teyxos10

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

ΤΕΥΧΟΣ 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

Ερμιόνη

στην

άλλοτε και τώρα

περιεχόμενα Σελ. 3 Απόστολος Θ. Γκάτσος | Το Σκύλλαιον Σελ. 4 Π. Ιωάννης - Δ. Αμπελάς | Η καμπάνα Σελ. 5 Λίνος Γ. Μπενάκης | Το πολεμικό ημερολόγιο του «ΑΡΗ» 1825-1826

ΤΕΥΧΟΣ 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012 Περιοδική έκδοση για την ιστορία, την τέχνη, τον πολιτισμό και την κοινωνική ζωή της Ερμιόνης

Σελ. 8 Ευάγγελος Ν. Αθηναίος | Εορτές και έθιμα στα νησιά και στα

παράλια της χώρας μας

Εξώφυλλο: Παναγία η Γλυκοφιλούσα. Αγιογραφία Νίκου Γ. Μουρμούρη

Σελ. 11 Ελένη Δάκη – Καλαμαρά | Οι δάσκαλοί μας, αληθινοί ήρωες ΕΤΟΣ Δ’ ΤΕΥΧΟΣ 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012

Σελ. 12 Μυρσίνη Γ. Σαμαρά | Ο λαϊκός πολιτισμός μας είναι

η πυξίδα μας

Εκδότης Παρασκευή Σκούρτη

Σελ. 14 Γιάννης Μ. Σπετσιώτης | Οι …δικές μας παροιμίες, γιατί

στο χωριό μου λένε…(2ο)

Συντακτική Επιτροπή Λίνος Μπενάκης Γιάννης Σπετσιώτης Κώστας Τσεφαλάς Ρεπορτάζ Σταμάτης Δαμαλίτης Διόρθωση Κειμένων Καλλιόπη Καλποδήμου Αντώνης Ζαραφωνίτης Φιλόλογοι Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο Παρασκευή Σκούρτη Ερμιόνη Αργολίδος, 210 51 Τηλ.: 27540 31523 Τηλ.: 210 4116650 Σχεδιασμός – Εκτύπωση – Βιβλιοδεσία ΑRTION ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ 210 4831792 Διανέμεται δωρεάν

Σελ. 18 Παρασκευή Δ. Σκούρτη | Βέμι περ βρουβ; «Πάμε για χόρτα;» Σελ. 21 Λάμπης Π. Παυλίδης | Τα φαντάσματα Σελ. 22 Σταμάτης Δαμ. Δαμαλίτης | Ιστορίες της θάλασσας

και της στεριάς Σελ. 23 Έφη Βελέντζα – Λαδά | Ερμιονίτικο μέλι Σελ. 26 Κατερίνα Παπαμιχαήλ – Ρήγα | Η στενή μου φίλη Σελ. 27 Παύλος Ελ. Παυλίδης, Νίκος Γ. Μουρμούρης | Καλλιτέχνες αυτοπαρουσιάζονται Σελ. 28 Σταμάτης Δαμ. Δαμαλίτης | Εν Ερμιόνη… Σελ. 30 Παρασκευή Δ. Σκούρτη, Σοφία Μέλλου – Τσαμαδού | Το χριστόψωμο

της Σοφούλας

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ

Το Σκύλλαιον

1

Σε όσους ταξιδεύουν για την Ύδρα είναι γνωστό το ακρωτήριο Σκύλλαιον ή Καβοσκυλί, ωστόσο γύρω από την ακριβή θέση και την ονομασία του ακρωτηρίου υπάρχει αρκετή σύγχυση. Μερικοί θεωρούν Σκύλλαιον και Τσελεβίνια2 ένα πράγμα. Όμως Τσελεβίνια είναι τα δυό νησάκια, ανάμεσα από τα οποία περνά το καράβι, που βρίσκονται μπροστά από την ξηρά και απέχουν περί τα είκοσι μέτρα από αυτήν, σχηματίζοντας έτσι έναν μικρό «πόρο», όπου μικρά ιστιοφόρα μπορούν να τον διαπλεύσουν. Σκύλλαιον λοιπόν, ονομάζεται ολόκληρη η περιοχή που σχηματίζει το νοτιοανατολικό άκρο της Πελοποννήσου και που περιορίζεται από δύο μικρότερους κάβους, από δύο μικρότερες άκρες. Η μία άκρη η βόρεια, προς την κατεύθυνση του Πόρου, είναι το Καβοσκυλί, το κυρίως Σκύλλαιον. Η λέξη «κάβο» προέρχεται από τη γενουατική λέξη cavo και μόνη της στη γλώσσα μας έγινε γένους αρσενικού. Ο κάβος σε σύνθεση με άλλες λέξεις μένει κάβο και παίρνει το άρθρο του κυρίου ονόματος π.χ. ο Καβομαλιάς, οι Καβοκολώνες, το Καβοσκυλί. Το Σκύλλαιον κατά τους σημερινούς Γεωγράφους είναι ένα ορόσημο γιατί χωρίζει τον Αργολικό κόλπο, (συμπεριλαμβανομένου και του Ερμιονικού), από τον Σαρωνικό. Στους αρχαίους όμως Γεωγράφους ως προς την διάκριση των κόλπων της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου υπάρχει μεγάλη σύγχυση. Ο Στράβων λ. χ. (63 π. Χ. -25 μ. Χ.) περιγράφοντας την περιοχή αυτή λέει: «Μετά δε Μαλέας ο Αργολικός εκδέχεται κόλπος και ο Ερμιονικός, ο μεν μέχρι του Σκυλλαίου πλεόντι ως προς έω βλέπων και προς τας Κυκλάδας, ο δε εωθινότερος τούτου μέχρι προς Αίγιναν και την Επιδαυρίαν» (Στράβων VIII, σελ.1). και αλλού πάλι: «Κόλποι δ’ ενταύθα ότε Μεσσηνιακός και ο Λακωνικός και τρίτος ο Αρ-

“Παρακάμπτοντας τα Τσελεβίνια”, πίνακας Π. Τέτση

ερμιόνη 3

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Θ. ΓΚΑΤΣΟΣ γολικός, οι δε Σαλαμινιακόν καλούσι» (Στράβων VIII, Ζ.2) Συγχέει κατ’ αυτόν τον τρόπον τον Ερμιονικό με τον Σαρωνικό κόλπο, ο οποίος αρχίζει από το Σκύλλαιον. Είναι γεγονός ότι η περιοχή αυτή της Πελοποννήσου, από το Σκύλλαιον μέχρι της εισόδου του Αργολικού, που αρχίζει από τις Σπέτσες και την απέναντι ξηρά είναι μπερδεμένη στους αρχαίους συγγραφείς, που δύσκολα μπορεί κανείς να προσδιορίσει τις αρχαίες τοπωνυμίες με τις σημερινές. Την ονομασία του το Σκύλλαιον ή Σκυλλαίον όπως το ονομάζει ο Παυσανίας (Κορινθ. ΧΧΧΙV 7), την πήρε από την κόρη του βασιλιά των Μεγάρων, την Σκύλλα. Τόσο ο Στράβων όσο και ο Παυσανίας (περιηγητής του 2ου μ. Χ. αιώνα), με λίγα λόγια αναφέρουν την αρχαία παράδοση. Να τι λέει ο Στράβων: «Το δε Σκύλλαιον το εν Ερμιόνη ωνομάσθη φασίν από Σκύλλης της Νίσου θυγατρός, ην εξ έρωτος προδούσαν Μίνω την Νισαίαν καταποντισθήναί φασιν υπ’ αυτού, δεύρο δ’ εκκυμανθείσαν ταφής τυχείν». Ας δούμε λοιπόν τον μύθο. Όταν ο Μίνωας ο μυθικός βασιλιάς της Κρήτης βρισκόταν στη νήσο Πάρο, πληροφορείται ότι ο γιός του Ανδρόγεως φονεύθηκε στην Αθήνα. Για να εκδικηθεί τον θάνατο του παιδιού του εξόπλισε στόλο και ήρθε και πολιόρκησε τα Μέγαρα και το επίνειο των Μεγάρων την Νισαία. Τότε βασιλιά ς των μεγάρων ήταν ο Νίσος γιός του Πανδίονα. Ο Νίσος μέσα στα μαλλιά του είχε μια κόκκινη τρίχα, που από αυτήν εξαρτάτο η δύναμή του, η ζωή του και η σωτηρία του βασιλείου του. Τον Μίνωα ερωτεύτηκε παράφορα η κόρη του βασιλιά η Σκύλλα και για να επιταχύνει τη νίκη του αγαπημένου της βασιλιά της Κρήτης, έκοψε κρυφά την κόκκινη τρίχα από τα μαλλιά του πατέρα της. Ο Νίσος πέθανε, τα Μέγαρα κυριεύτηκαν και η Σκύλλα περίμενε να αντα-

μειφθεί για την προδοσία της από τον Μίνωα. Αυτός όμως αισθάνθηκε τόση φρίκη για την πράξη της, ώστε όταν απέπλευσε από τα Μέγαρα την έδεσε στην πλώρη του καραβιού του, από όπου εκείνη έπεσε στη θάλασσα του Σαρωνικού, ενώ κατ’ άλλους την έριξε εκείνος, όπου και πνίγηκε. Κατά μία άλλη παραλλαγή του μύθου, ο Μίνωας φεύγοντας από τα Μέγαρα εγκατέλειψε τη Σκύλλα στην οργή των συμπολιτών της (κοινή η μοίρα των προδοτών της πατρίδας) και προκειμένου να σωθεί έπεσε στη θάλασσα για να πιαστεί από την πρύμη του πλοίου του εραστή της και πνίγηκε από τα κύματα. Το πτώμα της εκβράστηκε από τα κύματα στη νοτιοανατολική άκρη της Πελοποννήσου όπου κατά τον Στράβωνα ετάφη «φασίν δεύρο εκκυμανθείσαν ταφής τυχείν». Κατά τον Παυσανία όμως το πτώμα της έμεινε εκεί άταφο και κατασπαράχτηκε από τα θαλασσοπούλια: «Τάφον δ’ ουν αποφαίνουσιν αυτής, αλλά περιοφθήναι τον νεκρόν φασι διαφορηθέντα υπό των εκ θαλάσσης ορνίθων». Έτσι το ακρωτήριο ονομάστηκε Σκύλλαιον ή Σκυλλαίον. Ο Βιργίλιος αναφέρει ότι το πτώμα της Σκύλλας μεταμορφώθηκε σε θαλασσοπούλι που το κυνηγάει ο αετός, που συμβολίζει τον πατέρα της Νίσο. Αν παραδεχτούμε την αλληγορική σημασία κατά την οποία ο βασιλιάς Μίνωας είναι μια θεότητα της θύελλας και της κακοκαιρίας, βλέπουμε ότι με τον μύθο αυτό, οι αρχαίοι προσπαθούσαν να εξηγήσουν τη θαλασσοταραχή που συχνά επικρατεί τον χειμώνα, στην περιοχή του Σκυλλαίου. Σημείωση: 1. Το άρθρο «Το Σκύλλαιον» του Απόστολου Θ. Γκάτσου, είναι αναδημοσίευση από το Περιοδικό «Μέλλον της Ύδρας» του έτους 1958.

2. Τσελεβίνια: από το Τσέλε – βγιεν (αρβανίτικα) που σημαίνει «άναψέ το και έρχεται!».

Π. ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΑΜΠΕΛΑΣ

Η καμπάνα Κάθε φορά που ακούγεται γλυκόφθογγη η φωνή σου ουράνια μηνύματα γεμίζουν την ψυχή μου. Ο ήχος σου θεόσταλτος ξεχύνεται πέρα ως πέρα και ο πιστός ευλαβικά δοξάζει τον πατέρα. Στον Ιησού προσεύχεται και εις το Άγιο Πνεύμα Τριάδα Ομοούσιο λατρεύει νύχτα-μέρα. Πρωί και βράδυ θύμηση Εσπερινού και Όρθρου, Θείας λατρείας σάλπιγγα και του πιστού ανθρώπου. Του χριστιανού την έξοδο απ’ τη ζωή αναγγέλλεις και πένθιμη ατμόσφαιρα φίλους, δικούς πικραίνει. Εχθροί σου, οι ταλαίπωροι ζητούν να σε φιμώσουν μα εσύ θα είσαι πάντοτε έλεγχος των εχθρών σου.

4 ερμιόνη

Της εκκλησίας ο αυλός, καμπαναριού στολίδι, του λειτουργού το τάλαντο, της ενορίας φίλη. Ευχή μας απ’ τα τρίσβαθα, ποτέ να μη σιωπήσεις στη σωτηρία τους πιστούς πάντα να σελαγίζεις.

ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ

Το πολεμικό ημερολόγιο του «ΑΡΗ» 1825-1826 Ένα πολύτιμο αρχείο του θρυλικού «ΑΡΗ» σε δημοπρασία Όπως έγινε γνωστό, στην δημοπρασία σπανίων εγγράφων και βιβλίων του Οίκου Π. Βέργου στις 21 Δεκεμβρίου 2011 στην Αθήνα δημοπρατήθηκε ¨ένα μέρος του Ημερολογίου του θρυλικού πολεμικού ιστιοφόρου της οικογένειας Τσαμαδού της Ύδρας «Άρης» μαζί με άλλα ιστορικά τεκμήρια (Σηματολόγιο και άλλα). Το πολύτιμο αυτό αρχείο πωλήθηκε σε Αθηναίο ιδιώτη αντί του ποσού των επτακοσίων πενήντα χιλιάδων (750.000) Ευρώ (αρχική εκτίμηση 600.000-800.000)! Οι προσπάθειες του Δημάρχου Ύδρας Άγγελου Κοτρώνη προς Δημόσιες Αρχές για την αγορά του αρχείου υπέρ του καλά οργανωμένου «Ιστορικού Αρχείου Ύδρας» δεν τελεσφόρησαν. Άς ελπίσουμε ότι ο νέος κάτοχος του θα διευκολύνει ή και θα ενθαρρύνει την επιστημονική μελέτη και έκδοσή του, καθώς αποτελεί σπουδαίο τεκμήριο της ναυτικής ιστορίας του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Λεπτομέρειες για το περιεχόμενο του αρχείου και την ιστορία του «Άρη» βλέπε στις επόμενες δύο σελίδες (από τον Κατάλογο του Οίκου Βέργου) καθώς και στο άρθρο μας στο προηγούμενο τεύχος «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα» για την Ναυμαχία του Ναυαρίνου με αναφορά στον «Άρη».

Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837-1907), Η έξοδος του «Άρεως» (1894). Λάδι σε καμβά 112Χ193 εκ. - Συλλογή Ευαγγέλου και Κατίγκως Αγγελάκου, Οινούσσες Χίου

ερμιόνη 5

ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ

6 ερμιόνη

ΛΙΝΟΣ Γ. ΜΠΕΝΑΚΗΣ

ερμιόνη 7

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εορτές και έθιμα στα νησιά και στα παράλια της χώρας μας Θρησκεύεται ο έλληνας της στεριάς, θρησκεύεται και ο έλληνας της θάλασσας. O δεύτερος περισσότερο γιατί στην επικίνδυνη δουλειά που ασκούσε πάντα και ασκεί, πολύ πιο συχνά προσέφευγε στα Θεία, για να τον βοηθήσουν στις τρικυμίες και στους άλλους κινδύνους, που έκρυβε και κρύβει η θάλασσα. Και οι δυο μαζί όμως ζουν και εργάζονται σκληρά, θρησκευόμενοι και εορτάζοντες. Ο ζευγάς με τ’ άροτρο, λατρεύει τη θρησκεία της μητέρας γης, που του δίνει τους καρπούς. Ο θαλασσόλυκος απ’ την άλλη πλευρά με τη ψαροπούλα, το σφουγγαράδικο και το καράβι, λατρεύει τη θρησκεία της άλλης δίδυμης αδελφής της θάλασσας. Εκείνη που προσέφερε πάντα στους Έλληνες. Η ζωή τους όμως και των δυο, κάτω από το τρίπτυχο της λατρείας, εργασίας, εορτής, εκδηλώνεται ανάλογα και πάλλεται ομορφαίνοντας τις μέρες του βίου του. Μια θρησκευτική εορτή είναι πάντα μια ευκαιρία για ξεφάντωμα σε κάθε γωνιά της χώρας αυτής. Κυρίως, σε κάθε νησί και παραλιακή πόλη, υπήρχε πάντα ένας Άγιος, που έδινε την ευκαιρία για πανηγύρι.Είναι φαντασμαγορικό το θέαμα, να βλέπεις τη γιορτινή μέρα στο λιμάνι, τα καράβια μικρά και μεγάλα, τα καΐκια, τα σφουγγαράδικα και τις ψαροπούλες, σημαιοστόλιστες, να πανηγυρίζουν. Πραγματικά το πολύχρωμο θέαμα των λιμανιών δίνει ένα χαρούμενο τόνο. Όσοι ναυτικοί δουλεύουν σε κοντινές θάλασσες σπεύδουν να γυρίσουν στο νησί τους για να εορτάσουν την

γιάλα-γιάλα

8 ερμιόνη

τοπική εορτή της πατρίδας τους και μια απ’ τις μεγάλες εορτές της Χριστιανοσύνης. Όσοι ναυτικοί πάλι ταξιδεύουν σε μακρινές θάλασσες, δεν θα παραλείψουν να τηρήσουν τα έθιμα στο καράβι που ταξιδεύουν, όπως ακριβώς θα έκαναν στο νησιώτικο σπίτι τους. Είναι πολλά τα έθιμα και τα ήθη, ακόμη πολλές και οι συνήθειες που ακολουθούν τις εορτάσιμες μέρες οι ναυτικοί μας, στους διάφορους ελληνικούς ναυτότοπους. Όλα αυτά βγαλμένα, από τη μακρά παράδοση, προσαρμοσμένα στη θρησκεία τους και στην ανθρωπιά τους, με το ξεχωριστό εκείνο φολκλορικό χρώμα κάθε περιοχής. Αλλά ας αρχίσουμε από την Ερμιόνη του Αργοσαρωνικού κόλπου, εκεί που έχουμε μια άμεση προσωπική εποπτεία. Στο ναυτότοπο αυτό, υπάρχει ένα μοναδικό έθιμο που δεν το συναντάμε αλλού, γι’ αυτό το ξεχωρίζουμε. Πρόκειται για το «Γιάλα – Γιάλα» που ο εορτασμός διαρκεί δυο μέρες, παραμονή των Φώτων και ανήμερα. Έτσι την παραμονή μαζεύονται όλοι οι νέοι της περιοχής που πρόκειται να στρατευτούν κατά την περίοδο του χρόνου που ήδη άρχισε να τρέχει. Έτσι λοιπόν, την παραμονή των Φώτων μαζεύονται γύρω στο μεσημέρι όλοι αυτοί οι νέοι στο λιμάνι και μιλάνε για την οργάνωση της εκδηλώσεως. Όλοι μαζί κατόπιν γυρίζουν τα καφενεία και τις ταβέρνες του λιμανιού και αρχίζουν και τα πρώτα κεράσματα. Μέχρι το βράδυ είναι όλοι στο «τσακίρ κέφι».

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Όταν πλησιάζει το μεσονύκτιο όλοι οι νέοι, μαζί και άλλοι αυτόκλητοι γυρίζουν τις γειτονιές τραγουδώντας το «Γιάλα – Γιάλα» που λέει:

κάψιμο του Ιούδα που γίνεται εκεί, μέσα στη θάλασσα και όχι στη στεριά. Συγκεκριμένα, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα αρχίζει και μαζεύεται χιλιάδες κόσμος απ’ την ευρύτερη Ανάμεσα Τσιρίγο Στη θάλασσα θα πέσω καλέ περιοχή στο λιμάνι. Μόλις βραδιάσει, το σκάφος με τον και κάβο Ματαπά βαθιά στα κύματα. Ιούδα συνοδευόμενο από την είσοδο του λιμανιού, από Ωχ Αμάν Αμάν γιάλα –γιάλα σκάφη φωταγωγημένα, πλησιάζει σιγά – σιγά στον κεντριο Άρης κινδυνεύει να πιάσω την ποδιά σου καλέ κό προβλήτα. Όταν πλησιάσει το σκάφος κοντά, γίνεται με τα κεντήματα. μες τα βαθιά νερά το άναμμα του Ιούδα και συγχρόνως από τα γύρω σκάφη Δεν κλαίω το καράβι Να πιάσω το σταυρό σου καλέ φεύγουν πυροτεχνήματα. Στους προβλήτες γύρω – γύρω με τα στολίσματα ούτε και τα πανιά βλέπει ο κόσμος ανεμπόδιστα τον Ιούδα που καίγεται και γιάλα – γιάλα Εσύ είσαι ένας ήλιος. συγχρόνως τα πυροτεχνήματα, να σχίζουν τον ουρανό. φεγγάρι λαμπερό. μον’ κλαίω τα ναυτάκια Ομολογουμένως πρόκειται για ένα θέαμα μοναδικό. Τη Μου θάμπωσες το φως μου βραδιά αυτή είναι αλήθεια ότι τα παραλιακά μαγαζιά στην που είν’ όλα διαλεκτά και δεν μπορώ να ιδώ. Ερμιόνη έχουν την τιμητική τους. Από μια στιγμή κι έπειτα δεν υπάρχει ούτε μια καρέκλα για να καθίσει άνθρωπος. Βέβαια την άλλη μέρα που ξημερώνουν τα Φώτα, οι Προχωρώντας παρά κάτω, στη ναυτομάνα Άνδρο. Εκεί στρατευόμενοι νέοι της χρονιάς, μετά από μια παρατεταμέ- τα παιδιά στο χωριό Κόρθι φτιάχνουν τη Μεγάλη Πέμπτη νη οινοποσία της παραμονής και της νύχτας που ακολούένα καλαμένιο Σταυρό που το στολίζουν με άνθη. Το Σταυθησε, βρίσκονται επάνω σε μια βάρκα στο λιμάνι, απέναντι ρό αυτό τον πάνε στην εκκλησιά το βράδυ που ακούγονται από το σημείο που θα ρίξει ο παπάς το Σταυρό στη θάλαστα δώδεκα ευαγγέλια. σα. Με το ρίξιμο του Σταυρού πέφτουν όλοι μαζί και όποιος Τη Μεγάλη Παρασκευή κρατώντας αυτό το Σταυρό τον πιάσει, εκείνος ο τυχερός, είναι κι ο τιμημένος της γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε ένα τραγούδι ακριβώς ημέρας. Ακολουθεί βέβαια σ’ όλη τη πόλη, περιφορά του όπως γυρίζουν με το καραβάκι τα Χριστούγεννα και λένε Σταυρού σ’ ένα δίσκο, με όλα τα σχετικά κεράσματα. τα κάλαντα. Εκεί στο γύρισμα, στην κάθε νοικοκυρά προΆλλη σημαντική εορτή της περιοχής είναι των Αγίων σφέρουν κι’ ένα λουλούδι από το σταυρό παίρνοντας για Αναργύρων την 1η Ιουλίου που εορτάζει η εκκλησία του αντάλλαγμα ένα αυγό σαρακοστό δηλαδή άσπρο και όχι ομώνυμου Μοναστηριού, που βρίσκεται λίγο έξω από κόκκινο πασχαλινό. Επίσης στο γύρισμα, αλλά και όλη τη την Ερμιόνη. Είναι οι πολιούχοι Άγιοι της Ερμιόνης και Μεγάλη Εβδομάδα τα παιδιά ψάλλουν ένα χαρακτηριστικό ο εξέχων χώρος λατρείας της περιοχής. Σημειώνεται, ότι τραγούδι: ένας ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός Ερμιονιτών που φέρουν τα ονόματα Ανάργυρος, Κοσμάς, Δαμιανός, Διαμαντής, με Μεγάλη Δευτέρα μεγάλη μέρα. όσες άλλες παραλλαγές είναι δυνατές και εορτάζουν όλοι Μεγάλη Τρίτη μεγάλη λύπη. μαζί, των Αγίων Αναργύρων. Μεγάλη Τετάρτη Χριστός στον Άδη. Ωστόσο, με ανοιχτή καρδιά και καλοσύνη αμέτρητη, Μεγάλη Πέμπτη δάκρυ πέφτει. με τα πιο όμορφα και φιλόξενα αισθήματα, γιορτάζουν οι Μεγάλη Παρασκευή λύπη πολλή. νησιώτες ναυτικοί το Πάσχα στα καράβια ή στα σπίτια τους. Μεγάλο Σάββατο χαρά γεμάτο. Είναι ποικίλες οι εκδηλώσεις αλλά αυτή που είναι Μεγάλη Κυριακή ο Χριστός κόβει τ’ αρνί. διάχυτη είναι η εκδήλωση της αγάπης, που πηγάζει από το δίδαγμα αυτής της μεγάλης εορτής της Χριστιανοσύνης και Γενικώς, στα νησιά του Αιγαίου, το Πάσχα γίνεται αγκαλιάζει κάθε άνθρωπο. πιο ήρεμα και ειρηνικά απ’ ότι στα νησιά του Ιονίου. Το Έτσι, το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην Ερμιόνη επειδή τραγούδι περνάει στα χείλη των ανθρώπων μαζί με το μιλήσαμε πιο πάνω γι’ αυτήν, πέραν από το συνήθη και χαμόγελο και η χαρά της ανοίξεως μαζί με την αγάπη της γνωστό Χριστιανικό Εορτασμό του Πάσχα, έχουν και το Αναστάσεως, περνάει στην ψυχή τους. ερμιόνη 9

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΑΘΗΝΑΙΟΣ Στην άλλη ναυτομάνα τη Χίο, ήρεμοι και γαλήνιοι οι άνθρωποι τραγουδούν αυτές τις μέρες ένα μακρότατο τραγούδι που αρχίζει κάπως έτσι: Ήλθεν αγιά Σαρακοστή, ήλθαν άγιες ημέρες, που λεν το «Κύριε ελέησον» και την τιμιοτέραν όποιος τ’ ακούσει σώζεται κι όποιος τ’ ακούει αγιάζει κι όποιος το πει δυο τρεις φορές παράδεισο θα εύρει. Ένα άλλο τραγούδι που ακούγεται απ’ τη Λήμνο μέχρι το Καστελλόριζο έχει κι’ αυτό θρησκευτικό περιεχόμενο και τραγουδιέται ανήμερα του Λαζάρου, απ’ τα παιδιά που γυρίζουν τις γειτονιές, όπως τα κάλαντα την παραμονή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς: Ο Λάζαρος θέλει αυγό και λιβάνι και κερί, να πηγαίνει στο βαθύ να μας φέρει τη Λαμπρή να δαγκώσουμε τ’ αρνί απ’ το πόδι και τα’ αυτί Στα Επτάνησα, με το «Ανάστα ο Θεός και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί αυτού», αλλάζουν τα πάντα: Η ηρεμία παύει και αρχίζει η αναστάτωση. Πυροβολισμοί, ρουκέτες, τρακατρούκες, καμπάνες και χίλιοι δυο κρότοι ξεσπούν μαζί. Ταυτόχρονα, απ’ τα παράθυρα των σπιτιών οι νοικοκυρές πετούν στους δρόμους διάφορα Ιούδας, εορτές έθιμα πήλινα κανάτια, που σπάζουν με θόρυβο. Αυτό φαίνεται πως συμβολίζει την φράση: «ως σκεύη κεραμέως συντρίψη αυτούς». Για να αποδώσουν τη φασαρία αυτή οι Επτανήσιοι και ιδίως το πέσιμο των πήλινων σκευών απ’ τα παράθυρα, λέγουν «έπεσε το κομμάτι». Στη Ζάκυνθο, τα παλιά χρόνια, γιορτάζονταν κατά τον πιο θορυβώδη τρόπο, η πρωινή λειτουργία του Σαββάτου. Η τελετή αυτή λεγόταν «γκλόρια» ή «κομμάτι» από το «Gloria in excelsis Deo» ή από το σπάσιμο των πήλινων σκευών που άρχιζε εκείνη την ώρα. Επίσης απ’ το πρωί του Σαββάτου άρχιζαν να κτυπούν οι καμπάνες που είχαν χηρέψει απ’ τη Μεγάλη Πέμπτη, δηλαδή είχαν σωπάσει. Το ξεχήρεμα άρχιζε με μια κανονιά και έκτοτε σήμαιναν αδιάκοπα χωρίς τελειωμό. Μια άλλη παραλλαγή που γινόταν και σ’ αυτό το τελεστικό

10 ερμιόνη

της εκκλησίας έδινε μια ευχάριστη νότα στα Επτάνησα κατά την ακολουθία της Αναστάσεως. Συγκεκριμένα, ο παπάς διάβαζε το Ευαγγέλιο έξω απ’ την εκκλησία και μετά προχωρούσε να μπει μέσα, μα η θύρα ήταν κλειστή. «Άρατε πύλας» έλεγε ο παπάς. «Ποιος είσαι;» ρωτούσε ο νεωκόρος, που ήταν πίσω απ’ την κλειστή πόρτα. «Άρχων ισχυρός», απαντούσε ο παπάς και κλωτσούσε την πόρτα ενώ ορμούσε με τη λαμπάδα ψηλά, με σκοπό να διώξει τάχα το διάβολο απ’ την εκκλησία. Εκείνο όμως το στοιχείο της αγάπης είναι διάχυτο σ’ όλα τα νησιά τις ημέρες αυτές. Τον τόνο τον δίνει η ίδια η εκκλησία, με την ειδική λειτουργία της το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα. Έτσι οι άνθρωποι αγαπιόνταν πραγματικά μετά τη λειτουργία σ’ ένα μεγάλο ανοιξιάτικο χορό στην πλατεία του νησιού. Ο πιο γραφικός απ’ όλους τους χορούς ήταν αυτός που διοργανώνετο στην παλιά χώρα της Αίγινας, το άλλο νησί διαμάντι του Αργοσαρωνικού. Ο χορός είχε δυο φάσεις: η πρώτη φάση λεγόταν μικρός χορός και η δεύτερη φάση μεγάλος χορός. Στον μικρό, ο ναυτικός που είχε γυρίσει απ’ το ταξίδι περίμενε εκείνη την ώρα να σηκώσει την καλή του για να χορέψει. Ύστερα απ’ αυτό, οι γονείς των νέων θεωρούσαν υποχρέωσή τους να τους παντρέψουν. Μετά τον μικρό, γινόταν ο μεγάλος χορός στην πλατεία του Τιμίου Σταυρού. Πρώτα έβγαινε ο παπάς στην πόρτα της εκκλησιάς και έψαλλε το «Χριστός Ανέστη». Ύστερα ένας τραγουδιστής με το ντέφι άρχιζε το τραγούδι κι ο χορός φούντωνε. Μεγάλοι, μικροί, άνδρες, γυναίκες, τραγουδούσαν και εχαίροντο την ημέρα. Την ομορφιά αυτή την αποθανάτισε ένα δημοτικό τετράστιχο για να μη σβήσει κι’ αυτό το ωραίο έθιμο από τη μνήμη μας: Της παλιάς χώρας ο χορός ήταν γλυκός σα μέλι γιατί τον εχορεύανε κορίτσια σαν αγγέλοι.

ΕΛΕΝΗ ΔΑΚΗ - ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Οι δάσκαλοί μας, αληθινοί ήρωες Η κυρία Κατίνα του γιατρού, η κυρία Κατίνα του Βρεττού, Στο τέλος του σχολικού έτους τις περισσότερες φορές, ο κύριος Δουρούκος, ο κυρ-Μιχαλάκης Παπαβασιλείου και στο σχολείο του Συγγρού, παιζόταν από τους μαθητές ολόη κυρία Κική Οικονόμου μόρφωσαν εκατοντάδες παιδιά στην κληρο θεατρικό έργο που ψυχαγωγούσε τους κατοίκους της Ερμιόνη. Ερμιόνης, που δεν είχαν τότε τηλεόραση και περίμεναν με Ηρωικός άθλος ήταν τότε, να μπαίνεις για μάθημα στην αυτά να ψυχαγωγηθούν. τάξη με πενήντα, εξήντα, εβδομήντα πολλές φορές παιδιά, Και στα Αλώνια στο τέλος της χρονιάς οι Γυμναστικές που ήταν όλα στοιβαγμένα στις αίθουσες και περίμεναν Επιδείξεις! Τι δουλειά από τους μαθητές και τους δασκάμόνο από το δάσκαλο όλες τις γνώσεις κι όλες τις αλήθειες λους! Τι γυμναστικές ασκήσεις, τι παιγνίδια, τι τσουβαλοτης ζωής. δρομίες! Τα κορίτσια με μπλε φουφούλες και τα αγόρια με Και τι δεν δίδασκαν αυτοί! Όλα τα μαθήματα της διδαμπλε σορτσάκια κι άσπρες μπλούζες ομοιόμορφα ντυμένα κτέας ύλης αλλά και πολλά περισσότερα. Δίδασκαν οι ίδιοι γέμιζαν τα Αλώνια και μετέδιδαν ζωντάνια και χαρά σ’ όλη Μουσική, Γυμναστική, Παραδοσιακούς χορούς, Καλλιγρα- την Ερμιόνη. φία, Ζωγραφική, Κέντημα, Χειροτεχνία ακόμα και Θέατρο. Και εκδρομές οι δάσκαλοί μας μάς πήγαιναν. Όλοι οι Μάθαιναν στα παιδιά προσευχές και τροπάρια και κάθε μαθητές του σχολείου κρατώντας στα χέρια καλαθάκια με Σάββατο δίδασκαν με πίστη το Ευαγγέλιο της Κυριακής τα φαγητά μας πηγαίναμε ολοήμερη εκδρομή στο Μονααπό το πρωτότυπο. στήρι με τα πόδια για να πιάσουμε το Ήθελαν να μας εμφυσήσουν Μάη. Τι χαρές, τι τραγούδια! Γλέντι πίστη στο Θεό, αγάπη για την η εκδρομή. Φτιάχναμε μαγιάτικα Ερμιόνη και για την πατρίστεφάνια με τ’ αγριολούλουδα κι «ο δα ευρύτερα, σεβασμό στους Μάης που σήμερα προβάλλει στη μεγαλύτερους και στους γονείς γη» ακουγόταν δυνατά από εκατομας, σεβασμό στη φύση και στο ντάδες παιδικά στόματα. Ακόμα μας περιβάλλον και αγάπη για τα πήγαιναν εκδρομή στον Πόρο στις γράμματα. Αυτός ήταν ο σκοπός Μυκήνες στην Αθήνα και αλλού. τους κι όλοι ήταν αφιερωμένοι σ’ Πολλές φορές η κυρά-Κατίνα του αυτόν. γιατρού μας έκανε Γραμματική έξω Το σχολείο ήταν σπίτι τους. στη φύση στο Μπίστι ή στους ΜύΜε την κυρα-Κατίνα του γιατρού στους Μύλους εκδρομή 24 2 Πρωί, απόγευμα σχολείο ακόμα 1958 λους κι εμείς τότε κρυφά τη λέγαμε και το Σάββατο. Και την Κυριακή τους ακόμα την είχαν για «Κυρά - Γραμματική». τους μαθητές για να τους οδηγήσουν στην Εκκλησία για να Αληθινοί ήρωες ήταν οι δάσκαλοί μας. Αγιασμένα τα αποκτήσουν αυτοί θρησκευτική συνείδηση. κόκαλα όσων έχουν φύγει από τη ζωή γιατί είχαν αφιερώΠοιος από τους μεγάλους σήμερα, παλιά όμως μαθητής σει όλο τον εαυτό τους στους μαθητές τους. στο σχολείο της Ερμιόνης δεν θυμάται τις εθνικές γιορτές Το μόνο μελανό σημείο ήταν οι τιμωρίες. Η νηστεία (παπου ετοίμαζαν με κέφι οι μαθητές και οι δάσκαλοι! Οι μαραμονή στο σχολείο όλης της τάξης μετά το σχολικό ωράριο θήτριες με παραδοσιακές στολές Βλαχοπούλες και Αμαλίες χωρίς φαγητό) κι αυτή η βέργα που τη γεύτηκα δυο φορές και τα αγόρια Τσολιάδες με τις φουστανέλες τους περήφανα κι ακόμα πονάω. Πολλές φορές σκέπτομαι πώς μπορούσαν στόλιζαν το σχολείο με δάφνες και εικόνες με ήρωες και και τιμωρούσαν έτσι τα παιδιά αυτά, για τα οποία είχαν γιόρταζαν με εθνικό παλμό κι ευλάβεια τις εθνικές γιορτές. αφιερώσει όλον τους τον εαυτό! Τους δικαιολογώ όμως Ποιήματα τραγούδια , θεατρικά σκετσάκια δουλεμένα από λίγο γιατί εφάρμοζαν το παιδαγωγικό σύστημα της εποχής τους δασκάλους και τους μαθητές στις ελάχιστες ελεύθερες «ο μη δαρείς ού παιδεύεται», γιατί δούλευαν αυτοί πολλές ώρες τους έδιναν χαρά σ’ αυτούς και στους γονείς τους. ώρες και τα παιδιά ήταν πάρα πολλά μέσα στην κάθε τάξη. Χριστούγεννα. Φάτνες, στολισμός των τάξεων, ποιήΓια όλα αυτά, που μας προσφέρανε ένα μεγάλο ευχαριστώ ματα, τραγούδια, σκετσάκια. Εκείνο όμως, που περίμεναν βγαίνει από τα βάθη της ψυχής μου και θαυμασμός για το με χαρά τα παιδιά ήταν τα Κάλαντα, που τα λέγανε με τις μεγάλο έργο τους, τη μόρφωση εκατοντάδων παιδιών της τάξεις τους στους δρόμους. Κι ακουγόντουσαν παιδιάστικα Ερμιόνης. Κάλαντα κι αντιλαλούσαν τα σοκάκια της Ερμιόνης από τα Για τους δασκάλους της Ερμιόνης οργανώθηκε το καλο«Καλήν ημέραν άρχοντες» κι « Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά» καίρι του 1989 από τον Ερμιονικό Σύνδεσμο και τον Πολιτικι έβγαιναν οι μάνες από τα σπίτια και τους έδιναν μικροστικό Σύλλογο «Λάσος» ιδιαίτερη τιμητική εκδήλωση. ποσά, που οι μαθητές τα χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες του σχολείου. ερμιόνη 11

ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ

Ο λαϊκός πολιτισμός μας είναι η πυξίδα μας

Καθαρή Δευτέρα στην Ερμιόνη, έξω από την ταβέρνα του Νικολού. Στη φωτογραφία διακρίνονται από αριστερά οι: Απόστολος Καρδάσης, Γιάννης Γεωργίου και η γυναίκα του Βενέτο, Αρχόντο Γεωργίου, Άννα Κουτούβαλη, Μαρία Νίκα, Μαρία Καρδάση, Τάσος Γκολεμάς και η γυναίκα του Μαρίνα, Νίκος Νόνης, Μιχάλης Κουτούβαλης, Γιώργος Νίκας.

12 ερμιόνη

Ο λαϊκός πολιτισμός στις μέρες μας έχει νόημα και περιεχόμενο, όταν συμβάλλει στην ομογενοποίηση και στην αφομοίωση τοπικών και εθνικών ιδιαιτεροτήτων. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί εύκολα να αλλοιωθεί, αν το διαχωρίσουμε από τη συνολική διαμόρφωση της κουλτούρας ενός τόπου ή τον υποτιμήσουμε. Μια μικρή έστω έρευνα μπορεί να μας αποκαλύψει απρόσμενα στοιχεία που επιβιώνουν στο συνεχές της παράδοσής μας, συνυπάρχουν με αυτήν και αφορούν πρόσωπα και συνήθειες της καθημερινότητας. Αυτό συνέβη το περασμένο καλοκαίρι μέσα από μια περιήγησή μου που πραγματοποίησα στην Ερμιόνη. Σκοπός μου ήταν να παρατηρήσω και να καταγράψω συνήθειες των κατοίκων, έθιμα που έχουν αναβιώσει, στοιχεία της αρχιτεκτονικής των σπιτιών, παραδοσιακά επαγγέλματα που επιμένουν να τα διατηρούν μάστορες οι οποίοι αντιμάχονται στη βιομηχανοποίηση. Ήθελα ακόμη να διαπιστώσω πώς διατηρείται μέσα από αυτά η αντίσταση στη μαζική κουλτούρα, δηλαδή να βρω στοιχεία από τον Λαϊκό μας Πολιτισμό. Να παρατηρήσω επίσης τις μορφές του σύγχρονου τρόπου οικονομικής και κοινωνικής ζωής, την επιστροφή στην ιδιαίτερη πατρίδα που συντελείται στην ταραγμένη εποχή μας αλλά και τις ιστορικές και κοινωνικές διαδρομές που μας οδήγησαν εδώ. Η Ερμιόνη μπορεί να ανταμείψει κάποιον που επιθυμεί, αρκεί να μάθει να παρατηρεί με φιλερευνητική και καλοπροαίρετη διάθεση, όχι απαραίτητα με ειδικές γνώσεις. Είχα την τύχη να συμβουλευτώ σ’ αυτό το διάστημα, ένα πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο, που αποτυπώνει το Λαϊκό μας Πολιτισμό. Αναγκαίο είναι να παραδεχτούμε πως χωρίς σεβασμό και στα μεγάλα και στα μικρά χαρακτηριστικά του, αυτή η συνέχεια, φανερή ή υπόγεια, κάπου θα σκαλώσει κάτω από την επίδραση του σύγχρονου τεχνολογικού εξοπλισμού. Χρειαζόμουν επομένως, αποδείξεις ότι «συγκατοικούμε» δια βίου και συνειδητά με αυτόν, τον έχουμε εγκαταστήσει στη μνήμη μας και μιλάμε γι αυτόν. Κοντά μου είχα και το μοναδικό για την Ερμιόνη βιβλίο στο είδος του, του αλησμόνητου δασκάλου Μιχαλάκη Παπαβασιλείου, «Θρύλοι και Παραδόσεις της Ερμιόνης». Αργότερα γνώρισα και το εξαιρετικό βιβλίο περιοδικής έκδοσης «Στην Ερμιόνη άλλοτε και τώρα». Επειδή η περιήγηση κάποιου σ’ έναν τόπο εκτός από τα πόδια κινητοποιεί και τη μηχανή του χρόνου και τη μνήμη του, αν συμφωνείτε, φίλοι αναγνώστες, ας περπατήσουμε μαζί στους δρόμους της Ερμιόνης, ας προκαλέσουμε τη μνήμη και ας συνθέσουμε το ψηφιδωτό του δικού μας πολιτισμού. Στην παρέα μας καλούμε και ντόπιους Ερμιονίτες που θυμούνται κατά γράμμα πολλές παλιές συνήθειες και πολλά έθιμα ή εκείνους που διάλεξαν να γυρίσουν στο γενέθλιο τόπο τα τελευταία χρόνια, με το κουτί των αναμνήσεων στο προσκέφαλό τους και άλλους. Κάπως έτσι διαπίστωσα πως είχα με σα σε λίγο χρόνο τους καλύτερους μάρτυρες της κουλτούρας μιας ολόκληρης κοινωνίας. Μου έλειψαν οι ηλικιωμένοι, οι πιο παλιές αυθεντικές πηγές, που ούτε θέλουν να ξεχάσουν πώς ζούσαν παλιά ούτε θα αρνούνταν να

ΜΥΡΣΙΝΗ Γ. ΣΑΜΑΡΑ

μας αφηγηθούν, αν τους δίναμε το λόγο, -μια ευκαιρία να ξεγνοιασιά, η θάλασσα και ο θεός του εμπορίου, ο κερδώος ακουστεί ο λαϊκός πολιτισμός πέρα από τις καλοκαιρινές Ερμής στην Ερμιόνη! Κι όμως ξεχωρίζει η προσωπική μουσικές των πολύβουων κλαμπς και ας με συγχωρήσουν. φυσιογνωμία της πόλης: «Ποιητάρηδες» της παράδοσής μας έχουμε για να φτιάξουΔιακρίνουμε τη γραφικότητα που έχει αποκτήσει το με μαζί έναν πολύ σημαντικό πολιτισμικό χάρτη της ζωής βορινό λιμάνι με τη χρωματική πολυχρωμία που συνοτης Ερμιόνης που δε φαίνεται. δεύει το πέρασμά μας από τα τουριστικά καταστήματα της Ένα μεγάλο μέρος από το υλικό που συγκέντρωσα το παραλίας. Σε συνδυασμό μάλιστα με την παρουσία του Μύμοιράστηκα με τους εκλεκτούς και αγαπητούς που κατέλου και του άγιου Γεράσιμου στο Κρόθι, δίνουν μια άλλη φθασαν εκείνο το βράδυ, στις 13 Αυγούστου, στο Ιστορικό όψη της Ερμιόνης, πιο δυναμική. Παρατηρούμε τα γραφικά Λαογραφικό Μουκαλντερίμια του χωριού, σείο της Ερμιόνης. Ο το λευκό των σπιτιών, αρχιτεκτονικός χώρος, παλιών και αναπαλαιωη ιστορική μνήμη, οι μένων, τις διατηρημένες ανοιχτές αίθουσές του πλάκες στους δρόμους, με τη θέα των μουσειατις ψηλές μάντρες και κών αντικειμένων και τα ατέλειωτα τοπία που οι συμπολίτες και φίφαίνονται από κάθε λοι επισκέπτες προσηξέφωτο δρόμου, ταράτσας λωμένοι στην εκδήλωή μπαλκονιού προς τη ση που περιλάμβανε θάλασσα. Λευκό, γαλάζιο, ομιλία, φωτογραφίες γκρίζο από τους βράχους και θεατροποιημένο των ακτών και στην άκρη έθιμο το θέμα «Το της χερσονήσου πράσινο. Όνομα», έδωσαν με τον Στοιχεία που επηρεάζουν πιο αυθεντικό τρόπο και την ιδιοσυγκρασία την έννοια του Λαϊκού των κατοίκων της. Μας Ερμιόνη 20-9-1964 Στο δρόμο για την εκκλησία. Από αριστερά διακρίνονται οι: Φούρη Γκολεμά, Ν.Σαμαράς, Νίκη και Μυρσίνη Σαμαρά, Πολιτισμού, σ’ εκείπεριμένουν τα γραφικά Ευγενία Δωροβάτα. νη την ιερή, νομίζω, Μαντράκια, το περισσότεγωνιά της ιστορίας της ρο παραδοσιακό κομμάτι Ερμιόνης. Φανταστείτε πόσο ο σεβασμός στην αξία του τοτης, κάποιες πλατείες, ο περίπατος στο χωματόδρομο του πικού πολιτισμού μας θα ενισχυθεί, αν και άλλοι παρόμοι- Μπιστιού και τα φροντισμένο ξωκλήσια της. Όσο αυτά οι χώροι γίνουν σημεία συνάντησης με όσους «επιχώριους διατηρούνται σύμφωνα με την παράδοση του τόπου, τόσο και ετερόχθονες» ενδιαφέρονται. γίνονται σεβαστά και στον επισκέπτη. Για τον ιστορικό, Ας συνεχίσουμε την περιήγησή μας, στη μέση σχεδόν τον αρχαιολόγο και το λαογράφο το ζητούμενο δεν είναι το του έτους 2011, σε έναν τόπο που ακολουθεί τους κανόνες κέρδος αλλά η διατήρηση και η διάσωση του κάθε μνημειτης τουριστικοποίησης και του διαρκούς εκσυγχρονισμού ακού είδους. Το κέρδος υλικό και πνευματικό θα έρθει με τόσο που ό,τι μένει αμετάβλητο, κατά την κρίση των πολτον καιρό από την προβολή τους. Αύξηση των τουριστών, λών, να είναι συντηρητικό, σκουριασμένο και άξιο περικίνητρα για τοπικές καλλιέργειες και προώθηση των προφρόνησης. Πράγματι, η παράδοση έχει μόνιμο αντίδικό ϊόντων, δημιουργία οικοτεχνιών ή επιχειρήσεων και από της ό,τι σχετίζεται με το νέο, μοντέρνο, ξενόφερτο και κοιτην άλλη ενδυνάμωση της τοπικής ιστορικής συνείδησης νώς αρεστό. Είναι και καλοκαίρι θα μας πει κάποιος. Η θεά των κατοίκων της και υπερηφάνεια για τον τόπο τους. (συνεχίζεται)

ερμιόνη 13

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Οι... δικές μας παροιμίες, (2ο) γιατί στο χωριό μου λένε... (συνέχεια από το τεύχος 9)

«Γύρω γύρω του Χριστού, η κορφή του χειμωνιού», πίνακας Α. Λαζαρίδου – Δουρούκου

14 ερμιόνη

Τις …δικές μας παροιμίες συγκέντρωσε και κατέγραψε αρχικά η μητέρα μου και στη συνέχεια εγώ. Τις εντοπίσαμε στην καθημερινή επαφή με τους συμπολίτες μας, στις κουβέντες τους, στις διάφορες συζητήσεις, σε όλα τα γεγονότα και τις καταστάσεις της ζωής. Θυμάμαι κάποιους που έρχονταν στη μητέρα μου και της έλεγαν: -Κυρα - Κατίνα, μου ήρθε στο μυαλό και η τάδε παροιμία που την είχα ακούσει να τη λέει ο πατέρας μου ή η μητέρα μου! Κάποιοι άλλοι φίλοι μου πάλι, όταν μ’ έβλεπαν στην παρέα να σημειώνω κάτι απ’ αυτά που έλεγαν, σχολίαζαν: -Μμμ...κι αυτό θα το γράψεις; Βέβαια, από τις παροιμίες που σημειώναμε, αρκετές ήταν ευρύτερα γνωστές, καθώς τις «ανακαλύπταμε» σε διάφορες συλλογές. Θα ήταν ριψοκίνδυνο, αν όχι αφελές, να υποστηρίξω πως οι παροιμίες που ακολουθούν είναι εκατό τις εκατό ερμιονίτικες. Όλοι γνωρίζουμε πως τα λόγια «ταξιδεύουν» και είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεις την πηγή τους, τον αρχικό τόπο της προέλευσής τους, ιδιαίτερα μετά την παρέλευση τόσων χρόνων. Άλλωστε, αν κάτι αρέσει στους ανθρώπους, εύκολα, το οικειοποιούνται και το προβάλλουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Υπάρχουν, όμως, ορισμένοι λόγοι που με κάνουν να πιστεύω, πάντα με κάθε επιφύλαξη, πως κάποιες από τις παροιμίες που δημοσιεύονται μπορούν να θεωρηθούν δικές μας, ερμιονίτικες.

1. Μερικές από αυτές δεν τις βρήκα γραμμένες σε καμία συλλογή απ’ όσες έχω στη διάθεσή μου. Τις άκουσα από Ερμιονίτες, ανθρώπους παλιούς που κι αυτοί, καθώς μου είπαν, τις είχαν ακούσει από τους γονείς τους ή άλλους συμπατριώτες. Η παροιμία «Ψάρι που δε λεμόνισες Κυρά, να μην το μαγειρέψεις!», που μου έχει πει ο μακαρίτης, εδώ και πολλά χρόνια, Γιώργος Ντανές, ανήκει στην παραπάνω κατηγορία και γι’ αυτό τη θεωρώ ερμιονίτικη.

2. Άλλες πάλι παροιμίες, ενώ έχουν καταγραφεί και περιέχονται σε διάφορες συλλογές, στην ερμιονίτικη εκδοχή τους ορισμένες λέξεις διαφοροποιούνται με αποτέλεσμα, συχνά, να αλλάζει και το νόημά τους. Π.χ. λέει μια παροιμία: «Αλί να τόχει η κούτρα σου (μυαλό-κεφάλι) να κατεβάζει ψείρες». Στην Ερμιόνη λέμε: «Πρέπει να τόχει η κούτρα σου να κατεβάζει ψείρες». Μια λέξη, η αρχική, διαφέρει και αλλάζει ολόκληρο το νόημα της παροιμίας.

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

3. Υπάρχουν και ορισμένες παροιμίες που επινοήθηκαν από την εξέλιξη διαφόρων τοπικών γεγονότων ή καταστάσεων ή προήλθαν από τοποχρονικά συμβάντα. Π.χ. Άστραψε στα Δίδυμα, μάζεψε και βάλε μέσα τα ζωντανά σου!

4. Στην Ερμιόνη, πάλι, δεν έλειψαν ποτέ οι θυμόσοφοι, οι άνθρωποι της πρακτικής φιλοσοφίας, οι φιλόσοφοι της καθημερινότητας, που διατηρούσαν την ψυχική τους ηρεμία και στις πιο κρίσιμες καταστάσεις. Εκείνοι που είχαν και το ταλέντο και την ικανότητα από τα λόγια που άκουγαν, τα γεγονότα και τις καταστάσεις που βίωναν «να βγάζουν το ζουμί» με δυο κουβέντες, χωρίς να θέλουν να βάλουν την... υπογραφή τους. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο μπαρμπα-Διονύσης Στεργίου που έζησε στην Ερμιόνη στα μέσα του προπερασμένου αιώνα. Καθώς μου έλεγαν οι παλαιότεροι, τον θυμούνται να περπατά σκυφτός και να λέει την ανεπανάληπτη και παροιμιώδη φράση: «Καστρί με μουτ». Την κατά γράμμα ερμηνεία όλοι την καταλαβαίνουμε. Έτσι σχολίαζε ο μπαρμπα-Νιόνιος τις απόψεις και τις διαθέσεις, κυρίως, μα και τις πράξεις συμπολιτών του, οι οποίες ήσαν απαράδεκτες, μικρόψυχες και εκδικητικές.

5. Στη συλλογή των παροιμιών που παρουσιάζω συμπεριέλαβα και αρκετές που λέγονται εκτός από την Ερμιόνη και σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Το έκανα αυτό για δύο λόγους. Πρώτο, γιατί δεν θέλω να αγνοήσω και να μην αναφέρω, ένα αξιόλογο κομμάτι του γλωσσικού θησαυρού της πατρίδας μας που είναι γνωστό και στον τόπο μας. Αυτές οι παροιμίες, άλλωστε, οι πανελλαδικά γνωστές, είναι εύκολο να εντοπιστούν. Δεύτερο, με την αναφορά μου αυτή, θέλω να επισημάνω, τον αξιοπρόσεχτο τρόπο της ντόπιας προφοράς, κινητοποιώντας, προς το παρόν, μόνο τη φαντασία των αναγνωστών. Τέλος, να αναφέρω την άποψη του Γ. Σπυριδάκη, με την οποία κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει. «Είναι αναγκαίο, υποστηρίζει, σε κάθε παροιμία να διευκρινίζεται η περίπτωση και ο σκοπός που λέγεται. Επίσης να περιλαμβάνονται και άλλες σχετικές πληροφορίες για τα πρόσωπα που τις υπαγόρευσαν, τα γεγονότα, τις αιτίες και τους μύθους από τους οποίους προήλθαν». Στο αρχείο μου έχω συγκεντρώσει αρκετά από αυτά τα στοιχεία, τα οποία δεν είναι δυνατόν να δημοσιευτούν λόγω οικονομίας χώρου. Αποτελούν, ωστόσο, αξιόλογο υλικό για δραστηριότητες μαθητών των σχολείων στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

«Αρχές του θεριστή του δρεπανιού μας η γιορτή», πίνακας Α. Λαζαρίδου – Δουρούκου

ερμιόνη 15

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Κι επειδή «τα πολλά λόγια είναι φτώχεια», ας περάσουμε στην παρουσίαση των παροιμιών αλφαβητικά.

Α Αγάλια – αγάλια το φιλί να’ χει και νοστιμάδα Αγάπαγε το φίλο σου με το ζακόνι που έχει Αγκινάρες μπόλικες αν φας, νέο συκώτι αποκτάς Αγια - Βαρβάρα φώναξε κι ο Σάββας απεκρίθη πως Αϊ - Νικόλας έρχεται με χιόνια φορτωμένος Αγια - Μαρίνα με τα σύκα και τ΄ Αϊ - Λιος με τα σταφύλια και τον Άι Παντελέημονα γεμάτα τα κοφίνια Άκουγε γέρου συμβουλή και παιδεμένου (μορφωμένου) γνώση Αλί αν πάθει το παιδί, όσα ο νους της μάνας βάζει Αλλιώς π... στα Δίδυμα κι αλλιώς στην Ερμιόνη Άλλο κάρο με πατάτες Αμ σε ήξερα νύφη (γαμπρέ) και από το καλοκαίρι Άμα δε βρέξεις κώλο, ψάρι δεν τρως Άμα δεν κλάψει το μωρό, η μάνα δεν του δίνει να φάει Άμα δεν ταιριάζανε, δε συμπεθεριάζανε Άμα ο λόγος δεν περνά, το μπαστούνι δε σηκώνει Άμαθος βρακί φορούσε κι ολοένα το κοιτούσε Ανάθεμα ποιος δούλεψε τα τρία Ψυχοσάββατα, της Κρεατινής, της Τυρινής και των Αγιών Θεοδώρων Αν δε μ’ αρέσει η Μαριώ, πάω με τη Φροσύνη Αν είναι ρόδο θα ανθίσει Άνοιξε το στόμα του σαν τη σπηλιά του Ντούλτσου Απ’ έξω κούκλα και από μέσα πανούκλα Από μένα λίγα κι απ’ το Θεό πολλά Από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλα, φόρεσε το καπέλο σου, να μη βραχεί η ομπρέλα Από το κλάμα βγαίνει πράμα Αρβανίτικο μυαλό κολοκύθι με νερό Αρχές του θεριστή του δρεπανιού μας η γιορτή Άσκεφτος ο νους, λαθαίνει η γλώσσα Άστραψε στα Δίδυμα, μάζεψε και βάλε μέσα τα ζωντανά σου Αυτός καλιγώνει τον ψύλο Αφήνει μπενετάδες για να βρει μουσαφιρλίκια Αφορμή γύρευε (δεν είχε) και ο Θεός του την έδωσε Αφού έχουμε το Θεό τι τους θέλουμε τους Αγίους

Β Βάζουν το ζουρλό να βγάλει το φίδι απ’ την τρύπα Βαθειά βροντή κοντή βροχή Βοηθάει η νύχτα κι η αυγή σαν να ‘ναι μάνα κι αδελφή Βράζει (ή τσιτσιρίζεται) με το ζουμί του

16 ερμιόνη

Βρήκε ο γύφτος τη σειριά του κι αναγάλλιασε η καρδιά του Βρήκε το μήνα που τρέφει τους έντεκα

Γ Γαϊδουρινά μούτρα αφεντική ζωή Γάμος με νια στα γέρατα μπλεξίματα και κέρατα Γέλαγαν και τα μουστάκια του Γελάει καλά όποιος γελάει τελευταίος Γιάννης πήγε, Γιάννης ήλθε Για σε χτυπούν τα τύμπανα για μένα τα κλαρίνα Γιατί σκάζει ο διάβολος, γιατί κλάνει ο πεθαμένος Για το γαμπρό γεννούν αβγά και τα κοκόρια Γκιάξε με (πείραξέ με) Γιάννη, γκιάξε με Γλυκός ο ύπνος το πρωί γδυτός ο κώλος τη Λαμπρή Γουρούνι πήρες στο σακί κι αν ανοίξεις θα το δεις Γράψε τις πληγές που σου έκαναν στην άμμο και τις καλοσύνες σε μάρμαρο Γυρτό (πλαγιαστό ή δίπλα) φεγγάρι ορθός ο καπετάνιος (ή ο γεμιτζής) Γύρω - γύρω του Χριστού, η κορφή του χειμωνιού

Δ Δε δίνει ούτε του αγγέλου του νερό. Δεν είναι κάθε μέρα τ’ Αϊ-Γιωργιού Δεν μπορεί να δείρει το γάιδαρο και δέρνει το σαμάρι Δεν του έδειξε άσπρο δόντι Δεν του πείραξε ούτε μια τρίχα απ’ τα μαλλιά του Δικό μας το μαλλί, δικό μας και το χτένι Δίπλα στον άρρωστο στέκει ο πεθαμένος Δουλειά δεν είχε και δουλειά βρήκε (ή ο διάβολος του την έδωσε) Δυο γαϊδουριών άχυρο δεν μπορεί να μοιράσει Δυο κωλομέρια σ’ ένα σκαμνί δε χωράνε

Ε Έβγα έξω και πομπέψου, έμπα μέσα και πορέψου Έγιναν τα μάτια του κάρβουνο Εγώ κρατώ την κλείδα μου κι ας καίγεται η καλύβα μου Εγώ τον αφήνω (το λύκο), αυτός δε μ’ αφήνει Εγώ τον πεθαμένο στην πλάτη μου δεν τον κρατάω Εδώ στην ερημιά μόνο ξύλα και νερά Εδώ ψωμί δεν έχουμε, ραπανάκια για την όρεξη γυρεύουμε

ΓΙΑΝΝΗΣ Μ. ΣΠΕΤΣΙΩΤΗΣ

Είδε ο τρελός το μεθυσμένο και φοβήθηκε Είναι αλάργα το χωριό τώρα σαν πάμε θα το δεις Είναι για τα βούρλα Είναι τα ζώα μου αργά Είναι της Κυριακής χαρά και της Δευτέρας λύπη Είναι όλοι τους μιας σκύλας γέννα Είπαμε γριά να κλάνεις, μα εσύ το παρακάνεις Είχαμε ένα σκύλο που κράταγε απ’ το λύκο Είχε τον κώλο τόπι Έκανε κι η μύγα κώλο κι έχεσε τον κόσμο όλο Ελιές απ’ τον πατέρα σου κι αμπέλι απ’ τα χέρια σου Έμαθε να μαστορεύει και γ...το μάστορά του Ενός λεπτού δουλειά όλο τον καιρό ανεμελιά Έντεκα τα πουλιά και η κλώσα δέκα Επάνω στο μπάλωμα άλλο κουτρομπάλωμα Έπεσε ο ποντικός στο πιάτο κι έσπασε τη μούρη του Έρχεται σαν τον πουνέντη Ευχή γονιού αγόραζε και στο βουνό ανέβα Έχει πάρει το πουκάμισο στα δόντια Έχεις βλάχο φίλο; Κράτα κι ένα ξύλο Έχεις κακό γείτονα; Πούλησε το σπίτι σου Έχετε γεια, έχετε γεια μουνουχισμένα μου τραγιά

Ζ Ζήσε Μάη μου να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι

Η Η ημέρα ξημερώνει για όλους, πλούσιους και φτωχούς Η θάλασσα γυαλί για Πουνέντης για Γαρμπής Ήθελα να ‘μουν όμορφος, να ‘μουν και παλικάρι, να ‘μουνα και τραγουδιστής, δεν ήθελα άλλη χάρη Ηθελέστα και παθέστα Η καλή νοικοκυρά είναι δούλα και κυρά Η καμήλα την καμπούρα των άλλων βλέπει, τη δική της ποτέ Η νύφη άμα γεννηθεί της πεθεράς θα μοιάσει Η στάμνα δεν έρχεται (γυρίζει πίσω) πάντα από το πηγάδι

Θ Θα αφήσουμε τον τραγουδιστή και πάμε με τον κλαψιάρη Θα βάλω τη σκούπα να κλάψει

Θα γελάσουν και οι κοκωβιοί Θα του αλλάξω τα πρέκια Θα φάει η μύγα σίδερο και το κουνούπι ατσάλι Θα φάει τώρα μόνος του το κεφάλι του βοδιού Θέλεις θέρισε και δέσε, θέλεις δέσε και κουβάλα Θέλεις πράγμα δες την ούγια και για κόρη δες τη μάνα Θέλει να βρέξεις κώλο για να φας ψάρι Θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά Θυμήσου τα δικά σου και συγχώρα τα παιδιά σου

Ι Ίσα βάρκα, ίσα κουπιά Ίσα μαρίδα, ίσα κολιός

Κ Κάθε παπάς και ο δικός του χαβάς (ή το δικό του ευαγγέλιο) Κάθε τόπος και ζακόνι, κάθε γειτονιά και πράξη Και η αλεπού με τους πραματευτάδες Και οι άγιοι κολαούζο θέλουνε Καινούργιο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω Κακό τυρί σε καλό τουλούμι Κακό χωριό τα λίγα σπίτια Κάλλη μου τα πάχη μου και η ασπράδα μου Κάλλιο πρώτος στο χωριό παρά δεύτερος στην πόλη Καλόμαθε η γριά στα σύκα και πηγαίνει κάθε μέρα Κάνε παιδιά να δεις καλό Κάνει το σκατό του παξιμάδι Κατά τα προζύμια που πιάσατε και τα καρβέλια που βγάλατε Κατά τα σκατά και το φτυάρι Κάτι που είναι μακριά σου περίμενέ το και στη γειτονιά σου Κι εσύ κακό χειρόβολο κι εγώ κακό δεμάτι Κόκκινα μαλλιά, μάτια γαλανά, ψυχή σατανά. Κοντά στο νου κι η γνώση Κρασί παλιό, λάδι καινούργιο Κράτα με να σε κρατώ ν’ ανεβούμε το γκρεμό Κώλος που κλάνει γιατρό χέζει (Συνεχίζεται…)

ερμιόνη 17

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Βέμι περ βρουβ; «Πάμε για χόρτα;»

Τα άγρια χόρτα, που φυτρώνουν σε μεγάλη ποικιλία στα άγια χώματα του τόπου μας μόλις βρέξει, έσωσαν πολλούς ανθρώπους τη δύσκολη περίοδο της Κατοχής, αφού αποτελούσαν το μόνιμο φαγητό τους. Ο γηραιός πληθυσμός τα μάζεψε κατά κόρον στον καιρό της πείνας προκειμένου να επιβιώσει, επινόησε διάφορους τρόπους μαγειρέματος, ενώ οι νέοι άνθρωποι τα γνωρίζουν ελάχιστα, έως καθόλου. Εκτός από τη σπουδαία διατροφική τους αξία, σημαντική είναι και η διάσωση της ονομασίας τους και μάλιστα σε μια γλώσσα που πλέον δεν μιλιέται. Προσωπικά τα μαζεύω με πάθος, όχι μόνο για τις γευστικές συγκινήσεις που προσφέρουν, αλλά και για τη σπουδαία διατροφική αξία τους. Με έμαθαν να τα αναγνωρίζω οι μικροί μου μαθητές, όταν υπηρετούσα ως δασκάλα στο Ηλιόκαστρο. Το λεξιλόγιο που παρακάτω παραθέτουμε, θησαυρός ανεκτίμητος, αναδίδει μυρωδιές και γεύσεις ενός αλλοτινού απόμακρου παρελθόντος, συνήθειες μιας άλλης καθημερινότητας, μιας άλλης ψυχολογίας. Είπα λοιπόν να εκφραστώ στη γλώσσα της γιαγιάς, καταγράφοντας διαμέσου μιας ιστορίας τα γλωσσικά μας ιδιώματα. Αφήγηση που διανθίζεται με τραγούδια, ντοπιολαλιές, διαλόγους, γιατί μια ακόμα γλώσσα πεθαίνει. Άλλωστε, μια γλώσσα που δεν μιλιέται και δεν γράφεται, αλλά στηρίζεται στην προφορική παράδοση είναι μοιραίο να εξαφανιστεί, όταν εκλείψουν οι άνθρωποι που τη μιλούν και την εμπλουτίζουν. Ας διαβάσουμε όμως τη μαρτυρία της θείας μου Πολυξένης που δείχνει πόσο ευεργετική ήταν η προσφορά τους στην Κατοχή (1941-1944). «Το 1940 και το ’41 έριξε πολλές βροχές. Η πείνα μεγάλη. Με την αδελφή μου, πότε με το άλογο το «Λιάκο» μας (γιατί το δυνατό μας άλογο τη «Βάγια», μας την πήραν με την επίταξη) και πότε με τα πόδια, βρισκόμαστε στα περιβόλια του Σελλάκη και του Κόντου στα Ποτόκια για να βγάλουμε άλλοτε λαχανίδες, άλλοτε άγρια χόρτα (τσόβανιε τούμπ –βρήκα ένα μέρος, ένα λοφίσκο), όπως έλεγε και η μάνα μας, να γεμίσουμε ένα τσουβάλι του λιπάσματος και ένα αχυροτσούβαλο*. Εγώ είχα αγριέψει από την πείνα και έβγαζα χόρτα στην αράδα. Η αδελφή μου τουρτούριζε μαζεμένη με τα χέρια στις τσέπες, μέσα στο μαύρο παλτό που της είχα ράψει στη χειροκίνητη μηχανή μου «ΟΛΓΑ», από ξηλώματα παλιού πανωφοριού του μπάρμπα Δημήτρη του Γκολεμά και με κάτι παπούτσια από ρόδα ξώνυχα.

-Μάζεψε μωρή να φύγουμε.

-Δε μπορώ, κρυώνω. Γεμίζουμε τα τσουβάλια τέλος πάντων, με κάθε είδους χόρτα καυκαλίδες, ρκόλια, βλάχζες, σ(ι)ντισπούαρι, χτενάκια , άρζες, μπρέσες, μπρεσμπλες, μπιθικούκια, λελεκούκια, μπάθζες, μάτσες, σφέκλια, πικρούνες (φαρμκόρες)*, κμπσόρες, γαλαξίδες. Εκείνο τον καιρό μαζεύαμε και τις κοτσίθρες, κάτι χόρτα που μοιάζανε με το λαθούρι, τα τρώγαμε ωμά και μας χορταίνανε. Στη συνέχεια τα πάμε για πλύσιμο στις γούρνες στο πηγάδι του Πολίτη. Τα πλένουμε, τα ξαναρίχνουμε στα τσουβάλια και γυρίζουμε στο σπίτι. Τα αναποδογυρίζουμε στην ξύλινη σκάφη και τα μοιράζουμε σε πετσετούλες. Σειρά έχει η μικρή μας αδελφή να βγει να τα πουλήσει γρήγορα, ώστε να μην την προλάβουνε τα γειτονόπουλα και πουλήσουν τα δικά τους χόρτα στους πελάτες της. Κάποιες φορές έφτανε και μέχρι την Καζάρμα των Ιταλών, τους έδινε τα χόρτα και της τύλιγαν στην πετσετούλα κάνα μακαρόνι. Μια φορά, τη φώναξε ο κυρ Σπύρος, Κωλόσπυρας ήταν το παρατσούκλι του δε θυμάμαι το επώνυμο, (νομίζω είχε αδελφή την κυρά Σοφία του Παπαφράγκου ), να μπει να την φιλέψουνε μακαρόνια με γαλή. Η αδελφή μας νόμισε ότι

18 ερμιόνη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

ήταν γαλοπούλα και όταν μπήκε, αντίκρισε μια απλάδα με μακαρόνια και πάνω μια ολόκληρη μαγειρεμένη γάτα. Οι Ιταλοί έλεγαν τη γάτα «γάτα - γαλίνα».

- Ευχαριστώ, τους λέει, μόλις έφαγα. Πήρε ό,τι της έδωσαν και έτρεξε αηδιασμένη να μας το εκμυστηρευτεί. Στο σπίτι μας η μάνα μας άναβε τη φωτιά και έβαζε απάνω το κουσί, καζάνι μεγάλο, με νερό από τη στάμνα να βράσει. Χόρτα, χόρτα σκέτα, χωρίς λάδι και λεμόνι και τις περισσότερες φορές και χωρίς αλάτι. Πώς να χορτάσεις; Η γιαγιά μας ξενοδούλευε και είχε οικονομήσει λίγο λάδι για το λυχνάρι της. Καθόταν το βράδυ στη γωνιά και μαντάριζε κάνα ρούχο της οικογένειας. Εγώ πήγαινα και έκλεβα το λάδι από το λυχνάρι, μ’ ένα κουταλάκι. Το έβλεπε η γιαγιά και έλεγε: -Βγιέν μι μάτσε εδε μπι τούτι βάλτεκα λυχνάρ (έρχεται μια γάτα και μου κλέβει το λάδι από το λυχνάρι). Νκ μι μερ εδέ φυτίλν (δεν παίρνει το φυτίλι). Όταν τελείωσε ο πόλεμος της λέω: -Καλέ γιαγιά, θυμάσαι εκείνη τη γάτα που σου έκλεβε το λάδι; -Ου, ερημάδεα.

-Καλέ, εγώ ήμουνα. Η γιαγιά στο άκουσμα έκλαιγε με λυγμούς λέγοντάς μου, «γιατί δεν μου το έλεγες κορίτσι μου, να σου δώσω;» Χόρτα. Χόρτα σκέτα, χωρίς λάδι και χωρίς λεμόνι.

-Τα ντο χάμε σότ; (τι θα φάμε σήμερα;) -Βρούβ -Κάθε ντίντα βρούβ ντο χάμε; (κάθε μέρα χόρτα θα τρώμε;) Η μάνα μας αξιοποιούσε και το τελευταίο χορταράκι επινοώντας τρόπους, για να χορτάσει την πεινασμένη της οικογένεια. Πολλοί έτρωγαν ακόμα και τσουκνίδες, όχι από επιλογή, αλλά από ανάγκη. Πολυτέλεια αποτελούσε για μας η πίτα μουσούντα ή λακρούαρι (χορτόπιτα), με σκουπάλευρο (κόκκινο αλεύρι από τους κόκκους της σκούπας). Ο μπάρμπα Γιώργης ο Γανώσης, είχε σπείρει στα Καλογερι-

κά και έδωσε στον πατέρα μας δυό τσουβάλια σκουπάλευρο. Το ανακατεύαμε με χαρουπάλευρο και λίγο αλεύρι και φτιάχναμε ψωμί, χυλό, και πίτες. Θυμάμαι, μια φορά είχαμε φτιάξει μια πίτα κολοκυθόπιτα, από κόκκινο κολοκύθι (κούγκουλο ή κουνκούαρ). Η γιαγιά έλεγε συνέχεια, «κουνκούαρι εδέ λακρούαρι, μέτα» δηλαδή κολοκυθόπιτα και χορτόπιτα πάλι. Πήρα λοιπόν το κομμάτι που έπεφτε στο μερδικό μου και στα κρυφά έκλεψα άλλες δυό φέτες, για να τις φάω άλλη ώρα. Τις έκρυψα σε μια τρύπα στη διαίρεση του σπιτιού. Δεν ήξερα όμως, ότι ανάμεσα στα πηχάκια υπήρχε κενό, έτσι οι φέτες της πίτας μου έπεσαν χάμω. Ανοίγω τότε μια τρύπα στον τοίχο εκεί ακριβώς που είχαν πέσει και με χώμα ξε-χώμα τις έφαγα. Η γιαγιά μάς έλεγε και μια ωραία ιστορία για το άρωμα της καυκαλίδας: «Μια πεθερά κάποτε, έστειλε στο δικαστήριο τη νύφη της, που δεν ήταν της αρεσκείας της, με τη δικαιολογία ότι μύριζε άσχημα το στόμα της. Είχε την ελπίδα ότι με αυτή την αφορμή ο γιός της θα έπαιρνε διαζύγιο. Πηγαίνοντας η νύφη με τη συνοδεία της μάνα της στο Κρανίδι, για να παρουσιαστεί στο δικαστήριο, ενώ περπατούσε στο δρόμο της Πικροδάφνης, έκοψε μια καυκαλίδα και την έφαγε. Στη διάρκεια της δικαστικής εξέτασης η νύφη ήρθε σε κοντινή απόσταση με τον Πρόεδρο του δικαστηρίου, ο οποίος και την αθώωσε, γιατί διαπίστωσε το αντίθετο της καταγγελίας. Μάνα και κόρη επιστρέφοντας στην Ερμιόνη και περνώντας από τον τόπο με τις καυκαλίδες την τραγούδησαν: Καυκαλίδα, μερουλίδα που έκανες τον άντρα μέλι και την πεθερά κακιά». Και ακόμα δύο δίστιχα που εξυμνούνται οι χάρες της καυκαλίδας: Μήπως θεός σε γέννησε ωσάν την καυκαλίδα κι έχεις τη νοστιμάδα της που σ’ άλληνε δεν ηύρα; Στης καυκαλίδας το βλαστό που ‘ναι δροσιές γεμάτος, θεού χέρι τον έπλασε κι είν’ μοσχομυρωδάτος.»

Βιώματα του πρώτου χρόνου της γερμανικής Κατοχής 1940 με 41 με την κυριολεκτική πείνα. Τότε που όλες οι μανάδες προκειμένου να καταλαγιάσουν τους θρήνους των πεινασμένων παιδιών τους μάζευαν χόρτα από τους αγρούς και τα χωράφια. Χόρτα χωρίς λάδι κι αλάτι. Αφιερωμένο στη μνήμη της θείας μου Πολυξένης Φοίβα-Κασνέστη, που είναι και η αφηγήτρια του άρθρου. Σε εκείνα τα χέρια που κράτησαν στιβαρά για την επιβίωση και τον αγώνα της ζωής, εκτός από το μαχαίρι των χόρτων, τη βελόνα, το δρεπάνι και τις βελόνες του πλεξίματος. ερμιόνη 19

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ

Άγρια Μπρέσα

Αρ(ί)ζα

Βλάχζες-Βλαχούλες

Γαλαξίδα

Καυκαλίδα

Λάψανα

Μαργαρίτα

Μπιθικούκι

Πικρά

Ρ(ι)σέλι

Ραπανοβρούβα

Σέλι

Τοπικές ονομασίες χόρτων

Χτενάκι

20 ερμιόνη

άρζες : άγριο σέλινο βλάχζες ή βλαχούλες βρούβες: χόρτα, λάκρα γαλαξίδες καυκαλίδες ή καυκαλίθρες ή σινασπόρι ή καλκαφίδα κμπσόρες (μαργαρίτες) λελεκούκια ή λουλουκούκια (παπαρούνεςκόκκινο λουλούδι) μάτσες ή μάτσζες μπάθζες (σαν τα φύλλα των κουκιών) μπιθικούκια (με κόκκινο κώλο) ή μπιθιγκούνες, μπρεσεκούκιε μπρέσες (πικρά χόρτα), φαρμκόρες*, πικρούνες μπρεσμπλες ( γλυκιές μπρέσες) ραπανοβρούβες: η γεύση τους σαν του ραπανιού σέλια, ρσέλια, ρκόλια σ(ι)ντισπούαρι

σφέκλια (άγριο σπανάκι) τσρλούνες (κίτρινο λουλούδι, βγαίνει την Άνοιξη) ή αψάνες, λαψάνες χτενάκια *αχεροτσούβαλο : μισό τσουβάλι, που σε εκείνο έτρωγαν τα ζώα *Από τα πικρά χόρτα προέκυψε και η έκφραση « μωρή γκολιφαρμκόρα - μωρή φαρμακόγλωσση-πικρόστομη>>

Και εκφράσεις τοπικές: «Σαν τέτοια παλιoλάχανα, σαν τέτοια παλιόβρούβα, είχα κι εγώ στον κήπο μου και τρώγαν τα γαϊδούρια» «Σπουδαία τα λάχανα» «Λαχανεύεστε;» «Όποιος έχει πολύ πιπέρι, ρίχνει και στα λάχανα»

ΛΑΜΠΗΣ Π. ΠΑΥΛΙΔΗΣ

Τα φαντάσματα Η αλήθεια είναι ότι οι γυαλάδες ή ζουναράδες ήσαν άνθρωποι αγαθοί -με την καλή έννοια- και ευκολόπιστοι. «Βλέπανε» αραπάδες με αλυσίδες στα πόδια και στα χέρια, να βγάζουνε φωτιά από το στόμα και όταν περπατούσαν έκαναν τόσο θόρυβο οι αλυσίδες τους, που δεν τους άφηναν να κοιμηθούν. Δεν τολμούσαν να περάσουν έξω από τις εκκλησίες Ταξιάρχη και Παναγία τη νύχτα. Μια φορά ο πατέρας μου ερχότανε στο σπίτι αργά τη νύχτα, γύρω στις δέκα. Τα ’χε πιεί και λίγο με τους μακαντάσηδες, είχε πάρει και δυο ρέγγες, γιατί την άλλη μέρα θα είχαμε για φαί φασολάδα. Τότε οι νοικοκυρές ζύμωναν το ψωμί, δεν το αγόραζαν από το φούρνο και η μάνα μου ζύμωνε καμιά δεκαριά κουλούρες και καρβέλια την κάθε φορά. Όταν πέρναγαν κάμποσες μέρες και το ψωμί άρχιζε να μουχλιάζει για τα καλά απ’ έξω, η κόρα έπιανε χνούδι σαν μαλούπα και μέσα μαύριζε και άρχιζε να μυρίζει. Έτσι η φασολάδα με μπόλικο ζουμί καθάριζε την κατάσταση, γιατί η μητέρα μου το κόβε κομμάτια και το ‘ριχνε στο καζάνι. Εκείνη την εποχή δεν το πετάγαμε το ψωμί όπως σήμερα. Είμαστε και μεγάλη φαμίλια δέκα –δώδεκα ποιος θυμάται! Η μάνα μου γέναγε κάθε χρόνο. Ήτανε Χειμώνας και ο πατέρας μου φορούσε παλτό και στην τσέπη του παλτού του είχε ένα χαρτί με δυό ρέγγες τυλιγμένες. Το χαρτί χοντρό, χασαπόχαρτο. Είχε κουμπώσει το παλτό για να προφυλαχτεί από το κρύο, αλλά ζυγώνοντας κοντά στον Ταξιάρχη, κάτι ακούστηκε από την αυλή και κάποια σκιά μετακινήθηκε. Ξεκουμπώνει το παλτό για να μπορεί να περπατάει γρηγορότερα και τότε άρχισε να ακούγεται το χρατς- χρουτς. Αυτό να ακούσει; Το βάζει στα πόδια και όσο πιο γρήγορα έτρεχε τόσο πιο δυνατά άκουγε το χρατς- χρουτς. Κατάλαβε πως ο Ταξιάρχης τον κυνηγούσε να τον πιάσει. Μπαίνει στο σπίτι με όλη την πόρτα μαζί και κάνει βουτιά στο κρεβάτι , κουκουλώνεται και φωνάζει: «Γιωργία, κλείσε την πόρτα γρήγορα να μη μπει μέσα». Έτρεμε σαν το ψάρι. Η μάνα μου τον καθησύχαζε: « Παύλο μου ησύχασε, δεν είναι τίποτα, δε σε κυνηγάει κανένας». Ο Παύλος όμως δεν ησύχαζε και η μάνα μου λέει: «Λάμπη, πήγαινε γρήγορα να φέρεις τον Απόστολο το γιατρό. Φόρεσε και το παλτό του πατέρα σου, γιατί έξω κάνει πολύ κρύο». Φόρεσα το παλτό και κινήθηκα για την πόρτα. Όπως κούνησα το χέρι πέρα-δώθε ακούγεται πάλι το χρατς- χρουτς. Κόκαλο εγώ στην πόρτα, σταμάτησε και το χρατς- χρουτς.

-Γιωργία, φωνάζει ο πατέρας μου, είναι μέσα στο σπίτι ο Ταξιάρχης δεν τον βλέπεις; Έβλεπε και το γιαταγάνι ο πατέρας μου και τη φουστανέλα και τα τσαρούχια του. Τον έπιασαν σπασμοί. Εγώ έβαλα το χέρι στην τσέπη που ήταν το χαρτί με τις ρέγγες. Άρχισα να καταλαβαίνω, ότι ο Ταξιάρχης ήταν μέσα στην τσέπη. Βγάζω το χέρι από την τσέπη και το κουνάω με δύναμη πέρα-δώθε ενώ πλησιάζω πολύ κοντά στο κρεβάτι. Το τι έγινε, δεν περιγράφεται. Τρομάξαμε να πείσουμε τον Παύλο, τον Παυλάκια ότι ο Ταξιάρχης ήτανε στην εκκλησία και το χρατς- χρουτς που τον κυνηγούσε ήτανε το χέρι μου που ακούμπαγε πάνω στο χοντρό χαρτί με τις ρέγγες.

Μία κεφάτη Ερμιονίτικη συντροφιά Εικονίζονται: Παυλίδης Λάμπης & Γιώργος, Σχοινάς Μίμης, Μερκούρης Σαρρής, Κοτσάκης Γιάννης, Κορδόνης Κυριάκος

ερμιόνη 21

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ

Ιστορίες της θάλασσας και της στεριάς Οι ιστορίες που θα σας διηγηθώ με πρωταγωνιστές ανθρώπους της περιοχής μας, ταξιδευτές της θάλασσας και μη, συνέβησαν αρχές του περασμένου αιώνα. Σε μάς έγιναν γνωστές από διηγήσεις των μεγαλυτέρων μας, στις διάφορες συντροφιές μας, σε ερημικά και απάνεμα λιμανάκια έρημων νησιών και ακτών. Έτσι, για να κυλήσει το απόβραδο μετά την «κακαβιά», ώσπου να ΄ρθει γλυκά ο ύπνος να σφαλίσει τα μάτια των κουρασμένων κορμιών μας, ύστερα από μια κοπιαστική μέρα, με πολύωρα ψαρέματα κι αρμενίσματα στις ελληνικές θάλασσες και τις θάλασσες της Μπαρμπαριάς.

“Ο ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ” του καραβοκύρη Τάσου Μήτσου

Θυμάμαι το μπάρμπα-Νικολό, σκεβρωμένο πια στα βαθιά γεράματα, ποτισμένο μέχρι το μεδούλι από την αλμύρα της θάλασσας, μεγάλο καλαμπουρτζή και παραστατικό στην αφήγηση ιστοριών, σαν ήθελε να αναφερθεί σε ανθρώπους αφελείς ή «ελαφρούτσικους», όπως τους αποκαλούσαν παλαιότερα, μας έλεγε με τρόπο χιουμοριστικό τη φράση «έχει και βένιο μέσα». Εμείς, παιδιά τότε, γελούσαμε με τα αστεία του μπάρμπα-Νικολού, χωρίς να καταλαβαίνουμε το νόημα της φράσης... Ώσπου μια μέρα στα Μαντράκια, ένας άλλος αρμυρισμένος ψαράς μου διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία με χιουμοριστικό τρόπο. Αρχές του περασμένου αιώνα οι ερμιονίτικες μπρατσέρες, τα μπρίκια, τα τρεχαντήρια και οι σκούνες ταξιδεύανε σε όλες τις ελληνικές θάλασσες και έξω από αυτές. Η δόξα της Ερμούπολης της Σύρου κρατούσε ακόμα, αν και παρακμασμένη, γιατί η βιομηχανία, η ναυτιλία και το εμπόριο σταδιακά μεταφερόντουσαν στον Πειραιά και στην περιοχή της πρωτεύουσας. Έτσι τα ερμιονίτικα πλεούμενα της εποχής, εκτός των άλλων ελληνικών περιοχών, μεταφέρανε εμπορεύματα και προς το κοσμοπολίτικο νησί τη Σύρο. Οι ανεμόμυλοι στο μυλοτόπι της Ερμιόνης, στο λόφο των Μύλων, είχαν επιδοθεί προφανώς από αναδουλειά (λιγοστά τότε τα στάρια και τα κριθάρια), στο άλεσμα φύλλων σχίνου για σχινάλευρο, περιζήτητο καθώς ήταν στα βυρσοδεψεία της Ερμούπολης για την επεξεργασία των δερμάτων. Η μπρατσέρα του καπεταν-Γιάννη που είχε κοντά στο πλήρωμα και το γιο του το Γιωργάκη («ελαφρούτσικος» σε αντίθεση με τον πατέρα του), ναυλώθηκε από τον έμπορο τον Κωσταντή να μεταφέρει σχινάλευρο στην Ερμούπολη. Το καΐκι φορτώθηκε μέχρι τα μπούνια. Τα άρμενα ήσαν όλα σενιαρισμένα. Καπετάνιος και πλήρωμα έκαναν τις κουμπάνιες, φτιάξανε τα χαρτιά στο Τελωνείο και αφού όλοι μαζί πλήρωμα και έμπορος, αποχαιρετήσανε τις οικογένειές τους και ο μούτσος Αντωνάκης το κορίτσι του τη Λενιώ, δυο ώρες προτού ξημερώσει με πρίμα καιρό μαΐστρο, μολάρισαν από την Ερμιόνη για την έξοδό τους από τον Ερμιονικό κόλπο και από εκεί πορεία ανατολική για τη Σύρα.

Σημείωση: Το άρθρο του Σταμάτη Δαμαλίτη είναι αναδημοσίευση από την εφημερίδα «ΑΡΓΟΛΙΔΑ» Δεκέμβρης 2006 (συνεχίζεται)

22 ερμιόνη

ΕΦΗ ΒΕΛΕΝΤΖΑ – ΛΑΔΑ

Ερμιονίτικο μέλι «Γεννήματα της φύσης. Άνθος και μελίσσι υφαίνουν το νυφικό της αγάπης, της συνύπαρξης. Καθώς το νέκταρ ξεχειλίζει από τα πέταλα του ενός, τ’ άλλο αχόρταγα ρουφά και ξεδιψάει τη δίψα και τον πόθο. Ιδρώτας για ζωή, γλυκός ιδρώτας, αστείρευτος. Αγώνας για τη διαιώνιση. Κι ο καρπός του έρωτα κι αυτός γλυκός, συμπύκνωμα απόλυτης απόλαυσης, ρευστό ή κρυσταλλένιο. Αιώνες τώρα, μέλι το ψιθυρίσαμε.» Πάντα ένιωθα την ανάγκη να κάνω μια «γλυκιά» αναφορά για το μέλι της Ερμιόνης, για δύο, κατά την άποψή μου, ουσιαστικά λόγους. Γιατί τα μέλη της οικογένειάς μου είναι φανατικοί καταναλωτές του ντόπιου μελιού εδώ και χρόνια και κυρίως, γιατί το μέλι αυτό έχει μοναδικά οργανοληπτικά, κυρίως γευστικά χαρακτηριστικά, τα οποία ένας λάτρης του πανάρχαιου αυτού προϊόντος της φύσης, διακρίνει και παραδίδεται στα «θέλγητρά του. Το έναυσμα για να γράψω μού το έδωσε το χειμώνα, μετά από μια εξόρμηση στο χιονισμένο όρος Χελμός, ένας Μωραΐτης κτηνοτρόφος –μελισσοκόμος που ζει στους Άνω Λουσούς, το χωριουδάκι των ηρώων του ’ 21 Πετμεζαίων, στους πρόποδες του βουνού. Μου είπε λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός, χωρίς ενδοιασμό ότι το μέλι της Ερμιόνης ξεχωρίζει, γιατί οι μελισσοκόμοι του τόπου μας, δε χρειάζεται να διατρέφουν επιπρόσθετα τις μέλισσες λόγω του ότι η περιοχή έχει μεγάλη βιοποικιλότητα, πλούσια δηλαδή χλωρίδα, ικανή να δώσει άφθονο νέκταρ στα σμήνη και κατά συνέπεια διακριτικά χαρακτηριστικά που προσδίδουν μοναδικό γευστικό και οσφρητικό αποτέλεσμα στον ουρανίσκο του καταναλωτή.

ερμιόνη 23

ΕΦΗ ΒΕΛΕΝΤΖΑ – ΛΑΔΑ Θέλοντας να επιβεβαιώσω του λόγου το αληθές, αποφάσισα να απευθυνθώ σε έναν από τους ντόπιους μελισσοκόμους. Και όπως έμαθα, δεν είναι και λίγοι. Αυτοί που διαθέτουν αριθμό κυψελών μεγαλύτερο των δέκα, αριθμούν περίπου τους δέκα, ενώ οι υπόλοιποι έχουν λιγότερες κυψέλες. Όλοι τους όμως μικροί και μεσαίοι παραγωγοί είναι άξιοι αγωνιστές ενάντια στις αντιξοότητες της φύσης, που αρκετές φορές τους ταλαιπωρούν, δρώντας παρεμποδιστικά στην ισορροπημένη ζωή του σμήνους των μελισσών. Τη φετινή χρονιά, λόγου χάριν, οι αυξομειώσεις της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια ημέρας-νύχτας, αποτέλεσαν ένα τέτοιο παρεμποδιστικό παράγοντα για την επιβίωση των ντόπιων μελισσών. Αυτήν την πληροφορία και άλλα εντυπωσιακά μυστικά, ένα «ταξίδι» θα ‘λεγα στη θεϊκά δομημένη κοινωνία των μελισσών, πρωτόγνωρο για μένα και για

σας φαντάζομαι, μου χάρισε πρόθυμα, ανοίγοντάς μου την πόρτα του μελισσοκομείου του στη θέση Ομίνι Ερμιόνης, ο εκλεκτός μελισσοκόμος κ. Γεώργιος Σκούρτης. Θέλοντας να μου δώσει μια σαφή σειρά εικόνων της μελισσοκομικής δραστηριότητας, έκαψε πευκοβελόνες σε ειδική συσκευή, έτσι ώστε να ζαλιστούν οι μέλισσες για να μπορέσουμε να «εισβάλλουμε» στο θαυμάσιο κόσμο τους ανοίγοντας την κυψέλη. Στο άνοιγμά της, το θέαμα ήταν μοναδικό. Μια πολυπληθής οικογένεια που στην κηρύθρα εναπόθετε και κάλυπτε αυγά γονιμοποιημένα από μια μοναδική βασίλισσα. Μια οργανωμένη κοινωνία που παράγει μέλι δουλεύοντας νυχθημερόν. Γιατί οι μέλισσες δεν κοιμούνται ποτέ∙ για το λόγο αυτό ο κύκλος της ζωής τους είναι πολύ μικρός, μόλις σαράντα ημερών. Κάθε μέλος της κοινωνίας έχει συγκεκριμένες δραστηριότητες. Άλλες μέλισσες είναι επόπτες ασφαλείας της κυψέλης, άλλες καθαρίστριες, άλλες παραγωγοί.

24 ερμιόνη

Η ακατάλληλη για γονιμοποίηση βασίλισσα εκτοπίζεται από την ίδια την κοινωνία των μελισσών. Η κοινωνία κρατά την ισορροπία της και αποφασίζει για την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους. Ο κ. Σκούρτης με έμφαση μάς δήλωσε πως η οργάνωση αυτή αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τον άνθρωπο και μπορεί να βελτιώσει την προσωπικότητά του, την άποψή του για τη ζωή, τις αξίες της συγκροτημένης κοινωνίας των μελισσών, όπως η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η εργατικότητα. Συζητώντας, επιβεβαίωσε τα όσα μου είχε αναφέρει ο συνάδελφός του από τον Χελμό, για το λόγο της αξεπέραστης ποιότητας του μελιού του τόπου μας και συμπλήρωσε ότι όχι μόνο η βιοποικιλότητα της περιοχής είναι σημαντικός παράγοντας για την παραγωγή άριστης ποιότητας μελιού, αλλά και η ιδανική θερμοκρασία και η χαμηλή υγρασία του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα την παραγωγική περίοδο Ιανουαρίου-Μαρτίου που οι μέλισσες αντλούν νέκταρ από ποικιλία αγριολούλουδων και δένδρων. Αργότερα προσεγγίζοντας το πεύκο, το θυμάρι, τη λυγαριά και τη χαρουπιά, φυτά που βρίσκονται σε αφθονία στον τόπο μας. Ακόμη και οι κήποι των σπιτιών αποτελούν για τις μέλισσες πηγή νέκταρ. Υπάρχει βέβαια νεκρή εποχική περίοδος, αλλά στον τόπο μας είναι σύντομη γιατί η άνοιξη είναι πρώιμη συνεπώς οι μέλισσες έχουν ευνοϊκές συνθήκες θερμοκρασίας-υγρασίας νωρίτερα από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως η άφθονη και ποικίλη ανθοφορία, η πρώιμη άνοιξη και η αγάπη για τη μελισσοκομία εξασφαλίζει καλή σοδειά άριστου μελιού, ανανέωση του πληθυσμού του σμήνους και αποταμίευση αρκετής τροφής για τις μέλισσες κατά τους χειμερινούς μήνες. Συνεχίζοντας, θα ήθελα να αναφερθώ στα χαρακτηριστικά, στην ιστορία και την ωφελιμότητα αυτού του μοναδικού φυσικού προϊόντος. Τι είναι λοιπόν το μέλι; Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό γεωργίας(FAO), ως μέλι ορίζεται το γλυκό, αρωματικό προϊόν-τρόφιμο που παράγουν οι μέλισσες, όταν συλλέγουν νέκταρ ή άλλους φυσικούς χυμούς από ζωντανά μέρη των φυτών (άνθη) ή εκκρίσεις εντόμων επάνω στα δένδρα (μελιτώματα). Το εμπλουτίζουν με δικές τους ουσίες, συντελώντας στη μετατροπή του στη μορφή που το ξέρουμε, το αποθηκεύουν στις κηρύθρες τους όπου ωριμάζει και στη συνέχεια το στεγανοποιούν σφραγίζοντάς το. Από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, το μέλι ήταν η μοναδική γλυκαντική ουσία που είχε στη διάθεσή του ο άνθρωπος. Οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεαν τον κλάδο της μελισσοκομίας με τους θεούς, ενώ στο μέλι είχαν δώσει μυθικές διαστάσεις. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε σκευάσματα μελιού, όπως το μελίκρητον (νερόμελο) και το οξύμελι (ξυδόμελο), προκειμένου να ανακουφίσει τους ασθενείς του από τα συμπτώματα οξέων νοσημάτων. Ο Ησίοδος και ο Πίνδαρος αναφέρουν ότι ο Αρισταίος, ο γιός του Απόλλωνα και της Κυρήνης υπήρξε ο εισηγητής

ΕΦΗ ΒΕΛΕΝΤΖΑ – ΛΑΔΑ της μελισσοκομίας. Έγινε αθάνατος, γιατί η γη και οι Ώρες στις οποίες τον είχε παραδώσει ο θεός-πατέρας του, τον ανέθρεψαν στάζοντάς του στα χείλη νέκταρ και αμβροσία. Η παρασκευάστρια του μελιού, η μέλισσα, έντομο που ανήκει στο γένος Αρiς (Apis melliFica) όταν εξημερώθηκε από τον άνθρωπο εκτρεφόταν σε κοφίνια, σε ξύλινα κιβώτια, σε πήλινα δοχεία ή έφτιαχνε το μελίσσι μόνη της σε κοίλους κορμούς δένδρων. Ο μελισσοκόμος έπαιρνε απλά και μόνο μερικές κηρύθρες, τις συνέθλιβε και συνέλεγε το προϊόν. Η ανακάλυψη της κυψέλης με κινητά πλαίσια, καθώς και της λεγόμενης τεχνητής κηρύθρας που εφαρμόζεται σε πλαίσια, επέφερε σημαντικές αλλαγές όπως οικονομία σε μέλι, κερί και εργασία εκ μέρους του σμήνους των μελισσών και άνεση ζωής, καλή επίβλεψη και καταπολέμηση των ασθενειών από τον μελισσοκόμο. Χαρακτηριστικά και χρήσεις του μελιού Το μέλι περιέχει 77-78% σάκχαρα, κυρίως φρουκτόζη και λόγω της σχετικά χαμηλής υγρασίας του δεν ευνοείται η ανάπτυξη μικροοργανισμών. Αυτό όμως, όπως διευκρίνισε ο κ. Σκούρτης, δε σημαίνει ότι όταν καταναλώνουμε μέλι το κουτάλι που χρησιμοποιούμε πρέπει από το στόμα μας να το βυθίζουμε στο μέλι, γιατί τότε είναι πιθανόν να έχουμε επιμόλυνση. Το μέλι είναι όξινο, ρευστό στην αρχική του μορφή, αλλά σταδιακά κρυσταλλώνει. Η κρυστάλλωση είναι μια φυσική διαδικασία, δεν έχει καμία σχέση με νοθεία με ζάχαρη. Όλα τα ανθόμελα κρυσταλλώνουν σε μερικές εβδομάδες, τα θυμαρίσια αργούν μέχρι και δεκαοκτώ μήνες, ενώ τα δασόμελα (πεύκου και ελάτης) πρακτικά δεν κρυσταλλώνουν ποτέ. Για τους καταναλωτές που δεν αρέσκονται στο κρυσταλλωμένο μέλι-ενώ δεν έπρεπε- γίνεται επανασύσταση σε μπεν-μαρί και σε χαμηλή θερμοκρασία (για να αποφευχθεί απώλεια θρεπτικών συστατικών) για αρκετή ώρα έτσι ώστε το μέλι να αποκτήσει ρευστή υφή και να μην ξαναδημιουργήσει ποτέ κρυστάλλους. Μια και αναφερθήκαμε προηγουμένως στη νοθεία του μελιού, αυτή γίνεται με αμυλοσιρόπι. Δυστυχώς δεν είναι εύκολο να διακριθεί οργανοληπτικά από τον καταναλωτή, δηλαδή με απλή δοκιμή από το στόμα. Μια πρακτική δοκιμή είναι αυτή με το κουτάλι. Σε θερμοκρασία δωματίου το ανόθευτο μέλι ρέει σαν συνεχής κλωστή, ενώ το νοθευμένο με αμυλοσιρόπι ρέει με μορφή σταγόνας. Επειδή ο κίνδυνος νοθείας, η μη εφαρμογή ενδεδειγμένης μελισσοκομικής πρακτικής ελλοχεύει, οι μελισσοκόμοι προτρέπουν τους καταναλωτές να προτιμούν αναγνωρισμένους παραγωγούς τους οποίους να γνωρίζουν καλά σαν ανθρώπους και σαν επαγγελματίες. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, είναι προτιμότερο να αγοράζουν μέλι του εμπορίου επώνυμο, γιατί αυτό υφίσταται ελέγχους, παρά από άγνωστους πλανόδιους που μπορεί να πουλούν αμυλοσιρόπι, γιατί μόνο το γνήσιο μέλι είναι αναντικατάστατο φυσικό προϊόν τόσο στη ζαχαροπλαστική όσο και στη φαρμακευτική και στην παρασκευή καλλυντικών παρασκευασμάτων. Επιπλέον είναι αντισηπτικό και μικροβιοκτόνο,

ενισχυτικό του ανοσοποιητικού συστήματος και βοηθητικό στην ανάπτυξη των κυττάρων. Εμπεριέχει εκατόν ογδόντα θρεπτικές ουσίες μεταξύ των οποίων γλυκόζη, φρουκτόζη, αμινοξέα, βιταμίνες Β και C, μέταλλα, ένζυμα, οργανικά οξέα. Χαρίζει στον οργανισμό μας την απαραίτητη ενέργεια. Βοηθά στην πέψη, τρεις κουταλιές του είναι αρκετές να αντιμετωπίσουν τη δυσκοιλιότητα, άρα και την καλύτερη αφομοίωση των τροφών. Ανακουφίζει τα έλκη του στομάχου, δρα ενάντια στην αϋπνία και την κόπωση, λόγω του ότι η φρουκτόζη αποθηκεύεται στο συκώτι αυξάνοντας την περιεκτικότητά της στο αίμα, άρα την ενεργητική της δράση. Δίνει ενέργεια στον καρδιακό μυ, διευκολύνει την αφομοίωση του ασβεστίου, ενισχύοντας την οστεοποίηση, τονώνει τα νεφρά βοηθώντας στην ταχύτερη αποβολή των άχρηστων ουσιών και προστατεύει την ουροδόχο

Μελισσοκόμος Γεώργιος Σκούρτης

κύστη από μολύνσεις. Διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος διαστέλλοντας τα αγγεία. Αυξάνει το ποσοστό της αιμοσφαιρίνης στο αίμα ιδιαίτερα στα παιδιά. Θεραπεύει εγκαύματα, πληγές και παθήσεις του αναπνευστικού όπως ρινίτιδα, φαρυγγίτιδα, άσθμα, βρογχίτιδα γιατί είναι μικροβιοκτόνο, περιέχοντας την ουσία ινχιδίνη. Ενυδατώνει και αποτοξινώνει το δέρμα, ιδιαίτερα το θυμαρίσιο μέλι. Έρευνες έχουν προσδώσει επιπλέον, χημιοπροφυλακτικές ιδιότητες ενάντια στον καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών και του προστάτη. Θυμηθείτε πως ο τόπος μας έχει και θυμάρι και θυμαρίσιο μέλι, συνεπώς πρέπει να τιμάται και να προτιμάται όχι μόνο σαν ένας πολύτιμος σύμμαχος του ανθρώπου, αλλά σαν το ελιξίριο της μακροζωίας.

ερμιόνη 25

&

οι χαρές μας οι λύπες μας

Γάμοι

Θάνατοι

Δαγρές Γεώργιος-Δήμιζα Αργυρούλα Πετρέλλης Ευστράτιος- Αλεξανδρή Γεωργία Σπυρόπουλος Χαράλαμπος- Δελίεζα Παναγιούλα Μαύρος Αθανάσιος- ΚΑΛΑΦΣΚΑ ΜΑΓΚΝΤΑΛΕΝΑ ΜΠΟΛΕΣΛΑΒ

Νίκας Ιωάννης Παπακυριακού Αμαλιάνα Πλατανίτη Ελένη Ψαθά Χριστίνα Δημαράκης Αθανάσιος Γλιάτης Δημοσθένης Σκούρτης Άγγελος Λίτσα Ελένη Παπαμιχαήλ Μαρία

Να ζήσουν ευτυχισμένοι!

Παπαηλιού Αναστάσιος Πισσανού Φραγκίσκα Παπαμιχαήλ Ευάγγελος Νάκου Ιωάννα Μπίμπας Δημήτριος Σκοπελίτης Αναστάσιος Κομμά Ευγενία Τζιέρης Ανάργυρος Κούστα Μαρία

Να έχουν καλή ανάπαυση!

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ - ΡΗΓΑ

Η στενή μου φίλη Κοιτάζω το σιδερένιο φεγγίτη του σπιτιού. Δυο μονογράμματα από το προπερασμένο αιώνα Ε.Μ. Το σπίτι ανήκε κάποτε στον κτηματία και έμπορο Ελευθέριο Μερτύρη πατέρα του Σταμάτη, Κώστα, Ιωσήφ, Μίμη, Ανάργυρου, Γαρύφως, Διαμάντως, Ζωής και Αργυρούλας συζύγου του Δημητρίου Νάκου. Ένα νοικοκυρόσπιτο με ζωντάνια και στα χρόνια τα παλιά του μπάρμπα Λευτέρη, σύμφωνα με τις διηγήσεις της μάνας μου, αλλά και στα νεότερα, του χρυσοχόου Νάκου. Γλέντια πολλά σπιτικά και ζεστά γινόντουσαν εδώ μέσα.Σε τούτο το σπίτι μεγάλωσε και η φίλη μου Κική, κόρη της Αργυρούλας και του Δημήτρη Νάκου. Εδώ με δεχόταν με ανοιχτή καρδιά, αυτή και η μητέρα της, που με αγαπούσε γιατί ξεσήκωνα την Κική σε βόλτες κι εκδρομές. Η Κική ήταν για μένα ανεκτίμητη αξία, γειτόνισσα, φίλη από μικρά παιδιά και συμμαθήτρια. Ήταν ένα κομμάτι του εαυτού μου. Αλλά η αγάπη και τα συναισθήματα υπήρξαν αμφίπλευρα. Η Κική ήταν μια κοπέλα λεπτή, ευγενική, ήρεμη, πρόσχαρη, ταπεινή, με σπάνιο ήθος, εκλεκτές ενασχολήσεις διάβασμα, κέντημα, νοικοκυριό

με τελειομανία. Στο κεντημένο από τα χέρια της τραπεζομάντηλο, δώρο της στο γάμο μου, σκιαγραφείται απόλυτα η μορφή της με την αξιοσύνη και τη φιλοτιμία της, οσάκις το χρησιμοποιώ. Υπήρξε η προσωποποίηση της αρετής και τελειότητας. Απείχε από εγωισμούς, αναγνώριζε τις αρετές των άλλων. Όταν στο Γυμνάσιο κάναμε τον μύθο του Ηρακλή με την Αρετή και την Κακία, στη φαντασία μου στη θέση της πρώτης ερχόταν η Κική με την ωραία παρουσία της και το ήθος. Κάποτε οι δρόμοι μας χώρισαν, αλλά ο δεσμός μας δεν μειώθηκε καθώς αλληλογραφούσαμε, τηλεφωνιόμαστε και όταν ο καιρός μας το επέτρεπε συναντιόμαστε. Οι επισκέψεις τις στην Ερμιόνη ελάχιστες. Το αρχοντόσπιτο μετά και τον χαμό της κουνιάδας της Ειρήνης, γυναίκας του αδελφού της Λευτέρη ερήμωσε, έμεινε βουβό. Οι πόρτες έκλεισαν, οι αυλές χορτάριασαν, τα κουρτινάκια στα παράθυρα κιτρίνισαν. Η Κική της καρδιάς μου δεν υπάρχει πια! Ούτε το καθαρό, ροδαλό της πρόσωπο που είχα στιχουργήσει και υμνήσει, ούτε η γλυκιά σοπράνο της φωνή θα ξανατραγουδήσει.

Σιωπή! Απαίσια σιωπή! Εδάκρυσε η μούσα που το μαντάτο άκουσε. Δεν έχει πια διάθεση για ύμνους για σε να πει. Έκλεισε η παρουσία σου κι έκλεισε η αυλαία τυλίγοντας τις χάρες σου μέσα στη σιωπή. Βυθίζεται μες το κενό. Το ίνδαλμα έχει λείψει. Κάθε χαρά επνίγηκε και επιπλέει η θλίψη.

-Πες μια κουβέντα μούσα μου. Πες μία λέξη μόνο, για ταξιδιάρικη ψυχή που γέμισέ με πόνο..

-Όταν φεύγουν οι άγγελοι, λέξεις δεν κατεβαίνουν, αδειάζει το πεντάγραμμο, οι νότες του βουβαίνουν. Όταν φεύγουν οι άγγελοι και το χαρτί θολώνει ούτε φωνή ακούγεται, ούτε γραφή στεριώνει. (Το τελευταίο έμμετρο για τον αιώνιο ύπνο της φίλης μου)

26 ερμιόνη

καλλιτέχνες αυτοπαρουσιάζονται Γεννήθηκα στην Ερμιόνη. Εκεί πέρασα τα παιδικά μου χρόνια ( μουτζουρώνοντας αρχικά ατέλειωτα τετράδια ) μέχρι το τέλος της εφηβείας μου. Τότε, μέσω των πανελλήνιων εξετάσεων μού ανοίχτηκε πρόσβαση στον ευρύτερο κόσμο, Παύλος Ελ. του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και γενικότερα της πρωτεύουσας . Παυλίδης Τελείωσα τις σπουδές μου και μπήκα στον επαγγελματικό στίβο του κλάδου μου, δουλεύοντας σε διάφορες εταιρείες , αλλά η φλόγα του να γεμίζω τετράδια ολόκληρα με σχέδια και ιστορίες που σχημάτιζε το μυαλό μου με συντρόφευε καθόλη την πορεία της ζωής μου ..Έτσι το 2001 αφού είχε κάνει την εμφάνισή του το περιοδικό 9 στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία και έκανε πιο γνωστό τον κόσμο ή μάλλον την κουλτούρα των κόμικ σε ένα ευρύτερο κοινό , πήρα το θάρρος να λάβω μέρος σε ένα διαγωνισμό του με μιά ιστορία μου. Κέρδισα μία διάκριση τότε, συνέχισα να σχεδιάζω και να αναπτύσσω το προσωπικό μου στυλ συνεχώς δουλεύοντας παράλληλα. Μπουχτισμένος από την «πεζή» πραγματικότητα των οικονομικών αποφάσισα να φοιτήσω στην σχολή Ορνεράκη το 2008 στο μονοετές τμήμα του με καθηγητές τον Γιώργο Παπαδάκη και τον Αντώνη Γαλάτη κάτι που ανέβασε την αντίληψή μου σκαλιά πιο πάνω. Το 2009 έκανα μία αυτοέκδοση

Η ενασχόλησή μου με την τέχνη της εικονογραφίας (αγιογραφίας) ήρθε «τυχαία», ως έκφραση των καλλιτεχνικών μου ανησυχιών, κατά τη Nίκος Γ. διάρκεια των φοιτητικών Μουρμούρης μου χρόνων. Σπούδασα στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική σχολή Αθηνών και στη συνέχεια στο Θεολογικό τμήμα της Θεολογικής σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας. Παράλληλα παρακολούθησα μαθήματα εικονογραφίας στη σχολή του Δημήτρη Χατζηαποστόλου «Ζωγραφείο Εικόνων» και αργότερα σχετικά μαθήματα του Γεωργίου Κόρδη στη Θεολογική σχολή.

“ Unstrung “ που παρουσιάζεται με πολύ θετικά λόγια στο 9 της Ελευθεροτυπίας∙ έκτοτε έχω προχωρήσει σε άλλες δύο το 2010 με το “ Fixed “ και το 2011 με το “ Such a Waste “ παρουσιάζοντάς αυτές για πρώτη φορά μέσω του θεσμού Comicdom Athens στις αντίστοιχες χρονιές. Πληροφορικά είχα λάβει μέρος και στο θεσμό του 24Hour Comic Athens τις χρονιές του 08 , 09 και 2010. Το 2010 ξαναπαίρνω μέρος στο τελευταίο διαγωνισμό του 9 μιας και έπαψε να υπάρχει σαν έντυπο πλέον και ξανακερδίζω διάκριση με βραβείο να παρακολουθήσω για ένα εξάμηνο θεωρία των κόμικ και σχέδιο στην ΑΚΤΟ με καθηγητές τον Πεχλιβανίδη Φώτη και Κούτση Νίκο . Επίσης είχα αναλάβει και το σχεδιασμό στις μακέτες τίτλων της ταινίας μικρού μήκους “ Τα Παπούτσια “ με σκηνοθέτη τον Νικήτα Χάσκα και ηθοποιό τον Αυγουστίνο Ρευμούνδο. Συνεχίζω να σχεδιάζω να ξετυλίγω τις ιδέες μου σιγά-σιγά για το πως θέλω να εκφράζομαι μέσα από τις ιστορίες μου ψάχνοντας νέα μοτίβα τόσο στο σχέδιο όσο και στο σενάριο. Ετοιμάζω νέο έντυπο για το 2012 το οποίο θα παρουσιαστεί σε έκθεση του Bristol στην Αγγλία το Μάιο. Τα προηγούμενα έντυπα είχαν λάβει θετικές κριτικές και είχαν παρουσιαστεί σε site και σε εκπομπή podcast μέσω internet από ξένους αναγνώστες.

Έχω ιστορίσει παρεκκλήσια στην περιοχή της Ερμιονίδας όπως τον Προφήτη Ηλία στην Αυλώνα, το Γενέσιο της Θεοτόκου στα Μεταλλεία, την Αγία Παρασκευή στην Αυλώνα και την Αγία Βαρβάρα στο κτήμα Γκιάλεζα στο Κρανίδι που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Επίσης το εκκλησάκι των Αγίων Νικολάου, Ραφαήλ και Ειρήνης στη Λεπτή του Έβρου. Πολλές φορητές μου εικόνες βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και σε διάφορους Ιερούς ναούς. Ακόμα έχω ασχοληθεί με την καλλιτεχνική επιμέλεια του θεολογικού περιοδικού «Σύναξη». Στο παρελθόν δίδαξα την τέχνη της εικονογραφίας στην Ερμιόνη, στο Κορωπί και στην Αθήνα.

ερμιόνη 27

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ | www.stamdamd.blogspot.com

“εν Ερμιόνη...”

Εκδηλώσεις, Γεγονότα, Ειδήσεις Οκτώβριος 2011Ιανουάριος 2012

«Η Μάχη των Δερβενακίων» του Ν. Βαρβέρη

Γιορτή Λαδιού Μια εβδομάδα μετά στις 30 Οκτωβρίου, στο προαύλιο του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Κρανιδίου πραγματοποιήΜέλη της εθελοντικής ομάδας ανάπλασης οικισμών σε θηκε η γιορτή του λαδιού, με ιδιαίτερη αισθητική και συνεργασία με τη Δημοτική μεράκι από τους εθελοντές Κοινότητα Κρανιδίου και επαγγελματίες της περιοχής διοργανωτές. Οι επισκέπτες δοκίμασαν τοπικά εδέσματα μας φύτεψαν στον κυκλικό που με ξεχωριστή τέχνη κόμβο της εισόδου του Δήετοίμασαν οι Kρανιδιώτισσες μου μας αρωματικά φυτά. νοικοκυρές, ενώ οι μικροί επισκέπτες συμμετείχαν με

ενθουσιασμό σε εργαστήρι ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗζωγραφικής. ΜΟΥ ΕΡΜΙΟΝΙΔΑΣ Η ανάπλαση του κυκλικού κόμβου Κρανιδίου - Ερμιόνης

OPTIMIST - «ΕΡΜΙΟΝΗ 2011» Στις 26 και 27 Νοεμβρίου διοργανώθηκαν με επιτυχία από το Ναυταθλητικό Όμιλο Ερμιόνης σε συνεργασία με την Ε.Ι.Ο. και τη συμμετοχή των ιστιοπλοϊκών συλλόγων Κοιλάδας και Νέας Επιδαύρου διασυλλογικοί αγώνες ιστιοπλοΐας σκαφών “optimist” για το 3ο ΚΥΠΕΛΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΝΟΤΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ – OPTIMIST «ΕΡΜΙΟΝΗ 2011», με τη συμμετοχή 19 αθλητών με αντίστοιχα σκάφη και σκοπό την οικονομική ενίσχυση του Ερυθρού Σταυρού.

Βιβλιοπαρουσίαση Γιορτή Ροδιού Στις 23 Οκτωβρίου στην παραλία της Ερμιόνης οργανώθηκε με μεγάλη επιτυχία η γιορτή του ροδιού. Ο κόσμος που παραβρέθηκε, απόλαυσε τον υγιεινό καρπό και τα παράγωγά του. Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στην ωφελιμότητα του καρπού, την ιστορία του, την καλλιέργειά του αλλά και στον τρόπο προβολής και προώθησής του στις αγορές.

28 ερμιόνη

Iστιοπλποϊκοί αγώνες για ξένους τουρίστες με σκάφη αναψυχής Θεσμός είναι πλέον οι ιστιοπλοϊκοί αγώνες στον Αργοσαρωνικό για ξένους τουρίστες με σκάφη αναψυχής που διοργανώνει με το τέλος της σαιζόν, 21 χρόνια τώρα, το ταξιδιωτικό γραφείο θαλάσσιου τουρισμού «VERNIKOS YACHTS, μέλος της DREM YACHT CHSRTER.

Αρχές Οκτωβρίου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γενικού Λυκείου Κρανιδίου έγινε η παρουσίαση του βιβλίου της λογοτέχνιδας και ποιήτριας Λενέτας Στράνη: «Στου αμπελιώνε τσι φουρκάδες ή ο γάμος πάει αμόντε». Την εκδήλωση συνδιοργάνωσαν ο Δήμος Ερμιονίδας, η Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Πανεπιστήμιο Πατρών και το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων.

Με τη μεσολάβηση του καθηγητή κ. Λίνου Μπενάκη και ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ερμιονίδας ο αξιόλογος πίνακας του Ν. Βαρβέρη, ο οποίος κοσμεί την αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου στο Δημαρχείο Κρανιδίου και απεικονίζει «τη Μάχη των Δερβενακίων», θα αποσταλεί στο Ιστορικό Εθνικό Μουσείο για συντήρηση.

Περίπατος στην ιστορική Ερμιόνη Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 5 Δεκεμβρίου ο πρώτος μιας σειράς περίπατων ξενάγησης με στόχο τη γνωριμία με τα ιστορικά σημεία της πόλης μας, που προτίθεται να οργανώσει κατά το τρέχον σχολικό έτος η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ερμιόνης «Απόστολος Γκάτσος», με ξεναγό την κ. Ήρα Φραγκούλη, πρόεδρο του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ερμιόνης.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΔΑΜ. ΔΑΜΑΛΙΤΗΣ | www.stamdamd.blogspot.com πολίτης κ.κ. Εφραίμ και ο δήμαρχος Ερμιονίδας.

του αξέχαστου κανταδόρου Μιχαλάκη Κουτούβαλη.

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Το «Γιάλα - Γιάλα» στην Ερμιόνη Η Χορωδία του Μουσικού Συλλόγου Το βράδυ της Κυριακής της 18ης Δεκεμβρίου στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου η χορωδία του Μουσικού Συλλόγου υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Τάκη Μανιάτη έψαλε και τραγούδησε χριστουγεννιάτικους ύμνους και τραγούδια. Ο μαέστρος αφηγήθηκε έθιμα και παραδόσεις της γιορτής των Χριστουγέννων, ενώ ο ιερέας του Ναού π. Δημήτριος Αμπελάς αναφέρθηκε στο μήνυμα της Γέννησης του Θεανθρώπου.

Η Δημοτική Φιλαρμονική Ερμιονίδας Το ίδιο βράδυ στο Πνευματικό Κέντρο Ερμιόνης η Δημοτική Φιλαρμονική Ερμιονίδας με μαέστρο τον Δημήτρη Κωσταντακάκη πλημμύρισε τις ψυχές των παρευρισκομένων με χριστουγεννιάτικες μελωδίες, ενώ την εκδήλωση διάνθισαν με τη συμμετοχή τους μικροί μαθητές απαγγέλλοντας ποιήματα.

Με σχετικά καλές καιρικές συνθήκες στο βόριο λιμάνι της Ερμιόνης πραγματοποιήθηκε και φέτος η τελετή του Αγιασμού των υδάτων χοροστατούντος του Μητροπολίτη κ.κ. Εφραίμ παρουσία του δημάρχου Ερμιονίδας Δ. Καμιζή, του Προέδρου της Δημοτικής Κοινότητας Ερμιόνης Γιάννη Κρητσωτάκη, Δημοτικών και Κοινοτικών Συμβούλων, εκπροσώπων της Λιμενικής και Αστυνομικής αρχής και πλήθους κόσμου. Το Σταυρό ανέσυρε ο Τάσος Παπανδριανός και την εικόνα ο Μιχάλης Βιρβίλης.

Η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Δημοτικής Κοινότητας Ερμιόνης και η τελετή βράβευσης των επιτυχόντων στα ΑΕΙ & ΤΕΙ Στην αίθουσα τελετών και συνεδριάσεων του Κοινοτικού Καταστήματος Ερμιόνης, σε μια σεμνή τελετή, μετά την κοπή της πίτας, τιμήθηκαν από το Δήμο Ερμιονίδας οι επιτυχόντες στα ΑΕΙ & ΤΕΙ της χώρας μαθητές του Λυκείου Ερμιόνης. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν ο Σεβασμιότατος Μητρο-

Η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Χριστιανικής Αδελφότητας Κυριών Ερμιόνης «Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων» Παρουσία της Δημοτικής Αρχής, των ιερέων και αρκετού κόσμου η Χριστιανική Αδελφότητα Κυριών Ερμιόνης έκοψε την Πρωτοχρονιάτικη πίτα της στα Γραφεία της στα Μανδράκια Ερμιόνης. Στη συνέχεια ο κ. Σούλης Γανώσης παρέδωσε στην Πρόεδρο της Αδελφότητας κ. Μαντίκα Καισαρέα το χρηματικό ποσό των 1000 Ευρώ που συγκεντρώθηκε, με πρωτοβουλία της νεολαίας Ερμιόνης, στην εκδήλωση της 28ης Δεκεμβρίου στο «Casa Dei».

Η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του Μουσικού Συλλόγου Ερμιόνης Την Κυριακή, 15 Ιανουαρίου, ο Μ.Σ.Ε. έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα στο Πνευματικό Κέντρο Ερμιόνης. Η εκδήλωση ξεκίνησε με τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς από την ορχήστρα «Ερμιονίδα» και τη χορωδία του Συλλόγου, υπό τη διεύθυνση του κ. Μανιάτη. Στη συνέχεια, η Πρόεδρος του Συλλόγου απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό και η βραδιά έκλεισε με πολλή μουσική παρουσία του βουλευτή Αργολίδας κ. Γ. Αδριανού, του Δημάρχου Ερμιονίδας, μελών της Δημοτικής και Κοινοτικής αρχής και αρκετού κόσμου. Στην ορχήστρα συμμετείχε και ο ταλαντούχος κιθαρίστας Δαμιανός Κουτούβαλης, γιος

Η πρωτοχρονιάτικη εκδήλωση του «Ερμιονικού Συνδέσμου» Την Κυριακή 22 Ιανουαρίου, τα μέλη και οι φίλοι του Ερμιονικού Συνδέσμου έκοψαν την Πρωτοχρονιάτικη πίτα στη φιλόξενη αίθουσα RED του σταδίου Καραϊσκάκη. Στην Αγία Αικατερίνη Πειραιά προηγήθηκε, όπως κάθε χρόνο, η θεία Λειτουργία. Μετά τη σύντομη εισήγηση του Προέδρου, βραβεύτηκαν τα παιδιά μελών του Συνδέσμου που εισήχθησαν και αποφοίτησαν από τα ΑΕΙ και ΑΤΕΙ της χώρας. Εισαχθέντες: Ιάσονας Λαδάς του Απ. Πάντειο Πανεπιστήμιο , Μαργαρίτα Μπενάρδου του Στ. Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μαρίνα Κουρτέση του Αντ. Οικονομικό Πανεπιστήμιο Πειραιά Πτυχιούχοι: Ματθαίος Μελάς του Π. από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Μαρία Κουτογιανοπούλου του Ηλ. από τη Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών, Αδαμαντία-Ξανθή (Αμάνθη) Τσαμαδού του Ιωαν. από τη σχολή Φυσικοθεραπείας ATEI Θεσσαλονίκης, Χρήστος Βόντας του Δημ. από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μεταπτυχιακοί: Γιάννης Λαδάς του Δημ. Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στα Ναυτιλιακά από το Πανεπιστήμιο Πειραιά. ερμιόνη 29

ΒΙΒΗ ΔΗΜ. ΣΚΟΥΡΤΗ, ΣΟΦΙΑ ΜΕΛΛΟΥ- ΤΣΑΜΑΔΟΥ

Το Χριστόψωμο της Σοφούλας Όπως όλοι φοράμε τα επίσημα ρούχα μας στις γιορτές, έτσι και το χριστουγεννιάτικο τραπέζι «φοράει» τα γιορτινά του, για να σηματοδοτεί την ιδιαιτερότητα της ημέρας. Ξεχριστή θέση σ’ αυτό κατέχει το ευλογημένο από το Χριστό ψωμί. Παλιότερα οι νοικοκυρές το ζύμωναν οι ίδιες, ενώ οι νύφες συνήθιζαν να φτιάχνουν το χριστόψωμο της πεθεράς, ενώ στη συνέχεια το «κεντούσαν» με ψαλιδιές και το στόλιζαν με ξηρούς καρπούς καρύδια και αμύγδαλα, αλλά και με σταφίδες. Επίσης έφτιαχναν και τις κουτσούνες - καλαθάκια για τα βαφτιστήρια τους. Ανήμερα των Χριστουγέννων το τραπέζι στρωνόταν την ίδια πάντα ώρα, λίγο μετά το τέλος της θείας Λειτουργίας. Οι θέσεις καθορισμένες κι ο νοικοκύρης στην κορυφή του τραπεζιού ξεκινούσε με την προσευχή ή κάνοντας απλά το σταυρό , έκφραση ευγνωμοσύνης στο Θεό για τα πολύτιμα αγαθά που είχε η οικογένεια μπροστά της. Στη συνέχεια, συνεχίζοντας την παράδοση, έκοβε το χριστόψωμο αφού πρώτα το σταύρωνε και το κόψιμο και μοίρασμα συνόδευαν ευχές για υγεία και προκοπή. Στα χρόνια μας βρίσκουμε έτοιμα τα χριστόψωμα, εφάμιλλα των χειροποίητων στους φούρνους. Η Ελένη συνηθίζει να «κεντάει» περίτεχνα τα Χριστόψωμα που πουλάει στο μαγαζί της. Και δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά. Μεγάλωσε στο χωριό με βαθιές ρίζες παράδοσης. Η μητέρα της, αρχοντονοικοκυρά, γέμισε την ψυχή της με συναισθήματα, την ύπαρξή της με δύναμη, τα μάτια της με εικόνες. Η εικόνα του ζυμώματος έχει αποτυπωθεί στη μνήμη όσων βίωναν αυτή τη θεία στιγμή, το ίδιο συνέβηκε με την Ελένη. Τα χρόνια πέρασαν και η Ελένη πήρε το κομμάτι της ζύμης της μητέρας της που το έκρυβε στην ψυχή της και το ζύμωσε. Το αλεύρι της γινόταν ζύμη αγάπης, μόχθου και ανάγκης. Αγάπη για τη μάνα, τα παιδιά, τους φίλους, τους γνωστούς και ανάγκη για επιβίωση, προσφορά, δημιουργία, πρόοδο, υπέρβαση. Στη συνέχεια γεύτηκε τα ανεκτίμητα «δώρα» της ζωής, τα παιδιά της. Μεγάλωναν ανάμεσα σε μυρωδιές, γεύσεις, ήχους. Η Σοφία, η κόρη της, από μικρή έβλεπε τη μητέρα της να πλάθει κουλουράκια, να ανοίγει φύλλο για πίτες, να ζυμώνει. Η Σοφία έπαιζε δίπλα της κι 30 ερμιόνη

όταν ήρθε η ώρα, αποφάσισε να κάνει «το παιγνίδι της» επάγγελμα. Πήρε τη ζύμη της μητέρας της, του πατέρα της, της γιαγιάς της, έφτιαξε τη δικιά της και πρόσθεσε τα προσωπικά της συστατικά. Τη γνώση, τη δύναμη, την ομορφιά, τη φρεσκάδα, τη νιότη, την απλότητα, την αμεσότητα, τη γλυκύτητα, τη θέληση, το όνειρο κι έπλασε το δικό της μοναδικό ψωμί. Το πολλαπλασίασε. Το στόλισε. Το κέντησε. Το δίδαξε στους νέους επαγγελματίες. Το μοίρασε με χαμόγελο, με γλυκύτητα, με αισιοδοξία. Γνωρίσματα που τα είχε από μικρό παιδί και τη συνόδευαν ως τη μέρα της «θυσίας» της. Έφυγε νωρίς από αυτές της τις δραστηριότητες, αλλά όχι και από τις καρδιές μας. Σήμερα η δεύτερη κόρη της Ελένης, η Αθανασία, παρασκευάζει τα εδέσματα που μπορεί κανείς να αγοράσει στα καταστήματά τους στην Ερμιόνη, στο Κρανίδι και στο Πορτοχέλι . Εδέσματα με άφθονη ζάχαρη που συμβολίζει τη γλυκύτητα της αληθινής ζωής ……

ερμιόνη 31

Φωτο: Βιβή Σκούρτη

«Το κυπαρίσσι στην αυλή του Τράκη, διακόσια χρόνια τώρα, θαρρείς, στοχεύει να τρυπήσει τα σύννεφα, ν’ ανέβει στον ουρανό ...»