TAJNE ŁAMANE PRZEZ POUFNE

Od zarania dziejów toczy się w alka między tymi‚ którzy chcą zachow ać pew ne informacje, a tymi, którzy pragną je zdobyć. Pow stają w ięc różne sposoby ukryw ania tajemnic (szyfrow ania)‚ a w raz z nimi, zw łaszcza po w ynalezieniu pisma‚ rozszyfrow yw ania. Najstarsze szyfrow ane dokumenty odnalezione zostały w śród hieroglifów starożytnego Egiptu.

Konieczność doskonalenia sposobów utajniania informacji wymuszały wojny, interesy, dyplomacja, szpiegostwo, nawet badania naukowe. Rozwój kryptologii – zarówno kryptografii (ukrywania), jak i kryptoanalizy (odczytywania komunikatów przez nieupoważnionych) – ułatwiały wynalazki takie jak telegraf, telefon‚ radio, komputer, internet. Kryptografia i kryptoanaliza, nauki bliźniacze, od 4000 lat toczą zażarty ze sobą bój, choć z natury są różne. Która z nich wygra? Historia bitew między twórcami i łamaczami kodów jest tajną historią cywilizacji: przegranych i wygranych wojen‚ intryg dyplomatycznych‚ skradzionych tajemnic technologicznych i handlowych‚ obalonych rządów i komputerów zaatakowanych przez hakerów. Zastosowanie komputerów zautomatyzowało kryptoanalizę‚ lecz nie pozbawiło kryptoanalityków pracy. Uwolniło ją tylko od mozołu, ponieważ bezduszny komputer nigdy nie będzie miał tego‚ co ma człowiek: intuicji‚ doświadczenia, David Kahn, Łamacze kodów. Historia kryptologii (oryg. The Codebreakers. The Story of Secret Writing). ZYSK i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2019. Wydanie I w tej edycji. Stron 1644. Oprawa twarda z obwolutą. Tłumaczenie Barbara Kołodziejczyk.

błyskotliwości. Przyszłość kryptologii jest nieodgadniona. O wszystkim, oczywiście, zadecyduje człowiek. Liczącą 1644 strony książkę Łamacze kodów czyta się jak najlepszą powieść sensacyjną. Dotyczy ona fundamentalnych spraw związanych z działalnością rozmaitych struktur społecznych, których domeną była i jest tajność. Łamacze sięgają w głąb społeczeństw – od starożytności, przez narodziny nowoczesnych szyfrów (m.in. niemieckiej Enigmy), aż do ery internetowej. Książka ukazała się po raz pierwszy w 1967 roku, więc przeszło pół wieku temu. Do tej pory tylko w Stanach miała kilkanaście wydań, a w Polsce kilka. Każde następne musiało być poprawiane i uzupełniane, ponieważ ta dziedzina wiedzy nigdy nie będzie kompletna. Dość powiedzieć, że przed pierwszą edycją autor, amerykański dziennikarz, historyk i pisarz David Kahn, nic jeszcze nie wiedział o tak doniosłej sprawie, jak polsko-angielsko-amerykańskie mistrzowskie złamanie tajemnic niemieckiej maszyny szyfrującej

MARIAN REJEWSKI, JERZEGO RÓŻYCKI I HENRYK ZYGALSKI ODKRYLI TAJEMNICE ENIGMY I PRZEKAZALI JE BRYTYJCZYKOM. DZIĘKI POLAKOM MATEMATYK ALAN TURING ZBUDOWAŁ MASZYNĘ DO ŁAMANIA SZYFRÓW ENIGMY I BYŁ TO PRZEŁOM W WALCE ALIANTÓW Z HITLEROWSKĄ III RZESZĄ

Enigma, co miało wielki wpływ na przebieg II wojny światowej. Jednym z najsłynniejszych deszyfrantów był Polak, matematyczny geniusz Marian Rejewski, który od 1933 pracował nad złamaniem kodów Enigmy. Operacje RAF w obronie lotniczej Londynu były zaplanowane z sukcesem m.in. właśnie dzięki skutecznemu odkrywaniu zaszyfrowanych przez Enigmę informacji. David Kahn nie był też świadomy, do czego przyznał się we wstępie, taktycznego znaczenia podsłuchu niemieckich telefonów frontowych. W kolejnych wydaniach uzupełniał swoje opus magnum o rozdziały dotyczące przejęcia przez Koreę Północną amerykańskiego okrętu rozpoznania elektronicznego Pueblo, ujawnienia Ultry, powstania kryptografii z kluczem publicznym i niesamowitego rozwoju komunikacji komputerowej. Wydarzenia ostatnich lat przyniosły w tej dziedzinie wiele nowego, nie zmieniły jednak obrazu przeszłości, dzięki czemu lektura tej książki jest nadal użyteczna i przyjemna, podobnie jak poprzednich wydań. Swoją opowieść Kahn zaczyna od fascynującej historii jed

Fot. Muzeum Nauki i Technologii, Mediolan

WOJSKOWA MASZYNA SZYFRUJĄCA ENIGMA, UŻYWANA POD KONIEC LAT 30. I W CZASIE WOJNY nego dnia operacji MAGIC – od rozdziału opowiadającego o wywiadowczych kulisach ataku Japończyków na Pearl Harbor. Tamto wydarzenie było preludium do tego, co działo się z szyframi (kryptografią i kryptologią) oraz ludźmi z tą dziedziną związanymi w ciągu całej lepiej i gorzej udokumentowanej historii XX wieku. Równie dokładnie autor opisuje wpływ tajnych szyfrów na okres zimnej wojny, co miało kluczowe znaczenie dla losów świata. Mamy też rozdział o rosyjskiej kryptologii i o słynnej NSA (National Security Agency), która została powołana do życia w oparciu o programy z czasów II wojny światowej. W okresie zimnej wojny najważniejszym przeciwnikiem NSA był Związek Sowiecki. Dostęp do tajnej korespondencji Sowietów stał się zadaniem najwyższej wagi. Wojna szyfrów aż do obalenia muru berlińskiego pełna była porażek i sukcesów. Poznanie jej pozwala nie tylko zrozumieć historię, ale i współczesność instytucji, które wciąż budzą tak wiele kontrowersji. W ostatnich latach czołowi brytyjscy łamacze kodów rozszyfrowali tajny język, jakim posługiwali się między sobą uwięzieni członkowie al-Kaidy. Złamanie kodu stworzonego przez trzech terrorystów zajęło im pół roku – przy użyciu najnowszych technik komputerowych. Korzystali przy tym z pomocy amerykańskiej NSA, instytucji, która ponoć zatrudnia najwięcej matematyków na świecie. Kod polegał na zastępowaniu wyrazów zarówno zwrotami, numerami, jak i symbolami. Jeden znak mógł reprezentować całą wiadomość. W kryptogramach pojawiały się słowa używane w dwudziestu dialektach występujących w Afganistanie, Iranie, Pakistanie, Jemenie i Sudanie. Dla utrudnienia tajne wiadomości były mieszane ze zwrotami pochodzącymi ze slangu i na koniec ukrywanymi w tekstach religijnych. Ów kod służył nie tylko do wymiany informacji między uwięzionymi liderami al-Kaidy, ale i „uśpionymi” agentami na wolności. Jak widać, łamacze kodów nadal mają dużo pracy, a księgi Davida Kahna nigdy nie uda się zamknąć. Jak powiedział Beniamin Franklin: Troje ludzi utrzyma tajemnicę, jeśli dwoje z nich nie żyje. Dlatego z pewnością rynek tajemnic i sekretów wciąż będzie otwarty, a łamanie kodów stało się we współczesnym świecie najważniejsza formą działalności wywiadowczej, wywierającą ogromny wpływ na politykę rządów i rozwój świata. Choćby z tego względu warto poznać robotę kryptologów. STANISŁAW BUBIN