Ermionh 20

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΟΝΗ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

ΑΘΛΗΣΗ

ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 20 - Μάιος 2017 Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

περιεχόμενα σελ. 3 Εισαγωγικό σημείωμα ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ σελ. 4 Η εκπαίδευση στο Κάτω Ναχαγέ (Ερμιονίδα) κατά την Προεπαναστατική και Επαναστατική περίοδο ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ σελ. 5 Το της «Αιγίνης Κεντρικόν Σχολείον» και οι μαθητές του από την Ερμιονίδα ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ σελ. 8 Το Σχολείο Συγγρού Ερμιόνης ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ - ΒΕΛΛΕ σελ. 12 Το Δημοτικό Σχολείο της Ερμιόνης, όπως το γνώρισα (1935 – 1940) ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ σελ. 13 2017, Έτος Μητσαίων - "Η θυσία του αντρειωμένου", Πίνακας της Ανθούλας Λαζαρίδου - Δουρούκου σελ. 15 Η Πρωτοχρονιάτικη Εκδήλωση του Ερμιονικού Συνδέσμου σελ. 17 Η Α.Ε. ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ερμιόνη σελ. 19 Η Τρίτη Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων στην Ερμιόνη (Μια διαφορετική προσέγγιση) ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ σελ. 21 Σοφία Βαρελά. Η δασκάλα της καρδιάς τους! ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ σελ. 24 Οι γυμναστικές επιδείξεις του Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης Ιστορία και μνήμη ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ σελ. 27 Οι δικοί μου δάσκαλοι ΘΕΟΔΟΤΗ ΣΟΥΛΙΩΤΗ - ΚΟΥΡΤΕΣΗ σελ. 29 Η Σχολή της Singer – Κέντημα στη μηχανή ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

2 ερμιόνη

Περιοδική Πολιτιστική Έκδοση ISSN 1792 – 6548 Α.Φ.Μ. 997635471 ΕΤΟΣ: Θ΄ ΤΕΥΧΟΣ: 20 ΜΑΪΟΣ 2017 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ Εταιρεία Μελετών Ερμιονίδας (Ε.Μ.Ε.) Υπεύθυνος κατά Νόμο Λίνος Γ. Μπενάκης Πρόεδρος Δ.Σ. της Ε.Μ.Ε. Συντακτική Επιτροπή Παρασκευή Σκούρτη Γιάννης Σπετσιώτης Κώστας Τσεφαλάς Επιμέλεια Έκδοσης Θεοδόσης Γκάτσος Τζένη Ντεστάκου Τηλέφωνο Επικοινωνίας Παρασκευή Σκούρτη 27540-31523 Ερμιόνη 210-4116650 Πειραιάς Σχεδιασμός – Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία ARTION ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Τηλ.: 210-4831792

εισαγωγικό σημείωμα Το 20ο τεύχος του περιοδικού μας και πρώτο του 2017 είναι θεματικό. Με την ευκαιρία της απονομής του πρώτου Βραβείου Αριστείας «Απόστολος Γκάτσος» που θέσπισε ο «Ερμιονικός Σύνδεσμος» και απένειμε στην πανηγυρική πρωτοχρονιάτικη εκδήλωσή του, επιλέξαμε το τεύχος αυτό να έχει ως θέμα του την εκπαίδευση στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, από την Επαναστατική περίοδο μέχρι τις μέρες μας. Έτσι, θα έχετε την ευκαιρία μέσα από τις στήλες μας, να «γνωρίσετε» τους δύο Ερμιονίτες μαθητές του 1830 στο «Κεντρικόν Σχολείον» της Αίγινας. Σε άλλα άρθρα, οι μεγαλύτεροι στην ηλικία αναγνώστες μας, θα θυμηθούν τη δασκάλα τους Σοφία Βαρελά-Μαρκάκη, αλλά και πολλές δραστηριότητες από το δημοτικό τους σχολείο, όπως τις γυμναστικές επιδείξεις, τις παρελάσεις, τις εκδρομές, αλλά και τη διαχρονική παρουσία του σχολείου «Συγγρού» στην Ερμιόνη. Η σχετική καθυστέρηση στην έκδοση του παρόντος τεύχους μας οφείλεται στην ανάγκη να συμπεριλάβουμε και μια σύντομη ενημέρωση από τις επετειακές εκδηλώσεις του Μαρτίου για τα 190 χρόνια από την «κατ επανάληψιν» Γ' Εθνοσυνέλευση της Ερμιόνης, την πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση των οποίων είχε, προώθησε στις τοπικές αρχές και τελικά συνδιοργάνωσε με αυτές ο «Ερμιονικός Σύνδεσμος». Ο χρόνος θα κρίνει αν ο στόχος του «Ερμιονικού Συνδέσμου» να καθιερωθεί η ιστορική αυτή επέτειος ως εορταστική μέρα για την Ερμιόνη, στεφτεί με επιτυχία. Την παρούσα όμως έκδοση κρίνει αποκλειστικά, η αποδοχή των αναγνωστών μας. Καλή ανάγνωση! Η Συντακτική Επιτροπή

Ευχαριστούμε τους νέους συνδρομητές μας και όλους όσους ανανέωσαν τη συνδρομή τους για το 2017. Για όσους προτιμούν αποστολή σε τράπεζα, υπενθυμίζουμε ότι ο τραπεζικός λογαριασμός της Εταιρείας Μελετών Ερμιονίδος (Ε.Μ.Ε.) είναι: 385/001054-57 ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Παρακαλούμε, εάν καταθέτετε τη συνδρομή σας αυτοπροσώπως, να ζητάτε από τον αρμόδιο υπάλληλο της Τράπεζας να καταχωρεί το ονοματεπώνυμό σας, ώστε να γνωρίζουμε τον καταθέτη και να εκδίδουμε τη σχετική απόδειξη είσπραξης. Οι Συνδρομητές μας: Ζερβού Θελξιόπη Δεδάκη - Πηλίδου Φανή Καλύβης Άγγελος Κονδύλη Αδαμαντία

Μαχαίρα Όλγα Νοταράς Γεώργιος Ραγιά-Ζαραφωνίτη Τούλα Σταματίου Αρχόντω ερμιόνη 3

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ – ΤΖΕΝΗ Δ. ΝΤΕΣΤΑΚΟΥ

Η εκπαίδευση στο Κάτω Ναχαγέ (Ερμιονίδα) κατά την Προεπαναστατική και Επαναστατική περίοδο Από τα τέλη του 18ου αιώνα έως την άφιξη του Καποδίστρια, τον Ιανουάριο του 1828 Το βιλαέτι του Κάτω Ναχαγέ, η επαρχία Ερμιονίδας, ανήκε αρχικά στο βιλαέτι του Ναυπλίου. Στα τέλη του 18ου αιώνα αποσπάσθηκε και αποτέλεσε ξεχωριστή Διοικητική Περιφέρεια. Περιλάμβανε το Κρανίδι, την Ερμιόνη (Καστρί), το Δίδυμο (Δίδυμα), τους Φούρνους και ορισμένα άλλα χωριά εκτός της σημερινής επαρχίας Ερμιονίδας. Οι κάτοικοί του ήσαν Έλληνες, Αρβανίτες, Τούρκοι ίσως και κάποιοι Εβραίοι. Κατά τη διάρκεια του αγώνα σημειώθηκαν μικρές ή μεγαλύτερες «δημογραφικές μεταβολές» με την εγκατάσταση προσφύγων από διάφορες περιοχές του Ελληνισμού, κυρίως την Κωνσταντινούπολη και τη Μικρά Ασία. Οι ασχολίες των κατοίκων, ανάλογες με τον τόπο που διέμεναν, ήσαν η αλιεία, η ναυτιλία, η γεωργία και η κτηνοτροφία. Οι πληροφορίες για τα εκπαιδευτικά ζητήματα στην Ερμιονίδα κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους αλλά και κατά την Επανάσταση μέχρι την άφιξη του Καποδίστρια είναι λιγοστές αλλά πολύ σημαντικές. Καταδεικνύουν πως σε μια πολύ δύσκολη περίοδο σκλαβιάς και αγώνα, στην Ερμιονίδα υπήρχε φως Παιδείας και Γραμμάτων. Ενδεικτικό του γεγονότος, εκτός των άλλων, είναι και οι κατάλογοι των συνδρομητών που αναγράφονται σε ορισμένα βιβλία που κυκλοφόρησαν εκείνους τους χρόνους με την ένδειξη, «εκ Κρανιδίου» ή «Κάτω Ναχαγέ» κ.λπ. Τα σχολεία που συστάθηκαν και λειτούργησαν στην επαρχία μας, όπως και σε ορισμένα άλλα μέρη της Ελλάδας, διακρίνονται: σε «Κοινά» ή «Γραμματοδιδασκαλεία», στα οποία διδάσκονταν στοιχειώδεις γνώσεις και σε «Ελληνικά» που παρείχαν ανώτερη μόρφωση. Οι μαρτυρίες, ωστόσο, που έχουμε για την ύπαρξή τους είναι όχι μόνο πενιχρές και αποσπασματικές αλλά προκύπτουν και με έμμεσο τρόπο.1 Πρόκειται για σύντομα βιογραφικά σημειώματα των δεκατεσσάρων μαθητών από την επαρχία Ερμιονίδας, (12 από το Κρανίδι, 2 από την Ερμιόνη εκ των οποίων, πιθανόν, ο ένας να είχε καταγωγή από τα Δίδυμα), που φοίτησαν στο Κεντρικό Σχολείο Αίγινας και περιέχονται στο βιβλίο του Γιάννη Κόκκωνα, «Οι μαθητές του Κεντρικού Σχολείου Αίγινας, 1828 - 1832».2 Η παρουσίασή τους γίνεται στο άρθρο του Γιάννη Λακούτση, που ακολουθεί. Στο Κρανίδι κατά την προεπαναστατική περίοδο υπήρχαν δύο Σχολεία. Ένα «Κοινό» και ένα «Ελληνικό». Ο Τρύφωνας Ευαγγελίδης αναφέρει ότι «υφίστατο ήδη από το 1804» Σχολείο στην πόλη με διδάσκαλο τον ιερομόναχο Γρηγόριο από το Ζυγόριον (Ζαγόρι),3 ο οποίος είχε διδάξει και στις Σπέτσες. Την πληροφορία αυτή, ότι δηλαδή ιδρύθηκε Σχολείο στο Κρανίδι από τις αρχές του 19ου αιώνα, αναφέρει και ο Μιχαήλ Σακελλαρίου.4 Προφανώς πρόκειται για «Κοινό» Σχολείο. Κατά τη διάρκεια του αγώνα λειτουργούσε και στην Ερμιόνη σχολείο για τα «κοινά» γράμματα. Στο Κρανίδι, πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα, υπήρχε και «Ελληνική Σχολή» όπως και στα Δίδυμα κατά τα χρόνια της Επανάστασης. Τα σχολεία αυτά που λειτούργησαν πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης «θεράπευσαν τας στοιχειώδεις εκπαιδευτικάς ανάγκας της χώρας», ενώ σημαντική ήταν και η προσπάθεια ορισμένων κληρικών ή λαϊκών. Ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα χωριά υπήρχε ένας 1 Τα σχολεία εκείνης της περιόδου ελάχιστες ομοιότητες είχαν με τα αντίστοιχα που λειτούργησαν μετά την απελευθέρωση, παρ’ ότι είχαν τις ίδιες ονομασίες (Κοινά, Αλληλοδιδακτικά, Ελληνικά).

2 Το Κεντρικό Σχολείο ιδρύθηκε την 1η Νοεμβρίου 1829 από τον Καποδίστρια. Το σχολείο είχε ως σκοπό την προπαρασκευή και αποφοίτηση καταρτισμένων διδασκάλων, καθώς και τη βασική μόρφωση όσων ήθελαν να ακολουθήσουν ανώτατες σπουδές σε άλλες επιστήμες. Τότε φιλοξενούσε επτακόσιους (700) μαθητές.

3 Η περιοχή Ζαγοροχώρια της Ηπείρου κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Πανωραία, ενώ τον 6ο αιώνα οι Σλάβοι μετέτρεψαν το όνομα σε Ζαγόρι, που σημαίνει «τόπος πίσω από τα βουνά». Σχετικά με την καταγωγή του Γρηγορίου ο Τρ. Ευαγγελίδης στον Β’ Τόμο του βιβλίου του «Η Παιδεία επί Τουρκοκρατίας», αναφέρει ότι αυτός καταγόταν από το Λυγουριό!

4 Σακελλαρίου Β. Μιχαήλ, «Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν Τουρκοκρατίαν (1715 – 1821)».

4 ερμιόνη

εγγράμματος κληρικός ή λαϊκός, που δίδασκε στα παιδιά και τους νέους «τα στοιχειώδη γράμματα» σε κελιά μοναστηριών, εκκλησίες και σπίτια. Τέλος, υπάρχει η πληροφορία πως κατά τους επαναστατικούς χρόνους λειτουργούσε στο Κρανίδι «Σχολείον» Βυ-

ζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, στο οποίο δίδασκε ο Παναγιώτης Αγαθοκλής από την Αίνο (Αδριανούπολη) της Ανατολικής Θράκης.

Συνοπτικός Πίνακας των Σχολείων στο Κάτω Ναχαγέ Τόπος

Αριθμός Σχολείων

Είδος Σχολείου

Περίοδος

Κρανίδι

2

«Κοινό» και «Ελληνικό»

Πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα.

Ερμιόνη

1

«Κοινό»

Κατά τη διάρκεια του αγώνα.

Δίδυμο

1

«Ελληνικό»

Κατά τη διάρκεια του αγώνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αθουσάκης Αδάμ, «Η εκπαίδευση στην Αργολίδα, Κορινθία και Μεγαρίδα κατά την Καποδιστριακή περίοδο (1828 1832)», Εκδόσεις ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ, Κόρινθος 2003. Γριτσόπουλος Τάσος, «Πελοποννησιακή Παιδεία μετά την Άλωσιν», Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Τ. 1ος Αθήνα 1981- 82.

Κόκκωνας Γιάννης «Οι μαθητές του Κεντρικού Σχολείου (1830 --- 1834)», Γ.Γ.Ν.Γ., Αθήνα 1997. Σπετσιώτης Γιάννης, «Η Ψαλτική τέχνη στην Ερμιόνη», Αθήνα 2013.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ

Το της «Αιγίνης Κεντρικόν Σχολείον» και οι μαθητές του από την Ερμιονίδα «Συσταίνεται Σχολείον Κεντρικόν εις Αίγιναν δια τους μαθιτιώντας νέους, και κυριώτερον δια τους έχοντας έφεσιν να αναδεχθώσι το διδασκαλικόν επάγγελμα εις τα αλληλοδιδακτικά και τυπικά της Ελληνικής Επικρατείας σχολεία» «ΓΕΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», 22 Ιανουαρίου 1830 Το «Κεντρικόν Σχολείον» ιδρύθηκε την 1η Νοεμβρίου 1829 και η απόφαση αυτή δημοσιεύθηκε στην Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος στις 22 Ιανουαρίου 1830. Σκοπός του Ιδρύματος αυτού ήταν η παραγωγή επιστημονικά καταρτισμένων δασκάλων και η προπαρασκευή όσων ήθελαν να ακολουθήσουν ανώτατες σπουδές σε άλλους κλάδους. Αρχικά στεγάζεται στο κτήριο του Ορφανοτροφείου. Επειδή όμως ο χώρος ήταν ανεπαρκής, αποφασίστηκε η ανέγερση νέου κτηρίου. Το οικόπεδο δώρισε η Εκκλησία και τη δαπάνη ανέγερσης ανάλαβε ο Ελβετός φιλέλληνας Εϋνάρδος, στον οποίο οφείλει και το όνομά του. «… το Κεντρικόν της Αιγίνης Σχολείον, κτισθέν και αυτό ταις δαπάναις

σου και φέρων το όνομά σου, έχει επέκεινα των τριακοσίων μαθητών, επιδιδόντων θαυμάσια…».1 Οι μαθητές ήταν υπότροφοι του κράτους. Από αυτό το Σχολείο, αποφοίτησαν οι πρώτοι δάσκαλοι και κρατικοί υπάλληλοι. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια (Σεπτέμβριος 1831), η λειτουργία του Κεντρικού Σχολείου ατόνησε και τα μαθήματα διακόπηκαν τον Ιανουάριο του 1832. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους επαναλειτούργησε ως Λύκειο, πλέον, με τρεις τάξεις. Τα μαθήματα κάθε τάξης ολοκληρώνονταν σε ένα εξάμηνο. Από τους επτακόσιους, συνολικά, μαθητές που φοίτησαν στο Κεντρικό Σχολείο, οι 134 ήταν Πελοποννήσιοι. Ανάμεσα σε αυτούς, δυο Ερμιονίτες και δώδεκα Κρανιδιώτες: 123. Δάγκας Δημήτριος 13.1.1830 Δημήτριος Νικολάου Δάγκας από την Ερμιόνην, ετών 16, έχει την μητέρα του εκεί. Έμαθε τα Κοινά εις την πατρίδα του, όπου εσπούδασε και τα Ελληνικά δύο χρόνους, παραδοθείς διάφορα μαθήματα από τους τόμους της Εγκυκλοπαίδειας του Πατούσα.

1 Επιστολή Καποδίστρια προς Εϋνάρδο, 9 Οκτωβρίου 1830.

ερμιόνη 5

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ

Γενική Εφημερίς της Ελλάδος

Εσχάτως επαραδόθη την Χρηστοήθειαν, καταγινόμενος εις το Τεχνολογικόν. Εστάλθη υπότροφος. Κατατάσσεται εις την Β΄ του Προκαταρτικού. Ιδιόχειρον Δ. Ν. Δάγκα: «Εύκολον είναι να εύρη τις φίλον εις την ευτυχίαν του, δυσκολώτατον όμως εις την δυστυχίαν του να επιτύχη άνθρωπον όστις να τον αγαπά και να τον συντρέχη».

144. Διδυμιώτης Νικόλαος 22.9.1830 Νικόλαος Λαζάρου Διδυμιώτης, από την Ερμιόνην, 20 ετών, έχει τους γονείς του εις την πατρίδα του, όπου ο πατήρ είναι καφεπώλης. Έμαθε τα κοινά εις την πατρίδα του, και άρχισε τα ελληνικά εις το Κρανίδιον και Δίδυμον κατά το 1825, και έκτοτε ηκολούθησεν αυτά εκ διαλειμμάτων. Ιδιόχειρον Νικολάου Λαζ. Διδυμιώτου: «Μη κάνεις κανένα αισχρόν, μήτε μαζύ με άλλον, μήτε μόνο σου επειδή παρα πάντα άνθρωπον πρέπει τις να αισχύνεται τον εαυτόν του».

181. Ζέρβας Ανδρέας 12.8.1830 Ανδρέας Ιωάννου Ζέρβας, από το Κρανίδιον της Πελοποννήσου, ετών 21.Οι γονείς του ζώσιν εις τα ίδια. Έμαθε τα κοινά εις την πατρίδα του, και άρχισε τα Ελληνικά εκεί, τα οποία ηκολούθησε 15 μήνας εκεί και εις Ναύπλιον εκ διαλειμμάτων. Εις το Κεντρ. Σχολείον ήλθε την 23 Φεβρ. του 1830, και κατετάχθη εις την Β΄ τάξιν. Ιδιόχειρον Α. Ι. Ζέρβα: «Οι οφθαλμοί κυρίου φυλάττουσι τους συναιτούς, και αυτός ματαιόνει τους λόγους του αδίκου».

6 ερμιόνη

1. Δημοκρίτου αποσπ. 103: «Ουδ’ υφ ενός φιλέεσθαι δοκέει μοι ο φιλέων μηδένα». 2. Ψαλμοί 33 16: «Οφθαλμοί κυρίου επί δικαίους και ώτα αυτού εις δέησιν αυτών, πρόσωπον δε κυρίου επί ποιούντας κακά του εξολοθρεύσαι εκ γης το μνημόσυνον αυτών».

230. Καλαφάτης Αναστάσιος 29.8.1830 Αναστάσιος Ιωάννου Γεωργίου Καλαφάτης, από το Κρανίδιον, ετών 21. Έχει μητέρα και αδελφούς εις την πατρίδα του. Έμαθε τα Κοινά εκεί προ της Επαναστάσεως. Ελληνικά εσπούδασεν όσα και ο συμμαθητής του Ι. Δ. Τακούσης. Ιδιόχειρον του Α. Ι. Καλαφάτη: «Διεστραμμένη καρδία μηχανεύεται κακά και εις πάντα καιρόν προξενή ταραχάς εις την πάλιν ο τοιούτως δια τούτο ευνιδίως πίπτει του θεού η οργή κατά της κεφαλής αυτού και καμμίαν θεραπίαν δεν είναι δια αυτόν».

275. Κοκκίνης Λάζαρος 5.1.1831 Λάζαρος Βασιλείου Κοκκίνης Κρανιδιώτης ετών 16, έχει μητέρα εις το Κρανίδι Εκεί άρχισε προ 2 μηνών να σπουδάζη τα Ελληνικά. Ζη εξ ιδίων του. Κατατάσσεται εις την Α΄ του Προκαταρκτικού. Μετεβιβάσθη εις την Β΄ την 30 Μαρτίου 1831. Ιδιόχειρον Λ. Β. Κοκκίνη: «Ο καλός πολοίτης πρέπει να αγαπά όλους να επενή τους καλούς και να λιπήται τους κακούς».

417. Μονός Γεώργιος 10.9.1830 Γεώργιος Δημητρίου Μονός, Κρανιδιώτης, ετών 20, έχει γονείς. Έμαθε τα Κοινά εις την πατρίδα του, όπου άρχισε και τα Ελληνικά προ της Επαναστάσεως, και τα επανέλαβε προ εξ μηνών. Ιδιόχειρον Γ. Δ. Μονού: «Όστις αυξάνει τον πλούτον του με τόκους και πλεονεξίας, εκίνος συνάγει αυτόν δια τον ελεούντα πτοχούς».

446. Νόνης Ανδρέας 10.9.1830 Ανδρέας Βασιλείου Νόνης, Κρανιδιώτης, ετών 14, έχει γονείς. Εις την πατρίδα του έμαθε τα Κοινά, και προ 6 μηνών άρχισε τα Ελληνικά. Ιδιόχειρον Α. Β. Νόνη: «Άνθρωπος φρόνιμος φυλάττει νόμον ος τις όμως κυλήεται εις ασοτίαν φέρει ατιμίαν εις τον Πατέρα».

447. Νόνης Κυριακός 10.9.1830 Κυριακός Βασιλείου Νόνης, αδελφός του ανωτέρω, ετών 12. Έμαθεν όσα και ο αδελφός του. Ιδιόχειρον Κ. Β. Νόνη: «Όστης δεν προσέχει να ακούσι τα όσα προστάζη ο νόμως εκείνου την προσευχήν ο θεός συνχένεται».

486. Παπαανδρίκου Ιωάννης 10.9.1830 Ιωάννης Παπά Ανδρίκου Κρανιδιώτης, ετών 20, έχει μόνον αδελφούς. Έμαθε τα Κοινά εις την πατρίδα του, όπου άρχισε και τα Ελληνικά προ της Επαναστάσεως, και τα επανέλαβε προ 6 μηνών. Ιδιόχειρον Παπα Ανδρίκου: «Άνθρωπος πλούσιος φαντάζεται τον εαυτόν του σωφόν ο φρόνιμος όμως παίνης καταφρονεί αυτόν».

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΜΜ. ΛΑΚΟΥΤΣΗΣ 487. Παπαντωνίου Παντολέων 6.9.1830 Παντολέων Βασιλείου Παπά Αντωνίου, από το Κρανίδιον, ετών 20, έχει τους γονείς του εκεί. Έμαθε τα Κοινά εις την πατρίδα του και άρχισε τα Ελληνικά, τα οποία ηκολούθησε 2 έτη… Τον Μάιον του 1830 ήλθεν εις το Σχολ. και κατετάχθη εις την Α΄ τάξιν. Έπειτα όμως κατά ζήτησίν του μετεβιβάσθη εις την Β΄. Εις τας εξετάσεις δεν επαραυρέθη. Ιδιόχειρον Π. Βασιλ. Π. Αντωνίου: «Ο ασεβής καταρώμενος τον σατανάν, καταράται την ιδίαν εαυτού ψυχήν. Ος τις ψιθυρίζει μολύνει την ψυχήν του, και γίνεται μισητός εις τους γείτονας του».

507. Παπανικόλα Νικόλαος 29.8.1830 Νικόλαος Παπά Δημητρίου του Παπά Νικόλα, από το Κρανίδιον, ετών 18. Έχει γονείς και αδελφούς εις την πατρίδα του. Έμαθε τα Κοινά εκεί προ της Επαναστάσεως. Ελληνικά συνεσπούδασεν με τους δυο ανωτέρω συμμαθητάς του Ι. Δ. Τακούσην και Α. Ι. Καλαφάτην. Ιδιόχειρον Νικ. Παπά Δημητρίου: «Φύλαται νόμους πατρός σου και μην παρατρέχεις τας παραγκελίας της μητρός σου εντήποσε αυτά δια παντός εις την καρδίαν σου και κάμε τα περιδέρεον να το φορείς εις τον λεμόν σου φέρετα μαζή σου εις τας οδοιπορίας όταν κοιμάσε αυτά έχε φύλακας όταν εξηπνάς με αυτά συνομήλει».

558. Σακκελαρίου Ιωάννης 5.1.1831 Ιωάννης παπά Δημήτρη Σακκελαρίου Κρανιδιώτης, ετών 22, έχει μητέρα εις το Κρανίδι. Εκεί άρχισε τα Ελληνικά προ καιρού, και τα επανέλαβε προ 2 μηνών. Ζη εξ Ιδίων του. Κατατάσσεται εις την Α΄ του Προκαταρκτικού.

581. Σκρεπετός Κυριακός 5.1.1831 Κυριακός Πάνου Σκρεπετός Κρανιδιώτης, ετών 16, έχει τους γονείς του εις το Κρανίδι. Άρχισε τα Ελληνικά προ 2 μηνών. Κατατάσσεται εις την Α΄ του Προκαταρκτικού. Ιδιόχειρον Κ. Π. Σκρεπετού: «Ο καλός πολήτης πραίπη να γαπά όλους να επνή τους».

611. Τακούσης Ιωάννης 29.8.1830 Ιωάννης Δημητρίου Τακούσης, από το Κρανίδιον, ετών 23. Έχει τους γονείς εις την πατρίδα του.. Έμαθε τα Κοινά εις την πατρίδα του προ της Επαναστάσεως. Τον Ιανουάριον του 1830 άρχισεν εκεί τα Ελληνικά, και ήκουσε τας Μονοστίχους γνώμας του Χρυσολωρά, την Χρηστοήθειαν Αντ. Βυζαντίου, τον περί προσευχής λόγον του Χρυσοστόμου, τον περί Παίδων αγωγής του Πλουτάρχου, γυμναζόμενος και εις το Τεχνολογικόν κανονικώς κατά τον Λάσκαριν. Ιδιόχειρον Ι. Δ. Τακούση: «Ιδε την μέλισσαν και μάθε ότι είναι εργάτης και ότι κάμνει την εργασίαν της με πολήν επιμέλιαν τους καρπούς τον κόπον αυτής τρώγουσι βασυλής και ηδιόται προς ηγίαν».

Το της Αιγίνης Κεντρικόν Σχολείον

Μετά τη μεταφορά του σχολείου από την Αίγινα στην Αθήνα, το κτήριο παρακμάζει. Στην αρχή γίνεται Βιβλιοθήκη. Το 1928 στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αίγινας και λειτουργεί μέχρι το 1982. Η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου (Κ.Ε.Δ.) το παραχωρεί στον Δήμο Αίγινας, ώστε να μεταστεγαστεί η Δημόσια Βιβλιοθήκη. Ο Δήμος μετά από εφτά χρόνια καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στα μεγέθη του έργου και το επιστρέφει στην Κ.Ε.Δ. το 1989. Εκείνη το παραχωρεί στο Υπουργείο Παιδείας. Η διαδικα-

σία της αλλαγής της παραχώρησης, κρατά πέντε χρόνια! Το 1994 ξεκινά η μελέτη στερέωσης και αποκατάστασης του κτηρίου, η οποία ολοκληρώνεται μετά από εφτά χρόνια, το 2001. Από τότε το έργο καρκινοβατεί, επειδή η κοινή γνώμη της Αίγινας είναι διχασμένη. Οι μεν το θέλουν ως πινακοθήκη, οι άλλοι το θέλουν ως… άδειο. Το κτήριο όπου στεγάστηκε το πρώτο ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα του νεοελληνικού κράτους, έχει την ίδια κατάληξη, όπως τόσα άλλα ιστορικά κτήρια στην Ελλάδα... ερμιόνη 7

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ- ΒΕΛΛΕ

Το Σχολείο Συγγρού Ερμιόνης Ανδρέας Συγγρός (1828 - 1899) 1896. Χρονιά σημαδιακή για το ελληνικό κράτος: Τρία χρόνια μετά την πτώχευση πεθαίνει στη Γαλλία αυτοεξόριστος ο Χαρίλαος Τρικούπης, ενώ στην Αθήνα τελούνται οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Τη χρονιά αυτή ο εθνικός ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός, συντάσσει τη διαθήκη του με την οποία αφήνει στο ελληνικό κράτος το ποσό των 750.000 δραχμών με προορισμό την κατασκευή δημοτικών σχολείων σε όλη τη χώρα, εκτός από την πρωτεύουσα. Με δαπάνες αυτού του κληροδοτήματος, κυρίως, κατασκευάζονται ως το 1911 περίπου 400 καλαίσθητα σχολεία ενιαίου τύπου, όλα με νεοκλασικά χαρακτηριστικά.

Δημήτριος Καλλίας (1859-1939) Κατά ευτυχή συγκυρία ένα χρόνο νωρίτερα, το 1895, επί κυβερνήσεως Δηλιγιάννη και με Υπουργό Παιδείας τον Δημήτριο Πετρίδη εκδίδεται ο νόμος Β.Τ.Μ.Θ. «Περί στοιχειώδους ή δημοτικής εκπαιδεύσεως», που αποτελεί σταθμό στην εκπαίδευση για πολλές καινοτομίες του, καθώς για πρώτη φορά καθορίζονται προδιαγραφές και δίνεται αρχιτεκτονική μορφή στα υπό ίδρυση σχολεία. Το διάταγμα βασίζεται στην εργασία του μηχανικού του Υπουργείου Εσωτερικών Δημήτριο Καλλία. Ο Δημήτριος Καλλίας, καταγόμενος από τη Χαλκίδα, μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας συνεχίζει τις σπουδές του στη Γάνδη του Βελγίου και επηρεασμένος έντονα από το γερμανικό νεοκλασικισμό σχεδίασε 4 τύπους σχολείων: για μονοτάξιο, 2/τάξιο, 4/τάξιο και 6/τάξιο, ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών κάθε πόλης. Η αρχιτεκτονική μορφή του σχολικού κτηρίου έχει εμφανή τα νεοκλασικά στοιχεία: Επίμηκες ισόγειο, με άξονα συμμετρίας που διέρχεται από την κεντρική είσοδο. Η δικλινής στέγη διακοσμημένη με ακροκέραμα. Τα παράθυρα μεγάλα, ξύλινα, στενόμακρα, ενοποιούνται με ενιαία κορνίζα. Το μεγάλο ύψος και η υπερύψωσή τους από το έδαφος προσδίδουν στο σχολείο βαρύτητα και μεγαλοπρέπεια. Κύριο διακοσμητικό στοιχείο η είσοδος, επιβλητική, με παραστάδες εκατέρωθεν, επιστεγάζεται με το χαρακτηριστικό τριγωνικό αέτωμα, που παραπέμπει στο κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο συμβολισμός είναι προφανής: «…προκρίνεται ως απάντηση στο αίτημα να είναι το δημόσιο σχολείο το λαμπρότερον οικοδόμημα και το πε-

Μαθήτριες του 3/τάξιου Δημοτικού, περίπου στο 1922, με τις δασκάλες τους Πόπη Ζησιάδου, Μαρία Νικολέτου και Μαρίκα Μπακούρου – Παπαμιχαήλ (από το αρχείο του Ι.Λ.Μ.Ε.).

8 ερμιόνη

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ- ΒΕΛΛΕ

ρικαλλέστερον… ως παράσταση της δημόσιας εικόνας, ως αρχιτεκτονική έκφραση της κοινωνικής αρμονίας… ως ένα μέσο πολιτικής διαπαιδαγώγησης αγροτικών πληθυσμών... Αυτά τα μικρά πανεπιστήμια, ακριβή αντίγραφα του ίδιου προτύπου, διασκορπισμένα σε ολόκληρη τη χώρα, σε έντονη αντίθεση με το αρχιτεκτονικό τους περιβάλλον,-αφού ο νόμος εφαρμόστηκε και τα σχολεία αυτά κατασκευάστηκαν κατά προτεραιότητα σε αγροτικούς οικισμούς,- έγιναν για μια ολόκληρη εποχή η ίδια η εικόνα του σχολείου, έτσι ώστε 30 χρόνια αργότερα και ακόμη και σήμερα, κάθε νεοκλασικό σχολείο, όποια κι αν είναι η ημερομηνία κατασκευής του, να χαρακτηρίζεται σχολείο «τύπου Καλλία» ή «Σχολείο Συγγρού». Βέβαια δεν κτίσθηκαν όλα με το κληροδότημα του Συγγρού, δεδομένου ότι η δαπάνη κατασκευής ενός διτάξιου σχολείου τότε υπολογίζεται σε 20.000 δρχ.1 Όσα από αυτά τα σχολεία διασώθηκαν σήμερα έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα, αναπαλαιώθηκαν, επισκευάσθηκαν, στεγάζουν πολιτιστικές εκδηλώσεις και αποτελούν κόσμημα για το χωριό ή την πόλη τους.

Το δικό μας σχολείο Η γενέθλια πράξη του, ο αριθμός των πρώτων μαθητριών και οι δασκάλες τους εντοπίστηκαν από τους Γιάννη Σπετσιώτη και Τζένη Ντεστάκου κατά την έρευνά τους στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Είναι το Β. Δ. 331/28-10-1900 «Περί κατασκευής Δημοτικού Σχολείου εις το χωρίον Ερμιόνη του Δήμου Ερμιονίδος». Η θέση του στην τοπογραφία της Ερμιόνης ήταν εξαιρετική. Σε αντίθεση με το Καποδιστριακό σχολείο, που ήταν εγκλωβισμένο ανάμεσα στα σπίτια στην πολυσύχναστη πλατεία στην καρδιά του παλιού χωριού, το νέο διδακτήριο κτίσθηκε στη βορειοανατολική άκρη του, σ’ ένα από τα ωραιότερα σημεία της πόλης, σε υπερυψωμένο χώρο, εκεί που το αρχαίο τείχος της κλασικής Ερμιόνης άφηνε τη θάλασσα και ανηφόριζε να περικλείσει την πόλη. Καθώς τα αρχαία τείχη είχαν πλέον καταπέσει, ξερολιθιές συγκρατούσαν το χώμα και ανάμεσα στα ερείπια και στα μικρά πλατώματα είχαν φυτευτεί μυγδαλιές. Όλος ο χώρος ήταν ένας πανέμορφος κήπος, γι αυτό οι παλιοί ονόμαζαν την περιοχή «γκάρντι» (από το garden: κήπος).2 Με προσανατολισμό ανατολικό είχε θέα στο λιμάνι της Ερμιόνης και ορίζοντα ως πέρα την Ύδρα και τα Τσελεβίνια. Κτίστηκε, λοιπόν, με όλες τις προδιαγραφές του σχεδίου Καλλία: Στη νεοκλασική κύρια όψη του προβάλλει η μεγά-

λη πέτρινη σκάλα της εισόδου υπερυψωμένη με έξι βαθμίδες και τη μεγάλη πόρτα, με δυο παραστάδες εκατέρωθεν με κορινθιακά κιονόκρανα και άνωθέν της το χαρακτηριστικό τριγωνικό αέτωμα με 3 ακροκέραμα. Δεξιά και αριστερά 4 παράθυρα με κορνίζες ανάμεσα, μεγάλα, υπακούοντας, θαρρείς, στην προσταγή του ποιητή: «…και τα πορτοπαράθυρα των τοίχων περίσσια ανοίχτε, να έρχεται ο κυρ Ήλιος διαφεντευτής να χύνεται, να φεύγει, ονειρεμένο πίσω του αργοσέρνοντας το φεγγάρι…»3 Ένας διάδρομος στον κεντρικό άξονα χώριζε τις δυο μεγάλες αίθουσες, και προς την πλευρά της μη ορατής αυλής, δυτικά, μια ακόμα αίθουσα, προορισμένη για γραφείο των δασκάλων. Γράφει ο Μιχ. Παπαβασιλείου (ο οποίος λανθασμένα ορίζει το 1896, ως χρονολογία έναρξης της λειτουργίας του) στο βιβλίο του «Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης» (σελ 280): «Οι αίθουσες διδασκαλίας υψώνονταν μεγαλόπρεπες καθώς και όλοι οι άλλοι χώροι, οι οποίοι μαζί με τις αίθουσες πληρώνανε όλους τους απαραίτητους όρους που πρέπει να έχει ένα σχολείο για να θεωρείται και από υγιεινής πλευράς τέλειο. Ωραιότατο και μεγάλο προαύλιο με υπόστεγο, στο οποίο παίζανε τα παιδιά στα διαλείμματα όταν έβρεχε. Γυμναστήριο όπου γυμναζόντουσαν. Τέσσερα αποχωρητήρια και χωριστό καλλιεργήσιμο κήπο, φυτεμένο με καρποφόρα δένδρα και καλλωπιστικά φυτά, στον οποίο ανέβαινες με τέσσερα σκαλιά». Το διδακτήριο, τύπου διτάξιου σχολείου, είχε προορισμό να στεγάσει το σχολείο θηλέων. Μέχρι τότε, στην Ερμιόνη, όσα κορίτσια φοιτούσαν, περίπου από το 1866, συστεγάζονταν στο Καποδιστριακό με τα αγόρια και κατόπιν από το 1877 σε νοικιασμένο κτήριο4. Στο νέο διδακτήριο λοιπόν μεταφέρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα το διτάξιο σχολείο θηλέων με 135 γραμμένες μαθήτριες και τις δασκάλες τους Μαρία Νικολέτου και Αικατερίνη Φρούτα. Η θεία Μαρία Φραγκούλη, ετών 99 σήμερα, που φοίτησε εκεί τη δεύτερη δεκαετία, θυμάται να βρίσκεται αριστερά η Α΄ και η Β΄ τάξη, δεξιά η Γ΄ και η Δ΄, και στο γραφείο, που δεν χρησιμοποιήθηκε για τους δασκάλους, η Ε΄ και η ΣΤ΄ (είχε γίνει εν τω μεταξύ τριτάξιο). Θυμάται φραγκοσυκιές να περιβάλλουν τη χωματένια αυλή και στα διαλείμματα να τρέχουν οι μαθήτριες, για να περιεργαστούν τις μεγάλες χελώνες που κυκλοφορούσαν ανάμεσά τους! (Τι εικόνες και τι αναμνήσεις κρατούσε το παιδικό μυαλό!).

1 Ελένη Καλαφάτη: «Τα σχολικά κτήρια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης», σελ. 178 και 199.

2 Βασιλ. Γκάτσου «Η των Ερμιονέων πόλις»: Σελ. 88.

3 Κωστής Παλαμάς: «Τα σχολεία χτίστε!».

4 Γιάννης Σπετσιώτης - Τζένη Ντεστάκου: «Η εκπαίδευση στην Ερμιόνη κατά την Καποδιστριακή και Οθωνική περίοδο», σελ 55 και εξής.

ερμιόνη 9

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ- ΒΕΛΛΕ

Aπό την επισκευή στο Σχολείο Συγγρού. Στο κέντρο ο Δάσκαλος, δεξιά ο αδελφός του Ανδρέας και αριστερά ο μαθητής Ανάργυρος Μπαρδάκος. (Δημοσιευμένη στο βιβλίο του Μιχ. Παπαβασιλείου).

Εργαστήριο ταπητουργίας Με το διάταγμα του 1929 θεσμοθετείται η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, αλλά, έως ότου να συστεγαστούν όλοι στο υπό ίδρυση νέο διδακτήριο στο Μπίστι, έγινε μια προσωρινή συστέγασή τους για τρία χρόνια στο Καποδιστριακό, το Συγγρού και τους Στρατώνες. Σ΄ αυτή την εποχή λοιπόν, που μετά τη μικρασιατική τραγωδία οι πρόσφυγες προσπαθούν να οργανώσουν τη ζωή τους στη νέα πατρίδα, το σχολείο Συγγρού φιλοξένησε και μια προσπάθεια βιοτεχνίας χαλιών. Την πληροφορία μάς δίνει ο δάσκαλος Μιχ. Παπαβασιλείου στο ίδιο βιβλίο, σελ.280. «Από τότε στο σχολειό του Συγγρού στεγάστηκε το ταπητουργικό εργαστήρι στο οποίο Μικρασιάτες πρόσφυγες, άριστοι τεχνίτες, διδάσκανε πολλές κοπελιές του τόπου μας, από τα χέρια των οποίων βγήκανε έργα αξιοθαύμαστα. Κρίμα που δεν κράτησε περισσότερα χρόνια.». Μοναδική ανάμνηση από την εποχή αυτή έχει η κα Ανθούλα Λαζαρίδου- Δουρούκου: Θυμάται πως επισκέφθηκε το εργαστήριο με τη μητέρα της, στα μέσα της 10ετίας του ΄30 και την εντυπωσίασαν οι όρθιοι στημένοι στον τοίχο μεγάλοι αργαλειοί που ύφαιναν τάπητες, διαφορετικοί από τους καθιστούς που ύφαιναν κουβέρτες και υφάσματα οι γυναίκες της Ερμιόνης.5 (Αν διασώθηκαν σε ερμιονίτικα σπίτια τάπητες κατασκευασμένοι σ΄ αυτό το εργαστήρι, δεν μπόρεσα να εντοπίσω).

Σχολείο πολλαπλών δραστηριοτήτων Το καλοχτισμένο, λοιπόν, νέο 4/θέσιο δημοτικό σχολείο στο Μπίστι, από το 1931 - 32 λειτουργεί ως μικτό σχολείο, αλλά και πάλι οι αίθουσές του δεν επαρκούν, για να καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών των πολύτεκνων, τότε, ερμιονίτικων οικογενειών. Έτσι το σχολείο Συγγρού θα χρησιμοποιηθεί εφεδρικά, στεγάζοντας ανά μία

τάξη κάθε χρόνο, εξοπλισμένο με τα υπόλοιπα παλιών θρανίων, τα μεγάλα εκείνα ξύλινα, άβαφα, που χωρούσαν ως και έξι μαθητές. Ευτυχώς που υπήρχε κι αυτό. Γιατί, όταν επεβλήθη η γερμανοϊταλική κατοχή στην Ελλάδα και στο Δημοτικό σχολείο στεγάστηκε η «Καζάρμα», το Διοικητήριο των Ιταλών, τα πεινασμένα αδύνατα Ερμιονιτάκια ξεχνούσαν την πείνα τους παίρνοντας ένα φτωχό συσσίτιο, μαζί με τα πρώτα γράμματα και το όραμα της λευτεριάς στο μοναδικό κτήριο Συγγρού. Στις επόμενες μεταπολεμικές δεκαετίες, του ’40 και του ΄50, το Σχολείο θα γνωρίσει μια περίοδο ακμής και αυτό χάρη στην ακούραστη και πολυσχιδή δραστηριότητα του διευθυντού του Μιχαήλ Παπαβασιλείου. Αξιοποιείται το μεγάλο του προαύλιο, ως σχολικός κήπος. Εκεί άλλωστε παρασκευάζεται και διανέμεται σ΄ όλους τους μαθητές το πρωινό γάλα με το νόστιμο σταφιδόψωμο από τον φούρνο του Παντελή Κομμά. Η ιδιαίτερη αδυναμία του Δασκάλου μας για το θέατρο δημιούργησε την ανάγκη να δημιουργηθεί στη βόρεια στενή πλευρά του κτίσματος μια υπερυψωμένη σκηνή. Πόσες παραστάσεις παίχθηκαν πάνω στα σανίδια της! Όλοι οι μαθητές της γενιάς μου γίναμε μικροί ηθοποιοί και δεχτήκαμε χειροκροτήματα, ενώ ο Δάσκαλος δημοσίευσε αργότερα σε βιβλίο με τίτλο «Βιώματα» τα αυτοσχέδια θεατρικά του έργα Όλο το κτήριο επισκευάσθηκε τότε. (Αδιάψευστη μαρτυρία η φωτογραφία που δημοσιεύει ο δάσκαλος στο βιβλίο του, σελ.282). Είναι αλήθεια ότι μια από τις ικανότητές του ήταν να εμπνέει και να δραστηριοποιεί τους μεγαλύτερους μαθητές της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης που στην πραγματικότητα ήσαν πάνω από 12 χρονών, καθότι στη κατοχική περίοδο είχαν χάσει πολλές σχολικές χρονιές. Επί πλέον μας είχε οργανώσει σε «ομάδα ερυθροσταυριτών», και όλες αυτές τις δραστηριότητες (έρανοι, υιοθεσία ανταρτόπληκτων χωριών, επισκέψεις στο Μπίστι και καθαρισμός από τις κάμπιες, κ λπ.) μαζί με τις θεατρικές παραστάσεις τις ενέτασσε στο έργο της ομάδας και έτσι τις δημοσιοποιούσε. Η ομάδα των ναυτοπροσκόπων που, επίσης, τότε δημιούργησε, είχε σαν έδρα της το ίδιο το σχολείο Συγγρού.

«ΣΙΝΕ ΛΑΣΟΣ» - Δεκαετία του 1950 Την επιμόρφωση των Νεοελλήνων μαζί με την ψυχαγωγία τους έχει αναλάβει ένας άλλος θεσμός. Είναι ο κινηματογράφος με τις πρώτες ελληνικές ασπρόμαυρες ταινίες του. Η μόνη πλέον αξιοπρεπής (!) αίθουσα που υπάρχει στο μικρό μας χωριό είναι αυτή του παλιού σχολείου. Συγχρόνως ήταν και μια ενίσχυση για το σχολικό ταμείο το ενοίκιο που πλήρωνε ο Λευτέρης Γκάτσος με μηχανικό το Ν. Σαλαμούρη, για να το μετατρέψει σε κινηματογραφική αίθουσα με το επιβλητικό όνομα «ΣΙΝΕ ΛΑΣΟΣ», που γράφτηκε με κεφαλαία μεγάλα γράμματα στην πρόσοψή του. Ο Στέφος Αλεξανδρίδης συνέχισε τη λειτουργία του ως το 1960.

5 Στη λειτουργία του εργαστηρίου αναφέρθηκε και ο Γιώργος Φασιλής στην ομιλία του για την παρουσία των Μικρασιατών στην Ερμιόνη, το καλοκαίρι του 2013.

10 ερμιόνη

ΗΡΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ- ΒΕΛΛΕ

Γυμνάσιο Ερμιόνης Μετά τη μεταφορά του κινηματογράφου στην αίθουσα Πάλλη, και για δυο 10ετίες περίπου, το κτήριο έμεινε εγκαταλελειμμένο και ακατάλληλο για οποιαδήποτε χρήση. Οι ενέργειες για την επισκευή του συμπίπτουν με το αίτημα ιδρύσεως Γυμνασίου στην Ερμιόνη. Διαβάζουμε στην εφημερίδα «Ερμιονική Ηχώ» (φ.35, Δεκ. 1978) τον απολογισμό του έργου του Ερμιονικού Συνδέσμου… «…ενήργησε από το 1976 για την εγγραφή του κτιρίου του Σχολείου Συγγρού στο πρόγραμμα σχολικών κτιρίων, στην ανακήρυξή του ως διατηρητέου μνημείου και στη διάθεση από το Υπουργείο Παιδείας πιστώσεως ενός εκατομμυρίου για την επισκευή του.». Πράγματι από το 1978 άρχισαν οι εργασίες ανακαίνισης του, ενώ συγχρόνως, το 1979 εγκρίνεται η ίδρυση του Γυμνασίου Ερμιόνης που θα στεγασθεί στο σχολείο Συγγρού. Ο νεοσύστατος Σύλλογος Γονέων με πρόεδρο τον Γιάννη Κυρίτση θα διενεργήσει έρανο και θα συγκεντρώσει 450.000 δρχ. για τις πρώτες ανάγκες του Σχολείου. Αναφέρει η εφημερίδα «Ερμιονίδα», αρ 46, Σεπτέμβριος του 1979: «Περίπου 90 μαθητές υπολογίζεται να έχει το Γυμνάσιο Ερμιόνης. Έχουν ήδη εγγραφεί 122 και οι εγγραφές συνεχίζονται...Τα θρανία του Γυμνασίου διέθεσε κυρίως το γυμνάσιο Κρανιδίου και τα Γυμνάσια Ναυπλίου και Άργους. Η διαμόρφωση του χώρου έγινε με προσωπική εργασία των κατοίκων της Ερμιόνης. Ξυλουργοί, χτίστες, μητέρες παιδιών, εργάτες, πρόσφεραν με ευχαρίστηση κάθε αναγκαία βοήθεια. Το ενδιαφέρον που έδειξε όλος ο λαός της Ερμιόνης με πρωτοστάτη τον Πρόεδρο κ. Απ. Σπετσιώτη και το Κοινοτικό Συμβούλιο ήταν συγκινητικό και ενθαρρυντικό για το μέλλον». Στις 25 Σεπτέμβρη του 1979 έγιναν τα εγκαίνια και άρχισε η λειτουργία του με διευθύντρια τη Σοφία Μερεμέτη. Η αποκατάσταση όμως της πρόσοψης, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο του Δ. Καλλία, θα γίνει τον επόμενο χρόνο. Οι ανακοινώσεις του Ερμιονικού Συνδέσμου είναι πολύτιμη πηγή για την έρευνά μας («Ερμιονική Ηχώ», αρ. 58, Νοέμβριος 1980). «Ο Ε. Σ. είναι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσει ότι ύστερα από διάβημά του ο υπουργός Παιδείας κ. Αθ. Ταλιαδούρος ενέκρινε πίστωση 250.000δρχ. για την ολοκλήρωση της επισκευής του Σχολείου Συγγρού, που μετά την πρόσφατη ανακαίνισή του στεγάζει τώρα το νεοσύστατο Γυμνάσιο Ερμιόνης. Με τη συμπληρωματική πίστωση θα γίνουν οι εργασίες αποκαταστάσεως της προσόψεως του σχολείου, για τις οποίες δεν είχε επαρκέσει το αρχικό ποσό του ενός εκατομμυρίου που διέθεσε ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων το 1978. Τη σχετική μελέτη ετοίμασε και πάλι η υπηρεσία αναστηλώσεως Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού»6. Εδώ θα φοιτήσουν οι γυμνασιόπαιδες ως το1990, οπότε θα μεταφερθούν στο νέο διδακτήριο για το Γυμνάσιο στα

«Αλώνια», και το κτήριο πάλι θα χρησιμοποιηθεί να στεγάσει, συμπληρωματικά, μαθητές του Δημοτικού Σχολείου.

Σύγχρονο Πνευματικό Κέντρο Για 100 χρόνια το όμορφο κτήριο έχει ζήσει όλες τις περιπέτειες του πολύπαθου 20ου αιώνα. Τα κτήρια όμως, σε αντίθεση με τους ανθρώπους, συνεχίζουν τη ζωή τους, αν έχουν τη φροντίδα και την αγάπη μας. Ο Δήμος Ερμιόνης του τη χάρισε απλόχερα. Το 2004 (Δήμαρχος Ανάργυρος Λεμπέσης) προχώρησε σε μια γενική ανακαίνιση κτηρίου και προαυλίου αναδεικνύοντας όλη την ομορφιά του και το 2007 ονομάσθηκε Πνευματικό Κέντρο της Ερμιόνης. Το 2014 o πρώτος δήμαρχος του Δήμου Ερμιονίδας Δημήτρης Καμιζής ανακαίνισε με καλαισθησία τους εσωτερικούς χώρους. Έτσι όλες οι εκδηλώσεις του Νέου Δήμου, των Συλλόγων, των Σχολείων, αλλά και τα μαθήματα και οι πρόβες της Χορωδίας βρήκαν επί τέλους τη μόνιμη και αξιοπρεπή στέγη τους. Το Σχολείο Συγγρού, αληθινό κόσμημα του χωριού μας, είναι σήμερα η ωραιότερη αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων όλης της Ερμιονίδας. Για πάνω από έναν αιώνα οι Ερμιονίτες, σαν παιδιά και ενήλικες, μόνο όμορφες στιγμές πνευματικής απόλαυσης νιώσαμε στην ευρύχωρη αίθουσά του και συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε. Εκείνο που μας λείπει πλέον είναι η υπέροχη θέα του, εικόνα που μας στέρησαν τα νεόκτιστα σπίτια γύρω του. Θυμάστε, καθώς το καράβι έμπαινε στο λιμάνι της Ερμιόνης, πώς το αντικρίζαμε και το χαιρόμαστε από μακριά, πάνω από το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής να ξεχωρίζει ανάμεσα στα μικρά σπίτια του οικισμού, με το χαρακτηριστικό νεοκλασικό σχήμα του και τις ευθείες γραμμές του, σαν τον ορίζοντα της θάλασσάς μας και το λιτό του αέτωμα, σαν τις απαλές κορυφές των βουνών μας;

Η νεοκλασική όψη του απόλυτα εναρμονισμένη με την ιστορικότητα της πόλης μας.

6 Ύστερα από 40 χρόνια αξίζει πράγματι να επαινέσουμε και να υπενθυμίσουμε στους νεότερους το αδιάλειπτο ενδιαφέρον του Ερμιονικού Συνδέσμου για τα ιστορικά κτήρια της Ερμιόνης (ακολούθησε το Καποδιστριακό και η οικία Οικονόμου – Ι.Λ.Μ.Ε.), που με την έγκαιρη παρέμβασή του απέτρεψε την κατάρρευσή τους.

ερμιόνη 11

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ

Το Δημοτικό Σχολείο Ερμιόνης, όπως το γνώρισα (1935 – 1940)

25/3/1938 Μ. Παπαβασιλείου - Σ. Βαρελά: Στον πλακόστρωτο δρόμο προς το λιμάνι, έξω από του Βογανάτση.

12 ερμιόνη

Το σχολείο της πρώτης μου μαθητείας, ήταν το Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς μου Ερμιόνης. Σ’ αυτό θα αναφερθώ με ό,τι σχετικό έχει περισωθεί στη μνήμη μου. Ήταν η πενταετία του 1935-40 πριν τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Το Δημοτικό Σχολείο Ερμιόνης φημιζόταν πάντα για την υποδειγματική λειτουργία του με δασκάλους προοδευτικούς, ευσυνείδητους που προσέφεραν γνώσεις και κουλτούρα. Το γνώρισα πεντατάξιο με συνδιδασκαλία Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης. Είχε περί τους 300 μαθητές περίπου 50 στην κάθε τάξη. Το Σχολείο βρισκόταν στην κάτω γειτονιά, στη ράχη μικρού λοφίσκου, ανάμεσα στους δύο κόλπους, Λιμανιού και Μαντρακιών και σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Κοινότητα. Καλοφτιαγμένο κτήριο, από τον εργολάβο Σκρεπετό, με επιλογή και επιστασία Άγγελου Παπαμιχαήλ, Προέδρου της τότε Σχολικής Επιτροπής. Αρχικά αποτελείτο από ένα γραφείο και 4 μεγάλες αίθουσες, οι 2 διαχωρισμένες με πεντάφυλλη πόρτα που άνοιγε στις γιορτές. Επειδή δεν επαρκούσαν οι αίθουσες η μία τάξη μεταφερόταν στου Συγγρού. Στα χρόνια μου προστέθηκε ανατολικά άλλη μία αίθουσα σχηματίζοντας σχήμα Γ, ενώ αργότερα προστέθηκε δυτικά ακόμη μια αίθουσα σχηματίζοντας σχήμα Π. Η αυλή μας δεν ήταν περιφραγμένη. Άπλετος χώρος προσφερόταν για παιχνίδια στα διαλείμματα, για γύμναση και γυμναστικές επιδείξεις. Μια ήσυχη γωνιά παιχνιδιού ήταν και ένα τμήμα των ερειπίων της Βασιλικής, βυζαντινού ναού. Τουαλέτες δεν υπήρχαν και για την ανάγκη τρέχαμε στις νότιες κατωφέρειες με τα βραχάκια ως τη βραχώδη ακτή. Ούτε νεράκι είχε το σχολείο. Σε μεγάλη δίψα μας ξεδιψούσαμε στα γειτονικά σπίτια… Οι δάσκαλοι αυτή την πενταετία ήσαν οι: Kατίνα Φασιλή – Παπαβασιλείου, Μιχαλάκης Παπαβασιλείου, Κατίνα Μίληση, Γεώργιος Καλαματιανός και το ζεύγος Βαρελά, Δημήτρης και Σοφία. Στην Α΄ τάξη κατά το πρώτο εξάμηνο μας πήρε ο Μιχαλάκης Παπαβασιλείου, δάσκαλος αυστηρός, ταλαντούχος, ανεπανάληπτος σε δραστηριότητα, με γνωστικές αξιώσεις, εμπνεύσεις και πολλαπλές επιδόσεις όχι μόνο σχολικές αλλά και εξωσχολικές. Μπροστάρης στα θεατρικά, οργανώσεις νεολαίας ΕΟΝ, προσκοπικές δραστηριότητες, πανηγυρικούς λόγους και άλλα πολλά. Στο δεύτερο εξάμηνο ήρθε η εκ Κρανιδίου Κατίνα Μίληση. Από αυτήν το μόνο που θυμάμαι, είναι μια ροζιασμένη βέργα που την χτυπούσε για εκφοβισμό συνεχώς στο θρανίο και είχε κάνει ανάγλυφη την επιφάνειά του. Στη Β΄ τάξη μας πήρε ο Καλαματιανός με καταγωγή από το Λυγουριό. Υπεύθυνος, ακούραστος, είχα την τύχη να τον έχω και στην Γ΄ τάξη που μεταφερθήκαμε στο κτήριο Συγγρού το παλαιότερα θηλέων. Εκεί είχε προηγηθεί η Δ΄ τάξη με δάσκαλο τον Μιχαλάκη Παπαβασιλείου. Ο Μιχαλάκης είχε κάνει την αρχή εκτροφής στην αυλή, ορνιθοειδών. περιστεριών, κουνελιών, που συνέχισε και επαύξησε ο Καλαματιανός με σύστημα και επιμέλεια. Με ανοιχτό τον ορίζοντα δράσης του επιμελείτο εκτός των πρωτευόντων μαθημάτων και τα τεχνικά με δεξιοτεχνία (κέντημα, καλλιγραφία). Επίσης τη Γεωγραφία με πλούσια εποπτικά μέσα με σχηματισμούς ανάγλυφων σχεδιασμών επί του δαπέδου της διπλανής αίθουσας με βότσαλα, τοιχομπογιές κ.α. Είχε διαμορφώσει το επάνω διάζωμα της μεγάλης αυλής σε λαχανόκηπο για τα κορίτσια, αναθέτοντας σε κάθε 2-3 μαθήτριες από μια βραγιά για το κάθε είδος φυτού. Εγώ με τη φίλη

2017, Έτος Μητσαίων «Η θυσία του αντρειωμένου» Πίνακας της Ανθούλας Λαζαρίδου Δουρούκου Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς την Ιστορία μέσα από την Τέχνη. Έργα ζωγράφων, ποιήματα και πεζά λογοτεχνών «διδάσκουν με ευχαρίστηση», καθώς η αισθητική πλήρωση συνοδεύει τη γνώση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πίνακας της Ανθούλας Λαζαρίδου – Δουρούκου, που παριστά με μοναδικό τρόπο τον θάνατο του Γιάννη Μήτσα. «Η ανδρεία του, κληρονομιά μας», σχολίασε η ζωγράφος εντυπωσιάζοντας και πρωτοτυπώντας στην παρουσίαση του ηρωικού πολέμαρχου την ύστατη ώρα. Ορθός, άφοβος, μοναχός, ήρεμος αντιμετωπίζει στωικά τον θάνατο, αψηφώντας τη φύση που στην πιο γλυκιά της ώρα, προσκαλεί και προκαλεί για ζωή. «Στην κεφαλή του κρέμεται ο ήλιος μαγεμένος, ο ουρανός καμάρωνε κι η γη χεροκροτούσε», θα έγραφε ο εθνικός μας ποιητής συμπάσχοντας με τον ήρωα. Τέτοιοι άνδρες πραγματικά πεθαίνουν όρθιοι! Γίνονται σύμβολα παντοτινά που καθοδηγούν και εμπνέουν.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ μου Κική Νάκου καλλιεργούσαμε σπανάκι. Έπρεπε να τα παρακολουθούμε και να κρατάμε ημερολόγιο για τις εργασίες μας και την εξέλιξή τους. Για τα αγόρια το κάτω διάζωμα είχε διαμορφωθεί σε εκτροφείο οικόσιτων ζώων. Και εκεί ομάδες μαθητών είχαν αναλάβει από ένα είδος ζώων (περιστέρια, κότες, κουνέλια, γαλοπούλες, πάπιες, χήνες κ.α.), απ’ όλα είχε ο μπαξές! Τα φρόντιζαν στην καθαριότητα και διατροφή διατηρώντας ημερολόγιο. Για τα έξοδα συντήρησης υπήρχε ταμείο που κρατούσε μαθητής. Ήταν μια χρονιά, 1937-38, διαφορετική, με δάσκαλο «προοδευτικόν» και «επινοητικόν». Στη συνέχεια μετετέθη στο χωριό του, το Λυγουριό. Το 1936 διορίστηκε στην Ερμιόνη και το ζεύγος Βαρελά. Τον Δημήτρη Βαρελά τον είχα δάσκαλο στην Δ΄ τάξη. Σοβαρός, μορφωμένος, με περισσή ευγένεια, τακτ και αγάπη στα παιδιά. Η γυναίκα του Σοφία ωραιοτάτη, ενθουσιώδης, με σμυρναίικη κουλτούρα, κοινωνική, εκδηλωτική, κεφάτη έζησε ως 103 χρόνων και χόρεψε στα 92 με τους μαθητές της στα Μαντράκια, όταν την προσκάλεσα στην Ερμιόνη και ήρθε συνοδευόμενη από την κόρη της, Ερμίνα. Είχε επίδοση στα τραγούδια και στους χορούς που είχε μάθει από το Λύκειο Ελληνίδων. Η συνεργασία της με τον Μιχαλάκη Παπαβασιλείου στις γιορτές ειδικά στις γυμναστικές

επιδείξεις, άφησε εποχή με πρωτόγνωρους πετυχημένους ελληνικούς χορούς: μακεδονικό, χανιώτικο, κρητικό και ιδιαίτερα τον μπάλο, με αυθεντικές τοπικές ενδυμασίες και τα ναυτάκια σε στίχους Μιχαλάκη και μουσική γνωστή στη Βαρελά. Στην Ε΄ τάξη είχα την Κατίνα Παπαβασιλείου διευθύντρια και μόνιμα δασκάλα Ε΄ και Στ΄ τάξης. Ήταν ευαίσθητη, ψυχοπονετική, καταρτισμένη αλλά με κάποια νευρικότητα που επηρέαζε το μεταδοτικό της. Εργασιομανής, με επιμονή στην εμπέδωση, ιδίως, της Γραμματικής, εξ ου και το προσωνύμιο «η κυρά Γραμματική». Μετά από την Ε΄ Δημοτικού έδωσα εξετάσεις για τη Β΄ οκταταξίου Γυμνασίου στο 2ο Θηλέων Πειραιά. Τότε μπορούσες και από τη Δ΄ Δημοτικού, να δώσεις εξετάσεις για την Α΄ Γυμνασίου. Το σχολικό ωράριο ήταν 8 - 12 πρωινό και 2 - 4 απογευματινό και το θερινό 3 - 5. Κάθε ώρα και σύντομο διάλειμμα. Στα δευτερεύοντα μαθήματα περιλαμβανόταν και το μάθημα της Ωδικής, όπως το γράφαμε στο ωρολόγιο πρόγραμμα, με τραγούδια εξαιρετικά σε μουσική και στίχους κατάλληλους για παιδιά, που καλλιεργούσαν ευγενικά και ανθρωπιστικά αισθήματα, φυσιολατρία, θρησκευτική και ανθρωπιστική συνείδηση. ερμιόνη 13

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ Κάποια πρωινά μας πήγαιναν εκδρομή στο Μοναστήρι ή στα Ευκάλυπτα ή στα Βουλγαρέικα με τα πολλά πεύκα και το τρεχούμενο νερό. Τότε παίρναμε μαζί μας το σακουλάκι με το αβγουλάκι και το ψωμοτύρι, που στην πορεία μας το κουνάγαμε με ενθουσιασμό στους ρυθμούς των τραγουδιών μας. Ο ποδαρόδρομος δεν μας κούραζε, άντεχαν τα σκληραγωγημένα ποδαράκια μας. Κάποια απογεύματα μας πήγαιναν κοντινούς περιπάτους στους Μύλους ή στο Μπίστι, όπου καθαρίζαμε τα πεύκα από τις κάμπιες. Δεν είμαστε μαμμόθρεφτα, έβγαινε δουλειά απ’ τα μαθητικά χέρια. Ο μαθητικός εξοπλισμός ήταν λιτός• ένα μόνο βιβλίο, το Αναγνωστικό. Τα βιβλία άλλαζαν, κάθε χρόνο λ.χ. είχαμε διαφορετικό Αλφαβητάριο. Επίσης και των άλλων τάξεων. Της δικής μου Γ΄ τάξης ήταν το «Στάθης Σταθάς» και της Δ΄ τάξης το «Στεριά και θάλασσα». Δεν είχαμε βοηθητικά βιβλία. Οι περιλήψεις των άλλων μαθημάτων γράφονταν στο τετράδιο. Τα τετράδια μικρά και στα εξώφυλλα η αριθμητική προπαίδεια ή κάποιο άριστο ποίημα. Στην πλειονότητα όμως ο ύμνος της νεολαίας ή εικόνες φαλαγγιτών ή σκαπανέων και ό,τι σχετικό με την ΕΟΝ. Η δικτατορία απαιτούσε από τους δασκάλους διδασκαλία και άλλες δραστηριότητες των σκοπών της και από τους μαθητές συμμετοχή στα δρώμενα του καθεστώτος. Τραγούδια ύμνους της, αποστήθιση των ονομάτων της ιεραρχίας των στελεχών της -πολύ είχα βασανίσει τη μνήμη μου γι’ αυτά τα ονόματα. Δάσκαλοι και μαθητές είχαν ντυθεί τη μπλε στρατιωτική στολή της ΕΟΝ με τον διπλό πέλεκυ στο πηλίκιο. Οι μικρές τάξεις χωρίς στολή, φορούσαμε περιβραχιόνιο με μεγάλα γράμματα ΕΟΝ. Μετά τη μεγάλη παρένθεση συνεχίζω για το μαθητικό εξοπλισμό. Στις πρώτες τάξεις απαραίτητο το αβάκιο, δηλαδή η πλάκα με το κοντύλι, η ιχνογραφία και αργότερα η καλλιγραφία, ο χάρτης και η χαρτογραφία, τα μολύβια, γόμες, μπογιές,το μελανοδοχείο και ο γραφικός κονδυλοφόρος με διάφορες πένες, ειδική δε για την καλλιγραφία. Όλα αυτά, πολλά ή λίγα μέσα στη σάκα τη χειροποίητη αλατζαδένια ή αγοραστή μουσαμαδένια καφέ ή δερμάτινη ανάλογα με το βαλάντιο του μπαμπά. Μέσα ή έξω από τη σάκα κάτι για το

20/5/1940, Τα ναυτάκια φωτογραφίζονται στα Μαντράκια

14 ερμιόνη

διάλειμμα, προσφάι ή λιχουδιά αλλά και παιχνίδι τόπι, πεντόβολα, σβούρες κ.α. Ο σχολικός εξοπλισμός στοιχειώδης. Χάρτες, υδρόγειος σφαίρα, κιμωλίες λευκές για γράψιμο στον μαυροπίνακα και χρωματιστές για το μάθημα της Γεωγραφίας και ο θαλασσινός σπόγγος για σβήσιμο, που φρόντιζε ο επιμελητής να είναι πάντα βρεγμένος. Στην έδρα καιροφυλακτούσε η ράβδος, άλλοτε χάρακας και άλλοτε βέργα από λυγαριά ή άλλο φυτό που μετά χαράς έφερναν κάποιοι πιστεύοντας πως θα τη γλιτώσουν. Το μέσον φρονηματισμού εκείνης της εποχής. Οι δάσκαλοί μας με προθυμία αναλάμβαναν και εκτός σχολείου δραστηριότητες. Τις Κυριακές οδηγούσαν τα παιδιά στην εκκλησία. Παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς περιδιάβαιναν τους δρόμους λέγοντας κάλαντα υπέρ των απόρων. Μας πήγαιναν όμως και στις παιδικές θεατρικές παραστάσεις, στου Τροκαντερού, από περιοδεύοντες θιάσους ή φακίρηδες. Στις εντός του σχολείου δραστηριότητες είχαν πολλά να παρουσιάσουν. Ανεπανάληπτες μένουν οι γυμναστικές επιδείξεις με τα διασκεδαστικά γυμναστικά παιχνίδια σκυταλοδρομίες, τσουβαλοδρομίες κ.α. με τους φανταστικούς χορούς, επιτυχίες αξέχαστες, προϊόντα άριστης συνεργασίας ταλαντούχων δασκάλων. Αλλά και οι γιορτές λήξης της χρονιάς ήσαν αξιώσεων. Όλοι οι μαθητές επί σκηνής για απαγγελίες ή σκετς ή θεατρικά όπως «Η κυρά Γραμματική», «Η Χριστίνα είναι σπουδαία» κ.α. Επί σκηνής πολλά αξιόλογα θεατρικά παρουσιάζονταν. Τότε μαζεύονταν οι γονείς και άνοιγε η πεντάφυλλη να ενωθούν οι δύο αίθουσες. Η αποφράς ήταν ημέρα χαράς και διασκέδασης. Παλαιότερα όμως ήταν αγωνίας, γιατί οι μαθητές ενώπιον των γονιών εξετάζονταν επί των μαθημάτων, για να ιδούν τι έμαθαν. Τα καημένα! Τι χτυποκάρδι περνούσαν… Τα σχολικά μου χρόνια ήσαν τα καλύτερά μου, γιατί μετά ακολούθησε η Κατοχή. Συγκίνηση ένιωσα, όταν μετά από 10 χρόνια στο ίδιο σχολείο είχα τον πρώτο μου διορισμό ως δασκάλα, με διευθυντή τον δάσκαλό μου, Μιχάλη Παπαβασιλείου.

H Πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση του Ερμιονικού Συνδέσμου Την Κυριακή, 22 Ιανουαρίου 2017, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πειραϊκού Συνδέσμου στον Πειραιά, ο Ερμιονικός Σύνδεσμος έκοψε την Πρωτοχρονιάτικη πίτα του, τηρώντας το παραδοσιακό έθιμο. Η εκδήλωση ξεκίνησε με την «ευλογία της πίτας» από τους εφημερίους του Ι.Ν. της Αγίας Αικατερίνης Πειραιά, συμπολίτες μας ιερείς Ιωάννη Σαρρή και Μιλτιάδη Ζέρβα. Στη συνέχεια ο Πρόεδρος του Συνδέσμου κος Γιάννης Σπετσιώτης, αφού ευχαρίστησε τα μέλη και τους φίλους του Ερμιονικού Συνδέσμου για την παρουσία τους, αναφέρθηκε στα πεπραγμένα του προηγούμενου έτους και στις δυο λαμπρές ιστορικές επετείους της Ερμιόνης κατά το τρέχον έτος 2017: Στα 190 χρόνια από την Γ’ Εθνοσυνέλευση και στο «έτος Μητσαίων» με τα πολλαπλά επετειακά γεγονότα της ιστορικής οικογένειας της Ερμιόνης που συμπίπτουν το 2017. Χαιρετισμούς απηύθηναν οι κκ. Απόστολος Λαδάς, ως εκπρόσωπος της Δημοτικής Αρχής, Γιάννης Δημαράκης, ως Πρόεδρος της Επιτροπής εορτασμού των 190 χρόνων της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης και Tάσος Λάμπρου, Δημοτικός Σύμβουλος. Κατόπιν έλαβε τον λόγο ο Αντιπρόεδρος του Συνδέσμου κος Γιώργος Φασιλής, ο οποίος ευχαρίστησε τους χορηγούς της εκδήλωσης και ενημέρωσε τους παρευρισκομένους για τις ετοιμασίες του εορτασμού της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης, ως εκπρόσωπος του Δ.Σ. του Συνδέσμου στην προαναφερθείσα Επιτροπή. Ακολούθησε η βράβευση των παιδιών των μελών του Συνδέσμου, που εισήχθησαν ή αποφοίτησαν από ανώτατα/ερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ως εξής: Δημήτρης Παχνίδης (εγγονός του Δημήτρη Σαρρή), εισαχθείς στο Φυσικό Τμήμα του Ε.Κ.Π.Α. Ανδρέας Βογανάτσης του Κοσμά, πτυχιούχος της Στατιστικής και Χρηματοοικονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Γιώργος Βολίκας του Κίμωνα (εγγονός της Κατερίνας Παπαμιχαήλ-Ρήγα), κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Νεάπολης - Πάφου. Τα βραβεία προσέφεραν, όπως κάθε χρόνο, τα Εκπαιδευτήρια «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ - BIRDS» των Κυρίας Λέλας Γκάτσου - Αθηναίου και κου Θεοδώρου Κατσικάρου, ενώ βιβλία της χάρισε η ποιήτρια Κα Κατερίνα Παπαμιχαήλ-Ρήγα. Μετά και την ως άνω απονομή των καθιερωμένων βραβείων, ακολούθησε η απονομή του Βραβείου Αριστείας «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ» το οποίο καθιέρωσε από φέτος ο Ερμιονικός Σύνδεσμος, στη μνήμη του ξεχωριστού συμπατριώτη μας, ευεργέτου της Ερμιόνης, εκ των ιδρυτών και επί σειρά ετών Προέδρου του Συνδέσμου. Στην σύντομη εισήγησή του ο κος Θ. Γκάτσος, απευθυνθείς ιδιαίτερα στους νέους της Ερμιόνης, αναφέρθηκε στην ουσιαστική έννοια της διαχρονικής αξίας της αριστείας στις μέρες μας και στη συμβολή της στον αγώνα για τη μετατροπή της Το Πρωτοχρονιάτικο καλωσόρισμα του Προέδρου Χώρας μας από κοινωνία ουραγών, που δυστυχώς είμαστε σήμερα, σε μια νέα κοινωνία αρίστων, πρωτοπόρων και δημιουργών. Τόνισε ότι η συμμετοχή εξαιρετικών νέων από την Ερμιόνη σε μια διαγωνιστική διαδικασία όπως αυτή του Βραβείου Αριστείας «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ» αποτελεί ελπίδα για τη μετεξέλιξή μας σε μια τέτοια κοινωνία που θα αναγνωρίζει και θα τιμά τους αρίστους, τους πρωτοπόρους και τους δημιουργούς. Αυτός ακριβώς είναι και σκοπός του Βραβείου αυτού, που φέρει το όνομα του πρωτοπόρου – δημιουργού συμπατριώτη μας. Ακολούθησε η απονομή του Βραβείου στις βραβευθείσες Ελένη Κουρτέση (ΜΒΑ από το Ε.Α.Π.) και Χαραλαμπία Μαρία Κουτούβαλη (Masters in environmental pollution & monitoring από το Brunel U.K.) από την ακαδημαϊκό και μέλος του Συνδέσμου Κυρία Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη. ερμιόνη 15

H ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΆΤΙΚΗ ΕΚΔΉΛΩΣΗ ΤΟΥ ΕΡΜΙΟΝΙΚΟΎ ΣΥΝΔΈΣΜΟΥ Στο τέλος της εκδήλωσης, τα μέλη και οι καλεσμένοι απήλαυσαν το πλούσιο κέρασμα του Συνδέσμου, με την χορηγία των κρασιών από τους κκ. Γιώργο Κωτσάκη και Στέλιο Στεργίου. Η παραδοσιακή «πίτα», όπως κάθε χρόνο,

Ελένη Κουρτέση

Χαραλαμπία-Μαρία Κουτούβαλη

Οι βραβευθείσες με την Κα Άννα Μπενάκη και την Κα Ελένη Τράκη

16 ερμιόνη

ήταν προσφορά της Κυρίας Μαίρης Κατσογιώργη, ενώ τα δώρα, που φέτος ήταν τέσσερα, προσέφεραν οι Κυρίες Βούλα Καστρίτη από το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Μαρία Στρίγκου και ο κος Λίνος Μπενάκης.

Από την απονομή του Βραβείου Αριστείας «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ»

Η Α.Ε. ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ερμιόνη Την Κυριακή, 12 Μαρτίου 2017, ο Π.τ.Δ. τίμησε με την παρουσία του στην Ερμιόνη την επέτειο των 190 χρόνων «της εν Ερμιόνη Γ΄ των Ελλήνων Εθνικής Συνελεύσεως επαναλαμβανούσης τας διακοπείσας εργασίας της εν Επιδαύρω Εθνικής Συνελεύσεως». Κατά την άφιξή του τον υποδέχθηκε ο Δήμαρχος του δήμου Ερμιονίδος κ. Δημήτριος Σφυρής. Μετά εψάλη στον Ιστορικό Μητροπολιτικό Ιερό Ναό των Ταξιαρχών Δοξολογία, χοροστατούντος του Μητροπολίτου Υ.Σ.Α.Τ.Ε. κ.κ. Εφραίμ, παρουσία του Π.τ.Δ., του Αρχηγού Γ.Ε.Ε.Θ.Α. Ναυάρχου κ. Αποστολάκη, της κ. Μαριάννας Βαρδινογιάννη, Πρέσβειρας Καλής Θελήσεως της UNESCO, βουλευτών, του Περιφερειάρχη Πελοποννήσου και άλλων επισήμων. Τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο φιλόλογος - ιστορικός κ. Ιωάννης Ησαΐας. Στη συνέχεια ο Π.τ.Δ. και οι επίσημοι επισκέφτηκαν την ιστορική αίθουσα του «Βουλευτικού» (σημερινό Ι.Λ.Μ.Ε.), όπου ξεναγήθηκαν από την Πρόεδρό του κα Τίνα Αντωνοπούλου. Κατόπιν εψάλη επιμνημόσυνη δέηση στο Μνημείο των Ηρώων και έγινε κατάθεση στεφάνου από τον Π.τ.Δ. Στις 12.00 στο Δημοτικό Κατάστημα Ερμιόνης ο Π.τ.Δ. ανακηρύχθηκε Επίτιμος Δημότης του Δήμου Ερμιονίδας, ενώ στη σύντομη αλλά μεστή νοημάτων ομιλία του τόνισε τη σημασία της «κατ’ επανάληψιν εις Ερμιόνην συνελθούσης Γ΄ Εθνικής Συνελεύσεως». Αργότερα ο κ. Παυλόπουλος πραγματοποίησε ιδιωτική επίσκεψη στην Ι.Μ. των Αγίων Αναργύρων και τέλος δόθηκε δεξίωση προς τιμή του στο Πνευματικό Κέντρο Ερμιόνης (Σχολείο Συγγρού). Η ιδέα του πανηγυρικού εορτασμού των 190 χρόνων της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης ανήκει στο Δ.Σ. του Ερμιονικού Συνδέσμου. Συγχαρητήρια αξίζουν στην Οργανωτική Επιτροπή για την άψογη οργάνωση του λαμπρού εορτασμού.

ΦΩΤΟ: Σταμάτης Δαμαλίτης

ερμιόνη 17

Η Α.Ε. Ο ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΌΝΗ

Ο κος Γιάννης Ησαΐας εκφωνεί τον πανηγυρικό της εορτής

Από την επίσκεψη στο Ι.Λ.Μ.Ε.

Η κα Μ. Βαρδινογιάννη με τον κο Ι. Γανώση

18 ερμιόνη

Από την αναγόρευση του ΠτΔ σε επίτιμο δημότη του Δήμου

Ο οργανωτής της δεξίωσης κος Ι. Γανώσης με το επιτελείο του

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Η Τρίτη Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων στην Ερμιόνη (Μια διαφορετική προσέγγιση)

Το κτήριο της Γ' Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη

Επετειακός και εόρτιος χρόνος το 2017 για την πόλη μας. Η ιστορική μνήμη της Ερμιόνης ευφραίνεται, αγάλλεται, σκιρτά και ατενίζει με αισιοδοξία το μέλλον! Φέτος συμπληρώνονται 190 χρόνια από την έναρξη των εργασιών «της εν Ερμιόνη Γ΄ των Ελλήνων Εθνικής Συνελεύσεως επαναλαμβανούσης τας διακοπείσας εργασίας της εν Επιδαύρω Εθνικής Συνελεύσεως». Διήρκησε δύο μήνες από την 18η Ιανουαρίου μέχρι την 18η Μαρτίου 1827, συνέχισε δε τις εργασίες της στην Τροιζήνα, όπου και τις ολοκλήρωσε (19 Μαρτίου – 5 Μαΐου 1827). Κατά τις συνεδριάσεις της στην Ερμιόνη ζυμώθηκαν, διαμορφώθηκαν, ωρίμασαν και πάρθηκαν σημαντικές αποφάσεις για την πορεία και το μέλλον της χώρας. Άλλες ψηφίστηκαν εδώ και άλλες στην Τροιζήνα, αφού όμως είχε γίνει η απαραίτητη προεργασία στον τόπο μας. Η Συνέλευση της Ερμιόνης για τη μακραίωνη ιστορία της πόλης μας είναι πραγματικά ένας σταθμός και ένα σπουδαίο γεγονός για τη νεότερη ιστορία της. Εκείνο που πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί και να πιστωθεί στα επιτεύγματά της είναι, καθώς φαίνεται, ότι «κατόρθωσε να εμφυσήσει» στους πληρεξουσίους του Έθνους και προπάτορές μας πνεύμα στοχασμού, ενότητας και ομόνοιας, συναδέλφωσης και συνεργασίας. Ήρθαν εδώ διχασμένοι και χωρισμένοι. Με καρδιές εύφλεκτες και στήθη φουσκωμένα από πίκρες και μίση, για όσα είχαν προηγηθεί. Λιγότεροι πληρεξούσιοι επέλεξαν την Αίγινα. Ήταν κι αυτοί μισαλλόδοξοι και δυσαρεστημένοι με ιδεοληψίες και πεισματικές εμμονές. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα και οι μεν και οι δε με τις ενέργειες και τις συμπεριφορές τους έδιναν την εντύπωση ότι ενώ αντιλαμβάνονταν την κρισιμότητα των στιγμών, έμεναν ασυγκίνητοι και άπραγοι. Ωστόσο, μέσα σε δύο μήνες οι αντίπαλες παρατάξεις «κατάφεραν» να μονιάσουν. Άφησαν πίσω (προσωρινά έστω) τις ατομικές φιλοδοξίες και τους εγωισμούς τους. Ξεπέρασαν τις γκρίνιες, τις αντιπαλότητες και τους ανταγωνισμούς και βρήκαν διέξοδο στα αδιέξοδά τους, στις αγωνίες και τις διαφωνίες τους. Είχε φτάσει η ώρα να αντιληφθούν, ότι όλα αυτά τα σκοτεινά παιχνίδια της εξουσίας, η μοιρασιά των αξιωμάτων και ίσως του πλούτου, της προσωπικής προβολής και της εφήμερης δόξας που διεκδικούσαν, ήσαν μικρά και ασήμαντα μπροστά στη θετική έκβαση του αγώνα για το «ποθούμενο», που δεν ήταν άλλο από τη λευτεριά της πατρίδας. Τα έβαλαν λοιπόν όλα στην άκρη, δάμασαν τον θυμό τους και προχώρησαν με περίσκεψη, αποφασιστικότητα και αλληλοκατανόηση σ’ ένα δρόμο συναινετικό, λυτρωτικό, πατριωτικό. Συνειδητοποίησαν πως μόνο έτσι θα τους δινόταν η ευκαιρία να αξιοποιήσουν το δυναμισμό τους εποικοδομητικά, για το συμφέρον της πατρίδας και το δικό τους. Ομολογουμένως, ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη και ψυχοφθόρα Εθνοσυνέλευση με τους διαδοχικούς σταθμούς της πορείας της, τις εναλλαγές της αλλά και τις δυσάρεστες εξελίξεις του αγώνα. ερμιόνη 19

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ Αναλογίζομαι, πως θα έβαλε ασφαλώς σε μεγάλη δοκιμασία τις αποδυναμωμένες αντοχές του Έθνους και θα καταπόνησε υπέρμετρα τους πληρεξουσίους1 που συμμετείχαν, αφήνοντας τα αποτυπώματα της εξάντλησης στο σώμα, το μυαλό, τα λόγια και τις συμπεριφορές τους. Η ιστορία, ήδη, τους έχει όλους κρίνει. Πιστεύω πως όσους βρέθηκαν στον τόπο μας, τους βοήθησε να σκεφτούν με ψυχραιμία και συναινετικά το φυσικό περιβάλλον, η ομορφιά της γης και της θάλασσάς μας άρρηκτα συνδεδεμένο με την ευγένεια της ψυχής και το φιλήσυχο πνεύμα των προγόνων μας. Τους δύο μήνες που έζησαν στην πόλη μας, μετάλαβαν από τη γαλήνη του τοπίου, τον πλούτο και την αρμονία των χρωμάτων και άγγιξαν τη «γεύση» των πραγμάτων με διαφορετική διάθεση. Οι αδυναμίες τους υποχώρησαν, αναπτερώθηκε το φρόνημά τους. Ψήλωσε το ήθος τους, ηρέμησε η καρδιά τους. Οι υπέροχες εικόνες της πατρίδας μας, οι παραινέσεις και όλες οι θετικές αντιδράσεις και το ενδιαφέρον των Ερμιονιτών, έγιναν «βάλσαμο» του νου και της ψυχής τους και τους «επέβαλαν» να αλλάξουν συμπεριφορά. Άνθρωποι απλοί οι περισσότεροι, πήραν τη μεγάλη απόφαση. Πέταξαν στη γαλανή θάλασσα του Ερμιονικού Κόλπου τα παράπονα, τις στενοχώριες και τα αρνητικά συναισθήματά τους και έπνιξαν στα νερά του τα μίση και τις διαφορές στέλνοντάς τα στο βυθό. Ανάλαφροι, λοιπόν, και γαληνεμένοι, απαλλαγμένοι από ανώφελες έγνοιες, αγκυλώσεις, έριδες και ζήλιες που

δηλητηρίαζαν τις σχέσεις τους, με νηφαλιότητα και ωριμότητα, θέληση και πειθαρχία, τόλμησαν το ιστορικό βήμα για συναδέλφωση. Έτσι πορεύτηκαν όλοι μαζί στην Τροιζήνα αποφασισμένοι για μια δημιουργική συνεργασία. Και την πέτυχαν παρά τις όποιες και εκεί φιλονικίες και μικροφιλοτιμίες τους. Φέτος με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια, πατριωτική έξαρση και με την ιδιαίτερα τιμητική παρουσία για τον τόπο μας του ανώτατου άρχοντα της Χώρας, του Προέδρου της Δημοκρατίας, γιορτάζουμε τα εκατοστά ενενηκοστά γενέθλια της «κατ’ επανάληψιν εις Ερμιόνην συνελθούσης Γ΄ Εθνικής Συνελεύσεως». Έχουμε, νομίζω, χρέος πέρα από τον λαμπρό εορτασμό, τους δικαιολογημένους πανηγυρισμούς και την αναβλύζουσα συγκίνηση, να στρέψουμε με περίσκεψη το βλέμμα στα ιστορικά γεγονότα εκείνων των ημερών και τους συντελεστές τους. Να αναζητήσουμε και να εννοήσουμε τη σημασία τους. Να αγκαλιάσουμε και να επικοινωνήσουμε τα μηνύματά τους. Τέτοια «ηχηρά και απτά μηνύματα» τα έχουμε ανάγκη για να αντλούμε δύναμη, ελπίδα και αισιοδοξία. Είναι χρήσιμο παρά ποτέ για το παρόν και περισσότερο για το μέλλον της πατρίδας μας το παράδειγμα των προπατόρων μας να μας σωφρονίζει, να μας θεραπεύει, να μας οδηγεί και να μας εμπνέει. Είθε να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε σ’ αυτή την πρόκληση και την πρόσκληση!

Το κτήριο της Γ' Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα (Δαμαλάς)

1 Πληρεξούσιοι ήταν, όπως είναι γνωστό, οι νόμιμοι αντιπρόσωποι των κατοίκων μιας πόλης ή επαρχίας που ψηφίζονταν για να τους εκπροσωπούν στις Εθνικές Συνελεύσεις. Για την εκλογή των πληρεξουσίων συγκεντρώνονταν οι έχοντες μόνο δικαίωμα ψήφου αυτόχθονες (ντόπιοι) κάτοικοι του τόπου στον ιερό ναό και έδιναν ενώπιον του ιερέα τον παρακάτω όρκο. «Εν ονόματι της Παναγίας Τριάδος και αδιαιρέτου, ορκίζομαι ενώπιον του θυσιαστηρίου του Θεού της αλήθειας να μη δώσω την ψήφου μου, ούτε διά φιλίαν, ούτε διά μίσος, ούτε διά φόβον ζημίας, ούτε δι’ ελπίδα προσωπικού κέρδους, αλλά κατά την συνείδησίν μου, και χωρίς καμμίαν προσωπολατρίαν». (Μπερερής Διονύσης, «Οι Δήμαρχοι του Μεσολογγίου», Εκδ. Αιτωλοακαρνανικός Τύπος, Αθήνα 2016). Οι πληρεξούσιοι εξάλλου δεσμεύονταν να ακολουθήσουν πιστά τις αποφάσεις και εντολές του σώματος των ψηφοφόρων, χωρίς να έχουν το δικαίωμα να τις παραβιάσουν. Έτσι οι πληρεξούσιοι του Κάτω Ναχαγέ στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση του Άργους Γεώργιος Ιωαν. Οικονόμου και Σπύρος Γεωρ. Μερκούρης εκλέχθηκαν στην Ιερά Μονή της Κοιλάδας, λαμβάνοντας την εντολή να στηρίξουν τον Κυβερνήτη της χώρας Ιωάννη Καποδίστρια, όπως και έπραξαν.

20 ερμιόνη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Σοφία Βαρελά, η δασκάλα της καρδιάς τους! (Αναφορά στη μνήμη της)

Η Σοφία Βαρελά στο Μπίστι με μαθητές της

Το κείμενο που ακολουθεί, γράφτηκε στο πλαίσιο μιας συνάντησης κατόπιν τηλεφωνικού ραντεβού δύο ανθρώπων αγνώστων μεταξύ τους. Ήταν Νοέμβρης του 2014, όταν επισκέφθηκα τη δασκάλα Σοφία Βαρελά στο σπίτι της. Σκοπός της συνάντησής μας ήταν αφιέρωμα του Περιοδικού μας στο μεγάλο παιδαγωγικό έργο το δικό της και του συζύγου της στα δύσκολα κατοχικά χρόνια, τα πέτρινα χρόνια της φτώχιας• έργο επίσης κοινωνικό, ηθικό, αξιακό, αισθητικό. Αντίκρισα την «ακμαία» γηραιά δασκάλα της μητέρας μου και πολλών ακόμα Ερμιονιτών και Ερμιονιτισσών. Με τις ερωτήσεις μου προσπάθησα να καταγράψω το περιπετειώδες ταξίδι της ζωής της και τις αποθησαυρισμένες εμπειρίες της, εκπαιδευτικές, πολιτικές, κοινωνικές, ανθρώπινες. Η συζήτησή μας καταγραφόταν σε μια λευκή κόλα χαρτιού, αλλά και στην καρδιά μου. Κατέγραψα μέσα από τη μαρτυρία της τα σταυροδρόμια της ζωής της, τις πορείες, τις στάσεις, τα πένθη, τις αγωνίες, τα τραύματα, τις διαψεύσεις. Η Σοφία Μαρκάκη, έμελε να βιώσει μια περιπετειώδη ζωή από την παιδική ακόμη ηλικία, γιατί γνώρισε τη βαρβαρότητα του πολιτικού και κοινωνικού πεδίου. Γεννήθηκε στις 5 Απριλίου του 1911 στα Βουρλά της Σμύρνης. Φοίτησε στην Αναξαγόρειο Σχολή των Βουρλών, πόλη της Ιωνίας. Η Αναξαγόρειος Σχολή, ένα από τα πλέον φημισμένα σχολεία της Ανατολής όπου δίδαξε και ο Δημήτρης Γληνός, ήταν ένα επιβλητικό κτίριο που η όψη του θύμιζε παλαιό ανάκτορο των Αθηνών. Η μικρή Βουρλιώτισσα έζησε τη μεταναστευτική περιπέτεια του 1922 με τη μικρασιατική καταστροφή και βρέθηκε ξεριζωμένη και ανέστια από την πατρίδα της στην ηλικία των έντεκα χρόνων. Η κυνηγημένη οικογένειά της από τη λαίλαπα του πολέμου ακολουθώντας το δρόμο της προσφυγιάς βρήκε ασφαλές καταφύγιο στην Αθήνα όπου, μετά από τις γνωστές για όλους δυσκολίες εγκαταστάθηκε στην οδό Αποστόλου Παύλου, στο Θησείο. Ο πατέρας της ήταν δάσκαλος στο επάγγελμα και φίλος με τον διακεκριμένο παιδαγωγό Δημήτρη Γληνό. Η Σοφία ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση και με την παρότρυνση του Γληνού έδωσε εξετάσεις και εισήλθε με υποτροφία στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία, όπου στη διάρκεια των πέντε χρόνων της φοίτησης ελάμβανε ως επίδομα αριστείας 330 δραχμές μηνιαίως. Ως δασκάλους της είχε πολύ σπουδαίους παιδαγωγούς, όπως τον Αλέξανδρο Δελμούζο που ήταν και ο Διευθυντής της Μαρασλείου, τη Ρόζα Ιμβριώτη στη διδασκαλία της Ιστορίας, γνωστή για την πλούσια πολιτιστική και πολιτική της δράση, τον σπουδαίο μουσικό Μάριο Βάρβογλη, που διώχθηκε για τις πολιτικές του πεποιθήσεις από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αλλά και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο φυλακίστηκε σε Βρετανικό στρατόερμιόνη 21

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ πεδο συγκέντρωσης, τον Δημήτρη Χωραφά, τον Αθανάσιο Λευκαδίτη, ιδρυτή του προσκοπισμού στην Ελλάδα, την Υποδιευθύντρια Ειρήνη Παϊδούση, τον γερμανόφωνο Ιωσήφ Χάϊμαν. Αποφοίτησε με άριστα και εργάστηκε για μια σχολική χρονιά στη Νέα Κίο. Το 1936 ήρθε με διορισμό στην Ερμιόνη. Εφάρμοσε, με εξαιρετικό πάθος ως μέθοδο διδασκαλίας το σχολείο συνεργασίας, αλληλεγγύης, αλληλοβοήθειας και όχι ανταγωνισμού, επηρεασμένη από τις παιδαγωγικές αρχές του παιδαγωγού Freinet (Φρενέ). Παράλληλα με την καλλιέργεια του πνεύματος και του μυαλού φρόντιζε για την καλλιέργεια της καρδιάς μέσα σε πνεύμα συλλογικό και ομαδικό. Φρόντιζε, επίσης, για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των μαθητών, της συνεργασίας της φιλίας, της αλληλοβοήθειας, του αλληλοσεβασμού. Με τις ερωτήσεις μου που αφορούσαν τη ζωή της στην Ερμιόνη, αλλά και τις παιδαγωγικές μεθόδους που εφάρμοσε στην τάξη της, προσπάθησα να στήσω γέφυρες με το μακρινό παρελθόν και μαζί σαλπάραμε για ένα νοσταλγικό ταξίδι, καθώς ξυπνούσαν οι ξεθωριασμένες μνήμες της νιότης της. «Όταν εγκαινιάσαμε το Δημοτικό σχολείο, γιατί μέχρι τότε κάναμε μάθημα στου Συγγρού, στη γιορτή των εγκαινίων χόρεψαν τα παιδιά. Θυμάμαι: «Γαϊτάνι είχα στο πλεχτρί και τσόχα εις τον ράφτην, ωχ, και τσόχαν εις τον ράφτην, και ξένον εις την ξενιτιά και καρτερώ τον να ’ρθει, ωχ, και καρτερώ τον να ’ρθει. Γαϊτανάκι μου πλεγμένο στην ανέμη τυλιγμένο.

Pοδίτικο ’ναι το νερό, ροδίτικια κι η βρύση. Ροδίτισσα κι η κοπελιά που πάει για να γεμίσει. Το μισοτραγουδάει, το μισομουρμουρίζει. Διευθύντρια τότε ήταν η Κατερίνα Φασιλή, αλλά όταν ήρθε ο άνδρας μου, Δημήτρης Βαρελάς, ανέλαβε αυτός τη Διεύθυνση του σχολείου, γιατί είχε μεγαλύτερο βαθμό λόγω της πανεπιστημιακής του μόρφωσης. Ο Βαρελάς, καταγόταν από τη Σπάρτη, εκεί είχε πάρει και τις πρώτες του γνώσεις. Ήταν αλύγιστος, ηθικός χαρακτήρας με εξαιρετική επιστημονική κατάρτιση και στο Πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με τον Απόστολο Γκάτσο. Τον Οκτώβρη του 1940, όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος, χτυπούσαν οι καμπάνες και ο κόσμος ήταν ανάστατος. Για να τονώσουμε το ηθικό αίσθημα πήρα τη σημαία και τα παιδιά του σχολείου και γυρίσαμε όλη την Ερμιόνη τραγουδώντας. Περνώντας από το σπίτι του Απόστολου Φραγκούλη ήταν έξω η Μαμάντω με την Ήρα μωρό στα χέρια. «Τι πάθαμε κουμπάρα μου;», μου λέει. Παίρνω κι εγώ την Ήρα αγκαλιά και προχωρώ με τα παιδιά τραγουδώντας. Δύσκολες εποχές, 22 ερμιόνη

φτώχεια, πείνα, συσσίτια, κρύο, έπρεπε να σταθούμε άξιοι και συνεπείς στις συνθήκες των ημερών, να ανταποκριθούμε στα προβλήματα της καθημερινής ζωής που προέκυπταν. Έτσι στα απογευματινά μαθήματα πλέκαμε κάλτσες και φανέλες για τους στρατιώτες μας και στέλναμε στο μέτωπο δέματα». Σύμφωνα με τις παιδαγωγικές αρχές του Freinet για τη φυσική μέθοδο μάθησης και τη σύνδεση σχολείου με την κοινότητα σε συνδυασμό με τη δράση και την ψυχαγωγία μα και τη συνδιαμόρφωση του περιβάλλοντος, κάθε Τετάρτη πήγαιναν με τα παιδιά στο Μπίστι και καθάριζαν τα πεύκα από τις κάμπιες. Η έλευση μιας γειτόνισσας δημιούργησε αμηχανία, μα με την παρέμβαση της κόρης της Ερμίνας το νήμα της μνήμης ξαναπιάστηκε και ο αναστοχασμός συνεχίστηκε, η νοσταλγία επέστρεψε χαρίζοντας έντονη και ολοφάνερη λάμψη στο ρυτιδιασμένο της πρόσωπο με την αυθεντική συγκίνηση να αναβλύζει. Οι λέξεις και οι φράσεις μεταμορφώνονται σε ζωντανές εικόνες, ενώ πρόσωπα του παρελθόντος παίρνουν σάρκα και οστά μέσα από τον πλούσιο αφηγηματικό της λόγο. «Θυμάμαι την κυρία Γιομπρέ, μια παχουλή συνάδελφο που είχε κι ένα παιδάκι υιοθετημένο, την Μίληση, την Ευαγγελία Φασιλή - Μπόλμπου, την Κατίνα Φασιλή - Παπαβασιλείου, τον Γιώργο Καλαματιανό. Εργαστήκαμε όλοι μας για τον ίδιο σκοπό με αυτοθυσία. Με τον άνδρα μου περπατήσαμε μαζί χέριχέρι για τα μεγάλα παιδαγωγικά και κοινωνικά ιδανικά, από το 1936 μέχρι το 1941 υπηρετήσαμε μαζί στην Ερμιόνη και μέναμε κοντά στα Μαντράκια σε νοικιασμένο σπίτι, στου Σούστα*. Το 1941 ο Δημήτρης αρρώστησε, έκανε αιμόπτυση και νοσηλευόταν για πολλά χρόνια στο νοσοκομείο «ΣΩΤΗΡΙΑ», χωρίς ίαση, όπου και πέθανε το 1950. Το 1942 γεννήθηκε ο Ταξιάρχης ο δεύτερος γιός μας, ο πρώτος ήταν ο Ρωμανός και το 1945 γεννήθηκε η Ερμίνα μας. Ο Ρωμανός είχε νονό του τον Μιχαλάκη Παπαβασιλείου. Διώχθηκα και ταλαιπωρήθηκα για τις δημοκρατικές ιδέες μου εξαιτίας των καταβολών μου, όμως για την πολιτική μου ανάμειξη στο κίνημα συνέβαλε ο Βαρελάς. Με κυνήγησαν οι γερμανοτσολιάδες και κατέφυγα στο σπίτι του Οικονόμου (Φρούραρχου,) όπου με έκρυψε, στη συνέχεια έμεινα εγκλωβισμένη σε συνθήκες κράτησης και σε κατ’ οίκον περιορισμό στο Κρανίδι στο σπίτι της οικογένειας Λεμπέση και στη συνέχεια στο ξενοδοχείο των Κακουριώτη. Έφυγα ασυντρόφευτη. Η απώλεια του συντρόφου μου στην εργασία, στη ζωή και στον αγώνα ήταν μεγάλη δοκιμασία. Δύσκολα και θλιβερά γεγονότα, όμως από την Ερμιόνη και τους ανθρώπους της έχω πολύ ωραίες μνήμες. Συντροφιά έκανα με την Maρίκα Κακαβούτη, την Αργυρώ Ξενάκη, την Αργυρούλα Δέδε και φυσικά τα κομψά μου φορέματα τα έραβε η Λιλίκα Δεδάκη». Όσο το οδοιπορικό της περιπλάνησης προχωρεί, η εσωτερική ροή της αφήγησης γίνεται περισσότερο δυναμική. Η Σοφία με διάθεση «κοριτσιού», συχνά παιγνιώδη με εντυπωσιακή διαύγεια και ευστοχία λόγου αφήνεται με ευδιά-

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ κριτη χαρά και συγκίνηση στην απόλαυση της εσωτερικής αφηγητικής ροής. «Θυμάμαι επίσης με αγάπη πολλούς από τους μαθητές μου: τη Ζωή Μερτύρη που έπαιξε στον Παπαφλέσσα, την Αμαλία Πραχαλιά, τον Γιάννη Γκλιάτη, τον Αριστείδη Κοντόπουλο, τον Γιάννη Κούτρα, τον Δημήτρη Τάγκαλο, τη Μεταξία Καρδάση, τη Μαριάννα Μπουρνάκη. Στη συνέχεια το 1955 παντρεύτηκα τον δάσκαλο Πόθο Παναγιώτη κι έζησα εξίσου όμορφα και δημιουργικά. Στην Ερμιόνη ήρθα νέο κορίτσι στα 25 μου χρόνια και επανήλθα το 2004. Η καρδιά μου ρίγησε στο αντάμωμα για να ζήσω σε μιαν ατμόσφαιρα χαράς, συγκίνησης και συναισθηματικής φόρτισης στα αγκαλιάσματα και τις θύμησες των παλαιών μαθητών μου». Έτσι επανέρχεται το 2004 κινούμενη από έντονη εσωτερική ανάγκη να δει, να ψηλαφίσει ό,τι άφησε πίσω της. Μου έδειξε φωτογραφίες της συνάντησης, αναφέρθηκε σε λεπτομέρειες που θυμόταν, με ρωτούσε για τον έναν και τον άλλον… Θετικές καταστάσεις του παρελθόντος με χαρές, ευτυχία, φευγαλέες και εφήμερες όψεις της ζωής, αλλά και την δίωξη, τον τρόμο και τα βάσανα για εκείνους, που επέλεξαν την επαναστατική οδό και όχι εκείνη του συμβιβασμού, της παραίτησης ή της συμφιλίωσης με την κυρίαρχη τάξη πραγμάτων μιας γκρίζας εποχής. Η αίσθηση του χρόνου χάθηκε με τις καταθέσεις μνήμης της. Το νήμα της δικής της ζωής κόπηκε δυο μήνες αργότερα σε ηλικία 103 χρόνων, διακριτικά και αθόρυβα, μέσα στην προστατευτική αγκαλιά της κόρης της Ερμίνας. Για όποιον τη γνώρισε μένει απτό, ξεχωριστό παράδειγμα ανυπόταχτου, πνευματικού ανθρώπου, που δονείται με σθένος και δρα με συνέπεια. Θα ήθελα να γράψω μόνο δυο λόγια ακόμη για αυτόν τον σημαντικό άνθρωπο που γνώρισα σε προχωρημένη ήδη ηλικία, που με ταξίδεψε με τις αναμνήσεις της και μου προσέφερε ένα πλούσιο αφηγηματικό υλικό. Θαύμασα απεριό-

ριστα την ικμάδα του πνεύματος, το ακατάβλητο σθένος, την απίστευτη ετοιμότητα, τη φυσική της ευγένεια, τη ζωντάνια της. Θαύμασα τη δασκάλα που κατόρθωνε να εμπνέει, να υποστηρίζει και να καθοδηγεί τους μαθητές της έμπρακτα, με μια αληθινή και αυθεντική προσήλωση και ανταπόκριση στις πραγματικές ανάγκες της εκπαίδευσης και της κοινωνίας του καιρού της, πάντα με ανιδιοτελή διάθεση προσφοράς. Έμεινε καταγεγραμμένη στην ιστορία της Ερμιόνης για την αλληλέγγυα συμμετοχή της ως συνυπεύθυνης της τοπικής ομάδας Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α.), με υπεύθυνο τον Απόστολο Φραγκούλη και συνεργάτη την Μαρίκα Κακαβούτη. Η επιμελητεία του αντάρτη χορήγησε στην ομάδα 150 οκάδες μαλλί και οι υπεύθυνοι ενεργοποίησαν τις γυναίκες και τις μαθήτριες της μικρής μας πόλης στη δημιουργία πλεκτών ρούχων για τους στρατιώτες του μετώπου και ειδών πρώτης ανάγκης αντιμετώπισης του κρύου (κασκόλ, φανέλες, κάλτσες, σκούφους, γάντια).1 Ανακάλυψα γραπτά ίχνη ευχαριστιών τούτων των δράσεων μέσα από μία επιστολή στρατιώτη, όπου και παραθέτω. Χωρίς αμφιβολία η Σοφία Βαρελά ήταν ένας άνθρωπος που γνώρισε την περιπέτεια της ζωής από τα μικρά της χρόνια, ήταν μια αξιόλογη εκπαιδευτικός, μια ταλαντούχα δασκάλα, μια εξέχουσα προσωπικότητα που υπηρέτησε με πάθος και σθένος, με όραμα και πίστη, με συνέπεια λόγου και έργων τόσο στην εργασία όσο και στη ζωή• εξάλλου οι Βουρλιώτες είχαν τη φήμη του ατρόμητου. Η Σοφία Βαρελά υπήρξε μια πολύ όμορφη και γοητευτική γυναίκα, καθώς ήσαν επάνω της ταιριαστά επιστήμη και αρετή. Ήταν μια γυναίκα γεμάτη ζωή, ακριβής και συνεπής στις ιδέες της, τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στην καθημερινή της πράξη και στο έργο της. Οραματίστηκε έναν κόσμο διαφορετικό και αγωνίστηκε γι αυτόν. Ενέπνευσε τους μαθητές της για πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά, κέρδισε την αγάπη τους.

Στην άνω σειρά οι δάσκαλοι: Δ. Βαρελάς, Χ. Μπόλμπου, Κ. Παπαβασιλείου, Σ. Βαρελά

1 Απόστολου Φραγκούλη, «Ημερολόγιο Εθνικής Αντίστασης Ερμιόνης» (σελ. 10 -11)

ερμιόνη 23

ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ

Οι γυμναστικές επιδείξεις του Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης Ιστορία και μνήμη

Γυμναστικές επιδείξεις έτους 1958 – 1959, ΣΤ’ Τάξη

«Για να είναι ο νους υγιής, πρέπει και το σώμα να είναι υγιές», (Νους υγιής εν σώματι υγιεί),1 είναι η βασική αρχή στην οποία στηρίζεται το μάθημα της Γυμναστικής. Βάσει αυτής διαμορφώνονται, ανάλογα με την εποχή, τα σχετικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας. Σε μία πορεία από την καθιέρωση των γυμναστικών επιδείξεων ως θεσμού στο τέλος του 19ου αι., σε μια εποχή μεταβατική και στην ελληνική εκπαίδευση, λαμβάνοντας υπ’ όψη την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1895 επί πρωθυπουργίας Χαριλάου Τρικούπη, την πρώτη αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα το 1896 και τον ατυχή πόλεμο του 1897, μέχρι και τη σταδιακή τους κατάργηση γύρω στο 1975, παρατηρούμε ότι η νεοελληνική κοινωνία μοιραζόταν με τα σχολεία της, τους μαθητές, τις μαθήτριες και τους δασκάλους – καθηγητές τους ένα πολύ σπουδαίο σχολικό και κοινωνικό γεγονός. Την καταγραφή του γεγονότος αυτού τη βρίσκουμε σε διάσπαρτες έρευνες, περισσότερο ή λιγότερο συστηματικές, που πάντως αποδεικνύουν ότι οι γυμναστικές επιδείξεις αποτέλεσαν σπουδαίο κεφάλαιο στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας. Πράγματι, σε περιόδους αλλαγών στη νεοελληνική κοινωνία εξαιτίας των διαφόρων πολέμων αλλά και των κυβερνήσεων που χάραζαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα και καθιέρωναν αντιλήψεις για τα απαραίτητα εφόδια που έπρεπε να αποκτούν οι νέοι στο σχολείο προκειμένου να βγουν στον στίβο της ζωής, το νόημα των γυμναστικών επιδείξεων γαλούχησε πολλές γενιές. Το νόημά τους μπορεί να θεωρηθεί ότι ήταν προέκταση του ιδεώδους των Ολυμπιακών αγώνων, της ευγενούς άμιλλας, της ομαδικής προσπάθειας και γενικά της ισορροπίας νου - πνεύματος - ψυχής. Οι μαθητές διαγωνίζονταν ως προς τις ικανότητες και δεξιότητές τους στην εκτέλεση ασκήσεων σε συνδυασμό με τα αγωνίσματα. Επιλέξαμε να εξετάσουμε πώς ο θεσμός αυτός λειτούργησε στην κοινωνία της Ερμιόνης και πώς αποτυπώθηκε στη μνήμη μας από τα σχολικά χρόνια. Το πρώτο τεκμήριο αποτελούν οι φωτογραφίες που έχουν διασωθεί σε προσωπικά ή οικογενειακά, κυρίως, αρχεία, καθώς οι φωτογράφοι της εποχής αγαπούσαν ιδιαίτερα το θέμα και το θέαμα και το έχουν απαθανατίσει. Έτσι είχαμε την τύχη να δούμε φωτογραφίες από τις επιδείξεις της δεκαετίας του ’30, μετά το 1935. Όλοι οι γονείς και κηδεμόνες ήθελαν να έχουν αναμνηστικές φωτογραφίες από τα παιδιά τους, αφού γι’ αυτούς συμβόλιζε τη θαρραλέα έξοδο και την έκθεσή τους στην κοινωνία μέσα από τη δύσκολη δοκιμασία των γυμναστικών ασκήσεων. Σήμαινε, επίσης, τον δικό τους αγώνα να επωμίζονται τα έξοδα της στολής τους, σε εποχές φτώχειας και στέρησης. Η πιο κλασική στολή ήταν η άσπρη μπλούζα και το μπλε κοντό παντελόνι για τα αγόρια και το άσπρο πουκάμισο και η μπλε φούστα για τα κορίτσια - χρώματα που θυμίζουν την ελληνική σημαία - και άσπρα παπούτσια και κάλτσες (παπούτσια «ελβιέλα» καινούργια ή βαμμένα με στουπέτσι). Συχνά έπρεπε να ετοιμάσουν στολές, όπως του ναύτη ή του γεωργού, όταν έπαιζαν «τα ναυτά1 Το απόφθεγμα «Νους υγιής εν σώματι υγιεί» ειπώθηκε από τον Λατίνο σατιρικό ποιητή Ιούνιο Γιουβενάλη (Decimus Junius Juvenalis, 60 – 127 μ.Χ.). Στα λατινικά η απόδοση είναι: Mens sana in corpore sano. Η γνωστή Εταιρία Αθλητικών Ειδών “Asics” έχει αυτά τα αρχικά: anima sana in corpore sano.

24 ερμιόνη

ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ κια» ή «τους γεωργούς» μεγαλύτερες τάξεις. και άλλες ανάλογα με τα Στους χορούς οι μαθηαθλητικά παιχνίδια. Στο τές τραγουδούσαν μόνοι πρόγραμμα περιλαμβάτους ενώ στη δεκαετία νονταν και εθνικοί πατου ’60, που μπήκε το ραδοσιακοί χοροί, οπότε μαγνητόφωνο στη ζωή έπρεπε να βρεθούν και μας, τα τραγούδια ακούεθνικές στολές. γονταν από δίσκους Την προετοιμασία, και μεγάφωνα. Έτσι η διδασκαλία και συντοατμόσφαιρα γινόταν νισμένη εκτέλεση των πανηγυρική και οι ήχοι ασκήσεων αναλάμβασκορπίζονταν σε όλο το ναν οι δάσκαλοι και χωριό. Όταν αργότερα οι δασκάλες στις ώρες χρησιμοποιήθηκε για των απογευματινών τις επιδείξεις το γήπεδο μαθημάτων, που ήταν που διαμορφώθηκε στα Γυμναστικές επιδείξεις έτους 1958 – 1959, τα Καλλιτεχνικά και Γ’ Τάξη, Δασκάλα Κική (Βασιλική) Οικονόμου. Αλώνια, ο χώρος αποτεΜουσικοκινητικά (Καλλούσε ένα μεγάλο ηχείο λιγραφία, Ιχνογραφία, που αντηχούσε και Χειροτεχνία και Ωδική) και βέβαια η Γυμναστική. Επειδή έστελνε την εορταστική ατμόσφαιρα από το Μπίστι μέχρι οι ώρες αυτές δεν επαρκούσαν, προετοιμάζονταν σε επιπλέ- τους Μύλους και από το Κρόθι μέχρι τα Μαντράκια. ον ώρες στον ελεύθερο χρόνο των μαθητών. Ήταν μια δοκιΟι νικητές ή οι νικήτριες ομάδες των αγωνισμάτων μασία μηνών και οι δάσκαλοι φορτώνονταν επιπλέον κόπο ένιωθαν μεγάλη ικανοποίηση και βραβεύονταν με κύπελκαι χρόνο, αφού το τελικό αποτέλεσμα ήταν μια μορφή αξι- λα, διπλώματα και μετάλλια. Ο πρώτος νικητής έπαιρνε και ολόγησης της δουλειάς τους από τις τοπικές αρχές και τους τις τρεις κατηγορίες βραβείων. Ο δεύτερος, μετάλλιο και δίκατοίκους της πόλης. πλωμα και ο τρίτος μόνο δίπλωμα. Ο κόσμος χειροκροτούσε Τις τελευταίες εβδομάδες του σχολικού έτους γίνονταν οι με την εμφάνιση μιας τάξης ή μιας ομάδας, καθώς και με επιδείξεις των χειροτεχνημάτων (χειροτεχνικές εκθέσεις με την εκτέλεση δύσκολων ακροβατικών ασκήσεων. Οι μαθηκεντήματα και κατασκευές) και ακολουθούσαν οι γυμναστι- τές ενθαρρύνονταν και συνέχιζαν τις προσπάθειές τους με κές επιδείξεις. Το σχολικό έτος έκλεινε με τις γραπτές εξετά- περισσότερη αυτοπεποίθηση. Έτσι ο παιδαγωγικός σκοπός σεις και έτσι ολοκληρώνονταν οι σκοποί της εκπαίδευσης των επιδείξεων πραγματοποιείτο στην πράξη και μετατρεπου ήταν το υγιές σώμα, η ισορροπία της ψυχής και η υγεία πόταν σε δικαίωση της τόσο κοπιαστικής προετοιμασίας του νου. τους. Οι γυμναστικές επιδείξεις ήταν μια γιορτή για όλους! Η μεγάλη γιορτή τελείωνε με τον Εθνικό Ύμνο και την Οριζόταν η ημερομηνία, προσκαλούνταν ιδιαιτέρως οι επί- υποστολή της σημαίας. Οι καλεσμένοι αποχωρούσαν σε σημοι και με κοινή ανακοίνωση οι γονείς και κηδεμόνες πλήρη ευφορία, με τις πιο καλές εντυπώσεις. των μαθητών. Τόπος διεξαγωγής ήταν το προαύλιο του ΔηΠίσω από όλη αυτή την εορταστική σύναξη λειτουρμοτικού σχολείου, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται η Δημοτική γούσαν οι βασικές κοινωνικές αξίες της συνύπαρξης και Κοινότητα Ερμιόνης. Αρχικά το ανατολικό μέρος και μετά ομοψυχίας όλων αδιακρίτως των κατοίκων για έναν κοινό τις ανασκαφές της Παλαιοχριστιανικής εκκλησίας, το νότιο σκοπό: να σταθούν δίπλα στα παιδιά τους, τα νιάτα της κοιμέρος. Οι επίσημοι, οι ιερείς, ο πρόεδρος της κοινότητας, ο νωνίας τους, να επιβραβεύσουν τις επιδόσεις τους, τις προαστυνόμος, ο τελώνης, ο πρόεδρος του συλλόγου γονέων σπάθειες των δασκάλων και του σχολικού εκπαιδευτικού και κηδεμόνων του σχολείου, εκπρόσωποι σωματείων και συστήματος γενικότερα. Λειτουργούσαν επίσης οι αξίες της πλήθος κόσμου συγκεντρώνονταν για να καμαρώσουν τα αρετής σώματος, ψυχής και νου, της ομαδικής προσπάθειπαιδιά τους στη δημόσια αυτή εμφάνισή τους. ας, της πειθαρχίας, της υπακοής και της ετοιμότητας, της Άρχιζαν με παρέλαση και έπαρση της σημαίας. Ακολου- τόλμης και της θέλησης. Τα χειροκροτήματα και τα βραβεία θούσε το πρόγραμμα κάθε τάξης που είχε τη δική της στολή, ήταν η ηθική ικανοποίηση για τις προσπάθειες της πολύμηανάλογα με το πρόγραμμα που εκτελούσε, με τη συνοδεία νης προετοιμασίας τους και των εξαντλητικών επαναλήψετου δασκάλου ή της δασκάλας που έλαμπαν κι αυτοί με τα ων των ασκήσεων μέχρι να φτάσουν στο καλύτερο δυνατό εορταστικά τους ρούχα. Αρχικά γίνονταν ασκήσεις σουηδι- αποτέλεσμα. κής γυμναστικής. Ακολουθούσαν ανταγωνιστικά παιχνίΓια κάποια χρόνια, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, την δια για τις τέσσερις μικρότερες τάξεις, όπως σκυταλοδρομία, ημέρα των γυμναστικών επιδείξεων του κλασικού στίβου, τσουβαλοδρομία κ.ά. και αγωνίσματα του κλασικού στίβου, γίνονταν μεταξύ των μαθητών των δημοτικών σχολείων και δρόμοι ταχύτητας και αντοχής, άλματα και ρίψεις, για τις ερμιόνη 25

ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ «Πανεπαρχιακοί» αγώνες στίβου, που ξεκίνησαν για πρώτη φορά στην Ερμιόνη. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 ο θεσμός των γυμναστικών επιδείξεων προκάλεσε προβληματισμό. Με την είσοδο της κοινωνίας στη Μεταπολίτευση, ενισχύθηκε η αντίληψη ότι δημιουργούνταν προβλήματα και εντάσεις στη σχολική ζωή. Θεωρούνταν αρνητική η επιδίωξη εντυπωσιασμού καθώς και η ακριβής και συντονισμένη εκτέλεση των ασκήσεων από τους μαθητές και τις μαθήτριες. Η πολύμηνη προετοιμασία που απαιτούνταν παρακώλυε το συνολικό πρόγραμμα του σχολείου, αποπροσανατόλιζε το μάθημα της Φυσικής Αγωγής και καταπονούσε τους μαθητές. Αντιθέτως οι υποστηρικτές του θεσμού θεωρούσαν πως οι γυμναστικές επιδείξεις με όλη την προετοιμασία τους δίδασκαν την πειθαρχία και την ευταξία των μαθητών μέσα από την ομοιογένεια, την ομοιομορφία στις ρυθμικές κινήσεις και τα ποικίλα παραγγέλματα.

&

Η κατάργησή τους φαίνεται ότι απελευθέρωσε τους μαθητές από τις παραπάνω πιέσεις σε μια εποχή μεγάλων αλλαγών στη ζωή μας. Επειδή, όμως, οι παλιές γυμναστικές ασκήσεις είχαν αξία και άφησαν κενό, επανήλθαν με διαφορετικό τρόπο, σε πιο σύγχρονα σχήματα και με καινούργια αναλυτικά προγράμματα με την αναβάθμιση του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής. Οι αξίες του ολυμπιακού ιδεώδους συνεχίζονται μέσα από τη μουσικοκινητική και θεατρική αγωγή, με χορευτικά και θεατροχορευτικά ενδοσχολικά και διασχολικά προγράμματα και μέσα από ποικίλα αγωνίσματα. Μπορεί οι γυμναστικές επιδείξεις να αποτελούν παρελθόν πια, οι μνήμες όμως από αυτές είναι έντονες και μας ξυπνούν παραστάσεις μιας άλλης μορφής κοινωνικοποίησης και δεσμών με τις εκπαιδευτικές αξίες, που τότε μεταδίδονταν από τη μικρή ηλικία στις μελλοντικές γενιές. Μπορεί τότε να προκαλούσαν κούραση και ταλαιπωρία, παρέμειναν όμως στην ψυχή και στον νου μας ως ένα ευχάριστο και αλησμόνητο γεγονός της μαθητικής μας ζωής.

οι χαρές μας οι λύπες μας

Γάμοι

Άκληρος Σταμάτιος - Νταντή Μελάνη Αλεξάκος Γεώργιος - Ασβεστοπούλου Ζωή Αργείτης Δημήτριος - Καλλίνη Ηλιάννα Δεστές Βασίλειος - Σκαλτσά Χριστίνα Δραπανιώτης Ανάργυρος - Αθανασάκη Στυλιανή Ησαΐας Μιχαήλ - Αποστολοπούλου Ίρις Κανακάρης Γεώργιος - Παλάση Δέσποινα Φανουρία Κουφός Σταμάτιος - Μητρώκα Ευδοξία Λεβέντης Γεώργιος - Μπουρλόκα Αντωνία

Μάνος Δημήτριος - Μπασλλάρι Γιουβάνα Μαστοράκης Θωμάς - Παβλένκο Λιούμποβ Μπουρίκας Νεκτάριος - Κανακοπούλου Μαρία Άννα Μπρακούλιας Κωνσταντίνος - Μπεξή Δήμητρα Παπανδριανού Αναστάσιος - Κουτσούγερα ΙωάνναΑνδριάνα Τσιούνης Πέτρος - Παράσχου Ελισάβετ-Άννα Τσιρτσίκος Νικόλαος - Μεταξιώτη Βασιλική

Θάνατοι Ασπρούλης Ηλίας Βύνιος Γεώργιος Γερακίου Θεοδώρα Γκάτσου Θωμαΐς Γράτσος Βασίλειος Δαγρέ Μαρίνα Ζώσης Νικόλαος Καλλίνης Δέδες Καραμίχος Γεώργιος Καρατζάς Εμμανουήλ Κοτσοβός Ηλίας Λαδάς Νικόλαος 26 ερμιόνη

Λάλη – Βρεττού Ελένη Λάμπρου Μαρίνα Μαρτέν Ζαν Πατρίκ Μας Λουκάς Μισέλ Ζακλίν Μαύρος Ιωάννης Μέλλου Γεωργία Μιχαήλ Νικόλαος Μορόγλου Δημήτριος Ντελής Βασίλειος Οικονομοπούλου Ασπασία Οικονόμου Εμμανουήλ

Παπαδάκης Αλέξανδρος-Κάρολος Παπαθανασίου Παναγιώτης Ρούσσου Ελένη Σιανίδου Ζωή Σκαλτσάς Αγγελής Σκούρτη Μαρίκα Σπανός Ιωάννης Σπετσιώτης Γεώργιος Στάϊκου Γεωργία Στάικου Ελένη Σχοινά Μαρία

ΘΕΟΔΟΤΗ ΣΟΥΛΙΩΤΗ - ΚΟΥΡΤΕΣΗ

Οι δικοί μου δάσκαλοι

Γυμναστικές επιδείξεις έτους 1963

Όταν έμαθα, ως Ταμίας του Σωματείου μας (της Εταιρείας Μελετών Ερμιονίδος), ότι το τεύχος με αριθμό 20 θα είναι αφιερωμένο στην Εκπαίδευση ενθουσιάστηκα και ζήτησα, αν γίνεται, να με συμπεριλάβουν στους αρθρογράφους, καθώς βρήκα πολύ ωραία την ιδέα. Χωρίς καθόλου κόπο οι σχολικές αναμνήσεις κατέκλυζαν το μυαλό μου, όπως τα κύματα και το καλοκαιρινό μπουρίνι που προκαλεί ο Πουνέντης στα Μαντράκια. Διανύοντας πια την πέμπτη δεκαετία της ζωής μου και έχοντας την τύχη να έχω δίπλα μου παιδιά και εγγόνια, θεώρησα ότι θα μου δινόταν η χαρά να αναπολήσω το ξεκίνημα της διαδρομής μου. Αρκετές φορές ρωτάμε τους ανθρώπους που τα κατάφεραν στην ζωή τους, τι τους ώθησε, τι τους οδήγησε να υπερβούν τις δυσκολίες και τον τρόπο που θα έπρεπε συμβατά να ζήσουν και να καταφέρουν να γίνουν κάτι άλλο. Θυμάμαι το ξεκίνημά μου στο σχολείο σαν την αρχή της γνωριμίας μου με έναν άλλο κόσμο που έμελλε να με σημαδέψει, να με γεμίσει αυτοπεποίθηση και να μου ανοίξει νέους ορίζοντες. Ήταν η χρονιά που δινόταν, σύμφωνα με το νόμο, στα παιδιά των 5,5 χρόνων η δυνατότητα να φοιτήσουν στην Α΄ τάξη. Η εγγραφή μου στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειράς μου Ερμιόνης έγινε μετά την ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας, που ήρθε με δίμηνη καθυστέρηση. Ως εκ τούτου και η πρώτη μου μέρα στο σχολείο έγινε με καθυστέρηση. Τεράστια έμοιαζε στα παιδικά μου μάτια η διαδρομή από το σπίτι μου, που βρισκόταν στη συνοικία των Ταξιαρχών, μέχρι το Σχολείο. Οι μνήμες μου είναι τόσο ζωντανές που φτάνει να κλείσω τα μάτια και να τα ξαναζήσω. Αναμονή, φόβος, έκπληξη όλα μαζί με κατέκλυζαν, όταν άνοιξε η πόρτα της τάξης μου η δασκάλα μου, η Ξανθή Γιαννάτου, που με υποδέχθηκε με χαμόγελο, με καλωσόρισε και με έβαλε στη θέση μου. Δεν ξέρω αν αγάπησα αμέσως το σχολείο ή έμαθα να το αγαπώ σιγά – σιγά, εκείνη όμως έμελλε να γίνει φάρος φωτεινός στη ζωή μου. Νέα, γλυκιά, με φωτεινό πρόσωπο και λαμπερά μάτια, η δασκάλα μου με βοηθούσε να ενταχθώ σε μια τάξη που είχε ήδη προχωρήσει στα μαθήματα. Μεγάλος ο αριθμός των παιδιών στην αίθουσα. Μαθητές από διαφορετικές οικογένειες, με διαφορετικές αφετηρίες κι ας μου επιτραπεί ο όρος και κοινωνικές θέσεις στη δική μας μικρή κοινωνία. Αλλά όλα μαζί μια ομάδα. Εμείς δεν κάναμε διακρίσεις μεταξύ μας, αυτό προέκυψε στα παιδιά των πόλεων στις επόμενες γενιές. Η κυρία Ξανθή ήταν για μένα κάτι σαν θεός. Έπιανε το χέρι μου και με οδηγούσε να γράψω. Ήταν αυστηρή, όσο έπρεπε, όταν δεν λειτουργούσα σωστά, αλλά μου έδινε κίνητρο κι εγώ ξαναπροσπαθούσα, αγωνιζόμουν να φανώ αντάξια της προσφοράς της. Καθημερινά με καθοδηγούσε να γνωρίσω έναν άλλο τρόπο ζωής, με ενεθάρρυνε να προχωρώ όλο και πιο μπροστά, να κατακτώ τη γνώση. Θυμάμαι την προτροπή της «μπορείς!» που καρφωνόταν στο μυαλό μου, ώστε σήμερα μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι θυσίαζε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας της προσπαθώντας να μας «μάθει γράμματα», όπως μας έλεγαν παλιά οι γονείς μας και οι παππούδες. Η κυρία Ξανθή, λοιπόν, η δασκάλα μου ακούραστη, υπομονετική, τρυφερή, γελαστή και αυστηρή όταν έπρεπε, με έκανε να αγαπήσω το σχολείο, να λατρέψω το διάβασμα, αλλά πάνω από όλα να το σέβομαι και να το αγαπώ. Αυτό το μικρό Σχολείο της Ερμιόνης στάθηκε η γενεσιουργός αιτία και η δύναμη εκείνου που είμαι σήμερα. Το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα δεν θα είχε τίποτε να ζηλέψει από το πρόγραμμα ενός διάσημου σήμερα κολλεγίου. Τα βιβλία μας λιγοστά και δανεικά πολλές φορές από τα μεγαλύτερα ξαδέλφια ή τα γειτονόπουλα. ερμιόνη 27

ΘΕΟΔΟΤΗ ΣΟΥΛΙΩΤΗ - ΚΟΥΡΤΕΣΗ Και οι δάσκαλοί του όλοι τους σοβαροί, ακάματοι ακόμα και στον ελεύθερο χρόνο τους να μαθαίνουν και να καθοδηγούν, να μεταλαμπαδεύουν γνώση, αξίες, ήθη, έθιμα, με ελάχιστο ή ίσως και ανύπαρκτο εποπτικό υλικό αλλά με πολύ πίστη, αγάπη και αφοσίωση στο έργο τους. Θυμάμαι το χειροκίνητο κουδούνι, τον τότε διευθυντή του σχολείου μας κύριο Γιάννη Γυμναστικές επιδείξεις έτους 1966 Σιωρά, δάσκαλο μου στην ΣΤ΄ Τάξη, το προσκυνητάρι στον διάδρομο, το διάλειμμα στο προαύλιο με τις παιδικές φωνές να ακούγονται μέχρι την θάλασσα, τη μαζική πρωινή προσευχή με τους δασκάλους επάνω στα σκαλοπάτια και τα παιδιά από κάτω. Στον κύριο Σιωρά οφείλω την αγάπη μου για τα Μαθηματικά, την ενδυνάμωση του τρόπου σκέψης και την μετέπειτα απόφασή μου να συνεχίσω τις σπουδές μου. Με την δική του βοήθεια και καθοδήγηση, αλλά και με τα απογευματινά μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας - έτσι τα λέμε σήμερα - δεν άφησε κενά στις γνώσεις μου και εντάχθηκα χωρίς κανένα πρόβλημα στο σχολείο της πόλης, όπου συνέχισα το γυμνάσιο. Μάλιστα διαπίστωσα πως είχα πολύ περισσότερες γνώσεις από τα παιδιά της τάξης μου σε όλα τα μαθήματα. Αφήνομαι να μυρίσω την οσμή της αίθουσας, να δω τον μαυροπίνακα και τα ξύλινα πράσινα θρανία και την μαντεμένια ξυλόσομπα στη μέση της αίθουσας. Τα φύλλα των τετραδίων μου χρησίμευσαν αρκετές φορές ως προσάναμμα, έως ότου μάθω να γράφω ίσια, στρωτά και ορθογραφημένα. Κι όταν αργότερα έδωσα εξετάσεις αλλά και στο Πανεπιστήμιο, άκουσα πολλές φορές θετικά σχόλια για το γραπτό μου που κέρδιζε, γιατί ήταν καθαρογραμμένο και κατανοητό. Θυμάμαι τις εκδρομές μας στο κοντινό μας δασάκι, το Μπίστι, τα παιχνίδια μας στον αρχαιολογικό χώρο που πρωτόμαθα για την αρχαία κληρονομιά μας. Η ηλικία των παιδιών στο Δημοτικό είναι αυτή που ό,τι φυτέψεις βλασταίνει με ρίζες βαθιές. Στα Ευκάλυπτα του Πολίτη έπαιξα, ήπια νερό πηγαδίσιο και δροσίστηκα. Και οι γιορτές μας; Ποιος μπορεί να λησμονήσει τις γιορτές λήξης ή τις γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς, ένας θεσμός της εποχής που μέσα από το παιχνίδι, τα αγωνίσματα, τη σωματική έκφραση και άσκηση μάθαινες να δουλεύεις ως ομάδα να δίνεις και να παίρνεις; Έτσι απλά να προσπαθείς να γίνεσαι ο καλύτερος, να αρι-

28 ερμιόνη

στεύεις• ανταγωνισμός αλλά και άμιλλα μαζί. Όπως αργότερα στη ζωή, έτσι απλά. Να μαθαίνεις την ιστορία σου με καθημερινές αναφορές, να διδάσκεσαι τόσα πολλά που τότε δεν μπορούσες να αξιολογήσεις και να τα βλέπεις καθημερινά στη ζωή σου μεγαλώνοντας, γιατί έχουν ριζώσει μέσα σου αργά και σταθερά. Να θυμηθώ επίσης τον Κυριακάτικο εκκλησιασμό, τότε που το σχολείο παρέμενε ζωντανό και μαζικό και την Κυριακή, με τους δασκάλους σε αποστολή. Μαζευόμαστε στο σχολείο του Συγγρού και πηγαίναμε στην εκκλησία συντεταγμένοι. Οι δάσκαλοί μας, χωρίς πολλά μεταπτυχιακά και τίτλους, ήξεραν να σμιλεύουν μυαλό και ψυχές. Ποιος από τη δική μου γενιά δεν γνωρίζει όλες τις γιορτές και ποιος δε συμμετείχε σε σκετς και παρελάσεις στις εθνικές επετείους; Ποιος δεν ντύθηκε Αμαλία ή τσολιάς και ποιος δεν φωτογραφήθηκε; Ποιος δε θυμάται τι είναι τα Χριστούγεννα και τι το Πάσχα, τι γιορτάζουμε τα Θεοφάνεια και τι την Πρωτομαγιά. Κανένας μας δεν τα ξέχασε, καθένας τα αναπολεί κι όταν του δοθεί η ευκαιρία τα διηγείται ή τα γράφει, όπως εγώ τώρα, για να κεντρίσω τη θύμηση του κάθε αναγνώστη, τη δική του μοναδική σχολική εμπειρία, που καλό είναι με κάθε ευκαιρία που του δίνεται με αφηγηματικό λόγο να την διηγείται στους δικούς του. Μίλησα για τους δικούς μας δασκάλους. Στην Ερμιόνη όμως υπήρχαν και άλλοι που μπορεί να μην τους είχα στην τάξη μου, αλλά τους ένιωθα κοντά μου και βοηθούσαν ακόμα και εκτός σχολείου. Πώς να ξεχάσω την γειτόνισσα δασκάλα, την κυρα-Κατίνα Βρεττού, που χτυπούσαμε την πόρτα της και ζητούσαμε βοήθεια στα μαθήματα και απαντήσεις στις απορίες μας. Κι εκείνη πάντα πρόθυμη ανταποκρινόταν. Και δίπλα το σπίτι της Ήρας Φραγκούλη. Πολλές οι φορές που χτύπησα το χερούλι της πόρτας κι εκείνη άνοιξε κι άλλες τόσες που βοηθήθηκα, αφού οι δικοί μου γονείς δεν ήξεραν γράμματα ή δεν γνώριζαν αρκετά, ώστε να με βοηθήσουν. Καλοί μου δάσκαλοι, σας είμαι ευγνώμων γιατί εσείς συμβάλατε στην ανάπτυξη της θέλησης και της προσωπικότητάς μου, εσείς με βοηθήσατε να αναπτύξω τα θετικά μου στοιχεία και στη συνέχεια με προσόντα να βγω στην εργασιακή αρένα.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Η Σχολή της Singer Κέντημα στη μηχανή

Κοιλάδα, Αύγουστος 1949. Στη μηχανή η Θέμις Αναγνωστοπούλου, στο βάθος αριστερά η Ντίνα ΑλεξανδρήΣκούρτη

Η γυναικεία εκπαίδευση του προηγούμενου αιώνα σταματούσε στο Δημοτικό σχολείο, αποκλείοντας τα κορίτσια από τη δημόσια Μέση εκπαίδευση, καθώς απαιτούσε την απομάκρυνσή τους από την οικογένεια και δεν ήταν οικονομικά προσεγγίσιμη. Διάφοροι φορείς, οργανώσεις και επαγγελματικές σχολές οργάνωναν επιμορφωτικά σεμινάρια για τη βελτίωση της απόδοσης των νεαρών κοριτσιών στα «του οίκου», μαθαίνοντας τέχνες που υπάγονταν στις «γυναικείες αρμοδιότητες». Οι τέχνες στις οποίες στράφηκε η επαγγελματική εκπαίδευση καθώς η εκμάθησή τους θεωρείτο αρετή, ήσαν η ραπτική και η κεντητική. Η διδασκαλία τους καλλιεργούσε τις «έμφυτες» κλίσεις και ταυτόχρονα προετοίμαζε τις νεαρές για πηγή εισοδήματος (βιοποριστική εργασία, εξοικονόμηση οικογενειακού χρήματος) σε συνάρτηση πάντα και με τη βελτίωση του οικιακού βίου και τον εξωραϊσμό του «οίκου». Η εταιρεία SINGER διατηρούσε για πολλά χρόνια μεγάλο κατάστημα στην οδό Σταδίου και προπολεμικά και μεταπολεμικά έστηνε επαγγελματικές σχολές κεντήματος, κοπτικής και ραπτικής, με τον τίτλο «ΚΕΝΤΡΟ ΟΙΚΟΚΥΡΙΚΗΣ ΜΟΡΦΩΣΕΩΣ SINGER (ΣΙΝΓΓΕΡ)», με σκοπό την πώληση των προϊόντων της αλλά και την γυναικεία εκπαίδευση, προωθώντας την κοινωνική ανασυγκρότηση και οικοτεχνία. Στην Ερμιόνη προπολεμικά η αντιπροσωπεία της SINGER ίδρυσε Σχολή Κεντήματος με αρχιτεχνίτη τον Κώστα Αναγνωστόπουλο, που μετέτρεπε, με μια μικρή παρέμβαση, τις μηχανές ραψίματος σε μηχανές κεντήματος, δίνοντας την κίνηση στα πόδια, προκειμένου να εργάζονται και τα δύο χέρια και όταν χρειαζόταν επισκεύαζε τις μηχανές. Η Εταιρία SINGER διέθετε δασκάλες που γνώριζαν την τέχνη της ραπτικής και του κεντήματος. Σύμφωνα με τη μαρτυρία της κόρης του Αναγνωστόπουλου, Θέμιδος, που με αφορμή τις ερωτήσεις μας ξετύλιξε το κουβάρι των προσωπικών της αναμνήσεων, ήσαν: από το Κρανίδι η Αρετή, από το Ναύπλιο η Αφροδίτη, από το Λεωνίδιο η Καλομοίρα και από την Ερμιόνη η ίδια. Ο χώρος μαθητείας ήταν στην καρδιά της πόλης, στο νοικιασμένο οίκημα του Πάνου Παπαμιχαήλ (Πιτ). Αυτό το οίκημα φιλοξένησε το φυτώριο για σπουδαίες νεαρές κεντήστρες, που έφτιαξαν ολόκληρες προίκες και στόλισαν σπίτια και εκκλησιές με άφθαστα καλλιτεχνήματα. Τέτοια εκθαμβωτικά, θελκτικά, περίτεχνα, πολύχρωμα, ξομπλιαστά χειροτεχνήματα φιλοξενούνται στις προθήκες του Ιστορικού Λαογραφικού μας Μουσείου (Ι.Λ.Μ.Ε.). Καθένα από αυτά κεντάει με το δικό του τρόπο τη μνήμη... Το έργο της αντιπροσωπείας SINGER εκτός από εμπορικό, πολιτιστικό, ήταν και κοινωνικό. Προσέφερε στις ανεπάγγελτες κοπέλες του χωριού, που ανταποκρίθηκαν με θέρμη στην πρόσκληση να διδαχθούν, γνώσεις της ευγενούς και δημιουργικής τέχνης της κεντητικής, δημιουργώντας ταυτόχρονα αισιόδοξες προοπτικές. Η ραπτική μπορεί να έχει οικονομική σημασία, να παρέχει ωφέλεια ή κέρδος, αλλά η κεντητική είναι καλαισθησία. Οι μαθήτριες που γράφονταν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα πλήρωναν ένα μικρό αντίτιμο για τη διδασκαλία και για τον ατομικό φάκελο που τους διέθετε η Αντιπροσωπεία και που περιείχε σχέδια και σταμπωτά υφάσματα, κλωστές, τελάρο και άλλα είδη κεντήματος. ερμιόνη 29

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ Η Σχολή προσέφερε Φοίβα, που στη συτις ραπτομηχανές σε νέχεια αξιοποίησε όσες δεν διέθεταν, όπου η μεγάλη της κόρη μάθαιναν να κεντούν Πολυξένη Φοίβα με διάφορες βελονιές - Κασνέστη. Ο θρύπ.χ. ανεβατό, φιλτιρέ, λος ενός αιώνα, η ριζοβελονιά, πισωβε«ΟΛΓΑ»! Με αυτήν λονιά, ψαροκόκαλο, η θεία μου από τα γκομπλέν, φεστόνι, μικρά της χρόνια πλακέ, σπειροβελονιά, έραψε και μεταποίηαζούρ, αλυσίδα, κοσε τον ρουχισμό της μποβελονιά, βυζαντιπολυμελούς πατρινή βελονιά, κ. α. Στη κής οικογένειάς της συνέχεια οι δασκάλες, και αξιοποίησε βιομεταξύ αυτών και η ποριστικά την τέχνη Θέμις, κόρη του Κώτης ξενοράβοντας στα Αναγνωστόπουλου πουκάμισα. Ήταν οι όπως προαναφέραμε, Κρανίδι, 1950. Μπροστά αριστερά η Αρχόντω Νόνη - Γεωργίου, στο βάθος Κώστας εποχές που το φόΑναγνωστόπουλος, δεξιά Θέμις Αναγνωστοπούλου βλέποντας το ενδιαφέρεμα, το παλτό ή η ρον των νεανίδων, συζακέτα γυριζόταν το νέχισαν τις σχολές μαθητείας με δική τους πια πρωτοβου- μέσα έξω, πλενόταν, ραβόταν από την αρχή και αποκτούσε λία και με καρμπόν αναπαρήγαγαν τα σχέδια που περιείχε ο τη χαρά του καινούργιου. πρωτότυπος φάκελος. Το κέντημα της μηχανής έγινε πολύ Τη λάδωνε τακτικά, την καθάριζε και άλλαζε τις σπασμέτης μόδας, στόλισε τις προίκες των κοριτσιών, ανανέωσε αι- νες βελόνες. Την φρόντισα κι εγώ με τη σειρά μου, χάρη στα σθητικά τον ρουχισμό των σπιτιών. Κέντησαν ασπρόρουχα, μαστορικά χέρια του Γιώργου Αναγνωστόπουλου. Περάσανυχτικά και νυχτικοθήκες, εσώρουχα, μωρουδιακά ρουχα- με ένα διάστημα σνομπισμού στις δημιουργικές εργασίες λάκια, μαξιλάρια της φιγούρας, στεφανοθήκες και γαμήλιες της γιαγιάς. Στα μοντέρνα σπίτια δεν υπήρχε χώρος για την φωτογραφίες. τέχνη της κεντήστρας με αποτέλεσμα τα έργα της σεμεδάΣτην Επαγγελματική Σχολή επιμορφώθηκαν πολλές κια, εσάρπες, τραπεζομάντηλα κεντητά, να είναι περιφροκοπέλες, με μεγάλη παραγωγή χειροτεχνικού έργου. Έτσι νημένα ή κλεισμένα στα μπαούλα. Στις μέρες μας υπάρχει κληρονομήσαμε χειροποίητες δημιουργίες με τη μηχανή επιστροφή στη Χειροτεχνία, μια δραστηριότητα που επατου κεντήματος, αλλά και του ραψίματος. Τα κεντήματα νέρχεται με θετικά αποτελέσματα. Η υπερκατανάλωση αναπροσαρμόζονταν στην εποχή των νέων αναγκών και τα σχέ- γκαστικά σε εποχές κρίσης μπαίνει στο περιθώριο και οι δια κοπιάρονταν βάση των παραδοσιακών προτύπων. άνθρωποι διοχετεύουν τα αποθέματα του ελεύθερου χρόνου Ο Κώστας Αναγνωστόπουλος (Σίνγγερ) με την γυναίκα τους ή του χρόνου ανεργίας δημιουργικά, ανακαλύπτοντας του Κατίνα και την πολυμελή οικογένειά τους, τα έξι, δηλα- την τέχνη του χειροποίητου, που αποτελεί διαφυγή και διέδή, παιδιά τους τη Θέμιδα, την Τούλα, το Γιώργο, τον Πανα- ξοδο. Τα σιρίτια, τα νήματα, τα μαλλιά φλος, οι φούντες, τα γιώτη, τον Τάσο, τη Θεοδότη, το Λευτέρη και την Αγγελική, κρόσσια και τα ψιλικά έχουν και πάλι την τιμητική τους. έμειναν στην Ερμιόνη για πολλά χρόνια στο σπίτι του ΔηΤη μαστοριά της γιαγιάς κομμάτι του πολιτισμού, της μήτρη Μπενάρδου, στο Μπίστι και ο κυρ-Κώστας ανέπτυξε ταυτότητάς μας, αλλά και της ψυχής μας ανέλαβαν να μας σπουδαία κοινωνική και πολιτική δράση τα χρόνια εκείνα μαθαίνουν ιντερνετικά διάφορα σάιτ και οι γυναίκες άρχιστην πόλη μας. σαν να ανακαλύπτουν και πάλι τα χέρια, να μπαλώνουν να Το πρώτο μοντέλο ραπτομηχανής SINGER κυκλοφόρησε ράβουν, να ανακυκλώνουν, να ψαχουλεύουν και να ανασύαπό τον Αμερικανό μηχανικό Isaac Singerστη Νέα Υόρκη το ρουν από τα συρτάρια τους.

1853 και τιμητικά πήρε το όνομά του. Στη συνέχεια φρόντιΗ αντιπροσωπεία SINGER συνήθιζε να φωτογραφίζει τις ζε να παράγει βελτιωμένα μοντέλα, ώστε να δίνονται λύσεις μαθήτριες της σχολής ως διαφημιστικό ντοκουμέντο. Κάστις νέες ανάγκες. Το 1975 κυκλοφόρησε η ηλεκτρική ρα- ποιες τέτοιες αναμνηστικές φωτογραφίες εμπλουτίζουν και πτομηχανή που έδωσε φτερά στην παραγωγή ρούχου, ενώ διανθίζουν το κείμενο. το 1990 κυκλοφόρησε η μηχανή πρέσα που όχι μόνο γαζώΠρόσωπα και εργόχειρα που ίσως δημιουργήσουν στους νει αλλά και σιδερώνει. αναγνώστες μας νήματα με εικόνες που μετατρέπονται σε Στο σπίτι μου, σε περίοπτη θέση έχω τη φορητή χειρο- λέξεις και ιστορίες ανθρώπινες μεγάλες ή μικρές. κίνητη ραπτομηχανή «ΟΛΓΑ» της γιαγιάς μου Κατίνας

30 ερμιόνη

Έτος 1938, Δ΄τάξη Δημοτικού Σχολείου Ερμιόνης Από αριστερά και από κάτω Μαθητές: Α΄ σειρά: Λέλα Σκούρτη (Κανέλη), Βιβή Σχοινά, Ελένη Κόντου, Γιώτα Πραχαλιά, Θωμαή Φοίβα (Σκούρτη), Ελένη Π. Φοίβα, Μαρία Μορόγλου, Ματίνα Γεωργίου, Δέσποινα Κωνσταντινίδου, Κατίνα Σπετσιώτου (Μερτύρη), Μαρίνα Μέξη, Ντίνα Τέσση (Κρητικού), Τούλα Αναγνωστοπούλου Β΄ σειρά: Διονυσία Αγγελή, Κική Μαρόγιαννη, Ευγενία Φοίβα, Κατίνα Μενεξή, Μαρίκα Κομμά (Οικονόμου), Κούλα Καλλή, Καλλιόπη Ανούση, Αγγέλω (Παπαβασιλείου)

Γ΄ σειρά: Τάσος Φολόκας, Ηλίας Παπαμιχαήλ, Θοδωρής Μπενάρδος, Μιχάλης Κούστας, Γιάννης Μπουκουβάλας, Γιώργος Πολίτης, Κώστας Σκούρτης (Καρακώτσας), Μιχάλης Κολυμπάδης, Μίμης Σκούρτης (Κουκουλάμης), Μήτσος Κουτούβαλης (Διαμαντάρας), Κώστας Παπαμιχαήλ Δ΄ σειρά: Δημήτρης (γιος του φαναριέρη), Αντώνης Γκολεμάς, Νίκος Πάλλης, Γιάννης Μαστράκης, Παιδί από τα Ίρια, Ανδρέας Βλάσσης, Πάνος Προκοπίου, Μανώλης Νοτταράς (Κοβόλος), Δώρος Γιδόπουλος, Γιάννης Κοτταράς, Ανάργυρος Σέρφας, Νίκος Μαρόγιαννης, Παντελής Μενεξής Δάσκαλοι: Δημήτρης Βαρελάς, Κατίνα Παπαβασιλείου, Σοφία Βαρελά, Μιχάλης Παπαβασιλείου

ερμιόνη 31

Στιγμές! (Από το αρχείο της Βιβής Σκούρτη)