soundtrack van herinneringen over dagelijks naar hun favozowel muziekstukken als riete muziek mocht luisvoor een mentale film informatie die geassociteren, vergeleken met eerd wordt met die specide patiënten die slechts fieke muziek. Omdat het audioboeken of helezich voortdurend om ons heen bevindt sinds de uitvinding maal niets te horen kregen. Naast de vooruitgang in cognitief functioneren was er eveneens sprake van een verbeterde van de radio en recorders wordt muziek belangrijk geacht in stemming bij de patiënten die muziek te horen kregen; ze zowel de constructie van autobiografische herinneringen als werden minder depressief en verward in vergelijking met bij het vormen van ons zelfbeeld (Jäncke, 2008). de controlegroep. Studies als deze ondersteunen de grote invloed die muziek kan hebben op ons emotionele en cogniDe eerste persoon die onderzoek deed naar muziek en autotieve systeem. Het ontwaakt ons, brengt ons in een staat van biografisch geheugen was Petr Janata, cognitief wetenschapopwinding en veroorzaakt specifieke emoties. per aan de University of California. Volgens hem dient een muziekstuk dat ons bekend is als een ‘soundtrack voor een mentale film’ die begint te spelen in je hoofd. Hij veronMet zijn opwekkende kracht blaast muziek ons op zowel emotioneel als fysiek niveau meer leven in. De reden dat we derstelde dat de mediale prefrontale cortex betrokken is bij muziek nodig hebben in ons leven, is dat het ons in beweging het verwerken van muziek en het vormen van aan muziek brengt en onze gevoelens en stemmingen kan aansturen. Het gerelateerde herinneringen (Janata, 2013). Dit hersengebied is sterk in therapeutische eigenschappen voor mensen met reageerde actief op akkoordveranderingen in muziek, en autisme of een frontal lobe syndrome, die anders weinig toegang lichtte eveneens op in reactie op zelfreflectie en het ophalen van autobiografische herinneringen. Janata’s bevindingen hebben tot sterke emoties (Kullmann, 2006). Zelfs Alzhei-

15 April 2015

O

Spiegeloog

Tekst: Alexandra van Harten

merpatiënten die niet meer in staat zijn tot het begrijpen van taal, blijken met behulp van muziek in staat tot het boeken van verbazingwekkende vooruitgang op cognitief niveau, al is het maar voor even. De maker van de film Alive Inside – A Story of Music and Memory (2014) heeft zich op deze wonderbaarlijke werking gestort, in zijn zoektocht naar het ultieme medicijn voor de verbittering die vele oude mensen ondergaan. Hij filmde de ervaringen van ouderen die nieuw leven ingeblazen kregen door simpelweg het opzetten van muziek uit hun verleden: de resultaten waren verbluffend. Sommige bejaarden, inmiddels zo sterk vervreemd van zichzelf en hun verleden dat ze hun eigen kinderen niet meer herkenden, haalden ogenblikkelijk allerlei herinneringen terug. Ook begon een vrouw, die afgelopen jaren door ouderdom aan haar bed gekluisterd was en geen enkele beweging meer vertoonde, ritmische bewegingen uit te voeren. Met behulp van muziek werden resultaten bereikt die met geen enkel medicijn mogelijk leken.

Spiegeloog

16

Of het over lange afstanden gaat of in collectieve gelegenheden, in aanraking met het diepere zelf of met het zelf uit het verleden, muziek beschikt over de buitengewone kracht mensen te binden. Ze laat het leven weer bloeien in hen uit wie dit onomkeerbaar weggesijpeld leek, verenigt gevoelens en manoeuvreert hiermee als was het onze dirigent, eens door onszelf ontworpen en nu meester van onze gevoelenswereld. We ondervinden een enorme voldoening in het gezamenlijk luisteren naar muziek die ons raakt en ons hierdoor motorisch laten aansturen, iets wat menseigen en universeel is. <<

Bronnen

- Alive Inside: A Story of Music & Memory. Released 18 January 2014.

- Baumgartner, T., Willi, M., & Jäncke, L. (2007). Modulation of corticospinal activity by strong emotions evoked by pictures and classical music: a transcranial magnetic stimulation study. Neuroreport, 18, 261-265.

- Janata, P. (2013). Petr Janata: Strong Musical Experiences and the Brain.

- Jäncke, L. (2008). Music, memory and emotion. Journal of Biology, 7:21. doi:10.1186/jbiol82.

- Kullmann, D. (2006). The power of music. A Journal of Neurology, 2528-2532. DOI: http://dx.doi.org/10.1093/brain/awl234/.

- Särkämö, T., Tervaniemi, M., Laitinen, S., Forsblom, A., Soinila, S., Mikkonen, M., ... & Hietanen, M. (2008). Music listening enhances cognitive recovery and mood after middle cerebral artery stroke. Brain, 131(3), 866-876.

- “Time For Music Wallpaper” (z.j.). Opgehaald op 27 maart 2015 van http://wallpapersinhq.com/images/big/time_for_music994488.jpg/.

April 2015

Camera Obscura Tekst: Jihane Chaara

oychoir is een film ondergedompeld in clichés en voorspelbare verhaallijnen, maar dat maakt hem niet minder magisch. Stet (Garrett Wareing) is een jongen met een moeilijk leven; na het overlijden van zijn moeder, wordt hij door zijn van hem vervreemde vader naar een koorschool voor jongens gestuurd. Stet is kwaad op de wereld, maar heeft de stem van een engel. Eigenlijk is zijn personage een wandelend stereotype: iemand die initieel nergens zin in heeft, maar toch wel heel goed is in wat hij moet doen. Zijn gave is niet slechts indrukwekkend, maar ook tijdelijk. Alle jongetjes op de koorschool zullen ouder worden, en hun stemmen zullen dus veranderen.

Stet kan het niet meteen even goed vinden met al zijn schoolgenoten.

Rivaliteit speelt een grote rol; omdat het duidelijk is dat Stet veel talent heeft en omdat zijn houding verre van ideaal is, vormt hij een bedreiging voor de bestaande status quo.

Een belangrijk thema in Boychoir is of het voldoende is om ergens veel talent voor te hebben. Het antwoord daarop is – natuurlijk – nee. Je moet iets niet alleen kunnen, maar je moet het ook willen; anders kom je nergens.

Drie dingen maakten deze film in mijn ogen uitzonderlijk: het docententeam van de koorschool, de muziek, en het feelgood-aspect van de film. Mijn favoriete personages waren, bij uitstek, de volwassenen in de film. Kathy Bates vervult fantastisch de rol van het strenge doch rechtvaardige schoolhoofd Justine. Justine geeft Stet de kansen waarvan zij vindt dat hij ze verdient, maar ook niet meer dan dat. Ze heeft een groot hart en een ijzeren hand – een fijne combinatie aan karaktertrekken. Wooly (Kevin McHale), een van Stets docenten, is ook een essentiële factor in het team. Terwijl Justine, zoals haar naam doet vermoeden, keuzes maakt die

gebaseerd zijn op wat juist is, kiest Wooly er altijd voor om vertrouwen te hebben in zijn studenten. Hij ziet overal het goede van in, en zou zijn studenten overal in steunen. Ten slotte is meneer Carvelle (Dustin Hoffman) misschien wel de belangrijkste volwassene. Hij is de grote leermeester – de man met alle antwoorden; de persoon die een groepje jongens ertoe kan krijgen om magische geluiden te maken.

Dat brengt ons bij mijn tweede grote pluspunt: de muziek.

De muziek is absoluut magisch: als de groep eenmaal bij elkaar komt, krijgen ze het voor elkaar om het hele publiek te imponeren, zowel in de film als in de realiteit. Ik kan mezelf geen kenner noemen van klassieke muziek, maar ik was enorm onder de indruk.

De reden dat het helemaal niet erg was dat deze film best voorspelbaar verliep, met best veel typische personages, was dat het waarschijnlijk ook helemaal niet de bedoeling om iets innovatiefs op het scherm te zetten. Deze film was bedoeld om de kijker met ontzag naar het scherm te laten kijken, en om de kijker uiteindelijk de bioscoop te laten verlaten met een prettig gevoel.

Dat is exact wat Boychoir voor elkaar krijgt. Als je de zaal uitstapt, kun je er niet omheen: dat was een aangename ervaring. De esthetiek is mooi; de toon is goed (op elke manier!), en de les die je eruit haalt is dat iets weliswaar tijdelijk kan zijn, maar dat die tijdelijke aard het niet waardeloos maakt.

Regie: François Girard

Deze film is nu te zien in de bioscoop.

17 April 2015

B

Spiegeloog

Boychoir

Ivoren Toren Blinde Vlek

E

Spiegeloog

18

en Amerikaanse collega van mij heeft een leerboek psychologie geschreven. Het is zo’n dikke pil die moet gaan concurreren met het boek van Peter Gray, dat aan de UvA wordt gebruikt, en een paar andere titels. Er zijn maar een paar van die boeken, want de productie ervan is een enorme klus. Mijn collega vertelde dat aan zijn boek jarenlang tientallen mensen fulltime gewerkt hebben.

De beloning is er ook naar. Een introductie in de psychologie die erin slaagt om tien procent van de internationale markt te veroveren is een kaskraker. De productie van studieboeken is sowieso een markt van grof geld, maar een introductie op een gebied zo populair als de psychologie levert, als het goed gaat, een jarenlange kasstroom van vele miljoenen op. Enkele jaren geleden, toen hij net begonnen was, liet mijn collega zich ontvallen dat hij van het voorschot van de uitgever een Jaguar had gekocht.

Het boek is nu uit en ik denk dat het een groot succes zal worden. Het is heel goed geschreven, zit bar-

April 2015

stensvol kleurtjes, en behandelt exact dezelfde onderwerpen als alle andere studieboeken. Dat laatste is een belangrijke voorwaarde voor succes in een markt die aartsconservatief is, omdat de meeste docenten veel makkelijker overstappen naar een nieuw boek als dat boek dezelfde dingen behandelt als het vorige.

In zo’n introductieboek kun je zien wat de psycholoog tot zijn of haar vakgebied rekent. Stereotypen, perceptie, intelligentie, stoornissen, en persoonlijkheid horen daarbij. Maar andere belangrijke delen van het menselijk bestaan worden geheel genegeerd. Een voorbeeld hiervan is muziek. Voor veel mensen is muziek een van de belangrijkste dingen in hun leven, maar in de index van het boek van mijn collega komt muziek welgeteld één keer voor, en niet eens als zelfstandige term.

Dat is geen eigenaardigheid van dat boek: studies op het vlak van muziek speelt in psychologisch onderzoek nagenoeg geen rol. Er zijn wat studies naar absoluut gehoor, ritmeherkenning, en het effect van mineur en majeur op stemming, maar op de schaal van de psychologie mag het geen naam hebben. En het raakt nooit aan de dingen die musici van belang vinden. Waarom je van een funkritme gaat wippen op je stoel, terwijl je van een reggaeritme achterover zakt, daar heeft de psychologie weinig over te melden. Er is aan de UvA trouwens wel een heel goede onderzoeksgroep naar muzikale cognitie, maar die zit dan weer niet bij psychologie.

Muziek is niet de enige blinde vlek van de psychologie. Ook over kunst en literatuur is in de academische psychologie vrijwel niets te vinden. Wat er nu zo verschrikkelijk goed is aan Rembrandt? De psychologie heeft er niet veel over te zeggen. Of denk bijvoorbeeld aan literatuur: waarom begint een goede detective met de plaats delict, en niet met de moord? De psychologie zwijgt.

Zo bezien negeert de psychologie zo ongeveer alles wat er in het leven echt toe doet. Dat is jammer.

Vooral omdat het ook best anders kan. Misschien moet je even af van het idee dat al het empirisch onderzoek noodzakelijkerwijs bestaat uit proefpersonen die in een kamertje op knopjes drukken, maar dan lijkt mij toch dat er van alles mogelijk is. Een psychologische analyse van het effect van Rembrandts kleurgebruik op de kijker, of onderzoek naar de psychologische structuur van de detectiveroman; er lijken mij geen principiële bezwaren tegen te bestaan. En wie weet is er zelfs plaats voor een beetje muziek.

Denny Borsboom

Ook zo’n Last van een Oorwurm?

Ken je dat: je weet niet meer waar je het gehoord hebt, maar je zit al de hele dag met hetzelfde liedje in je hoofd. Hoe kan dat toch? Waarom blijven liedjes in je hoofd hangen en kom je er maar niet vanaf?

1987). Dit kan de titel zijn, het refrein, een bepaalde comk word altijd wakker met een wijsje in m’n hoofd. Loop de hele binatie van noten, of een ander herkenbaar stuk in het lied. dag te zingen en te fluiten. Elke morgen wakker met een wijsje Het is datgene waar songwriters vaak naar op zoek zijn om in m’n hoofd. Als ik binnenkom dan rinkelen de ruiten! Mocht je een hit-single te schrijven. Mensen herkennen het liedje daarhet niet meteen herkennen, deze quote komt uit een liedje door sneller en kunnen van Kinderen voor Kindehet beter onthouden. ren. Grote kans dat je er Een oorwurm maakt nu de hele dag mee in graag gebruik van deze je hoofd zit. Het stukje - Oorwurmen zouden de onvrijwillige hook. Het hoeft maar uit het lied van Kinderen versie van muzikale beeldspraak zijn een klein stukje te zijn voor Kinderen illustreert dat constant herhaald een grappig fenomeen. wordt. Des te beter de Kijk maar eens naar dit hook, des te gemakkevoorbeeld: Hey, I just met lijker het herhalen, en des te eerder er dus een oorwurm you, and this is crazy. But here’s my number, so call me maybe! wordt gecreëerd (Burgoyne, Bountouridis, van Balen, & Denk je nu gelijk: ‘Nee niet doen! Nu kom ik er niet meer Honing, 2013). vanaf...,’ dan ben je niet de enige. Dit bekende fenomeen wordt ook wel een muzikale oorwurm genoemd. Wat je Een derde kenmerk is dat de oorwurm maar een kleine ook doet of probeert, het liedje blijft op herhaalstand in cue nodig heeft om verder los te gaan in je hoofd. Die je hoofd zitten. cue kan van alles zijn, zolang het deuntje van de oorwurm Het oorwurmfenomeen is veelvoorkomend; negen op de maar wordt geactiveerd. Irritant genoeg zijn het vaak de tien mensen heeft er wel eens eentje te pakken (de Visser, mensen om je heen die ervoor zorgen dat jij een oorwurm te pakken krijgt. Zonder het door te hebben neuriën ze het 2012). Wat een oorwurm precies definieert is lastig te deuntje en voilà. Maar ook de muziek in winkels helpt hier zeggen. Een muzikale oorwurm heeft een aantal kenmereen handje in mee. Herken je het moment dat je geen idee ken. Allereerst is het vaak onderdeel van een catchy liedje (Burgoyne, Bountouridis, Van Balen, & Honing, 2013). We had waar het deuntje vandaan kwam, maar dat een vriend of vriendin van je toevallig precies hetzelfde in zijn of haar zouden ook kunnen zeggen dat het een ‘lekker nummertje’ hoofd had? is. Denk aan het moment dat de radio ergens op de achtergrond aanstaat; zacht en hoorbaar, maar het valt je niet op.

Een oorwurm komt dus uit een catchy nummer met een Ineens komt er een nummer dat de aandacht trekt en lijkt bepaalde hook en is snel te activeren en door te geven. het alsof de muziek van het ene op het andere moment Behalve de eerder genoemde voorbeelden van Call me maybe veel dominanter in de ruimte aanwezig is. Je krijgt spontaan en Wakker met een wijsje, zijn er nog genoeg andere voorbeelde neiging om de muziek wat harder te zetten en mee te zingen. Catchy dus. den te noemen van liedjes met potentiële oorwurmfragementen. Op internet zijn genoeg top-tien-lijstjes te vinden met liedjes die gegarandeerd in je hoofd blijven zitten. Wat Een tweede kenmerk is dat er in een catchy nummer een dacht je van: YMCA, Blue (Da Ba Dee), Barbie Girl, Macaterugkerend element zit, ook wel de hook genoemd (Burns,

19 April 2015

I

Spiegeloog

Tekst: Willemijn Waterbolk

rena, of Dragostea Din Tei (Lewis, 2014).

Spiegeloog

20

hangen (Williamson, Jilka, Fry, Finkel, M端llensiefen, & Stewart, 2012). En mocht je bijvoorbeeld enigszins obsessief-compulsief gedrag vertonen, dan blijven de deuntjes nog langer en frequenter hangen (M端llensiefen, Fry, Jones, Jilka, Stewart, & Williamson, 2014).

April 2015

Hoewel muzikale oorwurmen veel voorkomen (Liikkanen, 2009), is er op wetenschappelijk gebied nog relatief weinig over bekend. Volgens Henkjan Honing, hoogleraar muziekcognitie aan de Universiteit van AmsterRecentelijk hebben dam, speelt de fonolode onderzoekers Burgische lus een centrale goyne, Bountouridis, - Los een moeilijke puzzel op om van rol bij het ontstaan en van Balen en Honing de oorwurm af te komen blijven hangen van de (2013) een grappig oorwurmen (NOS op experiment gestart om 3, 2012). Deze route de catchiness en de hook in je brein wordt ook van oorwurmen te gebruikt voor spraak. Belangrijk daarbij is muzikale beeldonderzoeken. Door middel van het spelen van Hooked, een spraak (musical imagery; Intons-Peterson, 1992). Muzikale spelletje op je mobiele telefoon dat veel weg heeft van de beeldspraak maakt het mogelijk dat je muziek in je gedachpopulaire app SongPop, verzamelen ze hun data. Het spel ten kan ervaren zonder dat hier enige directe sensorische begint met het herkennen van een lied. Vervolgens krijg input aan voorafgaat. Oorwurmen zouden hier de sponje het lied nog een keer te horen en moet je bepalen of tane of onvrijwillige versie van zijn (Liikkanen, 2009). Welk het lied op hetzelfde punt begonnen is. Als laatste worden liedje een oorwurm wordt, verschilt nogal per persoon. Uit twee fragmenten vergeleken en wordt gevraagd welke het een onderzoek naar contextuele factoren die een rol spelen best te herkennen is. Mocht je nieuwsgierig zijn, dan is de bleek onder andere dat het liedje recent beluisterd moest app zeker een aanrader! zijn en dat associatie een belangrijke trigger is. Dit kan een associatie met een persoon, situatie, woord, geluid of ritme Ben je bang dat je vervolgens constant met een oorwurm zijn. Ook stemmingen en emoties zijn bepalend voor het zit als je het spel speelt, dan is het ook goed om te weten type oorwurm. Iemand die verrast wordt door het liedje op hoe je er vanaf komt. Een paar praktische tips op een rij: de radio heeft bijvoorbeeld een grotere kans dat het blijft 1. Zing het liedje helemaal uit; de spanning die zich opbouwt rondom de oorwurm lost dan op.

Ga maar eens na, een oorwurm is nooit een compleet liedje (NOS op 3, 2012).

2. Los een moeilijke puzzel op. Volgens Honing wordt de oorwurm dan onderdrukt doordat je met je werkgeheugen aan de gang bent. Er is dan geen ruimte meer voor de oorwurm (NOS op 3, 2012).

3. Luister naar andere liedjes, hoewel je dan risico loopt om een nieuwe oorwurm in je hoofd te krijgen. Voornamelijk liedjes die ingewikkelder en vrij langzaam zijn schijnen te helpen (NOS op 3, 2012). Deze zijn niet catchy en halen de catchy energie van de oorwurm uit je hoofd.

4. Veel sporten; het schijnt dat hardlopen effectief is tegen oorwurmen (de Visser, 2012). Omdat de meeste mensen hardlopen met muziek in hun oren kan deze tip echter ook averechts werken.

5. Ook belangrijk: probeer niet te hard (de Visser, 2012). Ken je het effect van de roze olifant? Als ik tegen je zeg dat je niet aan een roze olifant mag denken, waar denk je dan nu aan? Precies: de roze olifant. Ben je de hele tijd bezig met je

Vanaf nu is het dus klaar met irritante deuntjes in je hoofd.

Je weet je er tegen te wapenen en die oorwurm zal jou in ieder geval niet meer te pakken krijgen! Klaar voor de ultieme test? Hier komt-ie: Tu tudu tutu, tudu tuuuutu... so tudu tutuu... <<

Bronnen

- Burgoyne, J. A., Bountouridis, D., van Balen, J. M. H., & Honing, H. (2013). Hooked: a game for discovering what makes music catchy.

Proceedings of the 14th Society of Music Information Retrieval Conference (ISMIR) - Burns, G. (1987). A typology of ‘hooks’ in popular records. Popular music, 6(01), 1-20.

- De Visser (juni 2012). Nu is het mooi geweest; Hoe krijg ik ‘Call me Maybe’ úit mijn hoofd? Opgehaald op 25 maart 2015 van http:// www.volkskrant.nl/muziek/nu-is-het-mooi-geweest-hoe-krijg-ik-callme-maybe-uit-mijn-hoofd~a3277107/.

- Intons-Peterson, M. J. (1992). Components of auditory imagery.

Auditory imagery, 45-72.

- Lewis (2014). 21 Songs That Are Guaranteed To Get Stuck In Your Head. Ophaald op 25 maart 2015 van http://www.buzzfeed. com/mlew15/21-songs-that-are-guaranteed-to-get-stuck-in-yourh0se#.tvm2xPlZQg/.

- Liikkanen, L. A. (2009). How the mind is easily hooked on musical imagery.

- Müllensiefen, D., Fry, J., Jones, R., Jilka, S., Stewart, L., & Williamson, V. J. (2014). Individual differences predict patterns in spontaneous involuntary musical imagery. Music Perception: An Interdisciplinary Journal, 31(4), 323-338.

- NOS op 3 (2012). Tu….tu….tude…. Carly Rae Jepsen is een oorwurm. Opgehaald op 25 maart 2015 op http://cf.hum.uva.nl/ mmm/index.html?press/press-Pages/page- 095.html&target/.

- Williamson, V. J., Jilka, S. R., Fry, J., Finkel, S., Müllensiefen, D., & Stewart, L. (2012). How do “earworms” start? Classifying the everyday circumstances of involuntary musical imagery. Psychology of Music, 40(3), 259-284.

Mededelingen Mededelingen voor nummer 369 kunnen tot 29 april worden ingeleverd, liefst via e-mail. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten.

Nummer 369 komt half mei uit.

CREA is het cultureel studentencentrum van de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. CREA organiseert onder andere cursussen, workshops, voorstellingen en lezingen.

Adres: Nieuwe Achtergracht 170 1018 WV Amsterdam Inlichtingen: 020 5251400. Website: www.crea.uva.nl

Spiegeloog

6. Als laatste tip: luister niet meer naar je oorwurmliedje!

Dat is natuurlijk wel knap lastig als het een populair liedje is dat vaak op de radio wordt gedraaid.

21 SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden).

Vrijdag 17 april 14:30 tot 17:00 uur Gratis toegang De ‘Golden Road’ naar Open Access in de Geesteswetenschappen

Hoe ziet de toekomst van wetenschappelijk publiceren eruit? Steeds meer wetenschappelijke instellingen gaan over op Open Access-publiceren, maar naast voordelen levert dit ook grote uitdagingen op. Op welke manieren kunnen we de Golden Road naar Open Access bewandelen? Een workshop voor promovendi, staf van onderzoeksscholen en overige geïnteresseerden.

SPIEGELOOG is op zoek naar eerste- en tweedejaars redactieleden!

April 2015

oorwurm, dan is het logisch dat de oorwurm blijft hangen.

juni 2013

22

Spiegeloog

Muziektherapie Muziek heeft in het leven van bijna ieder mens een grote waarde. Dat het ook waardevol kan zijn in de vorm van psychotherapie klinkt velen waarschijnlijk bekend in de oren, maar hoe gaat dit in zijn werk?

gegeven. De muziektherapieruimtes bevatten onder andere evrouw A. van Dam wordt verwezen naar muziekcd’s, platen, percussie-instrumenten en xylofoons. Een sessie therapie vanwege cognitieve stoornissen en persoonduurt ongeveer een uur en is geschikt voor depressie-, angstlijkheidsverandering van het apathisch type als gevolg van en persoonlijkheidsstoornissen maar ook voor mensen met een bilateraal thalamus infarct. Dit houdt in dat mevrouw bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer. Muziektherapie bevat Van Dam na haar infarct een gebrek aan emotie, motivatwee mogelijke onderdelen: muziek luisteren en muziek tie en enthousiasme heeft. Ze wil haar bed niet uit komen, maken. Het roept emowaardoor de muziekties op, kan zorgen voor therapie plaatsvindt in focus en alertheid en haar kamer. Er wordt geeft zelfvertrouwen. Het een lied gezongen en - Muziektherapie roept het roept het ongedwongen, mevrouw Van Dam onderzoekende kind in mensen op onderzoekende kind in leert enkele noten op de mensen op, die dan verdwarsfluit. Haar emoties volgens zonder schaamte komen opborrelen; zij een muziekinstrument uit haar boze gevoelens zonder enige ervaring bespelen, wat een gevoel van eigendie voornamelijk ontstaan zijn doordat ze nu afhankelijk is waarde met zich meebrengt (Huges, 2009). van anderen. De gevoelens zijn nu bespreekbaar en samen met mevrouw Van Dam wordt er een dagelijks ritme, incluMuziektherapie kan verschillende vaardigheden beïnvloesief verzorging, opgebouwd. Ook de muziektherapie wordt den. Om te beginnen bij emoties; met muzikale middelen doorgezet; mevrouw Van Dam vertelt dat ze de volgende kan een therapeut onderzoeken hoe een cliënt met emoties sessie graag een nieuw lied van haar idool zou willen zingen. omgaat. Het helpt bij het verdragen, uitdrukken en reguleren Voor iemand die kortgeleden nog moeite had om uit bed te van emoties. Ook kan het een afleidende functie hebben. komen, kunnen we hier spreken van een waardevolle ambitie Bovendien creëert het een saamhorigheidsgevoel. Dit heeft (“Casus Mevrouw Van Dam”, z.j.). te maken met de synchroniciteit in muziek van geluid, beweging en expressie in melodieën of in samenspel van meerdere Dat muziek veel emoties kan oproepen, is een ervaring die mensen (NVvMT, 2015). Het helpt ook om taalbarrières te de meeste mensen wel kunnen beamen. Het kan een zielige overstijgen en om eenzaamheid en isolement te doorbreken; filmscène net iets meer kracht bijzetten en de tranenkraan het stimuleert hiermee het vormen van sociale relaties. Net opendraaien, evenals je laten lachen en innerlijk laten hupals bij bijna alle therapieën is een vertrouwensrelatie tussen pelen. Je kunt erop dansen, je kunt erop studeren, het geeft de therapeut en de cliënt hierbij van groot belang (NVvMt, je rust, je kunt het maken, het laat je dingen herinneren en 2015). het laat je dingen vergeten. Kortom: muziek brengt een heleboel teweeg. Een minder bekende, doch logische aanvulling op het rijtje ‘wat muziek allemaal wel niet kan’ – vooral voor Het heeft ook invloed op ons gedrag; hoe reageren we op muziek en hoe verhoudt dit zich toch dagelijkse handelinons psychologen – is de helende of op zijn minst helpende gen? Het gedrag wordt geobserveerd tijdens het maken kracht van muziek in de vorm van muziektherapie. Muzieken luisteren van muziek en in de bewegende houding van therapie kan zowel individueel als in groepsverband worden

23 April 2015

M

Spiegeloog

Tekst: Maxime Muller

de cliënt (NVvMt, 2015). Tijdens de muziektherapie is de cliënt vrij om te experimenteren met nieuw, gewenst gedrag.

Maar niet alleen geestelijk en gedragsmatig, zelfs fysiek heeft muziek een uitwerking. Muzikale beleving gaat gepaard met een reeks neurologische en fysiologische reacties, zoals activatie en regulatie van limbische, hormonale en corticale systemen (NVvMt, 2015). Ten slotte heeft muziek, naast taal, ook een fundamentele rol bij het cognitief functioneren van de mens. Vooral wat betreft het geheugen is muziek belangrijk, maar ook heeft het een tijdsfunctie: het helpt verbanden te leggen tussen het verleden, heden en de toekomst (NVvMt, 2015).

Spiegeloog

24

en Gold, 2008). Bij mensen met ASS is het dus vooral het onderdeel improvisatie van muziektherapie dat een positief effect heeft op de communicatieproblemen van deze stoornis. Omdat het vaak kinderen zijn die in therapie gaan voor problemen die samenhangen met ASS, is muziektherapie behalve een effectieve ook een aantrekkelijke optie, waarbij de kinderen op een creatieve en leuke manier geholpen kunnen worden.

April 2015

Nog een andere groep stoornissen waarbij welbekend is dat muziektherapie een positief effect heeft is bij angst- en stemmingsstoornissen. In een meta-analyse van Maratos, Gold, Wang en Crawford (2008) over de effecten van muziektherapie op depressie werd de conclusie getrokken dat er een Het cognitieve aspect van muziektherapie is vooral van belang grotere reductie van stemmingssymptomen plaatsvond bij bij ziekten waarbij de cognitieve functies zijn aangetast, zoals muziektherapie dan in de standaardzorg (cognitieve gedragsAlzheimer. Deze werking heeft een fysiologische basis, de therapie en medicatie). levels van verschillende Ook was er bij muziekneurohormonen worden therapie weinig sprake namelijk beïnvloed door van drop-out. Wel wezen muziektherapie (Kumar - De cliënt is vrij om te experimenteren de auteurs erop dat er et al., 1999). Zo vindt met nieuw, gewenst gedrag meer en kwalitatief beter er als reactie op muziekonderzoek moet worden therapie een verhoging gedaan naar muziekvan het melatoninelevel therapie om met meer plaats, dat een bijdrage zekerheid conclusies te kunnen trekken. Behalve de stemlevert aan de relaxende en kalmerende werking van muziekmingsproblemen is een ander belangrijk onderdeel van therapie bij dementiepatiënten. Ook een meta-analyse van angst- en stemmingsstoornissen laag zelfvertrouwen. De Koger, Chapin en Brotons (1998) wees een hoge effectiviteit creatieve en expressieve muziektherapie verbetert het zelfvan muziektherapie voor Alzheimerpatiënten uit, op sociale, vertrouwen en is hierdoor een effectieve behandelmethode emotionele, cognitieve en gedragsmatige vlakken. Uit een voor mensen met emotionele verstoringen, zoals angst- en recentere studie van Svansdottir en Snaedal (2006) kwam stemmingsstoornissen (Haines, 1989). Dit effect was volvooral het positieve effect van muziektherapie op angst gens deze studie echter even groot als andere verbale theen agitatie (motorische onrust) in dementiepatiënten naar rapievormen, maar desalniettemin bleek muziektherapie dus voren. Kortom, voor patiënten met Alzheimer, een ongeeen effectieve behandelmethode. De positieve effecten op neeslijke ziekte, is het mogelijk de kwaliteit van leven te verdepressie, zelfvertrouwen en stemming werden ook gevonbeteren met deze creatieve therapie. den in een follow-up studie na negen maanden (Hanser & Thompson, 1994). Ook bij angst bleek muziektherapie een Een andere chronische stoornis waarbij muziektherapie rustgevende werking te hebben. Dit effect heeft een fysische wordt toegepast is Autisme Spectrum Stoornis (ASS), waarbasis, de afgenomen angst is namelijk terug te vinden in de bij de therapie voornamelijk gericht is op de communicatieverlaagde hartslag en ademhaling (Chlan, 1998). Dit is een problemen. In een studie van Kim, Wigram en Gold (2008) gegeven dat bruikbaar is bij zowel angststoornissen als bijwerden de effecten van improvisatie-muziektherapie op voorbeeld bij angsten die ontstaan bij terminale patiënten of gedeelde aandacht in jonge kinderen (uit peuter- of kleuterkortdurende angsten waar sprake van kan zijn voorafgaand klas) met ASS getest. Hieruit kwam naar voren dat improaan een operatie (Fagen, 1982; McGreevy Steelman, 1990). visatie-muziektherapie gedeelde aandacht en non-verbale sociale communicatie vergemakkelijkte bij deze kinderen.

De besproken toepassingen van muziektherapie zijn de Er werd tijdens de improvisatiesessies bijvoorbeeld meer meest gebruikte, onderzochte of bekende. Het zijn echter en langer oogcontact gemaakt dan wanneer de kinderen niet de enige; muziektherapie wordt bijvoorbeeld ook ingegewoon met elkaar aan het spelen waren. Dezelfde positieve zet bij eetstoornissen en afasie. Dus behalve dat muziek het effecten van improvisatie-muziektherapie op communicaleven voor het grootste deel van de mensen mooier maakt, tieve vaardigheden bij kinderen met ASS werden gevonden kan de kracht van muziek ook nog gebruikt worden om het in meerdere andere studies (o.a. Edgerton, 1994). Muziekleven makkelijker te maken voor mensen die het juist wat therapie kan ook helpen bij het identificeren van moeilijkmoeilijker hebben. Ondanks dat het niet een vooraanstaande heden en zwakke punten evenals sterke punten en potenties therapievorm is, is de effectiviteit voor heel wat stoornissen bij kinderen, waardoor de aandacht vervolgens op de juiste uit veel verschillende studies naar voren gekomen en kan het manier op deze punten kan worden gericht (Kim, Wigram

- “Casus Mevrouw Van Dam” (z.j.). Opgehaald op 17 maart 2015 http://van www.mensenhanden.nl/.

- Chlan, L. (1998). Effectiveness of a music therapy intervention on relaxation and anxiety for patients receiving ventilatory assistance. The Journal of Acute and Critical Care, 27, 169-176.

- Haines, J. H. (1989). The effects of music therapy on the self-esteem of emotionally-disturbed adolescents. Journal of Music Therapy, 8, 78-91.

- Hanser, S. B. & Thompson, L. W. (1994). Effects of a music therapy strategy on depressed older adults. Journal of Gorentology, 49, 265-269.

- Huges, K. (2009). GGZ InGeest. Opgehaald op 17 maart 2015 van http://ggzingeest.nl/thema/uitgelicht-home1/uitgelicht/muziektherapie/.

- Edgerton, L. (1994). The effect of improvisational music therapy on the communicative behaviors of autistic children. Journal of Music Therapy, 31, 31-62.

- Fagen, T. S. (1982). Music therapy in the treatment and fear in terminal pediatric patients. Journal of Music Therapy, 2, 13-23.

- Kim, J., Wigram, T. & Gold, C. (2008). The effects of improvisational music therapy on joint attention behaviors in autistic children: a randomized controlled study. Journal of Autism Developmental Disorder, 38, 1758-1766.

- Koger, S. M., Chapin, K. & Brotons, M. (1999). Is music therapy an effective intervention for dementia? A meta-analytic review of literature. Journal of Music Therapy, 36, 2-15.

- Kumar, A. M., Tims, F., Cruess, D. G., Mintzer, M. J., Ironson,

Spiegeloog

Bronnen

G., Loewenstein, D., Cattan, R., Fernandez J. B., Eisdorfer, C. & Kumar, M. (1999). Music therapy increases serum melatonin levels in patients with Alzheimer’s disease. Alternative Therapies in Health and Medicine, 5, 49-57.

- Maratos, A., Gold, C., Wang, X. & Crawford, M. (2008).

Music therapy for depression. The Cochrane Collaboration. Opgehaald op 17 maart 2015 van http://onlinelibrary.wiley.com/ doi/10.1002/14651858.CD004517.pub2/abstract/.

- McGreevy Steelman, V. (1990). Intraoperative music therapy: effects on anxiety and blood pressure. Aorn Journal, 52, 1030-1034.

- NVvMt, Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie, 2015.

Opgehaald op 17 maart 2015 van http://nvvmt.nl /.

- Svansdottir, H. B. & Snaedal, J. (2006). Music therapy in moderate and severe dementia of Alzheimer’s type: a case-control study.

International Psychogeriatrics, 18, 613-621.

25 Illustratie: Jonas Raps

April 2015

voor patiënten een aantrekkelijke en creatieve manier van hulp bieden. Het lijkt dus onterecht dat het zo een onbekende therapievorm is. Kijk naar de casus aan het begin van dit artikel, waar mevrouw van Dam door muziektherapie gevolgen van haar infarct heeft overwonnen; de muziek heeft tot haar emoties weten te spreken en heeft ervoor gezorgd dat ze weer vrede met het leven heeft. <<

De Wandelgang Tekst & Foto’s: Olga Derks

Stel je voor: je wordt wakker en blijkt je in een parallel universum te bevinden. Overal om je heen zie je lopende, pratende, fietsende muziekinstrumenten. In volle verbazing loop je een tijdje rond tot je langs een spiegel loopt. Je schrikt, wat zie je? Spiegeloog ging op onderzoek uit en vroeg op de VSPA-jamsessie aan studenten: ‘Wat voor muziekinstrument zou jij willen zijn?’

Spiegeloog

Minke: ‘Ik hoop een gitaar te zijn. Ik zou het sowieso willen kunnen spelen, omdat het een superrelaxed instrument is. Het is makkelijk mee te nemen en een gitaar is gekoppeld aan een goede sfeer. Stel je voor; je zit op het strand met een groep mensen rond een kampvuur, iemand speelt op de gitaar en een aantal mensen zingt mee. Het is supergoede muziek, waar je helemaal in op kan gaan. Een gitaar heeft ook nog een mooie vorm, vrouwelijk met een smalle taille en brede heupen.’

26 April 2015

Christina: ‘Ik zou een saxofoon willen zijn, omdat die naast het feit dat hij lang is, ook heel sexy is. Ik kan dat wel waarderen. De smooth noten die je hoort... Het is heel doordringend! Het komt echt goed op je over en je wordt er gelijk warm van.’

Richtsje: ‘Ik zou een piano willen zijn. Een vriend van mij speelt dat al heel lang en hij is ook erg goed. Hij speelt wel eens muziekstukken voor mij en het klinkt erg toegankelijk. Het lijkt mij ook leuk om een saxofoon te zijn omdat ik dat zelf lang heb gespeeld. Ik vind dat een heel mooi instrument, vooral omdat het blinkt en je de mogelijkheid hebt te improviseren. Maar dat kan op de piano natuurlijk ook.’

Francina: ‘Als ik een instrument zou zijn is dat een piccolo. Het geluid hiervan is heel hoog en soms zelfs irritant. Het is een heel vrolijk instrument en wordt in de muziek vooral met dat doel gebruikt. Hier herken ik mijzelf in. Ze zijn daarnaast erg moeilijk te bespelen, langer dan vijf minuten oefenen kan eigenlijk niet omdat het lastig is om het geluid te beheersen.

Dat herken ik ook in mijzelf, ik heb een gebruiksaanwijzing.’

Jesse: ‘Ik zou de piano zijn. Die houdt de hele band bij elkaar door alle akkoorden te spelen. In de lage tonen zou ik de bas versterken door de toetsen extra stevig aan te slaan. In de hoge tonen zou ik er door middel van toevoegingen op de melodie voor zorgen dat de harmonie van het stuk beter naar voren komt.’

Jussi: ‘Ik zou de basgitaar zijn, dat vind ik het vetste instrument.

Het is lekker relaxed, lekker rustig. Het is op de achtergrond, dat is de beste rol die je kan hebben in een band. De basgitaar geeft het ritme aan. Drums kan je missen; de basgitaar kan je niet missen. Wanneer de basgitaar een verkeerd ritme aangeeft, loopt gelijk de hele band niet meer goed.’

Spiegeloog

Saskia: ‘Ik wil heel graag de trompet zijn. Ik vind dat instrument superinteressant, want er zijn maar drie knopjes waarmee je veel verschillende tonen kan maken. Ik vind het bijzonder hoe je met zo weinig knopjes zo ontzettend veel kan doen. Ik hou van diversiteit zoals deze ontstaat bij genen en evolutie.

Een aantal genen gemixt met een aantal andere genen kan een mensheid creëren, een wereldbevolking. Dat doet me denken aan de drie knopjes van de trompet. Je ziet het instrument ook niet vaak en dat vind ik heel bijzonder.’

Michiel: ‘Ik zou een mondharmonica zijn. Dat wordt niet zo snel gekoppeld aan jonge hippe dingen. Ik denk dat de beste omschrijving van een mondharmonica, bij mijn persoonlijke persona, een oude ziel in een jong lichaam is. Dat kan heel cool zijn, maar dat wordt vaak niet zo geassocieerd.

Ik wil anders zijn dan de massa, tegen de stroom ingaan.’

Ezra: ‘Ik zou graag een basgitaar willen zijn, omdat ik de klank altijd heel mooi vind. Die is namelijk laag en diep, een beetje geaard. Het is daardoor stabiel en staat niet groot op de voorgrond, al hoor je de basgitaar wel altijd.

Dat maakt dit instrument erg belangrijk in een band.’

April 2015

Nicole: ‘Ik denk dat ik een saxofoon zou zijn, omdat ik het gevoel heb dat daarop altijd met veel passie gespeeld wordt. De muziek kan veel mensen ontroeren tot diep in de ziel.

Het is het enige instrument waarbij ik dat heb. Ik wil een instrument zijn dat bij anderen veel emotie oproept en dan vooral op een positieve manier. Een piano of viool kan ook heel verdrietig zijn, dat is bij een saxofoon niet zo.’

27

Bacchus Survival of the Funkiest

T

egenwoordig kan elke digibeet met een degelijke computer wel een ‘hartstochtelijk’ nummer schrijven. Download een flitsend programma genaamd de Magic Music Maker, pak een doorsnee vierkwartsmaat en gooi daar bovenop wat catchy gezongen deuntjes en je bent klaar om door te breken in de muziekwereld. We gaan nog even verder fantaseren en ontwikkelen bij deze betoverende melodieën een allercharmantst humanoïde personage, een meisje met van die lange groenblauwe vlechten en hartveroverende grote ogen.

We kunnen haar live laten optreden met behulp van projectieschermen. O wacht, dit meisje bestaat al en ze is Japans. Haar naam is Hatsune Miku, ze heeft honderdduizend nummers op haar naam staan (ontwikkeld met behulp van spraaksynthesesoftware) en heeft maar liefst tweeënhalf miljoen Facebookvrienden, een ‘echte’ ster. Haar naam betekent zoiets als ‘het eerste geluid van onze toekomst’. Zijn deze neppe personages met elektronisch zwoele stemmen een voorbode van de muziek van de toekomst?

Ik hoop het niet.

De wetenschappers Bob MacCallum en Arwand Leroi beweren dat huidige artiesten overbodig zijn geworden. Met behulp van computercodes kunnen we nu door het gloednieuwe programma DarwinTunes ‘eersterangs’ muziekfragmenten voortplanten.

Voortplanten ja, survival of the funkiest. De meest swingende fragmenten worden door een team van luisteraars geselecteerd en de echte losers worden geëlimineerd; de ‘natuurlijke’ selectie van de muziek is geboren. Wat een onzin. Alsof een apathisch computersysteem ook maar iets begrijpt van de gevoelens die goede passievolle muziek teweeg kan brengen.

Ik houd mijn hart vast voor deze zogenaamde elektronische evolutie. Zelfs de echte kenner op het gebied van elektronische muziek kan tegenwoordig de toegenomen portie aan commerciële dancefestivals niet meer bijbenen en ziet door het toegenomen aantal elektronische-muziekgenres het bos niet

meer. De elektronische muziek is de laatste decennia de muziekwereld wel angstaanjagend snel gaan domineren. Waar in de jaren ’60 en ’70 elektronische muziek voornamelijk nog werd gebruikt om beperkingen van traditionele instrumenten op te vangen, ontstond er in de jaren ’90 een bliksemsnelle trend richting een wereld waarbij elektronische hippe deuntjes op festivals onmisbaar werden. Het gaat nu zelfs zo ver dat mensen tegenwoordig uren achter de computer staan om met behulp van instruerende YouTube-video’s de beste versie van de techno-konijnendans (ja die bestaat echt) te leren.

Vooruit, het is allemaal niet zo simplistisch natuurlijk, er is ook prachtige elektronische muziek ontwikkeld door bands als de Prodigy, Fatboy Slim en de virtuele band Gorillaz. Daarnaast zijn er gelukkig ook veel ‘alternatieve’ bands zoals Franz Ferdinand, The Strokes, of de Arctic Monkeys, die de experimentele elektronische koers laten varen. Ook laten artiesten als Adele, Amy Whinehouse en Amy Macdonald zien dat puur akoestische muziek nog bestaat en wordt deze beweging hopelijk voortgezet met behulp van programma’s als De beste singer-songwriter van Nederland. Mijn grootste medestanders zijn nog wel de leden van de hiphopformatie Wu-Tang Clan, die sinds 2014 een statement maken tegen de hedendaagse commerciële muziekconsumptie.

Met behulp van artiesten zoals Cher en Carice van Houten hebben de leden van Wu-Tang Clan een album met akoestische muziek gemaakt waar maar een uniek exemplaar van bestaat dat momenteel te vinden is in een kluis in Marokko. Vind je de commerciële elektronische ontwikkeling soms ook te ver gaan? Besluit dan om je ticket voor een concert van Hatsune Miku te verkopen en in plaats daarvan een vliegticket naar Marokko te boeken om het unieke album Once Upon a Time In Shaolin te beluisteren. Help zo mee aan de evolutie van muziek die dat echt verdient.

Laury Peters