WARMTENETWERK MAGAZINE
NR 11. HERFST 2011
Aanleg warmteleiding
Diemen-Almere
• • •
Subsidie voor groene warmte in Nederland en Vlaanderen
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk en Warmtecongres 2011 Geothermie met Frans vernuft
Inhoud 3
Introductie
4
Interviews met nieuwe leden
6
Den Haag en Brussel zetten in op warmte
8
Efficient Energy Directive en ETS3
9
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk
10
IPO Nationale Routekaart Restwarmte
11
Congres duurzame warmte TVVL en Warmtenetwerk
12
Project ‘WKO, meer waar voor je geld’
13
Geothermie met Frans vernuft
14
Energieprestaties op gebiedsniveau
15
Uniforme Maatlat en Afwegingskader Locaties
16
Snoeihout, duurzame energie voor gemeentes
17
Agenda
18
Deelnemersoverzicht
19
Colofon
Zijn we er klaar voor?
Vakbeurs Energie 2011
EPG en EMG in 2012
Aanbesteden warmtenet
Omslagfoto:
Aanleg warmteleiding Diemen-Almere Op 24 augustus organiseerde Warmtenetwerk een excursie per boot naar het IJmeer om te zien hoe voor het eerst ter wereld voor een warmtetransportleiding een sleuf gebaggerd wordt in plaats van gegraven. De leiding verbindt de warmtekrachtcentrales van NUON Vattenfall in Diemen met het warmtestation voor Almere Poort, dat met een vermogen van 180 MW het grootste warmtestation van Nederland wordt. Het tracé loopt over ongeveer 8 kilometer door het IJmeer. Aannemer A.Hak is uitvoerder van deze unieke klus. De leidingen zijn uitgevoerd met een binnen- en buitenpijp van staal met daartussen vacuüm voor minimaal warmteverlies; de leverancier van de leidingen is Logstor Benelux.
2
WARMTENETWERK MAGAZINE
Introductie WARMTENETWERK
Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmteen koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 130 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk.
meer comfort met minder fossiele energie
Zijn we er klaar voor? Alle aandacht van vadertje Staat was gericht op zijn grote
waarin de effecten van een warmtenetwerk kunnen worden
dochters Volta en Methana. Therma was een stiefkind dat
verrekend, een Europese richtlijn die gebruik van restwarmte
geen aandacht kreeg en altijd aan het kortste eindje trok.
gaat verplichten en een nieuw handelssysteem voor emissie-
Daar klaagde ze veel over, maar niemand luisterde. Tot vader
rechten met aandacht voor restwarmte. De meeste regelin-
ontdekte hoeveel werk ze kon verzetten in de huishouding.
gen gaan in januari al in. Veel tijd om u de spelregels eigen
Waarom geef ik al mijn geld aan mijn twee grote dochters,
te maken, is er dus niet. Maar het is van levensbelang voor
dacht Staat? Dochter Therma kan met veel minder geld veel
warmtebedrijven om al die nieuwe regels te leren begrijpen.
meer presteren dan Volta en Methana. En zo beloofde Staat
Alleen dan kunt u ervan profiteren.
aan Therma zakgeld als ze het huis eens extra goed schoon
Zo vergt de ontwikkeling van projecten voor duurzame warm-
zou maken. Maar hij was bang dat ze net als Volta en Methana
te echt tijd en kunt u pas subsidie aanvragen als u bouw- en
een verwende dochter zou worden. Daarom schreef hij een
milieuvergunning hebt voor uw project. Het zou me niet ver-
paar boeken met spelregels en hij zei dat Therma alleen het
bazen als de eerste ronde in de SDE van 2012 duurzame elek-
zakgeld kreeg als ze precies volgens alle regels werkte. Maar
triciteit en groen gas met de buit aan de haal gaan, omdat
Therma werd onzeker van die dikke boeken. Hoe kon ze nu al-
de warmtesector er nog niet klaar voor is. En dat terwijl de
les lezen, terwijl er zoveel werk wachtte? En sommige regels
warmtesector de grootste kans op subsidie heeft, want het
snapte ze niet goed. Waarom kreeg ze wel geld als ze het was-
is de goedkoopste categorie. Het ministerie van Economie,
water opwarmde boven het houtvuur, maar niet als ze warm
Landbouw en Innovatie geeft voorrang aan de goedkoopste
water ophaalde bij de buurman? Had vader er wel verstand
opties in de SDE+. Maar dan moeten we wel projecten indie-
van of had hij zelf nooit iets gedaan in de huishouding?
nen. We krijgen het dus erg druk, maar het mooie is dat er nieuwe
2011 is een uniek jaar voor de warmtesector. Ineens worden
kansen zijn voor de warmtesector. Vanuit Warmtenetwerk
we overspoeld met regelingen waar we al jaren om geroepen
doen we ons best om u via onze digitale nieuwsbrief, congres-
hebben. Subsidieregelingen voor duurzame warmte, een werk-
sen, dit magazine en vanuit onze werkgroepen aan de nodige
bare warmtewet, energieprestatienormen voor de nieuwbouw
informatie te helpen. Doe er uw voordeel mee! Klaas de Jong
NR 11. HERFST 2011
3
Interviews met nieuwe leden
Energy Matters ontwikkelt tribronsysteem Energy Matters heette tot voor kort Cogen Projects. Projectleider Gebouwde Omgeving Arjen de Jong vertelt mij waarom is gekozen voor een nieuwe naam: “Cogen Projects was gespecialiseerd in WKK. In de loop der jaren zijn we ons steeds breder gaan positioneren en ook steeds breder gaan adviseren op het gebied van energiebesparing. Daar past een nieuwe naam bij.” Energy Matters is een adviesbureau voor energiebesparing in brede zin. Tot hun klanten behoren industriële bedrijven, tuinders, universiteiten, ziekenhuizen en energiebedrijven. Het bedrijf wordt veelal ingeschakeld als er innovatieve oplossingen nodig zijn. Zo is Energy Matters nu bezig met een nieuwbouw- en renovatieproject voor woningen die gevoed gaan worden met de
MIROM in Roeselaere wil kennisuitwisseling met Nederland
restwarmte uit koeltorens. “Dat is uniek.” zegt De Jong. “En
Voor milieuzorgbedrijf MIROM is de stadsverwarming die
deze oplossing kan ook in andere projecten herhaald worden.
zij van warmte voorziet een belangrijk onderdeel van het
We zijn bijvoorbeeld ook bezig met een vergassingsproject op
bedrijf. “Het is de enige vorm van energierecuperatie die
basis van 2 generatie biobrandstoffen, die niet concurreren
wij hebben.” zegt directeur Jean-Luc Bonte. In de afval-
met product of voedseltoepassingen.” En we hebben onlangs
verbrandingsinstallatie van MIROM wordt afval, dat niet
een innovatieprijs gewonnen met ons tribron-systeem (www.
voor andere doeleinden gebruikt kan worden, verbrand.
tribron.nl).
De warmte die dat oplevert gaat naar een twintigtal
“Lokale warmtenetwerken kunnen veel bijdragen aan ver-
grote gebouwen met onder andere een veiling, scholen,
duurzaming, daarom zijn wij lid geworden van het Warm-
glastuinbouw en een cultureel centrum.
tenetwerk.” aldus De Jong. “We vinden het goed dat het
Bonte geeft aan dat hij het Vlaams Actieplan Groene
Warmtenetwerk zich richt op kennisverspreiding onder de
Warmte een gemiste kans vindt. Volgens hem wordt te-
leden. We hopen hier ook zelf ons steentje aan bij te kun-
veel gefocust op groene energie uit biomassa. Het gaat
nen dragen. We hopen ook op versterkte samenwerking met
vooral over kleine installaties. Andere kansen worden on-
andere partijen.”
derbelicht.
e
MIROM bekijkt ook mogelijkheden om méér te doen op het gebied van warmte. “Wij zijn aan het onderzoeken of we een glastuinbouwcomplex van 20 hectare kunnen voorzien van warmte. Dat zou gaan om warmteverdeling op lage temperatuur, zo’n 50°C.” Bij het Warmtenetwerk hoopt Bonte op kennisuitwisseling en wellicht nieuwe samenwerkingen. Dat zijn de voornaamste redenen waarom MIROM lid is geworden. “Het is belangrijk dat wij steeds nieuwe informatie krijgen. Het werk van MIROM is een uitzondering in Vlaanderen. De warmtenetten in Nederland zijn van een andere orde en wij willen daar graag bij betrokken zijn.”
4
WARMTENETWERK MAGAZINE
Joulz gaat voor duurzame infrastructuur Joulz is lid geworden van het Warmtenetwerk. In het bedrijf draait het om het bedenken, bouwen én beheren van toekomstbestendige energie-infrastructuren, zo staat te lezen op de website. Joulz biedt met zo’n 2500 werknemers netbeheerders, industriële opdrachtgevers, bedrijven en overheden duurzame totaaloplossingen tegen een zo laag mogelijke Total Cost of Ownership. Een snelle blik op de website leert weinig over de activi-
DBV: aanbesteding Groene Net
teiten van Joulz op het gebied van duurzame warmte en
Driven By Values (DBV) is een jong en dynamisch adviesbureau
koude. “Dat klopt,” zegt Vincent van Hoegaerden, ont-
dat overheden en marktpartijen bij elkaar brengt en helpt met
wikkelaar energieprojecten bij Joulz, “We zorgen wel al
het realiseren van duurzame energie projecten. Het bedrijf is
jaren voor het warmtenetwerk van Eneco in Amstelveen,
momenteel actief aan de slag in Limburg, onder andere met
maar andere activiteiten zijn nog relatief nieuw en moe-
de realisatie van twee duurzame energiecentrales in Venlo en
ten nog uitgelicht worden op de website.” Hij heeft het
Maastricht en met de oprichting van duurzaam warmtebedrijf
over de aanbestedingen die Joulz doet op het gebied van
het Groene Net. “Voor het Groene Net zijn we nu op zoek
engineering en storings- en onderhoudsdiensten. En sinds
naar de geschikte private partner.” vertelt Dennis Fokkinga,
een halfjaar houdt Joulz zich bezig met het realiseren
één van de oprichters van DBV. “Meer dan 10 (inter-)nationale
en het onderhoud van warmte- en koudeopslagsystemen.
bedrijven hebben interesse getoond. Eind juli hebben we een
Heel actief is Joulz ermee, en van plan om de activitei-
offerteaanvraag neergelegd bij vijf geselecteerde marktpar-
ten op het gebied van duurzame warmte en koude uit
tijen. In september beginnen we met dialoogrondes om de of-
te breiden. “We denken dat het goed is voor de branche
fertes goed te bespreken en uiteindelijk tot een keuze te ko-
om te weten waar iedereen mee bezig is. Het gaat om
men. We verwachten dat die keuze aan het eind van het jaar
kennisuitwisseling, maar samen staan we ook sterk om
gemaakt gaat worden.” Fokkinga vertelt trots dat het project
bijvoorbeeld te lobbyen bij overheden.”
in aanmerking komt voor de Green Deal. Het Groene Net is geselecteerd uit enkele honderden initiatieven en kan, als de Green Deal daadwerkelijk wordt afgesloten, vanaf september rekenen op hulp van de Rijksoverheid op een aantal vlakken. “Er zijn veel kansen op het gebied van duurzame energie die niet benut worden. Op de eerste plaats moet je deze kansen (willen) zien. Daarmee helpen wij met name regionale en lokale overheden. Vervolgens moet je de kansen kunnen verzilveren. Daarbij is vaak hulp nodig van private partijen zoals energieproducenten, -bedrijven en afnemers. Oplossingen moeten toegevoegde waarde bieden voor iedereen die betrokken is en risico’s dienen navenant te worden verdeeld. We starten daarom vaak met een haalbaarheidstudie of een Business Case. De belangen van alle betrokkenen houden we gedurende het hele traject goed in de gaten.”
Nog meer nieuwe deelnemers
Om maximaal te profiteren van de aanwezige kennis en leer-
In de afgelopen maanden hebben naast het geînterview-
zijn in samenwerking met Agentschap NL studies verricht naar
de viertal ook CarbonMatters en Greenvis Energy Soluti-
de toekomstvastheid en succes- en faalfactoren van warm-
ons zich opgegeven als deelnemer aan het Warmtenet-
tenetten. “Wij zijn lid geworden van het Warmtenetwerk, om-
werk. Een profiel van deze organisaties is te vinden op
dat het een podium biedt voor een groot aantal partijen. DBV
onze website www.warmtenetwerk.nl of
wil op de hoogte blijven én op de hoogte houden. We willen
www.warmtenetwerk.be
graag kennis en ervaringen delen met anderen.”
ervaringen in Nederland, voert DBV ook onderzoeken uit. Zo
NR 11. HERFST 2011
5
Brussel, Den Haag en provincies Dit jaar is er vanuit de overheid volop aandacht voor warmte.
Vlaanderen gaat in haar Actieplan Groene Warmte overigens
De Vlaamse regering in Brussel en de Nederlandse overheid
niet alleen warmte uit hernieuwbare bronnen ondersteunen,
in Den Haag zijn actief met subsidieregelingen voor groene
maar ook het gebruik van restwarmte uit de industrie en de
warmte. De reden is simpel: Nederland heeft in 2020 een aan-
aanleg van warmtenetten. Daarmee anticipeert minister Van
deel van 14 procent duurzaam in het eindverbruik van energie
den Bossche al op de nieuwe Energy Efficiency Directive van
beloofd aan de EU en België 13 procent. Dat is alleen mogelijk
de EU. In het voorstel dat nu in Brussel is gepubliceerd, staan
met een forse groei in de productie van duurzame warmte.
warmtekrachtkoppeling en gebruik van industriewarmte hoog
Met alleen stimuleren van de opwekking van duurzame elek-
op de agenda. Het ziet er naar uit dat ook het systeem voor
triciteit kom je er niet, omdat het eindverbruik van warmte
handel in emissierechten van de EU vanaf 2013 kansen biedt
domweg veel meer dan het dubbele is van het eindverbruik
om gebruik van restwarmte te verzilveren.
van elektriciteit. Nu hebben de Vlaamse en Nederlandse mi-
Het Nederlandse ministerie van EL&I is nog niet erg actief met
nisters, die verantwoordelijk zijn voor het energiebeleid, ook
industriewarmte maar de Nederlandse provincies hebben in
nog eens ontdekt dat groene warmte goedkoper is dan wind-
juli een Nationale Routekaart Restwarmte laten maken.
energie om maar niet te spreken van de kosten van zonnes-
Op beleidsgebied is er nog meer nieuws vanuit Den Haag.
troom.
Minister Verhagen stuurde in juli de herziene warmtewet na
De uitspraken van de Vlaams minister van Energie Freya Van
behandeling door de Raad van State naar de Tweede Kamer.
den Bossche bij de start van haar Actieplan Groene Warmte
De wet is aanzienlijk vereenvoudigd ten opzichte van de oor-
zijn opmerkelijk: ‘Volgens een prognosestudie van Vito, de
spronkelijke versie.
Vlaamse instelling voor technologisch onderzoek, kan groene
Minister Donner van Binnenlandse Zaken kwam met een nieu-
warmte tegen 2020 liefst twee derde van deze hernieuwbare
we norm voor energieprestaties in de nieuwbouw,de EPG,
energiedoelstelling invullen. Bovendien is groene warmte veel
waarin via de norm EMG vanaf 2012 ook het effect van ge-
goedkoper dan groene stroom. Per geproduceerde megawatt-
biedsmaatregelen zoals een warmtenet wordt opgenomen.
uur is bijna twintig keer minder steun nodig om rendabel te
Het effect van een warmtenet op de energieprestatie van een
zijn.’ Ook Maxime Verhagen, de Nederlandse minister van
woning hangt af van de kwaliteit van het warmtenet.
Economie, Landbouw en Innovatie (EL&I) gaf aan dat duurzame warmte de doelstelling voor 2020 betaalbaar maakt.
Minister Freya Van
Hij deed dat bij zijn reactie op het advies van de Algemene
Den Bossche kondigt
Energie Raad over de haalbaarheid van 14 procent duurzaam,
actieplan aan bij
die uitging van verdrievoudiging van de productie van groene
bezoek aan de
stroom in 2020.
afvalenergiecentrale in Gent. (foto IVAGO)
Minister Maxime Verhagen bij de inbedrijfstelling van de stoomleiding van de afvalenergiecentrale Twence naar Akzo Nobel in Hengelo.
Provincie Noord-Brabant heeft inspiratiekaarten laten maken voor gebruik van restwarmte en CO2 in West-Brabant en Zeeland.
6
WARMTENETWERK MAGAZINE
gaan voor warmte Subsidie voor warmte in Nederland
Vlaams Actieplan Groene Warmte
tekrachtkoppeling met biomassa als brandstof. Den Haag doet
productie van duurzame energie, maar het Vlaamse ac-
dat in de vorm van een warmtebonus bij de opwekking van
tieplan betekent ook steun voor zonnewarmte en warm-
duurzame elektriciteit uit biomassa en in Vlaanderen is er de
tepompen. Bovendien geeft het in juli goedgekeurde plan
combinatie van WKK-certificaten met certificaten voor groene
subsidie voor hergebruik van restwarmte uit de industrie
stroom. Maar de koppeling aan elektriciteitsproductie wordt
en voor warmtenetten.
in 2012 door Den Haag losgelaten en het gaat ook niet meer
De Vlaamse regulator voor energie VREG zal twee keer
alleen om biomassamaar ook om diepe aardwarmte.
per jaar een aanbesteding organiseren, waarbij bedrijven
Toevoeging van de categorie warmte aan de SDE verandert
projecten aanvragen kunnen indienen voor productie van
het karakter van de regeling, die oorspronkelijk alleen be-
groene warmte en benutting van industriewarmte. De re-
doeld was voor elektriciteit. Met de invoering van warmte in
geling geldt voor installaties met een vermogen van min-
de SDE kreeg men te maken met een nieuw fenomeen. Terwijl
stens 1 MW. De aanvragen worden gerangschikt op basis
elektriciteit en groen gas aan openbare netten kan worden
van de benodigde steun. Hoe minder geld men vraagt per
geleverd, is dat bij warmte niet het geval. Vanaf volgend jaar
MWh warmte, des te groter de kans op subsidie.
valt eigen gebruik van duurzame energie ook onder de subsi-
De geselecteerde projecten krijgen tien jaar lang een
dieregeling.
vast bedrag per geproduceerde hoeveelheid warmte. De
De SDE is vooral bedoeld voor grootschalige projecten en niet
maximale steun bedraagt zes euro per megawattuur. Ter
voor installaties in individuele woningen. Den Haag heeft
vergelijking: de Vlaamse groenestroomcertificaten komen
slechte ervaringen opgedaan met de subsidiering van zonne-
op gemiddeld 100 euro per MWh.
stroom bij woningen. Vanwege de administratieve kosten van
Belangrijk is dat de steun voor groene warmte niet in
een langjarige vergoeding op energieproductie is een zekere
de energiefactuur van de consument zal doorgerekend
schaalgrootte noodzakelijk. Bij kleine installaties ligt een sub-
worden, maar betaald wordt vanuit de begroting van de
sidie op de investering meer voor de hand.
Vlaamse regering. Voor 2012, 2013 en 2014 is telkens vier
ECN en KEMA hebben voor de verschillende opties berekend
miljoen euro gereserveerd voor nieuwe projecten.
wat de productiekosten zijn en daarmee basistarieven gepu-
Voor zonneboilers en warmtepompen komt een subsidie
bliceerd in een advies aan het Ministerie van EL&I. De subsi-
op de investering.
Zowel in Nederland als Vlaanderen is er al steun voor warm-
Biomassa zal veruit de grootste bijdrage leveren aan de
die is het basistarief min de marktwaarde van de betreffende energievorm. Voor elektriciteit en gas hanteert men daarvoor de cijfers op de energiebeurs en voor warmte heeft men de marktwaarde ook gebaseerd op de aardgasprijs.
Inbreng warmtenetwerk in marktconsultatie SDE Stichting Warmtenetwerk heeft commentaar ingediend op
op hoge bedrijfstijden door gebruik te maken van bestaande
het concept van het advies basistarieven SDE 2012, dat ECN
warmtenetten. Bij die keus is aandacht nodig voor een juiste
en KEMA hebben opgesteld in opdracht van het ministerie
waardering van de kostprijs van warmte van bestaande pro-
van EL&I.
We zijn blij dat er nu ook subsidie voor duurzame
ducenten en het alternatief van hoogwaardige warmtekracht-
warmte komt. We vragen aandacht voor een realistische be-
koppeling.
rekening van de onrendabele top voor 2012 in het conceptad-
Warmtenetwerk heeft verder ondermeer voorgesteld om ook
vies. De cijfers voor kosten en opbrengsten van geothermie
warmte uit grote zonnecollectoren op te nemen in de SDE van
zijn naar onze mening te optimistisch. Zowel bij geothermie
2012 en aandacht gevraagd voor de kansen voor nieuwe ont-
als bij warmte uit biomassa zijn de berekeningen gebaseerd
wikkelingen bij energie uit rioolslib en pyrolyse-olie.
NR 11. HERFST 2011
7
Warmte centraal in Energy Efficiency Directive
Op 22 juni heeft de Europese commissie een voorstel uitge-
ces Corporations).
bracht voor een nieuw Energy Efficiency Directive. Warmte
Er komen ook specifieke eisen aan de duurzaamheid van
staat centraal in deze richtlijn. Er was al aandacht in de pers
warmtenetten als het aan Brussel ligt. Efficiënte warmtenet-
voor een verplichting op benutting van warmte uit elektrici-
ten moeten volgens de voorgestelde richtlijn 50 procent duur-
teitscentrales, maar de richtlijn gaat veel verder. Ook indu-
zame warmte, warmte uit WKK of restwarmte hebben of een
strie met restwarmte zal worden verplicht om maatregelen
mix van deze warmtebronnen.
te nemen om deze warmte nuttig te gebruiken. Verder is het voorstel om voor stookinstallaties van meer dan 50 MWth de toepassing van warmtekrachtkoppeling te verplichten. Hoogrendement WKK en warmte- en koudenetten spelen in de ogen van de EU een cruciale rol om de afhankelijkheid
Handel in emissies verandert sterk in 2013
Vanaf 2013 gaat de handel in emissies heel anders werken.
van olie, aardgas en kolen te verminderen en de uitstoot van
Het huidige ETS2 (Emission Trading System 2) kent CO2-rech-
broeikasgassen met 20 procent te reduceren. De EU voorziet
ten toe op basis van historisch energieverbruik. In de ETS3
dat zonder maatregelen de uitstoot zal stijgen in plaats van
gaat de EU rechten toekennen op basis van benchmarking. Dat
dalen.
wil zeggen dat de industrie rechten krijgt op basis van normen
De lidstaten moeten nationale plannen opstellen voor warmte
per eenheid product, bijvoorbeeld tonnen staal. Efficiënt wer-
en koude met tienjarenplannen voor energiebesparing in ge-
kende bedrijven hebben dan voordeel, terwijl bedrijven met
bouwen en voor uitbouw van WKK en warmte- en koudenet-
een relatief hoog energieverbruik rechten moeten bijkopen.
ten. Grote ondernemingen zullen ook plannen moeten maken
Elektriciteitscentrales krijgen vanaf 2013 geen rechten voor
en monitoren op resultaat.
CO2 maar moeten emissierechten kopen. Dat geldt ook voor
De energieleveranciers en netwerkbeheerders krijgen in de
levering van elektriciteit door industrie, grote glastuinbouw-
Energy Efficiency Directive ook te maken met verplichtingen
bedrijven en dergelijke. Het gevolg zal zijn dat elektriciteit
tot energiebesparing. De leveranciers moeten zorg dragen
vanaf 2013 duurder wordt.
voor een lagere afzet bij hun afnemers. Netbeheerders moe-
Voor levering van restwarmte kent ETS 3 meerdere mogelijk-
ten naast besparing ook elektriciteit uit WKK voorrang geven
heden. Op de jaarbijeenkomst van Warmtenetwerk op 5 ok-
op hun net. Verder ziet de EU een belangrijke rol voor ener-
tober zal onze deelnemer Ecofys kansen en knelpunten toe-
giedienstenbedrijven, de zogenaamde ESCO’s (Energy Servi-
lichten.
Meer informatie op congressen In ons magazine kunnen we niet meer dan hoofdlijnen van
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk
alle nieuwe ontwikkelingen weergeven. Maar door bezoek
Op onze jaarbijeenkomst op 5 oktober bij de vakbeurs Energie
aan congressen kunt u meer inzicht krijgen in de nieuwe
2011 in Den Bosch presenteert Bram Borkent van Ecofys de
regelingen, die straks het spel in de warmtesector gaan be-
mogelijkheden voor CO2-rechten voor levering van restwarmte
palen.
in het ETS3.
Nationaal warmtecongres 2011 Op 28 september presenteert onze voorzitter Gijs de Man in
Congres duurzame warmte TVVLWarmtenetwerk
Leiden de stand van zaken bij de warmtewet. Sander Lensink
Op 15 november zal Jan Bouke Agterhuis van Agentschap NL
van ECN licht op dit congres toe hoe het er met warmte in de
op de Hanzehogeschool in Groningen de mogelijkheden voor
SDE 2012 uitziet na de marktconsultatie.
subsidie op duurzame warmte toelichten en ingaan op de eisen voor aanvragen.
8
WARMTENETWERK MAGAZINE
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 2011 5 oktober 2010
Brabanthallen, ’s Hertogenbosch Voorlopig programma 12.30-13.0:
Ontvangst met broodjes
13.00-13.20:
Jaaroverzicht 2011 en plannen 2012
Gijs de Man, voorzitter Warmtenetwerk
13.20-13.30
Financieel overzicht
Hendrik Jan Kors, penningmeester
13.30-14.00:
Aanleg warmtenetten in bestaande bouw
Werkgroep Techniek & Innovatie
14.00-14.20:
Verslag studiereis Kopenhagen-Helsingør-Malmö
14.20-14.30:
Herdruk boek ‘de mooiste warmtenetten van Nederland’
14.30-15.00:
Pauze
15.00-15.30:
Krijgt restwarmte meer waarde in 2013?
Het ETS3 dat in 20213 ingaat, heeft een heel andere opzet
dan het huidige systeem voor CO2-rechten. Wat betekent
dat voor levering van restwarmte?
Bram Borkent, Ecofys te Utrecht
15.30-16.00:
Verrassing
16.00-16.30:
Drankje en hapje
Deelname is gratis.
Verplichte inschrijving op www.warmtenetwerk.nl
Bezoek vakbeurs Energie 2011 Combineer de deelname aan onze jaarbijeenkomst met een ochtendbezoek aan de vakbeurs 2011. Verschillende deelnemers aan warmtenetwerk hebben een stand op deze beurs: bureau CCS, Cogas, Danfoss Energie Systemen, De Kleijn Energy Consulting, DWA installatie- en energieadvies, E.ON Benelux, Ekwadraat Advies, Energy Matters, Geveke Technical Solutions, Isoplus, Kamstrup, Liandon, NIBE, Samson Regeltechniek, Thermaflex, Warmtemeterservice, Watts Microflex, Weijers Waalwijk. Ook ons secretariaat F&B is aanwezig op de beurs, die van 4 t/m 6 oktober wordt gehouden in de Brabanthallen. Tijdens de beurs worden ook de congressen ‘Smart Grids’ en ‘Marketing en verduurzaming’ gehouden. Deelnemers aan Warmtenetwerk krijgen korting voor deze congressen.
NR 11. HERFST 2011
9
IPO Nationale Routekaart Restwarmte
Met een bruikbaar potentieel van 103 Petajoule, kan restwarmte uit de industrie bijna 3 miljard m3 aardgas per jaar besparen. Dat berekenende bureau CE te Delft voor het Interprovinciaal Overlegorgaan IPO, dat is gevestigd in Den Haag. De helft hiervan is daadwerkelijk toepasbaar voor de verwarming van woningen. Om de resterende warmte ook te kunnen benutten, zal men ook glastuinbouw en industrie moeten koppelen aan warmtebronnen. CE Delft keek bij haar onderzoek naar temperatuur van de beschikbare warmte en afstand tot mogelijke afnemers. Het potentieel voor gebruik van restwarmte verschilt sterk per provincie. Zuid-Holland heeft het grootste aanbod aan restwarmte en tegelijk ook een groot woningbestand en Zuid-Holland heeft van alle provincies ook het grootste aantal woningen dat al is aangesloten op een warmtenet. Ook Gelderland, Limburg en Noord-Brabant hebben relatief veel restwarmte terwijl er in Flevoland en Friesland maar weinig restwarmte beschikbaar is. Overigens zegt dit nog niet alles, want voor het grote warmtenet in Almere is een grensoverschrijdende warmtetransportleiding vanuit Diemen in aanbouw. In de routekaart heeft CE Delft een inventarisatie gemaakt
Rolopvatting provincie Gelderland.
van de mogelijke rollen die provincies kunnen spelen om het gebruik van restwarmte te realiseren. In hoofdstuk 4 van het rapport worden de kenmerken, rolopvattingen en taken van alle provincies afzonderlijk behandeld en worden er aanbevelingen per provincie gedaan. Algemene aanbevelingen zijn: •
Structurele uitwisseling van ideeën en ervaring.
•
Gezamenlijk overleg van provincies met laag
aanbod met overheid voor het oplossen van knel
punten bij kleinschalige restwarmteprojecten.
•
Gezamenlijke ontwikkeling van
financieringsvormen voor grootschalige
warmte-infrastructuur door provincies met groot
aanbod van warmte.
Voor de ontwikkeling van de IPO Nationale Routekaart Restwarmte heeft CE Delft gebruik gemaakt van de Warmteatlas
Restwarmte per provincie.
van Agentschap NL. Het bureau ziet ook belangrijke rol voor Agentschap NL als ondersteuner van de provincies. Voor de Rijksoverheid zijn een fors aantal aanbevelingen zoals aanpassing van de wet Milieubeheer, tegengaan van lozing van warmte met Waterwet en Warmtewet, een revolverend fonds voor financiering en ontwikkeling van een visie voor lange termijn. Het rapport is beschikbaar op www.ce.nl
10
WARMTENETWERK MAGAZINE
Congres Duurzame warmte 15 november 2011 Hanzehogeschool Groningen Voorlopig programma
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie
12.00-13.00:
Ontvangst met broodjes en koffie
en bezoek infomarkt
13.00-13.15:
Opening door dagvoorzitter (TVVL)
13.15-13.45:
Steun voor productie van duurzame warmte in SDE+ 2012
Jan Bouke Agterhuis, Agentschap NL te Zwolle
13.45-14.00:
Vragenronde over SDE+ 2012
14.00-14.30:
Stoken van hout en houtpellets: duurzaam en betaalbaar
Arjan Blokland, DEGIN te Achlum (Frl)
14.30-15.00:
Pauze met infomarkt
15.00-15.30:
Gaat geothermie aardgas vervangen?
Prof. Rien Herber, Rijks Universiteit Groningen
15.30-16.00:
Het project Flexiheat
Wim van Gemert, Hanzehogeschool Groningen
16.00-16.30:
Praktijkvoorbeelden en potentieel van duurzame warmte
Klaas de Jong, Warmtenetwerk en Energieprojecten.com te Vledderveen (Dr)
16.30-17.30:
Infomarkt en drankje
Deelname kost voor leden van TVVL en/of Warmtenetwerk â‚Ź30,- en voor niet-leden â‚Ź50,Inschrijving bij het secretariaat van TVVL 033-4345750 of info@tvvl.nl
NR 11. HERFST 2011
11
Amsterdam initiatiefnemer van onderzoek WKO ‘We hebben warmte en koudeopslag (WKO) hard nodig in ge-
Amsterdam telt minstens zeventig WKO-projecten. Het ver-
bieden waar geen warmtenet (en koudenet) is of zal komen
moeden bestaat dat er veel bodemopslagsystemen zijn, die
voor de verduurzaming van de warmte- en koudevraag in
technisch niet optimaal worden gemonitoord en beheerd. Dit
Amsterdam’, stelt Marlies Lambregts van de Dienst Milieu en
leidt tot onnodig elektriciteitsverbruik voor pompen, gasver-
Bouwtoezicht Amsterdam (DMB). ‘Signalen uit de praktijk van
bruik van de ketel en onbalans in de bodem. Voor de exploitant
exploitanten van wko’s en de ervaring met een aantal gemeen-
leidt dit tot extra kosten.
telijke WKO’s geven aanleiding om ons te gaan verdiepen in het functioneren van WKO’s op energiebesparingsgebied via
Om meer inzicht te krijgen in de energieprestaties in de prak-
de Wet milieubeheer en Waterwet. Gezien de ambities van
tijk van WKO’s open systemen gaan de gemeenten en provin-
Amsterdam is het van groot belang dat de techniek WKO als
cies de komende tijd aan exploitanten vragen om de werking
een betrouwbare en robuuste energietechniek in de praktijk
van hun WKO te evalueren en deze informatie te overleggen.
kan worden beschouwd en dat marktpartijen geloof houden in deze techniek’.
Project WKO, waar voor je geld Teunissen, Liefting en Lambregts zijn de initiatiefnemers van het project ‘WKO, waar voor je geld’, waarvan Amsterdam de trekker is. Provincies Noord- en Zuid-Holland en regionale milieudiensten nemen deel. ‘We krijgen regelmatig vragen vanuit andere provincies en gemeenten die mee willen doen. Het is helaas niet haalbaar om in dit stadium het project verder uit te breiden naar andere provincies en gemeenten’, aldus Lambregts. Het project wordt financieel ondersteund door de stichting SKbodem, Agentschapnl, Amsterdam, Cofely, Digitalechecklisten, DWA en IF Technology.
Het project “WKO, waar voor je geld” heeft 4 doelen;
1
Realisatie van daadwerkelijke CO2 besparing bij de te
controleren WKO’s;
2
Marktpartijen houden geloof in de energietechniek
WKO;
3
Ontwikkelen en beschikbaar stellen van
instrumentarium waarmee alle WKO’s in Nederland
door provincies en gemeenten goed gecontroleerd
kunnen worden;
4
Bijdragen aan de ontwikkeling van landelijke wet-
en regelgeving en aanstaande ISSO-certificering van
WKO’s.
In de eerste helft van 2012 worden de resultaten van dit project bekend.
De WKO voor de Oostelijke Handelskade heeft al jaren goede ervaring met vrije koeling met IJwater; in een recente studie van Rik Molenaar aan de TU Eindhoven is gebruik van oppervlaktewater voor verbetering van de prestaties van WKO onderzocht.
12
WARMTENETWERK MAGAZINE
Geothermie met Frans vernuft De warmtecentrale in de Parijse voorstad Chevilly-Larue is
bepaald
niet
indrukwekkend.
Twee
onopvallende
gebouwtjes tussen flatgebouwen en direct achter een school. Maar als de bedrijfsleider van het warmtebedrijf Semhach gaat vertellen over de prestaties van deze centrale en het net dan kom je erachter dat het sobere uiterlijk en de simpel ogende technische installaties binnen met Frans vernuft zijn opgezet. Het is als met de lelijke eend, de door Citroën ontworpen auto: niet mooi maar wel comfortabel en superzuinig. De excursie naar Semhach is een onderdeel van het jaarcongres van Euroheat & Power in Parijs. Ik ben niet de enige, die onder de indruk raakt van dit Franse warmteproject. Ook de experts uit de Scandinavische landen zoals Sven Werner, professor in warmte- en koudenetten in het Zweedse Halmstadt, is duidelijk verrast over de bedrijfsvoering van de Fransen. Zijn verbazing geldt met name de extreem lage temperatuur waarmee het water uit
Beheersing watertemperatuur basis succes Het water dat men al sinds 1985 van een diepte van twee
het warmtenet terugkomt naar de centrale. Dat is dan ook
kilometer oppompt in Chevilly-Larue heeft een temperatuur
het geheim van het succes van dit geothermieproject.
van 74 °C. Dat is voor een groot warmtenet niet erg hoog. Wil je veel warmte uit zo’n bron halen, dan moet je zorgen voor een grote afkoeling. Dat lukt alleen als het water uit het warmtenet met een heel lage temperatuur retour komt. Dat lukt de Fransen erg goed. De retourtemperatuur varieert afhankelijk van het seizoen tussen 35 en 45 °C. De aanvoertemperatuur is weersafhankelijk en loopt van 70 °C tot ongeveer 100 °C bij vorst. Op het warmtenet zijn maar liefst 23.000 woningen aangesloten van een drietal voorsteden van Parijs. Naast de geothermiebron in Chevilly-Larue is nog een tweede geothermiebron op het net aangesloten. De bron in ChevillyLarue levert 7 MW warmte bij het maximum debiet van 150 m3 per uur. De warmtewisselaar tussen bronwater en warmtenet is van titanium gemaakt. Beide warmtecentrales hebben ook een warmtekrachtinstallatie met een gasturbine die in de winter de winning van aardwarmte aanvult tot het benodigde vermogen. Geothermie is op jaarbasis goed voor 50 procent van het warmteverbruik en de gasturbines voor 40 procent. Het restantje wordt geleverd door decentraal geplaatste ketels.
Derde bron voor groei naar 30.000 woningen Momenteel werkt Semhach aan de plannen voor een derde geothermiecentrale. Die is nodig omdat men het warmtenet wil uitbreiden naar 30.000 woningen. Bij de nieuwe woningen, die worden aangesloten, gaat men nog verder met de verlaging van de watertemperatuur. Daarvoor worden zowel in de woningen als in het warmtenet nieuwe technieken gebruikt. Het warmtenet is eigendom van drie gemeentes en woningcorporaties.
NR 11. HERFST 2011
13
Energieprestaties op gebiedsniveau Collectieve warmtevoorziening voor gebouwen staat steeds meer in de belangstelling. Gemeenten als Amsterdam, Delft en Rotterdam zien warmtelevering als manier om te verduurzamen. Relatief nieuwe collectieve opties zijn sterk in opkomst, zoals warmte- en koudeosplag en geothermie. Hoe kan een juiste keuze tussen de diverse opties worden gemaakt? De huidige norm voor de bepaling van de energieprestatie van een gebouw, de EPN, neemt maatregelen op gebiedsniveau niet mee. Dat gaat veranderen per 1 januari 2012: met de nieuwe normen EPG en EMG. Er zijn nu instrumenten beschikbaar waarmee gerekend kan worden aan de opties om ze onderling objectief te kunnen vergelijken.
Externe warmtelevering vanaf 2012 in norm Per 1 januari 2012 moet voor het bepalen van de wette-
lagere EPC. De EMG brengt lijn in de uiteenlopende gelijk-
lijke energieprestatie-eis voor nieuwe gebouwen, de EPC,
waardigheidsverklaringen, die tot nu toe werden gebruikt
gebruik worden gemaakt van de EPG (energieprestatie-
om het equivalent opwekkingsrendement te bepalen.
norm gebouwen) en van de EMG (energieprestatienorm voor maatregelen op gebiedsniveau). Op termijn zullen
Om te voorkomen dat een gebouw met een collectieve
deze methoden ook gaan gelden voor bestaande gebou-
energievoorziening weliswaar aan de EPC-eis voldoet dank-
wen. Hoe gaat dit in z’n werk? De EPG bepaalt de ener-
zij de collectieve energievoorziening maar zelf niet vol-
gieprestatie van het gebouw op basis van maatregelen op
doende energiezuinig is - bijvoorbeeld door onvoldoende
gebouwniveau (zoals isolatie en energiezuinige installaties
isolatie - komt er een ‘getrapte eis’: wanneer gebruik
in het gebouw). De EMG bepaalt de (eventuele) bijdrage
wordt gemaakt van de EMG, moet de energieprestatie van
van collectieve energiemaatregelen in het gebied. Deze
een gebouw zónder meetelling van de energievoorziening
bijdrage wordt uitgedrukt in het zogeheten ‘equivalent op-
op gebiedsniveau maximaal 1,33 maal de dan geldende EPC
wekkingsrendement’ en wordt ingevoerd in de EPG. Hoe
zijn. Deze ‘getrapte eis’ regelt dus dat de energieprestatie
hoger het equivalent opwekkingsrendement, des te beter
van een gebouw zelf, zónder de collectieve warmteleve-
de energieprestatie van het gebouw, wat neerkomt op een
ring, een minimale waarde heeft.
Warmteopties vergelijken met de Uniforme Maatlat
Met de EMG zijn collectieve warmteopties voor gebouwen goed te vergelijken. Een rekentool hiervoor is nog in ontwikkeling. Wie nu al wil uitrekenen welke opties het meest effectief zijn, kan gebruikmaken van de Uniforme Maatlat. Hiermee kunnen de CO2-uitstoot, het primair energiegebruik en de bijdrage aan
duurzame energie worden vergeleken. Voor alle warmte- en koudeopties worden dezelfde rekenregels en uitgangspunten gebruikt, waardoor de uitkomsten onderling goed vergelijkbaar zijn.
14
WARMTENETWERK MAGAZINE
Warmteopties selecteren met het Afwegingskader Locaties
De EMG en de Uniforme Maatlat berekenen de energetische prestatie van warmteopties voor gebouwen. Maar in de dagelijkse praktijk van bouwprojecten speelt veel meer. Diverse partijen zijn betrokken met ieder hun eigen ambities, eisen en wensen. Ook de mogelijkheden van de bouwlocatie spelen een rol. Daarnaast zijn de kosten van de diverse opties belangrijk. Om al deze aspecten af te wegen is het Afwegingskader Locaties ontwikkeld. Met dit instrument kunnen partijen rond een bouwlocatie, bijvoorbeeld gemeente en projectontwikkelaar, gezamenlijk een eerste selectie maken tussen warmte- en koudeopties, zowel op
Expertisecentrum helpt verder
gebouwniveau als met betrekking tot collectieve en duur-
Het Nationaal Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL
zame opties.
organiseert regelmatig opleidingen over de uniforme maatlat en het Afwegingskader Locaties:
De partijen beantwoorden gezamenlijk vragen over de kenmerken van de bouwlocatie en over hun wensen. Het Afwegingskader Locaties toont vervolgens de vijf meest kansrijke mogelijkheden. Met de opties uit het Afwegingskader is het vervolgens mogelijk om een energievisie uit te werken, waarvoor bijvoorbeeld het OEI-model (Optimale Energie Infrastructuur) gebruikt kan worden. Dit model rekent de energetische en financiële situatie op woning-, wijk- en
xx Oktober Opleidingsbijeenkomst Afwegingskader Locaties
2 November Masterclass Uniforme Maatlat
gebiedsniveau gedetailleerd door.
3 November
Aanbesteden warmtenetten
Als u interesse hebt voor deelname, dan kunt u een bericht
Wanneer na toepassing van het Afwegingskader en berekeningen met de EMG en Uniforme Maatlat uiteindelijk wordt
Aanbesteden energie-infrastructuur
sturen aan energie-go@agentschapnl.nl
gekozen voor een optie, is het vervolgens zaak dit structureel mee te nemen in het gebiedsontwikkelingsproces. In elke fase dienen de ambities voor energie te worden verankerd en geborgd in het proces. Hier komen bijvoorbeeld vragen rond aanbesteden energie-infrastructuur aan de orde. Agentschap NL heeft een deskstudie uitgevoerd naar de voorwaarden waaronder een warmtenet in en gebied kan worden vastgelegd en de handreiking ‘Aanbesteding collectieve energievoorziening’ gepubliceerd op haar website.
NR 11. HERFST 2011
15
Snoeihout wordt belangrijke 3 November energiebron Minicongres ‘Energie uit snoeihout’ in Eindhoven 12.00-13.00:
Ontvangst met koffie en broodjes
13.00:
Opening
13.00-13.30:
Snoeihout in Nederland Zwembad en sportcentrum in Zwolle op snoeihout
Het onderhoud van parken, groenstroken en bos levert elk jaar weer een grote hoeveelheid snoeihout op. De afvoer naar groencomposteerders kost geld en het strooien van versnipperd hout als bodembedekker levert ook niets op. Sterker nog; het verteringsproces van het
13.30-14.00:
hout zorgt voor emissie van CO2 zonder dat we
Het nieuwe recreatiebad Rechterland en een sportcentrum en school
iets aan de energie hebben.
van Landstede zullen worden verwarmd met snoeihout.
Sittard had de primeur voor Nederland met
Chris Kleinschmidt, BeGreen Energy te Emmen
een biomassacentrale, die groene stroom en warmte produceert uit snoeihout. Maar Sittard
14.00-14.30:
Breda koppelt biomassacentrale aan warmtenet
is niet meer de enige. Verschillende gemeentes
Gemeente Breda en Essent hebben een overeenkomst gesloten voor
hebben ontedkt dat ze een duurzame energie-
een haalbaarheidsonderzoek voor een grote biomassacentrale die
bron in de vorm van snoeihout topt hun be-
warmte kan leveren aan het Amernet.
schikking hebben. Op het minicongres dat de
Jan Dirk Geschiere, gemeente Breda
projectgroep biomassa & wkk organiseert met de gemeente Eindhoven kunt u kennis opdoen
14.30-15.00:
Pauze
15.00-15.30:
Eindhoven investeert zelf in warmte uit snoeihout
over deze ontwikkeling en in de praktijk zien hoe het werkt.
Na de realisatie van een houtketel voor het Ottenbad heeft geAanmelden op www.biowkk.eu
meente Eindhoven door HoSt en Imtech een snoeihoutcentrale met stoomturbine glaten bouwen die warmte levert aan Meerwijk. Frans Kastelijn, gemeente Eindhoven 15.30-16.30:
Bezoek aan Ottenbad en biomassacentrale
voor Meerhoven
Centrale Meerhoven (foto's Peter de Koning)
16
WARMTENETWERK MAGAZINE
Agenda 2011
21-22 sept
Opleiding warmtedistributie in Hilversum
www.fbbv.nl
22 sept
Nationaal congres energie & ruimte TU Delft
http://congres.exergieplanning.nl
22-23 sept
International seminar ORC 2011 bij TU Delft
www.orc2011.nl
28-29 sept
European Heat Pump Summit in Neurenberg
www.hp-summit.de
29 sept
Nationaal warmtecongres 2011 in Leiden
www.euroforum.nl/congressen
4-6 okt
Vakbeurs Energie 2011 te ’s Hertogenbosch
www.energievakbeurs.nl
5 okt
Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk op Energie 2011
www.warmtenetwerk.nl
13-14 okt
Nationaal congres bodemenergie in Utrecht
www.congresbodemenergie.nl
1-2 nov
Water & Sustainable Energy RAI Amsterdam
www.moorga.com/congressen
15 nov
Congres Duurzame Warmte TVVL en Warmtenetwerk
www.warmtenetwerk.nl en www.tvvl.nl
30 nov/2 dec
Nationaal Energie Forum 2011 in Kurhaus Scheveningen
www.energieforum.nl
NR 11. HERFST 2011
17
Deelnemersoverzicht A Exploitanten van netten, warmteproducenten en financiers Afval Energie Bedrijf Amsterdam AVR Van Gansewinkel Cofely Energy Solutions Cogas Duurzaam Duurzame Energievoorziening Veenendaal-Oost E.ON Benelux Eneco Warmte & Koude Essent Local Energy Solutions GMB Beheer (cluster civiel) HVCenergie ING Groen Financieringen Milieuzorg Roeselaere en Menen (MIROM) Mijnwater Heerlen NUON Warmte Rabobank SITA ReEnergy Stadsverwarming Purmerend Twence Afval en Energie WarmCO2 Warmtebedrijf Rotterdam Warmtenet Hengelo
augustus 2011
B Aannemers en installateurs Baas BAM Infratechniek Denys Dura Vermeer Ondergrondse Infra Feenstra Warmte Totaal Zorg Van Gelder KLM GMB Beheer (cluster slibverwerking) A. Hak West Van den Heuvel Heijmans Infra Techniek Joulz Marconi Oranje Nijkamp Aanneming Siers Leiding- Montageprojecten Strukton Worksphere VB Projects Visser & Smit Hanab
D Adviseurs en ingenieursbureaus ARN Remondis Consulting Banning Advocaten RTB De Beijer Bird & Bird CarbonMatters CCS Cornelissen Consulting Services Deerns DOZ energieregie Driven By Values DWA installatie- en energieadvies E&B Engineering en Bouwbegeleiding Ecofys EDO Advies Ekwadraat Advies
C Fabrikanten en leveranciers van componenten BTG Bioliquids Carrier Nederland Danfoss Energie Systemen Dyka GEA Grasso Geveke Technical Solutions Greenchoice Hermans Techniek HR Wooncomfort HSF Isoplus Benelux Kapp Nederland Kamstrup Korex Air-Sep Landis+Gyr LOGSTOR Nederland NIBE Energietechniek Profilplast Pipesystems Redenko Samson Regeltechniek TCB Thermaflex Watts Microflex Weijers Waalwijk WILO Pompen WMS Warmtemeterservice
E Universiteiten en kennisinstituten
F Woningcorporaties
Avans Hogescholen Deltares Energieprojecten.com Hogeschool Zuyd TU Delft Universiteit van Gent Universiteit Twente
Wonenbreburg Ymere
G (semi-) Overheden
H Brancheorganisaties
Brabant Water Gemeente Alkmaar Gemeente Amsterdam Gemeente Arnhem Gemeente Breda Gemeente Delft Gemeente Dordrecht Gemeente Eindhoven Gemeente Groningen Gemeente Leeuwarden Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Zaanstad Gemeente Zeewolde Groningen Seaports Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Provincie Zuid-Holland Stadsgewest Haaglanden
Cogen Nederland Cogen Vlaanderen Stichting Duurzaam Oosterhout Koninklijke VNP Vereniging Afvalbedrijven
Energy Matters E-STER Greenvis Energy Solutions Grontmij Climate & Energy HoSt IF Technology Ingenia Ingenieursbureau XYZ Innoforte KEMA KIWA De Kleijn Energy Consulting KWA Bedrijfsadviseurs Liandon Lievense RebelGroup Rotterdam Engineering Roukema Royal Haskoning Sustas Management T&A Survey Tauw Tebodin Teus van Eck Klimaat & Energie ToMM Advies
Een beschrijving van alle deelnemende organisaties met links naar de websites vindt u op www.warmtenetwerk.nl
18
WARMTENETWERK MAGAZINE
Colofon Warmtenetwerk Magazine is een uitgave van de stichting Warmtenetwerk. De stichting Warmtenetwerk heeft als doel om het gebruik van duurzame warmte en koude en het hergebruik van restwarmte via collectieve netten te bevorderen. Het Warmtenetwerk Magazine wordt gratis verspreid; aanmelding voor toezending van de digitale nieuwsbrief van de stichting en voor het Warmtenetwerk Magazine kan via de website www.warmtenetwerk.nl of door een mail te sturen met uw gegevens aan info@warmtenetwerk.nl. Redactie Klaas de Jong Tjitske Ypma Jet Ceelen Willeke Brandsma blz 14-15: Nationaal Expertisecentrum Warmte van Agentschap NL
Geslaagde boring in IJsselmuiden De
boring
naar
aardwarmte
door
Daldrup
in
glastuinbouwgebied Koekoekspolder te IJsselmuiden is succesvol verlopen. Er wordt water met een temperatuur van 73 graden opgepompt van een diepte van 1.950 meter. De temperatuur van het water is vier graden hoger dan door geologen voorspeld. De bron zal 140 tot 150 kubieke meter water per uur
e-mail: info@warmtenetwerk.nl Fax: 0521-523421 Postadres: Energieprojecten.com Oosterslag 4 8385 GW Vledderveen Dr Vormgeving WOUWontwerp te Steenwijk Bestuur Warmtenetwerk Hans Buitenhuis, DWA installatie- en energieadvies Secretaris Rob Kemmeren, gemeente Amsterdam Voorzitter Gijs de Man, Essent Warmte Penningmeester Hendrik Jan Kors, Logstor Nederland Jan Rooijakkers, Vereniging Afvalbedrijven Leo Wartna, Visser & Smit Hanab
kunnen leveren. De warmte gaat naar een drietal glastuinbouwbedrijven die zich verenigd hebben onder de naam Greenhouse Geo Power. Het project is mogelijk gemaakt door subsidie van het ministerie van Economie, Landbouw & Innovatie en steun van de provincie Overijssel en de gemeente Kampen. www.greenhousegeopower.nl
Secretariaat st. Warmtenetwerk Postbus 77 1200 AB Hilversum Tel. 035-6838833 Deelname aan het Warmtenetwerk Het Warmtenetwerk is een breed platform voor alle organisaties, die betrokken zijn bij collectieve warmte en koude. De contributie is afhankelijk van de hoofdactiviteiten en de grootte van de organisatie. Het is ook mogelijk op persoonlijke titel deelnemer te worden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat of een mailtje sturen naar info@warmtenetwerk.nl Overname van artikelen Het copyright van de artikelen in Warmtenetwerk Magazine berust bij de redactie. Overname van artikelen is op aanvraag mogelijk en eigen foto’s zijn beschikbaar voor publicatie door derden met bronvermelding.
www.warmtenetwerk.nl NR 11. HERFST 2011
19
WARMTENETWERK
meer comfort met minder fossiele energie