De Trend

Spiegeloog Tijdschrift voor de Afdeling Psychologie

De Trend

Februari 2018 - Jaargang 45 - Nummer 387

45e Jaargang nr. 387, februari 2018 ISSN 0166-1930 Spiegeloog is een blad voor de Afdeling Psychologie, Universiteit van Amsterdam w: spiegeloog.tumblr.com

REC-G Kamer -1.10 Nieuwe Achtergracht 129B 1018 WT Amsterdam t: 020 - 525 67 58 Postbus 15934 1001 NK Amsterdam e: spiegeloog-fmg@uva.nl

Hoofd-/Eindredactie Wolter de Boer & Maaike Posthuma.

Redactie Wolter de Boer, Hannah Franssen, Dewi Jager, Daniel Lameriks, Maaike Posthuma, Floris Roelofs, Martin Verloop, Julia Zegeling.

#Trending Ronde brilmonturen, witte sneakers en tuinbroeken zijn opnieuw niet weg te slaan uit het Amsterdamse straatbeeld. De lp wordt er weer gortig op losgedraaid en vlees en bier mogen wederom weer kleinschalig geproduceerd: de tijd heeft er een handje van om zichzelf telkens te herhalen. Maar onze redactieleden lieten zien: behalve voor de hipster zijn trends ook voor de psychologie allesbepalend.

Zo onderzocht Floris de grens tussen conformeren en rebelleren. Wat is beter voor mens en maatschappij: meelopen met de meute of je kont tegen de krib gooien? Martin schreef over hoe expliciete uitbeelding van zelfmoord kan leiden tot imitaties, en hoe de hitserie 13 Reasons Why hiermee omging (of eigenlijk: niet mee omging). Daarnaast analyseerde hij trends op televisie door te kijken hoe oude en nieuwe series omgaan met ras, gender en stereotypering.

Daniel schetste een meeslepend portret van Picasso en zijn muzen en grillen en liet zien hoe die hebben geleid tot zijn kunst. Dewi ging naar Call Me by Your Name, het verse Italiaanse liefdesdrama dat eenieder in zwijmel brengt. Ook onze recensente was niet bestand tegen de sensueel gegeten abrikozen, het Noord-Italiaanse landschap en de opbloeiende liefde. Hannah vroeg aan de voorbijkomende student op Roeterseiland: ‘Wat is de gekste trend die je ooit hebt gevolgd?’ en werd getrakteerd op een portie nostalgie variërend van flippo’s tot Tokio Hotel.

Tot slot recenseerde Julia het nieuwe (en laatste, postuum gepubliceerde) boek van Oliver Sacks: De Rivier van Het Bewustzijn, waarin hij laat zien wat plantkunde, medicijnen, creativiteit en de neurowetenschap met elkaar te maken hebben. Ook voor hen die niet zo van lezen houden is dit boek een prima aankoop: de groene cover is prachtig en kan zo op de boekenplank naast de aan de muur hangende racefiets. Samen met de cover van deze Spiegeloog, natuurlijk.

Rest ons niets dan u een zalige #MonsteraMonday, #PholodendronFriday of #SansevieriaSunday te wensen. En heel veel leesplezier natuurlijk.

Maaike & Wolter

Aan dit nummer werkten mee Denny Borsboom, Roy Sijbom, Jonas Dalege.

Cover De Plantenbakker. Instagram: @deplantenbakker.

Fotografie Maaike Posthuma, Wolter de Boer.

Illustraties Chitra Mohanlal.

Opmaak en vormgeving Wolter de Boer & Maaike Posthuma.

Drukkerij Drukkerij de Raddraaier Van Ostadestraat 233 b 1073 TN Amsterdam 020 - 673 05 78 Reacties, commentaren en ingezonden brieven zijn van harte welkom. Voor lange artikelen die ter publicatie worden aangeboden, is het verstandig eerst contact op te nemen met de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te wijzigen. Spiegeloog verschijnt zeven keer per jaar. Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Inhoud

12

8 Kopieergedrag bij Zelfdoding

‘Als journalist kun je levens redden!’

4

De Redactie

5

Meelopen of rebelleren?

7

Op Kamers

8

Kopieëren van Zelfdoding

Wie zijn wij?

Conformeren met open ogen

Denny Borsboom

‘Als journalist kun je levens redden!’

je dat...?

11 Wist Trendy weetjes

13

Tabula Rasa

Nietsontziend Vernieuwer

De Rivier van het Bewustzijn

Een portret van Picasso

Mededelingen Vernieuwer 22 13 Nietsontziend Activiteiten voor studenten Een portret van Picasso Obscura 15 Camera Call Me By Your Name

in Televisiewereld 24 Trends Gender, ras en Netflix

16 Rondvraag Dalege aan Sijbom

28 Bacchus De futuroloog

Wetenschap van de Dag 17 De Denkstromingen in de psychologie

Toren 19 Ivoren Tijdschalen

Rasa Wandelgang 12 Tabula 20 De Rivier van het Bewustzijn Wat is de gekste trend die je van Oliver Sacks

Like ons op Facebook

ooit hebt gevolgd?

Lees ons op tumblr

Universiteit van Amsterdam

De Redactie

Wolter de Boer 23 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Spiegeloog

Dewi Jager 20 jaar Bachelor, Eerste Jaar

Hannah Franssen 23 jaar Bachelor, Arbeids- & Organisatiepsychologie

Daniel Lameriks 38 jaar Medewerker Onderwijsbureau Psychologie

4 Februari 2018

Maaike Posthuma 27 jaar Master, Filosofie en Antropologie

Floris Roelofs 25 jaar Research Master

Martin Verloop 24 jaar Master, Training & Development

Julia Zegeling 20 jaar Bachelor, Tweede Jaar

Jouw naam hier...

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

... of hier?

Hou je van schrijven? Mail naar spiegeloog-fmg@uva.nl en word redactielid!

Conformeren met Open Ogen Doen we onszelf een plezier door ons mee te laten voeren met de meute of valt er winst te behalen als eigenheimer? Deze afweging tussen conformeren en niet-conformeren speelt een belangrijke rol in de samenleving; de minderheid heeft een controlerende functie ten aanzien van de tirannie van de meerderheid.

lles komt en gaat. Trends in verschillende uitingen zoals mode, eetgewoontes of online memes winnen in korte tijd aan populariteit en slaan aan bij de massa, waarbij zij vooral lijken aan te slaan bij de jongere persoon. Zoals schrijver Godfried Bomans (1994) ooit schreef: ‘De grondtrek van elke schooljongen is conformisme. Hij wil tot geen enkele prijs opvallen of anders zijn dan anderen.’ Hij doelt op dat we, in onze prille jeugd, proberen aan te sluiten bij een meerderheid waaraan wij onze identiteit kunnen ontlenen. Vanuit psychologisch perspectief is dit natuurlijk een interessant fenomeen; waaruit ontstaat dit kuddegedrag en, misschien nog wel interessanter, wat levert het ons op?

Deze eerste vraag is al tijden een centrale kwestie binnen de sociale psychologie. Een vaak geciteerd onderzoek over het conformeren aan een groepsnorm is het onderzoek van Asch (1956). Zal een persoon iets incorrects zeggen, simpelweg omdat de rest het ook zegt?

gevoel van veiligheid en bevestiging toe en wordt het risico kleiner om af te gaan of om te verliezen. Daarnaast geldt dat we bepaalde gewetensbezwaren met een geruster hart opzij kunnen zetten wanneer we merken dat anderen hier blijkbaar anders over denken en géén last van hun geweten hebben.

Echter, welke winst valt er te behalen wanneer we onze autonomie niet opgeven ten behoeve van een groep? Zeker vandaag de dag lijkt het uitdrukking geven aan onze individualiteit de spil van de ik-cultuur. De algehele teneur is bovendien dat we onszelf met een zekere assertiviteit moeten ontplooien tot een autonoom individu en al onze verantwoordelijkheden zelf moeten kunnen dragen. Het voordeel dat deze onafhankelijkheid met zich meebrengt is dat het ons uitdaagt om kritisch te denken en te analyseren. Het wapent ons om dialogen te voeren en om heersende opvattingen in twijfel te trekken. Een blind geloof in elk systeem waarin geen vragen gesteld kunnen worden aan de gevestigde orde, kan gevaren met zich meebrengen. Het niet-conformeren biedt een controle- en evenwichtssysteem in de samenleving dat kan helpen bij het wijzen op wat oneerlijk of onrechtvaardig is. In die zin biedt autonomie de ruimte voor rebellie tegen de tirannie van de meerderheid.

Om dit te onderzoeken werden participanten gevraagd om te kiezen uit drie lijnstukken en aan te geven welke van de drie even lang was als een voorbeeld dat werd getoond.

Door enkele acteurs toe te voegen die opzettelijk een verkeerde mening gaven, bleek maar liefst - Autonomie biedt de ruimte voor rebellie Wanneer opstand niet mogelijk lijkt te zijn, kan 75 procent van de partegen de tirannie van de meerderheid dit desastreuze gevolgen ticipanten hun mening hebben. Misschien wel bij te stellen naar deze het meest bekende voorfoutieve norm. De beeld hiervan is het Stanford Prison Experiment van Haney, boodschap van het onderzoek luidt dan ook: waarheden Banks en Zimbardo (1972). Het doel was om te onderzoezijn sociale verschijnselen en kunnen veranderen onder de ken hoe gemakkelijk mensen zich zouden conformeren aan druk van een groep. En zo gek hoeft dat ook niet te zijn. de rol van bewaker en gevangene in een rollenspel waarin het gevangenisleven werd nagebootst. Belangrijk in dit De reden dat mensen zich conformeren kan toe worden onderzoek was dat door middel van het conformeren aan de geschreven aan het feit dat het een zekere bescherming verwachtingen van een sociale rol (bewaker of gevangene) geeft. Door zich bij een meerderheid aan te sluiten neemt het

5 Februari 2018

A

Spiegeloog

Tekst: Floris Roelofs

Spiegeloog

6 Februari 2018

ze kunnen niet effectief zonder elkaar bestaan. Conformiteit er deïndividualisatie optrad, het proces dat een persoon zijn is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de samenleving als gevoel van ‘zelf ’ of individualiteit verliest. Dit kan gebeugeheel succesvol kan zijn. Daarentegen is non-conformiteit ren bij het dragen van een uniform, omdat mensen zich nodig om ervoor te zorgen dat er een kritische blik blijft dan gaan gedragen naar de rol die het uniform voorschrijft. bestaan ten opzichte van een gevestigde orde. Het zorgt Zimbardo ontdekte dat zowel de gevangenen als de bewavoor een fluïde systeem dat kan worden gewijzigd wankers zich snel identificeerden met hun rollen. Binnen een neer er behoefte is aan paar dagen kwamen de verandering. De pergevangenen in opstand, fecte balans betekent dat maar dit werd snel de kop ingedrukt door - Non-conformiteit is nodig voor een kritische het systeem als geheel de bewakers, die verblik ten opzichte van de gevestigde orde - kan functioneren, dat er voldoende vragen volgens steeds agresworden gesteld en dat siever werden naar de er voldoende vreedzame gevangenen. De bewaopstanden mogelijk zijn tegen oneerlijke of onrechtvaardige kers dehumaniseerden de gevangenen, onder andere door regels. Dit biedt in de toekomst mogelijkheden om allerlei hen ‘s nachts wakker te maken en onder dwang toiletten nieuwe trends te laten ontstaan waar mensen op eigen initiaschoon te laten maken met hun blote handen. De gevantief op aan kunnen sluiten. << genen werden vervolgens onderdaniger en identificeerden zich meer en meer met hun ondergeschikte rol. Uiteindelijk Bronnen werden vijf van de gevangenen vroegtijdig uit het experi- [Afbeelding] Opgehaald op 19 januari 2018 van https://pixabay. ment gehaald vanwege hun extreme reacties op de fysieke en com/p-165406/?no_redirect/. mentale kwelling. Hoewel het experiment twee weken zou - Asch, S. E. (1956). Studies of independence and conformity: I. A duren, werd het na slechts zes dagen voor alle deelnemers minority of one against a unanimous majority. Psychological monobeëindigd vanwege de onverwachte escalaties. De groepsgraphs: General and applied, 70(9), 1. gedragingen waren dermate extreem dat het ethische en - Bomans, G. J. A. (1994) Gedachten achter een bord spaghetti. (1st morele vraagstukken opwierp. Zimbardo concludeerde na ed.). Amsterdam, Nederland: Meulenhoff Boekerij. het onderzoek dat mensen zich snel aanpassen aan sociale rollen, zelfs als de rol in strijd is met hun morele principes.

- Cialdini, R. B., & Goldstein, N. J. (2004). Social influence: Compliance and conformity. Annu. Rev. Psychol., 55, 591-621.

Het blijkt nou eenmaal dat we als individu een sterke drang - Haney, C., Banks, C., & Zimbardo, P. (1972). Interpersonal hebben om bij een groep te willen horen. Het zorgt voor dynamics in a simulated prison (No. ONR-TR-Z-09). Standford erkenning, sociale bekrachtiging, bescherming en het geeft University CA Department Of Psychology. ons een identiteit. De groep zorgt er tevens voor dat wij als individu geen beslissingen hoeven te nemen. We conformeren ons aan de groep, we passen ons aan wat betreft kledij, gedrag en gedachtegoed.

We willen er zo graag bij horen dat we zelfs handelen in functie van de groep (Cialdini & Goldstein, 2004). Desalniettemin is het van belang dat het gemeenschappelijk gedachtegoed uitgedaagd moet blijven worden.

Kritische vragen dienen gesteld te worden en er moet ruimte zijn voor verandering.

Uiteindelijk zou gesteld kunnen worden dat in elke samenleving behoefte bestaat aan zowel de conformist als de non-conformist. De aanwezigheid van beide groepen zorgt voor een evenwicht in de samenleving en

Op Kamers

Denny Borsboom - Gebouw G 0.36 Tekst & Foto’s: Wolter de Boer en Maaike Posthuma

Denny Borsboom begon in 1992 met de studie Psychologie aan de UvA en is er daarna direct gaan doceren.

In 2003 promoveerde hij op ‘conceptual issues in psychological measurement’ en sinds 2013 is hij hoogleraar Psychologische Methodenleer. Daarnaast onderwijst Borsboom verschillende vakken, waaronder Grondslagen van de Psychologie.

Cactussen

‘Vroeger werkte Jelte Wicherts hier op de afdeling Psychologische Methodenleer. Hem interesseerde het echt geen donder wat mensen van hem vonden. Dat is voor methodologen, die vaak de luis in de pels moeten zijn, een belangrijke eigenschap. Nu en dan moeten ze het geloof van onderzoekers onderuit halen zonder aanzien des persoons. Ik ben daar eigenlijk van mezelf niet zo goed in, ik ben wat dat betreft iets te gevoelig voor sociale dingen.

Toen Jelte wegging heb ik daarom een cactus gekocht, om mezelf eraan te herinneren dat methodologen niet altijd aardig gevonden moeten willen worden. Gelukkig is Eric-Jan [Wagenmakers, hoogleraar Psychologische Methodenleer, red.] hier wel heel goed in. Ik vind het weleens moeilijk om een cactus te zijn in methodologenland.’

Otto Selz-penning

‘Dit is de penning die postuum aan Otto Selz is uitgereikt.

Hij heeft een jaar aan de UvA gewerkt en werd toen door de nazi’s afgevoerd en vermoord. Het is een hele bijzondere penning van de Wilhelm Wundt-stichting. Toen we met de Afdeling Psychologie waren verhuisd, kwam ik een collega tegen op de gang en hij vroeg: “Jij bent toch geïnteresseerd in geschiedenis? Ik heb ergens zo’n ding gevonden dat bijna werd meegenomen. Wil jij die hebben?” Dus ik zet dat ding hier neer in de vensterbank en heb aan een paar mensen gevraagd of ze wisten wat het was. Niemand had een idee.

Toen ging er opeens een mailtje door het hele gebouw: “DE OTTO SELZ-PENNING IS KWIJT!” Dus ik had gemeld dat die hier gewoon op mijn kamer stond. Dat kon natuurlijk absoluut niet, dus toen heb ik gezegd dat ze hem op konden halen. Maar je weet hoe dat gaat binnen de UvA, dat vergeten ze weer, en nu staat-ie hier nog gewoon.’

7 Februari 2018

‘Toen ik op de middelbare school zat wist ik echt heel zeker dat ik gitarist wilde worden, maar uiteindelijk ben ik toch blij dat dat niet gelukt is. Ik heb nu een heel leuke baan; creatief, veelzijdig, ik krijg er goed voor betaald en ’s avonds kan ik gewoon naar huis. Want de muziek is helemaal niet zo leuk meer als je boven de dertig raakt. Dan wil je gewoon een hypotheek, maar gaat de bank moeilijk doen omdat je alleen maar schnabbels hebt. En als je veertig bent en je twee kinderen hebt, dan is het echt niet meer zo leuk als je elke avond naar een boerderij in Zoetermeer moet om daar tot drie uur in de nacht te hangen. Tijdens mijn opleiding Psychologie viel het bandje, waarmee ik het zou gaan maken, uit elkaar. Toen ben ik hobbyist geworden. Deze gitaar kreeg ik voor mijn verjaardag van een vriend. Mijn vrouw zei: “Denny, we hebben nu echt genoeg gitaren, verzin maar wat anders.” Dus nu staat hij hier en speel ik er elke dag wat noten op, zodat ik geen RSI krijg.’

Spiegeloog

Anti RSI-gitaar

Kopieergedrag bij Zelfdoding ‘Als journalist kun je levens redden!’

De Netflix-serie 13 Reasons Why veroorzaakte onlangs ophef vanwege de expliciete weergave van zelfdoding.

In Nederland maken per dag gemiddeld ongeveer vijf mensen een eind aan hun leven. Het aantal zelfdodingen in Nederland was nooit eerder zo hoog.

Tekst: Martin Verloop

Spiegeloog

8

O

Februari 2018

2015; Effting, 2010). De toename in suïcidaal gedrag was onder andere toe te schrijven aan verkeerde berichtgeving in de media. In Wenen was er tussen 1984 en 1987 een golf zelfdodingen in de metro. Aangenomen wordt dat het kopieergedrag hier werd veroorzaakt door de sensationele en gedramatiseerde berichtgeving van de lokale media.

Toen mediarichtlijnen ontwikkeld werden en de media niet langer berichtten over de zelfdodingen, nam het aantal zelfdodingen met tachtig procent af (Stevens & Delfosse, Maar wat is het Werther-effect, en waar komt het vandaan?

2013; Sonneck, Etzersdorfer & Nagel-Kuess, 1994). Ook In 1774 schreef Johann Wolfgang von Goethe Die Leiden in het geval van Antonie Kamerling zaten enkele Nederdes jungen Werthers. In de roman is Werther, de hoofdperlandse media er flink naast. Het NRC Handelsblad plaatste soon, ongelukkig in de liefde. Uiteindelijk doet dit hem het nieuws bijvoorbeeld besluiten een einde aan groot op de voorpazijn leven te maken. gina, iets dat tot ophef Niet alleen namen jongemannen destijds de - Kopieergedrag werd hier veroorzaakt door leidde. Terecht, zo gaf ombudsman van de kledingstijl van Werther de senationele berichtgeving van de media - de krant later ook toe als hij over, ook zou het boek schrijft dat ‘een sensatihebben geleid tot een oneel uitgemeten’ suïtoename in het aantal zelfdodingen in Europa cide kopieergedrag kan (Ritzema, 2013). Het boek werd vanwege het copycatuitlokken (De Jong, 2010). Een kort overlijdensbericht is bij zelfdoding vaak meer gepast, zoals het NRC Handelseffect in verschillende Europese landen verboden (Gould, blad ook deed na de zelfdoding van Kurt Cobain (De Jong, 2001). Ondanks dat later bleek dat het wel meeviel met de 2010). Dit bericht stond niet op de voorpagina, maar op toename van het aantal zelfdodingen, wordt het kopieergedrag dat de media uitlokt bij berichtgeving over suïcide pagina zeven. nog steeds het Werther-effect genoemd (Ritzema, 2013).

Het Werther-effect treedt niet alleen op door geschreven In Vlaanderen vraagt Werkgroep Verder, bestaande uit nabestaanden van mensen die suïcide pleegden, aandacht voor media, maar ook door televisieseries of berichtgeving op hoe media om moeten gaan met zelfdoding. Onder de titel televisie (Ivonne van de Ven Stichting, 2012).

‘Als journalist kun je levens redden!’ publiceerden zij richtlijnen voor de Vlaamse media. Dat je als journalist levens Na berichtgeving over bekende personen die suïcide kunt redden, is waar. Er is in de media niet voor niets een plegen, is vaak een toename te zien in het aantal suïcidespecifieke code over hoe met zelfdoding omgegaan dient te pogingen (Cohen, 2015). Nadat de bekende Nederlander worden. In Nederland stelde de Ivonne van de Ven Stichting Antonie Kamerling een einde aan zijn leven maakte in in samenwerking met het Ministerie van Volksgezondheid, 2010, pleegden meer mensen suïcide en was de telefoniWelzijn en Sport een soortgelijke mediacode op. sche hulplijn 113 voor suïcidepreventie overbelast (Cohen, ndanks dat er in de jaren 70 en 80 relatief meer zelfdodingen waren, is door de bevolkingsgroei het absolute aantal zelfdodingen toegenomen (NOS, 2016).

Dat suïcide een gevoelig onderwerp blijft, wordt zichtbaar uit de ophef rondom 13 Reasons Why. De serie wordt ervan beschuldigd geen rekening te hebben gehouden met het zogenaamde Werther-effect.

Hoe zit het dan met de ophef rondom 13 Reasons Why? De recentelijk door Netflix uitgebrachte serie hield zich niet aan de bestaande mediacodes, iets dat terecht voor verontwaardiging zorgde. In de serie maakt Hannah Baker, het hoofdpersonage, een einde aan haar leven en laat dertien tapes na aan de nabestaanden waarin ze uitlegt waarom ze kiest voor de bewuste daad. Met de tapes rechtvaardigt ze als het ware haar suïcide (Wittmer, 2017).

Spiegeloog

De zoekterm ‘how to commit suicide’ werd in de Verenigde Staten 26 procent meer gebruikt in de negentien dagen na de release van 13 Reasons Why (Wernick, 2017). Hiermee wordt het belang van een mediacode ook duidelijk. De makers van de Netflixserie hebben er bewust voor gekozen om de voorschriften die bestaan voor de media niet te volgen. De zelfdoding wordt expliciet weergegeven, terwijl gebleken is dat de kans op imitatie groter is als de methode wordt weergegeven (Vons, 2012).

De dramatisering van zelfdoding in 13 Reasons Why maakt dat de Netflix-serie ervan wordt beschuldigd suïcidaal gedrag te verheerlijken. Een juiste, deskundige omkadering zou ontbreken. De misplaatste rechtvaardiging van Hannah om een eind aan haar leven te maken wordt in de serie niet in context geplaatst. In 13 Reasons Why ontbreekt niet alleen een positief portret van hulpverlening, ook wordt de zelfdoding van Hannah geromantiseerd.

Romantisering van suïcidaal gedrag is gevaarlijk, omdat dit drempelverlagend kan werken als het leidt tot identificatie met in dit geval Hannah (Vons, 2012). Ook is het gevaarlijk als het personage voor tieners uitgroeit tot held of martelaar. Uit onderzoek is ook gebleken dat verklaringen voor zelfdoding met weinig nuance ervoor kunnen zorgen dat de suïcide wordt gezien als adequate oplossing (Stevens & Delfosse, 2013). De dertien door Hannah aangedragen redenen zijn ook weinig genuanceerd, dus deze kunnen

Februari 2018

9

Illustratie: Chitra Mohanlal

het idee creëren dat zelfdoding een gangbare oplossing is voor onder andere pestgedrag. Daarmee kan de Netflixserie vooral onder tieners werken als drempelverlagend bij suïcidaal gedrag, omdat het personage met deze groep de meeste gelijkenissen vertoont.

Spiegeloog

10

Bronnen

Februari 2018

- Cohen, M. (2015). Papageno of Werther? Het effect van de zelfmoord van Joost Zwagerman. Opgehaald op 5 januari 2017 van https://www.vn.nl/papageno-of-werther-het-effect-van-de-zelfmoordvan-joost-zwagerman/.

- Effting, M. (2010). Suicidehulplijn is overbelast. Opgehaald op 5 Het belang om voorzichtig om te gaan met zelfdoding, januari 2018 van https://www.volkskrant.nl/binnenland/suicidebenadrukt ook psychiater Jan Mokkenstorm: ‘[…] zelfhulplijn-is-overbelast~a1031489/. moordenaars willen diep in hun ziel niet dood, ze willen - Gould, M. S. (2001). Suicide and the media. Annals of the New alleen zo niet leven. Je kunt zeggen dat ze vermoord York Academy of Sciences, 932(1), 200-224. worden door hun depressie, dat hun paniek ze probeert - Ivonne van de Ven Stichting (2012). 10 Tips voor journalisten: te kelen.’ (Cohen, 2015) Mokkenstorm is oprichter van het verantwoord berichten over suïcide. Opgehaald op 7 januari 2018 van online platform 113online, wat zich richt op de preventie http://www.ivonnevandevenstichting.nl/suicidepreventie/mediarichtvan suïcide. lijn/.

- Jong, S. de (2010). De krant heeft de plank misgeslagen bij Antonie Naast het Werther-effect, is er ook zoiets als het PapagenoKamerling. Opgehaald op 7 januari 2018 van https://www.nrc.nl/ effect. Het Papageno-effect ontleent zijn naam het pernieuws/2010/10/09/de-krant-heeft-de-plank-misgeslagen-bij-antosonage uit Mozarts Die Zauberflöte (Cohen, 2015). In dit nie-kamerling-11953703-a1040235/. meesterwerk van Mozart kiest Papageno ervoor geen einde - NOS (2016). Aantal zelfdodingen in Nederland nog nooit zo hoog. aan zijn leven te maken, als hij op het punt staat om suïOpgehaald op 6 januari 2018 van https://nos.nl/artikel/2114388cide te plegen, maar ‘alternatieven voor de suïcide krijgt aantal-zelfdodingen-in-nederland-nog-nooit-zo-hoog.html/. aangereikt’ (Cohen, 2015). Het Papageno-effect is daarmee - Ritzema, S. (2013). Het Werther-effect. Opgehaald op 7 januari het tegenovergestelde van het Werther-effect. In tegenstel2018 van http://www.geschiedenisbeleven.nl/het-werther-effect/. ling tot het Werther-effect, betreft het een positief effect.

- Sonneck, G., Etzersdorfer, E., & Nagel-Kuess, S. (1994). ImitaHet Papageno-effect is tive suicide on the Viennese het effect dat je ziet, als subway. Social science & de media alternatieven medicine, 38, 453-457. laten zien voor zelfdo- - ‘Zelfmoordenaars willen diep in hun ziel - Stevens, V. & Delfosse, ding. In dat geval werkt (2013). Als journalist niet dood, ze willen alleen niet zo leven’ - L. de verslaggeving van kan je levens redden! Achde media niet drempeltergrondinfo. Opgehaald op verlagend, maar juist 5 januari 2018 van https:// beschermend.

Media www.zelfmoord1813.be/ berichten over het algemeen alleen over geslaagde suïcisites/default/files/Mediarichtlijnen_inzake_zelfdoding_Werkgroep_ depogingen en niet over suïcidaal gedrag dat stopt bij een Verder_-_wetenschappelijk_rapport.pdf/. suïcidepoging, zo zegt ook Mokkenstorm (Cohen, 2015).

- Vons, W. (2012). 10 Tips voor journalisten bij berichtgeving over In 13 Reasons Why wordt met de laatste tape gewezen met suicide. Opgehaald op 7 januari 2018 van http://www.ivonnevandede vinger naar de falende hulpverlening als schuldige voor venstichting.nl/docs/10tips2.pdf/. de zelfdoding van Hannah. Mooier was het geweest als de - Wernick, A. (2017). 13 Reasons Why suicide controversy conserie had laten zien hoe Hannah weer gelukkig was na de tinues. Opgehaald op 5 januari 2018 van https://www.pri.org/ juiste hulpverlening te hebben gekregen. In dat geval zou stories/2017-09-06/13-reasons-why-suicide-controversy-continues/.

13 Reasons Why bescherming bieden tegen mogelijk suïci- Wittmer, C. (2017). Why people are saying the Netflix hit ’13 Reasons daal gedrag en niet de drempel verlagen. Ook daar ligt een Why’ glorifies suicide and is ‘dangerous’. Opgehaald op 5 januari 2018 taak voor media. Al met al, dienen de media het Papagenovan http://www.businessinsider.com/13-reasons-why-controversy-suieffect na te streven, niet het Werther-effect. << cide-dangerous-2017-5?international=true&r=US&IR=T/#itgot-so-popular-so-fast-that-its-probably-getting-a-second-season-2/.

Heb je hulp nodig?

Indien je hulp nodig hebt, kun je bellen met 0900 0113 of naar de website 113.nl gaan. De deskundige vrijwilligers van 113 zijn 24/7 telefonisch of via de chat te bereiken.

Wist je dat...

Tekst: Maaike Posthuma

Spiegeloog

… de huidige cryptomunt Bitcoin inmiddels een flinke bron van stress is? De cryptomunt is ontstaan uit een anarchistische tegenbeweging na de bankencrisis van 2008. De Volkskrant publiceerde onlangs het verhaal van Gerard, die al jaren 0,15 Bitcoin heeft. Volgens hem levert het hebben van Bitcoin vooral erg veel stress op. De waarde van de cryptomunt gaat constant omhoog en omlaag, soms met honderden euro’s per uur. Mocht het heel goed gaan met de Bitcoin en één munt bijvoorbeeld een miljoen euro waard worden, dan zou Gerard zijn geheime toegangscode – die dan anderhalve ton waard zou zijn – op een speciale usb-stick zetten en bij een bedrijf op een geheime locatie in een berg in Zwitserland opbergen. Bij een bank dus. … jouw naam waarschijnlijk het resultaat is van een trend?

Deze naamtrends hebben we vooral te danken aan publieke personen. Zo kelderde de naam Pim in de tijd dat Pim Fortuyn zijn eigen partij oprichtte, maar maakte deze naam een comeback na zijn dood. De meisjesnaam Isis was zeer geliefd onder ouders, totdat in 2014 terreurbeweging Islamitische Staat het kalifaat uitriep en kortstondig met ISIS werd aangeduid. Ook de naam Oussama is roemloos ten onder gegaan vanaf 2001.

… er een Amerikaans platenlabel bestaat dat tREND iS dEAD! records heet? Dit label geeft voornamelijk punkmuziek uit, maar richt zich ook op experimentele, rock-, garage-, industriële of hardcore-muziek. Onder de artiesten zitten namen als Black Left Pinky, End Me, Pee Pee Touchers, Youth Gone Mad en Totally Ridiculous. Naast de naam van het platenlabel lijken ook de gecontracteerde artiesten een sterke behoefte te hebben zich af te zetten tegen de trends van de massa. … er zoiets bestaat als een ‘hype man’? Dit is als het ware een ‘backup rapper’ die voornamelijk in de rap- en hiphopmuziek wordt ingezet om de liedjes van korte, energieke uitroepingen te voorzien, met het doel het publiek op te peppen en mee te krijgen met de muziek. Wie had gedacht dat de persoon die ‘Whatever I say, y’all gotta do…!’ roept in ‘Drop’ (2001) van Timbaland of ‘Let’s go!’, ‘Here we go, now!’ en ‘Miss Demeanor to the house!’ in het nummer ‘Lose Control’ (2005) van Missy Elliott en Ciara, één en dezelfde persoon is? De man hierachter is Fatman Scoop, en andere bekende voorbeelden zijn Lil’ Jon en P. Diddy. Dit wordt trouwens niet alleen gedaan in de rap en hip-hop – ‘Godfather of Soul’ James Brown zag ook wel wat in zo’n oppep-mannetje (Bobby Byrd).

Februari 2018

11

Tabula Rasa Tekst: Julia Zegeling

De Rivier van het Bewustzijn van Oliver Sacks

V

Spiegeloog

12

oor wie geïnteresseerd is in het menselijk brein en hoe dat invloed heeft op ons gedrag, is het laatste boek van Oliver Sacks (1933-2015) echt een aanrader. De Rivier van het Bewustzijn neemt je mee in een zeer interessant verhaal over evolutie, Tourette’s syndroom, Parkinson, het feilbare geheugen, Freud en het alsmaar veranderende, subjectieve bewustzijn.

Februari 2018

Sacks was een Britse neuroloog en stond wereldwijd bekend om zijn casestudies, waarin hij altijd nog de mens bleef zien door de neurologische afwijkingen heen. Het meest bekend is Sacks dan ook om zijn boeken waarin hij deze casestudies beschrijft.

Een van zijn bekendste boeken is Awakenings (1973), waarin Sacks onder andere vertelt over zijn ervaringen met het experimentele medicijn L-DOPA. Dit diende hij toe aan comateuze patiënten met de slaapziekte encephalitis lethargica. Awakenings was zo’n succes dat er zelfs twee films over gemaakt zijn, een documentaire en een speelfilm met dezelfde naam. In 2015 kondigde Sacks zijn dood aan in The New York Times. De neuroloog kreeg namelijk in 2006 een melanoom in zijn rechteroog, waardoor hij grotendeels blind werd. Negen jaar later was het melanoom inmiddels uitgezaaid naar zijn lever, waardoor de schrijver datzelfde jaar overleed. De Rivier van het Bewustzijn is dan ook het laatste werk van Sacks.

De Rivier van het Bewustzijn bestaat uit diverse essays die laten zien hoe Sacks dacht over verschillende aspecten van het menselijk denken. Het boek begint met een hoofdstuk over Darwin en de evolutie van planten, die volgens Sacks eigenlijk helemaal niet zo veel verschilt met de evolutie van dieren.

Als lezer merk je dat Sacks een bijzonder grote belangstelling heeft voor het plantenleven. Dit maakt hij namelijk

duidelijk met anekdotes over hoe hij, als jong kind, al bezig was met het bestuderen van bloemen en planten in de tuin.

Sacks schrijft ook een essay over de snelheid van het brein, iets waar hij als kind al door gefascineerd was. In dit stuk schrijft hij over een patiënt van hem, Ray, die het syndroom van Gilles de la Tourette heeft. De snelheid die gepaard gaat met de tics van het syndroom maakte Ray levendiger en geestiger, wat samen met zijn muzikale talent zorgde voor geweldige improvisatievaardigheden op de drums. Over Ray heeft Sacks ook geschreven in zijn boek De man die zijn vrouw voor een hoed hield (1985).

Noemenswaardig is ook het hoofdstuk over het feilbare geheugen. Zo geeft Sacks een voorbeeld waarin hij zich herinnerde dat Londen werd gebombardeerd tijdens de Tweede Wereldoorlog, en hoe hij dit zag vanuit zijn keukenraam. Dit was een levendige, concrete herinnering waaraan hij niet twijfelde, maar wat toch een valse herinnering bleek te zijn. Toen Sacks het verhaal aan zijn oudere broer vertelde bleek namelijk dat hij helemaal niet in Londen was ten tijde van het bombardement.

Wat leuk is, is dat Sacks gedurende het hele boek zijn tekst aanvult met voetnoten, om zoveel mogelijk details in zijn essays kwijt te kunnen. Af en toe worden dat misschien iets te veel details, waardoor sommige stukken een tikkeltje langdradig aan kunnen doen en de lezer kan afdwalen. Maar voor degenen die een kijkje willen nemen in het brein van Sacks, en hoe hij onderwerpen als creativiteit, medicijnen, neurowetenschap en plantkunde beschrijft, is De Rivier van het Bewustzijn een uitermate geschikt boek.

Dit boek is te verkrijgen voor €24,99 bij boekhandel of site.

Een Nietsontziend Vernieuwer Een portret van Picasso

Ontegenzeggelijk behoort Pablo Picasso (1881-1973) tot de grootste kunstvernieuwers van de twintigste eeuw. Wat dreef deze megalomane schilder, die tot zijn sterfdag koortsachtig doorwerkte alsof de duivel hem op zijn hielen zat? Een nadere blik leert dat Picasso’s muzen en minnaressen een sleutelrol speelden in zijn veelomvattende leven.

zijn in alle opzichten oorspronkelijk en tonen vakmanschap. ls de ambitieuze, negentienjarige Pablo Picasso in Kunstcritici bewonderen al direct de vernieuwende, expres1900 voor het eerst in Parijs aankomt, zet hij voet in sieve symboliek die uit de werken naar voren komt (Rodenhet Europese epicentrum van de avant-gardekunst. In zijn burg, 2014). geboorteland Spanje rijst zijn ster gestaag en exposeert hij al vanaf zijn vijftiende, maar de jonge schilder begrijpt dat hij Het leven van Picasso neemt een drastische wending als hij op dat moment maar op één plek moet zijn: Parijs (Bucholz, in 1904 de mooie Fernande Olivier tegen het lijf loopt. Hij 2004). In cafés, galeries en ateliers treffen kunstenaars als valt als een blok voor haar. De twee delen al snel een ateMatisse, Max Jacob, Toulouse-Lautrec en Georges Braque lierwoning en hun prille elkaar. De metropool verliefdheid is hevig en fonkelt en er hangt een onstuimig. Fernande is bijna tastbare vernieuSomberte maakt plaats voor harlekijnen, dag en nacht bij haar wingszucht in de lucht. nieuwe vlam en als de Picasso is van meet af circusartiesten en acrobaten schilder even niet aan aan gefascineerd door het werk is, bevinden het uitbundige stadslezij zich tussen de lakens ven. De snelle schetsen (Bucholz, 2004). Het blauw verdwijnt van de schilderijen en en potloodtekeningen die hij op straat maakt, werkt hij ’s warme, lichte tinten doen hun intrede: Picasso’s Roze Perinachts uit achter de schildersezel. De eerste doeken die hij ode vangt aan. Ook de thematiek verandert; somberte maakt in Parijs maakt, tonen het hedonistische vertier in de stad, plaats voor harlekijnen, circusartiesten en acrobaten. De de belle époque en de beroemde nachtclubs (Huffington, nieuwe personages zijn kwetsbaar en sierlijk, stralen gratie 1988). uit en subtiele schoonheid. Het contrast tussen de twee perioden kan bijna niet groter zijn (Huffington, 1988). Fernande In 1901 pleegt de opkomende dichter Carlos Casagemas – heeft onmiskenbaar een diepgaande invloed op de herboren Picasso’s boezemvriend en huisgenoot – uit liefdesverdriet kunstenaar. Intussen groeit Picasso’s faam en steeds meer zelfmoord. Vanaf dat moment verandert Picasso’s stijl radi(internationale) kunstkenners ontdekken de raadselachtige caal: zijn Blauwe Periode breekt aan (Bucholz, 2004). Van magie van de van oorsprong Catalaanse schilder. alle schilderijen druipt nu het melancholische blauw af, en de doeken worden alleen nog bevolkt door de Parijse zelfkant; Op een avond in een kunstenaarssalon, georganiseerd door door bedelaars, alcoholisten en verschoppelingen. Picasso’s schrijfster Gertrude Stein, ontmoet Picasso de jonge Eva vriend Sabartés zei later over die periode: ‘Hij gelooft dat Gouel. Hij is op slag verliefd en het duurt niet lang voor verdriet het nadenken bevordert en dat pijn de drijfveer van de twee samen een huis in de wijk Montparnasse betrekons leven is.’ Picasso’s rouwgevoelens vertalen zich dus in ken. Fernande lijkt snel vergeten en het leven van de schilder ‘eenkleurigheid’, en de uitwerking ervan is in de kunstgewijzigt koers. Eva ontpopt zich (eveneens) als toegewijde schiedenis, op die wijze, nooit eerder vertoond (Huffington, muze; ze spoort Picasso aan meer kleur te gaan gebruiken 1988). Letterlijk alles bestaat uit blauwtinten, van de gezichen stimuleert hem de afgevlakte en analytische schilderstijl, ten tot het gras, maar nergens wordt het saai of eentonig. waar hij op dat moment mee experimenteert, verder te ontDe schilderijen doen unheimisch en irreëel aan, maar ze

13 Februari 2018

A

Spiegeloog

Tekst: Daniel Lameriks

wikkelen. Deze probeersels zouden uitmonden in wat we nu kennen als het kubisme – een kunststroming die een keerpunt vormt in de twintigste-eeuwse kunst (Bucholz, 2004).

Spiegeloog

14 Februari 2018

Volgens de dichter Max Jacob wordt het kubisme uitgevonden op een drinkavondje bij Matisse, waar Picasso een Afrikaans beeldje onder ogen geschoven krijgt (Huffington, 1988). Als we het beroemde schilderij Les Demoiselles d’Avignon bekijken, zien we dat het verhaal van Jacob niet ver van de waarheid afzit. Op het schilderij zien we vijf naakte prostituees in een bordeel die de kijker aanstaren. Alle vormen zijn hoekig en grof, alsof ze met hamer en beitel uitgehakt zijn. De gezichten van de twee vrouwen rechts zijn maskerachtig en bijna niet meer menselijk. Picasso voltooit dit werk in 1907 en toont het in eerste instantie alleen aan zijn vrienden. Zij reageren geschokt en weten geen woord uit te brengen (het schijnt dat Matisse als enige in een schaterlach uitbarst). Pas in 1916 wordt het doek voor het eerst tentoongesteld en ook dan verbijstert het vriend en vijand. ‘Wat bezielt deze kunstenaar, die eerder bewees zo fijnzinnig te kunnen schilderen?’, moet men gedacht hebben. Nu wordt het schilderij gezien als een van de belangrijkste werken van de moderne kunst (Rodenburg, 2014). Het kunstwerk is nu overigens nauwelijks nog in geldwaarde uit te drukken (in 1939 kocht het MoMA in New York het doek aan voor $24.000 en daar hangt het vandaag de dag nog steeds).

Eva en Pablo is het niet gegund lang samen te zijn. Zij blijkt, nog maar dertig jaar oud, een snelgroeiend kankergezwel onder de leden te hebben. Picasso bezoekt haar dagelijks in het ziekenhuis, en vindt ’s avonds troost bij zijn nieuwe minnares Gaby die in hetzelfde appartementencomplex woont (Huffington, 1988). Er lijkt zich inmiddels een patroon af te tekenen: het komen en gaan van vrouwen culmineert in inspiratie, vernieuwing en geestdrift. Dat patroon blijft zich voltrekken tot aan Picasso’s sterfdag. Op veruit de meeste schilderijen zien we vrouwen afgebeeld en bijna altijd is dat de geliefde waar hij op dat moment mee samen was (in veel variërende gedaanten overigens – van iedere vrouw maakte hij honderden doeken, in totaal verschillende stijlen). Biograaf John Berger beschrijft Picasso’s relaties met vrouwen als volgt: ‘Het lijkt erop dat Picasso zichzelf alleen kon zien wanneer hij zich in een vrouw weerspiegelde’. Zijn liefdesrelaties waren dan ook excessief en alles-absorberend. Francoise Gilot, een van Picasso’s latere vriendinnen, beschrijft

die intensiteit: ‘De vrouwen die ooit hun leven met hem deelden, zouden altijd nog een kreet van lust en pijn slaken […] om te bewijzen dat ze nog een vleugje leven in zich hadden dat aan een draadje hing, waarvan Picasso het andere einde in zijn handen hield’. Dat dat ‘draadje’ bestaat, mag blijken uit het feit dat twee minnaressen zelfmoord plegen, nadat hun relatie met de meesterschilder geëindigd is (Bucholz, 2004).

Pablo Picasso is door menig (amateur)psycholoog virtueel onderzocht. Door de jaren heen volgden vele diagnoses. Zo zou hij een verbeten narcist zijn, aan grootheidswaan lijden, manisch depressief, antisociaal en zelfs een sociopaat zijn. Hoe het ook zij, wat we wel zeker weten van zijn exgeliefden is dat hij genot leek te scheppen uit de rivaliteit die de vrouwen onderling hadden en de confronterende en vernederende situaties die daaruit voortkwamen. Hij kon vrouwen als een baksteen laten vallen als ze hem niet meer bekoorden. Dezelfde verhalen komen naar voren als het gaat over zijn kinderen, kleinkinderen, vrienden en anderen uit zijn sociale omgeving: zodra hij ze niet meer kon gebruiken in zijn artistieke leven, werden ze zonder wroeging aan de straat gezet (Huffington, 1988). De schilder die aan het einde van zijn leven de meest gewaardeerde, rijkste (geschat vermogen op zijn negentigste levensjaar: meer dan een miljard dollar) en meest bewonderde kunstenaar was, gebruikte de mensen om hem heen als gebruiksvoorwerpen voor zijn levenswerk: het scheppen van kunst. Daar valt natuurlijk genoeg op aan te merken, maar het heeft wel de mooiste schilderijen van de twintigste eeuw opgeleverd. <<

Bronnen

- [Afbeelding 1] Opgehaald op 19 januari 2018 van https:// c2.staticflickr.com/6/5513/10962238535_d8b09257e0_b.jpg/.

- Bucholz, E., et al. (2004). Pablo Picasso. Leven en werk. Hamburg, Duitsland: Könemann - Cox, N., et al. (2011). Picasso ...off the record. Rotterdam: BBNC Uitgevers.

- Huffington, A. (1988). Picasso. Vernieuwer en vernietiger. Houten: Bzztoh/Het Spectrum.

- Picasso, M. (2014). Mijn grootvader Picasso. Amsterdam: Areopagus.

- Rodenburg, C. (2010). Pablo Picasso. Ik zoek niet, ik vind. Zwolle: Wbooks.

Camera Obscura Tekst: Dewi Jager

Call Me By Your Name

Terwijl Elio zijn dagen vult met het lezen van boeken, het schrijven van muziek en het eten van abrikozen, wil Oliver meer van het nachtleven proeven. Oliver is dan ook vaak tot in de late uurtjes bij de lokale feesten te vinden waar hij aanbeden wordt door een tal van jonge Italiaanse dames.

Langzamerhand beginnen de jongens echter meer tijd met elkaar door te brengen. Zo fietsen ze samen urenlang over de met cipressen omringde weg naar het dichtstbijzijnde dorpje en zwemmen ze in een van de vele meren die het landschap rijk is. Hoewel Elio zich zowel seksueel als romantisch steeds meer aangetrokken voelt tot Oliver, begint hij een relatie met de Franse Marcia. Al snel zijn Elio en Marcia onafscheidelijk en lijkt hun seksueel verlangen naar elkaar niet te stoppen.

Toch blijft Elio aan Oliver denken en wanneer ze een van hun dagelijkse tripjes naar het dorp afleggen heeft Elio eindelijk de moed om zijn gevoelens tegenover Oliver te uiten.

Dit betekent een keerpunt in de langzaam voortkabbelende film. In eerste instantie lijkt Oliver zijn afstand tegenover Elio te willen bewaren, liefde tussen twee jongens is

immers niet iets waarover gesproken hoort te worden. Elio geeft echter al snel toe aan zijn verlangens en, hoewel ze beide weten dat de relatie van korte duur zal zijn, stijgt de romantiek tussen beide razend snel. Het verlangen naar elkaar wordt bijna ondraaglijk en ze grijpen dan ook gretig iedere kans aan om er samen tussenuit te knijpen.

Als het gaat om de liefde vereist het moed om je open te stellen en je gevoelens en verlangens te uiten. Zeker wanneer de liefde waarnaar je verlangt een liefde is die vanwege religieuze ideeën niet gewenst is. Als jonge, onervaren jongen is Elio bereid om in het diepe te springen, met alle consequenties van dien.

Call Me By Your Name, naar het gelijknamige boek van Andre Aciman, is de laatste film in de Desire-trilogie van regisseur Luca Guadagnino.

Dat verlangen een grote rol speelt in deze film wordt al snel duidelijk.

Hoofdrolspeler Timothee Chalamet zet in zijn rol als Elio een jongen neer die verlangt naar de liefde, naar seksualiteit en naar intimiteit. Maar het is meer dan alleen het goede acteerwerk dat verlangen uitstraalt. Het is de prachtige Noord Italiaanse omgeving, het zijn de abrikozen die door de film heen zo sensueel worden gegeten, en ook het landhuis dat warmte en liefde uitstraalt. Dit alles te samen vormt het perfecte plaatje voor de liefde. Eentje die Luca Guadagnino perfect weet over te brengen.

Regie: Luca Guadagnino Deze film is nu te zien in de bioscoop.

Spiegeloog

n de zomer van 1983 komt ergens in Noord-Italië de Amerikaanse student Oliver, gespeeld door Armie Hammer, aan bij het idyllische landhuis van de familie Perlm​an. De vader des huizes is een professor archeologie die Oliver heeft uitgenodigd om de zomer bij hem door te brengen. De 17-jarige ingetogen zoon van de professor genaamd Elio Perlman, gespeeld door Timothee Chalamet, is een muziek- en boekliefhebber die niks gemeen lijkt te hebben met de extravagante en arrogante Oliver. Toch lijkt hij een vriendschap te willen opbouwen, maar al snel blijkt dat Oliver meer geïnteresseerd is in andere dingen.

15 Februari 2018

I

De R ndvraag Wetenschappelijk medewerkers stellen elkaar vragen

De vraag van Jonas Dalege (Sociale Psychologie) Beste Roy,

Spiegeloog

16

In mijn antwoord heb ik hypothesetoetsing binnen de psychologie met hypothesetoetsing binnen de natuurkunde vergeleken. Mijn conclusie was dat de natuurkundige theorieën betere onderbouwing voor contra-intuïtieve hypotheses bieden dan de meeste psychologische theorieën. In mijn ogen heeft de natuurkunde betere theorieën, omdat de concepten waarnaar zij onderzoek doet makkelijker te definiëren zijn. In de psychologie moeten we vaak onderzoek doen naar redelijk vage concepten. Soms heb ik het het gevoel dat de interessantste en belangrijkste concepten ook de moeilijkst te definiëren concepten zijn. Creativiteit is zo’n concept. Hoe ga jij in jouw onderzoek naar creativiteit met deze problematiek om?

Jonas

Het antwoord van Roy Sijbom (Arbeids- en Organisatiepsychologie)

Februari 2018

Beste Jonas, Creativiteit is inderdaad interessant en tegelijkertijd lastig.

Vraag tien mensen naar de betekenis van creativiteit en je krijgt waarschijnlijk evenveel verschillende antwoorden.

Meestal wordt creativiteit als iets belangrijks gezien. Zeker binnen organisaties wordt veel geld geïnvesteerd in het stimuleren van de creativiteit van medewerkers, omdat organisaties hiermee hopen te concurreren met andere bedrijven.

Maar wanneer wordt iets nu eigenlijk als creatief gezien?

Als je een bepaald fenomeen wilt onderzoeken, dien je eerst duidelijk af te bakenen wat er precies onder verstaan wordt. In mijn onderzoek kijk ik voornamelijk naar creativiteit van medewerkers binnen organisaties. In lijn met andere onderzoekers, definieer ik creativiteit van medewerkers als het genereren van ideeën over producten, diensten, processen en procedures die zowel nieuw als bruikbaar (uitvoerbaar en nuttig) zijn voor de organisatie (Amabile, 1996; Shalley, Zhou, & Oldham, 2004). Ideeën worden als nieuw beschouwd wanneer ze in vergelijking met andere ideeën binnen een organisatie of werksituatie uniek zijn. Nieuwe ideeën zijn bruikbaar wanneer deze potentiële waarde hebben voor de organisatie (Shalley et al., 2004). De aanwezigheid van beide elementen – nieuw en bruikbaar – is noodzakelijk om van creatieve ideeën te kunnen spreken (Amabile, 1996).

De context is hierbij echter van belang. Wanneer een medewerker in organisatie A een voorstel presenteert voor het gebruik van een nieuwe werkmethode die reeds in organisatie B wordt gebruikt, kan dit binnen de context van organisatie A toch als creatief worden gezien. Creativiteit heeft dus betrekking op de relatieve nieuwheid van ideeën binnen de context waarin deze worden gegenereerd. Wanneer deze creatieve ideeën succesvol worden geïmplementeerd, spreken we van innovatie. Creativiteit is, zo bezien, dus een essentiële en noodzakelijk voorwaarde voor innovatie. Dit is dan ook de reden waarom organisaties, die hun innovatieve vermogen willen vergroten, inzetten op het vergroten en het stimuleren van creativiteit onder medewerkers.

Dit betekent bovendien dat creativiteit niet enkel is voorbehouden aan ‘creatieve’ beroepen of functies, zoals bijvoorbeeld Research & Development-afdelingen. Sterker nog, (een bepaalde mate van) creativiteit is mogelijk en wenselijk binnen vrijwel alle beroepen en functies van organisaties (Unsworth, 2001). Ook wordt er nog een onderscheid gemaakt worden tussen zogenaamde ‘incrementele’ en ‘radicale’ creativiteit (Madjar, Greenberg, & Chen, 2011). Incrementele creativiteit heeft betrekking op kleine aanpassingen en veranderingen in bestaande procedures en producten (zoals bij de opeenvolgende scheermesjes van Gillette), terwijl radicale creativiteit zorgt voor een substantieel verschil met bestaande procedures en producten (zoals bij de eerste smartphone het geval was).

De bronnenlijst is bekend bij de redactie.

De Rondvraag wordt doorgegeven aan Jan Henk Kamphuis (Klinische Psychologie) Beste Jan Henk, De laatste tijd kom ik in de media veel berichten tegen over mensen die te kampen hebben met een burn-out. Ervaren werkdruk en stress lijken hierbij een belangrijke rol te spelen.

Aangezien tweederde van de UvA-medewerkers recentelijk heeft aangegeven een hoge mate van werkdruk te ervaren, is er mijns inziens ook onder collega’s een aanzienlijk risico op burn-out aanwezig. Tegelijkertijd heb ik het gevoel dat de term burn-out in de media ook voor veel gerelateerde aandoeningen wordt gebruikt, zoals stress en overspannenheid. Ik vroeg me af of je kunt vertellen wat er binnen de klinische psychologie onder burn-out wordt verstaan? En is er een klinische diagnose voor burn-out?

Roy

De Wetenschap van de Dag In de filosofie zijn door de jaren heen vele stromingen ontstaan, die ook weer invloed hebben gehad op de psychologie. Uit deze stromingen komen denkbeelden voort, waarmee we proberen de wereld om ons heen structuur te geven. Deze denkbeelden zijn echter zeer verschillend en houden niet altijd stand door de jaren heen.

en manier om over de wereld na te denken is door alles om ons heen terug te leiden naar materie. Over dit materialisme wordt al sinds de oudheid gesproken, bijvoorbeeld door de Griekse filosoof Democritus. Hij sprak over het atomisme, wat het geloof inhoudt dat de wereld in twee delen verdeeld is: atomen en leegte (Encyclopedie, z. j.). Dit leidde ertoe dat hij geloofde dat niets zonder reden gebeurt en alles een oorzaak heeft, atomen reageren immers op elkaar.

Ook gaf de psychoanalyse van Freud, een zeer bekende, maar vaak verworpen trend in de psychologie, tegenwicht aan het dualisme. Zo koos Freud het onderbewuste als studieobject, in plaats van de geest (De Jong & Bem, 2008).

Een aftakking van het materialisme is het determinisme, dat stelt dat alle gebeurtenissen volledig bepaald worden door voorafgaande oorzaken, dus ook de keuzes die wij maken.

Immers, als alles uit materie bestaat, zelfs onze emoties, dan zouden deze aangewezen en gemeten moeten kunnen worden. Wanneer je alles kunt meten, dan zou je dus in theorie ook precies moeten kunnen voorspellen wat er gaat gebeuren. Dit betekent dat het determinisme ook in contrast staat met de vrije wil. Want als alles vooraf bepaald is, wat valt er bepaald is, wat dan nog te kiezen?

In de tijd van de Verlichting (18e eeuw) kwam het materialisme weer op en werd het vooral in de filosofie in verband gebracht met de verhouding tussen lichaam en geest.

Vanuit een materialistisch perspectief werd gedacht dat er niet zoiets bestaat als de ‘geest’, alles bestaat namelijk uit materie en - Als alles vooraf er is ook niks anders dan die materie. Dit is valt er dan nog te kiezen? Elementen uit dit deterzeer tegengesteld aan het minisme komen ook dualisme van Descartes, terug in de psychologie. die juist stelde dat er een Bayesiaanse statistiek bijvoorbeeld, heeft een deterministiduidelijke scheiding is tussen lichaam en geest. Dit dualisme sche basis. Vernoemd naar Thomas Bayes (1701-1761) en voerde ook lange tijd de boventoon in de psychologie. Het verder uitgewerkt door wiskundige Pierre-Simon Laplace idee was dat de mens niet alleen een lichaam heeft, maar ook (1749-1827), is de Bayesiaanse statistiek een aparte tak een geest, en alles wat wij zeggen en denken wordt geregisvan de statistiek, waarbij voortdurend de kansen bijgesteld seerd door deze geest (De Jong & Bem, 2008). worden op basis van nieuwe informatie (“Bayesiaanse statistiek”, z.j). Laplace schreef dat als de geest op een zeker Het materialisme zorgde ook binnen de psychologie voor moment alle posities en snelheden zou kennen, en deze verzet tegen een dualistische kijk op de mens. Rond 1900 gegevens aan een analyse zou kunnen onderwerpen, hij ontstond namelijk het behaviorisme van Skinner en Watson. toekomst en verleden zou kennen en er geen onzekerheid Hier werd niet meer naar de geest als hoofdonderwerp van meer voor hem zou bestaan (“Pierre-Simon Laplace”, z.j.). de studie gekeken, maar naar het gedrag. Zo kunnen dus Volgens Eric-Jan Wagemakers (2017), hoogleraar psycholoook gevoelens en gedachtes geobserveerd worden door naar gie aan onze afdeling, past het idee waarin het heelal als het gedrag van mensen en dieren te kijken. Hieruit kwam deterministisch systeem wordt gezien dan ook goed bij deze opnieuw een stroming voort: het functionalisme. In deze statistiek: kans reflecteert namelijk ‘jouw onwetendheid’. stroming werd de vraag gesteld wat de functie is van het Echter, tegenwoordig wordt in de psychologie bijna alleen bewustzijn in het leven van de mens (De Jong & Bem, 2008).

17 Februari 2018

E

Spiegeloog

Tekst: Julia Zegeling

De Amerikaanse filosoof en materialist Daniel Dennett gaat het debat aan met Swaab en Lamme, en stelt dat de vrije wil gewoon kan bestaan. Volgens hem reageer je inderdaad op impulsen en informatie die je binnenkrijgt vanaf de buitenwereld, maar is dit niet in tegenspraak met de vrije wil (Giesen, 2012). Je wordt geĂŻnformeerd door de wereld om je heen, en je maakt hier vervolgens zelf keuzes over die aansluiten bij je eigen doelen en projecten. Dat betekent niet dat je niet in staat bent om je verlangens en driften aan te passen.

Spiegeloog

18

de klassieke statistiek gebruikt. Misschien ligt de Bayesiaanse trend nog in de toekomst.

Stromingen in de wetenschap zijn ook trends, ze komen en gaan. Van het dualisme, waar lichaam en geest volledig gescheiden zijn, tot de neurowetenschap, waarin juist alles herleid wordt tot een tastbare oorzaak in de hersenen.

Vraagstukken als het bestaan van een vrije wil en scheiding van lichaam en geest blijven desondanks onbeantwoord en de door de tijd heen ontstane denkbeelden lijken daardoor vooral op trends. Misschien komt er in de toekomst nog een stroming die alles zal verklaren en stand zal houden, maar voor nu moeten we het nog doen met onduidelijkheid. <<

Februari 2018

Bronnen Waar materialisme nog meer mee geassocieerd wordt is het - Busato, V. (2016a). Zo werkt ons brein nu eenmaal. Opgehaald reductionisme. Hier worden complexe objecten of fenomeop 16 januari 2018 van https://www.nemokennislink.nl/publicanen gereduceerd tot fundamentele objecten of fenomenen. ties/zo-werkt-ons-brein-nu-eenmaal/.

Hierbij komt de vraag naar voren of de mentale eigenschap- Busato, V. (2016b). Ik heb geen vrije wil! Welles, die heb je wel! pen van de mens volledig gereduceerd kunnen worden tot Opgehaald op 16 januari 2018 van https://www.nemokennislink. fysische eigenschappen. Dit heeft vervolgens ook weer nl/publicaties/ik-heb-geen-vrije-wil-welles-die-heb-je-wel/. een sterke link met de neurowetenschappen en de neuro- Encyclopedie. (z.j.). psychologie: een gebied Atomisme. Opgehaald op 16 in de psychologie dat januari 2018 van http:// zich razendsnel aan het ontwikkelen is. Je zou - Mensen nemen beslissingen waar achteraf www.encyclo.nl/begrip/atomisme/. kunnen zeggen dat het pas een context bij wordt geconstrueerd - Giesen, P. (2012). Geen inmiddels wel een trend vrije wil? Wat een denkfout! is. Een bekende neuroOpgehaald op 16 januari bioloog die gelooft dat 2018 van https://www. alles terug te vinden is volkskrant.nl/archief/geen-vrije-wil-wat-een-denkfout~a3349421/. in het brein, is Dick Swaab. Hij is ervan overtuigd dat er - Jong, de L. & Bem, S. (2008) Kernthemaâ&#x20AC;&#x2122;s in de psychologische geen vrije wil is (zie hoe het determinisme terugkomt). In wetenschap. Amsterdam, Nederland: Boom uitgevers. het boek Wij zijn ons brein (2010) stelt Swaab dat vrije wil een - Lamme, V. (2011). De vrije wil bestaat niet. Amsterdam, Nederillusie is. Mensen nemen onbewust en op gevoel beslissinland: Prometheus. gen, waar achteraf pas een context bij wordt geconstrueerd - Swaab, D. (2010). Wij zijn ons brein. Amsterdam, Nederland: (Busato, 2016a). Hoogleraar cognitieve neurowetenschap, Atlas Contact.

Victor Lamme, staat Swaab hierin bij. Hij schreef het boek - Wagemakers, E. (2017). Bayesiaans redeneren & EstimaDe vrije wil bestaat niet (2011) waarin hij stelt dat ons brein tion. [college-slides]. Opgehaald op 9 januari 2018 van https:// bepaalt wat we doen en zelfs een hersenscan beter weet blackboard.uva.nl/bbcswebdav/pid-6680849-dt-contentwat we willen dan wijzelf (Busato, 2016b). Het hebben van rid-10937627_1/courses/2511.7202BACH2XH.S1.2017/ een vrije wil betekent volgens Lamme en Swaab dat men WSR%2037%2638%20IntroductieBayesiaanseStatistiek.pdf/. onder exact dezelfde omstandigheden een andere keuze zou - Wikipedia. (z. j.). Bayesiaanse statistiek. Opgehaald op 16 januari kunnen maken, maar zij geloven niet dat het maken van 2018 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Bayesiaanse_statistiek/. een andere keuze mogelijk is. Echter, dit betekent niet dat - Wikipedia. (z. j.). Pierre-Simon Laplace. Opgehaald op 16 januari we geen vrije wil ervaren. Volgens Swaab komt dat door2018 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Pierre-Simon_Laplace/. dat onze rechterhersenhelft onbewust een beslissing neemt en de linkerhersenhelft er achteraf een logisch verhaaltje bij maakt over waarom we die beslissing hebben genomen (Swaab, 2010).

Ivoren Toren Tijdschalen

In de modellen die wij ontwikkelen voor psychische stoornissen heb je soortgelijke problematiek. Bij depressie bestaan er interacties die weken duren (als je systematisch te weinig eet val je op termijn af en verlies je energie), interacties die vrijwel instantaan verlopen (een aanval van angst die onmiddellijk tot sociale vermijding leidt) en van alles dat daar tussenin zit (slapeloosheid die tot vermoeidheid en concentratieproblemen leidt). Bij sommige stoornissen spelen deze processen zich dan ook nog eens af tegen de achtergrond van zeer langzame ontwikkelingsprocessen, zoals bij autisme, waar je deels te maken hebt met effecten die zich over de jaren opbouwen (bijvoorbeeld het cumulatieve effect van jarenlang oogcontact vermijden op de ontwikkeling van sociale vaardigheden).

Het maken van modellen die hiermee kunnen omgaan is buitengewoon lastig. We weten nog maar zo ontzettend weinig van de dynamica van stoornissen dat je in de modellen die wij maken eigenlijk nooit helemaal zeker weet wat je moet invullen. Hoe lang duurt het precies voordat slaapgebrek tot vermoeidheid begint te leiden en hoe sterk is dat effect? Hoeveel calorieĂŤn verbrandt een mens minder als hij de hele dag met de gordijnen dicht thuis gaat zitten?

Wat is de functionele vorm van de relatie tussen angst en vermijding, en op welke schaal bevindt de evidente feedback tussen die factoren zich precies? Het maakt allemaal uit voor de structuur en dynamica van het complexe systeem dat de mens is, maar vooralsnog hebben we veel meer vragen dan antwoorden.

Bovendien weten we niet in welke mate de structuur van al deze processen uitwisselbaar is tussen individuen. Allicht is slapeloosheid voor niemand fijn, maar het is evident dat mensen verschillen in de mate waarin slapeloosheid

tot vermoeidheid of concentratieproblemen leidt. Naast zulke kwantitatieve verschillen bestaan er kwalitatieve, structurele verschillen tussen mensen. Sommige mensen reageren op stress door niet meer te eten en die vallen dan af, terwijl andere mensen juist heel veel gaan eten en die worden dan te dik.

Dan hebben we ook nog eens te maken met het raadselachtige fenomeen van betekenis. In tegenstelling tot het klimaat of de economie heeft de mens een mening en die doet ertoe. Wie zichzelf zijn slapeloosheid verwijt brengt door die interpretatie relaties in het systeem aan (bijvoorbeeld tussen slapeloosheid en zelfwaardering) die iemand met een andere interpretatie niet heeft. Het feit dat mensen hun eigen gedrag continu bezwangeren met betekenis kan er zelfs toe leiden dat de aard van de variabelen, die de systeemdynamica bepalen, van persoon tot persoon verschilt.

De mens is dus een complex systeem van interacties op verschillende tijdschalen, dat met interpretaties van haar eigen dynamiek en gedrag de architectuur van datzelfde systeem verandert. Psychologie is hypercomplex.

Denny Borsboom

Spiegeloog

k houd me de laatste jaren bezig met complexe systemen, waarin allerlei factoren op elkaar inwerken. Een van de problemen bij het modelleren en analyseren van zulke systemen is dat er allerlei tijdschalen door elkaar heen lopen. In klimaatmodellen heb je bijvoorbeeld processen die zich over een termijn van eeuwen uitstrekken (de dynamiek van ijstijden), effecten van plotselinge gebeurtenissen (zoals vulkaanuitbarstingen) en van alles dat daar tussenin zit (zoals toenemende concentraties koolstofdioxide door menselijke activiteit). Je moet weten hoe die processen in elkaar zitten en hoe ze op elkaar inwerken om te kunnen inschatten hoe zoâ&#x20AC;&#x2122;n systeem zich ontwikkelt en hoe het reageert op mogelijke interventies.

19 Februari 2018

I

De Wandelgang Tekst & Foto’s: Hannah Franssen & Wolter de Boer

Van Uggs tot knikkeren en van veel te dure jassen met bontkraag tot flippo’s: de afgelopen twee decennia kwam er elk seizoen wel weer een nieuwe trend opzetten waar je niet omheen kon. Wij wilden weten aan welke trend de voorbijkomende student zich heeft overgegeven en daarom vroeg Spiegeloog: ‘Wat is de gekste trend die je ooit hebt gevolgd?’

Spiegeloog

Ties: ‘Trend… Ja, trend. Wat is een trend? Ik weet het eigenlijk niet zo goed. Ik probeer meestal juist niet de trend te volgen.

Je ziet het wel voorbijkomen, al die typische dingen, maar ik doe altijd een beetje mijn eigen ding. Dat is misschien ook wel een trend, als je tegen de trend probeert in te gaan.’

20 Februari 2018

Tessa: ‘Ik doe er meestal juist niet aan mee. Heel lang geleden heb ik wel van die Diddle-plaatjes verzameld. Sommige hadden een bepaald geurtje en je ging ze dan ruilen op het schoolplein met vriendinnen, zodat je zo veel mogelijk verschillende had.

Ik denk dat ik ze zelfs nog wel ergens in een la heb liggen!’

Stijn: ‘Op de middelbare school, zo’n beetje in de tweede en derde klas, had je je broek altijd zo laag hangen. Het was de bedoeling dat je dan wel een significant deel van je onderbroek kon zien. Die trend duurde ongeveer anderhalf jaar, maar in New York zag ik iedereen er deze zomer nog steeds zo bij lopen. Ik ga er in ieder geval nooit meer aan beginnen, dat weet ik zeker.’

Eveliene: ‘Ik moet meteen denken aan mode. Oh ja, Uggs! Ik vond ze al kut op het moment dat ik ze kocht, maar iedereen had ze. Die dingen waren ook nog eens ontzettend duur. Een vriendin die naar Amerika ging heeft ze toen voor mij meegenomen, daar waren ze dan nog iets goedkoper, maar ik moest ze wel zelf betalen. Daar wilden mijn ouders niet aan meedoen.’

Hanna: ‘Does it count when you were fan of a band? I used to be fan of Tokio Hotel when I was twelve or something like that. I had my whole room covered with posters of them and I bought all their albums. Now I’m like: what was I thinking?!’

Spiegeloog

Anne: ‘Het enige wat ik me kan bedenken zijn die plastic bandjes in allerlei kleuren die je als kind verzamelde. Ik had er aan elke pols twintig, dat vond ik dan heel erg cool. Als ik nu naar die foto’s kijk denk ik: waarom heb ik twee polsen vol met plastic?’

Joelle: ‘Toen we in Japan waren was ik heel erg gefascineerd geraakt door de klederdracht. Het is geïnspireerd op de kleding van manga-poppetjes; van die schoenen met hele hoge zolen en strikjes in je haar. Ik had wel een tijd dat ik van die rokjes droeg met hoge kousen en plateauschoenen. Ik heb die kleding aan m’n zusje gegeven, die draagt het af en toe nog wel.’

Ruben: ‘Flippo’s, pokémonkaarten, yughiokaarten, noem maar op! Aan die trends heb ik allemaal wel meegedaan, ja.

Maar wat ik zelf eigenlijk het raarste vind als ik er achteraf op terugkijk is de lage broek. Dat heb ik wel een tijdje gedragen op de middelbare school: idioot!’

Marc: ‘A rather stupid trend… If someone tagged you at a social network page, you had to jump into a pool of water and otherwise you had to pay lunch for that person. I never paid lunch for someone because I jumped in a pool twice. It was something like a small lake and it was not that bad.’

21

Februari 2018

Annika: ‘Ik was vroeger die hard fan van K3. Verschrikkelijk… posters, haarbandjes en ik had zelfs een K3-fiets; ik had echt alles van ze. Natuurlijk ging ik ook vaak naar van die concerten, musicals, ik ben overal geweest.

De nieuwe K3 is helaas niet meer wat het is geweest.’

Mededelingen Mededelingen voor nummer 388 kunnen tot 21 februari 2018 worden ingeleverd, liefst via e-mail. De redactie behoudt zich het recht voor stukken in te korten. Nummer 388 komt begin maart uit.

Spiegeloog

22

De Rode Hoed is een cultureel centrum waar debatten, lezingen, concerten, congressen en workshops plaatsvinden, gevestigd in een historische schuilkerk.

Adres: Keizersgracht 102, 1015 CV, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 6385606. Website: www. rodehoed.nl.

Maandag 12 februari vanaf 20:00

€8,50 voor studenten

Februari 2018

Vrolijke Wetenschap - Friedrich Nietzsche

Hoe helpt Friedrich Nietzsche ons een goddeloos leven te leiden? Volgens hem moet de mens zijn leven helemaal zelf vormgeven, zonder de hulp van een goddelijke autoriteit. Maar hoe moet dat met de hoeveelheid aan keuzes tegenwoordig? Leer alles over het werk Vrolijke Wetenschap van Nietzsche in deze editie van Bucketlist Filosofie.

Maandag 19 februari vanaf 20:00

€8,50 voor studenten

De schaduwkant van crypto's. Hoe ethisch is de bitcoin?

Debat over de schaduwkanten van crypto-cultuur.

Cryptomunten worden geprezen als het bankenvrije, anarchistische alternatief voor ‘gewone’ valuta, maar maken ook de weg vrij voor milleuvervuiling, criminaliteit en privacyschending.

Woensdag 21 februari vanaf 20:30

€5,Onbekend Onbemind

Ronit Palache en Corine Koole dagen onbekende mensen uit de stad uit hun levensverhaal te vertellen.

Want iedereen heeft een verhaal: wetenschappers, kappers, immigranten, wereldverbeteraars en aartsconservatieven.

Een intiem, ontroerend en spannend maandelijks live programma. Let op: deze editie is verschoven van 22 januari naar 21 februari. Tickethouders hebben hierover een email ontvangen.

De Balie is een platform voor een breed en vrijzinnig publiek.

In de Grote Zaal, Kleine Zaal en in de Salon vinden vrijwel dagelijks debatten, seminars, theater- en filmvoorstellingen plaats, gericht op culturele, kunstzinnige, maatschappelijke en politieke kwesties.

Adres: Kleine Gartmanplantsoen 10, 1017 RR, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 5535151. Website: www.debalie.nl.

Dinsdag 13 februari vanaf 20:00

€10,- voor studenten

Fatma Aydemir: het Europese migrantenkind ontheemd

Third generation immigrant children are growing up in Europe now, but to what extent do they feel at home in the society they grow up in? Do they fit in or do people treat them as secondhand citizens? German writer Fatma Aydemir, stemming from a family of immigrants herself, gives us a closer look into the Turkish immigrant society in her debut novel Ellebogen. During this evening we will speak with Fatma Aydemir about her debut, power relations, integration and multiculturalism.

Donderdag 1 maart vanaf 20:30, in Stadsschouwburg

€20,-

Sign of the Times 2: De strijd om identiteit

De klassieke strijd tussen progressief en conservatief lijkt verleden tijd. Identiteitspolitiek en nationalisme domineren het hart van de politiek. Het is de boze witte burger versus de zwarte vrouw, de elitaire wereldburger versus de ‘gewone’ burger. De samenleving polariseert langs identiteitslijnen. Toneelgroep Amsterdam, De Balie en Stadsschouwburg Amsterdam slaan dit seizoen de handen ineen met de nieuwe programmaserie Sign of the Times. In vier programma’s onderzoeken we via theater, lezingen en debat hét maatschappelijke thema van vandaag. Deze keer: seksuele identiteit.

€20,- voor studenten

Voeding voor lichaam en geest – ontmoet je tweede brein

Wist jij dat je darmen een eigen zenuwstelsel hebben? En dat tegenwoordig door wetenschappers wordt gesproken over een ‘second brain’? Dit verwijst naar de grote hoeveelheden zenuwverbindingen tussen je darmen en je brein die voortdurend tweezijdig met elkaar communiceren.

Donderdag 8 februari vanaf 20:00

Millennial én burned-out

Het leven van een millennial zit vol met stress. De oorzaken van die stress zijn legio: prestatiedruk, keuzestress, FOMO. Iedereen kent wel iemand van tussen de 20 en 30 die thuis zit met een burn-out. Is er sprake van een epidemie?

En wat kun jij doen om een burn-out te voorkomen? Tijdens deze avond spreken we over de nieuwe uitdagingen van deze tijd en wat die betekenen voor het leven van millennials. En met we bedoelen we ook echt we: je gaat erover praten met andere millennials aan de hand van prikkelende vragen van deskundigen.

Dinsdag 9 januari vanaf 17:00

De Nieuwe Liefde is een cultureel centrum voor debat, bezinning en poëzie. Hier vinden regelmatig debatten plaats over uiteenlopende onderwerpen over o.a. bezinning, poëzie en taal. Programma’s die aan het denken zetten, in verwarring brengen, wakker schudden én bemoedigen.

Adres: Da Costakade 102, 1053 WP, Amsterdam.

Inlichtingen: 020 589 1680.

Website: www.denieuweliefde.com.

Dinsdag 27 februari vanaf 20:00

gratis, aanmelden verplicht

gratis, aanmelden verplicht

Stand van de Wetenschap ‘Joodse studies’

De bestudering van het Joodse boek is aan een opmars bezig. Aan de UvA is een bijzondere leerstoel Geschiedenis van het Joodse boek ingesteld, en de, bij de Bijzondere Collecties ondergebrachte, Bibliotheca Rosenthaliana, wordt veelvuldig geraadpleegd. Tijd voor een spoedcursus Joodse studies met Emile Schrijver en Rachel Cilia Werdmölder. In samenwerking met de Amsterdamse Universiteits-Vereniging en het Amsterdams Universiteitsfonds.

€10,- voor studenten

Literaire Avond met De Optimist – De Voyeur

Misschien is het wel de menselijke neiging tot voyeurisme die John Williams met zijn zelfhulpprogramma’s tot zo’n succes maakt, en Patricia Paay de afgrond heeft ingeduwd. Het internet en social media geven ons nog meer mogelijkheden tot voyeurisme, ook in de niet-seksuele betekenis. Want voor je het weet vind je jezelf terug op het semiopenbare Facebookprofiel van het nichtje van de ex van een oud-basisschoolgenootje, die zo te zien op haar 19e al twee kinderen heeft. Wie zou de vader zijn? Het stiekem willen bekijken van anderen, wroeten in andermans privézaken…

Een net zo lelijke als interessante menselijke eigenschap. Kom ook de voyeur uithangen, 27 februari bij De Nieuwe Liefde!

SPIEGELOOG is op zoek naar nieuwe redactieleden!

Ben je psychologiestudent en zou je wel eens op een andere manier tegen de psychologie en de faculteit aan willen kijken?

Dan ben je in de Spiegeloog-redactie op de juiste plek!

Als redacteur van Spiegeloog houd je je onder andere bezig met het schrijven van artikelen, het houden van interviews en het redigeren van door collega’s geschreven stukken. Ervaring is geen vereiste, enthousiasme en nieuwsgierigheid zijn belangrijker. Ben je geïnteresseerd of wil je meer informatie? Mail ons op: spiegeloog-fmg@uva.nl.

Spiegeloog

Vrijdag 9 februari vanaf 18:00

SPUI25 is een academisch-cultureel centrum aan het Spui in Amsterdam. Het is een levendig podium dat een verbinding vormt tussen de Universiteit van Amsterdam en de wereld van de culturele praktijk in de breedste zin. De volledige agenda staat op www.spui25.nl (vooraf aanmelden).

23 Februari 2018

Het SPS-NIP is het studentenorgaan van het Nederlands Instituut van Psychologen en organiseert voor de student interessante activiteiten.

Adres: Weesperplein 4, 1018 XA Amsterdam, kamer 1.01.

Website: www.psynip.nl

Trends in de Televisiewereld Van bingewatching tot meer diversiteit

Ondanks dat soms wordt gezegd dat televisie als medium dood is, lijkt de tv-serie met de komst van Netflix en bingewatching weer springlevend. Interessant is dat televisie zich niet langer beperkt tot het apparaat zelf.

Televisie is dus veranderd. Een aantal van de huidige trends op een rijtje.

Tekst: Martin Verloop

Spiegeloog

24

D

Februari 2018

serie te zien, de eerste nieuwe serie in een decennium, Prison e manier waarop men naar televisie kijkt is veranBreak is terug van weggeweest, en ook 24 is opgestaan uit de derd. Waar je als kijker bijvoorbeeld ten tijde van dood. Nadat Will & Grace vorig jaar rond de verkiezingen Lost nog week na week een aflevering keek, komen er nu in de Verenigde Staten al kort een comeback maakte met de vaak hele seizoenen tegelijk online op bijvoorbeeld Netoproep om te stemmen, flix. Het fenomeen van is nu ook deze serie terug bingewatching is daarvoor twee nieuwe seizoemee enorm in opkomst, terwijl is gebleken dat - De homoman werd vooral neergezet als ‘het nen. Waar Will & Grace eerder een trendsetter het schadelijk is voor de perfecte gezelschap voor de heterovrouw’ - was, volgt de serie nu de gezondheid (Dodgson, huidige revival-trend.

2017). Het zou volgens onderzoek leiden tot De trend van de gay best slaapgebrek en ongelukfriend begon in 1998 met Will & Grace. Ondanks dat de serie kige gevoelens. Bingewatching is vooral populair geworden het boegbeeld van inclusieve televisie was en de serie ongedoor de opkomst van streaming platforms als Netflix, of twijfeld heeft bijgedragen aan de acceptatie van homosekbijvoorbeeld het Nederlandse Videoland. Interessant is dat sualiteit, was er ook kritiek. Inclusief was de serie in de zin daardoor met televisie allang niet meer alleen het apparaat dat er ruimte was voor diversiteit, namelijk homoseksuele wordt bedoeld, maar daar nu ook series van onder andere personages. Kritiek was er echter onder andere op het feit Netflix of Amazon Prime onder vallen. Dat blijkt uit het dat de homoman in de serie vooral werd neergezet als ‘het feit dat ook deze series worden meegenomen bij bijvoorbeeld de Golden Globes, dé awardshow voor televisieseries (Seitz, 2013).

Met het fenomeen bingewatching is er meer aandacht voor televisieseries die al een tijdje niet meer te zien zijn op televisie. Recentelijk kwamen bijvoorbeeld de tien seizoenen van Friends op Netflix.

Misschien verklaart dit de trend die te zien is op het gebied van remakes, reboots of revivals van oude shows of franchises. Zo is op Netflix een nieuwe Star Trek-

Spiegeloog

25 Februari 2018

perfecte gezelschap voor de heterovrouw’ (Lang, 2016). revival van de serie is het echter de vraag of de show nog Typerend voor de rol van de homoman in Will & Grace is wel inclusief genoeg is (Barnes, 2017). Maar waarom is Will dan misschien wel de volgende uitspraak: ‘What is the point of & Grace mogelijk niet inclusief genoeg meer? Will & Grace having a gay best friend if you’re not going to dress me?’ De trend van krijgt wel eens het verwijt vooral wit te zijn. Niet raar als je je de gay best friend is een trend die zich voortzette, ook in het bedenkt dat het westerse medialandschap vooral door witte dagelijks leven, waar veel mensen bevolkt wordt, vrouwen zich rijk rekenmede doordat zij degeden een gay best friend te nen zijn die meer kansen hebben om samen mee krijgen. De serie, die in - De gouden eeuw van televisie stopt naar de Zara of H&M 1998 zijn eerste aflevedus niet bij bingewatching te gaan. In Sex & The ring uitzond, is dan ook City zijn de twee gay best geen uitzondering op friends vooral goed voor deze regel. Er is binnen het geven van relatie- en de Amerikaanse telekledingadvies, waarbij weinig ruimte is voor een meer veelvisie sinds 1998 gelukkig wel meer ruimte voor diversiteit zijdige representatie van de homoseksuele karakters (Rogers, gekomen. Naast een trend op het gebied van karakters, is er 2010). momenteel een trend te zien op het gebied van casting. Er is meer aanbod voor zwarte acteurs, waardoor de black comMet het succes van Will & Grace volgden meer series waarin munity zich beter vertegenwoordigd ziet in het Amerikaanse homoseksuele karakters centraal staan. Een bekend voormedialandschap. beeld is Glee, waarin de excentrieke Kurt onder andere de show steelt, of Ugly Betty. De aanwezigheid van homoseksuToen actrice Viola Davis in 2015 een Emmy-award won ele personages heeft dus invloed op onder andere acceptatie, voor haar rol in How to Get Away with Murder zei ze in haar maar kan daarnaast een vertekend beeld geven in het geval emotionele bedankwoord het volgende: ‘You cannot win an van een goed bedoeld, maar toch problematisch, stereotype Emmy for roles that are simply not there.’ Zij was de eerste Afrials de gay best friend. Een kijktip is daarom Unbreakable Kimmy kaans-Amerikaanse actrice die een Emmy-award won voor Schmidt op Netflix, waar de gay best friend als het ware is een rol in een dramaserie (Egner, 2015). How to Get Away vervangen door een gay worst friend. with Murder staat bekend om zijn diverse cast, en zijn veelzijdige belichting van bijvoorbeeld Connor – een homosekWill & Grace is, ondanks de terechte kritiek, toch revolutiosueel personage, maar niet in de rol van gay best friend. Naast nair geweest als het gaat om diversiteit op televisie. Met de de series van Shonda Rhymes, zoals How to Get Away with

Murder of Scandal, is er ook Empire, een serie die volledig draait om een Afrikaans-Amerikaanse familie. Dat series als Empire aanslaan, is te zien in de kijkcijfers. In de eerste jaren dat de serie werd uitgezonden was het de best bekeken serie op Amerikaanse netwerktelevisie. Naast Empire, zie je ook meer aandacht voor de black community in series als black-ish en de Netflix-serie Dear White People.

Spiegeloog

26

Interessant aan Empire is dat in de serie geen witte karakters op de voorgrond staan. De karakters in de serie zijn complex, iets dat echter niet altijd het geval is bij niet-witte karakters. In het nog altijd populaire Game of Thrones worden de niet-witte karakters dikwijls slechts gerepresenteerd als barbaars. Er wordt sowieso veel kritiek geuit op Game of Thrones als het gaat om diversiteit. De verhaallijn van Daenarys Targaryen, die als witte buitenstaander een groep nietwitte slaven bevrijdt, doet volgens velen kolonialistisch aan (Young, 2017). De niet-witte karakters in haar verhaallijn dienen dan vooral ook haar uiteindelijke doel om Westeros te veroveren.

Februari 2018

Een serie die de diversiteitstrend dus niet volgt is Game of Thrones. Desondanks heeft de serie wel een andere trend gezet. Het heeft televisie weer relevant gemaakt. Veel scenarioschrijvers hebben de filmwereld vaarwel gezegd voor de televisiewereld (Ganasoulis, 2017). De tv-serie beleeft daarmee nu een gouden eeuw. Dat is ook te zien in het budget wat Game of Thrones heeft. De serie had in het zesde seizoen een budget van zo’n tien miljoen dollar per aflevering (Ward, 2017). Ook de nieuwe HBO-serie Westworld zou een budget van honderd miljoen voor het eerste seizoen hebben gehad (Ward, 2017).

De gouden eeuw van televisie stopt dus niet bij bingewatching. Televisie, streaming platforms meegerekend, lijkt relevanter dan ooit. Hopelijk is de diversiteitstrend in dit huidige gouden tijdperk een blijvende trend. Series kunnen vanwege de langere speeltijd personages of minderheden misschien wel veelzijdiger belichten dan dat films dat kunnen. De invloed van televisie stopt gelukkig niet bij het mogelijke

schadelijke effect van bingewatching op de mentale gezondheid; de diversiteitstrend heeft een positief effect op acceptatie. Al met al, is het daarom goed om eens wat minder series op een avond te kijken, maar dan wel de series met een diverse cast en een veelzijdig set aan personages. Minder kwantiteit en meer kwaliteit dus. Als je maar in je achterhoofd houdt dat hierbij nog steeds sprake kan zijn van stereotypes, hoe goedbedoeld ook. <<

Bronnen

- [Afbeelding] Opgehaald op 22 januari 2018 van https://www. hollywoodr eporter.com/live-f eed/will-grace-shelley-morrisons-rosarionotreturning-revival-1026648/.

- [Afbeelding] Opgehaald op 22 januari 2018 van https://tvseriesfinale. com/tvshow/empire-season-two-renewal-for-newfox-tv-series-35358/.

- [Afbeelding] Opgehaald op 22 januari 2018 van https://www. usmagazine.com/entertainment/news/emilia-clarke-reacts-to-thatscorching-game-of-thrones-scene-w206572/.

- Barnes, B. (2017). ‘Will & Grace’ Is Back. Will Its Portrait of Gay Life Hold Up? Opgehaald op 5 januari 2018 van https://www. nytimes.com/2017/09/14/arts/television/will-grace-debra-messingeric-mccormack.html/.

- Dodgson, L. (2017). Problems caused by binge-watching can go even deeper than previously thought. Opgehaald op 10 januari 2018 van https://www.businessinsider.nl/tv-binge-watching-can-damage-yourhealth-2017-9/?international=true&r=UK/.

- Egner, J (2015). The 2015 Emmy Awards. Opgehaald op 7 januari 2018 van https://www.nytimes.com/live/emmys-2015/violadaviss-emotional-emmys-acceptance-speech/.

- Ganasoulis, K. (2017). ‘Game of Thrones’ Has Changed TV. Opgehaald op 7 januari 2018 van https://www.theodysseyonline. com/how-game-thrones-changed-tv/.

- Lang, N. (2016). Don’t revive “Will & Grace”: We don’t need its limited portrayal of gay life anymore. Opgehaald op 17 januari 2018 van https://www.salon.com/2016/10/30/dont-revive-willand-grace-we-dont-need-its-limited-portrayal-of-gay-life-anymore/.

- Rogers, T. (2010). Why “Sex & the City” is bad for the gays. Opgehaald op 10 januari 2018 van https://www.salon. com/2010/05/28/sex_and_the_city_bad_for_gays/.

- Seitz, M.Z. (2013). Seitz Asks: Should Netflix Shows Be Considered ‘Television’? Opgehaald op 14 januari 2018 van http://www.vulture.com/2013/06/shouldnetflix-shows-be-considered-television.html/.

- Ward, P. (2017). How Big Budget CGI in ‘Game of Thrones’ Changed The Television Landscape. Opgehaald op 15 januari 2018 van https://medium.com/the-omnivore/dragonsdothraki-and-visual-effects-how-is-cgi-changingtelevision-8dbcb49ead7e/.

- Young, H. (2017). Game of Thrones’ Racism Problem. Opgehaald op 7 januari 2018 van https://www.publicmedievalist.com/game-thronesracism-problem/.

Bacchus I

De Futuroloog

n een vorig leven, voordat ik begon aan mijn opleiding tot psycholoog, koesterde ik de ambitie om festivalorganisator te worden. Ik deed daartoe een hbo-opleiding en haalde toen ik net begonnen was aan de UvA mijn bachelor in Vrijetijdsmanagement. Inmiddels is de opleidingsnaam veranderd in het serieuzer klinkende Leisure & Event Management, wat ik met betrekking tot de vele sarcastische opmerkingen die ik met de jaren te verduren heb gekregen van harte aanmoedig. Maar dat terzijde.

Een belangrijk onderdeel van het Vrijetijdsmanagementonderwijs bestond uit conceptontwikkeling. Dat is een creatief vak waarin je gaat nadenken over hoe je een ‘beleving’ (een woord dat ik inmiddels nog maar moeilijk uit mijn strot kan krijgen) kun orkestreren waar de bezoeker volledig in op kan gaan. Een van de belangrijkste lessen die ik van het vak heb opgestoken is dat zo’n beetje iedere trend uiteindelijk wordt opgevolgd door een tegentrend.

Het trendonderzoek in de creatieve industrie behoort tot het domein van de ‘trendwatchers’ en ‘futurologen’, die zich van een veelheid aan methoden bedienen om te onderzoeken wat er ons in de toekomst te wachten staat. Die eclectische werkwijze maakt het nogal moeilijk om het idee dat iedere trend door een tegentrend wordt opgevolgd empirisch te maatstaven, en dus te vertalen naar het wetenschappelijke domein. Toch heeft het idee me een bepaalde blik op de wereld gegeven. Een blik die me geruststelt en tegelijkertijd nieuwsgierig maakt.

Aan de ene kant stelt het me gerust, omdat ik er door dit inzicht nooit echt heel bang voor ben dat een ontwikkeling die me niet zo aanstaat oneindig lang zal doorzetten. Ik denk dat dit ook de reden is waarom de meeste trends niet zo veelomvattend zullen worden dat ze van onze maatschappij een dystopie maken. Hoe verder de wereld dataficeert, hoe meer mensen zullen gaan nadenken over privacy en besluiten om hun Facebookaccount op te

heffen. Hoe verder de wereld digitaliseert, hoe meer mensen juist behoefte zullen krijgen aan echtheid en fysieke ontmoeting.

Het idee van de tegentrend maakt me ook nieuwsgierig, omdat ik mijzelf zo altijd kan afvragen welk tegengeluid er zal volgen op de ontwikkeling die op dat moment op zijn hoogtepunt is. Ook in de psychologie hebben trends en tegentrends elkaar opgevolgd, meestal onder het juk van wetenschappelijkheid. Eerst werd de geesteswetenschappelijke benadering verstoten door de opkomst van het experiment en de onwetenschappelijke psychoanalyse werd opgevolgd door het hoog-empirische behaviorisme. Het empirisme heeft zich zelfs zo ver doorgezet dat er nu psychologen zijn die ervoor pleiten om de gehele wetenschappelijke psychologie bij het grofvuil te zetten zodra de fMRI-scanner ons eenmaal de raadselachtige geheimen van hetmens-zijn heeft blootgelegd. Ik ben benieuwd welke tegentrend daarop zal gaan volgen.

Of dit soort trend-tegentrendbewegingen de psychologie uiteindelijk veel wetenschappelijker gaan maken, weet ik dan weer niet zo goed. In festivalland was na de jarenlange opkomst van massale, consumentistische evenementen weer een teruggang naar intimiteit en authenticiteit. En net zoals je nu op Roeterseiland overal de wijde pijpen weer op ziet duiken, lijkt het me boeiend als we in de psychologie ook een kleine revival van de jaren 70 zouden doormaken. Dat we weer randomized controlled trials op touw zetten waarin MDMA ingezet wordt voor de behandeling van patiënten met trauma’s. Of dat een stroming wetenschappers de statistische stijl in de psychologie bevraagt en het verhaal van ieder individu weer radicaal in het middelpunt plaatst, in plaats van zijn of haar behaalde scores te vergelijken met het gemiddelde van de juiste populatie. Dat maakt toch nieuwsgierig. En stelt mij ergens ook wel gerust.

Wolter de Boer