Ermionh 13

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

ΤΕΥΧΟΣ 13 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013 Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

περιεχόμενα Σελ 3 Απόστολος Θ. Γκάτσος | Αρχείο της οικογένειας Εμμανουήλ Γ. Βούλγαρη, έτος 1860 Σελ 4 Γεώργιος Αγγ. Προκοπίου | Ο ναός των Ταξιαρχών στην Ερμιόνη Σελ 7 Λίνος Γ. Μπενάκης | Οι Ερμιονίτες Θύσων, Μνασέας και Νικήτας θεραπεύθηκαν από τον Ασκληπιό στην Επίδαυρο Σελ. 8 Ιωάννης Αγγ. Ησαΐας | Ο εθελοντισμός των Ερμιονιτών για την εκπαίδευση των νέων κατά την Καποδιστριακή εποχή Εξώφυλλο: «Ραψωδία». Πίνακας της Δήμητρας Ζέρβα-Λακούτση. Μεικτή τεχνική, ξηρά παστέλ, αποξηραμένα λουλούδια.

Σελ 10 Παρασκευή Δημ. Σκούρτη | Η «ιδιωτική» Προσχολική Αγωγή στην Ερμιόνη

ΕΤΟΣ E’ ΤΕΥΧΟΣ 13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2013

Σελ 13 Θεοδώρα Ν. Βογανάτση | Για το Κρόθι

Εκδότης Παρασκευή Σκούρτη

Σελ 19 Κατερίνα Παπαμιχαήλ-Ρήγα | Της ξενιτιάς οι καημοί

Συντακτική Επιτροπή Λίνος Μπενάκης Γιάννης Σπετσιώτης Κώστας Τσεφαλάς Διόρθωση Κειμένων Καλλιόπη Καλποδήμου Αντώνης Ζαραφωνίτης Φιλόλογοι Υπεύθυνη σύμφωνα με το νόμο Παρασκευή Σκούρτη Ερμιόνη Αργολίδος, 210 51 Τηλ.: 27540 31523 Τηλ.: 210 4116650 Σχεδιασμός – Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία ΑRTION ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ 210 4831792 Διανέμεται δωρεάν

Σελ 16 Μάκης Δ. Νάκος | Με τα μάτια και τη θύμηση ενός εντεκάχρονου

Σελ 20 Λάμπης Π. Παυλίδης | Οι διχτυάρηδες και τα δίχτυα. Η τέχνη του «αρματώματος» Σελ 22 Γιάννης Μ. Σπετσιώτης | «Νάνι ντε τε Λιέδουρα ντο κετσέιμε σίγουρα» (Τώρα τις Απόκριες θα χορέψουμε σίγουρα) Σελ 24 Τιμητική εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για την Ελένη ΠολίτουΜαρμαρινού Σελ 25 Βιβλιοαποδράσεις Σελ 27 Ο δάσκαλος … έφυγε! Ψήφισμα Ερμιονικού Συνδέσμου, αποχαιρετισμοί από τους Γιάννη Μ. Σπετσιώτη και Παρασκευή Δημ. Σκούρτη Σελ 28 «εν Ερμιόνη» Σελ 30 Βιβή Σκούρτη / Σοφία Μέλλου-Τσαμαδού | Μοσχομύρισε γιορτή…!

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

Αρχείο της οικογένειας Εμμανουήλ Γ. Βούλγαρη Έτος 1860 1. Από τον αδελφό του Νικ. Γ. Βούλγαρη. Πειραιάς 8 Ιανουαρίου 1860. Ζητά να του δανείσει χρήματα 5.000 δραχμές έντοκα.

2. Από τον αδελφό του Δημ. Γ. Βούλγαρη. Αθήνα 10 Ιανουαρίου 1860. Τον ευχαριστεί για τις ευχές του, που αφορούν τους αρραβώνες της κόρης του Σταματίνας με τον Νικολόπουλο, καθώς και τη μητέρα του «δια τας μητρικάς ευχάς της». Εύχεται τα ίδια και για την κόρη του Εμμανουήλ Μαριγώ. Κατόπιν θέτει θέμα για την πώληση των λεμονιών. Σε υποσημείωσει λέει πως έμαθε με λύπη τον θάνατο του παππά Προηγουμένου των Αγ. Αναργύρων∙ ο Θεός να τον αναπαύσει.

3. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 10 Ιανουαρίου 1860. Με τον πλοίαρχο Αντώνιο Λιχνό έλαβε επιστολή που τον παρακαλεί να του στείλει δανεικά χρήματα. Έστειλε της μητέρας του ένα καλαθάκι τριεστίνικο (από το Τριέστι) με δυο καπάκια με καφέ και ζάχαρη.

4. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 15 Ιανουαρίου 1860. Για την ξυλεία που έστειλε για την επισκευή του ποταμού του περιβολιού που βρίσκεται στο νότιο μέρος. Για θέματα του περιβολιού. Περί αντικαταστάσεως του Υπουργού.

5. Σχέδιο επιστολής του Εμ.Γ. Βούλγαρη από την Ύδρα, 10 Φεβρουαρίου 1860, προς τον ανιψιό του. Τον ευχαριστεί για τα κασελάκια.

6. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 20 Φεβρουαρίου 1860. Στέλνει την απόδειξη των 5.000 δραχμών και για θέματα του περιβολιού.

7. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 29 Φεβρουαρίου 1860. Για την αγορά μουλαριού και για άλλα θέματα του περιβολιού. Η απάντηση της επιστολής αυτής.

8. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 1 Μαΐου 1860. Ζητά και άλλα χρήματα. Απάντηση της επιστολής.

9. Από τον αδελφό του Νικόλαο. Πειραιάς 1 Αυγούστου 1860. Πλοίο από την Τουρκία έφερε τρεις ημιόνους καλούς, αρσενικούς, ευνουχισμένους προς 600 δραχμές. Ίσως πρέπει να αγοραστεί ένας για κοινή χρήση. Για την αποστολή μελόπιτας.

10. Από τον αδελφό του Δ.Γ. Βούλγαρη. Αθήνα 15 Δεκεμβρίου 1860. Το περιεχόμενο της επιστολής είναι ως επί το πλείστο πολιτικό. Αναφέρεται σε τρεις υποψηφίους Ύδρας (πιθανόν), Καλλιφρονά, Καλλιγά, Ζαχαρίτσα και στη συνέχεια για την πώληση των λεμονιών.

11. Συμβολαιογραφική πράξη. Ύδρα 19 Σεπτεμβρίου 1860. Πρόκειται για 50 δραχμές τις οποίες και έθεσε ο Εμμ. Γ. Βούλγαρης.

12. Από τον αδελφό του Δ.Γ. Βούλγαρη. Αθήνα 14 Δεκεμβρίου 1860. Δε θα πάει στην Ερμιόνη, αφού πλησιάζουν οι γιορτές, θα πάει αργότερα, μετά τις εορτές. Ζητάει πληροφορίες για πολιτικά ζητήματα της Ύδρας, εάν δηλαδή σκέπτονται να κάνουν ίδιο συνδυασμό με του πλοιάρχου. Ο Γ. Γκουρδής ενήργησε υπέρ των υπουργικών υποψηφίων.

13. Από Λαζαρίδη. Ερμιόνη 3 Μαρτίου 1860. Του στέλνει αγοραστή των λεμονιών τον Σταμάτη Τσιτσινάκη. Σχέδιο επιστολής προς Δράκο. ερμιόνη 3

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΓΓ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ

Ο ναός των Ταξιαρχών στην Ερμιόνη* Ο ναός των Ταξιαρχών στην Ερμιόνη βρίσκεται χτισμένος στο ψηλότερο σημείο του λόφου «Μύλοι», που στην αρχαιότητα ονομαζόταν «Πρών» και στη θέση -όπως φαίνεται- του αρχαίου ναού της Δήμητρας Χθονίας1. Μεγάλοι δρόμοι των τοίχων του ναού ή του περιβόλου του διακρίνονται ακόμη ενσωματωμένοι στα κτίσματα του προαυλίου των Ταξιαρχών και στη βάση του εξωτερικού τοίχου τού ιδίου του ιερού, φαίνονται τρεις μεγάλοι καμπύλοι δρόμοι από γκρίζο μάρμαρο με χαραγμένες επιγραφές στα αρχαία ελληνικά. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι ο ναός των Ταξιαρχών είχε χρησιμοποιηθεί για την ορκωμοσία της 11ης Φεβρουαρίου 1827 και ίσως για συνεδριάσεις της Τρίτης ή (Τέταρτης) Εθνοσυνέλευσης, που θεωρείται συνέχεια της Εθνικής Συνέλευσης της Επιδαύρου. Συγκροτήθηκε από τους αντιπολιτευόμενους την Κυβέρνηση Ανδρέα Ζαΐμη, που αυτοαποκαλούντο «νόμιμοι» και μεταφέρθηκε στην Τροιζήνα (Δαμαλά) στις 19 Μαρτίου 18272 όταν επήλθε η συμφωνία και συμφιλίωση. Απέναντι ακριβώς από το ναό σώζονται τα ερείπια του κτιρίου που, κατά την παράδοση, έγιναν συνεδριάσεις της Συνέλευσης. Oι αναφορές στους περιηγητές του 19ου αιώνα δεν είναι ούτε πολλές, ούτε σαφείς. Ο W.Gel στο itinerary of Greece (Argolis) που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1810 (Payne), παρόλο που περιγράφει τα σπίτια και την οικοδομική τους (σ.

128-130), δεν αναφέρει τίποτα για την εκκλησία. Αναφέρει όμως ότι είδε ανέπαφο το δάπεδο ενός σημαντικού ναού, ίσως του Ποσειδώνος. Στο 2ο τόμο του Expedision scientifique du Moree3 διαβάζουμε ότι: “au centre du village, les restes d’un temple sur lequels s’ evene I’eglise principale: la cella antique, don’t on retrouve une grande partie, a environ 19 metres de larger sur 28 de longueur sur 38 de longueur”. H σύντομη αυτή αναφορά, χωρίς πιο συγκεκριμένα στοιχεία, δε μας επιτρέπει να ταυτίσουμε την “eglise principale” με την εκκλησία των Ταξιαρχών, παρόλο ότι τα ερείπια του αρχαίου ναού που περιγράφονται ίσως είναι οι μεγάλοι δρόμοι του περιβόλου. Ο ναός στη σημερινή του μορφή αποτελείται από τον κυρίως ναό, το ιερό με μία μόνον ημικυκλική κόγχη και τον ιδιαίτερα μεγάλο νάρθηκα με το καμπαναριό της εισόδου, μεταγενέστερες προσθήκες του 19ου αιώνα. Επισκευές (1935) και νεότερα επιχρίσματα (1966), με βαριά γείσα και καινούργια κεραμίδια, έχουν πολύ αλλοιώσει την αρχική μορφή του ναού και έχουν καλύψει την τοιχοποιία του. Τυπολογικά ο ιερός ναός των Ταξιαρχών της Ερμιόνης ανήκει στην κατηγορία των σύνθετων τετρακιόνων εγγεγραμένων σταυρoειδών ναών. Τα γωνιακά διαμερίσματά του όμως είναι ιδιαζόντως επιμήκη και στενά, πράγμα που δίνει στο ναό αναλογίες που αφίστανται των * Το άρθρο του Ομ. Καθηγητού του Ε.Μ. Πολυτεχνείου κ. Γεωργίου Αγγέλου Προκοπίου δημοσιεύθηκε στον τόμο Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την άλωση, έκδοση του Ε.Μ. Πολυτεχνείου, Αθήνα. Αυτό εξηγεί το γιατί αναφέρεται στα «ερείπια του κτιρίου, που έγιναν οι συνεδριάσεις της Εθνικής Συνέλευσης του 1826». Πρόκειται για το ωραίο κτίριο της «οικίας Οικονόμου», που ανοικοδομήθηκε από τον «Ερμιονικό Σύνδεσμο» και στεγάζει σήμερα το «Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης».

4 ερμιόνη

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΓΓ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ

αντιστοίχων βυζαντινών τύπων. Παρόμοιες αναλογίες των γωνιακών διαμερισμάτων συναντούμε στους πολύ όμοιους ναούς των Σπετσών της ίδιας περιόδου (στην Κοίμηση και στον Άγιο Νικόλαο)4, καθώς και στον Άγιο Νικόλαο Λικινίου της Μονεμβασίας (1703)5 και στην Κοίμηση Λυγουριού Αργολίδας (1701)6. Οι εξωτερικές διαστάσεις του κυρίως ναού (χωρίς το ιερό) είναι 16, 30Χ9, 30μ. και του μεταγενέστερου νάρθηκα 8, 80Χ9,60 μ. Το καμπαναριό έχει διαστάσεις στη βάση του 2, 50Χ3,22μ. και στο ιερό εξέχει από τον ανατολικό τοίχο του ναού κατά 1,95μ. Οι διαστάσεις και οι αναλογίες του ναού των Ταξιαρχών, λοιπόν, βρίσκονται σε αρκετά κοντινή σχέση με εκείνες των δύο ομοίων ναών στο Καστέλι των Σπετσών, δηλαδή της Κοιμήσεως (8,10Χ14,80μ.) και του Αγίου Νικολάου (8,00Χ13,40μ.). Οι σχέσεις αυτές γίνονται περισσότερες αν μελετηθούν συγκριτικά όχι μόνον οι ομοιότητες στο σχέδιο της κάτοψης, αλλά και οι εσωτερικές διαστάσεις των μερών των τριών ναών και τα ύψη των στοιχείων στην τομή7. Η εσωτερική διάμετρος της ημικυκλικής κόγχης του ιερού είναι στους Tαξιάρχες της Ερμιόνης 3,25μ. ενώ στον Άγιο Νικόλαο περίπου 3,10μ και στην Κοίμηση περίπου 2,80μ. Το εσωτερικό πλάτος των γωνιακών διαμερισμάτων (που συμπίπτει με το μήκος των εγκάρσιων κεραιών του σταυρού) είναι 1,82 έως 1,95μ. στους Tαξιάρχες, 1,10 έως 1,30μ. στην Κοίμηση και 1,20μ. στον Άγιο Νικόλαο. Οι αποστάσεις μεταξύ των τεσσάρων κιόνων που φέρουν τον τρούλο είναι 2,52 έως 2,67μ. στους ταξιάρχες, 3,10μ. κατά μέσο όρο στον άγιο Νικόλαο και περίπου 2,55 έως 2,75μ. στην Κοίμηση. Τέλος το μήκος των γωνιακών διαμερισμάτων των Tαξιαρχών (μετακίονο) είναι 2,00 έως 2,05 μ. στα ανατολικά και 3,40 έως 3,62μ. στα δυτικά, ενώ αντίστοιχα του Αγίου Νικολάου είναι 3, 53 έως 3,55 μ. και της Κοίμησης περίπου 3,00 και 2,76μ. Ο κυρίως ναός, χωρίς το ιερό, έχει μήκος εσωτερικά 14,70μ. και εξωτερικά 16,23μ. και μέσο πλάτος εσωτερικά 7,55μ. εξωτερικά δε 9,30μ. Ο μεταγενέστερος νάρθηκας έχει μήκος εσωτερικά 8,15μ. και όμοιο μέσο πλάτος εσωτερικά, είναι δηλαδή τετράγωνος. Οι αναλογίες του θυμίζουν

τις μεγάλες δικίονες λιτές των βυζαντινών μοναστηριακών καθολικών8. Η ανατολική πλευρά βλέπει σε πλατεία κι έχει μόνον ένα παράθυρο στην κόγχη του ιερού. Η δυτική πλευρά βλέπει και αυτή στη μικρή πλατεία κι έχει το νεοκλασικό καμπαναριό, κάτω από το οποίο υπάρχει μόνον η κεντρική πύλη. Στη βόρεια πλευρά που βλέπει στο στενό δρόμο, ανοίγονται δύο παράθυρα στο νάρθηκα και τρία στο ναό. Σε απόσταση 2,70 μ. από τον βόρειο τοίχο του ναού, διακρίνει κανείς στη βάση ταπεινών κτισμάτων, τους μεγαλόπρεπους δόμους του περιβόλου του τεμένους της Δήμητρας που περιγράφει ο Παυσανίας9. Όπως δείχνουν τα ευρήματα από ταφές μοναχών, ο δρόμος αυτός αποτελούσε άλλοτε το βόρειο προαύλιο του ναού και ο μαντρότοιχος του περιβόλου του αρχαίου τεμένους εχρησιμοποιείτο για τον ίδιο σκοπό μέχρι τον περασμένο αιώνα. Τέλος η νότια πλευρά έχει δύο παράθυρα και τέσσερεις θύρες που βλέπουν στο πρόσφατα διευρυμένο προαύλιο του ναού, τοποθετημένο κατά μήκος της πλευράς αυτής. Το ιερό επικοινωνεί με το προαύλιο με μια μικρή θύρα στη νότια πλευρά του. Όπως φαίνεται από τα σχέδια της κάτοψης και των όψεων, τα ανοίγματα δεν παρουσιάζουν κανονικότητα και παρεκκλίνουν σημαντικά από τους άξονες συμμετρίας. Έτσι, εκτός βέβαια από την ανατολική και δυτική πλευρά που έχουν από ένα μόνο άνοιγμα σχεδόν στο κέντρο, η μεσημβρινή πλευρά έχει μία θύρα στον παλαιό νάρθηκα, άλλη μία θύρα κι ένα παράθυρο (στο μέσο της κεραίας του σταυρού) και μία μικρότερη θύρα στο ιερό. Η σημερινή τοξωτή απόληξή τους στην όψη αποτελεί αλλοίωση της αρχικής παραδοσιακής ευθύγραμμης διαμόρφωσης του υπέρθυρου που σώζεται στην εσωτερική πλευρά όλων των ανοιγμάτων του κυρίως ναού. Στη βόρεια πλευρά τα παράθυρα δε βρίσκονται σε κανέναν άξονα συμμετρίας και μάλιστα το σημαντικότερο από αυτά της κεραίας του σταυρού αποκλίνει από το κατακόρυφο της κορυφής του αετώματος κατά μισό μέτρο. Η διαμόρφωση του ιερού διαφοροποιείται χαρακτηριστικά στους Ταξιάρχες από τα άλλα σύγχρονά τους παραδείγματα, καθώς εκεί υπάρχει μόνο μία κόγχη, η κεντρική, διαμορφωμένη εξωτερικά με στενά τυφλά αψιδώματα και κτισμένη στη βάση της, με ογκόλιθους γκρίζου μαρμάρου ερμιόνη 5

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΓΓ. ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ από τον κυκλικό βωμό του ναού του Ήλιου, όπως φαίνεται από τη σωζόμενη επιγραφή. Διακρίνονται μέσα στα νεώτερα κονιάματα τρεις μεγάλοι καμπύλοι δόμοι από το βωμό, διαστάσεων 79Χ85εκ, 80Χ85εκ. και 80Χ65εκ. η επιγραφή του βωμού που φαίνεται ότι έχει στηθεί κοντά σε ναό της Μητέρας των Θεών, χρονολογείται έναν περίπου αιώνα μετά την επίσκεψη του Παυσανία στην Ερμιόνη και έχει ως εξής: ΗΕΛΙΩ(Ι)ΒΑΣΙΛΗΙ ΘΕΩ(Ι) ΥΠΕΡΕΙΩΝΙ ΒΩΜΟΝ ΣΗΚΟΙΣ ΠΑΡ ΜΗΤΡΟΣ ΕΙΣΑ ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΩΝ10 Εσωτερικά στο χώρο του ιερού διαμορφώνονται κογχάρια για την εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών και μικρές κτιστές τράπεζες που δείχνουν την αφιέρωση των γωνιακών διαμερισμάτων σε διαφορετικούς αγίους, συνθέτοντας έτσι έναν τρισυπόστατο ναό. Υπάρχουν δύο σχεδόν συμμετρικά, ημικυκλικής κάτοψης κογχάρια στον ανατολικό τοίχο και ένα μεγαλύτερο πεπλατυσμένο με μαρμάρινη γούρνα για νερό, στο βόρειο τοίχο. Παρόμοια κογχάρια υπάρχουν και στα τρισυπόστατα ιερά των προαναφερθέντων ναών των Σπετσών11. Η Αγία Τράπεζα φέρεται επί συμπαγούς μαρμάρινου κυλινδρικού κορμού κίονος απεργασμένου, διαμέτρου 55εκ. η ιδιότυπη μόρφωση του τεταρτοσφαιρίου της κόγχης του ιερού φαίνεται στο σχέδιο της κατά μήκος τομής του ναού. Το αρχικό τέμπλο ευτελούς κατασκευής από σανίδι, όπως θυμούνται οι παλαιότεροι ενορίτες, έχει αντικατασταθεί από ξυλόγλυπτο. Ο χρυσωμένος σταυρός και οι παλιές εικόνες του ιταλικής τεχνοτροπίας, φυλάσσονται στα γραφεία της εκκλησίας. Μία ακόμη σημαντική διαφορά από τους συγγενείς ναούς των Σπετσών είναι η ύπαρξη μικρού νάρθηκα, συγχωνευμένου σήμερα στη νέα μορφή της εκκλησίας.

Όπως φαίνεται από το σχέδιο της κάτοψης, είχε πλάτος όμοιο με το γενικό πλάτος του ναού και μήκος εσωτερικά 2,34 έως 2,37μ. Η κεντρική πύλη βρισκόταν στον άξονα του δυτικού τοίχου, όπως φαίνεται από το παλιό κατώφλι από πλάκα του Πόρου που παρέμεινε στη θέση του (1,18Χ0,82μ.) Μία άλλη πύλη άνοιγε προς το προαύλιο στη μεσημβρινή πλευρά κι ένα παράθυρο προς το βορά, τοποθετημένα σχεδόν σε άξονα συμμετρίας κατά μήκος. Δε γνωρίζουμε αν υπήρχαν άλλα παράθυρα εκατέρωθεν της κεντρικής εισόδου, αλλά όπως φαίνεται από άλλα παραδείγματα, η διάταξη αυτή δε συνηθιζόταν12. Όπως ήδη παρατηρήσαμε, ο ναός των ταξιαρχών της Ερμιόνης ανήκει τυπολογικά στην κατηγορία των τετρακιόνων σταυροειδών εγγεγραμμένων. Συνεπώς το σημαντικότερο στοιχείο, της καθ’ όλα σύνθεσης και της συμβολικής του, είναι ο τρούλος. Ο τρούλος φέρεται πάνω σε λοφία, πάνω στα οποία βαίνει μία σχεδόν κανονική κυκλική στεφάνη με προεξέχοντα κοσμήτη. Εσωτερικά το τύμπανο του τρούλου είναι κυλινδρικό, με διάμετρο περίπου 2,60μ. ενώ εξωτερικά είναι οκτάπλευρο με μέσο μήκος πλευράς του τυμπάνου 1,40μ. Εξωτερικά το ύψος κάθε πλευράς είναι 1,80μ. χωρίς το γείσο. Τέσσερα παράθυρα ύψους 1μ. ανοίγονται μόνο προς τις κύριες κατευθύνσεις του ορίζοντα, στις αντίστοιχες πλευρές του οκτάπλευρου τυμπάνου. Εσωτερικά το μέγιστο ύψος του τρούλου βρίσκεται περίπου στα 9μ. από το δάπεδο του ομφαλίου του ναού. Οι ημικυλινδρικοί θόλοι στις κεραίες του σταυρού έχουν μέγιστο ύψος 5,12μ, γενέσεις που ποικίλουν από 4,10 έως 4,40μ και μέσο πλάτος περίπου 2,50μ. τα τέσσερα τόξα που υψώνονται από τους αντίστοιχους κίονες και στα οποία στηρίζονται και οι κεραίες του σταυρού είναι κατά προσέγγιση ημικυκλικά με διάμετρο 2,50μ. και κλείδα στα 5,10 έως 5,15. Όλα όμως τα άλλα τόξα στο ναό είναι χαμηλότερα τμήματα του κύκλου.

1. Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις, Κορινθιακά παρ. 34 και 35. Εξ. Α. Παυρνάρας. Πάπυρος, Αθήναι 1954. Σ. 138.Προβλ. και Ιω. Βασιλείου:Η Ερμιονίς από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, Αθήναι 1970, σ.61-69 2. Α. Βακαλόπουλος. Η Επανάσταση κατά το 1927, ΙΕΕ ΙΒ΄, Αθήναι 1975, σ.458. Κατά την τουρκοκρατία η Ερμιόνη ονομάζεται Καστρί ή Κάτω Ναχαγιές (από το όνομα Κάτω Αχαΐα). Η περιοχή δεινοπαθεί κατά την ανώμαλη περίοδο των τουρκοενετικών πολέμων του 1685-1715. Στην επανάσταση του 1821 οι Καστρινοί πήραν τα όπλα από τους πρώτους και κράτησαν την περιοχή τους ελεύθερη σε όλη τη διάρκεια του αγώνα, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό, γιατί από το δικό τους λιμάνι γινόταν η επικοινωνία με τα νησιά Ύδρα και Σπέτσες.

3. Abel Blouet κ.α.Expedition scientifique de Moree, il, Paris 1833,σ. 173 4. Λ Μιχαλόπουλος, Ναοί στο Καστέλλι των Σπετσών, Εκκλησίες Ι, σ. 211-227 5. Ε. Ξαναλάτου-Α.Κούλογλου, Μονεμβασία, Αθήνα 1974, σ. 11, σχ. 48-50 6. Χ. Μπούρας, Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα μετά την άλωση, Α.Θ.3, 1969, σ. 166-167 7. Α. Μιχαλόπουλος, ο.π.passim, σχεδόν κατόψεων 8. Α. Ορλάνδος. Η Μονή του Αγίου Μελετίου Κιθαιρώνος και τα παραλαύρια αυτής. ΑΒΜΕ Ι, 1939-40, σ. 78-79 9. Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Β και Γ (Ν. Παπαχατζής), Αθήναι 1976, σ, 373, υποσ. 3, σ.275, χάρτης σ. 269 10. M Jameson 1959, σ. 115, κατά τον Ν. Παπαχατζή, ο. π. σ. 272 υποσ.

11. Λ. Μιχαλόπουλος ο.π. σχέδια κατόψεων 12. Λ. Μιχαλόπουλος ο.π. φωτο 8

6 ερμιόνη

ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ

ΟΙ ΕΡΜΙΟΝΙΤΕΣ ΘΥΣΩΝ, ΜΝΑΣΕΑΣ ΚΑΙ ΝΙΚΗΤΑΣ ΘΕΡΑΠΕΥΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΣΚΛΗΠΙΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ Μεταξύ των εκατοντάδων επιγραφών, που σώζονται έως σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Επιδαύρου και μαρτυρούν την ευγνωμοσύνη αυτών που τις αφιερώνουν στον Απόλλωνα και στον Ασκληπιό για την θαυματουργική θεραπεία τους, τρείς μνημονεύουν κατοίκους της Ερμιό-νης, που έχουν τα εντυπωσιακά ονόματα ΘΥΣΩΝ, ΜΝΑΣΕΑΣ και ΝΙΚΗΤΑΣ. Οι επιγραφές έχουν εκδοθεί το 1891 από τον μεγάλο Έλληνα αρχαιολόγο Π. Καββαδία σε μεγαλοπρεπή γαλλόφωνη έκδοση (30Χ43). Η επιγραφή γιά τον Θύσωνα αποτελεί τους δύο τελευταίους στίχους μιάς πολύ μεγάλης επιγραφής (125 στίχοι) του 2ου μισού του 4ου αιώνα π.Χ. (Επιγραφή 1, Καββαδίας, σελ. 2728) και έχει ως εξής :

ΘΥΣΩΝ ΕΡΜΙΟΝΕΥΣ ΠΑΙΣ ΑΙΔΗΣ ΟΥΤΟΣ ΥΠΑΡ ΥΠΟ ΚΥΝΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΙΕΡΟΝ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΣ ΤΟΥΣ ΟΠΤΙΛΛΟΥΣ ΥΓΙΗΣ ΑΠΗΛΘΕ. Δηλαδή: «Ο Θύσων από την Ερμιόνη ήταν ένα τυφλό παιδί. Ένα από τα ιερά σκυλιά ενήργησε πραγματικά θεραπευτικά στα μάτια του και έφυγε από το ιερό υγιής». Η επιγραφή για τον Μνασέα είναι σε αυτοτελή τετράγωνη βάση.

ΑΣΚΛΗΠΙΩ ΛΙΓΕΩΤI Ο ΙΕΡΟΦΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΙΕΡΕΥΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΜΝΑΣΕΑΣ ΕΡΜΙΟΝΕΥΣ ΚΑΤ΄ ΟΝΑΡ . . . Αναφέρεται το αξίωμα του Μνασέως (ιεροφάντης και ιερεύς) και ότι θεραπευ-θηκε με ιερό όνειρο. Δεν αναφέρεται η ασθένεια, όπως σε άλλες επιγραφές. (Επιγραφή 54, Καββαδίας, σελ. 47). Η επιγραφή για τον Νικήτα σε αυτοτελή τετράγωνη βάση και αυτή.

ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΚΑΙ ΟΛΥΜΠΙΟΔΩΡΟΣ ΚΑΙ ΝΙΚΙΣ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΝΙΚΑΤΑΝ ΝΙΚΑΤΑ ΕΡΜΙΟΝΗι ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΚΑΙ ΑΣΚΛΗΠΙΩι Ο τύπος Νικάτας ειναι η δωρική μορφή του Νικήτας. Ενδιαφέρον ότι και ο πατέρας του έχει το ίδιο όνομα. (Επιγραφή 174, Καββαδίας, σελ. 63).

ερμιόνη 7

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ

Ο εθελοντισμός των Ερμιονιτών για την εκπαίδευση των νέων κατά την Καποδιστριακή εποχή (1ο μέρος) (μέσα από πέντε έγγραφα των Γεν. Αρχείων του Κράτους)

Ο εθελοντισμός στις μέρες μας συζητιέται ευρύτατα και προάγεται σε μεγάλο βαθμό η αξία της ανιδιοτελούς προσφοράς στην επίτευξη κοινών στόχων, ενώ αρκετά άτομα προθυμοποιούνται να προσφέρουν σε εθελοντική βάση τις υπηρεσίες τους σε διάφορους τομείς του «κοινωνικού γίγνεσθαι». Ο εθελοντισμός είναι ευλογία στον κόσμο μας και μπορεί να δώσει μεγάλη ώθηση στην επίλυση δυσκολιών και προβλημάτων, στην προαγωγή της παράδοσης, της παιδείας και του πολιτισμού, σε δραστηριότητες φιλανθρωπικές και κοινωνικοπολιτικές αλλά και σε ποικίλες ανάγκες της καθημερινότητας, που εξυπηρετούν την ποιότητα ζωής, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την οικολογία. Εάν επιστρέψουμε ιστορικά στο απώτερο παρελθόν και συγκεκριμένα στην παιδεία του αγωνιζόμενου έθνους μετά την επανάσταση του 1821 και μάλιστα στην οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος κατά την καποδιστριακή περίοδο, ένας από τους πέντε στόχους του Κυβερνήτη στα θέματα της Παιδείας ήταν «να ενθαρρύνη την πρόοδον της Αλληλοδιδακτικής και να συστήση σχολεία τυπικά (πρότυπα)». (Απ. Β. Δασκαλάκη, κείμενα – πηγαί, σελ. 242-243). Επακολουθεί το ψήφισμα της Δ. Εθν. Συνελεύσεως για την οργάνωση της παιδείας (Μάμουκα, ΙΑ΄, σελ.

188) στο Άργος (1829), όπου μεταξύ των άλλων ψηφίστηκε η σύσταση Γαζοφυλακίου (θησαυροφυλακίου) στο οποίο θα συγκεντρώνονταν χρήματα από κληροδοσίες, αφιερώσεις και δωρεές, με σκοπό τη στήριξη όλων των Σχολικών καταστημάτων και ιδιαίτερα των λεγομένων Αλληλοδιδακτικών Σχολείων (Απ. Β. Δασκαλάκη, Κείμενα-Πηγαί, σελ. 242-243). Επιπλέον η Δ΄ Εθνοσυνέλευση στο Άργος (Ιούλιο 1829) είχε θέση ως «εν των κυριοτέρων χρεών της» την μελέτην των μέσων που συντελούν «εις την κοινωνικήν και πολιτικήν επανόρθωσιν της πατρίδος» και είχε τονίσει ότι θεωρεί ως βάση αυτής της επανόρθωσης «την δια της ιεράς θρησκείας και της ορθής παιδείας ηθικήν των πολιτών διαμόρφωσιν». Σε εκτέλεση του ανωτέρω ψηφίσματος ο κυβερνήτης με το ΛΔ΄ ψήφισμα ίδρυσε «την επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματεία», δηλαδή Υπουργείον Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαιδεύσεως. (Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, έτος Δ΄, 1829, αριθμ. 73, σσ. 293-294 και αρ. 55 σ. 225). Με τη νέα αυτή Υπηρεσία διατάχθηκαν να συνεργαστούν με ζήλο όλοι οι πολιτικοί διοικητές και επίτροποι. Με βάση όλα τα ανωτέρω τον Δεκέμβριο του 1829 οι Ερμιονίτες με γνώμονα την εθελοντική προσφορά και τον ένθερμο ζήλο της αποφάσισαν να συγκεντρώσουν χρήματα (γρόσια) για τη σύσταση μιας αλληλοδιδακτικής σχολής στην Ερμιόνη, προσφέροντας ο καθένας «κατά τήν δύναμίν του», όπως είχε καταγραφεί από τη Δημογεροντία1 Ερμιόνης σ’ ένα σχε1. Δημογεροντία ήταν το αξίωμα και η εξουσία του δημογέροντα (αιρετού άρχοντα της ελληνικής κοινότητας με καθήκοντα διοικητικά και αστυνομικά). Κατ’ επέκταση δημογεροντία ονομαζόταν το σύνολο των δημογερόντων, αλλά και η έδρα τους (τόπος συγκέντρωσης).

8 ερμιόνη

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓ. ΗΣΑΪΑΣ τικό κατάλογο. Ταυτόχρονα όμως οι ιθύνοντες προτείνουν ως εύκολη λύση για τη στέγαση του πρώτου αυτού σχολείου το εθνικό οίκημα του Οθωμανού Αλή Μπουρδουνιώτη, το λεγόμενο σήμερα «Καποδιστριακό» στον παραπλήσιο χώρο, όπου βρίσκεται σήμερα η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμιόνης «Απόστολος Γκάτσος».

Παραθέτουμε αυτούσιο το έγγραφο 179 των Γενικών Αρχείων του Κράτους που έστειλαν στις 19 Δεκεμβρίου 1829 οι Δημογέροντες Ερμιόνης, Λογοθέτης Ράδος και Αναγνώστη Μπουκουβάλας προς «τον Κυβερνήτην της Ελλάδος» Ιωάννη Καποδίστρια, όπου περιγράφεται γλαφυρά εθελοντική προσφορά των Ερμιονιτών. (Γ.Α.Κ., Καποδιστριακά, Υπ. Θρησκείας Φ.22β, 1829)

Το κείμενο σε σύγχρονη δακτυλογραφημένη μορφή έχει ως ακολούθως: αρ. 40 Ελληνική Πολιτεία: Προς την Α.Ε. την Κυβερνήτην της Ελλάδος Η Δημογεροντία της Ερμιόνης Έγνωσαν τέλος πάντων και οι εγκάτοικοι της κωμοπόλεως ταύτης οποιανδήποτε έκβασιν θεωρεί η σύστασις μιας αλληλοδιδακτικής σχολής, παραδειγματισθέντες ικανώς υπ’ άλλων πολλών πόλεων, κωμοπόλεων και χωρίων, και προθυμοποιηθέντες κατά τούτο άπαντες, κατέβαλεν έκαστος κατά την δύναμιν του, ως ο εσώκλειστος κατάλογος μαρτυρεί. Τον Ιερόν και βέλτιστον τούτον σκοπόν της, έλαβεν την προτροπήν η Δημογεροντία αύτη παρά των διορισθέντων επ’ αυτήν επιτροπών ν’ αναφέρει προς την Σ. ημών Κυβέρνησιν, και να αιτήση την αγαθήν ευχήν της εις τούτου διεκπεραίωσιν. Ελπίδας χρηστάς έχομεν, ότι και εις τας ελλείψεις μας η Σ. Κυβέρνησιν δεν θέλη μας εγκαταλείπει απορούντας, αλλά θέλει δείξει την συνδρομήν και βοήθειαν, οποίαν και εις τας άλλας πόλεις και κωμοπόλεις και χωρία εχορήγησεν, όπως προοδευόμενοι ως εις μεγαλύτερα τοιαύτα καταστήματα, καυχώμεθα μετ’ αυτών εις το όνομά της. Εν τη κωμοπόλει ταύτη ευρίσκεται έν οίκημα εθνικόν του Οθωμανού Αλή Μπουρδουνιώτη και είναι εις κατάστασιν να χρησιμεύση εις την υπηρεσίαν αυτήν, αν η Α.Ε. ευαρεστηθεί και διατάξει δια του ανήκοντος να μας δοθή. Ευέλπιδες, ότι εις τας αισθήσεις μας δεν θέλει δυσαρεστηθή, υποσημειούμεθα με σέβας βαθύτατον. Εν Ερμιόνη την 19ην Δεκεμβρίου 1829.

Οι Δημογέροντες

Λογοθέτης Ράδος

Α. Μπουκουβάλας

Ύστερα επισυνάπτεται ο κατάλογος της συνεισφοράς των Ερμιονιτών για τη νέα σχολή (Αρ. εγγρ. 180 των Γεν. Αρχείων του Κράτους). [Υπ. Θρησκείας Φ.22β, 1829] Σε δακτυλογραφημένη μορφή ο κατάλογος έχει ως ακολούθως: Αναγνώστης Χατζησταύρου Σταμάτης Γεωργίου Δημήτριος Φασιλής Δημήτριος Πανούτσος Γεώργιος Κλήρης Σπύρος Μερκούρης Αναγνώστης Καρμανιώλας Αναγνώστης Οικονόμου Ελευθέριος Μερτύρης Σταμάτης Μίτζας (Μήτσας) Σταμάτης Μάλωσης Λάζαρος Βουρβής

Μήτρος Τζαλίκης (Τσαλίκης) Ιωάννης Αποστόλου Κωνσταντίνος Μπουσουλώντας Γεώργιος Καραγιάννης Βασίλειος Διδασκάλου Σταμάτης Παίσπας Βασίλης Καρδάσης Γεώργιος Αγγελής Μήτρος Βελιώτης

Η προσπάθεια της Δημογεροντίας Ερμιόνης έφερε τα αναμενόμενα θετικά αποτελέσματα και ο Κυβερνήτης Καποδίστριας παραχώρησε το εθνικό οίκημα του Αλή Μπαρδουνιώτη για τη στέγαση του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου. Αρχικά οι Δημογέροντες Ερμιόνης, Λογοθέτης Ράδος και Αναγνώστης Μπουκουβάλας απέστειλαν ευχαριστήριον έγγραφο προς τον Κυβερνήτη στις 13 Ιανουαρίου 1830

γρόσια 150 γρόσια 100 γρόσια 100 γρόσια 100 γρόσια 50 γρόσια 60 γρόσια 25 γρόσια 30 γρόσια 15 γρόσια 50 γρόσια 50 γρόσια 50 Σύνολο: 780 γρόσια 50 γρόσια 100 γρόσια 50 γρόσια 30 γρόσια 20 γρόσια 30 γρόσια 20 γρόσια 100 γρόσια 100

Αναγνώστης Μπογανάτσης Λάζαρος Νικολάου Λογοθέτης Ράδος Ιωάννης Βλάσης Αναγνώστης Μπουκουβάλας Γεώργιος Μέξης Δέδες Κομάς Πάνος Μερτύρης

Ιωάννης Μπενάρδος Αναστάσιος Φήβας (Φοίβας) Μήτρος Τζαμτζής Λάζαρος Γεωργίου Ιωάννης Σαρρής Γεώργιος Καρακαντζιάνης (Καρακατσάνης) Αναγνώστης Καρακαντζιάνης

γρόσια 30 γρόσια 100 γρόσια 15 γρόσια 50 γρόσια 50 γρόσια 50 γρόσια 30 γρόσια 15 Σύνολο: 1635 γρόσια 20 γρόσια 20 γρόσια 40 γρόσια 30 γρόσια 50 γρόσια 15 γρόσια 25 Σύνολο: 1835

ίσον απαράλλακτον την 19η Δεκεμβρίου 1829 Ερμιόνη ο εις των μελών της Δημογεροντίας Ερμιόνης (Τ.Σ.) Λογοθέτης Ράδου

και την ίδια ακριβώς ημέρα υπέβαλαν έγγραφη αναφορά προς τον Έκτακτον Επίτροπον Αργολίδος, στέλνοντας μαζί το έγγραφο προς τον Καποδίστρια και εκφράζοντας ταυτόχρονα τις ευχαριστίες προς την Έκτακτη Επιτροπεία. Ακολουθούν τα πρωτότυπα έγγραφα 194 και 195 των Γενικών Αρχείων του Κράτους σε φωτοαντίγραφα. (Γ.Α.Κ., Υπ. Παιδείας, Φ.23, 1830) ερμιόνη 9

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Η «ιδιωτική» Προσχολική Αγωγή στην Ερμιόνη

Αργυρώ Δεδάκη - Μέξη

10 ερμιόνη

Η πρώτη ιδιωτική πρωτοβουλία στην Ελλάδα που αφορά την εκπαίδευση των μικρών παιδιών καταγράφεται στα 1904. Στην Ερμιόνη, σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες του αειμνήστου δασκάλου μας Μιχάλη Παπαβασιλείου, το 1906 ιδρύεται με ιδιωτική πρωτοβουλία το πρώτο σχολείο, προκειμένου να καλύψει τις κοινωνικές ανάγκες της εποχής και να προσφέρει ωφέλιμη και κατάλληλη αγωγή στα μικρά παιδιά της πόλης μας. Σίγουρα οι συμπατριώτισσές μας δε γνώριζαν τις θεωρίες των παιδαγωγών Froebel, Montessori, Freine, Decroly, όμως με βάση τις συνθήκες της ζωής του τόπου, οργάνωσαν και τη ζωή του «σχολείου» τους, ώστε να είναι δημιουργική και αποδοτική. Παραθέτω τα κείμενα από το βιβλίο του «κυρ Μιχαλάκη» -όπως τον λέγαμε- «ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ» που υπήρξε και η αφορμή της έρευνάς μου: «..του μεγάλου νοικοκυρόσπιτου της οικογένειας μπάρμπα Γιώργη Δεδάκη, που ήτανε το πρώτο ιδιωτικό Νηπιαγωγείο της Ερμιόνης και το οποίο διατηρούνε μέχρι σήμερα πεντακάθαρο οι δυο τελευταίες που απομείνανε θυγατέρες της οικογένειας..».* Και παρακάτω: «…Την ιδέα της ίδρυσης του Νηπιαγωγείου την συνέλαβε και αμέσως το σκάρωσε η δεύτερη θυγατέρα της οικογένειας Αργυρώ, το 1906 και το διατήρησε μέχρι το 1910 που παντρεύτηκε και ο άντρας της δεν ήθελε να εξακολουθήσει να εργάζεται. Σ’ αυτό μαζευόντουσαν τα παιδιά που είχανε προσχολική ηλικία και μαθαίνανε να κάνουνε σωστά το σταυρό τους, να μετράνε ίσαμε το δέκα, να γράφουνε τα πιο εύκολα γράμματα του αλφαβήτου, να ζωγραφίζουνε κουλουρίτσες, τετράγωνα και σταυρουλάκια, να τραγουδάνε πατριωτικά τραγούδια, ν’ ακούνε από τη δασκάλα τους διάφορα όμορφα παραμύθια και να τα λένε στους γονιούς τους στο σπίτι και χίλια δυό χρήσιμα για την ηλικία τους πράγματα. Όλα τους καθόντουσαν σε χαμηλά ξύλινα σκαμνάκια, που φέρνανε από το σπίτι τους και η κυρία τους, όπως την λέγανε, σε αψηλή καρέκλα πίσω από το ξύλινο τραπεζάκι της, πάνω στο οποίο υπήρχανε ο κατάλογος (ένα τετράδιο με γραμμένα τα ονόματα των παιδιών), μια μποτίλια με μελάνι από σουπιά, άλλη μια με γόμα από ταλαμ(ού) γκα* αμυγδαλιάς, ένας χάρακας, ένας δείχτης κι ένα κονσερβοκούτι, που χρησίμευε να βάζει τα αγριολούλουδα που τα παιδιά γι αυτήν μαζεύανε στα χωράφια. Η πληρωμή της ήτανε, από όσους μπορούσανε, μια μπακιρένια δεκάρα κάθε εβδομάδα ή μια φρεσκοζυμωμένη κουλούρα, κανένα ψάρι από τους ψαράδες, χταπόδι από τους χταποδάδες, λίγα χόρτα από τις φτωχές φαμίλιες που η γιαγιά στα χωράφια μάζευε και από τους καλονοικοκύρηδες καμιά μπουκάλα λάδι ή κρασί, απ’ ό,τι δηλαδή είχε ο καθένας που μπορούσε να προσφέρει στο σπίτι του. Πληρωμή όχι σοβαρή στη μεγάλη αυτή για το παιδί προσφορά, σημαντική όμως, γιατί φανέρωνε χειροπιαστό το μεγάλο της ευγνωμοσύνης συναίσθημα, το οποίο ολοζώντανο τότε ζούσε στις καρδιές των ανθρώπων. Όταν το Νηπιαγωγείο αυτό έκλεισε, τα παιδιά της Ερμιόνης δεν μείνανε χωρίς τη στοργική φροντίδα του∙ άλλες δυο ξύπνιες κοπελιές του τόπου, απόφοιτες κι οι δυο του

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Δημοτικού, ανοίγουνε σύγχρονα κι οι δυο δικό της η κάθε μια Δύο πανέξυπνα παιδιά από εκείνα που φιλοξενούσε στο Νηπιαγωγείο και χρυσές δουλειές κάνουνε». (σελ.313-314). «σχολείο» της, ο Γιώργος Κομμάς (αδελφός του Μιμάκου Η Αργυρώ ήταν κόρη του Γιώργου Δεδάκη, που είχε και της Παγώνας) και ο Κώστας Γιώργας, τής έκαναν προάλλες τέσσερεις αδελφές, την Αυγουστίνα, την Ελένη ωθημένες για την εποχή ερωτήσεις, όπως π. χ. τι είναι το (Μπούλμπερη), την Αλεξάνδρα, την Όλγα και τρία αδέλφια, Κρανίδι; Και το Ναύπλιο, τι είναι; Έτσι, με βάση τις απαιτήτο Σωτήρη (Ντεντάκη), τον Ανάργυρο (Ρεζεντάν) και τον σεις και το νέο κλίμα που είχε διαμορφωθεί αναγκάστηκε Αντρέα. Η Αργυρώ παντρεύτηκε τον Διονύση Μέξη, που εκτός από το αλφαβητάριο, τα τραγούδια, τη γραφή, να δώδιατηρούσε μπακάλικο και που έμοιαζε κάπως με το σημε- σει στα παιδιά ευκαιρίες για εμπλουτισμό των εμπειριών, ρινό σούπερ μάρκετ. Απέκτησαν σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες τρία παιδιά τη Φανή, τον Πάνο και των παιδιών της και τη γραπτή μαρτυρία τη Μαρία. του δάσκαλου: «..πνευματικοψυχική των Η Αικατερίνη Γκάτσου κόρη μαθητών διάκριση με καλομελετημένες του μπαρμπα-Παναγή, γεννήθηκε γιορτές ανάλογες στο χρόνο μέρες, με το 1900∙ τέλειωσε το Δημοτικό περιπάτους την Άνοιξη στην εξοχή και με σχολείο το 1912 και το «Ελληνικαλοδιαλεγμένα παραμύθια που μιλάγακόν Σχολείον» (το Σχολαρχείο της νε ολόισια στην ψυχή των παιδιών και τα εποχής) το 1913 στη Χαλκίδα, που κάνανε να κρέμονται συνεπαρμένα από το ο πατέρας της ως ψαράς έκανε γλυκό της στόμα, που ποτέ δεν σταμάταγε εκεί ταξίδια. Γύρω στα 1914 έμεινε να χαμογελάει».* ορφανή από πατέρα και αποφάσιΟ κύριος Απόστολος Γκάτσος, εκπαισε να φτιάξει το δικό της «σχολείο» δευτικός και ιστορικός που τα απογεύγια μικρά παιδιά προσχολικής ματα του καλοκαιριού στο στέκι του στα ηλικίας στο ισόγειο δωμάτιο του Μαντράκια μάς διηγείται με μοναδικό σπιτιού της. Την απόφασή της τρόπο ωραίες ιστορίες του παρελθόντος, αυτή ενίσχυσε η δασκάλα της είχε φοιτήσει στο Νηπιαγωγείο της Μαρία Φρούτα, που η καταγωγή Αικατερίνης Γκάτσου. Θυμάται λοιπόν της ήταν από τις Σπέτσες, (σύμκαι μάς λέει με τη μπάσα χαρακτηριφωνα με τις πληροφορίες που μάς στική φωνή του: «Δύο γυναίκες είχαν το έδωσε ο γιός της Μιχάλης Σχοινάς σχολείο. Η κόρη έκανε τη δασκάλα και και η κόρη της Χρυσούλα Ησαΐα). βοηθούσε η μάνα της, που ήταν ηλικιωΓιώργος & Αικατερίνη Σχοινά Το σπίτι του μπαρμπα-Παναγή μένη. Για κάθισμα είχαμε μια σανίδα που βρισκόταν αντικριστά με το σπίτι του Γιώργου Σκούρτη κρεμόταν στον τοίχο με στηρίγματα. Μάς μάθαινε διάφορα (Ασπρούλη), πατέρα της Διαμαντούλας προς το νοτιά, και και επέμενε στην πειθαρχία, αλλά ένας συνομήλικός μου ο σήμερα ανήκει και κατοικείται από την οικογένεια της Λευτέρης Πασσαλάρης που αργότερα έφυγε η οικογένειά του Ματίνας Φασιλή. για τον Πειραιά, έκανε πολύ φασαρία και η ηλικιωμένη μάνα Ο δάσκαλος στο βιβλίο του χαρακτηρίζει την Αικατετης Κατίνας, του πετούσε το κουντούρι* της, προκειμένου να ρίνη Γκάτσου καλοκάγαθη, εργατική, καλοσυνάτη και ησυχάσει». σεμνή. «Έπειτα από κάμποσα χρόνια, η μονάκριβη θυγατέρα Η διδασκαλία της Κατίνας Γκάτσου διήρκεσε μέχρι το του μπαρμπα-Παναγή Γκάτσου, Κατίνα, που τη διέκρινε μια 1918, γιατί στο μεταξύ αρραβωνιάστηκε και παντρεύτηκε ξεχωριστή καλοσύνη, ζευγαρωμένη με μοναδική εργατικότο Γεώργιο Σχοινά (Μπιθικόκκαλο) και έκτοτε σταμάτησε τητα, αποφάσισε να μεταβάλλει το ισόγειο του σπιτιού της σε να εργάζεται. Από τον γάμο της απέκτησε τέσσερα παιδιά φωλιά ζεστή, όπου μάζευε όσα μπορούσε πιο πολλά παιδιά που τα διαπαιδαγώγησε με τις αρχές της, τη Χρυσούλα που δεν πηγαίνανε ακόμα σχολειό και στους δρόμους γυρί(Ησαΐα), τη Μαρία (Λουκά) το Μιχαλάκη και το Γαβρίλη. ζανε, για να τους προσφέρει μαζί με την άμετρη αγάπη της Το παράδειγμά της συνέχισε η Σταυρούλα Μαρουλά ψυχαγωγία και γνώσεις».* (Κάψο ή Κάψου), που άνοιξε το Νηπιαγωγείο στο ισόγειο ερμιόνη 11

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ του δικού της σπιτιού, δίπλα στην Παναγία και που στις Ο Αντρέας ήταν ένας ενδιαφέρον τύπος που άφησε μέρες μας το λειτουργούσε ως Καφενείο ο Γιώργος Πολυεποχή με τις φάρσες που έστηνε σε πολλούς και έκανε τους χρονόπουλος. υπόλοιπους να γελούν. Αυτό ήταν το χόμπι του. Το ζευγάρι Τη Σταυρούλα Μαρουλά ο δάσκαλος την περιγράφει δεν απόκτησε παιδιά και κάποια στιγμή χώρισε, πράγμα ως επιβλητική και δραστήρια. Οι πληροφορίες που πήρα σπάνιο και εξαιρετικά επιβαρυντικό για την εποχή. Ο δεύτην περιγράφουν με τα ίδια χαρακτηριστικά και ακόμα, ότι τερος άντρας της ήταν ο Γιώργος Πολυχρονόπουλος. Είχε ήταν πολύ όμορφη, ζηλευτή, έξυπνη, πολυπράγμων κι ερέρθει στην Ερμιόνη από το Ναύπλιο ως εισπράκτορας του γατική, χαρακτηρισμοί που δικαιολογούνται διαβάζοντας φόρου << ελαιοδέκα>>. Ήταν πολύ ψηλός και με τη χλαίνη κανείς παρακάτω. του φάνταζε ψηλότερος. Νεώτερός της κι ωραίος, αλλά χωΗ δημιουργία Νηπιαγωγείου απετέλεσε την πρώτη της ρίς επάγγελμα, άνοιξαν αργότερα στο σπίτι της Καφενείο. επαγγελματική, τολμηρή, έξυπνη έμπνευση για κάτι χρήΔεν απέκτησε ούτε και με αυτόν παιδιά. σιμο στο χωριό, για τις οικογένειες που είχαν πολλά παιΣε κάποιο ταξίδι της στην Αθήνα, νύχτα της έκλεψαν διά. Πληροφορίες για το χρονικό το σπίτι της και της αφαίρεσαν διάστημα που δίδαξε η Σταυρούσχεδόν όλα της τα πράγματα, το λα Μαρουλά δεν υπάρχουν. ρουχισμό και τον εξοπλισμό της Όταν έκλεισε το Νηπιαγωγείο τέχνης της, τη ραπτομηχανή, το πήγε στην Αθήνα και έμαθε την σίδερο κ. α. κομμωτική. Κούρευε και χτένιζε Ήταν μια γυναίκα ηρωική τις Ερμιονίτισσες μπροστά σ’ ένα γεμάτη ζωή, επινοητική, φιλόωραίο έπιπλο – τουαλέτα. Η κυτιμη, εύπιστη, πολύ χορευταρού ρία Κατερίνα Παπαμιχαήλ- Ρήγα και κεφάτη. Συχνά έβαζε το που μου έδωσε πληροφορίες για γραμμόφωνο και χόρευε χασάτη Σταυρούλα λόγω συγγενείας πικο. Πάνω σ’ έναν τέτοιο χορό μου είπε: «Μου άρεσε να με κουέπεσε νεκρή προδομένη από την ρεύει και να με χτενίζει μπροστά σ’ καρδιά της, τσακισμένη από τις αυτό το ωραίο έπιπλο και ζήτησα περιπέτειες της ζωής της. από τον πατέρα μου και μου έφερε Όλα τούτα τα σημαντικά σε ίδιο παιγνίδι τουαλέτα. Μου έφτιακοινωνική προσφορά συνέχνε ωραίες μπούκλες οσάκις είχα βαιναν στον τόπο μας, από την να ειπώ ποίημα στο σχολείο». πλευρά τριών γυναικών που Ίσως οι οικονομικές δυνατόμε την καινοτομική πρωτοβουτητες των ανθρώπων της εποχής λία και ισχυρή τους παρουσία, δεν ήσαν ικανοποιητικές για συνδεόμενες με τις κοινωνικές τη στήριξη και αυτής της προανάγκες της εποχής εξυπηρέτησπάθειας της Σταυρούλας, γι σαν την υπάρχουσα κοινωνική αυτό στράφηκε στη μοδιστρική, και οικονομική κατάσταση της χάρισμα που είχε από πολύ πατρίδας μας, απέκτησαν την Ανδρέας Καρδάσης & Σταυρούλα Μαρουλά μικρή, αφού ως μικρή μαθήτριααποδοχή και την εμπιστοσύνη σύμφωνα πάντα με διηγήσεις- έραβε πανέμορφα φορεματων γονέων για τη φροντίδα και αγωγή των μικρών τους τάκια για τις δικές της κούκλες αλλά και για τις κούκλες παιδιών. Τούτες οι αυτοχρησμένες «δασκάλες» προσέτων συμμαθητριών της, αντί του ποσού της δεκάρας. Στον φεραν εκτός από την πρώτη γνώση, την καλλιέργεια της ίδιο χώρο ανοίγει μοδιστράδικο και ράβει τις γυναίκες της γλώσσας, την προσαρμογή στην ομαδική ζωή και την πόλης μας, έχοντας στη δούλεψή της επτά μαθήτριες και πειθαρχία. Συνέβαλαν στη βελτίωση των δεξιοτήτων, μία από αυτές ήταν και η θεία μου Πολυξένη Φοίβα-Κασνέ- προετοίμασαν τα μικρά παιδιά για την ένταξή τους στο στη, αδελφή της μητέρας μου. Η θεία μου, μού είχε μιλήσει σχολικό περιβάλλον, παρείχαν φροντίδα, έγνοια, ανατρομε μεγάλο θαυμασμό για εκείνη. Μαθήτριές της επίσης φή, ευκαιρίες για κοινωνικότητα. Διέδωσαν την κουλτούήσαν η Χρυσούλα Σχοινά, η Μαρίνα Σπετσιώτου, η Φώτω ρα του τόπου και έδωσαν ευκαιρίες για ψυχαγωγία και Οικονόμου, η Μαρία Κασνέστη, η Ντίνα Νάκου, η Κατίνα Ι. δημιουργική απασχόληση σε εκείνα τα παιδιά που λόγω Βογανάτση, η Βενετία Ζωγράφου και άλλες. της ηλικίας τους δεν συμμετείχαν σύμφωνα με τους νόμους Παντρεμένη στον πρώτο της γάμο με τον Αντρέα στη σχολική ζωή. Καρδάση, έναν ωραίο, έξυπνο και διασκεδαστικό άντρα, *Αποσπάσματα από το βιβλίο του Μιχάλη Παπαβασιλείου «ΘΡΥΛΟΙ ΚΑΙ ΠΑφημισμένο για τα ανεπανάληπτα αστεία και μασκαρέματά ΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΜΙΟΝΗΣ» (1988) του, χασάπη στο επάγγελμα, μα παρόλα αυτά οικονομικά * Ταλαμ(ού)γκα:το δάκρυ της αμυγδαλιάς που χρησίμευε ως κόλα στηριζόμενο στη δραστήρια γυναίκα του. *Κουντούρι: παντόφλα με άνοιγμα στο πίσω μέρος 12 ερμιόνη

ΘΕΟΔΩΡΑ Ν. ΒΟΓΑΝΑΤΣΗ

«Για το Κρόθι» Ένα μικρό μέρος αυτού του βουνού αντικρίζω κάθε πρωί μόλις ανοίγω τα μάτια μου και πριν ακόμη σηκωθώ από το κρεβάτι μου. Τα πολυώροφα κτίρια με τις σοφίτες που κτίστηκαν εν τω μεταξύ και παρεμβάλλονται, εμποδίζουν τώρα πια να δω σχεδόν ολόκληρο το βουνό όπως άλλοτε! Θυμάμαι όμως πολλά γι’ αυτό το βουνό. Την Άνοιξη το θαύμαζα και το χάζευα! Τότε ήταν κατακίτρινο από τα ανθισμένα βένια. Μια χρονιά μάλιστα που είχε βρέξει πολύ έμοιαζε ψεύτικο, μαγικό! Αυτή του η εικόνα χάθηκε σιγά – σιγά και χρονικά το συνδυάζω με το άνοιγμα του δρόμου για τον βιολογικό καθαρισμό λυμάτων. Να έφταιξε η σκόνη σε συνδυασμό με την ξηρασία; Ίσως. Όμως κατά το τέλος του Απρίλη, αρχές Μάη το βουνό είχε και άλλα «στολίδια». Ήταν οι κουρελούδες και τα στρωσίδια που έπλεναν οι νοικοκυρές στη θάλασσα εκεί που έβγαινε το γλυφό νερό, προς την πλευρά του Άγιου Μηνά και τα άπλωναν πάνω στα βράχια και στα βένια για να στεγνώσουν και μετά να τα μεταφέρουν στα σπίτια. Χρώματα πολλά αλλά και ένα «ντούπ – ντούπ» ήταν ο ήχος από το κοπάνι, ένα ξύλινο ρόπαλο, που τα κτυπούσαν πάνω στα βράχια για να φύγει η σκόνη και να καθαρίσουν, ακουγόταν σχεδόν όλη την ημέρα. Και η μητέρα μου όπως όλες οι νοικοκυρές στην Ερμιόνη έκανε κάθε Άνοιξη αυτή τη δουλειά. Δεν θυμάμαι να βαρυγκώμησε ή να είπε κουράστηκα. Το θεωρούσε υποχρέωση όπως όλες οι νοικοκυρές τότε, που εκτός των άλλων είχαν να ράψουν, να πλέξουν, να φροντίσουν τους ηλικιωμένους γονείς τους, να μαζέψουν τις ελιές, τα σταφύλια και κάποιες να δουλέψουν μεροκάματο σε αγροτικές δουλειές. Αργότερα που εμείς μεγαλώΟ Νίκος Σαρρής στο «Κουρκουβίκι» σαμε και τη ρωτούσαμε με απορία, πώς δεν κουραζόταν, πώς δε βαριόταν όταν έπρεπε να κάνει όλη αυτή τη διαδικασία, θυμάμαι μας έλεγε με κάποια ένταση στη φωνή: «Τι να κάναμε; Να τα αφήναμε άπλυτα; Να καθόμαστε βρώμικοι; Το νερό δεν είχε έρθει στα σπίτια αλλά και αργότερα που η Ερμιόνη υδροδοτήθηκε η Κοινότητα έπαιρνε πολύ αυστηρά μέτρα ώστε να μη γίνεται σπατάλη. Το νερό είναι λίγο. Δεν έχουμε αυτή την πολυτέλεια. Τι θέλετε στο τέλος να μην έχουμε να πιούμε»; Θα αναφερθώ όμως σ’ αυτό το θέμα άλλη φορά. Έπαιρνε λοιπόν μαζί της και μας, εμένα και την αδελφή μου την Ειρήνη. Κάποιες μέρες πριν συγκέντρωνε η μαμά τα ρούχα. Βάλε και αυτό και αυτό… αγόραζε και τον πηλό. Μετά έπρεπε να βρεί τον τρόπο να τα μεταφέρει. Δεν ήταν και τόσο απλό γιατί όταν θα τα φέρναμε πίσω ήταν βαριά γιατί ήταν βρεμένα. Θυμάμαι μια φορά τα μεταφέραμε με το γαϊδουράκι του μπάρμπα Μήτσου του Τράκη του αδελφού του παππού του Αλέκου. Στο γαϊδουράκι ανέβασε κι εμάς. Η όλη διαδικασία έγινε λίγο πιο πάνω από το σπίτι μας εκεί στο μεγάλο σκαλί όπως το λέγαμε έξω από το σπίτι του κυρ Τάσου του Ντούρου. Ήταν το κοντινότερο ψηλό σημείο και βόλευε στο να φορτωθούν όλα. Αυτό το γκρέμισε τώρα τελευταία ο Γερμανός που αγόρασε αυτό το σπίτι, προκειμένου να φαρδύνει ο πλακόστρωτος δρόμος και να κατεβαίνουν άνετα προς το λιμάνι τα αυτοκίνητα. ερμιόνη 13

ΘΕΟΔΩΡΑ Ν. ΒΟΓΑΝΑΤΣΗ Ως επί το πλείστον όμως τα ρούχα μεταφέρονταν απέναντι στο Κρόθι με βάρκες. Αν ήταν η ώρα που έπιανε και το καράβι και επομένως έπρεπε να πάει και η βάρκα του καραβιού να φέρει έξω τους επιβάτες αφού δεν είχε φτιαχτεί το λιμάνι, ακούγονταν αστεία και πειράγματα από μακριά. Αν ο βαρκάρης μετέφερε καμιά νέα κοπέλα ανύπαντρη τότε τα πειράγματα «χόντραιναν» πολύ λένε οι διηγήσεις. Κι εμείς μια φορά είχαμε πάει με τη βάρκα του καπετάν – Διαμαντή του Μπενάρδου. Μαζί με τη θεία Κατίνα και τον Σταμάτη. Μέχρι οι μεγάλοι να πλύνουν τα στρωσίδια ο Σταμάτης μας έκανε μια βόλτα μέχρι το φανάρι του Μπιστιού. Ρωτάγαμε και για το Κουρκουβίκι. «Αυτό το γκρεμισμένο πέτρινο σπιτάκι τι είναι»; Ήταν η ερώτηση. Γι’ αυτό η μαμά μας έλεγε, η οποία γενικά απέφευγε να το συζητάει, ότι το μετέτρεψε σε σπιτάκι ένας συγγενής του παππού του Αλέκου, άνθρωπος χαμηλών τόνων, τον φώναζαν με παρατσούκλι οι Ερμιονίτες. Πήγε λοιπόν και εγκαταστάθηκε εκεί γιατί ήθελε να απομονωθεί. Εκεί είχε τα πρόβατά του και καλλιεργούσε ό,τι μπορούσε. Από όταν πήγε εκεί δεν ξανακατέβηκε στην Ερμιόνη. Δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει κανένα ίχνος γιατί πάνω σ’ αυτά τα πέτρινα απομεινάρια του Κουρκουβίκι χτίστηκε ο σημερινός «Μύλος του Κρόθι» όπως ονομάστηκε. Η κυρία Μαρία Παυλίδου διηγήθηκε στη Βιβή: «Το Κρόθι ήταν το πλυντήριο του χωριού, η νεροτριβή του. Υπήρχαν γυναίκες που έκαναν ως επάγγελμα το πλύσιμο των ρούχων. Κάθε πρωί μάζευαν τις παραγγελίες στην πεζούλα του Συγγρού. Κάνανε τα ρούχα μπόγο, τα έδεναν με τις τριχιές και τα περνούσαν στην πλάτη όπως τα ξύλα. Κατέβαιναν βιαστικά να βρουν την καλύτερη πέτρα για να πλύνουν. Η θείτσα Κατερινιώ του Καλαμούτου, η Ελενάρα του Οικονόμου και η αδελφή της η Παναγιούλα, η θείτσα Θοδωρούλα του Ρέγκζα. Επί εποχής Μιχάλη Δεληγιάννη φτιάχτηκε το στέγαστρο (υπόστεγο) για να μην τις «τρώει» ο ήλιος. Όταν βομβαρδίστηκε το λιμάνι από τους Γερμανούς έπεσε και το στέγαστρο. Επίσης εκεί βοσκούσαν τα γίδια τους. Τα μάζευε στα ευκάλυπτα κάτω ο μπαρμπα-Θανάσης ο Καραθάνος (ο γιδάς), ο τσοπάνος του χωριού. Τα συγκέντρωνε, τα βόσκαγε τη μέρα και το απόγευμα τα μοίραζε με τον ίδιο τρόπο». Και η κυρία Ανθούλα διηγείται: «Κρόθι υπήρχε και στη Μαγγούλα που έπλενε τα ρούχα της η πάνω γειτονιά «Λαρτανία», ενώ οι Μπιστιώτισσες τα έπλεναν στη «Συκιά». Νερό που χάθηκε με το άνοιγμα του δρόμου».

14 ερμιόνη

Αλλά και από τα πρακτικά της τότε Κοινότητός μας αντλούμε πολλές πληροφορίες και για άλλες δραστηριότητες που αναπτύσσονταν σ’ αυτό το βουνό. Αναφέρω τις πιο σημαντικές: Το 1921 επί Προεδρίας Δημ. Παναγιώτου το Κρόθι περιλαμβάνεται μεταξύ των βοσκοτόπων της Κοινότητας. Διαβάζουμε: Περί του τρόπου «διαθέσεως της χορτονομής». Συζήτηση της αίτησης του κ. Χρήστου Βόντα «δι΄ ης ούτος αιτείται όπως η χορτονομή των αγροτικών Κοινοτικών κτημάτων ήτοι Αλατοβούνι, Μαυροβούνι, Ασπροβούνι, Μαυρονήσι, Κρόθι, Προφήτης Ηλίας, Κοινοτικού Βάλτου Κινέτας ενοικιασθούν δια δημοπρασίας ενωτικής» Επί Προεδρίας Ευαγγ. Παπαμιχαήλ. Απόφαση για ανακαίνιση των κοινοτικών πλυντηρίων στη θέσι Κρόθι (ανακαίνιση της οικοδομής) Οκτώβριος 1929 επί Προεδρίας Αποστ. Παπαβασιλείου.

1) Δια δημοπρασίας νοικιάζεται ο βοσκότοπος Μαυροβούνι αντί 4.000 δρχ κατ’ έτος. Ο βοσκότοπος καλούμενος Προφήτης Ηλίας αντί 6.000 δρχ. κατ’ έτος. Ο βοσκότοπος Κρόθι αντί 6.500 δρχ. κατ’ έτος.

2) Εγκρίνει αίτηση του Γ. Παυλάκη για ανέγερση ασβεστοκαμίνου εις την Μεσημβριονατολικήν πλευρά του όρους Κρόθι υπό τον όρο να πληρώσει εις την Κοινότητα εις είδος εκ της παραγωγής 7% Η Κοινότητα θα ωφεληθεί επειδή θα δοθεί εργασία εις χείρας εργατών. Το 1930 Επί Προεδρίας Απόστολου Παπαβασιλείου. Καθορίζει όπως εντός των Κοινοτικών βοσκοτόπων των κατά τας θέσεις Κάστρο, Βεζηροράχη, Τουτούνι, Βίλλια, Σαμπάριζα, Φουρκαρί, Ασπροβούνι, και Αδέρες βόσκει έκαστος κτηνοτρόφος δημότης δωρεάν 2 μεγάλα ζώα και 5 μικρά (καθορίζουν τιμές για τα επιπλέον) Οι δε ετεροδημότες δια τας αυτάς θέσεις καταβάλουν δικαίωμα. Ορίζει ως περίσσευμα τους Κοινοτικούς βοσκοτόπους Κρόθι, Μαυροβούνι, Μαυρονήσι, Προφήτην Ηλίαν, Πόρτες, Αλατοβούνι ους εξεμίσθωσεν η Κοινότης εις διαφόρους εκμισθωτάς. Ορίζει την θέσιν Μύλοι δια τας οικοσίτους αίγας και μίαν πλευράν του βοσκοτόπου Κρόθι» Την 8ην Οκτωβρίου 1931 επί Προεδρίας Απόστολου Παπαβασιλείου. Δίνεται άδεια εις τον εργολάβο Γεώργιο Σχοινά για κατασκευή ασβεστοκαμίνου στο όρος Κρόθι. Συμβόλαιο για 10 έτη έναντι 3000δρχ κατ’ έτος (τοπιάτικο).

ΘΕΟΔΩΡΑ Ν. ΒΟΓΑΝΑΤΣΗ «Επειδή η προσφορά τυγχάνει υπολογίσιμος δια το συμφέ- γάς της Νομαρχίας Αργολίδας δέον όπως το Συμβούλιον ρον της Κοινότητος Επειδή η επιχείρηση θα απασχολήσει καταρτίσει το πρόγραμμα των εκτελεστέων Κοινοτικών και χείρας εργαζομένων σήμερον με τοιαύτην αεργείαν έργων Σφαγεία: Κατασκευή Κοινοτικών σφαγείων εις τον επειδή η Κοινότης θα καταστεί προστάτης της εγχωρίου λόφον Κρόθι Βόρειος πλευρά. βιομηχανίας δια της επιχειρήσεως» Δια ταύτα αποφαίνεται Το 1961 επί Προεδρίας Μόδεστου Καρακατσάνη. εγκρίνει …. «Περί ανεγέρσεως εκσυγχονισμένων σφαγείων εις Το 1934 επί Προεδρίας Νικολάου Δέδε. Καθορισμός Ερμιόνην» Κατόπιν του υπ’ αριθμόν 536/1964 εγγράφου των εκτάσεων βοσκής και επιβολή φορολογίας επί των του Νομοκτηνιάτρου Αργολίδος δι’ ου διεβιβάσθη εν αντιδιαιτομένων ζώων μεγάλων και μικρών. Ως Κοινοτικούς γράφω η εγκύκλιος 416/23. 4.1964 διαταγή του Υπουργείβοσκοτόπους καθορίζει τις θέσεις Κάστρο, Βεζηροράχη, ου Γεωργίας αφορώσα τους όρους παροχής ενισχύσεως Ρέμα Τουτούνι, Βίλλια, Σαμπάριζα, Φουρκαρί και Αδέρες. εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Γεωργικού προσαναΟρίζει ως περίσσευμα βοσκής τους Κοινοτικούς βοσκοτότολισμού και εγγυήσεων δια την κατασκευήν εκσυγχροπους Μαυροβούνι, Μαυρονήσι, Πόρτες, Προφήτης Ηλίας νισμένων σφαγείων, πτηνοσφαγείων κ.λ.π. δέον όπως το και Αλατοβούνι. Ωσαύτως τους Κοινοτικούς βοσκοτόπους Κ.Σ. προβεί εις την λήψιν αποφάσεως δια της οποίας να Μήλοι, Κρόθι, Βάλτο Κινέκρίνει ότι επιβάλλεται η τας και Ασπροβούνι ανέγερσις εκσυγχρονισμέΤην 25ην Αυγούστου νων Κοινοτικών σφαγείων 1935 Λαβών τον λόγον ο εις την Κοινότητα Ερμιόνης Πρόεδρος (Νικόλαος Δέδες) ως μη υπαρχόντων ουδόλως εκθέτει προς το Συμβούλιον τοιούτων και να καθορίσει ότι παρά τας γινομένας πατο ποσοστόν όπερ διαθέτει ρατηρήσεις καθημερινά αποη Κοινότης επί της συνολικόπτονται μεγάλες ποσότηκής δαπάνης Αποφασίζει τες βένια εκ των Κοινοτικών ομοφώνως. 1) Κρίνει ότι βουνών Προφήτης Ηλίας επιβάλλεται η ανέγερσις και Κρόθι μέχρις σημείου ότι εκσυγχρονισμένων Κοινοτιεάν εξακολουθήσει η τοιαύτη κών σφαγείων 2) Καθορίζει άτακτος αποκοπή θα εκγυτην συμβολήν της Κοινότημνωθούν τελείως τα εν λόγω τος 30% επί της συνολικής βουνά άτινα περιτοιχίζουν δαπάνης. Φωτο: Μανώλης Σωτηρίου (Ιούλιος 2012) την πόλιν επειδή δε το προΤο 1969 Επί Προεδρίϊόν της αποκοπής ως επί τω ας Αποστόλου Γ. Σχοινά. πολύ δεν χρησιμοποιείται ως καύσιμος ύλη των κατοίκων «Επειδή νομίζω ότι το κακόν και ανυπόφορον θέαμα δηλαδιότι οι περισσότεροι ξυλεύονται εξ ιδιόκτητων κτημάτων δή η κατασκήνωσις των αθιγγάνων εις το ποιο εμφανές αλλά χρησιμοποιείται δια την καύσιν καμίνων προς παρα- και ωραίον μέρος της κωμοπόλεως Ερμιόνης Κοινοτική γωγήν τούβλων και κεράμων και καλείται το Συμβούλιον έκτασις «Αλώνια – Αλμυριές πρέπει να σταματήσει καλώ όπως απαγορεύσει την υλοτομίαν επί μία πενταετία επί το Κ.Σ. όπως λάβει τα προσήκοντα μέτρα δια την απομάολοκλήρου του βουνού Προφήτης Ηλίας και του λόφου κρυνσιν της εν λόγω κατασκηνώσεως εις άλλο Κοινοτικόν Μήλοι και την Νότιαν πλευρά του όρους Κρόθι. Κατόπιν μέρος και δη εις τον Κοινοτικόν λόφον Κρόθι… διαλογικής συζητήσεως σκεφθέν εγκρίνει … Δεμένο με την καθημερινότητα το Κρόθι άλλοτε. Την Το 1954 Επί προεδρίας Απόστολου Παπαβασιλείου. σκληρή καθημερινότητα. Και τώρα λες και είναι ζωνταΣυζήτηση και αποδοχή της αίτησης του Κων/νου Τσούνό, ακολουθεί τις εξελίξεις. Θρησκευτικές και κοινωνικές τουρα για εγκατάσταση μελισσοκομείου στη δασική εκδηλώσεις στον Άγιο Γεράσιμο, καφές στο αναψυκτήριο έκταση της Κοινότητος «Κρόθι». Ο χώρος δεν θα περι«ΜΥΛΟΣ» είναι αυτά που του δίνουν ζωή. φραχθεί. Ενώ το 1957 σύμφωνα με το υπ’ αριθ. 205 του Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικος και συμφώνως με τας διαταΑφιερωμένο στη μνήμη της μητέρας μου και όλων των συνομηλίκων της νοικοκυρών που έδωσαν εκείνα τα χρόνια πραγματικό αγώνα για την επιβίωση αλλά και στη μνήμη αυτών των Κοινοτικών Αρχόντων, που με την απλότητα της σκέψης στις αποφάσεις τους, την ειλικρίνεια των λόγων, την αυστηρότητα στην αντιμετώπιση των θεμάτων όσον αφορά την τήρηση του Νόμου και με γνώμονα πάντα την προστασία των Κοινοτικών συμφερόντων, προσπάθησαν να βελτιώσουν τη σκληρή καθημερινότητα των κατοίκων της Κοινότητας της μικρής μας κωμόπολης, όπως ονόμαζαν την Ερμιόνη. ερμιόνη 15

ΜΑΚΗΣ Δ. ΝΑΚΟΣ

Με τα μάτια και τη θύμηση ενός εντεκάχρονου Ήταν Απρίλης του 1944, Πάσχα θα κάναμε στις 16 του μήνα. Οι Ιταλοί είχαν φύγει από την Ερμιόνη τον Σεπτέμβρη του ’43. Είχε γίνει η συνθηκολόγηση του Μπατόλιο με τους συμμάχους και από σύμμαχοι των Γερμανών οι Ιταλοί, τώρα γίνανε εχθροί! Όσοι μείνανε στην Ερμιόνη -και έμειναν οι περισσότεροι- οι Ερμιονίτες, τους προστάτεψαν, τους έδωσαν πολιτικά ρούχα, τους έκρυψαν στα περιβόλια και σε σπίτια έξω από το χωριό, τους έδιναν τρόφιμα, δούλευαν μαζί τους σε διάφορες δουλειές, μέχρι που έληξε ο πόλεμος και έφυγαν για την πατρίδα τους. Η κατοχή βέβαια συνεχιζόταν από τους Γερμανούς σε όλη την Ελλάδα. Η περιοχή η δική μας, (σχεδόν όλη η Ερμιονίδα) ήταν ανταρτοκρατούμενη. Οι Γερμανοί δεν διέθεταν στρατιώτες και φρουρές για να στείλουν στα μέρη μας διότι τους απασχολούσαν σε άλλα μέρη και μέτωπα πιο σοβαρά. Ειδικά στην Ερμιόνη υπήρχε φρουραρχείο των ανταρτών που στεγαζόταν στο σημερινό εστιατόριο του Σπυραντρέα (οικία τότε Παπαδοπούλου). Ερχόταν πολλές φορές τακτικός στρατός και έμενε στο Δημοτικό σχολείο, σημερινό Δημαρχείο, στο σχολείο του Συγγρού, σημερινό Πνευματικό κέντρο, και σε διάφορα σπίτια πολλές φορές υποχρεωτικά. Είχαν και ένα μεγάλο καΐκι, τρεχαντήρι με μεγάλη μηχανή που του είχαν βγάλει το κατάρτι και τα ξάρτια και μπροστά στην πλώρη είχαν τοποθετήσει ένα μυδραλιοβόλο, αυτό ανήκε στο Ναυτικό των ανταρτών (Ε.Λ.Α.Ν), με το οποίο κάνανε δολιοφθορές και προξενούσαν ζημιές στα επίτακτα καΐκια των Γερμανών που μετέφεραν με αυτά τροφοδοσίες και έκαναν άλλες δουλειές στα νησιά και προπαντός στη Κρήτη. Ένα τέτοιο γεγονός συνέβη μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς του ’44, στην περιοχή τη δική μας. Συγκεκριμένα κάπου μεταξύ Μπογάζι, Ύδρας και Δοκού ένα από τα επίτακτα καΐκια γεμάτο τρόφιμα και ταχυδρομείο για τους Γερμανούς στρατιώτες κατευθυνόταν προς την Κρήτη, απ’ ότι μάθαμε είχε πάθει βλάβη η μηχανή του. Η οργάνωση το έμαθε, ειδοποίησε το αρχηγείο των ανταρτών της περιοχής μας και αυτό με τη σειρά του έδωσε εντολή στο καΐκι του Ε.Λ.Α.Ν, που ήταν τις περισσότερες φορές αραγμένο στο μεγάλο λιμάνι της Ερμιόνης, πήγαν και το έπιασαν και το έφεραν στην Ερμιόνη. Ήταν γεμάτο κεφαλίσια τυριά, λάδια, όσπρια, γάλατα και άλλα πράγματα! Ανάμεσά τους υπήρχαν μεγάλοι ταχυδρομικοί σάκοι με τον αγκυλωτό σταυρό τυπωμένο απ’ έξω και μέσα υπήρχαν δέματα με γλυκά, τρόφιμα, αλληλογραφία και οικογενειακές φωτογραφίες που προορίζονταν για τους υπηρετούντες Γερμανούς στρατιώτες στην Κρήτη και προέρχονταν από τις οικογένειές τους. Αυτά τα μετέφεραν στο σπίτι της Ερινάκης Παπαδογιαννάκη που ήταν στα Μαντράκια, (σημερινό οικόπεδο δίπλα στη Βεγγέρα). Άδειασαν τους σάκους και τους μετέφεραν μαζί με τα τρόφιμα σε μια αποθήκη στα Μεταλλεία. Τα δέματα αυτά μια επιτροπή από ντόπιους με καταστάσεις ονομαστικές, τα μοίρασαν πρώτα σε άπορες οικογένειες, αλλά σχεδόν όλη η Ερμιόνη πήρε απ’ αυτή τη μοιρασιά. Έτσι τις ημέρες αυτές των εορτών και ειδικά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς «χαράς ευαγγέλια» για την Ερμιόνη. Και τι δεν είχαν μέσα αυτά τα δέματα, πουτίγκες, μπισκότα, σοκολάτες, τάρτες, κονσέρβες και ό, τι εκλεκτό υπήρχε την εποχή εκείνη. Τα γεγονότα αυτά τα πληροφορήθηκαν οι Γερμανοί και ετοίμαζαν να κάνουν εφόδους στα μέρη τα δικά μας εναντίον των ανταρτών. Έτσι ένα πρωί την εβδομάδα του Λαζάρου δε θυμάμαι ακριβώς ποια μέρα, ξημερώματα, από πόρτα σε πόρτα μαθεύτηκε ότι έρχονται οι Γερμανοί· πράγματι ακούγαμε τον βόμβο από τις μηχανές των πολεμικών πλοίων που πλησίαζαν από τα Τσελεβίνια. Αμέσως όλοι οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν, άναψαν τις γωνιές (τζάκια) και ό,τι ενοχοποιητικό στοιχείο υπήρχε από τα δέματα κάηκε στη φωτιά. Θυμάμαι όλες οι 16 ερμιόνη

ΜΑΚΗΣ Δ. ΝΑΚΟΣ

καμινάδες των σπιτιών καπνίζανε λες και ήταν Γενάρης άλλα πήγαν από την Κάπαρη μπροστά στα Ευκάλυπτα (τα μήνας. Γρήγορα αμπάρωσαν τα περισσότερα σπίτια και οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα). Αποβίβασαν στρατιώτες ο κόσμος όπου φύγει – φύγει. Πολλοί πήγαν στα περιβόκαι στα δύο σημεία, έτσι άρχισαν να σχηματίζουν κλοιό με λια, άλλοι προς την Κουβέρτα, άλλοι προς τον δρόμο της αποτέλεσμα να περικυκλώσουν το χωριό. Άρχισαν πυροπικροδάφνης για το Κρανίδι, άλλοι προς το Καρακάσι και βολισμοί και ρίψεις φωτοβολίδων, άλλες κόκκινες, άλλες το Καταφύκι, στην Παναγίτσα, στον Κατσιδιάρη και στη πράσινες, έσχιζαν τον ουρανό· φαίνεται ότι αυτές ήταν συνΝτάρδιζα, στα Μεταλλεία, στο Θερμήσι! Όπου μπορούσε ο θήματα δικά τους. Απ’ ότι μάθαμε μετά, οι αντάρτες είχαν καθένας πήγαινε ή με τα πόδια ή με τα ζώα. Μια παρέα με στρατοπεδεύσει στο Ασπροβούνι απέναντι από τα Κωστατο Μιχαλάκη Παπαβασιλείου, το δάσκαλο, κατευθύνθηκαν λενέικα, στον αμαξωτό δρόμο τότε Ερμιόνης – Κρανιδίου. στο περιβόλι του Βασίλη του Τάγκαλου, κατέβηκαν στο πη- Ευτυχώς δεν έφθασαν εκεί οι Γερμανοί γιατί δεν ξέρουμε τι γάδι και κρύφτηκαν στη γαλαρία του. Μέσα στην Ερμιόνη θα γινόταν σε μια συμπλοκή μεταξύ τους. Το γιουρούσι έγιμείνανε όσοι δε φοβήθηκαν, οι άρρωστοι και οι γέροι. Το νε στον κάμπο στα όρια του Προφήτη Ηλία, στους Άγιους ευτύχημα ήταν ότι έφυγαν και οι Αποστόλους, στην Παναγίτσα, στον αντάρτες. Κατσιδιάρη στο ύψος του Καταφυκιού Αφού κλειδώσαμε το σπίτι μας, και μέσα στην Ερμιόνη. Βέβαια εμείς πήρε η μητέρα μου την αδελφή μου εκεί που βρισκόμαστε δεν μπορούκι εμένα, ο αδελφός μου είχε φύγει σαμε να γνωρίζουμε τι γινόταν στο και δεν ξέραμε που ήταν. Απ’ ότι χωριό και στον κάμπο, απλώς βλέμας είπε την άλλη ημέρα, τον είχαπαμε. Μετά μάθαμε ότι είχαν πιάσει νε πιάσει οι Γερμανοί και μαζί με το ομήρους άνδρες και γυναίκες, τους Σπύρο το Μέξη ένας τους, τούς αγάνδρες τους είχανε στο καφενείο του γάρεψε να τον σπρώξουν πάνω στη Νίκου Βογανάτση και τις γυναίκες στο μοτοσυκλέτα του (με καλάθι), που ζαχαροπλαστείο του Παντελή Αναμεδεν έπαιρνε μπροστά, από το Φρουρόγλου (σημερινή μικρή Βεγγέρα). ραρχείο μέχρι την ανηφόρα της φάΤους κράτησαν μέχρι το μεσημέρι και μπρικας του Σιδέρη (σημερινό σπίτι μετά τους άφησαν ελεύθερους. Α. Λεμπέση). Μαζί μας πήραμε και Μέσα στην Ερμιόνη όσα σπίτια μια οικογένεια Γεωργιάδη, που είχε ήταν κλειστά τα περισσότερα τα άνοινοικιάσει το σπίτι του Σαφάκα απέξαν και έγινε το σχετικό πλιάτσικο, ναντι μας (σημερινό σπίτι Σταμάτη γιατί μεταξύ των Γερμανών ήταν και Σταματίου). Ο Γεωργιάδης ήταν Οικία: Απόστολου Κατσογιώργη Έλληνες, οι γνωστοί ΓερμανοτσολιάΔιακρίνονται: Η σύζυγος Αγγελική και τα εγγόνια δες που συνεργάζονταν με τα στρατεύγεωπόνος, μέλος της οργάνωσης τους Τάκης, Τάσος, Χρίστούλα, Ερηνάκη Σχοινά και και είχε φύγει. Μαζί μας πήραμε Γιάννης & Βάσω Δημαράκη ματα Κατοχής. Αυτοί ήταν που έκαναν την γυναίκα του, την έλεγαν Τιτίνα το πλιάτσικο! Κατά τις 12 το μεσημέρι με το παιδάκι τους, ένα αγοράκι δύο ετών και τον πατέρα βλέπαμε σε διάφορα μέρη του χωριού να βγαίνουν καπνοί, της, ο οποίος ήταν Άγγλος κυπριακής καταγωγής. Κατεβήοι πρώτοι φάνηκαν κοντά στον Ταξιάρχη. Είχαν κάψει το καμε στο λιμάνι και περπατώντας φτάσαμε στην ανατολική σπίτι της οικογένειας Δημητρίου Σταματίου (σημερινό Ρήμάντρα του κτήματος του Λεούση και από εκεί στο περιβόλι νας Χατζησωκράτους), από τα Μαντράκια κάψανε το σπίτι του Χαράλαμπου Σκούρτη (της Βίτσας), από το σημείο αυτό των Μητσαίων (σημερινό Μαρίκας Κανέλλη-Τουτουτζή), το ανεβήκαμε την πλαγιά σχεδόν στην κορυφή του Κρόθι και αρχοντικό της Ερινάκης Παπαδογιαννάκη, από το λιμάβολευτήκαμε ανάμεσα σε βράχια, σκίνα, βένια και πουρνά- νι το σπίτι της οικογένειας Απόστολου Κατσογιώργη, το ρια. Και έτσι είχαμε μια πανοραμική θέα της Ερμιόνης, του οποίο ένα διάστημα είχαν επιτάξει οι Ιταλοί και το έλεγαν λιμανιού, του κάμπου με τα αμπέλια και τα περιβόλια μέχρι Καζάρμα (σπίτι του στρατού), σημερινό τριώροφο Αντωνίκαι τα Ευκάλυπτα του Μοναστηριού! ου Κατσογιώργη. Ακόμα έκαψαν το σπίτι της οικογένειας Ενώ είχε ήδη ξημερώσει, ορισμένα πολεμικά πλοία με Παπαδοπούλου που το είχαν οι αντάρτες φρουραρχείο στρατιώτες οπλισμένους, άραξαν στο λιμάνι της Ερμιόνης, (σημερινό όπως ήταν τότε ξενοδοχείο Ιωάννου Γεωργίου ερμιόνη 17

ΜΑΚΗΣ Δ. ΝΑΚΟΣ και εστιατόριο Σπυραντρέα), το λιοτρίβι των αδελφών Δημητρίου και Χρήστου Βόντα (απέναντι από τον Ο.Τ.Ε) και πιο πέρα μια μεγάλη αποθήκη δίπλα στο περιβόλι Ιωάννου Παπαμιχαήλ (surer market Δήμητρα), που έβαζε μέσα την αλωνιστική μηχανή, κάηκε κι αυτή! Ήδη είχε φθάσει απόγευμα, οι Γερμανοί δεν είχαν φύγει ακόμα και σε λίγο θα βράδιαζε. Έπρεπε κάτι να κάνουμε γιατί είχαμε μαζί μας και μωρό παιδί. Η μητέρα μου και η αδερφή μου αποφάσισαν να προχωρήσουμε ίσια στην κορυφογραμμή, σκυφτοί για να μην μας αντιληφθούν. Έτσι λοιπόν προχωρώντας στη πλαγιά της κορυφής προς τα βόρεια του Κρόθι ανάμεσα στα βένια και στα βράχια, φτάσαμε στο κτήμα της οικογένειας Κατσαρού πάνω από τον Κουταβά. Εκεί υπήρχε ένα μικρό σπιτάκι, πιστεύω ότι σώζεται μέχρι σήμερα, ήταν έρημο. Ευτυχώς η πόρτα ήταν ανοικτή, μπήκαμε όλοι μέσα και βρήκαμε κάτι χράμια, υπήρχε και ένα μικρό κρεβάτι όπου βολεύτηκε η κυρία Τιτίνα με το μωρό και οι υπόλοιποι στρωματσάδα κάτω. Από την ταλαιπωρία και την κούραση μας πήρε ο ύπνος, αλλά γρήγορα ξυπνήσαμε από τα ουρλιαχτά των τσακαλιών. Μας μυρίστηκαν και ήρθαν απ’ έξω και ούρλιαζαν. Μου έχει μείνει αυτό στη

&

μνήμη μου και δεν θα το ξεχάσω ποτέ, επίσης δεν θα ξεχάσω την μυρωδιά από τα αποκαΐδια των καμένων σπιτιών που την έφερνε στο σημείο που είμαστε η θαλάσσια αύρα. Όπου κι αν βρεθώ και μυρίζει αποκαΐδια θυμάμαι την ημέρα και την ώρα αυτή! Κατά τις τρεις το πρωί ακούσαμε τις μηχανές των πολεμικών και είδαμε τα φώτα τους που έφευγαν προς τα Τσελεβίνια. Ξημέρωσε και από ένα μονοπάτι που υπήρχε μέχρι τη δημοσιά, καρόδρομος τότε, κοντά στο λιοτρίβι του Φάνη Γκάτσου που ένωνε την Ερμιόνη με τα Μεταλλεία και το Θερμήσι, πήγαμε στο σπίτι μας Ευτυχώς το δικό μας δεν το είχανε ανοίξει και η συγχωρεμένη η μητέρα μου έλεγε ότι είχε το τίμιο ξύλο στα εικονίσματα γι αυτό και δεν το πείραξαν οι Γερμανοί. Μάθαμε όλα τα νέα, το τι είχε συμβεί αυτή τη μέρα μέσα στην Ερμιόνη, αν συνεχίσω όμως και σας διηγηθώ όλες τις λεπτομέρειες θα σας κουράσω. Αγαπητοί συμπατριώτες, τα γεγονότα αυτά είναι αληθινά και σας τα περιγράφω έτσι όπως τα βίωσα τότε που ήμουν έντεκα χρονών, για να τα θυμηθούν οι μεγαλύτεροι όσοι ζούνε και οι συνομήλικοί μου και να τα μάθουν οι νεότεροι που δεν ξέρουν πολλά για το τι περάσαμε εμείς στα Πέτρινα εκείνα χρόνια!

οι χαρές μας οι λύπες μας

Γάμοι

Δεβελέκος Δημήτριος-Χόντα Θεοδότη Βουλαλάς Νικόλαος-Κουτσούρη Αγλαΐα Φουντάς Γεώργιος-Αντωνοπούλου Ευαγγελία

Δημαράκης Ανάργυρος-Παλυβού Παναγιώτα Αραπάκης Νικόλαος-Γκολεμά Χριστίνα Να ζήσουν ευτυχισμένοι!

Θάνατοι

Προκόπης Σαρρής (γιός του Λάζαρου Σαρρή (Κάντη) Φοίβα Δήμητρα σύζυγος Νικολάου Νάκος Κωνσταντίνος του Γεωργίου Άκληρος Ανάργυρος του Σταματίου Παπαμιχαήλ Δημήτρης του Πάνου Κωνσταντίνος Σταθόπουλος (σύζυγος Φιλιώς Μαρουλά) Ντίνα Μαρουλά-Βεϊνόγλου Δρούζας Χρήστος του Αποστόλη Βόντα Παρασκευή του Αναργύρου

Μαρία Σκούρτη, σύζυγος Εμμανουήλ Νάκη Οικονόμου Παντελής του Ιωάννη Δουρούκος Δημήτριος του Χρήστου Βόλη Σταματίνα του Παντελή Βεντουρή Μαρίνα σύζυγος Λογγίνου Η οικογένεια του εκλιπόντος Δημητρίου Δουρούκου, εκφράζει τις ευχαριστίες τους σε όσους συμπαραστάθηκαν στο πένθος τους. Να έχουν καλή ανάπαυση!

18 ερμιόνη

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ

Της ξενιτιάς οι καημοί

O Μιλτιάδης Ιωάννου Γκάτσος με την οικογένειά του

Πάνος Γκάτσος (Τραμβαγέρης) με φίλο του

Αντώνης Ιωάννου Γκάτσος

Μαρρριιίκα Παπαμιχαήλ! ακουγόταν από πολύ μακριά στεντόρεια και ενθουσιώδης η φωνή του για χρόνια πολλά ταχυδρομικού διανομέα Στάθη κι η καρδιά της Μαρίκας άρχιζε το χορό της χαράς αλλά και της αγωνίας. Το πρόσωπό της φόραγε λάμψης στολή και τα χέρια της με σβελτάδα τίναζαν τους αφρούς της πλύσης στη σκάφη ή μάζευαν τα ζυμάρια ή απόθεταν το πλεκτό ή το κέντημα –ποτέ αδρανή- και αρπάζοντας σε κλάσματα δευτερολέπτου το δεκάρικο –τακτικό μπουρμπουάρ- παραλάμβανε τον πολύτιμο φάκελο. Πώς να μην ήτανε πολύτιμος; Ήτανε το σχοινί που την ένωνε με τα ξενιτεμένα αδέλφια της.

1905 ο πατέρας πήρε τον πρωτότοκο γιό του Πάνο και ταξίδεψε με το υπερωκεάνιο 20 ημέρες στην Αμερική για δούλεψη και βιοπορισμό. Ξαναγύρισε ο πατέρας παίρνοντας το δεύτερο το Μιλτιάδη 15 χρόνων τον ταξίδεψε και αυτόν στη μεγάλη χώρα των ονείρων. Ο τρίτος ο Αντώνης μετανάστευσε κι αυτός αμέσως μετά τη θητεία του στο ναυτικό. Ο Πάνος τραμβαγιέρης, ο Μιλτιάδης αρχιμάγειρας, ο Αντώνης ζαχαροπλάστης κι ο πατέρας στις σιδηροδρομικές γραμμές. Όλοι οι άνδρες της οικογένειας ξενιτεμένοι. Ο πατέρας γύρισε προπολεμικά σακατεμένος κι επειδή αργοβάδιζε, ο γνωστός στο χωριό χωρατατζής Ανδρέας Καρδάσης τον παρατσούκλιασε «Τόγια» (υπήρχε στη γραμμή επιβατικό καράβι αργοκίνητο με το όνομα «Τόγιας») διορίστηκε κλητήρας στην Κοινότητα Ερμιόνης. Τα πρώτα χρόνια της ξενιτιάς των αδελφών και του πατέρα ήταν πολύ δύσκολα για τη Μαρίκα. Ο καημός της ξενιτιάς είχε χαράξει τη ζωή και το χαρακτήρα της. Σε κάθε σφύριγμα του καραβιού που έφτανε στο λιμάνι κι έφευγε, άνοιγαν οι κρουνοί των δακρύων. «Κι αυτό δεν τους έφερε…» Το 1947 φεύγει και η αδελφή της Σταυρούλα που παντρεύτηκε ελληνοαμερικανό. Μόνη τώρα λαχταρούσε να ενωθεί με την αλληλογραφία. Τα γράμματα πηγαινοέρχονταν ιδίως με τη Σταυρούλα καθημερινά. Η Μαρίκα δισέλιδα και τρισέλιδα, η Σταυρούλα δεκασέλιδα. Εφημερίδες ολόκληρες. Φωτογραφίες μάτσα. Διηγήσεις για γλέντια, συναντήσεις συμπατριωτών αποδήμων, ευημερία αλλά η ψυχή ταξίδι στην πατρίδα. Όσα κι αν ήσαν τα αγαθά ο καημός της ξενιτιάς τα πλάκωνε. Οι πηγές των δακρύων των πρώτων χρόνων στέρεψαν και στη θέση τους βλάσταιναν ελπιδοφόρα μηνύματα και προσδοκίας σφυγμοί για επαναπατρισμό, κατά τις προθέσεις της ξενιτεμένης αδελφής. Είχε τόσα να διαβάσει και να τα ξαναδιαβάσει και να ζήσει μαζί της. Πώς να μη θεωρούσε το Στάθη πρόσωπο ιερό; Ήταν ο συνδετικός κρίκος, ο κομιστής του περιεχομένου της ζωής τους. Εικόνα θα του έκανε. Αλλά ευπροσδεκτότερα και αμεσότερα το πουρμπουάρ. Και πώς να μη δυνάμωνε η φωνή του διανομέα; Και πώς να μη γινόταν ιστός σημαίας το χέρι του κρατώντας το φάκελο το γεμάτο ψυχή, καρδιά, συναίσθημα, διηγήσεις ζωής και άλλα τόσα, όσα με λαχτάρα καρτερούσε; Ο ταχυδρόμος! Άξιζε πολλά γι αυτήν. Τα χοντρά φιλοδωρήματα δεν ήσαν μείον στο ταμείο της. Το στόμα της έσταζε μέλι στ’ όνομά του. Σήμερα τέτοιες σχέσεις δεν υπάρχουν. Αντικαταστάθηκαν από μηχανικά μέσα επικοινωνίας (τηλέφωνα, internet,αλλά και τα ταχυκινούμενα μέσα συγκοινωνίας επαρκέστερα στο σκοπό σύνδεσης. Τα εύκολα ταξίδια δεν αφήνουν καημούς. Οι καημοί έμειναν σαν αναμνήσεις σε μας τους παλιούς και άγνωστοι στους νέους. Άλλα βιώματα, άλλες εποχές.

Ο ταχυδρόμος Ο ταχυδρόμος, ο γραφικός κι αγαπημένος μέσα στο σάκο χαρτιά αγάπης έφερνε δώρα μέσ’ στα e-mails έχει βουλιάξει, άγνωστος πλέον απρόσωπος κουβαλητής, απόμακρος ξεμένει τώρα. Περνάει-φεύγει πραμάτεια αφήνει, έντυπα, φόρους, χαράτσια, κλήσεις.

-Αχ ταχυδρόμε μου, μην τέτοια αφήσεις∙ γίνου σαν πρώτα για να μας φέρεις χαρτιά αγάπης καθώς τα ξέρεις. Της προσδοκίας κενά να κλείσεις κι ικανοποίηση να μας γεμίσεις. Γίνου και πάλι το καρδιακό μας πρόσωπο θείο καταδικό μας. ερμιόνη 19

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

Οι διχτυάρηδες και τα δίχτυα. Η τέχνη του “αρματώματος”

Μίμης Ιων. Σκούρτης

20 ερμιόνη

Οι Ερμιονίτες ψαράδες εκτός από γυαλάδες «επιστήμονες» και μοναδικοί στο είδος τους, όσο κι αν αυτό ακούγεται εγωιστικό, ήσαν μοναδικοί διχτυάρηδες, με κύριο και μοναδικό τρόπο αλιείας στα δίχτυα. Ορισμένοι από αυτούς με ρίζες κρανιδιώτικες ήσαν κι αυτοί πρωτομάστορες σε τούτο με τρόπους αλιείας πρωτόγονους σε σύγκριση με τις σημερινές επιστημονικές ευκολίες και τα σύγχρονα όργανα αλιείας.

Τα δίχτυα που χρησιμοποιούσαν ως τη δεκαετία του 1960-70, όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ήσαν βαμπακερά. Όπως ο γυαλάς έτσι και ο διχτυάρης είχε πολλούς τρόπους αλιείας. Για παράδειγμα είχε μπαρμπουνόδιχτα για τα μπαρμπούνια. Δίχτυα μανωμένα από δεκαοχτώ έως εικοσιτέσσερα χιλιοστά περίπου, γύρω στα εξήντα μάτια άλτος (ύψος) το πανί (το κυρίως δίχτυ), μανό εφτά μάτια έτσι ώστε τα τριανταπέντε μάτια του κυρίως διχτυού και τα εφτά του μανού να είχαν το ίδιο άλτος. Τα εικοσιπέντε μάτια του κυρίως διχτυού που περίσσευαν, έμπαιναν μέσα στα μανό, δημιουργώντας σακούλα, έτσι ώστε πέφτοντας το ψάρι στο δίχτυ να μπερδευτεί και να μη μπορεί να φύγει. Για να γίνω πιο κατανοητός, ας υποθέσουμε ότι φτιάχνουμε ένα δίχτυ με άνοιγμα ματιού είκοσι χιλιοστά∙ το άνοιγμα του ματιού στο μανό θα είναι εκατό χιλιοστά και αυτό γιατί πέντε μάτια των είκοσι χιλιοστών ισοδυναμούν με το μάτι (την τρύπα) μανό εκατό χιλιοστών. Με αυτή την αναλογία είναι όλα τα μανωμένα δίχτυα, κλάπανα, καρτέρια κ.λ.π. Το αρμάτωμα του διχτυού, η ολοκλήρωση δηλαδή της διαδικασίας ώστε να είναι έτοιμο για χρήση, έχει ως εξής. Στην κάτω μεριά του διχτυού έχουμε σχοινί πάχους λίγο λεπτότερου από το μικρό μας δάχτυλο, το μετράμε βέβαια με χιλιοστά και το μήκος όσο το μήκος του διχτυού που θα φτιάξουμε. Συγκεκριμένα ένα μάτσο δίχτυ 200 μέτρα μας βγάζει 72-75 οργιές δίχτυ αρματωμένο με μολυβόσκοινο σήμερα ή με κοινό σκοινί και περαστά μολύβια παλαιότερα. Στην αρχή ξεθυμαίνουμε και τεζάρουμε το σκοινί ανοίγοντάς το για να ξεστρίψει, να ψοφήσει όπως λέγαμε, να μην ξαναστρίψει, ούτε και να ανοίξει όταν βιράρουμε με το βίντζι του καϊκιού. Παλαιότερα τα μολύβια τα αγοράζαμε με μορφή μικρής σωλήνας και τα κάναμε περαστά και πολύ παλαιότερα ήσαν ανοιχτά φύλλα και τα εφάρμοζαν στο σκοινί χτυπώντας τα με σφυράκι. Αληθινά πολύ κοπιαστική δουλειά. (Βιβή, απατισόμ (για να δούμε), με ζάλισες. Τα τσαν κρίετ, γράψε-γράψε). Στη συνέχεια τρία μάτια του διχτυού κατά μήκος συνεχόμενα, τα μετράμε μ’ ένα ξυλάκι (μόδελο) και στο δίχτυ των είκοσι χιλιοστών το ξυλάκι μας έχει μήκος εξήντα χιλιοστά. Παίρνουμε και τη βελόνα που είναι γεμάτη νάιλον κλωστή και αφού τη στερεώσουμε στην άκρη του σχοινιού αρχίζουμε το αρμάτωμα, τη συναρμολόγηση. Για την επάνω πλευρά του διχτυού έχουμε ετοιμάσει με τον ίδιο τρόπο το άλλο σκοινί, λίγο πιο χοντρό(αν το μολυβόσκοινο έχει πάχος 4 χιλιοστά, το φελόσκοινο έχει τουλάχιστον 6 χιλιοστά), εδώ θα περάσουμε τα φελά, έτσι όταν θα ρίξουμε το δίχτυ στη θάλασσα τα μολύβια θα πάνε στο βυθό και τα φελά θα κρατάνε το υπόλοιπο στον αφρό, κάνοντας «έναν

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

μαντρότοιχο». Αν το δίχτυ από την πάνω μεριά είναι αρματωμένο στα 55 περίπου χιλιοστά, στο κάτω μέρος είναι στα 60 χιλιοστά. Αυτό γίνεται για τους εξής λόγους: αν το δίχτυ μας κολλήσει σε βράχους και δεν βγαίνει, τραβώντας το να κοπεί το σκοινί και ν’ απελευθερωθεί το δίχτυ. Όταν εμείς το τραβάμε δένοντάς το στο κοράκι του καϊκιού, το πάνω σκοινί που είναι πιο χοντρό και ανθεκτικότερο, αλλά και πιο κοντό, γιατί έτσι το έχουμε φτιάξει ώστε η αρματωσιά του να είναι κοντύτερη από εκείνη του μολυβόσκοινου, τραβάει όλο το ζόρι και έτσι, θέλοντας και μη κόβεται το κάτω μέρος και ξεκολλάει το δίχτυ, ενώ ο ψαράς συνεχίζει τη δουλειά του. Αλλά και για έναν ακόμη λόγο∙ με αυτόν τον τρόπο αρματώματος, το ψάρι που πέφτει στο δίχτυ μπερδεύεται, αφού το δίχτυ είναι μπόσικο, μεγαλύτερο από την κάτω μεριά και εκτός των άλλων δεν καταστρέφεται, δεν κόβεται. Με λίγα λόγια, το χειροποίητο δίχτυ, όχι το ετοιματζίδικο, αρματώνεται σε στυλ φουστανέλας κολοκοτρωνέικης. Ο ψαράς ξέρει καλά το γιατί. Άλλο είδος διχτυού είναι τα σουπιόδιχτα∙ μανωμένα και αυτά με μεγαλύτερο άνοιγμα ματιού. Αυτά ρίχνονται από βραδύς και σηκώνονται το πρωί. Δεν ονομάζονται έτσι γιατί πιάνουν μόνο σουπιές και χταπόδια, αλλά και κάθε είδος ψαριού που περνάει τη νύχτα στη ρεβέρα (ζώνη αιγιαλού). Επίσης έχουμε τα κλάπανα με άνοιγμα ματιού 40 χιλιοστά περίπου. Αυτά οι παλιοί ψαράδες τα χρησιμοποιούσαν για ζωσιές, δέματα, καρτέρια και το αρμάτωμά τους ήταν ειδικό. Έβαζαν δηλαδή μανό όχι μέχρι επάνω στο δίχτυ, αλλά μέχρι τη μέση (μισομανωμένα) και το ύψος τους ήταν διπλάσιο από το κανονικό. Ήταν δίχτυα για μελανούρια και διάφορα αφρόψαρα. Καρτέρια σε στυλ κλάπανου, αλλά πιο φανά, με άνοιγμα δηλαδή του ματιού μεγαλύτερου των 40 χιλιοστών και άλτος 3-5 οργιές άγγιζε το κάτω μέρος του βυθού, ενώ το επάνω ήταν στην επιφάνεια της θάλασσας.

Αστακόδιχτα∙ δίχτυα με χοντρή κλωστή και άνοιγμα ματιού 40-6- χιλιοστά για νερά βαθειά, μανωμένα ή μη, με αρμάτωμα όπως τα υπόλοιπα μανωμένα ή τα απλάδια. Παλαμιδόδιχτα ∙ και αυτά με μεγάλο άνοιγμα ματιού, με τη διαφορά πώς εδώ έχουμε το αντίθετο αρμάτωμα ως προς το βάρος. Βάζουμε λιγότερα μολύβια κάτω, περισσότερα φελά επάνω, ώστε να στέκει η πάνω πλευρά του διχτυού στην επιφάνεια της θάλασσας, το μολυβόσκοινο να τραβάει κάτω και το δίχτυ να στέκεται όρθιο σε όλο του το άλτος. Αυτό, γιατί η παλαμίδα είναι αφρόψαρο, επιφανειακό, γι αυτό τις βλέπουμε να κάνουν φιγούρες «τσάμικου» ή «πεντοζάλη». Τέλος έχουμε τα απλάδια, που αρχίζουν από 18 μέχρι 30 και 34 χιλιοστά άνοιγμα ματιού και άλτος 60 μέχρι και 75 μάτια. Είναι αρματωμένα όπως και τα απλάδια και χρησιμοποιούνται για όλα τα ψάρια του βυθού. Αυτό που διαφέρει στο αρμάτωμά τους είναι ότι τα μπάζουμε λίγο περισσότερο από επάνω στο σκοινί του φελλού για να είναι πιο «φουστανελάτα» και να μπερδεύεται το ψάρι πιο εύκολα, αφού δεν έχει μανό. Διχτυάρηδες με κύριο επάγγελμα ή τρόπο επαγγέλματος το ρίξιμο των διχτυών μόνο, ήσαν από όσους Κώστας Γ. Νίκας μπορώ να θυμάμαι ο μπαρμπαΆγγελος Κοντοπάνος, ο μπαρμπαΠάνος Μέξης που με τον ίδιο τρόπο συνεχίζουν ο γιός του Νίκος και ο εγγονός του Παναγιώτης. Ο μπαρμπα -Λάζαρος Κυριαζής, ο Θύμιος Παλούκας και συνεχίζουν ο γιός του Θόδωρος και ο εγγονός του Θύμιος. Οι Μορογλαίοι, ο Κοσμάς και ο Δημήτρης, αν θυμάμαι καλά και ο Νίκος. Συνεχίζει την τέχνη ο Νεκτάριος γιός του Δημήτρη. Ο μπαρμπαΑλέκος ο Κυπραίος και οι γιοί του Γιάννης και Μιχάλης. Ο μπαρμπα- Νίκος ο Μουρμούρης και για κάποιο διάστημα οι γιοί του Τάσος και Γιώργος. Ο Αντώνης Μουρμούρης, ο μπαρμπα- Γιώργης Φασιλής (ο πλούσιος), και τ’ αδέλφια του Άγγελος και Βασίλης, ο μπαρμπα- Γιάννης Κοσμέτος. Πολλοί, και ίσως να λησμόνησα και κάποιον, μα οι περισσότεροι δεν είναι ανάμεσά μας.

ερμιόνη 21

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

«Νάνι ντε τε Λιέδουρα ντο κετσέιμε σίγουρα!» (Τώρα τις Απόκριες θα χορέψουμε σίγουρα!)

Γιάννης Δ. Πάλλης (1959)

Έτσι έλεγαν οι παλαιοί Ερμιονίτες που μιλούσαν τα αρβανίτικα το ίδιο καλά ή και καλύτερα από τα ελληνικά, περιμένοντας τη γιορτή της Αποκριάς1. Και πράγματι! Μετά τη νάρκη του χειμώνα με το που άνοιγε το Τριώδιο και έφθαναν οι Απόκριες, όπως γίνεται σε όλη την ελληνική επικράτεια, η πόλη μας ζωντάνευε. Ένα μεγάλο πανηγύρι ξεφαντώματος στηνόταν, με ήθη και έθιμα που οι ρίζες τους βρίσκονται στα Διονύσια και τα Ελευσίνια μυστήρια. Με αυτοσχέδιες σάτιρες και τσουχτερά πειράγματα, γλέντι και φαγοπότι, με μεζέδες στεριανούς και θαλασσινούς, άφθονο καλό κρασί και αστείρευτο κέφι. Με μουσική, χορό, τραγούδι και διασκέδαση με βιολιά και λαούτα που τούτες τις ημέρες έπαιρναν φωτιά και δεν «έπιαναν σειρά». Με αυτόν τον τρόπο «έσπαζαν» οι άνθρωποι τη μοναξιά και τη μονοτονία της ζωής τους, ζωγραφίζοντάς την με μπογιές, κίνηση και φαντασία. Όμορφες κι ευτυχισμένες αναμνήσεις που διατηρώ από τις Απόκριες των παιδικών μου χρόνων στην Ερμιόνη θα περιγράψω, γιατί είχαν «κάτι το ξεχωριστό», το αξέχαστο για μικρούς και μεγάλους. Πιπέκια και γαλόπιτες που «σου ’σπαζαν τη μύτη», τηγανιτά μπριζολάκια πασπαλισμένα με θρούμπι που σου ’κοβαν την ανάσα και γκο-γκ-λιες, φτιαχτά, σταρένια, στριφτά μακαρόνια, κομματιαστά, με νόστιμη μυτζήθρα, περιχυμένα με αγνό φρέσκο βούτυρο κι ένα κομμάτι κρέας, «χοντρό», κοκκινιστό στη μέση. Γιαούρτια και ρυζόγαλα και ό,τι τραβούσε η όρεξή σου! Το βράδυ της Τυρινής, στο τελευταίο αποκριάτικο τραπέζι, έπρεπε όλα να φαγωθούν! Διαφορετικά θα τα ’τρωγε η «Ζόρα» ή η «Σώρα», μια φανταστική γυναίκα, σύμβολο της αναποδιάς, καθώς ήταν αφημένα στο παραγώνι ή στα σκουπίδια, γιατί ξημέρωνε Καθαρή Δευτέρα και θα ξεκινούσε η νηστεία. Το τραπέζι έκλεινε με το παιχνίδι – έθιμο «του αβγού». Ένα καλοβρασμένο αβγό ξεφλουδισμένο και βουτηγμένο στο γιαούρτι, δεμένο με σχοινί κρεμόταν από το ταβάνι, σε απόσταση 40-50 εκατοστών από το κέντρο του τραπεζιού. Γύρω-γύρω, ο ένας δίπλα στον άλλο, κάθονταν όσοι συμμετείχαν στο φαγοπότι, μαζί και τα παιδιά που περίμεναν, με αγωνία, την ώρα του...παιχνιδιού. Με μια ώθηση το αβγό στριφογύριζε, κυκλικά, πάνω απ’ το τραπέζι και τα ανοιχτά στόματα των …συνδαιτυμόνων. Όποιος κατόρθωνε, να το αρπάξει με το στόμα, χωρίς τη βοήθεια των χεριών του -πράγμα αρκετά δύσκολο, ήταν ο νικητής. Και, καθώς λέει η παράδοση, αν ο «νικητής» ήταν ανύπαντρος μες τη χρονιά θα καλοπαντρευόταν, και αν ήταν παντρεμένος, η χρονιά θα κυλούσε πλούσια κι ευτυχισμένη. Θυμάμαι το σχόλιο της μητέρας μου εκείνη τη μέρα: «Με αβγό μάς μπουκώνουν, για να νηστέψουμε, με κόκκινο αβγό μάς ξεμπουκώνουν, για να ξαναφάμε!». Η επομένη, η Καθαρή Δευτέρα, ήταν ξεχωριστή! Μικροί και μεγάλοι περίμεναν το πλούσιο νηστήσιμο τραπέζι, για να γευτούν τις λαγάνες, το χαλβά, τον ταραμά, και, κυρίως, τους θαλασσινούς μεζέδες. Ακόμα και σήμερα έχω στη μύτη και τη γεύση μου τη μυρωδιά και τη νοστιμιά τους! Καλύτερα, λοιπόν, να μην τους καταγράψω, γιατί όσο τους σκέφτομαι, τόσο τους … λιγουρεύομαι!

- Ου βρε εκείνες οι ερημο-πίνες που ψήνατε, μου σπάσανε τη μύτη!

- Μήπως είσαι, καλέ, σε ενδιαφέρουσα και δεν το ξέρεις; - Βρε χάστο, μη σου πω τίποτε!

- Και δεν ερχόσουν, να πάρεις ένα μεζέ!

- Μ … Να, είπα … ντρεπόμουνα!

- Νάβαζες ένα κόσκινο!

1. Λιέδουρα σημαίνει Απόκριες, πιθανόν από την ελληνική λέξη λοιδορώ με την έννοια του περιπαίζω, κοροϊδεύω.

22 ερμιόνη

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Μασκαράδες ντύνονταν μικροί και μεγάλοι. Τα παιΟ «πρωταγωνιστής» μας, λοιπόν, ο κυρ-Παντελής, διά φορούσαν παλιά ρούχα, συνήθως των γονιών τους, ντυνόταν τις δύο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς, της νυχτικά και πιτζάμες αλλά και φουστανέλες και στολές Κρεατινής και της Τυρινής, και γύριζε με την παρέα του, «Αμαλίας». Κάλυπταν το πρόσωπό τους μ’ ένα μαντήλι, εκεί, γύρω στις 3 το μεσημέρι, στους κεντρικούς δρόμους ενώ στο χέρι κρατούσανε μαγκούρα ή κάποιο χοντρό ξύλο και τις γειτονιές της πόλης μας. και κυκλοφορούσαν στους δρόμους παρέες – παρέες, μέχρι Τον θυμάμαι, μια φορά, ντυμένο με στολή φτιαγμένη αργά το βράδυ. από τραπουλόχαρτα, ενώ κάποια άλλη με τα εξώφυλλα και Δεν υπήρχαν τότε γιορτινές στολές, πιερότοι και κολοτις εικόνες της «χοντρής», από το περιοδικό «Θησαυρός»! μπίνες, βασίλισσες της νύχτας και Ζορό και όσα η καταναΣυνήθιζε να φορά για καπέλο ένα σουρωτήρι, όπου άπλωλωτική κοινωνία μας … εφηύρε. νε ένα μεγάλο χταπόδι με τα πλοκάμια του να πέφτουν στο Οι μεγάλοι φορούσαν ρούχα παλιά και ξεχασμένα, για πρόσωπό του, που άφηνε, πάντα, ακάλυπτο! να μη γνωρίζονται, με διάφορες παραλΠιστεύω, πως δεν υπάρχει Ερμιονίτης λαγές. Όσο πιο πετυχημένα μεταμφιέζοπου δεν έχει ακούσει για τη χρονιά που νταν, τόσο περισσότερο δυσκολεύονταν ο «κυρ» Παντελής, ντυμένος γεωργός, να τους αναγνωρίσουν, ακόμη και οι έχοντας ζέψει στο αλέτρι δύο άλλους Παστενοί τους συγγενείς! ντελήδες, τον ψηλό και τον κοντό, το Β.

- Καλέ, ποιος να ΄ναι; και το Ρ., έκανε το γύρο της Ερμιόνης. Τον - Είναι ο τάδε, σίγουρα! θυμάμαι σαν τώρα, εκεί, στα τελευταία - Όχι, είναι ο….! Δε βλέπεις τα χέρια σπίτια των Μύλων, να στέκει ορθός, να του, το κεφάλι του …! ανοίγει τα πελώρια χέρια του και κοιτάζοΤελικά, όταν ο μασκαράς αποκάλυπτε ντας ανατολικά, στο βάθος του Ερμιονιτο πρόσωπό του, διαπίστωναν πως κανείς κού κόλπου, να λέει με τη βροντερή φωνή τους δεν είχε καταφέρει να τον αναγνωτου: ρίσει.

- Τι ωραία που είναι να βλέπεις τα - Βρε, που να μη σώσεις! Πού να σε παραθαλάσσια του Πόρου! γνωρίσουμε, έτσι που έγινες! Τελείωνε με ένα δυνατό μπρρρ! που Τολμηρές …εμφανίσεις τα βράδια, στα προκαλούσε γέλιο μέχρι δακρύων σε σπίτια που γλεντούσαν, θυμάμαι, έκαναν πρωταγωνιστές και θεατές, δίνοντας, ταυΜήτσος & Ελένη Οικονόμου «η κυρά» Χριστίνα με την αδελφή της, τόχρονα, και το σύνθημα της εκκίνησης «την κυρά» Διαμάντω, που μεταμφιέζοτης …πομπής, με μασκαρεμένους και μη νταν σε άντρες! να ακολουθούμε …κατά πόδας!

- Μωρή διαβόλισσες, πού τα σκεφτήκατε όλα τούτα! Γλεντούσαν οι Ερμιονίτες στα σπίτια και τις ταβέρνες, Εκείνες τσιμουδιά! Δε μιλούσαν, όσο κι αν τις προκαλού- στους δρόμους και τις γειτονιές κι έστηναν το χορό με σαν και τις πείραζαν οι άλλοι, μήπως και ξεχαστούν, απαόμορφα, αποκριάτικα τραγούδια στις πλατείες της πόλης. ντήσουν και τις αναγνωρίσουν. Έκαναν μοναχά νοήματα! Μοναδικές εμπειρίες και σπάνιες εικόνες μιας εποχής, Κι όταν έβγαζαν τη μάσκα ή την πατημένη νάιλον κάλτσα, που με τα ελάχιστα είχαμε τα πάντα και χαιρόμαστε τον που κάλυπτε το πρόσωπό τους, άκουγες: τόπο μας και τη ζωή…

- Μωρ’ δεν έχετε το Θεό σας! Πώς γίνατε έτσι! Έχω καταγράψει πολλά αποκριάτικα τραγούδια, που Ο κορυφαίος, όμως, όλων ήταν ο Παντελής ο Μαρουλάς! μου είπαν συμπολίτες μου. Επειδή δεν είναι δυνατόν, να Αποκριές, χωρίς τον «κυρ» Παντελή δεν υπήρχαν! Ετοιαναφερθώ σε όλα, παρουσιάζω, με συντομία, δύο απ’ αυτά, μόλογος και διασκεδαστικός, με ανεπανάληπτες μεταμτα πιο γνωστά. φιέσεις, πρωτότυπες και πρωτοποριακές και αξέχαστες Το ένα είναι «Οι ψαράδες». Το πασίγνωστο καλαματιαατάκες! Αξεπέραστος σε εφευρετικότητα, δημιουργικότητα νό που ξεκινάει με το στίχο «Σε καινούρια βάρκα μπήκα και φαντασία που οργίαζε! Πιστεύω, πως αν ο άνθρωπος και στον Αγιογιάννη (ε)βγήκα!». Τελευταία άκουσα να αυτός γινόταν ηθοποιός, θα βρισκόταν στις «πρώτες θέσεις» λένε «…και στην Ερμιόνη βγήκα!». Το τραγούδι έχει του ελληνικού κινηματογράφου. ποντιακή καταγωγή. Ίσως να το έφεραν οι ναυτικοί μας, ερμιόνη 23

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ που ψάρευαν σ’ εκείνα τα μέρη. Μπορεί, ωστόσο, να ήταν γνωστό και στους πρώτους Μικρασιάτες, που έφτασαν στην πόλη μας γύρω στα 1897. Το σίγουρο, πάντως, είναι, ότι η αρχική του μελωδία ξεχάστηκε, γι’ αυτό και το τραγουδάμε όπως το «Λεμονάκι μυρωδάτο». Επίσης, όπως συμβαίνει στα Δημοτικά Τραγούδια, αλλάξαμε ορισμένες λέξεις, ακόμη και τον τίτλο του, για να το κάνουμε πιο «ερμιονίτικο». Στις λαϊκές μουσικές καταγραφές το τραγούδι έχει διαφορετική μελωδία και ονομάζεται «Το καραβάκι». Το δεύτερο τραγούδι «Τούτες ημέρες τόχουνε», είναι κι αυτό καλαματιανό. Ακολουθούν οι στίχοι και στη συνέχεια η μουσική του, με ευρωπαϊκή σημειογραφία. Τούτες οι μέρες τόχουνε κι αυτές οι εβδομάδες, να τραγουδάνε τα παιδιά να χαίρονται οι μανάδες.

Ας τραγουδήσω κι ας χαρώ του χρόνου ποιος το ξέρει, αν θα πεθάνω ή θα ζω ή θα ΄μαι σ’ άλλα μέρη.

δούσε, συνήθως, ο καλλίφωνος της παρέας λέγοντας τον πρώτο στίχο, με τους άλλους να επαναλαμβάνουν τα λόγια του. Η οικογένειά μου το βράδυ της τελευταίας Αποκριάς διασκέδαζε στο σπίτι της Κασσάνδρας2. Εκεί υπήρχαν τα …προαπαιτούμενα, που εξασφάλιζαν μια τρελή Αποκριά! Ευρύχωρη σάλα και αυλή, για να κάθονται, άνετα, οι καλεσμένοι. Καλό φαγητό, με μπόλικο κρέας και κρασί, από το χασάπικο και τα βαρέλια του νοικοκύρη του σπιτιού, του μπαρμπα-Μήτσου. Άψογη περιποίηση από τις αδελφές του και μουσική δωρεάν από τη μοναδική φωνή της Κασσάνδρας και το μαντολίνο της με το δαιμονισμένο αλλά γλυκύτατο ήχο, που ξεσήκωνε τους καλεσμένους για χορό και για τραγούδι... Το ’λεγε η περδικούλα τους3!

«Τα όργανα» του τόπου μας, απ’ ό,τι θυμάμαι, δεν παίζανε τα αποκριάτικα δημοτικά τραγούδια. Τα τραγου2. Βλ. σχετικό άρθρο της Βιβής Σκούρτη στο 12ο Τεύχος του Περιοδικού μας.

3. Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο της Βιβής Σκούρτη.

Τιμητική εκδήλωση στο πανεπιστήμιο Αθηνών για την Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού Στις 15 Οκτωβρίου 2012, στη Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών, έγινε τιμητική εκδήλωση για την ομότιμη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής κυρία Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού, σύζυγο του συμπολίτη μας Γιάννη Μαρμαρινού. Η τελετή οργανώθηκε για την επίδοση στην κυρία Μαρμαρινού ογκώδους τόμου 650 σελίδων με τον ωραίο τίτλο Τριαντάφυλλα και γιασεμιά, τον οποίον έγραψαν προς τιμήν της συνάδελφοί της καθηγητές Νεοελληνικής Φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, τα άλλα ελληνικά Πανεπιστήμιο, από Πανεπιστήμια του εξωτερικού αλλά και διδακτορικοί φοιτητές και φοιτήτριές της που σήμερα διαπρέπουν στο χώρο της έρευνας της ελληνικής λογοτεχνίας. Στην τελετή παραβρέθηκε πλήθος κόσμου: συνάδελφοί της πανεπιστημιακοί Καθηγητές από ελληνικά και ξένα Πανεπιστήμια, εκλεκτοί εκπρόσωποι της Ακαδημίας Αθηνών, συμφοιτητές και συμφοιτήτριές της, φιλόλογοι παλαιοί φοιτητές και φοιτήτριές της, φίλοι και συγγενείς από την γενέτειρά της τον Βόλο αλλά και από την ιδιαίτερη πατρίδα του συζύγου της Γιάννη και δεύτερη, όπως είπε η ίδια, δική της πατρίδα, την Ερμιόνη. Μετά τη θερμή προ24 ερμιόνη

σφώνηση του Πρύτανη Καθηγητή κ. Θ. Πελεγρίνη, χαιρετισμούς προς την τιμωμένη απηύθυναν ο τέως Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Καθηγητής κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο πρώην Γεν. Γραμματέας Καθηγητής κ. Παν. Κοντός, η Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής, η Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας και ο Διευθυντής του Τομέα Νεοελληνικής Φιλολογίας, ενώ ο Καθηγητής Συγκριτικής Φιλολογίας και Θεωρίας της Λογοτεχνίας κ. Ζ. Σιαφλέκης σε ομιλία του αναφέρθηκε στο ερευνητικό, συγγραφικό, διδακτικό, διοικητικό και λοιπό έργο της κυρίας Μαρμαρινού και την εν γένει πολυετή προσφορά της στο Πανεπιστήμιο, την επιστήμη και την ελληνική κοινωνία. Όλοι υπογράμμισαν το πάθος της για την επιστήμη, την ερευνητική της διορατικότητα, την ικανότητά της να ανοίγει νέους δρόμους στην έρευνα, την εμπνευσμένη διδασκαλία της με την οποία κατόρθωνε να μεταδίδει στους φοιτητές όχι μόνο γνώσεις αλλά και την αγάπη στην επιστήμη, συγχρόνως όμως και την υψηλή ευφυΐα και τόλμη με τις οποίες ανέλαβε πάντοτε τις ευθύνες της και την προσήλωσή της σε κανόνες, αξίες και αρχές που υπερασπίστηκε με παρρησία, ακόμη και σε καιρούς που η τόλμη και η παρρησία είχαν δυσβάστακτο κόστος. Στη συνέχεια η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας κυρία Έρη Σταυροπούλου παρουσίασε συνοπτικά τους συνεργάτες και τα περιεχόμενα του τιμητικού τόμου.

Μετά την επίσημη επίδοση του τιμητικού τόμου από τον Πρύτανη, ακολούθησε αντιφώνηση της κυρίας Μαρμαρινού, στην οποία ευχαρίστησε τους οργανωτές της εκδήλωσης, τους ομιλητές και τους παρισταμένους στην Αίθουσα και ανέφερε με συγκίνηση και ευγνωμοσύνη τις οφειλές της στους αείμνηστους γονείς της, στην οικογένειά της, στους πνευματικούς πατέρες της, δηλαδή τους δασκάλους της σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσής της, στους συναδέλφους και τους χιλιάδες φοιτητές και φοιτήτριές της. Την αντιφώνησή της έκλεισε, ξεκινώντας από μια μυθολογική μυθιστορηματική αλληγορία για τους Γάμους του Ερμή και της Φιλολογίας, με την ευχή, προς όφελος της αρμονίας και της ομορφιάς της ανθρώπινης ύπαρξης επάνω στη Γη, να εξακολουθήσει να παραμένει καθοριστικός και στην

προσηλωμένη σε οικονομικά μόνον οφέλη εποχή μας ο ρόλος της Φιλολογίας, «της κατεξοχήν ανθρωπιστικής επιστήμης η οποία, μέσα από τη μελέτη των κειμένων, όπου έχουν αποθηκευτεί και εξακολουθούν να αποθηκεύονται τα πιο εκλεκτά προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος και με κέντρο και διαρκές σημείο αναφοράς τον άνθρωπο, στοχεύει στην ψυχοπνευματική και ηθική ολοκλήρωσή του». Η εκδήλωση διανθίστηκε ευχάριστα με προβολή σειράς φωτογραφιών της τιμωμένης από τη φοίτησή της στο Δημοτικό, το τότε Γυμνάσιο, τη φοιτητική ζωή και τη σταδιοδρομία της στο Πανεπιστήμιο ως και τις πρόσφατες επιστημονικές και πολιτιστικές δραστηριότητές της. Η συντακτική επιτροπή

βιβλιοαποδράσεις

Το νέο βιβλίο του Ιωάννη Αγγ. Ησaΐα Μέσα σε ιδιαίτερα εορταστικό κλίμα πραγματοποιήθηκε στο Φιλώτι Νάξου, τον Αύγουστο του 2012 ,ημέρα εορτής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, η παρουσίαση του τέταρτου βιβλίου του Φιλολόγου και Διευθυντή Λυκείου Ιωάννη Αγγ. Ησαία «Το Φιλώτι και το ιστορικό εκκλησιαστικό μνημείο της Παναγίας της Φιλωτίτισσας».

Το ανωτέρω ιστορικό πόνημα εμπεριέχει στις 357 σελίδες του ιστορικές πτυχές της Νάξου και του Φιλωτιού (γενέτειρα της συζύγου του) αναλυτική περιγραφή του πανέμορφου ιστορικού εκκλησιαστικού μνημείου της Παναγίας της Φιλωτίτισσας.

«Ο καπετάν Αντρέας Ζέπος» του Ευάγγελου Ν. Αθηναίου Είναι συναρπαστικό για κάθε συγγραφέα και ταυτόχρονα αποτελεί ευλογία, το να έχει το βιβλίο του πολλαπλές αναγνώσεις. Θεωρώ ότι τούτο συμβαίνει με το βιβλίο του Βαγγέλη Αθηναίου «Καπετάν Ανδρέας Ζέπος» και υπότιτλος «ένας γλεντζές, φιλάνθρωπος και θυμόσοφος ψαράς στην παραλία του Φαλήρου». Η δική μου ανάγνωση είναι αυτή του Πειραιώτη, που διακρίνει μέσα στο βιβλίο να αναδύεται μέσα από την ευθύτητα του χαρακτήρα του πρωταγωνιστή, η αξία της αλληλεγγύης που πάντα υπήρχε στις γειτονιές του Πειραιά και η δίψα για τη ζωή ακόμα και στις δύσκολες στιγμές, όπως ένας πόλεμος. Το βιβλίο είναι γραμμένο από έναν Πειραιώτη∙ άνθρωπο γεμάτο ευγένεια και ντομπροσύνη. Κλείνει το μάτι στους συμπολίτες του για εκείνο που έφυγε, δηλαδή την ειλικρίνεια, τη μπέσα και το δέσιμο των ανθρώπων. Σε κάποιες αράδες βγαίνει η αγωνία που γίνεται κραυγή,

προκειμένου να μη σβήσει ό,τι ανθρώπινο, ζεστό πειραιώτικο έχει στις μέρες μας απομείνει. Το βιβλίο κάνει βαθειά κοινωνική ανάλυση μιας ολόκληρης ταραγμένης εποχής για τη χώρα, αλλά παράλληλα γεμάτης ανθρώπινα συναισθήματα για τους ανθρώπους του Πειραιά. Βγαίνει στην επιφάνεια η λειτουργία της κοινωνίας με τα στοιχεία της περηφάνιας, της αλήθειας, της ενσυναίσθησης. Μιας κοινωνίας που ο έχων, ενδιαφερόταν για τον δίπλα του, για τη γειτονιά του, για την πόλη του. Το βιβλίο γραμμένο με τον πειραιώτικο κώδικα γίνεται κατανοητό από εκείνον που έχει ζυμωθεί στην ανάλογη κοινωνία. Ο καπετάν Αντρέας Ζέπος είναι ο κιμπάρης Πειραιώτης με το χαμόγελο και την ανοιχτή αγκαλιά, με την καρδιά γεμάτη και τη διάθεση για κοινωνική προσφορά. Φίλε Βαγγέλη, μη τον ζηλεύεις το Ζέπο. Διαθέτεις το σμάλτο του Πειραιώτη. Στο πρόσωπό σου καθρεφτίζονται όλες εκείνες οι αρετές, και οι νεότεροι δε μπορούμε παρά να σ’ ευχαριστούμε που μας αναδεικνύεις εκείνα τα πράγματα που μας κάνουν να αγαπάμε τον Πειραιά. Κώστας Τσεφαλάς ερμιόνη 25

βιβλιοαποδράσεις

«Οι σφουγγαράδες της Ερμιόνης» Συγγραφέας Βιβής Σκούρτη

Στα χέρια μου κρατώ μια εξαιρετική πραγματεία, ένα υπέροχο έργο, το οποίο απνευστί (μονορούφι θα έλεγαν μερικοί) τελείωσα. Επιθυμώ να σε συγχαρώ και να σε ευχαριστήσω. Πιστεύω ότι είναι το πιο ζεστό μνημόσυνο για τους ανθρώπους που κάτω από αυτές τις συνθήκες έζησαν, εργάστηκαν και μεγάλωσαν οικογένειες αφήνοντας πίσω τους ανθρώπους σωστούς, τίμιους και εργατικούς. Χάρηκα, δάκρυσα, έκλαψα, γιατί μέσα από τις σελίδες του γύρισα πολλά χρόνια πίσω και οι αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας, από τα βάθη της μνήμης ήρθαν στην επιφάνεια ζωντανές και έντονες, τόσο έντονες που νομίζω ότι μόλις χθες ήτανε που καθισμένος στην ταβέρνα του Νικολού (Κουτούβαλη) σε τραπέζι με τον παππού σου και τον μπαρμπαΣταμάτη τον Αραπάκη (όπως στη σελίδα 182) τους άκουγα να διηγούνται πολλά από τη σκληρή ζωή του ψαρά και του σφουγγαρά. Και αυτό έγινε πολλές φορές. Θυμήθηκα που κάποτε ο πατέρας σου με ρώτησε τι μπορεί να συζητώ εγώ, που τότε ήμουν φοιτητής, με τους δυο γέροντες απόμαχους πια της θάλασσας και η έκφραση από την απάντησή μου, ότι δε συζητώ, αλλά τους ακούω και τους παροτρύνω να μου διηγούνται. Έχω ακούσει από τους δυο αλησμόνητους από εμένα γέροντες τότε, ίσως τα περισσότερα από αυτά που αναφέρεις και σ’ ευχαριστώ ιδιαιτέρως γι αυτό. Η καταγραφή προσώπων, εθίμων και πατροπαράδοτων τραγουδιών, κάνει το έργο σου μοναδικό και αξίζεις συγχαρητήρια όλων των απογόνων και μη των ανθρώπων της βιοπάλης στη θάλασσα. Γιάννης Μπουκουβάλας 26 ερμιόνη

Βιβή, αξίζεις ένα μεγάλο μπράβο για την προσπάθεια και ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου. Είναι ένα έργο όχι λογοτεχνικό σαν αυτά που κατά καιρούς περνάνε από τα χέρια μας, αλλά η παρουσίαση της ζωής των συνανθρώπων μας και κυρίως εκείνων που δεν είναι πια ανάμεσά μας. Χρειαζότανε σεβασμός και θάρρος. Απέδειξες ότι τα έχεις και τα δυο. Συγχαρητήρια. Κάποιος είπε ότι μία φωτογραφία αξίζει χίλιες λέξεις, η φωτογραφία όμως που ο Καψούρης ρίχνει στη θάλασσα το καινούργιο σκάφος του «ΑΓΙΟΙ ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ» αξίζει χιλιάδες λέξεις. Αυτή η οικογένεια των θαλασσινών, όλων αυτών που δεν υπάρχουν ανάμεσά μας, που έδειχνε αγάπη και συναδελφοσύνη και όλα όσα χρειάζεται ένας άνθρωπος για να λέγεται άνθρωπος. Σε ότι αφορά το άτομό μου ήμουν υποχρεωμένος να προσφέρω όσα πρόσφερα γιατί σε θεωρώ εδώ και πολλά χρόνια πριν μέλος της οικογένειάς μου, δηλαδή εκείνης των θαλασσινών και αγάπησα κι εσένα όπως κάθε μέλος αυτής της οικογένειας. Δεν ξεχνώ ότι κι εσύ είχες βοηθήσει πριν από κάποια χρόνια στο να φανεί ότι αυτή η οικογένεια υπάρχει ακόμα ζωντανή. Σήμερα όσοι από εμάς έχουμε απομείνει είμαστε τα τελευταία απομεινάδια της. Συλλογίζομαι ξεφυλλίζοντάς το πόσα σπίτια άνοιξαν για να σου δώσουν όλο αυτό το φωτογραφικό υλικό κι ένιωσα κι εγώ πιο περήφανος αφού και η δική μας οικογένεια συνεισέφερε σε αυτό. Λάμπης Παυλίδης

Αγαπητή μου Βιβή, τα σφουγγάρια «ρούφηξαν» τη ζωή των συγχωριανών μας και το βιβλίο σου μού «ρούφηξε» δύο νυχτερινούς ύπνους, παρά τη νύστα που με βάραινε. Δεν ήταν δυνατόν να τ’ αφήσω από τα χέρια μου, από τα μάτια μου, από τη σκέψη μου. Έτσι που με ταξίδευες χρόνια πίσω, τότε που ο θαλασσινός κόσμος της Ερμιόνης υπεραριθμούσε του υπόλοιπου στεριανού. Πρόσωπα πολλά που υπήρξαν συμμαθητές μου στο Δημοτικό και που τους θυμόμουνα παιδάκια, δυσκολεύτηκα να τους προσομοιάσω με τις κατοπινές ηλιοψημένες φυσιογνωμίες τους. Σε θαυμάζω για τη συγγραφική σου δεινότητα, τη διάταξη της ύλης, το νοικοκύρεμα της γραφής με επιμέλεια και συνεκτικότητα, τον πλούτο πληροφοριών με τόση άνεση και ευκρίνεια δοσμένα όλα. Συγχαίρω σε, και εύχομαι αμείωτη για σένα την όρεξη και το ενδιαφέρον σου για το χαρακτήρα του τόπου μας. Ανασυντάξου και δρόμο και για άλλες τέτοιες επιτυχημένες αναφορές με τη συλλεκτική σου αξιοσύνη, την ταξινόμηση και μεθοπραξία. Μακάρι να είχα κι εγώ συμβάλλει στην πληροφοριοδοσία με τις κάποιες αναμνήσεις και γνώσεις μου. Είσαι αξιοθαύμαστη πατριδολάτρισσα. Κατερίνα Παπαμιχαήλ-Ρήγα

O δάσκαλος ...έφυγε! Αθήνα, 7 Δεκεμβρίου 2012

ΨΗΦΙΣΜΑ ΕΡΜΙΟΝΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ερμιονικού Συνδέσμου, σε έκτατη συνεδρίασή του, μετά την αναγγελία της εκδημίας του αγαπητού συμπολίτη μας,

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΔΟΥΡΟΥΚΟΥ αφού άκουσε τον Πρόεδρο του Δ.Σ. ο οποίος εξήρε το ήθος και τις αρετές του εκλιπόντος, την πολλαπλή και ποικίλη δραστηριότητα, την oποία επέδειξε, όντας εκπαιδευτικός, επί σειρά ετών, στο Δημοτικό Σχολείο της πατρίδας μας, καθώς και την προσφορά του θανόντος, ηθική και υλική, προς τον Ε.Σ., του οποίου, επί πολλά χρόνια, ήταν ενεργό μέλος,

ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΟΜΟΦΩΝΑ: 1. Να εκφράσει τα συλλυπητήριά του στην οικογένεια του εκλιπόντος.

2. Να παραστεί στην εξόδιο ακολουθία, ως εκπρόσωπος του Συνδέσμου, ο Αντιπρόεδρος, Γιώργος Φασιλής.

3. Να εκφωνήσει τον προσήκοντα λόγο, εκ μέρους του Δ.Σ., το μέλος, Κοσμάς Γεωργίου.

4. Να καταθέσει στη μνήμη του, αντί στεφάνου, χρηματικό ποσό, όπου οι οικείοι του υποδείξουν.

5. Να δημοσιευτεί το παρόν ψήφισμα στα τοπικά ιστολόγια.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΜΑΤΙΝΑ ΒΟΝΤΑ

Την ώρα τούτη, του παντοτινού αποχωρισμού, λίγα λόγια θα ήθελα να καταθέσω στη μνήμη του δασκάλου μας, που ταξίδεψε για τη «χώρα της Σιωπής», ανήμερα της γιορτής του Αγίου προστάτη των θαλασσινών. Και είμαι βέβαιος πως τα λόγια αυτά συνυπογράφουν όλοι, όσοι τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του. Ο σεβαστός μας Δάσκαλος, άριστος σύζυγος, στοργικός πατέρας και ιδανικός παππούς, καταξίωσε το λειτούργημα του εκπαιδευτικού, που άσκησε για τέσσερις, περίπου, δεκαετίες και καταξιώθηκε απ’ αυτό. Εμείς, που ευτυχήσαμε να είμαστε οι πρώτοι του μαθητές, όταν ήλθε στην Ερμιόνη, έχουμε διαφυλάξει, ακόμη, ζωντανή την εικόνα του μέσα στην τάξη, καθώς και το ηχόχρωμα της φωνής του, όταν με πάθος και έμπνευση, πειθαρχία και ευαισθησία προσπαθούσε να ξεκλειδώσει τις παιδικές μας ψυχές. Η εκπαιδευτική του συνείδηση μεταφερόταν σ’ εμάς ως χρέος και καθήκον ζωής.

Αλλά και η συνολική του η παρουσία στα δρώμενα της πατρίδας μας, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, πνευματικά, μέχρι και τις τελευταίες μέρες της ζωής του, ήταν ζωντανή, ευπρεπής, συνετή, ενωτική, χωρίς ακρότητες και υπερβολές. Λόγος μεστός και πράξεις ώριμες. Χθες, το χώμα της αγαπημένης του Ερμιόνης αγκάλιασε και σκέπασε το άψυχο κορμί του. Η ανάμνησή του, ωστόσο, θα μας συντροφεύει, γιατί το πέρασμά του από τη σύντομη, τούτη ζωή ήταν ευλογημένο! Η ψυχή του ας γίνει αεροφύσημα ελπίδας στους δύσκολους καιρούς μας! Εύχομαι στους οικείους του, που ήταν δίπλα του σε όλη τη διάρκεια της δοκιμασίας του και στιγμή δεν έλειψαν από κοντά του, να έχουν υγεία και δύναμη, για να τον θυμούνται για πολλά πολλά χρόνια. Ο πόνος της απώλειάς του ας είναι για εκείνους πόνος αγάπης και ευλογίας! Γιάννης Μ. Σπετσιώτης

…Και ήρθε η ώρα του αποχωρισμού, καλέ μας δάσκαλε! Για μένα, που ήσουν δάσκαλός μου, υπήρξες φάρος φωτεινός! Είδα τους κόπους σου, το έργο σου, την προσφορά σου, ανυπολόγιστης αξίας στην κοινωνία και την εκπαιδευτική κοινότητα. Με αγάπη και ενθουσιασμό αγκάλιασες και την προσπάθεια έκδοσης του περιοδικού μας, «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα», όπου και αρθρογραφούσες. Περίμενες με αγωνία το κάθε νέο τεύχος. Μας υποδεχόσουν εγκάρδια, το έπαιρνες στα χέρια σου και χωνόσουν στην πολυθρό-

να, με ανυπομονησία, να το ξεφυλλίσεις. Όσο διαρκούσε η διαδικασία του κεράσματος από την κ. Ανθούλα, εσύ το διάβαζες και με την επιβράβευση και το θαυμασμό σου, τόνωνες το ηθικό μας, στήριζες την προσπάθειά μας. Στη συζήτηση που ακολουθούσε, οι παρατηρήσεις σου ήταν εύστοχες και το ενδιαφέρον σου έκδηλο. Εμείς, πνευματικά παιδιά σου, θα συνεχίσουμε το δρόμο της δημιουργίας και της προσφοράς, που εσύ μας δίδαξες. Βιβή Δ. Σκούρτη ερμιόνη 27

“εν Ερμιόνη...” Στις 15-16 Σεπτεμβρίου 2012,ο Ναυταθλητικός όμιλος Ερμιόνης συμμετείχε στους 3ους Διασυλλογικούς αγώνες με τίτλο «Νέα Επίδαυρος». Στα Optimist έλαβαν μέρος: η Ερμιόνη και Νιόβη Κατσουράνη, ο Γιάννης Κρινής και ο Γιάνης Μεϊντάνης, ενώ στα Lazer : ο Γεώργιος Κώττης και ο Νικόλαος Παπαμιχαήλ.

Εκδήλωση με ομιλία και έκθεση για τη ζωή και το έργο του κορυφαίου ποιητή και ακαδημαϊκού Νικηφόρου Βρεττάκου, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, έγινε στο ΓΕΛ Κρανιδίου. Μίλησε η Διευθύντρια της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σπάρτης που είναι υπεύθυνη του αρχείου του ποιητή, κα Ελένη Τζανετάκου.

Στο γήπεδο της Ερμιόνης συναντήθηκαν σε φιλικό ποδοσφαιρικό αγώνα οι παλαίμαχοι Ερμιονίδας και ο Άρης Αιτωλικού. Το παιχνίδι έληξε με σκορ 2-3.

28 ερμιόνη

Ο Δήμος Ερμιονίδας οργάνωσε τριήμερο εκδηλώσεων για το ρόδι Ερμιόνης. Οι παραγωγοί έκαναν γνωστά τα προϊόντα τους και προσέφεραν τα προϊόντα του ροδιού, τον καθαρισμένο καρπό και το χυμό του σε ντόπιους και ξένους επισκέπτες, ενώ οι επαγγελματίες εστιάτορες προσέφεραν νόστιμα εδέσματα με βάση το ρόδι. Η γιορτή εμπλουτίστηκε με παραδοσιακούς χορούς από τη χορευτική ομάδα Ερμιονίδας και τη συμμετοχή των παρευρισκομένων.

Εκδηλώσεις, Γεγονότα, Ειδήσεις Οκτώβριος 2012Ιανουάριος 2013

Για 2η συνεχή χρονιά πραγματοποιήθηκε στο Κρανίδι με μεγάλη επιτυχία η γιορτή της ελιάς και του φημισμένου ελαιολάδου της επαρχίας μας. Στις γιορταστικές εκδηλώσεις παρευρέθηκαν πλήθος κόσμου από την επαρχία μας καθώς και πολλοί εκδρομείς. Στο πλαίσιο της γιορτής ξεκίνησε η λειτουργία του εργαστηρίου με στόχο την αναβιώση παραδοσιακών συνταγών του τόπου και την παρασκευή σαπουνιού. Υπεύθυνοι ήταν ο Βασίλης Μπουζούνης από το Κρανίδι και η Γιαννούλα Κονδύλη από το Ηλιόκαστρο.

Το ΓΕΛ Κρανιδίου και το Εθνικό Ωδείο - Παράρτημα Κρανιδίου - με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από το θάνατο τού συνθέτη Μανώλης Καλομοίρη πραγματοποίησαν, στις 7 Νοεμβρίου 2012, εκδήλωση αφιερωμένη στον εθνικό μας συνθέτη, με εισηγητή και ερμηνευτή τον μελετητή του έργου του Φίλιππο Τσαλαχούρη.

Στις 12 Νοεμβρίου 2012 στον Πειραϊκό Σύνδεσμο παρουσιάστηκε το βιβλίο του Βαγγέλη Αθηναίου από τις εκδόσεις ΜΟΥΡΟΥΣΙΑ Ο. Ε., «Καπετάν Ανδρέας Ζέπος» «ένας γλεντζές, φιλάνθρωπος και θυμόσοφος ψαράς στην παραλία του Φαλήρου». Για το βιβλίο μίλησαν ο Δ. Παντελοδήμος, καθηγητής Φιλοσοφίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Θ. Κατσικάρος Έφορος του φιλανθρωπικού τμήματος του Πειραϊκού Συνδέσμου, η Ε. Μπαφούνη Ιστορικός, Δ/ντρια Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά. Χαιρετισμό απηύθυναν οι Πρόεδροι Ιστορικών Συλλόγων του Πειραιά.

Την Κυριακή, 20 Ιανουαρίου, τα μέλη και οι φίλοι του Ερμιονικού Συνδέσμου έκοψαν την Πρωτοχρονιάτικη πίτα. Προηγήθηκε λειτουργία και αρτοκλασία στον Ιερό Ναό της Αγίας Αικατερίνης Πειραιά, με τη συμμετοχή του π. Ιωάννη Σαρρή και του π. Παναγιώτη Δασκαλοθανάση. Μετά τη σύντομη ομιλία του Προέδρου, βραβεύθηκαν τα παιδιά μελών του Συνδέσμου που εισήχθησαν στα Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. της χώρας, καθώς και όσα έλαβαν μεταπτυχιακούς τίτλους, κατά το έτος 2012. Τα βραβεία που δόθηκαν στους επιτυχόντες ήταν προσφορά των ιδιοκτητών των Εκπαιδευτηρίων

«ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ – BIRDS», Λέλας Γκάτσου – Αθηναίου και Θεοδώρου Κατσικάρου. ΕΙΣΑΧΘΕΝΤΕΣ: Ανδρέας Κ. Βογανάτσης, Μαθηματικό Τμήμα Πανεπιστημίου Αιγαίου. Αργύρης Μ. Οικονόμου, Τμήμα Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Ε.Μ.Π.. Κατερίνα Π. Σπετσιώτου, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιά Παναγιώτης Κοντός, Τμήμα Νοσηλευτικής Α.Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου Κρήτης ΔΙΔΑΚΤΟΡΕΣ: Ελένη Καραμανάκου, Διδ. Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών.

Με λαμπρότητα και πολύ κρύο εορτάστηκαν τα Φώτα, χοροστατούντος του επιχώριου Μητροπολίτη κ.κ. Εφραίμ. Συνεχιστές του εθίμου της πατρίδας μας «Γιάλα-Γιάλα» ήταν φέτος οι: Γιάννης Προκοπίου, Μανώλης Θανασιάς, Νίκος Τσαμαδός, Λάζαρος Βλάσσης, Βαγγέλης Δάγκλης, Κυριάκος Οικονομόπουλος, Παναγιώτης Δημαράκης, Γιάννης Κοτσοβός, Δημήτρης Μπουρίκας, Λάζαρος Βλάσσης, Γιώργος Καψάλης. Το σταυρό «έπιασε» ο Βαγγέλης Δάγκλης την εικόνα ο Γιώργος Καψάλης. Τους ευχόμαστε υγεία και καλές σπουδές!

αείμνηστου Στέφου Αλεξανδρίδη στον τ. Δήμο Ερμιόνης και η βράβευση των εισακτέων σε Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι.

Την Κυριακή 18 Νοεμβρίου οι εκδόσεις «ΠΟΛΥΦΕΓΓΟΣ» παρουσίασαν, στα Εκπαιδευτήρια «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ» στον Πειραιά, το βιβλίο της Παρασκευής Δημ. Σκούρτη «Οι σφουγγαράδες της Ερμιόνης». Για το βιβλίο μίλησε ο φιλόλογος Αντώνης Ζαραφωνίτης. Στο αμφιθέατρο της «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ» προσήλθαν πολλοί Ερμιονίτες εκπαιδευτικοί, εκπρόσωποι της Τοπ. Αυτοδιοίκησης του Δήμου ΝικαίαςΡέντη, συνεργάτες και φίλοι. Μετά την παρουσίαση ακούστηκαν θαλασσινές ιστορίες από ανθρώπους που είχαν σχετικά βιώματα. Μια ζεστή παρουσίαση που έκλεισε με Ερμιονίτικα κεράσματα.

Στο Ιατρείο Ερμιόνης πραγματοποιήθηκε αιμοδοσία στις 27 και 28 Noεμβρίου 2012 με πρωτοβουλία του Μουσικού Συλλόγου. Στο κάλεσμα προσήλθαν 69 παλαιοί και νέοι αιμοδότες από τους οποίους συγκεντρώθηκαν 57 μονάδες αίματος

Στη συνέχεια, μετά το κόψιμο της πίτας στη Δημοτική Κοινότητα Ερμιόνης, έγινε η παρουσίαση της έκθεσης φωτογραφιών, δωρεά του ερμιόνη 29

ΒΙΒΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ | ΣΟΦΙΑ ΜΕΛΛΟΥ- ΤΣΑΜΑΔΟΥ

Μοσχομύρισε γιορτή...! Θα μας επιτρέψετε να μοιραστούμε μαζί σας γλυκές αναμνήσεις και θύμησες παλιές, μακρινές. Εικόνες που γιατρεύουν τον καημό. Η πρωτοχρονιάτικη πίτα στο σπίτι μας, θυμάται η Σοφία, είχε μια ιδιαίτερη «τελετουργία», διαφορετική από τα συνηθισμένα. Πρωτοχρονιές, όμως, «ζήσαμε» ελάχιστες, εξαιτίας της ασθένειας της μητέρας μας, που άφησε πίσω, μαζί με την απώλειά της, πολύτιμες αναμνήσεις, εικόνες που γλυκαίνουν τον καημό. Η μητέρα μας προερχόταν από την «απέναντι όχθη», την Ύδρα. Η πίτα της ήταν, πάντα, ντυμένη με μπόλικη ζάχαρη άχνη, σαν τους ζαχαρομπακλαβάδες του νησιού της. Η γνωστή, παραδοσιακή, με μαχλέπι, αλεύρι κ.λ.π., συνταγή. Φουσκωτή, μυρωδάτη, προκλητική στην πιατέλα! Από τα έξι μέχρι τα εννιά μου, όπως κάθε μικρό παιδί, είχα την ίδια αγωνία και προσμονή, να μου τύχει ο παράς, να είμαι η τυχερή της χρονιάς. Τα κομμάτια κοβόντουσαν μικρά: Του Χριστού, του χτήματος, των ερημοκκλησιών, των ζώων μας, του μπαμπά, της μαμάς, του αδελφού, το δικό μου και του ξένου, που ποτέ στο σπίτι μας δεν ήταν ένας. Πάντα, ο κύριος Σπύρος Γιώργας με τον αδελφό του, φυσικά ο παππούς, ο Θανάσης (Το παπόρι έρχεται!), η Μιχαλία μ΄ ένα ποτήρι κρασί και ο Τάσος, ο Αγώνας! Συνωστισμός μέγας των υποψηφίων - τυχερών του παρά... Πάντα με θύμωνε όλο ετούτο! Σήμερα, για όλο ετούτο, νιώθω ευγνωμοσύνη για τους γονείς μου... Μία, ακόμα, κόψαμε στο κρεβάτι του νοσοκομείου κι ύστερα …ήρθε η μεγάλη απώλεια. 1981 και, ως μαγισσούλα, με μια μυρωδάτη, απρόσμενη βασιλόπιτα, η Λίτσα Κουτούβαλη γλυκαίνει τον παιδικό καημό μας. Ευτυχώς, στα δύσκολα, πάντα παρούσα η γειτονιά μας. Στις γιορτές, με αγάπη και διακριτικότητα περισσή, έφερναν την έγνοια και την αγάπη τους στο σπίτι μας. Τη χρονιά που έφυγε, όλοι μας κάτι έχουμε χάσει. Πρόσωπα αγαπημένα, δουλειά, ηρεμία, αξιοπρέπεια ή και τη βόλεψή μας. Τούτη, λοιπόν, την Πρωτοχρονιά, ας κρατήσουμε ένα κομμάτι από την πίτα μας κι ας χτυπήσουμε την πόρτα σε όποιον έχει την ανάγκη μας. Θα είναι μισή η λύπη του και διπλή η χαρά μας! Γιατί η μάνα μας έλεγε: «Πρώτα 30 ερμιόνη

δίνεις και μετά παίρνεις!», «Πρώτα η θυσία και κατόπιν η προσφορά!», «Πρώτα το δώρο κι ύστερα το αντίδωρο!». Η αγάπη γιατρεύει τις καρδιές κι όπου η μνήμη λειτουργεί, υπάρχει ελπίδα.

Η Βασιλόπιτα της μητέρας μου 2 και ½ ποτήρια νερού αμυγδαλόψιχα με τη φλούδα 1 ποτήρι νερού ζάχαρη ½ ποτηριού τριμμένη φρυγανιά 1 φλιτζάνι καφέ κονιάκ 1 φλιτζάνι καφέ ανθόνερο 8 αυγά 3 κουταλάκια μπέικιν πάουντερ 3 βανίλιες Σαντιγί ή κουβερτούρα για το στόλισμα Χτυπάμε τη ζάχαρη με τους κρόκους των αυγών, ρίχνουμε το κονιάκ με το μπέικιν διαλυμένο, ανθόνερο, βανίλιες, φρυγανιά, ασπράδια, αμυγδαλόψιχα. Ψήνουμε στους 170 βαθμούς για 25 λεπτά. Για το σιρόπι 2 και ½ ποτήρια ζάχαρη, 2 ποτήρια νερό, 1 ξύλο κανέλας

ερμιόνη 31

Φωτο: Βιβή Σκούρτη