Mysterie

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

Mysterie

December 2015 - Jaargang 43 - Nummer 372

Colofon: 43e Jaargang nr. 372, December 2015 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de afdeling psychologie, Universiteit van Amsterdam

Diamantbeurs Kamer 5.02 Afdeling Psychologie Weesperplein 4 1018 XA Amsterdam t: 020 - 525 67 58 e: spiegeloog-fmg@uva.nl w: spiegeloog.tumblr.com

Hoofd-/Eindredactie Bart Lichtenveldt & Emma Laura Schouten.

Een Raadselachtige Traditie

B

ij ‘Mysterie’ – het thema van dit nachtnummer – denken we al snel aan Sherlock Holmes, de wereldberoemde detective uit de boeken van Sir Arthur Conan Doyle, die een ongeëvenaard vermogen bezit conclusies te trekken uit kleine, vaak ogenschijnlijk triviale aanwijzingen. Ook Jonas Raps, die al enige tijd voor Spiegeloog illustreert, had deze associatie, wat terug te zien is op de cover die hij voor dit nummer illustreerde.

Maar zelfs Sherlock Holmes zou moeite hebben met antwoord geven op de grote waarom-vraag. Want waarom zou de redactie zichzelf 24 uur achter elkaar opsluiten in de Diamantbeurs om een Spiegeloog te maken, een klus waar we normaal vijf weken over doen? Na het nachtnummer van vorig jaar dachten we dat het misschien niet meer ging gebeuren, maar het gebeurde toch.

Waarom? Dat is een hele goede vraag, zo’n goede vraag zelfs dat wij er eigenlijk geen robuust antwoord op hebben. In ieder geval is het een traditie, en zoiets moet natuurlijk gekoesterd worden.

Voor het nachtnummer verwelkomen we dan ook altijd graag oud-(hoofd)redactieleden terug om samen met de jongere garde de strijd tegen de slaap aan te gaan. Op die manier kunnen wij, met zijn allen, het onmogelijke mogelijk maken.

Tijdens deze nacht verdiepte Marceline zich in complottheorieën, schreef Anna over geheime genootschappen, en worstelde Vincent met paradoxen. Tuni bekeek de film Bridge of Spies en zocht uit hoe je de perfecte leugen tot stand kan brengen.

Tessa schreef een sublieme Bacchus en boog zich samen met Joël over UvA-mysteries, en Emma Laura schreef een artikel over ouder worden. Joël en Bart namen De Wandelgang deels af bij mensen die voor support langskwamen in de redactiekamer, zoals gewoon is tijdens het nachtnummer. Ook vind je een speciaal voor de UvA-psycholoog in elkaar geflansde puzzel.

Behalve dat stuurde Maaike vanuit een ziekenhuis in Indonesië haar reiscolumn op.

Als je dit leest hebben we het gered; het nummer ligt in de bakken en ons slaaptekort is weer bijgeslapen. Of we het volgend jaar weer doen? Dat durven we niet te beloven en zal voorlopig nog een raadsel blijven...

Bart en Emma Laura

Redactie Jihane Chaara, Joël Davidson, Anna Deems, Marceline van Eeden, Tuni Pasanea, Maaike Posthuma, Vincent Siderius, Tessa Velthuis.

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Agneta Fischer, Joeri Gritter, Suzanne Oosterwijk, Tim Theeboom, Martijn Wokke.

Cover Jonas Raps (www.jonasraps.com).

Fotografie Jihane Chaara, Bart Lichtenveldt, Maaike Posthuma, Emma Laura Schouten.

Opmaak en vormgeving Bart Lichtenveldt & Emma Laura Schouten.

Met dank aan Joeri Gritter, Josje de Winde.

Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

23

8 Ouder worden

Jeugdigheid komt met gebreken

Complotdenkers

28 Bacchus

Paranoïde idioten of gezonde sceptici? Elleboogjesmacaroni op het balkon

Nachtredactie 4 De Wie zijn wij?

Rondvraag 13 De Wokke aan Oosterwijk

UvA-kwesties 5 Mysterieuze Enige enigmatische aangele-

VSPA des Levens 21 14 Paradox Agenda van december en De grote tegenstelling van het

genheden

op Reis 7 Maaike Global care Toren 10 Ivoren Wetenschappelijke raadsels Perfecte Leugen 11 De Een handleiding

Like ons op Facebook

bestaan

20 Mededelingen Activiteiten voor studenten januari

16 Puzzelpagina Psychocryptofilippine

Op Kamers 22 Tim Theeboom

Genootschappen 17 Geheime Van de illuminati tot de

Obscura 25 Camera Bridge of Spies

vrijmetselarij

je dat...?

19 Wist Zeven mysterieuze feitjes

Lees ons op tumblr

Wandelgang 26 De ‘Wat is voor jou een mysterie?’

Universiteit van Amsterdam

De Nachtredactie

Jihane Chaara 24 jaar Master, Klinische Neuropsychologie

JoĂŤl Davidson 24 jaar BSc, Klinische Neuropsychologie

Spiegeloog

Anna Deems 27 jaar MSc, Medische Psychologie

Marceline van Eeden 22 jaar Bachelor, Klinische Psychologie

Bart Lichtenveldt 22 jaar Bachelor, Klinische Neuropsychologie

Tuni Pasanea 26 jaar Bachelor, Arbeids- en Organisatiepsychologie

4 December 2015

Maaike Posthuma 25 jaar BSc, Klinische Psychologie

Vincent Siderius 24 jaar Master, Sport- en Prestatiepsychologie

Emma Laura Schouten 21 jaar Bachelor, Klinische Neuropsychologie

Tessa Velthuis 30 jaar MSc, Klinische Psychologie

Mysterieuze UvA-kwesties Enige enigmatische aangelegenheden

Aan de UvA wordt veel aandacht besteed aan het oplossen van vraagstukken. Een groot gedeelte van de opleiding is erop gericht studenten geen genoegen te laten nemen met halfslachtige antwoorden. Dus onderzoeken zullen wij! Als ware mystery busters maakten wij jacht op de ontknoping van twee langslepende facultaire kwesties.

nze bijna legendarische onderwijsdirecteur Klaas Visser is recentelijk met pensioen gegaan. Het was voor ons tot op heden onduidelijk wie nou eigenlijk zijn opvolger was. We vroegen Joeri Gritter, hoofd van het onderwijsinstituut, of hij soms díe man is.

ten en docenten. Voorlopig zal de opleiding voor de eerstejaarsstudenten, omdat dat zo’n grote groep is, nog wel gebruikmaken van de locatie bij de James Wattstraat. Het Roeterseilandcomplex krijgt zelf ook een grote zaal, maar die zal pas in 2017 gebruiksklaar zijn.’

Vijf jaar geleden is er flink wat veranderd in het studieKlaas Visser is weg als onderwijsdirecteur. Wie heeft programma. Komen er zijn taken overgenoin de nabije toekomst men? opnieuw veranderin‘Ingmar Visser is de - Vanwege Ingmar Visser hoeft het nieuwe onderwijsdirecgen aan?

‘Het lijkt alsof er veel teur, dan hoefde het deurbordje niet te worden vervangen veranderd is, maar eigendeurbordje niet vervanlijk valt dat nogal mee. gen te worden, haha.

Er is in één keer een Verder hebben Peter nieuw programma bedacht, maar het kost een paar jaar om Starreveld en ikzelf hebben een deel van het takenpakket dat door te voeren. Aan de hand van evaluaties blijf je de van Klaas overgenomen. ’ eerste tijd nog bijschaven. Ik zou willen zeggen dat er geen grootscheepse veranderingen meer aan zitten te komen. Wel Hoe kan het dat er nu drie mensen nodig zijn om de een paar kleine, zoals dat de masters selectief worden. Voor dingen te doen die Klaas in zijn eentje deed? de wet is dat nu al zo. Het is aan ons om te ontwerpen hoe ‘Klaas werkte hier natuurlijk al heel lang en deed ontzettend dat selectiebeleid er in de praktijk uit gaat zien. De verschilveel. Bovendien heeft hij het programma van de opleiding lende specialisaties gaan in de toekomst trouwens tracks zelf opgezet. Hij is als het ware de architect. Zelf heb ik heten, maar dat is slechts een labelverandering.’

Communicatiewetenschappen gestudeerd, en ben daarna begonnen aan een tweede master Onderwijskunde. Die Is het voor de studenten belangrijk om te weten wie u heb ik niet afgemaakt omdat ik al in het onderwijslogistieke bent? vak terecht kon. Ik ben dus wel goed in dingen organise‘Als ik een student zie, betekent dat eigenlijk dat er iets niet ren, maar ik kan bijvoorbeeld niet inhoudelijk leiding geven aan eerste- en tweedejaars docenten Psychologie. Peter en goed gegaan is. De onderwijsbalie en de studieadviseurs Ingmar werken overigens niet fulltime.’ zouden iedereen voldoende op weg moeten kunnen helpen.

Pas als daar iets misgaat, kom ik in beeld.’

Hoe ziet de toekomst eruit ten aanzien van de opleiding?

‘In februari vertrekken we uit de Diamantbeurs. Ik ben er heel blij mee dat we dan eindelijk weer tussen de studenten komen te zitten, terug naar het hart van de campus. Ik denk dat dat positief is voor de interactie tussen studen-

5 December 2015

O

Spiegeloog

Tekst: Joël Davidson & Tessa Velthuis

Spiegeloog

6

Prof. Dr. Jens Förster werd in 2014 beschuldigd van fraude.

Hij ging weg bij de UvA-vakgroep sociale psychologie, waar hij acht jaar werkzaam was als hoogleraar. We vroegen oudcollega Agneta Fischer hoe het ervoor staat met de enigszins excentrieke Duitser.

liep een klacht tegen hem op het moment dat hij een aanbod kreeg van een andere universiteit. Ik denk dat hem dat wel goed uitkwam. Voor zover ik weet is hij op dit moment aangesteld aan de universiteit van Bochum. Of hij daar daadwerkelijk aan het werk is, is voor ons ook een mysterie.’

Wat is op dit moment de status van de ‘affaire’?

‘De status is dat er in september van dit jaar een rapport is verschenen. Dat kun je vinden op het web. In dat rapport ging het er niet om of er wel of geen sprake was van fraude, maar werd er gekeken of de data de toets der waarschijnlijkheid kunnen doorstaan. Een groot deel van de data werd onwaarschijnlijk bevonden. Dat is schokkend, want het zegt waarschijnlijk ook dat de onderzoeksresultaten niet robuust zijn. Ik persoonlijk geloof dit rapport wel. Als volgende stap zullen ook de data van de aio’s die onder Jens Förster gewerkt hebben geanalyseerd worden.’

Het laatste bericht dat Jens Förster over de kwestie online plaatste (d.d. 17 juni 2015), is terug te vinden op zijn blog via www.socolab.de. Hij reageert daarin op het rapport van de UvA:

Hoe was dit voor jullie afdeling?

‘Het is een heel moeilijke tijd geweest voor de sociale psychologie; eerst Diederik Stapel en toen dit verhaal. Maar geen zorgen, we zijn als vakgroep inmiddels weer aan het opkrabbelen. De meningen over of Jens Förster wel of niet schuldig is aan fraude zijn hier op de afdeling verdeeld. Het is raar, en moeilijk te bevatten, vooral omdat er geen direct bewijs is. Hij ontkent zelf overigens alle beschuldigingen, en is niet meer gelieerd aan de UvA. Hij is zelf opgestapt; er

‘In sum, I find the report and the entire procedure that led to its writing and publication unacceptable.

There is no concrete evidence of data manipulation, the statistical methods used are error prone, flawed and most probably invalid.

UvA has no reason for asking journal editors to retract my papers.

In our first letters that I and my co-authors sent to UvA in reference to the first version of the report, we explicitly pointed to the very high probability of false alarms, to the biases and inappropriate use of methods in the report. The authors and UvA decided to ignore these concerns.

Publication of the flawed report clearly and irresponsibly damaged my reputation and the reputation of my co-authors.’ <<

Afbeelding: Bamuliteitsbouw.nl

December 2015

Maaike op Reis

Na 42 dagen reizen nu op Sumatra, Indonesië

erwijl ik de ruimte om me heen bestudeer, hijs ik mijn bovenlichaam zo’n dertig centimeter omhoog.

Witte muren, deuren en kastjes en in de hoek een stapel rode doosjes met de merknaam Global Care. Zeg dat wel.

Ongeacht wat de muren suggereren, dragen de verpleegkundigen hier geen wit. Turquoise weliswaar, maar met een wit patroon van bloemen erop, zodat het geheel er wat minder klinisch uitziet.

Deze keer is het menens. De bocht in de weg, het regenwater en mijn gehuurde scooter hadden een deal: mij zo’n vijf meter over de weg laten glijden.

Voordat ik het weet lig ik op de achterbank van een politiebusje op weg naar de dichtstbijzijnde hulp.

Deze hulp blijkt een verpleegster te zijn die een provisorische behandelkamer heeft opgebouwd in de hoek van haar huis. Het bed is opgemaakt met (hopelijk schone) kinderlakens en ernaast staat een glazen kastje met daarop een aantal medicijndoosjes. De verpleegster spreekt geen Engels en er verschijnt plots een man die wel voor mij wil fungeren als tolk. Tegen betaling, natuurlijk.

De verpleegster besmeert de schaafwonden zonder beleid met Betadine en mijn reismaatje biedt haar hand aan als knijpobject. Terwijl ik mijn ogen sluit, merk ik een onophoudelijk, willekeurig geflits op. Zo goed en zo kwaad als het gaat, draai ik mijn hoofd in de richting van de flits.

Ik kijk naar een kleine menigte van Indonesiërs, waaronder politiemannen, huisvrouwen en kleine kinderen, die met enthousiasme naar mij en mijn verwondingen kijken.

Opgewonden gekakel en gelach stijgen op. Een arm steekt boven de groep mensen uit, met daaraan vast een hand met een digitale camera die constant klikt en flitst. Ik ontdek dat dit ledemaat toebehoort aan een lachende politieman,

besluit al gauw dat het genoeg is en vraag hem te stoppen.

Blijkbaar levert een gewonde toerist ramptoerisme op.

Op een gegeven moment pakt de verpleegster een dun plastic pakje en kijkt me vragend aan. Ik knik, niet geïnteresseerd in haar vraag, terwijl ze het pakje opent en er een klein dun zilveren halvemaantje met draad uithaalt.

Oh, hechten. Iets wat in hedendaags Nederland bijna nooit meer wordt gedaan. Een onbekende tijd later zit ik, tevreden over de pijnstillers, op de rand van het bed klaar om te gaan, maar er blijkt eerst nog gekiekt te moeten worden met de kids. Trillend van angst kruipen ze naast me op het bed. Toch sla ik een arm om ze heen en geef de cameralens mijn best beschikbare lach.

Niet geheel onverwacht liet de zorg in het plattelandsgebied waar ik gevallen was nogal wat te wensen over, evenals de provinciale kliniek waar ik me een dag later bevond.

En zo kwam het dat ik drie dagen na het ongeval in een rolstoel een klein wit kamertje binnenrolde op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis in de hoofdstad. De personeelskleding en de steriele witte muren en kastjes van het ziekenhuis stemden me direct vrolijk en de behandeling was even professioneel als dat hij pijnlijk was. De dokter keek me vragend aan. ‘You have tetanus shot?’ Ja, zes jaar geleden een vaccinatie en recentelijk een booster. ‘Ah good, you came prepared!’ Nee, ik heb hier alleen laatst ook al met het asfalt lopen schuren. Aan mijn clumsy-reputatie in Nederland hoopte ik op reis even te ontsnappen, maar het mag helaas nog niet baten.

Maaike Posthuma

7 December 2015

T

Spiegeloog

Global Care

Jeugdigheid komt met Gebreken Ouder worden we allemaal, en oud hopelijk ook. We hebben vaak het idee dat we ons kunnen voorstellen wat het inhoudt, oud worden: grijze haren, fysieke achteruitgang, en toenemende herhaling in het leven. Toch kunnen we niet begrijpen hoe het écht is om oud te zijn, want dat kan pas als je het eenmaal bent. En die werkelijkheid zou wel eens positiever kunnen zijn dan we verwachten.

Tekst: Emma Laura Schouten

Spiegeloog

8

L

December 2015

daarnaast dat de medische wetenschap de ouderdom van aten we eerst bekijken wanneer iemand ‘oud’ is. Voor de mensen afgelopen tijd steeds langer wist op te rekken. Zo wet ben je in Nederland oudere wanneer je de leeftijd was de gemiddelde levensverwachting van mensen in Nedervan vijfenzestig jaar hebt bereikt (“Wet publieke gezondland 35 jaar geleden 76 jaar, terwijl deze verwachting inmidheid”, z.j.). Toch zien we de gemiddelde vijfenzestigjarige dels vijf jaar hoger ligt (The World Bank, 2015). niet als oudere; de meeste zestigers zijn in de huidige maatschappij nog niet met pensioen, en ook de fysieke achterDat ouderdom samengaat met een achteruitgang in de uitgang valt mee, hoewel dit per individu natuurlijk sterk fysieke en mentale gesteldheid is algemeen bekend. In hoeverschilt. Gerontologen delen de groep vijfenzestigplusverre mensen fysiek achsers dan ook vaak op in teruitgaan is afhankelijk kleinere subgroepen, uit van meerdere individuerkenning dat een vijfenele factoren, waaronzestigjarige toch in een - Oud worden wordt als vervelende der voeding, sport, en andere leeftijdscategorie bijwerking van mens-zijn gezien ziektegeschiedenis van valt dan een negentigjade betreffende persoon rige. Hoe deze indeling (“The Secrets of Aging er precies uitziet verWell”, z.j.). Ook de mate schilt per gerontoloog van mentale achteruitgang verschilt per persoon, maar wel en per studie, maar een voorbeeld van een dergelijke indeling geldt voor iedereen dat bepaalde cognitieve vaardigheis als volgt: jongere ouderen zijn mensen van tussen de zestig den meer worden aangetast dan andere. Zo wordt de fluid en de zeventig, oudere ouderen zijn tussen de zeventig en intelligence, het vermogen tot probleem oplossen en flexibel tachtig jaar oud, en oudste ouderen zijn tachtig jaar en ouder denken, minder met stijgende leeftijd, en deze vermindering (Forman, Berman, McCabe, Bain, & Wei, 1992). begint al bij dertig jaar. Crystallized intelligence, de feitelijke kennis die iemand heeft, blijft stabiel en kan zelfs toenemen Bij het concept ‘ouderdom’ hoort een vreemd en tegenstrijmet leeftijd, afhankelijk van of degene ervoor kiest nieuwe dig beeld. Aan de ene kant zien we de oudere als mens met veel levenservaring, iemand voor wie we respect behoren te feiten te leren (Zimprich, Allemand, & Dellenbach, 2009).

Maar deze positieve ontwikkeling is, anders dan je misschien hebben vanwege diens wijsheid; aan de andere kant bestaat zou denken, niet enig in zijn soort. Het lijkt erop dat er ook er in de huidige (westerse) cultuur een voorkeur voor jeugandere minder bekende veranderingen zijn die samengaan digheid, waarbij oud worden als een vervelende bijwerking met ouder worden, en die oud worden in een heel ander (en van mens-zijn wordt gezien. Hoe we er ook tegenaan kijken, zonnig) licht zetten. feit blijft dat ouderdom nooit oud gaat worden, om het zo maar te zeggen; naar de huidige verwachting zal het aantal Zo blijkt het verschil tussen de actual self en de ideal self bij vijfenzestigplussers over de hele wereld rond 2050 verdrievoudigd zijn tot het astronomische getal van 1,5 miljard ouderen kleiner te zijn dan bij jongere mensen (Ryff, 1991).

(Pew Research Center, 2014). Dit is niet zo gek wanneer je Deze concepten komen uit de self-discrepancy theory (Higgins, bedenkt dat mensen ten eerste gezonder leven dan ooit (of 1987). De actual self staat gelijk aan iemands zelfconcept: de representatie van kenmerken die iemand denkt te hebben. in ieder geval de keuze kunnen maken gezond te leven), en

Twee adaptieve mechanismen lijken bij te dragen aan de ogenschijnlijke paradox dat ouderen gelukkiger zijn ondanks hun fysieke en mentale achteruitgang. Een eerste mechanisme heeft betrekking op de reactie bij een bedreiging van de gezondheid. Wanneer de self-related health van mensen bedreigd wordt, vergelijken mensen zichzelf automatisch met anderen die het in dat opzicht erger hebben, om op die manier de dreiging kleiner te maken. Het blijkt dat dit mechanisme beter werkt bij oudere mensen, en dat oudere mensen die een grotere fysieke achteruitgang doormaken meer gebruik maken van deze vergelijkingstechniek (Cheng, Fung, & Chan, 2007).

Daarnaast nemen oudere mensen psychologisch afstand van hun leeftijdsgroep vanwege de negatieve kenmerken en associaties die bij oud worden horen (algemene achteruitgang, functieverlies en de eindigheid van het leven). Deze associaties vormen een bedreiging voor het zelfconcept, en oudere mensen vermijden de negatieve consequenties die hieruit voort kunnen komen door afstand te nemen van hun leeftijdsgroep (Weiss & Lang, 2012). Ouderen die zich minder identificeren met de maatschappelijke groep ‘ouderen’ voelen zich jonger dan hun daadwerkelijke leeftijd en denken over de toekomst na in een grotere tijdsspanne dan ouderen die zich meer identificeren als behorend bij de groep ‘ouderen’. Dit effect wordt sterker wanneer nega-

Ouder worden lijkt in werkelijkheid dus minder negatief dan het beeld dat ervan bestaat in de huidige westerse maatschappij. Aan de hand van bovenstaande studies zou misschien zelfs gesteld kunnen worden dat het de jeugdigheid, en niet de ouderdom, is die komt met gebreken. Maar of dat echt zo is, zullen we pas weten als het zover is; hoe het echt is om oud te zijn is voor ons een mysterie dat alleen opgelost wordt door het zelf mee te maken. Maar gelukkig gaat dat helemaal vanzelf. <<

Bronnen

- Cheng, S. T., Fung, H., & Chan, A. (2007). Maintaining selfrated health through social comparison in old age. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 62(5), P277-P285.

- Forman, D. E., Berman, A. D., McCabe, C. H., Baim, D. S., & Wei, J. Y. (1992). PTCA in the Elderly: The “Young-Old” versus the “Old-Old”. Journal of the American Geriatrics Society, 40(1), 19-22.

- Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: a theory relating self and affect. Psychological review, 94(3), 319.

- Pew Research Center, 2014. Attitudes about Aging: A Global Perspective. Opgehaald op 10 november 2015 van http://www.pewglobal. org/2014/01/30/attitudes-about-aging-a-global-perspective/.

- Poulin, M. J., & Haase, C. M. (2015). Growing to Trust Evidence That Trust Increases and Becomes More Important for Well-Being Across the Life Span. Social Psychological and Personality Science, 1948550615574301.

- Ryff, C. D. (1991). Possible selves in adulthood and old age: a tale of shifting horizons. Psychology and aging, 6(2), 286.

- Schilling, O. (2006). Development of life satisfaction in old age: Another view on the" Paradox''. Social Indicators Research, 75(2), 241-271.

- “The Secrets of Aging Well” (z.j.). Opgehaald op 11 november 2015 van http://www.webmd.com/healthy-aging/features/secrets-ofaging-well/.

- The World Bank, 2015. Life expectancy at birth, total (years).

Opgehaald op 10 november 2015 van http://data.worldbank.org/ indicator/SP.DYN.LE00.IN/.

- Weiss, D., & Lang, F. R. (2012). “They” are old but “I” feel younger: Age-group dissociation as a self-protective strategy in old age.

Psychology and aging, 27(1), 153.

- “Wet publieke gezondheid,” z.j. Opgehaald op 10 november 2015 van http://wetten.overheid.nl/BWBR0024705/geldigheidsdatum_10-11-2015/.

- Zimprich, D., Allemand, M., & Dellenbach, M. (2009). Openness to experience, fluid intelligence, and crystallized intelligence in middleaged and old adults. Journal of Research in Personality, 43(3), 444454.

Spiegeloog

Een andere positieve vinding is dat ouderen geen lagere life satisfaction hebben dan jongere mensen (Schilling, 2006).

Omdat dit voor veel (jonge) mensen onwaarschijnlijk lijkt gezien de fysieke en mentale achteruitgang op oudere leeftijd, wordt deze vinding vaak paradoxaal genoemd. Een recente studie legde in deze context een verband met vertrouwen, wat ook hoger is bij oudere mensen (Poulin & Haase, 2015).

Dat vertrouwen bijdraagt aan geluk en welzijn werd uitgelegd door te stellen dat vertrouwen in andere mensen het mogelijk maakt om steun en plezier te ervaren van sociale relaties, wat geluk ofwel life satisfaction in de hand werkt.

tieve stereotypen over ouderen meer toegankelijk worden gemaakt (Weiss & Lang, 2012).

9 December 2015

De ideal self is de representatie van de kenmerken die iemand zou willen hebben. Wanneer het verschil tussen deze twee representaties kleiner is, is iemand meer tevreden met zichzelf dan wanneer het verschil groter is. Oudere mensen zijn dus tevredener met wie ze zijn; waarom dit zo is, is niet duidelijk, hoewel er verschillende verklaringen te bedenken zijn.

Het zou kunnen dat oudere mensen minder verwachtingen hebben om te veranderen omdat de toekomst voor hen minder ver reikt dan voor jongere mensen, maar het zou ook kunnen dat oudere mensen al een hele ontwikkeling hebben doorgemaakt in hun leven en daarom het gevoel hebben te zijn wie ze zouden willen zijn, terwijl jongere mensen nog het gevoel hebben in ontwikkeling te zijn als mens. Ook zou het kunnen dat ouderen een realistischer beeld van hun ideal self hebben dan jongere mensen, omdat ze zich beter realiseren wat er wel en niet mogelijk is om aan zichzelf te veranderen.

Ivoren Toren Wetenschappelijke Raadsels

D

Spiegeloog

10

e wetenschappelijke methode heeft de mensheid geen windeieren gelegd, en daarom is het gemakkelijk de wetenschap te overschatten. In een wereld die doordrongen is van technologie lijkt het soms wel alsof het slechts een kwestie van tijd is voor de wetenschap ieder probleem zal overwinnen en elk fenomeen zal verklaren.

Het optreden van wetenschappelijk onderzoekers in de media ondersteunt dit beeld van onoverwinnelijkheid.

Onderzoekers zoeken de media alleen op bij successen.

Dat geldt ook voor mij: ik zal het NRC niet lastigvallen met mijn zoveelste gefaalde poging om een redelijk model voor depressie in elkaar te zetten, maar als het een keertje wel lukt dan sturen we meteen een persbericht uit. De media rapporteren de facto dus alleen wetenschappelijke successen, wat het beeld op kan roepen dat er alleen successen zijn.

Dat is natuurlijk grote onzin. Het stikt van de raadsels en mysterieĂŤn in de wetenschap. Het simpele feit dat u in staat bent deze zin te begrijpen is daar een voorbeeld van. Hoe in het hoofd (of daarbuiten) betekenis ontstaat, is volstrekt onduidelijk. En waarom u zich Ăźberhaupt bewust bent van uw eigen bestaan, is ook een raadsel.

December 2015

Er zijn legio voorbeelden van fenomenen die wetenschappelijk buiten ons bereik liggen. Niet alleen in de psychologie. Een van de meest beroemde voorbeelden is het n-lichamen-probleem van Newton. Dat probleem draait om de vraag hoe de zwaartekrachtseffecten van meerdere hemellichamen op elkaar beschreven moeten worden. Met meer dan drie objecten is dat probleem wiskundig gezien buitengewoon moeilijk.

In zijn algemene vorm staat het n-lichamenprobleem al honderden jaren open, en is het dus een groot onopgelost raadsel. Betekent dat dat er hordes wetenschappelijk onderzoekers mee bezig zijn? Helemaal niet. Bij mijn weten werken er maar weinigen aan het probleem. Het is opgegeven. Zo zijn er talloze problemen in talloze wetenschappen, van wiskunde tot biologie en van logica tot psychologie, die verwaarloosd ergens in een hoek liggen. Te moeilijk. In plaats van het probleem op te lossen gebruikt men trucs om zulke systemen toch te kunnen doorrekenen; men doet idealiserende aannames of gebruikt computersimulaties. Maar daarmee wordt het probleem natuurlijk niet opgelost; eigenlijk loopt de wetenschap er met een bochtje omheen.

Dit verbaast veel mensen, omdat men vaak denkt dat wetenschappers principieel zijn en net zolang doorbijten tot ze een probleem opgelost hebben. Dat is niet waar.

Wetenschappers zijn superpragmatici. Ze pakken alleen die problemen aan, die er redelijk oplosbaar uitzien. Het romantische beeld is dat van de onderzoeker die jarenlang op hetzelfde probleem puzzelt om dan triomfantelijk naar buiten te treden met de oplossing. Maar dat komt eigenlijk nooit voor. Wetenschappelijk onderzoekers zoeken naar hun sleutels waar de lantaarn haar licht schijnt. De schaduwplekjes laten ze over aan filosofen.

Sommige onderzoekers hebben slecht zicht op de wetenschappelijke problematiek en nemen risico door te beweren dat zij een groot openstaand raadsel zullen gaan oplossen. Recentelijk waren er bijvoorbeeld onderzoekers die beweerden dat toekomstige robots echt enige intelligentie aan de dag zullen leggen. Ik wantrouw zulke beweringen. Wie zich dagelijks met wetenschap bezighoudt weet dat falen de norm is, en doorbreken zeer zeldzaam.

Het kerkhof van onopgeloste wetenschappelijke ellende is groot en moeilijk te overzien. Menselijke intelligentie is een volstrekt onbegrepen fenomeen waarop generaties onderzoekers hun tanden hebben stukgebeten. Als je het mij vraagt zullen de robots nog wel even dom blijven.

Denny Borsboom

De Perfecte Leugen Een handleiding

Iedereen doet het, of het nu gedaan wordt omdat je iemand niet wilt kwetsen of omdat je een oplichter bent: liegen. Het verschil tussen mensen zit niet in of ze wel of niet liegen, maar in de frequentie ervan. Maar hoe vertel je eigenlijk de perfecte leugen? Want als je iets fout doet, kun je het maar beter goed fout doen.

ken om snode of minder snode plannen te verijdelen. Bij ensen zijn van nature niet goed in het detecteren van nonverbale gedragscues moet iemand je observeren, bij verleugens; uit onderzoek blijkt dat als mensen gevraagd bale cues analyseert iemand wat je precies zegt, en bij fysioworden om te beoordelen of iets wel of niet een leugen is, logische cues meet iemand hoe jouw lichaam reageert op een ze maar amper beter scoren dan wat op kansniveau verwacht mogelijke leugen (Levine, Park, & McCornack, 1999). zou worden (Levine, Park, & McCornack, 1999). Meer blootstelling aan een leugen maakt je niet automatisch beter De nonverbale gedragscues die relevant zijn voor het detecin het detecteren daarvan. Zo blijkt dat mensen die voor teren van leugens zijn een verhoging in spraakverstoring hun beroep leugens moeten detecteren, zoals bijvoorbeeld (bijvoorbeeld meer ah’s, politieagenten, vaak veroh’s en uhm’s), een verkeerde cues gebruiken. hoging in de toon van Volgens onderzoek zou de stem, een verlaging 70 procent van deze - Een cue zoals Pinokkio’s groeiende in de snelheid van het professionals denken neus bestaat niet praten, een langere peridat iemand die zijn blik ode voor het beginnen afwent liegt, terwijl met antwoorden en een onderzoek heeft uitgewezen dat dit irrelevant vermindering in been-, is bij leugendetectie (Vrij & Semin, 1996). Als zowel de leuvoet-, arm-, en handbewegingen (Vrij & Semin, 1996). Bij genaar als degene tegen wie gelogen wordt ongetraind is, is deze cues kijkt een getraind iemand dus naar het verschil de leugenaar dus in het voordeel. tussen hoe jij je normaal gedraagt en hoe je je gedraagt bij een mogelijke leugen. De beste manier om detectie van deze Men kan echter wel leren om leugens te doorzien. Daarom cues te omzeilen is door het normale gedrag aan te passen aan het gedrag van een leugen. Bijvoorbeeld de cue van de is het belangrijk als potentiële leugenaar om te weten dat vertraging tussen antwoord op een vraag waar eerlijk wordt uit onderzoek niet een specifieke cue is gebleken die altijd geantwoord en oneerlijk wordt geantwoord kan worden een leugen voorspelt; een cue zoals Pinokkio’s groeiende neus bestaat niet (Levine, Park, & McCornack, 1999). Als vermeden door jezelf aan te leren bij ieder antwoord tien iemand getraind wordt in het detecteren van leugens, wordt seconden te wachten met antwoorden. De cue van de verhem aangeleerd om te kijken naar clusters van cues. Iemand hoging van de stem kan vermeden worden door vanaf de ontmoeting met iemand waar je tegen moet liegen in een die getraind is in het blootleggen van leugens kijkt dus of hogere stem te praten. iemand meerdere gedragingen vertoont die een leugen kunnen voorspellen. Het is dus zaak voor de slimme leugenaar om het vertonen van een aantal cues zoveel mogelijk te De verbale cues die relevant zijn voor het detecteren van vermijden. leugens zijn gebaseerd op het concept van reality monotoring.

Bij reality monotoring wordt er vanuit gegaan dat als iemand de waarheid vertelt, diegene tot de waarheid is gekomen vanuit Maar in wat voor cues kan iemand potentieel getraind zijn perceptuele processen. Als iemand de waarheid vertelt zal om jouw leugens bloot te leggen? Uit onderzoek blijkt dat er drie verschillende soorten cues zijn die iemand kan gebruiin zijn of haar verhaal meer perceptuele informatie (zintui-

11 December 2015

M

Spiegeloog

Tekst: Tuni Pasanea

gelijke informatie zoals bijvoorbeeld geuren en geluiden), contextuele informatie (waar en wanneer iets plaatsvond) en affectieve informatie (hoe iemand zich op dat moment voelde) bevinden. Daarentegen vloeien leugens voort uit een interne bron waardoor er in een uitspraak die onwaar is meer cognitieve mechanieken zitten zoals gedachtes en redeneringen (Vrij, Edward, Roberts, & Bull, 2000). Om de verbale cues te vermijden moet een leugenaar dus meer perceptuele informatie toevoegen aan zijn gelogen verhaal.

Spiegeloog

12 December 2015

De fysiologische cues die relevant zijn voor leugendetectie zijn huidweerstand, elektrische geleiding van de huid, verlaging in ademhalingamplitude, verhoging van de hartslag en verlaging in bloedvolume in de vinger (Podlesny & Raskin 1977). Dit zijn lichamelijke reacties die (in verband met leugens) meestal gemeten kunnen worden met een polygraaf.

Een polygraaf is een machine waar je aan vastgemaakt moet worden. Hierdoor zal je niet snel verrast worden door een polygraaf en kan je je er op voorbereiden. Een polygraaf werkt doordat de machine de baseline van de relevante cues afleest en rapporteert. Degene die de polygraaf bedient zal je dan enkele controlevragen stellen waarmee ze je proberen te doen liegen. Dit is een reeks van vragen die niet gerelateerd is aan het onderwerp dat relevant is, zoals: ‘Heb je ooit gelogen om iets te krijgen?’ Hierbij zal de ondervraagde ‘nee’ willen zeggen om eerlijk te doen overkomen, maar de afnemer weet dat het waarschijnlijk is dat iemand liegt bij deze vragen. Als de polygraaf uiteindelijk bij genoeg controlevragen een verhoging van de baserate vindt, weet de ondervrager vanaf welke verhoging de ondervraagde ongeveer aan het liegen is. Als een leugenaar de polygraaf wilt verslaan hoeft de leugenaar niet zijn lichaam te verslaan, enkel de machine die het meet. Dit kan gedaan worden door bij de controlevragen de machine te manipuleren. Want als een leugen niet boven de controlevraag baserate scoort zal hij niet als leugen bestempeld worden. Vroeger kon dit gedaan

worden door jezelf pijn te doen bij alle controlevragen maar daar wordt tegenwoordig voor gecontroleerd. Een alternatief is een sterke emotie bij jezelf oproepen waardoor de baserate veel hoger uitvalt dan die normaal zal doen. Dit kan psychologisch door aan iets verschrikkelijks te denken.

Nu je als potentiële leugenaar weet welke cues je moet vermijden is het alleen nog van belang te weten welke situaties je moet vermijden. De situatie waarin je je bevindt als je liegt heeft namelijk ook invloed op de mogelijkheid voor iemand om door je leugens heen te zien. Als jij als leugenaar veel stress ondervindt door je levensomstandigheden of doordat de belangen hoog zijn, is de kans dat iemand jou betrapt ook hoger (Lane & DePaulo, 1999). Een leugenaar is dus goed voorbereid als hij begint met liegen. Natuurlijk kan je ook de stress uit je leven wegnemen door minder te liegen. <<

Bronnen

- [Afbeelding]. Opgehaald op 11 november 2015 van http://i. huffpost.com/gen/1110934/images/o-JAMES-ALTUCHERSTOP-LYING-facebook.jpg/.

- Lane, J. D., & DePaulo, B. M. (1999). Completing Coyne’s cycle: Dysphorics’ ability to detect deception. Journal of Research in Personality, 33(3), 311-329.

- Levine, T. R., Park, H. S., & McCornack, S. A. (1999). Accuracy in detecting truths and lies: Documenting the “veracity effect”.

Communications Monographs, 66(2), 125-144.

- Podlesny, J. A., & Raskin, D. C. (1977). Physiological measures and the detection of deception. Psychological Bulletin, 84(4), 782.

- Vrij, A., & Semin, G. R. (1996). Lie experts’ beliefs about nonverbal indicators of deception. Journal of Nonverbal Behavior 20(1), 65-80.

- Vrij, A., Edward, K., Roberts, K. P., & Bull, R. (2000). Detecting deceit via analysis of verbal and nonverbal behavior. Journal of Nonverbal Behavior, 24(4), 239-263.

De R ndvraag Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

De vraag van Martijn Wokke (Brein & Cognitie)

Beste Suzanne,

Martijn

Het antwoord van Suzanne Oosterwijk (Sociale Psychologie) Ik kan me zeker voorstellen dat ‘embodied’ (belichaamde) informatie een rol speelt in metacognitie. In mijn eigen onderzoek kijk ik vooral naar de rol die lichamelijke sensaties spelen in het ervaren van emoties, het verwerken van emoties in taal, en het begrijpen van de emoties van anderen. Het zogenaamde salience-netwerk, wat bestaat uit de anterior insula en de dorsal anterior cingulate cortex, is belangrijk voor het representeren van interoceptieve sensaties (representaties van de interne staat van het lichaam). Wanneer mensen zich bijvoorbeeld voorstellen welke lichamelijk sensaties ze zouden hebben in een emotionele situatie, dan vind je activiteit in het salience-netwerk (Oosterwijk, Lindquist, Anderson, Dautoff, Moriguchi, & Barrett, 2012). Interessant is dat ditzelfde netwerk ook wordt geactiveerd door cognitieve taken. Het speelt bijvoorbeeld een rol in taken die cognitieve inspanning vereisen, of waarin mensen fouten moeten detecteren (Critchley, 2005), en ook in metacognitieve ervaringen zoals onzekerheid en ‘feeling of knowing’ (Craig, 2009).

Als ik erover zou speculeren, dan zou het interoceptieve systeem belangrijk kunnen zijn voor cognitieve processen omdat het aangeeft wat er belangrijk is (sturen van aandacht), hoeveel resources er moeten worden aangeboord en of verwerking verloopt volgens verwachting. Verder wordt er al veel langer gesuggereerd dat interoceptieve sensaties een belangrijk onderdeel zijn van subjectieve beleving of bewustwording in het algemeen (Craig, 2009; Critchley, 2005). Het kunnen reflecteren op, of monitoren van, je eigen cognitieve

Kortom, ik denk dat signalen vanuit het lichaam, en de representatie van deze signalen in het brein, een basaal onderdeel vormen van onze subjectieve beleving, zowel wanneer deze de gedaante aanneemt van een ‘emotie’ als van een ‘cognitie’.

Bronnen

- Barrett, L. F., & Simmons, W. K. (2015). Interoceptive predictions in the brain. Nature Reviews Neuroscience, 16, 419-429.

- Craig, A. D. (2009). How do you feel–now?: The anterior insula and human awareness. Nature Reviews Neuroscience, 10, 59-70.

- Critchley, H. D. (2005). Neural mechanisms of autonomic, affective and cognitive integration. The Journal of Comparative Neurology, 493, 154-166.

- Firestone C., & Scholl, B. K. (2015). Cognition does not affect perception: Evaluating the evidence for ‘top-down’ effects. Behavioral and Brain Sciences. Target article under commentary, available online.

- Oosterwijk, S., Lindquist, K. A., Anderson, E., Dautoff, R., Moriguchi, Y., & Barrett, L. F. (2012). States of mind: Emotions, body feelings and thoughts share distributed neural networks. Neuroimage, 62, 2110-2128.

De Rondvraag wordt doorgegeven aan Ilja Sligte (Brein & Cognitie) Beste Ilja, Recent verscheen er in Behavioral and Brain Sciences een paper waarin de auteurs beargumenteren dat zogenaamde ‘highlevel’ cognitieve toestanden, zoals emoties, overtuigingen, motivaties, taalrepresentaties, intenties, etcetera, geen invloed hebben op visuele perceptie (Firestone & Scholl, 2015).

Deze auteurs stellen dus dat er geen overtuigend bewijs is dat (high-level) cognitie een invloed heeft op wat we zien. Wat vind jij van deze stelling, vanuit jouw expertise op het gebied van visuele verwerking?

Suzanne

Spiegeloog

functioneren, valt daar lijkt mij zeker onder. Wat dit betreft onderschrijf ik de suggestie van Barrett en Simmons (2015) dat interoceptieve representaties een centraal onderdeel zijn van alle mentale toestanden.

13 December 2015

Ik onderzoek op dit moment hoe wij (of onze hersenen) weten wat en hoe goed we iets aan het doen zijn (metacognitie). Een experiment waar wij nu mee bezig zijn, richt zich met name op hoe ‘embodied’ metacognitie precies is.

Aangezien jouw onderzoek zich onder andere richt op hoe onze ‘bodily states’ interacteren met concepten om emoties te produceren, wil ik jou graag vragen in welke mate jij denkt dat ‘embodied’ informatie in de hersenen (bijvoorbeeld informatie vanuit de insula tijdens een perceptuele taak) gebruikt kan worden voor metacognitie.

Paradox des Levens Het is vrijdagavond, je zit vol plannen; feestje hier, feestje daar, wat te doen? Je wikt en weegt maar ziet jezelf na een paar uur nog steeds in joggingbroek op de bank hangen. Hoe kan dat? Zonder het probleem te weten kan je het niet oplossen. Wanneer je hier opeens achterkomt lijkt het redmiddel dichterbij dan je ooit had kunnen denken.

Tekst: Vincent Siderius

Spiegeloog

14

I

December 2015

zelf ?’ De belangrijkste paradoxen verbergen zich in plain k vind mijzelf best belangrijk. Ik denk dat ik bijdraag, sight, zoals: hoe meer je indruk op iemand probeert te maken, toevoeg en speciaal ben. Ik doe dingen die anderen niet des te minder indruk je kunnen, ik overzie situmaakt. Het is belangrijk aties die anderen niet je bewust te worden van overzien, en ik denk dergelijke grote levensverder waar anderen - Bewustwording van paradoxen paradoxen. Het oplosstoppen. Tegelijkertijd lost hen direct op sen ervan is onmogelijk, vind ik mezelf nietig. maar mijns inziens ook Een enkel leven betefutiel. Bewustwording kent niks als je het vergevan dit soort problemen lijkt met alle mensen op lost het direct op. Ze hoeven niet opgelost te worden om aarde, alle mensen die ooit geleefd hebben, of als je naar de opgelost te worden; alleen erkend en geaccepteerd. grootsheid van het universum kijkt. Ik ben een zandkorrel, jij bent dat ook en daarmee overschatten we onszelf nog Een voorbeeld van zo’n levensparadox is, zoals Barry schromelijk. Deze paradox laat ons heen en weer slingeren Schwartz (2005) het noemt, het officiële dogma van de westussen verheerlijking en degradatie van onszelf als persoon. terse samenleving. De manier om het welzijn van onze burAan de ene kant vind je dat je er toe doet en dat is de reden gers te maximaliseren is door ze maximale vrijheid te geven. van je zelfvertrouwen, en aan de andere kant voel je je nedeDit omdat vrijheid goed, waardevol, lonend en essentieel rig door het besef van je eigen insignificantie. voor de mensheid is. Als mensen maximale vrijheid hebben Dialectisch denken is het denkbeeld dat conflicterende kunnen ze met de dingen die ze doen er zelf voor zorgen dat gedachten, gevoelens en overtuigingen onderdeel zijn van hun welzijn zo groot mogelijk wordt. Vrijheid maximaliseren doen we door keuzemogelijkheden te maximaliseren. Dit is het leven. Tegenstrijdigheden worden omarmd, zoals het fijn, want je hebt opties, maar het resulteert ook in een georverheerlijken en degraderen van jezelf. Dit is oud nieuws in ganiseerde chaos in je hoofd wanneer je een broodje moet de boeddhistische filosofie. Het accepteren van deze lijnrecht tegenover elkaar staande visies wordt geassocieerd met bestellen bij die hippe tent waar je alles zelf kunt samenstellen. Veel mensen hebben hier moeite mee; jongeren melden een constructievere benadering van een conflict (Sheldon, al dat ze steeds vaker last hebben van keuzestress (Meernik, 1995), en daarmee lijkt een omarmde paradox een actief 2013). De hoeveelheid keuzes verlamt ons in plaats van dat zenmoment. het ons bevrijdt. Stel, je gaat een broek kopen: de muur van blauwe denim staart je aan. Straight Leg Jeans, Skinny Jeans, Als je een beetje goed oplet zit het leven vol met paradoxen, Flare Leg Jeans, Boot-Cut Jeans, High-Rise Jeans, Mid-Rise Jeans, die zo klein kunnen zijn als ‘Aah dit stinkt, ruik eens!’ of Low-Rise Jeans en Ultra Low-Rise Jeans. Deze duidelijke verde haat-liefderelatie die je hebt met je huidige dan wel exwarring kom je niet meer te boven, en je verstart. Je komt vriend(in). Paradoxen kunnen taaltechnisch zijn, zoals ‘een morgen wel terug, of overmorgen. bindend advies’, of de vorm van een puzzel of raadsel aannemen: ‘De barbier is iemand die iedereen scheert, maar Oké, je hebt jezelf vermand en een broek gekocht. Hij is alleen die, die zichzelf niet scheren. Scheert de barbier zich-

Een tweede levensparadox is een enorm cliché: het leven is Bronnen ontzettend zwaar, maar ook ontzettend mooi. Alleen wan- Bishop, S. R., Lau, M., Shapiro, S., Carlson, L. E., Anderson, neer je je ogen sluit voor de schoonheid zal de schemer een N., & Carmody, J., (2004). Mindfulness: A proposed operational definition. Clinical Psychology: Science and Practice, 11, 230–241. donkere nacht worden. Iedereen ervaart stress, of dat nu - Leary, M. R., Adams, C. E., & Tate, E. B. (2006). Hypo-egoic komt doordat je voor het eerst naar de basisschool gaat of self-regulation: Exercising self-control by diminishing the influence of omdat je een geliefde hebt verloren. Alleen wanneer je gaat the self. Journal of Personastressen doordat je stress lity, 74, 1803-1832. voelt, word je door een - Meernik, I. (2013). Jonnegatieve spiraal steeds geren Ziek van Keuzestress. verder het donker in - Reguleer jezelf door jezelf Opgehaald op 10 november gelokt. Je bent zenuwniet te reguleren 2015 van http://www. achtig en voelt stress gezondheidsnet.nl/stress-envoor die belangrijke burn-out/jongeren-ziek-vanpresentatie, sollicitatie, of toets. Het gevoel is keuzestress/. er, en uit voorgaande ervaringen blijkt dat je het niet kan - Schwartz, B. (2005). The Paradox of Choice. Opgehaald op 10 onderdrukken. We doen zoveel moeite om dat nare gevoel november 2015 van http://www.ted.com/talks/barry_schwartz_ weg te stoppen. Maar misschien is dat nare gevoel geen naar on_the_paradox_of_choice/. gevoel, maar een gevoel dat nou eenmaal gewoon bij deze - Sheldon, K. M. (1995). Creativity and goal conflict. Creativity activiteit hoort. Het actief wegstoppen gaat dus niet werken Research Journal, 8(3), 299-306. en is als het proberen te stoppen van de golven in de zee.

Het opmerken dat het gevoel er is en dat prima vinden is de ultieme vorm van zelfregulatie. Jezelf reguleren door middel van jezelf zo weinig mogelijk te reguleren. Dit heet hypo-egoïsche zelfregulatie en je bereikt hiermee een hypoWist je dat er in dit stuk elf oxymorons staan? Een oxyegoïsche staat (Leary, Adams, & Tate, 2006). Dit is een staat moron is een stijlfiguur die bestaat uit de verbinding waarin je weinig tot niet zelfbewust bent. Het gebruiken van van twee tegengestelde begrippen. Kan jij ze allemaal jezelf om controle te krijgen over jezelf wordt door de filovinden? soof Chuang-tzu gezien als ‘Beating a drum in search of a fugitive’; het is contraproductief. Dit klinkt makkelijker gezegd Woordenlijst: dan gedaan, maar als het je lukt wordt de boosaardige stress je vriend. De moderne klassieker van mindfulness kan hiervredesstrijd bij helpen. Mindfulness is geen relaxatie of stemmingsmageorganiseerde chaos nagementtechniek, maar een vorm van mentale training om constante verandering cognitieve kwetsbaarheid bij stress en emotionele pijn te verboosaardig minderen (Bishop et al., 2004). Het zorgt dat je totaal geabenige keuze sorbeerd bent in het hier en nu, met een verhoogde aandacht begrensde vrijheid voor je huidige omgeving en gedrag. Een mindful focus is oud nieuws vrij van evaluatie, kritische gedachtes en veroordeling en vol een heel stuk met acceptatie (Leary, Adams, & Tate, 2006). Dus heb je actief zenmoment net als Brigitte Kaandorp een heel zwaar leven, controleer moderne klassieker jezelf door jezelf niet te controleren. Dan sijpelt de humor exacte schatting vanzelf door.

Spiegeloog

Dit zijn twee luttele voorbeelden van grote levensparadoxen.

Niet alle paradoxen komen aan het licht en een exacte schatting van hoeveel er rondzingen is niet te geven. Wanneer je niet weet of de hoeveelheid keuzes die je hebt ervoor zorgt dat jij je ontevreden voelt over de broek die om je kont heen hangt, kan je de oplossing voor deze begrensde vrijheid niet gemakkelijk vinden. Het moment dat dit besef binnenkomt is meteen een handreiking van de uitkomst. De paradoxen die je niet achterhaalt etteren op de achtergrond en vreten aan je. Het vinden en accepteren van de paradoxen in ons leven leidt tot het winnen van deze vredesstrijd met jezelf en zal leiden tot innerlijke rust en geluk. <<

15 December 2015

prima, maar knelt een beetje bij de kuiten en rafelt een beetje te veel, of te weinig. De kans dat er een broek bij zat die beter was is aanzienlijk. Hierdoor kan je spijt krijgen dat je deze broek gekocht hebt, ondanks dat de broek in principe prima is. Des te meer opties er zijn om te kiezen, des te sneller je spijt gaat krijgen van deze keuze, simpelweg omdat de kans groot is dat je niet de allerbeste broek gekocht hebt. Als één broek de enige keuze was om te maken kon je diegene beschuldigen die jou te weinig keuzes heeft verschaft. De enige die nu de schuld kan krijgen voor het maken van de keuze voor deze broek ben jij. Je had alles kunnen kiezen; elke vorm, elke kleur en scheur, maar jij heb het verpest.

Puzzelpagina Psychocryptofilippine

Wat is een nachtnummer zonder zoeken in de duisternis? En wat is een tijdschrift met als thema ‘Mysterie’ zonder puzzel? Daarom in deze Spiegeloog een cryptofilippine geheel in UvA-psychologie-stijl. Puzzel raak, stuur de oplossing naar ons e-mailadres spiegeloog-fmg@uva.nl en win helemaal niks!

Tekst: Bart Lichtenveldt

Spiegeloog

16

1. Ervaringen waardoor we een knop moeten omzetten. (9) 2. Psycholoog die graag naar buiten kijkt. (15) 3. Wetenschap die uit de lucht komt vallen. (15) 4. Bij deze therapie moet de patiënt wel tegen een stootje kunnen. (16) 5. Jammer, het einde van de nacht. (7) 6. Stof tot nadenken. (13) 7. Geen zware behandeling. (9) 8. Komt hij door de oploskoffie van zijn verslaving af ? (15)

December 2015

9. Portemonnee voor edelstenen. (12) 10. Pijnlijk onderzoek. (10) 11. De naamgenoot van de magische Potter in de kou. (6, 5) 12. Hij strooit geen slaappoeder, maar aas. (5, 6) 13. Het stereotiepe gedrag van een toneelstuk. (10) 14. Het brein van de grauwe menigte. (2,6,5) 15. Afstandsbesturing als mentaal proces. (10) 16. Extern geheugen. (6) 17. Dit koppige weiland zie je vooral in het eerste jaar. (10) 18. Studie van het libido.

(8) 19. Deze docent heeft geen last van door elkaar gehusselde boob-syndromen. (5,8) 20. Die reactie kan men geven en krijgen. (8) 21. Reflectie van de visuele waarneming. (10)

Geheime Genootschappen Van het eerste Illuminati-broederschap in de 15e eeuw tot Spectre in de nieuwe James Bond-film: geheime genootschappen zijn van alle tijden. Welke bestaan er? Wat maakt ze zo fascinerend? En in hoeverre verschillen ze eigenlijk van niet-geheime organisaties?

ationale en criminele netwerken; verenigingen van de is wel duidelijk gelinkt aan het (katholieke) christendom meest welvarende en machtige mensen die eenmaal (Allen, 2005). Velen zullen het broederschap, dat 84.000 per jaar in een hotel bijeenkomen; prestigieuze Ivy Leagueleden in tachtig landen heeft, wel kennen van de sinistere rol clubs die via een old boys network woonruimtes in steden die het speelde in De Da Vinci Code. over de hele wereld bezitten; religieuze sektes en cults en in zekere zin misschien ook wel de nationale en internatioDispuutgenootjes Bush en Kerry nale veiligheidsdiensten – het zijn allemaal voorbeelden van Van de kerk naar de universiteit: ook prestigieuze studengeheime genootschappen in deze tijd (Parker, 2015). Maar tenclubs vormen geheime genootschappen. Een van de een van de bekendste meest beruchte is de geheime genootschapOrder of Skull and Bones, pen is al te traceren kortweg Bones, van Yale e naar het eind van de 15 University (Hodapp & - Ook prestigieuze studentenclubs eeuw: de Alumbrados, Von Kannon, 2011). De vormen geheime genootschappen de oudste vereniging die Skull and Bones Hall op valt onder de noemer de universiteit in de VerIlluminati (Hodapp & nigde Staten heeft een al Von Kannon, 2011). Als even lugubere naam als de naam geen belletje doet rinkelen, herken je het symbool het genootschap zelf, de ‘Tombe’. Zowel voormalig Repuwel dat de Illuminati gebruiken: de onvoltooide piramide blikeinse president George W. Bush jr. als zijn Democratimet een alziend oog als topsteen, te zien op de achterkant sche tegenstander in 2004, John Kerry, waren lid van het van een Amerikaans één-dollarbriefje. Nog steeds wordt studentgenootschap. Beiden gingen niet in op vragen over door aanhangers van complottheorieën gedacht dat er Illuhun lidmaatschap, vanwege de geheimhouding rondom het minati zijn die in het geheim werken aan een Nieuwe Wereld genootschap. Dat is natuurlijk voer voor aanhangers van Orde, waarin er slechts één regering is die alles en iedereen complottheorieën, die er vanuit gaan dat Bones onderdeel is controleert. van de wereldwijde Illuminati-beweging.

Jezus of Lucifer als voorzitter?

De organisatie van latere Illuminati-genootschappen was gebaseerd op de Vrijmetselarij, maar behoorde daar niet toe (Hodapp & Von Kannon, 2011). De Vrijmetselarij bestaat nog steeds en is waarschijnlijk het minst ‘geheime’ genootschap. Dit broederschap, gericht op morele verheffing, onderlinge waardering en wederkerige hulp, is het grootste genootschap met ‘broeders’ en ‘zusters’ wereldwijd. Interessant is dat sommigen het genootschap linken aan het christendom, terwijl anderen de leden juist zien als volgers van het occulte. Het genootschap Opus Dei (‘Het werk van God’)

Politieke invloed Ook in de politiek lijken geheime genootschappen invloed uit te oefenen. Zo ziet Clarke (2006) een groeiende rol voor geheime genootschappen in de ontwikkelingssector. Waar politieke partijen en sociale bewegingen openlijk invloed uitoefenen, doen geheime genootschappen dit volgens hem net zo goed door achter de schermen te netwerken met (andere) elitegroepen. Als voorbeeld noemt hij voormalige Franse kolonies in Afrika, waar de invloed van de Franse Vrijmetselarij nog doorwerkt in geheime genootschappen.

Niet zelden zijn politieke netwerken gelieerd aan dergelijke

17 December 2015

N

Spiegeloog

Tekst: Anna Deems

genootschappen.

Terrorisme of activisme?

Wat betreft politiek spelen geheime genootschappen ook buiten de ontwikkelingssector een rol, één die in dit digitale tijdperk een verstrekkend bereik heeft. Neem het genootschap dat Tuschl (2012) beschrijft als de meest beruchte klokkenluidersbeweging in de geschiedenis van het internet: Anonymous. In de documentaire We Are Legion: The Story of the Hacktivists beschrijft iemand de beweging als volgt: ‘The hacker ethos has a passion for truth. It wants what’s real to be out there and it uses a kind of Philip K. Dick (een vrij paranoïde sciencefictionauteur, red.) definition of reality. And reality is that which when you stop believing in it, refuses to go away.’ Door de een wordt het genootschap dan ook bestempeld als hacktivisten die streven naar waarheid en rechtvaardigheid, maar door de ander als een terreurbeweging.

Spiegeloog

18 December 2015

Waar de eerste acties van Anonymous gericht waren op de praktijken van de Scientology-kerk in de Verenigde Staten, reikt hun geopolitieke invloed steeds verder. Zo brachten ze met hun campagne tegen het Anti-Counterfeiting Trade Argument (ACTA), dat uitging van internationale standaarden voor intellectueel eigendomsrecht, overal ter wereld tegenstanders op de been. Hoewel het internationale handelsverdrag al was getekend door grootmachten als de Verenigde Staten en enkele EU-staten, werd het verdrag uiteindelijk door het Europees Parlement verworpen met een grote meerderheid.

Ook bij de val van president Mubarak speelde Anonymous een rol, door de Egyptische revolutie niet alleen vocaal, maar ook door middel van het hacken van overheidssites te steunen. Meer recent mengt de beweging zich in de strijd tegen terreurgroep Islamitische Staat door hun propaganda- en rekruteringskanalen te hacken.

Geheim is extatisch Van Illuminati en Vrijmetselaars tot Bonesmen en hackers – wat maakt al deze geheime genootschappen zo fascinerend?

Volgens Ellis en Ter Haar (2004) zit de aantrekkingskracht voor leden voornamelijk in het sluiten van deals waarbij het grootste deel van het volk niet meekijkt. Ook het vormen van een ongekend sterke band op basis van solidariteit is deel van de aantrekkingskracht. Aldous Huxley, geciteerd door Marx en Muschert (2009), verwoordt het mooi: ‘To associate with other like-minded people in small, purposeful groups is for the great majority of men and women a source of profound psychological satisfaction. Exclusiveness will add to the pleasure of being several, but at one, and secrecy will intensify it almost to ecstasy.’ George Simmel schreef er al in 1906 over en sindsdien onderschreven Jung en vele anderen het ook: geheimhouding is een signaal van ergens bijhoren, een statement over privileges en status en een claim tot het bezitten van een zeker mysterie (Simmel, 1906; Costas & Grey, 2014).

Bestaan niet-geheime genootschappen?

Het moge duidelijk zijn: geheime genootschappen gaan al

lange tijd mee, evenals de fascinatie ervoor. Hoeveel invloed deze daadwerkelijk hebben in de maatschappij is een boeiend onderwerp op zich. Ook interessant om nog over na te denken is de mate van geheimhouding van niet expliciet geheime genootschappen, zoals een bedrijf. In hoeverre is een bedrijf eigenlijk wél zichtbaar, vraagt onder andere Parker (2015) zich af ? We zien een gebouw, een logo op dat gebouw, mogelijk ook iemand in een uniform die opvolgt wat een ander hem of haar net aan de telefoon heeft opgedragen. Maar ‘de organisatie’ zien we niet. Hoe transparant is de organisatie van dat bedrijf dan eigenlijk? En wie zegt dat die sterke aantrekkingskracht van geheimhouding niet ook doorwerkt in een bedrijf ? Zo blijft er na deze duik in de wereld van geheime genootschappen nog genoeg mysterie over. << Verder lezen/kijken: The Illuminatus Trilogy van Robert Shea en Robert Anton Wilson – Sci-fi cultklassieker over de Illuminati.

We Are Legion: The Story of the Hacktivists – Documentaire over Anonymous.

Mr. Robot – Serie over hacker Elliot Anderson die wordt gerekruteerd door Mr. Robot om bij hackerteam fsociety te werken.

The Skulls – Film gebaseerd op theorieën rondom het studentengenootschap Skull and Bones.

Bronnen

- Allen, J. (2005). Opus Dei: Secrets and power inside the Catholic Church. Londen: Allen Lane.

- Clarke, G. (2006). Faith Matters: Faith-based organisations, civil society and international development. Journal of International Development, 18, 835-848.

- Costas, J. & Grey, C. (2014). Bringing secrecy into the open: Towards a theorization of the social processes of organizational secrecy. Organizational Studies, 35(10), 1423-1447.

- Ellis, S. & Ter Haar, G. (2004). Worlds Apart: Religious Thought and Political Practicein Africa. Oxford University Press: New York.

- Hodapp, C. & Von Kannon, A. (2011). Conspiracy theories & secret societies. John Wiley & Sons: Hoboken, NJ. - Marx, G. & Muschert, G. (2009). Simmel on secrecy. In C. Rol & C. Papilloud (Eds.), Soziologie als Möglichkeit (217-233). Wiesbaden, Germany: Verlag für Sozialwissenschaften.

- Parker, M. (2015). Secret societies: Intimations of organization.

Organization Studies, 1-15. Published online before print.

- Simmel, G. (1906). The sociology of secrecy and of secret societies.

American Journal of Sociology, 11, 441-498.

- Tuschl, R. H. (2012). Beyond the digital revolution: The struggle between the governmental sphere and the civil society for hegemony in cyberspace. In: State of Peace Conference & Peace Report.

?

Wist je dat...

Tekst: Anna Deems, Bart Lichtenveldt & Emma Laura Schouten

...Arthur Conan Doyle, de schrijver van de boeken over Sherlock Holmes, zijn hoofdpersoon in een van zijn boeken liet sterven, omdat hij hem haatte? Op aandringen van de uitgeverij heeft Arthur Sherlock toch weer terug laten keren en beschreven hoe de dood van de speurneus eigenlijk in scène was gezet.

...in een droog rivierbed in de Amerikaanse Death Valley grote stenen van meer dan driehonderd kilo over het aardoppervlak schuiven zonder een (zichtbare) externe kracht die de beweging veroorzaakt? Sommige wetenschappers denken dat deze zogenaamde sailing stones over het land ‘zeilen’ door natuurlijke krachten zoals de wind, maar andere omstandigheden rondom de stenen trekken deze theorie in twijfel, zoals dat de stenen niet een voorspelbaar pad lijken te volgen en abrupt van richting kunnen veranderen.

19

...het voor wetenschappers tot op heden onduidelijk is waarom mensen verschillende soorten bloedgroepen hebben? Sinds de ontdekking hiervan door Karl Landsteiner in 1900 zijn er verscheidene mogelijke verklaringen bedacht, maar er heerst geen consensus over de meest waarschijnlijke verklaring.

...de vermiste Malaysia Airlines vlucht MH370 tot op de dag van vandaag niet is gevonden? De Boeing 777, die vertrok op 8 maart 2014 vanuit Kuala Lumpur, week af van het originele vluchtplan zonder een noodsignaal te geven. Vermoed wordt dat het vliegtuig ergens op de bodem van de Indische Oceaan ligt. Omdat er tot dusver nog geen enkel bewijs is gevonden voor deze stelling, wordt de verdwijning van MH370 gezien als een van de allergrootste luchtvaartmysteries aller tijden.

December 2015

...er een 240-pagina’s tellend boek uit de vroege 15e eeuw is dat nog steeds niet ontcijferd is? Het Voynichmanuscript staat vol bizarre tekeningen en tekens. Vele cryptografen hebben zich reeds aan deze ontcijferklus gewaagd, zonder succes. Tegenwoordig staat het manuscript bekend als de heilige graal van de cryptografie.

Spiegeloog

...niet alleen mensen, maar ook dieren jongelingen adopteren? Dit ogenschijnlijk menselijke fenomeen is geobserveerd bij veel zoogdieren, zoals kangoeroes. Gezien de grote concessie die adoptie vraagt van de zoogdiermoeder (minimaal een jaar zorg voor de kleine geadopteerde kangoeroe) is dit een mysterie in het dierenrijk. Mogelijke verklaringen gaan uit van een mogelijk evolutionair voordeel voor de moederkangoeroes; zo zou het kunnen dat ze zelf kinderloos zijn en met de adoptiekangoeroe alvast oefenen voor het biologische moederschap op latere leeftijd.

Mededelingen Mededelingen voor nummer 373 kunnen tot 15 december 2015 worden ingeleverd, liefst via e-mail. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten. Nummer 373 komt begin februari uit.

Spiegeloog

Het SPS-NIP is het studentenorgaan van het Nederlands Instituut van Psychologen en organiseert voor de student interessante activiteiten.

Adres: Weesperplein 4 1018 XA Amsterdam, kamer 1.01 Website: www.psynip.nl

20

De Balie is een platform voor een breed en vrijzinnig publiek.

In de Grote Zaal, Kleine Zaal en in de Salon vinden vrijwel dagelijks debatten, seminars, theater- en filmvoorstellingen plaats, gericht op culturele, kunstzinnige, maatschappelijke en politieke kwesties.

Adres: Kleine Gartmanplantsoen 10 1017 RR Amsterdam Inlichtingen: 020 5535151. Website: www.debalie.nl

December 2015

SPIEGELOOG is op zoek naar nieuwe redactieleden!

Ben je psychologiestudent en zou je wel eens op een andere manier tegen de psychologie en de faculteit aan willen kijken?

Dan ben je in de Spiegeloog-redactie op de juiste plek!

Als redacteur van Spiegeloog houd je je onder andere bezig met het schrijven van artikelen, het houden van interviews en het redigeren van door collegaâ&#x20AC;&#x2122;s geschreven stukken. Ervaring is geen vereiste, enthousiasme en nieuwsgierigheid zijn belangrijker. Ben je geĂŻnteresseerd of wil je meer informatie? Mail ons op: spiegeloog-fmg@uva.nl

SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden)

CREA is het cultureel studentencentrum van de Universiteit en Hogeschool van Amsterdam. CREA organiseert onder andere cursussen, workshops, voorstellingen en lezingen.

Adres: Nieuwe Achtergracht 170 1018 WV Amsterdam Inlichtingen: 020 5251400. Website: www.crea.uva.nl

De Rode Hoed is een cultureel centrum waar debatten, lezingen, concerten, congressen en workshops plaatsvinden, gevestigd in een historische schuilkerk.

Adres: Keizersgracht 102 1015 CV Amsterdam Inlichtingen: 020 6385606. Website: www. rodehoed.nl

Op Kamers

Tim Theeboom - Diamantbeurs 4.02 Tekst & Foto’s: Jihane Chaara & Vincent Siderius

Tim Theeboom is sinds 2010 als docent en onderzoeker verbonden aan de vakgroep Arbeids- en Organisatiepsychologie en verzorgt daar onder andere het vak Coaching. Daarnaast werkt hij freelance als adviseur, trainer en coach voor verschillende organisatieadviesbureaus.

Hello Kitty-bal

Spiegeloog

‘Met de grote variant van deze bal gingen mijn vroegere collega Shaul, een Israëlische jongen, en ik af en toe een balletje trappen. Dat deden we in het oude gebouw, op de gang, als iedereen al naar huis was. Ter gelegenheid van Shauls afscheid heb ik van hem deze kleine versie gekregen. Ik neem de bal nu vaak mee naar trainingen of workshops die ik geef. Aan het eind van de training vraag ik aan de mensen wat ze van de training meenemen, en dan laat ik ze het balletje overgooien naar diegene van wie ze willen dat het de volgende is die spreekt. Shaul werkt nu overigens weer een paar dagen per week voor de UvA. We hebben alleen nog geen mogelijkheid gehad om een balletje te trappen.’

22

Workshoptriangel

December 2015

‘Als mensen tijdens workshops oefeningen aan het doen zijn en je wilt dat ze stoppen omdat het tijd is, dan: *slaat de triangel hard op tafel met een prangende piep tot gevolg*. Ik spreek altijd af dat mensen stil moeten zijn op het moment dat dit ding is uitgezongen. Ik heb hem gekregen na het afronden van mijn eerste coachingsopleiding. Alle deelnemers die het succesvol hadden afgerond kregen er eentje. Ik kwam de triangel een jaar geleden opeens weer tegen op zolder. Eerst gebruikte ik zo’n gonggeluid op m’n telefoon, maar dat is toch een beetje onhandig. Dit is leuker, het maakt een fijner en meer natuurlijk geluid. En een echte grote gong is toch lastig meenemen.’

Fotocollage Reclamecampagne

‘Twee jaar geleden werd ik benaderd door een reclamebureau. Ze vroegen mij om te fungeren als psychologisch expert bij een campagne die door de overheid werd ingezet om te zorgen dat mensen zich proactiever zouden gaan gedragen op hun werk. Het reclamebureau bedacht een experimentje dat te maken had met hoe mensen kansen benutten en uitdagingen niet uit de weg gaan. Het idee was om mensen in een donkere kamer op een stoel neer te zetten, met tegenover hen een enorme robot. Dan gaat het licht aan en begint de robot dingen te doen, bijvoorbeeld met ballen te gooien. Wij keken vervolgens naar hoe de deelnemers reageerden, wat symbool moest staan voor of en hoe mensen uitdagingen aanpakken.’

Complotdenkers

Paranoïde idioten of gezonde sceptici?

Complotdenken is van alle tijden: denk aan de opkomst van complottheorieën over een alien-invasie in de jaren ’20. Echter, actuelere complottheorieën lijken een andere essentie te behelzen door gevaarlijk dichterbij te komen: kunnen wij onze eigen overheid en onze media wel vertrouwen? Op basis van een lezing van Stef Aupers, hoogleraar Media en Cultuur, wordt complotdenken als maatschappelijk verschijnsel belicht.

n eerste instantie roept de term ‘complotdenker’ het idee op van een wantrouwige pessimist, of een krankzinnige idioot. Je zou zelfs kunnen denken aan iemand met een paranoïde persoonlijkheidsstoornis, door de DSM-IV gekenmerkt als: ‘Een diepgaand wantrouwen en achterdocht ten opzichte van anderen waardoor hun beweegredenen worden geïnterpreteerd als kwaadwillig’. Toch blijkt volgens het Sociaal Cultureel Planbureau dat 60 procent van de Nederlanders tegenwoordig niet meer weet wie of wat je kunt vertrouwen (Huijnk & Dagevos, 2012). Worden we allemaal gillend gek of is er iets anders aan de hand?

fel getrokken. Waar we vroeger veilig met zijn allen onze vinger naar de kwaadaardige slechteriken aan de overkant staken, vestigt de paranoia de aandacht nu op onze eigen systemen en instanties: de ingroup. Modern complotdenken draait hiermee uit op een gevoel van verminderde veiligheid ten opzichte van het traditionele complotdenken. Series als Homeland en 24 bekrachtigen de achterdocht des te meer.

Hoe kan deze verandering van traditioneel naar modern complotdenken worden verklaard? Aupers draagt drie mogelijke sociologische verklaringen aan. Ten eerste was de samenleving vroeger opgedeeld in duidelijke zuilen waarbij elke zuil zijn eigen autoriteiten en ‘waarheidskenners’ had.

Vroeger betroffen onderwerpen van complottheorieën Dit waren bijvoorbeeld religieuze leiders of wetenschappers. voornamelijk hele bevolkingsgroepen anders dan de eigen, Door berichtgeving van de media en de beschikbaarheid zoals bijvoorbeeld de joden, moslims of communisten: de van internet in onze huidige samenleving treden nu allerlei outgroup. Maar sinds de moord op John F. Kennedy in 1963 en ambivalente ideeën en het Watergate-schandaal tegenstrijdige uitingen in 1972 lijkt er sprake te de wereld in. ‘Melk is zijn van een verandering goed voor je’ tegenover in complottheorieën en - Is complotdenken een religie voor ‘Melk is een witte sloper’ haar aanhangers. Men atheïsten geworden? (Heijmans, 2015), ‘Je begon zich te realiseren moet je kinderen met dat het eigen (overheids) harde hand opvoeden’ systeem wel eens cortegenover ‘Een vrije rupter zou kunnen zijn opvoeding is het beste dat je kind kan overkomen’; ‘Door dan gedacht. Recentere onthullingen zoals bijvoorbeeld de klimaatverandering stevenen we af op een ecologische afluisterpraktijken van de NSA, het misbruik binnen de ramp’ versus ‘Global Warming is een hoop gedoe om niets’; katholieke kerk en Blatters fraude bij de FIFA bevestigen dit en ‘In Nederland zijn we de gelukkigste mensen ter wereld’ idee. Men vraagt zich dan ook steeds meer af of er zich nog tegenover ‘De meeste zelfmoorden worden in Nederland meer mysterieuze praktijken onder hun goedgelovige neus gepleegd’. Over het algemeen kunnen deze verschillende afspelen. Ook in Nederland geloven steeds meer mensen in bevindingen worden verklaard aan de hand van methodocomplottheorieën over 9/11, de maanlanding, virussen als logie en uiteenlopende uitgangspunten. Maar niet iedereen de Mexicaanse griep, HIV en ebola en de dood van allerlei kan zo’n grote stroom aan tegenstrijdige informatie nuanbekendheden; van Tupac tot aan Lady Di. Dit breidde zich ceren. Hierdoor ontstaat het beeld dat kennis onbetrouwop den duur uit tot argwaan tegenover de bedoelingen van baar is en dat de waarheid in het ongewisse blijft. Ondanks de overheid, de media, en de medische industrie. Zelfs de het feit dat in onze huidige samenleving religie minder grip intenties van de klinische psychologiewereld werden in twij-

23 December 2015

I

Spiegeloog

Tekst: Marceline van Eeden

heeft op burgers en er meer waarde wordt gehecht aan onze wetenschappers, worden zij niet meer erkend als ‘waarheidskenners’. Men zegt wel eens: ‘Wetenschap is ook maar een mening’, en: ‘Elke waarheid is relatief ’. Wanneer je eenmaal op je zelfbedachte waarheidsspoor zit, kun je dit eindeloos laten bevestigen door de ‘waarheidsmachine’ genaamd Google.

Spiegeloog

24

Naast de shift met betrekking tot waarheidskenners is er in de wereld steeds meer sprake van globalisering en mondialisering. Hiermee zijn moderne instituties zeer complex en ondoorgrondelijk geworden en snapt het gros van de mensen niet meer hoe deze organisaties in elkaar steken.

Waar vroeger iedereen uit het dorp de burgemeester op de hoek kende en vertrouwde, is nu vervreemding en verwarring en daarmee wantrouwen opgetreden onder burgers: een vruchtbare voedingsbodem voor complottheorieën.

Zelfs de Shape Shifting Aliens-theorie die claimt dat het Britse Koningshuis en Hillary Clinton aliens zijn die van gedaante kunnen veranderen, wint steeds meer aan populariteit.

Tot slot is er sprake geweest van ontkerkelijking in onze huidige samenleving, maar is desondanks gebleken dat verschillende fundamenten van religie ook terug te vinden zijn in complottheorieën. Mysterieuze machten, krachten en andere onduidelijke fenomenen die vroeger werden toegeschreven aan de natuur of aan een god, worden nu toegewezen aan vage systemen en louche machthebbers. De behoefte aan zingeving, gecombineerd met het ongemak van onduidelijkheid en toeval, wordt opgelost met theorieën die nare of geheimzinnige gebeurtenissen moeten verklaren.

Het is bijvoorbeeld voor sommigen iets minder ondraaglijk een noodlot van een gebeurtenis zoals een vliegtuigcrash of busongeluk te verklaren door bewust opgezette sabotage dan wanneer de catastrofe zou zijn ontstaan door een of ander betekenisloos technisch mankement. Het is nauwelijks te verkroppen dat mensen het leven hebben gelaten of dat zich ander vergeefs leed heeft voltrokken door zo’n futiliteit. Waar vroeger religie bezinning bood, kan nu door velen rust en acceptatie worden gevonden in complottheorieën. Is complotdenken hiermee een religie voor atheïsten geworden?

December 2015

Er heeft een verandering plaatsgevonden in de complottheorie-wereld. Moderne theorieën richten zich, meer dan traditionele, op de ingroup in plaats van op de outgroup. Dit heeft te maken met het ontbreken van eenduidige waarheidsclaims in onze huidige samenleving, de ondoorgrondelijkheid van bestaande systemen en instanties en tot slot met de behoefte aan verklaring, zingeving en bezinning. Daarnaast word je tegenwoordig niet meer uitgemaakt voor dorpsgek wanneer je je wantrouwen uit over bijvoorbeeld de overheid of de media.

Complotdenken wordt niet meer alleen gedaan door paranoïde dwazen, maar wordt gezien als een gezonde en zelfs benodigde portie achterdocht om je te kunnen weren tegen alle leugens en mysteries van alledag. Hiermee is complotdenken een gangbaar fenomeen geworden in onze huidige maatschappij. Afijn, waarom zou je Stef Aupers of mij nog vertrouwen in deze theorieën over complottheorieën? Voor je het weet heb je te maken met gedaanteverwisselende Illuminatie-marsmannetjes, gestuurd door de nieuwe buitenaardse wereldorde...<<

Bronnen

- “Did We Walk on the Moon 46 Years Ago with 1960’s Technology?” [Afbeelding] (z.j.).

- Heijmans, T. (2015). Hoe gezonder we zijn, hoe groter de voedselangst. De Volkskrant. Opgehaald op 10 november 2015 van http://www.volkskrant.nl/.

- Huijnk, W., & Dagevos, J. (2012). Dichter bij elkaar? Sociaal en Cultureel Planbureau. Opgehaald op 10 november 2015 van http://www.scp.nl/.

Camera Obscura Tekst: Tuni Pasanea

e verwachtingen voor Bridge of Spies waren hooggespannen. De film had namelijk alle ingrediënten voor succes: goede acteurs, een sterk verhaal, en door de wol geverfde regisseur Steven Spielberg. Voor een oude rot als Spielberg zou het een makkie moeten zijn om deze ingrediënten tot een prijswinnende film te kneden. En misschien is het daar wel fout gegaan, want deze film is op zijn best oppervlakkig en middelmatig, en op zijn slechtst doodsaai.

De film speelt zich af in de Koude Oorlog en begint met de arrestatie van de Russische spion Rudolf Abel (Mark Rylance). Omdat de Amerikaanse regering aan de wereld wil laten zien dat Amerika rechtvaardig is, willen ze hem een eerlijk proces geven. Daarom wordt de zaak aan een van de betere advocaten in New York gegeven: James Donovan (Tom Hanks), die na twijfelen de zaak aanneemt. Natuurlijk haalt James Donovan het maximale uit de rechtszaak.

Dit doet hij door de rechter te overtuigen Rudolf Abel niet de doodstraf te geven maar dertig jaar celstraf omdat hij misschien wel ooit uitgewisseld kan worden voor een Amerikaanse spion. En warempel, James Donovan krijgt nog gelijk ook! Wie had het kunnen zien aankomen? Na de veroordeling wordt er namelijk een Amerikaan gevangengenomen door de communisten. Een Amerikaanse piloot vliegt over Rusland om foto’s te maken van militair interessante plekken waarbij hij neerstort en gevangen wordt genomen. James Donovan wordt uitgenodigd door de KGB om naar Berlijn te komen om te onderhandelen over de ruil, omdat hij relatief onpartijdig zou zijn.

De casting is het eerste probleem van deze film; Tom Hanks heeft al zo vaak de rol van rechtvaardige goedzak gespeeld, dat het lijkt alsof Spielberg het niet nodig vindt om zijn personage in deze film uit te diepen en volledig leunt op de typecasting van Tom Hanks. Ik zat dan ook de hele film lang te kijken naar Tom Hanks in jaren ’50-kleding en

niet naar James Donovan. Het feit dat Tom Hanks overkomt als een zeurderige leraar past helaas ook maar al te goed bij de belerende toon die de film heeft.

Het tweede probleem is dat de mensen in de film niet interessant zijn. De acteurs vertellen hun beweegredenen in één zin en wijken daar nooit van af. Dit veroorzaakt twee dingen: ten eerste word je niet verrast, want geen enkel karakter ontwikkelt zich. Ten tweede blijft ieder personage oppervlakkig, en kan hun motivatie gereduceerd worden tot plicht of wraak.

Een ander probleem van deze film is dat hij te lang is; de film duurt namelijk twee uur en twintig minuten. Het had makkelijk een half uur korter gekund door de onnodige actiescènes te schrappen die alleen in de film gestopt lijken te zijn voor trailervulling. Ook zit er geen enkele spanning in het verhaal, nergens krijg je het gevoel dat Tom Hanks gevaar loopt.

Erger nog, nergens heb je het gevoel dat Tom Hanks niet volledig succesvol zal zijn in het behalen van zijn doelen.

Het is doodzonde dat deze film maar niet interessant wil worden doordat het verhaal net even op de verkeerde manier verteld wordt, want het waargebeurde verhaal van James Donovan verdient het goed verteld te worden.

Wel moet ik zeggen dat mijn mening niet veel gedeeld wordt; de film is in Amerika goed ontvangen door zowel publiek als critici. En dat is te begrijpen, gezien het acteerwerk sterk is. Voor mij is dat niet genoeg. Als deze film niet goed paste bij het thema van dit nummer had ik hem na een halfuur uitgedaan.

Regie: Steven Spielberg Deze film is vanaf 23 november te zien in de bioscoop.

25 December 2015

D

Spiegeloog

Bridge of Spies

De Wandelgang Tekst & Foto’s: Joël Davidson & Bart Lichtenveldt

Het leven zit er vol mee. Soms weten we ze te ontrafelen, soms zullen we de waarheid nooit achterhalen.

Meestal levert een antwoord weer een nieuwe op. Mysteries. Om jou een kijkje te geven in de wondere wereld van andermans vraagstukken vroeg Spiegeloog: ‘Wat is voor jou een mysterie?’

Spiegeloog

Donna: ‘Ik ben gisteren mijn fietssleutel kwijtgeraakt en ik weet zeker dat hij ergens in gebouw M van de universiteit moet liggen. Ik kan me niet voorstellen dat niemand hem heeft gevonden en hij dus niet naar de balie gebracht is. Maar ze hebben hem daar niet. Kan ik een advertentie plaatsen? Het is een sleutel met aan de hanger een stukje bonuskaart van de Albert Heijn, en een minikaasschaaf (eentje zoals die van mijn vriendin op de foto).’

26 December 2015

Iris: ‘Ik weet niet hoe ik de schoolopdracht waar ik mee bezig ben kan oplossen. Het is voor mij een groot mysterie hoe ze bij de minor Programmeren zoveel onmogelijke opdrachten maken. Ik ben ongeveer een dag bezig met het ontrafelen van de vraag zelf, maar als ik die eenmaal begrijp heb ik de oplossing zo gevonden.’

Marije: ‘How did life on Earth start? Well, that is a great mystery! My theory is that it is a combination of random events that helped develop life on Earth – a coincidence, and the possibility that there is something behind it like a God or something. I myself hope the second is true: it is a nicer thing to think and gives us a purpose.’

Esther: ‘Wat ik heel interessant vind zijn de complottheorieën waar iedereen het wel eens over heeft. Bijvoorbeeld: wat is er nou écht gebeurd wat geresulteerd heeft in het instorten van de Twin Towers in de Verenigde Staten?

Eerst dacht ik dat het gewoon terroristen waren, later dacht ik dat Amerika er zelf achter zat om zo een geldige reden te creëren om een oorlog te starten. Nu weet ik het niet meer. Het is allemaal zo ongelooflijk en mysterieus.’

Wensley: ‘Voor mij is het een mysterie dat mensen naar Mars toe willen gaan. Voor een enkele reis! Ik snap niet dat mensen dat willen. Het heelal is zo groot, en een reis daarnaartoe duurt zo lang. Veel langer dan een trip met de KLM van Amsterdam naar Paramaribo.’

Marie-Louise: ‘Ik blijf het een mysterie vinden dat het, wanneer je alles hebt opgeruimd en je je even hebt omgedraaid, na een paar seconden altijd weer een enorm rommeltje blijkt te zijn. Bijvoorbeeld schoenen die binnen notime overal rondzwerven. Ook het probleem dat pennen en plectrums altijd kwijt zijn kan ik maar niet begrijpen.’

Spiegeloog

Tara: ‘Ik vraag me af hoe het is om kleurenblindheid te ervaren. Ik zou wel één dag kleurenblind willen zijn om te kijken hoe het is. Wat ik ook wel een mysterie vind, is of we allemaal wel dezelfde kleur groen zien. Is mijn ‘groen’ dezelfde als die van jou, of is jouw ‘groen’ mijn ‘rood’?’

Marthe: ‘Een tijdje geleden had ik een date met een jongen. Het eerste wat ik zag waren zijn paarse puntschoenen. Het was voor mij een mysterie waarom iemand óóit paarse puntschoenen zou willen dragen. En zelfs dan; wie verkoopt zulke dingen nou?’

Cavallo: ‘Ik vind het menselijk lichaam maar gek. Iemand sprong met voetbalschoenen aan op mijn hand, maar ik heb niks gebroken. Zelfs de artsen weten niet wat er precies aan de hand is, want gekneusd is het ook niet. Het mysterieuze is dat ik heel vaak in situaties zit waarin ik niks gebroken heb, terwijl dat bij anderen wel het geval zou zijn geweest.’

27

December 2015

Eloy: ‘Ik vind het mysterieus hoe de wetenschap tegenwoordig naar het concept ‘toekomst’ kijkt. Volgens een programma dat ik op Discovery Science gezien heb, is het bewezen dat de toekomst al bestaat (en wij dus leven in het verleden). Ik vind de wetenschap met haar ‘bewijzen’ soms maar bizar. Ik denk niet dat het klopt. Het lijkt me overigens ook veel fijner als de toekomst nog niet bestaat.’

Bacchus Elleboogjesmacaroni op het Balkon

V

oor mensen die zich niet verbonden voelen met een geloof zijn religieuze tradities vaak nogal mysterieus. Neem nu Pesach, het joods paasfeest; gedurende die periode mogen de joden geen gerezen graanproducten in huis hebben. De ‘verboden etenswaren’ worden chameets genoemd. Omdat zelfs één broodkruimel telt als gerezen graanproduct, dienen joodse families bij wijze van spreken met een vergrootglas onder de meubels te duiken om zich ervan te vergewissen dat ze de paastraditie respecteren.

Je kunt je voorstellen dat het een gedoe is om je huis van onder tot boven zo grondig schoon te maken.

En hoe doet een joodse bakker dat dan? Het is ondoenlijk om, voor een paar dagen per jaar, alle sporen van meel in een bakkerij weg te poetsen.

Daar hebben de joden een oplossing voor bedacht.

Ze mogen hun chameets voor een symbolisch bedrag verkopen aan een niet-jood, om ze na de feestdagen gewoon weer terug te kopen. Dus het hele pand van de bakkerij en alles erin, krijgt voor de lengte van de Pesach-periode een andere eigenaar.

Sinds een paar jaar ben ik tijdens Pesach de trouwe koper van de chameets van mijn joodse verkering.

Het is immers zonde om goede etenswaren weg te gooien, alleen maar omdat ze graan bevatten. Ik zet dan mijn handtekening op een zelfgeschreven koopcontract en betaal een paar euro voor een emmertje gevuld met paneermeel, koekjes en elleboogjesmacaroni. En vodka, want ja, ook daar zit graan in.

Voor de zekerheid koop ik ook zijn broodrooster over, want als je die ooit kruimelvrij wil krijgen kun je beter een nieuwe kopen. Dat bewuste emmertje met verboden producten wordt vervolgens op het balkon gezet. Geen probleem.

Vorig jaar liet ik een week na Pesach een piercing in mijn linkeroor raggen. Ik kreeg instructies om ‘de wond’ de daaropvolgende dagen met gekookt water en een zoutoplossing goed te spoelen, en het gevoelige gebied zo min mogelijk aan te raken. Er werd mij aangeraden niet op mijn linkerzij te slapen, want anders zou ik de volgende dag een pijnlijk oor hebben. Door de gedachte dat ik me vooral níet om mocht draaien, was mijn nachtrust veel oppervlakkiger dan normaal. Iedere ochtend en avond volgde ik braaf het voorgeschreven schoonmaakritueel. En ik accepteerde de wallen onder mijn ogen.

Voor buitenstaanders zal mijn gedrag een mysterie geweest zijn. Ikzelf vond het een boeiende en bevrijdende ervaring. Wanneer je restricties opgelegd krijgt, laat je je routines los. Je wordt aan het denken gezet over je handelingen en bent bewuster bezig met wat er van je verwacht wordt om een bepaald doel te bereiken. Het genezingsproces van mijn piercing leerde mij dat toewijding en geduld leiden tot iets moois; namelijk een versierd oor, vrij van pus en ontstekingen.

Het vieren van Pesach is eigenlijk niet zo anders. Tijdelijk is het eten van gerezen deeg niet toegestaan, omdat dit symbool staat voor het opgeblazen ego van mensen. Voor de joden is hun paasfeest het moment om stil te staan bij de tijd dat zij nederige slaven waren in Egypte, dat de vrijheid waaraan wij gewend zijn niet vanzelfsprekend is. Zo lekker als ik sliep toen ik voor het eerst weer op mijn linkerzij lag, zo lekker smaakt het de joden waarschijnlijk om hun eerste boterham te eten als Pesach ten einde is.

Tessa Velthuis