Jason magazine (1990), jaargang 15 nummer 5

路 --

Jaargang 15 November 1990 Nummer 5 Losse Nummers f 4,95

Magazine voor Internationale Vraagst

"Europa,路~uo vadi

Jason viert feest!

jason Magazine is een tweemaandelijkse uitgave van de Stichting jason

REDACTIONEEl Jason viert fee:-.1.

Redactie Iluufdn:d~u.:h:ur

VAN DE VOORZITTER

llath ,,:m tlt=r 1.-.·c..·

Hendri l-.. Jan Laseur namen~ het bc~tuur van de ~lichting Ja~on .

l ·•ndrcdalllt.'

2

H.cnc Dt.'ntcn.:r l·rank Klc1 hronk

llan... -Paul \ndru.'''\4".'11 \nhur C"r.:nu.·r,

VIJFTIEN JAAR CVSE: BAlANS EN PERSPECTIEF Dr~ R. W. Zaagman O\ er re\ ultaten en toe l-..om-,t van het CVSE-proce ....

(icrard Krctjl'n "ICil kC K" .Ik

3

Jaap Rccnnk

M.m:c..•l RUih.:r rc..·un Stru~d,c..·n

HET DUITSE HUIS Een 1111en ie'' m et dr Fri'>o Wielenga. univer:-.i tai r hoo fddocent Politiel-..e Gc\d11edcni".

Dagelijks Bestuur

10

Vnort1ttcr: lknd•• l.. J.tn l .~t"L'ur Vit.l"-\Oortattl'r· Wtm Ddx·t-.

Serrelam \1 .~rqkc \<.huil PL·nnmgml'c,lt:r I hl'tl IXr"gm Puhlu.: Rdo.~uuth I uu.·u.: \l.h"-·nu \ lgcmcm: /....t~cn \ l,tn.mnc..· 'Jil L.n·U\4\.'11

PROGRAMMA CONGRES "EUROPA, QUO VADIS?" Lezingen. werl-..groepen en forum over de toel-..om-.ti gc ro l van de CVSE.

14

Algemeen Bestuur Jhr mr A.G.I· \1 Alltnp. \on Gcu,,tu ~1r I·C.\1 C'.1r1' \1 rtl" Pil (ónctlhJrl \1 r I' \ . \1 '"" tkn lktl\d Dr' A \1. Kna.ll'<'" \ 1r R.ll . ""''"'' \k<'l Dr, FJ.J. Pnn«n l)r, R. \\ . l~tagm.m

TUSSEN EENWORDING EN STEMBUS Een com mentaar op de recente Duit ~c hereniging door A rthur Cremer....

16 PROFIEl: WillY BRANDT Leven en werk van de vem1aarde Ostpolitiker. Door M arcel Ruiter.

l>f' D H. '/•n<lw

17

Raad van Advies Prn l.dr \V. Dd.~\.'1

\tlt)fJIIh:r

l'rol tlr J. llll '·"'den lkrj! l'rul.tlr H. de 11.1.111 l'rul J" \ II.1II'CN.11h Dr, G J.J. \1 11.1\t'll CC ''m den lku\l·l II.A \1. llndnagcl' \1 r J G .:-o. Je \dJC IIcr RI> Praanmg l>r' W K., '"hmcltcr l'rol.dr JG . <.,au... una

I""'I'

Prol .drA. ';.111 St.u.h..·n Prul tlr 11 \'.- I romp Dr' 1.. Wet kc

EUROPESE VEILIGHEID: EEN UTOPIE? llan:-. van der Lee ondertoekt

o rga ni s at ie~

en :-.cenario 's voor de toekom "!.

18 MOOI GROEN IS NIET lELIJK Jaap Reerink op een congres over Europe!-.e ve il igheid.

20 NO NONSENSE AND lOTSOF BEER? Een kijkje achter de schermen van de redactie .

21 Redactie/ Secretariaat jason laan van Meerdervoort 96

2517 AR Den Haag telefoon : 070-3605658 De Sticht1ng jason stelt zich n1et aansprakeli1k voor de men1ngen die in jason Magaz1ne naar voren worden gebracht. Overname van artikelen kan slechts gesch1eden 1n overleg met de redactie.

VIJFTIEN JAAR JASON Verleden. heden en toekom:-.! van de :-.lichting Ja!-.on.

23 JASON: DE QUEESTE GAAT VOORT Mr F. A. M . van den Heuvel over Jo:-.eph. het sick huilding "yndroom.

A rgonauten en de we reldbekendheid van Ja ...on.

27 Druk: Haagse Drukkerij/ SIJlhoff Pers.

ISSN 0165-8336

Van de voorzitter Het is haast een gemeenplaats geworden te en sprekers van zeer uiteenlopende politieke wijzen op de turbulentie van deze tijd. Het is en maatschappelijke achtergrond uitgenoechter ontegenzeggelijk een feit dat het juist digd. Op deze wijze trachten wij be langstelnu zeer boeiend is om bezig te zijn met in- lenden te helpen met het zich vormen van ternationale vraagstukken. Om deze reden is een genuanceerd oordeel over gecompliceerde Stichting Jason, ten tijde van haar derde de zaken in de internationa le betrekkingen. lustrum, actiever dan ooit in het streven aan Dikwijls heeft de Stichting Jason in haar IShaar doelstelling te voldoen: het onpartijdig jarig bestaan getoond nieuwe wendingen op informeren van jongeren over internationale het internationale toneel vroegtijdig te heraangèlegenheden in de ruimste zin des kennen en daarop in te spelen. Recente voorwoords. Juist nu is het van groot belang via beelden hiervan zijn het Midden-Oostencongressen, debatten, lezingen en het Maga- nummer van JM van augustus jongstleden zine een bijdrage te leveren aan de informa- en het voorjaarscongres 1990, getiteld: tievoorziening op dit gebied. In het onder- "Waar liggen de grenzen van Europa?" Ovestaande zal ik kort uiteenzetten hoe Jason rigens is ook de Stichting Jason haar grenzen functioneert en waar de Stichting denkt haar aan het verleggen: in december verschijnt bestaansrecht aan te ontlenen. Teven wil ik JM in de Engelse taal. Hiermee hopen wij een blik werpen op de toekomst van de het leggen van internationale contacten te vergemakkei ijken.

Stichting.

Het is wellicht gepast kort in te gaan op de structuur van Jason. Het Dagelijks Bestuur (DB ) bestaat uit een 7-tal studenten en draagt de verantwoordel ijkheid voor alle activiteiten van Jason. Zij wordt hierbij ondersteund door het Algemeen Bestuur (AB), een collectief waarin oud-DB-ers, oud-redacteuren en andere deskundigen zitting hebben. In deze tijd van verkorte studieduur en de daarmee gepaard gaande kortere gemidde lde bestuursperiodes is deze structuur voor de continuïteit van onschatbare waarde.

Het Magazine wordt verzorgd door een I 0hoofdige redactie. Regionale ondersteuning wordt geboden door het Jason Contact Personen-netwerk, dat zich over alle universiteitssteden uitstrekt. De Raad van Advies, waarin prominente vertegenwoordigers van overhe id, wetenschap en bedrijfsleven zitting hebben, staat het DB , het AB en de redactie met raad en daad terzijde.

Wat drijft deze groep mensen ertoe een (groot) deel van hun vrije tijd te besteden aan Jason? Ik denk dat de belangrijkste motivatie de kwaliteit is die Jason nastreeft. Wij proberen een werkelijk nationaal opererende organisatie te zijn en onze activiteiten niet te beperken tot één bepaalde stad of regio.

Wij streven ernaar een zo actueel mogelijk Magazine uit te brengen, dat toegankelijk is voor een breed publiek zonder aan diepgang te verliezen.

Onderwerpen van congressen, debatten en lezingen worden zorgvuldig gekozen

2

In de loop der tijd heeft zich in Jason-kring de visie ontwikkeld dat Atlantische betrekkingen en veiligheidsvraagstukken niet los gezien kunnen worden van een veel breder spectrum van internationale problemen. In de tijd die voor ons ligt, zie ik een duidelijke taak voor Jason. Bepaalde mondiale en regionale ontwikkelingen gaan zo snel en zijn dermate ingrijpend dat degelijke, onpartijdige ondersteuning van de meningsvorming van cruc iaal belang is en zal blijven. Indien Jason kans ziet haar "jeugd" te behouden, is zij onze inspanning en uw aandacht dubbel en dwars waard.

H.J.C. Laseur, voorzitter.

V.l.n .r. staand: Lucette Mascini, Marijke Schuil en Theo Dersigni V.l.n .r. zittend: Wim Debets, Hendrik jon Laseur en Marianne van Leeuwen (Jason).

E

D

A

C

T

I

0

N

E

E

L

"Europa, quo vadis?"

& Jason viert feest!

De redactie: staand v.l.n.r.: joop Reerink, Frank Kleibrink, Arthur Cremers, Teun Struycken, Hons-Poul Andriessen en Nienke Kwak.

Zittend v.l.n.r.: Hans v.d. Lee en Morcel Ruiter (+ voorbijganger met hond). Op de fot o ontbreken René Ventener en Gerard Kreijen Uoson).

D eze Jason Magazine i , zoals de Britten het zo mooi zeggen, een mixed bag. De inhoud ervan omvat niet één, maar twee of zelfs drie onderwerpen: het CVSE-proces, het nieuwe Duitsland en het 15-jarig bestaan van de Stichting Jason.

Ter gelegenheid van on derde lustrum organiseren wij in november een najaarscongre over de toekomstige rol van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE). De CVS E beslaat drie terreinen: vei ligheid, mensenrechten en economi sche samenwerking. Hiervan staat het eerste sinds enige tijd volop in de be langstelling. Dit mede naar aanle iding van de nieuwe Duit e eenheid en de daarmee verbonden problemen, zoals de cantrover e over het lidmaatschap van de NAVO van de BRD-nieuwe stij l. Ook in de toekomst zal deze staat de concepten en percepties van Europese veilighe id mede blijven bepalen. Vandaar deze twee onderwerpen.

Nu komen wij bij het derde onderwerp. Geschiedenis en ontstaan van de Stichting Jason worden elders in deze JM al uitgebreid behandeld. Daar wil ik hier niet over schrijven. Wel wil ik kort stilstaan bij het bestaansrecht van dit blad, Jason Magazine.

JM, het mag zonder overdrijving worden gezegd, is nu het op één na grootste generalis-

tische blad over internationale betrekkingen in Nederland. We lke factor(en) i verantwoordelijk voor dit relatieve succes?

Wij leven in een wereld waarin wij dagelijks worden overspoeld door informatie. Jason Magazine wil het medium zijn waardoor deze brij wordt gefilterd. De informatie wordt vervolgens compact en helder op een handzaam formaat gepresenteerd. De lezer wordt snel op de hoogte gebracht van de ontwikke lingen van een bepaald internationaal vraagstuk . Jaar in jaar uit blijkt uit het groeiende abonnee-bestand dat wij het met deze aanpak niet geheel bij het verkeerde e ind hebben.

Toch hebben wij nog wel een probleem, en we l de respons van onze abonnees. In de hele geschiedeni s van JM heb ik maar drie ingezonden brieven geteld. Om nog maar niet te spreken van artike len van onze lezers.

Nu wil ik mijzelf graag in de waan brengen dat dit komt doordat we het allemaal zo goed doen, maar dat is te gemakkelijk. Daarom nogmaals een oproep aan U om in de pen (of op de tekstverwerker) te klimmen en ons al uw kritiek, op- en aanmerkingen, alsmede brieven en artikelen toe te sturen. Zeker deze laatste zu llen wij met een welwillend oog bekijken.

A.W.L. van der Lee

De CVSE: spiegel van de internationale verhoudingen in Europa door drs R.W. Zaagman

Wanneer op 19 en 20 november aanstaande de twee staatshoofden en 32 regeringsleiders van de staten die deelnemen aan de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE)in Parijs bijeenkomen, zullen zij -als alles goed gaat- plechtig afscheid nemen van een unieke periode in de geschiedenis van Europa. We zouden deze de eerste fase van de CVSE kunnen noemen. Het begin van deze periode leek zowel de bevestiging van de ideologische en politieke status quo in Europa met zich mee te brengen, alsmede een periode van dooi in de verhoudingen tussen Oost en West in te luiden. Hiermee Europa op een tot dan ongekend niveau van vrede en stabiliteit en veiligheid brengend. Het eind van deze periode toont de verbrijzeling van die status quo, de bevrijding van de burgers in Oost-Europa en het eind van de bloktegenstelling in Europa.

D aarmee breek t de tweede fase van de CVSE aan. waarvoor de Top in Parijs de toon kan zetten: de fase van de herstruct urering van de verhoudingen tussen Oost- en West-Europa en tussen de Ooste uropese staten o nderling. Deze zijn de afgelopen jaren door de ontwikkelingen in en het des integrere n van het Oostblok uit hun verband geraakt. De lotgevallen van de DDR in deze periode -van erkenning als staat tot integratie in de BRD- illustreren deze ontwikkeling.

Deze veranderingen z ijn op zich natuurlijk uitstekend. maar brengen ons continent tevens in een periode van o nzeke rheid en risico ·s.

De CVSE kan echter he lpen soelaas te biede n door z ich tot een aanvullende Europese structuur voor de bestaande organisaties te ontwikkelen. Deze aanvullende structuur kan de stabilite it en vrede in Europa he lpen bewaren.

Sovjet-doelstellingen Het moet gezegd worden: de Sovjet-Unie is in feite de geestelijke vader van de CVSE. Sinds de jaren '30 drong de SU aan op een Europese vei ligheidsconferentie.

Drs R.W. Zoogman is

een thema dat zij halverwege de jaren weer oppakte toen de Duitse integratie in de Westelijke vei ligheidssamenwerking en herbewapening o p gang kwamen.

Vier prominente motieven van de Sovjetrussische buitenlandse politie k lagen ten grondslag aan de herleving van dit streven na de Tweede Wereldoorlog. In de jaren '60 kwam hi er nog een vijfde motief bij.

·sa

beleidsmedewerker op het Mimsterie van Bui· tenlondse loken en on· der andere belast met werkzoomheden be· treffende de CVSE. Hij heeft dit artikel op per· soonlijke titel geschre· ven. Drs loogman is te· vens ltd van het Algemeen Bestuur van de Stichting }oson

Het eerste motie f was de consolidatie van de Sovjetruss ische machts positie in Oost-Europa , vooral door van het Westen de formele erkenning te krijgen van de zogenaamde territoriale status quo, dat wil zeggen van de geografi sche e n politieke ituatie zoal die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa was o ntstaan : het bestaan van de DDR, de naoorlogse g renzen en de geogra fi che e n politieke deli ng van Europa. De term Oost-Europa a ls aanduiding voor het hele gebied bi nne n de Sovjetrussische invloedssfeer komt voort uit deze deling: zij is een politieke kwalificatie en geen geografische of c ulture le (wat bijvoorbeeld he t begrip Midden-Europa wel is). De interventies in

(Joson).

Hongarije ( 1956) e n Tsjechoslowakije (I 968) hebben bewezen hoe serieus de Sovjet-Unie deze doelstelling heeft genomen.

Ten tweede had de SU als doel de volgens haar " revanchisti sche, mi litaristische en neo-fascisti sche" BRD ongevaarlijk te houden. Met argusogen volgde zij dan ook de ontwikkelingen in en rond Duitsland, voortdurend bevreesd voor herleving van het zogenaamde Duitse gevaar.

Ten derde wi lde de Sovjet-Unie invloed uitoefenen op West-Europa teneinde de Weste uropese inte-

3

gratie, die in de jaren '50 en '60 eigenlij k nog in de kinderschoenen stond, te kunne n frustre ren. Haar was er veel aan gelegen te voorkomen dat e r een machtige Late ngroepering aan de rand van haar imperium zou ontstaan die economische zuigkracht op haar satellieten zou gaan uitoefenen en politiek e n mil itai r een bedreiging zou kunnen vorme n.

Gekoppeld hieraan was he t vierde motief: de Sovjet-U nie streefde ernaar een wig te drijven tussen West-Europa en de VS. De ontbind ing van de NAVO was één van de tussengelegen doele n. Hiertoe heeft het Warschaupact herhaalde oproepen tot gelij ktijdige opheffi ng van de militaire bondgenootschappen gedaan. Een tweede sub-doel was de vermindering of liefst totale aftocht van de Amerikaanse strijdkrachten uit Europa die de SU als een grote bedreiging beschouwde.

In de jaren '60 kwam e r een vij fde, economi e h motief bij: voor de versnelde modemisering van de industrie hadden de Ooste uropese staten technologische kennis en know-how uit het Westen nodig.

Dit vere iste een beter ver tandho uding met het Westen, maar die mocht uite raard niet ten ko te gaan van belangrijker zaken zoals de eerste twee doelste ll ingen.

Détente Als de SU de geeste lijke vader van de CVSE is geweest, dan is de détente -de militaire en politieke ontspann ing tussen Oost en West- de baarmoeder ervan ge wee t. De Koude Oorlog woedde tot halverwege de jare n '60 te hevig om 30 juli 1975, Helsinki. Bondskanselier Helmut 5chmldt (r) en Erich Honecker

(UPI).

ruimte te bieden voor een vredesconferentie tussen de staten van Oost en West. Eerst moeste n de Sovjetrussische leider hun inte rne positie consolidere n na de val van Chroesjtsjov en extern orde op zake n stelle n in Tsjechoslowakije, voordat ze daadwerkelijk toenadering tot het Westen meenden te kunnen zoeken. In West-Europa moest het verlangen naar een einde aan de Koude Oorlog en ve rzachting van de Europese deling groeien. In de BRD moest er eerst een politiek draagvlak komen voor een regering die normalisering van de relaties met Oo t-Europa -en dus erkenning van de naoorlogse grenzen en van althans de aanwezighe id van de volgens de Westduitse officië le doctrine niet-bestaande DDR- niet als schending van de grondwe ttelijke verplichting tot he reniging van Duitsland beschouwde.

Aan het eind van de jare n '60 e n het begin van de jaren ' 70 vielen deze trends samen. In West-Duitsland zette bondskanselier Willy Brandt zijn als minister van Buitenland e Zaken begonnen neue Ostpolitik om in een reeks OstverträKe ter normali ering van de betrekkingen met de communistische buurlanden die als een substituut voor het (nooit gesloten) vredesverdrag te beëindiging van de Tweede We reldoorl og zouden kunne n gelden. In 1972 sloten de BRD en de DDR het zogenaamde Gnmd lagenvertrag dat de basis was voor de normalisering van hun be trekkingen. Gepaard aan e n gevoed door deze Duits-Ooste urope e o ntwikkelingen ging een meer algemene ont pann ing die onder meer tot uiting kwam in de

afsluiting van he t eerste Strategie Arms Limitations Talks-verdrag (SA LT- I) van mei 1972, en eerder op 3 september 197 1 van het Viermogendhedenakkoord over Berlijn (de gedeelde stad die sinds de Tweede Were ldoorlog keer op keer een belangrij k brandpunt van tegenstelling tus en Oost en West was geweest).

De Sovjet-Unie bleef ondertussen aandringen op een Europese confere ntie over vrede e n samenwerking. De NAVO-staten hadden echter geen zi n in een conferentie a lleen over de door de SU voorgeste lde onderwerpen. He t Oostblok wenste de onveranderl ijkheid van de grenzen in Europa vast te leggen en in verband daarmee ook het beginsel van het afzien van (dreigen me t) gebruik van geweld. Tevens zou de economische samenwerking tussen Oo t en West een krachti ge impuls moeten krijgen, als eem gecont roleerde opening naar het Weste n.

Agenda Het was duidelijk dat he t Westen daarbij niets te winnen had en de SU alles. De Westerse landen hadden dan ook een andere agenda.

Zij wilden politieke en daarmee gepaard gaand m ilitaire ontspanning. De erkenning van de territori ale status quo was de bevestiging van de Sovjetrussische overheersing van Oost-Europa en daarom een bedreiging van de veiligheid in Europa. Voorts waren naar Westelijk inzicht de po litieke spanningen nie t het gevolg, maar de oorzaak van de bewapeningswed loop.

Politieke spanningen konden bovendien velerlei oorzaak hebben, zoals de onderdrukking door staten van hun eigen bevolking. Het wegnemen van deze spanningen betekende vermindering van de militai re confrontatie.

Het Weste n wilde daarom wel prate n over veiligheidskwesties, over het afzien van geweld en dergelijke, maar verlangde dat dan ook humanitaire zake n aan de orde zouden komen: een vrijer verkeer van per onen, ideeën e n informatie als middel om de Europese deling te verzachten e n om op termijn via

4

meer contacten tussen me nsen de politieke verhoudingen in Europa te verbeteren en te verandere n.

Voora l voor de BRD, met haar voortdurende aandacht voor de effecte n van de Duitse deling, was dit een belangrijk punt. Het Westen wilde voorts a lleen de onsche ndbaarhe id van grenzen accepteren en streefde de opname na van de mogelij kheid van vreedzame grenswijzigingen en het zelfbeschikkingsrecht van de vo lkere n (beide noodzakelijk met het oog op het herenigingsgebod in de grondwet van de BRD!). Tevens ste lde het de eis dat de allianties ook over reducties in de conventi one le strijdkrachten tot een gel ijk niveau (de Russen hadden veel meer) zouden moeten onderhandelen. De SU zou zo eveneens concessies moeten doen in een veelomvanende package deal.

Uiteinde lijk werd men het eens over twee confe renties. De eerste bestond uit de onderhandelingen tussen de beide a llianties over m utua / a11d balalleed force reductioiiS (MBFR). de tweede was de C VS E. Markant is dat de YS aanvankelij k e igenlijk alleen belangste lling had voor wapenbeheer ing e n he t verminderen van de risico's van een (kern-)oorlog via de MBFR en SALT. De Weste uropese staten waren juist voor de CVS E geporteerd en gericht op de menselijke dimensie van de détente. Überhaupt was het zo dat de Europese staten meer dan de grote machten voortdurend belang bleven hechten aan een goed verlopende C VSE die immers de omstandighede n op hun continent zou moeten verbeteren en in de verre toekomst well icht tot een geheeld Europa zou kunnen leide n. Het i!> nie t verwonderlijk dat juist de Westduit ers hiervan doordrongen ware n en dat zij tot en met de dag van vandaag één van de grootste voorvechters en besche rmers van het CVSE-proces zijn geweest.

Conferentie Het duurde zodoende tot 1972. voordat er een atmosfeer was o ntstaan d ie het mogelij k maakte dat Oost e n West gezamenlijk om de tafel gingen zille n. Dat gebeurde

in He lsinki en Genève. De Sovje tUnie wilde de CVSE aanvankelijk nog de Europese Confe rentie over Ve iligheid en Samenwe rking noemen, waaraan alleen Europese state n zouden kunnen deelnemen.

Deze doorz ichtige poging om de VS e n Canada buite n te sluite n mislukte uite raard. De VS. Canada en vrijwel a lle Europe estaten name n aan de CVSE deel en zijn er sindsdie n als "deelnemende state n" partij bij gebleven. Alleen Al banië -in soevereine verachting voor de boze buitenwere ld e n achterdochtig dat de CVSE een complot van de VS en de SU was- e n Andorra name n niet deel.

Ook de neutra le e n nie t-gebonden staten in Europa (vaak kortweg NNA-staten genoemd, naar de afkorting van de Engel e term neutraland 11011-aligned coumries) name n dus deel. De C VSE was voor hen het enige foru m binnen de re latie tussen Oost e n West waar hun zorgen en we nsen over Europese ve iligheid aan de orde konden komen (aan de MBFR-onderhande lingen namen alleen de lidstaten van de beide militaire organisaties deel. terwijl die voor Oostenrijk. Joegoslavië en Zwitserland gegeven hun ligging natuurlij k ook bijzonder be langrijk ware n). Omdat zij politiek buiten de tegenstelling tussen Oost en West stonden. konden zij in de loop van het CVSE-proce vaak een bemiddelende rol spelen. Alleen wanneer de verhoudingen tussen Oost en West bijzonder slecht ware n. konde n ook de A-state n geen conmum ground vinden om een compromis op te baseren.

Sinds Oost en West het uit zonderlij k goed met e lkaar zijn gaan vinden. is deze NNA-rol re latie f onbelangrijk geworden.

De onderhande lingen van de CVSE werden op I aug ustus 1975 bekroond met de unanieme aanvaard ing van een lotdoc ument de zogenaamde Slotakte van He lsinki, die werd ondertekend door de staatshoofden/regeringsle iders van de deelnemende staten. Deze Slotakte, geen volkenrechte lijk verdrag maar een politiek docume nt van grote normatieve bete ke nis,

was bedoeld als een standaard van gedrag voor de deelne mende staten en behe lsde een actieprogramma op velerle i gebied te r verbetering van de betrekkingen en het vertrouwen tussen de CVSE-staten e n hun burge rs.

Slotakte De Slotakte kent drie hoofdte rreine n: - de veiligheid in Europa - same nwerking op het gebied van de economie, wetenschap e n technologie, en mi lieu - same nwerking op he t gebied van humanitaire e n andere aangelegenheden.

Deze drie terreine n worden doorgaans met de term "manden" aangeduid. De Eerste Mand bevat onde r andere de tien Beginselen die de betrekkingen tussen de CVSE-staten regelen. Hiermee heeft de Sovjet-Unie het grootste deel van haar wensen wete n te realisere n: de onschendbaarheid (niet: de onverande rlij kheid) van de gre nzen in Europa, non-agressie, nie t-inmenging in binnenlandse aangelegenheden e n de rgelijke.

De S U heeft echter ook concessies moeten doen. waarvan de omvang pas later bleek. Een ander begin e l (het Zevende) legt name lij k de re-

"De SU is de geestelijke vader van de CVSE" speciering van de rechte n van de mens vast. Het was unie k dat de rechten van de mens als één van de beginselen werden erkend die van belang zijn voor goede betrekkingen tussen staten. Dit Westelijke succes we rd nog vergroot door het feit dat me n teven overeen was gekomen dat de staten e lkaar konde n aanspre ke n op de na leving van de CVSE-verplicht ingen en dus ook op de respectering van de mensenrechten. De bepa lingen uit de Derde Mand die gaan over humanita ire kwesties waren ook een belangrijk winstpunt voor de Weste lij ke state n. Samen met Beginsel Zeven vormen zij de zogenaamde menselijke dimensie van de C VS E die a l snel één van de belangrijkste " aandachtsvelden" we rd voor het

5

Secretaris-Generaal Leonid Brezjnev en

Weste n in zijn dialoog met het Oosten.

minister van Buitenlandse Zaken Andrei Cromyko wonen de openingsspeech van de CVSE-conferentie in Helsinki bij (UP/).

In de Slotakte is ook de afspraak neergelegd van de CVSE een continue proces te maken, het CVSEproces. Dat betekende (en betekent nog steeds) dat de state n vaker bij e lkaar zouden komen en e lkaar op de zogenaamde Vervolgbijeenkomsten kritisch zouden blijven aanspreken op de uitvoering van de Slotakte en van de daaropvolgende CVSE-documente n. Voorts zou me n streven naar verbetering van de gemaakte afspraken. De Vervolgbijeenkomsten hebben het he le te rrein van " Helsinki" a ls gespreksonderwerp. Inmiddels zijn e r drie geweest: Belgrado ( 1977).

Madrid ( 1980-'83) en We ne n ( 1986-'89). Elk werden zij afgesloten me t een S lotdocument. De vierde staat op stapel: Hel inki 1992. Daarnaast z ijn e r in de loop van de jaren steeds meer kle inetussen de grote Vervolgbijeenkomsten in- bijeenkomsten geweest waar men één terre in (bij v. de menselijke dimensie van de C VSE of economische samenwerking) aan de orde stelde. Deze zogenaamde expertbijeenkomste n kunnen aanbevelingen doen aan de eerstvolgende Vervolgbijeenkomsten, maar zelf geen besluite n nemen. Permanente organen be taan er tot nog toe niet (maar daar komt verandering in). Het C VSE-proces was geboren. maar moest al sne l in de couveuse.

Het is voor het goede begrip van de CVSE belangrijk om drie fe iten va 1 te te llen. Ten eerste kunnen a lleen sta te n eraan deelneme n en

6

niet de len van staten (bijv. de Duitse Länder of o nze provincies) of individuen en zogenaamde niet gouverne me nte le organisaties ( GO's). Natuurlijk kunnen ze wel proberen indirect via de staten invloed uit te oefenen. Op het gebied van de rechten van de mens bijvoorbee ld zijn veel NGO 's actie f.

Ten tweede zijn alle staten in het CVSE-proces gelijkwaardig, dat wi l zeggen dat er geen formeel verschil bestaat tussen San Marino en de Vere nigde Staten (in de praktijk is e r natuurlijk we l degelijk verschil in de in vloed die be ide state n kunnen uitoefene n).

Ten derde is het belangrijk te beeffen dat tot nog toe alle beslissingen in het CVSE-proces bij consensus genomen moeten worde n.

Dat wil zeggen dat er alleen dan een besluit valt als geen staat er bezwaren tegen maakt. Dit heeft a ls voordeel dat alle deelne me nde state n de genome n besluite n dragen en erdoor gebonden z ijn. Een groot nadeel is dat de besluitvorming daardoor heel moe izaam kan verlopen. Malta heeft bijvoorbee ld de afsluiting van de Vervolgbijeenkomst in Madrid maanden kunnen vertragen door niet akkoord te gaan met het slotdocume nt.

Moeilijke tijden De C VSE-onderhande lingen bevonden zic h tot 1975 in het aangename politieke klimaat van de déte nte. De ondertekening van de Slotakte van He lsinki op I augu rus 1975 betekende daar het hoogtepunt van. Daarna g ing het snel

bergafwaarts met de verstandhouding. zodat de Vervo lgbijeenkomst in Belgrado hoegenaamd niets opleverde. Vooral de VS en de SU stonde n lijnrecht tegenover elkaar. zodat het voortbestaan van de CVSE zelfs in gevaar leek te komen. De NNA konden door de scherpte van deze tegenste lling hun traditione le, bemidde lende rol niet spelen. De (toen nog) negen lede n van de EG hadden slechts geringe speelruimte, maar probeerden te doen wat in hun vermogen lag om dit voor hen als Europese staten belangrijke overleg in leven te houden. De Sovjet-Unie had in Helsinki bijna alles binnengehaa ld dat voor haar belangrijk was (alleen de economische mand had niet veel opgeleverd). maar werd nu met de neus op de eisen gedrukt de verplichtingen op het gebied van de men e lijke dimensie na te komen. Zowel de Weste lijke state n als de informe le mensenrechtengroeperingen in de Oosteuropese staten zelf (de zogenaamde He lsinki-monitors) bleven hameren op die bepalingen. Na eerst het He lsinki-resultaat nog beschouwd te hebben a ls een te genere us cadeau aan de SU. ontdekte ook de VS -onder leiding van President Carter- de waarde hie rvan. Het Westen trok z ich nie ts aan van de tegenwerping van het Oosten. dat dit neerkwam op een ongeoorloofde inmengi ng in de binnenlandse aangelegenheden van de socialistische staten. De SU in het defensief, de VS in het offe nsief en de EG-landen a ls kinde rartsen aan de couveuse in de weer om de desi ntegratie van de CVSE te voorkomen: dat was het beeld van Belgrado. He t CVSE-proces boekte in die jaren geen enke le vooruitgang.

De tweede Vervolgbijeenkomst te Madrid had evenzeer te lijden onder de ups en vooral de downs van de inte rnationale politiek. De belangrij kste invloeden waren: de inval in Afghani tan op 27 december 1979, de machtsgreep van Jaruzelski in Polen door het afkondigen van de noodtoestand op 13 de cember 198 1, de ontbinding van het vakverbond Solidariteit op 8 oktober 1982 e n de implementatie van het AVO-dubbelbe luit uit

1979 vanaf 1983. Desondanks kwam e r een aanvaardbaar slotdoc ument uit de bus en wel omdat de partijen dat wilden. De SU wi lde een mandaat voor een Europese Ontwapeningsconferentie (EOC) d ie vertrouwenswekkende en veil igheidsbevorderende maatregele n zou uitwerke n (CSBM 's naar de Engelse aanduiding Confidenceand Security-Building Measures), he t Westen wi lde de implementatie van de bepalingen uit de menselijke dimensie verbeteren en een zekere aanvull ing van geconstateerde lacunes bereike n.

Glasnost &: pe restrojka Onde r Gorbatsjov, in 1985 aangetreden als secretaris-gene raal van de CPS U, is heel veel anders geworden. De Sovjetrussische leiding is veel meer de nadruk gaan leggen op diplomatieke middelen en samenwerking om de vei ligheid van de Sovjet-U nie te verzekeren, dan op mi litaire mac ht. Het was vooral de hieruit resulterende veranderde opste lling in de internationale fora, die het mogelij k maakte dat ook de onderhandelingen tijdens de de rde vervolgbijeenkomst in Wenen op een gegeven mome nt in een stroomversnelling raakte n en uiteinde lij k succesvol waren.

Wat de militaire veiligheid betreft. werd er onder andere een mandaat opgeste ld voor onde rhande lingen over de verminde ring van de conventionele strijdkrachte n in Europa (afgekort CSE) en over nieuwe CSBM's. Deze beide reeksen onderhandelingen vinden sinds begin maart 1989 in Wenen plaats. Formeel zijn de CSE-onderhande lingen geen onderdeel van de CYS E. maar zoals men dat heeft geformuleerd, zijn zij " ingebed" in de CYSE. Voor alle duidelijkheid: de CSE-besprekingen zijn in zekere zin de opvolger van de MB FR-onderhandelingen die al snel vastliepen en in al d ie jaren geen resultaat hadde n opgeleverd. Het object van de onderhandelingen zijn de conventione le strijdkrachten. Bij de MBFR-besprekingen was he t door de gesprekken bestre ke n territorium beperkt tot een deel van Europa (de twee Duitse staten en de daaraan grenzende staten). de

CSE-onderhande lingen gaan over de strijdkrachte n in het zogenaamde AlTU-gebied (jrom the At/ontic to the Urals). Alleen de lid-staten van de twee militaire allianties nemen er aan dee l. Zij informe ren deNNA-staten overigens wel regelmatig over het verloop van de CSE-gespre kken. Aan de CSBMbesprekingen daarentegen neme n alle 34 (voor de Duitse he reniging 35) CYS E-staten deel. Als alles goed gaat, zal de ondertekening van het CSE-verdrag en marge van de Top van Parijs plaats kunnen vinde n (onder andere de YS hebben hun deelname aan " Parijs" afhankelij k gemaakt van het bereiken van overeenstemming over de C SE-problematiek).

Het was vooral op het gebied van de menselijke dime nsie van de C YSE dat "Wenen" grote vooruitgang opleverde. Naast een groot aantal normen op dit gebied bevat het Slotdocument een politieke (geen juridische) procedure waarmee state n elkaar kunnen aanspreken op de wijze waarop ze hun verplichtingen van de menselijke d imensie naleven. Dit is het zogenaamde Mechanisme van de menselijke dimensie, he t resultaat van een Nederlands initiatief. " We nen'' bevat ook he t mandaat voor een Conferentie inzake de Menselij ke Dimensie (CMD).

Toen deze conferentie voor het eerst bijeen kwam (i n Parijs in juni 1989), zette de verandering in het Sovjetrussische optreden zich

door, maar de meeste kle ine Oosteuropese staten bevonden zic h nog in orthodox-communistische denk sferen. Daardoor was e r nog steeds sprake van een fundamentele tegenstelling tussen Oost en West. De tweede bijeenkomst (Kopenhagen, juni 1990) vond plaats toen de omwente lingen in OostEuropa hun beslag al hadden gekregen. In Hongarije was de tre in der verandering goed op stoom gekome n. Tsjechoslowakije e n de DDR hadden de Sovjet-Unie en Polen " links" ingehaald. De Berlijnse Muur was gevallen en de Duitse hereniging bleek slechts een kwestie van (steeds minde r) tijd. RoemeniĂŤ en Bulgarije le ke n ook al op de goede weg, hoewel in het eerste land al snel tekenen van een terugval te zien waren. Het Oosten als gezamenlijk optredend blok bestond nie t meer.

Tsjechoslowakije en de DDR hebben de Sovjet-Unie en Polen "links" ingehaald.

Door al deze veranderingen bleken zich ongekende mogelijkheden voor te doen voor het CV SE-proces. Een voorproefje daarvan was de CVSE-Confe rentie inzake Economische Samenwerking in Europa (te Bonn, maart-april 1990), waar de Ooste uropese staten zonder veel problemen de markteconomie aanvaardde n. Ook in Kopenhagen bleek de nie uwe tijd volop te heersen. De kern van het

De Brandenburger Tor met daarachter Unter den Linden (Sijthoff).

7

daar aangenome n Docume nt was dat a lle deelnemende staten -ook de Sovje t-Unie- erkenden dat een plural isti sche de mocratie, vrije verkiezingen incl usief deelname van meer partijen en de mie of law essentieel zijn voor de garandering van het re peet voor de rechten van de me ns en de fundamentele vrij heden. Daarmee had de CVSE als proces van normste lling een nie uw hoogtepunt bere ikt. '·Kopenhagen" toonde ook op een andere man ier de veranderingen in Europa. Om te beginnen was Albanië voor het eerst aanwezig op een C VSE-bijeenkomst en wel als waarnemer. Daarmee waren voor het eerst a lle Europese staten in CVSE-verband bijeen. Inmiddels is Albanië ook bij de op Kopenhagen volgende bijeenkomsten als waarnemer toegelate n, inel u ief de Top e n de voorbereidingen daartoe. Ook de drie Baltische Sovjetre publieken hadden de we ns te kennen gegeven zich bij de CVSE

"Er zal voortdurend een team van artsen aan het CVSE-bedje moeten staan" te voegen. Dit was echte r een zeer gevoelig punt. Op de eerste plaats natuurl ijk voor de Sovjet-U nie.

Toelating als waarne mer zou immers neerkomen op de facto erke nning van deze re publieke n als onafhanke lijke state n. Het is er dan ook (nog) nie t van gekome n.

CVSE-Top en Fase 2

De 35 ministe rs van buite nland e zaken waren in Kopenhagen aanwezig om en marge van de Zitting het mandaat te aanvaarden van het Preparatory Committee (PrepCom) dat vanaf 9 juli in We ne n de CVSE-top van Parijs is gaan voorbere iden. Wat komt er op de Top alle maal aan de orde?

De Top moet een grote impuls geven aan het CVSE-proces. De dee lnemende staten staan voor de uitdaging om de mogelijkheden te benutte n die er zijn om het nieuwe, vreedzame Europa gesta lte te geven. Veel vragen moeten beantwoord worden. Hoe moet het Helsinki-proces ve rder gaan, gege-

8

ven alle veranderingen in Europa?

Hoe kunnen de ex-communisti sche landen in de CVSE een veilighe idspolitiek dak -dat een afdoende vervanging van de ineenstorte nde Oosteuropese organisatie is- boven hun hoofd vinde n? Op we lke manier kan tegemoet gekomen worde n aan het verlangen van de Sovjet-Unie om politie k (en cultureel) deel te blijven uitmaken van Europa, om een bewone r te blijven van het "gemeen chappelijke Europese huis" en om voldoende veiligheidspolitie ke gara nties te krijgen in ruil voor het verlies van haar Ooste uropese impe rium?

Ee n afdoende beantwoording van deze vragen is uite raard ook voor het Weste n en voor de N A-state n van belang. Economische e llende, sociale onrust e n conflicten in Oost-Europa hebben vanzelfsprekend ste rke weerslag op de rest van het continent. Bove ndien beseft iede reen dat e r nu een unieke kans ligt om Europa een stabie le e n vreedzame toekomst te geven. liet gaat er dus niet alleen om negatieve ontwikke lingen te voorkomen, maar ook om het positief vormgeven van het nieuwe Europa, bij voorkeur op een manie r die het mogelijk maakt om de invloed van toekomstige politie ke weersof klimaaisveranderingen zoveel mogelijk in positieve zin te tempere n.

Be langrijke thema's zijn wape nbeheersing, in titutionele vormgeving van de " nie uwe'' CVSE e n ver terk ing van de controle op de nalevi ng van de men e nrechten.

Het onderwe rp wapenbeheersing komt op de eerste plaats aan de orde door de ondertekening van het CSE-verdrag dat een mij lpaal is op zijn gebied. Direct na " Parijs" zullen de onde rhandelingen doorgaan (onder de naam CSE-I a) om nog verdergaande afspraken te maken over dit onderwerp. Te n tweede zulle n de deelnemende state n waarschijnlijk afspre ke n dat de Vervolgbijeenkomst in Helsinki het mandaat mag opstellen voor zogenaamde CSE-2-onderhandelingen waaraan alle 34 CVSE-landen zullen kunnen deelnemen.

Een ande r bela ngrijk the ma waar de Pre pCom zich over buigt. is de in titutione le vormgev ing van de toekomstige C VS E, de C V SE-fase 2. De besprekingen in Wenen he bben een vracht aan ideeën e n voorste llen opgeleverd, waarvan een aantal min of meer algemeen geaccepteerd is. Uite raard is het voorbehouden aan de Top van Parijs om definitieve besluiten te nemen, maar een paar zaken kunnen wel al belicht worde n. De ke rne lementen van de CVSE-fase 2 zijn: lichte permane nte structuren (vooral geen zware V -achtige bureauc ratieën e n navenant logge besluitvormingsprocedures), regelmatig inte nsief po litie k en ambtelijk overleg, pe rmanente monitoring, communicatie en infonnatie ter voorkoming van mil itaire conflicte n en vreedzame ge chil beslechtiging.

Het is de bedoeling dat de staatshoofden/regerings leiders eenmaal per twee jaar bijeen zullen komen, de ministers van buitenlandse zaken minstens een maal per jaar en hoge ambtenaren van buitenlandse zaken een aantal male n per jaar.

Dit intensieve overleg wordt aangeduid met het begrip " po litiek consultatief mechanisme". In begin e l zulle n alle onderwerpen uit de CVSE-catalogus hie rbinne n aan de orde kunnen komen.

Het 1914-syndroom

Er zal hoogstwaarschijn lijk een permanent Confl ict Preventie Centrum worden opgeric ht dat zich zal bezighoude n met de CSMB 's (oude en nieuwe). Een belangrijk onderdeel hiervan zal de mogelijkheid zijn dat state n ongewone militaire acti viteite n aan de orde kunnen ste llen als zij zic h hierover zorgen make n (bij voorbeeld onverwachte troepenbewegingen).

De achtergrond hie rvan is dezelfde als die van de nadere C SBM 's: door monitoring van e n informatieverstre kking moet voorkome n worden dat staten bepaalde militaire acti vite iten ten onrechte zouden opvatten als voorbereiding op een (verrassings)aanval, met a lle sneeuwbaleffecten van dien (1 9 14syndroom! ). Omgekeerd moet de controle op deze ma nier zo goed

De Nederlandse delegatie met premier joop den Uyl en minister van Buitenlandse Zaken Max van der Stoel op de veiligheidsconferentie in Helsinki (ANP).

zijn dat de mogelijkhede n om verrassend een militai re aanval uit te voeren tot nul gered uceerd worden.

De in de C VSE-Assemblée zittende nationale parlementariërs zullen alle CVSE-onderwerpen kunne n bespreken.

Vreedzame geschillenbeslechting is nog veel minder een uitgewerkt ele ment van de nie uwe CVSEstructuur. Nederland e n een aantal ande re state n hebben plannen voor een ste lsel o ntw ikkeld dat vooral in aanvulling op bestaande middele n zou moeten functioneren. De kern ervan is dat partije n bij een geschil verplicht zij n een derde partij erbij te betrekken om een oplossing te vinden. In Parijs zulle n de 34 staten naar verwachting een principebesluit nemen over een dergelijk systeem van vreedzame geschi llenbeslecht ing.

Hoogstwaarschijnlijk komt er ook een kle in permane nt CVSE-secretariaat dat vooral administratieve o nderste uning zal gaan bieden aan met name het politiek consultatief mechanisme.

To t nog toe was de rol van de parlemente n beperkt tot de dialoog die zij voeren met de nationale regering. Daar komt verandering in.

Het "democratisch deficiet" van de C VS E za l worden gerepareerd door de instell ing van een zogenaamde Assemblée van Europa. die waarschijn lijk er ongeveer gaat uitzie n als de Consultatieve Assemblée van de Raad van Europa.

Al deze besluiten zu llen hun neerslag vinden in een plechtige Ve rklaring van de Top. te verge lijken met de Slotakte van He lsinki die ook werd onde rtekend door de staatshoofde n/regeringsleiders van de deelnemende staten. Daarmee i het werk echter niet gedaan. Natuurlijk zij n ideeën of zelf opgerichte inste llingen in hun eerste levensfase bijzonder kwetsbaar. Er

zal voortdurend een team van artsen aan het kinderbedje moeten staan om de ontwikkelingen van de wedergeboren s pruit (of gaat het hier om een tweede jeugd?) te begele iden.

Ten slotte spreke n de delegaties in Wenen over de versterking van het mechanisme van de menselijke dimensie van de CYSE, het politieke instrument waarmee staten e lkaar kunnen aanspre ke n op de manier waarop ze hun verplichtingen te n aanzien van de rechten van de mens en dergelijke naleven.

9

Het Duitse huis Interview

In 1983 schreef student geschiedenis Friso Wielenga een artivan Londen en Parijs om met een construc tieve politiek te kome n kel voor Jason Magazine over het democratische gehalte van sinds eind vorig jaar is veel eerder de Bondsrepubliek Duitsland. Zeven jaar later, één week na de een gevaar voor de toekomstige eenwording van de Bundesrepublik Deutschland en de Deutsche Europese samenwerking.

Demokratische Republik, zochten twee redacteuren van Jason Begrijp me goed, ik wil de selffulfilling prophecy niet zo benaMagazine Duitsland-specialist Friso Wielenga weer op. Doctor drukke n dat ik Duitsland carteFriso Wielenga inmiddels, PvdA-lid, atlanticus en universitair blanche geef. Daarom is het ook hoofddocent Politieke Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit zo van belang dat die integratie Utrecht. Een gesprek over de eenwording, de stabiliteit van van de nieuwe BRD èn de andere Europese landen doorzet. Ik ontde democratie in Duitsland en de komende verkiezingen van ken nie t dat er factoren zijn van twee december. "De centrale vraag is in hoeverre de nieuwe politieke instabiliteit en dat als BRD het Europees engagement weet vast te houden ."

Duitsland daarnaar afglijdt he t zelf

Her inrerview is afgenomen door Arthur Cremers en Hans-Paul Andriessen, redacreuren van }ason Magazine.

Dr Friso Wielenga, universitair hoofddocent Politieke Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht (Jason).

10

Wij treffen Wielenga in zijn werkkamer van de Universiteit in Utrecht e n vragen hem waar zijn belangstelling voor Duitsland uit voort komt. "Duitsland is mijn specialisatie geworden vanuit een zekere fascinatie, die niet in de laatste plaats voortkomt uit de periode van het nationaal-socialisme.

Bij ons thuis waren vier en vijf me i toch altijd zeer gew ijde dagen.

De oorlog heeft zijn spore n nagelate n in onze fami lie. Op de middelbare school al vroeg ik mij af: hoe heeft zoiets kunnen gebeuren?

Mede vanuit die inte resse ben ik geschiedenis gaan studeren. Op de Vrije Universiteit werd ook altijd veel aandacht aan Duitsland geschonken. Vervolgens heb ik een

jaar in Bonn gestudeerd en dan blijf je al snel in dat spoor."

Ondanks de wetenschap dat het indertijd een Groot-Duitsland was dat zoveel ellende aanrichtte , :iet U geen bedreiging in het nieuwe Duitsland?

"Nee, inderdaad. Het Duitsland van 1990 is op geen enkele manier vergelijkbaar met het Duitsland dat in de eerste helft van deze eeuw zoveel ellende over Europa heeft gebracht. West-Duitsland is een volwaardige, democratische e n Westerse staat geworden in de loop der tijd. Tevens moet je bedenken wat Europa sindsdien voor een structurele veranderingen heeft onde rgaan. Er is in Duitsland geen enkele partij, afgezien van de Grünen, die de Dui tse integratie binnen de EG serieus ter discussie zal stellen.

Kijk, je kunt in de inte rnationale betrekkingen nooit spreken van eeuwige vrede, maar ik denk dat als je nu dergelijke gevaren voortdurend onderstreept en meer met de ogen van gisteren dan van vandaag naar het nieuwe Duitsland kijkt, je het gevaar loopt om de gevreesde ontwikkeling te provoceren. Als je Duitsland voortdurend wantrouwt heb je de kans dat aan Duitse zijde werkt als een self-fulfilling prophecy. Het onvermogen

een onrustige factor wordt. Ik denk echter wel dat de Europese geloofsbelijdenis die in Duitsland hoorbaar is, ondanks dat het voor een deel sehlenmassage zal zijn, daadwerkelijk bij de meerderhe id van de bevolking zo leeft. Een andere vraag is natuurlijk in hoeverre de Oostduitsers in staat zijn zich een plaats te verwerven in de nie uwe democratische structuur. De zuigkracht van de democ ratie van het Westen, welke altijd al heel sterk i geweest, zal uiteinde lijk doorslaggevend zijn."

Maar is de :uigkracht van de democratie niet gewoon :uigkracht l'an de consumptie-maatschappij? " Beide n. Er is altijd een verband geweest tussen poli tieke stabi liteit en democratie enerzijds en welvaart anderzijds. Maar dat is niet specifiek Duits. De factoren voor politieke instabi liteit -en daar gaat het om- liggen eerder ten ooste n van de Oder-Neisse en moet me n niet altijd in Duitsland zoeken.

Duitsland kan een bijdrage leveren aan het indammen van de onrust rond de democratie-experimenten in het Oosten. Wat zal er gebeure n als Lech Walesa bij de komende presidentsverkiezingen in Po len wordt verkozen? lk ben geen dr.

Ciavan van Pole n, maar ik steek mijn hand voor democratie onder Walesa niet in het vuur. En wat te denken van de bedroevend lage

opkomstpercentages bij de verkiez ingen in Hongarije? En dan laat ik Roemenië en de grootste bron van onrust, de Sovje t-Unie, nog buite n beschouwing.··

"Seiters, die Sache ist gelaufen " (Dijlcstra BV).

Verkiezingen Iers anders is de interne Duitse politiek. Kum U in het kort de fijs((rekkers voor de komende Bondsda~- 1 ·erkie:ingen 1'011 twee december. Oskar Lafomaine voor de SPD. Helmw Kohl 1•oor her CDU en Hans-Dierrich Genseller \'OOr de FDP typeren?

"Lafontaine is een c reatieve dwarsde nker aan wie bepaalde demagogische trekken ook niet vreemd zijn. Vooral zijn consistentie tre k ik in twijfe l. Enke le jaren ge leden hoorde je hem nog pleite n voor Duitsland uit de NAVO. Nu hoor je hem daar niet meer over. Ik vind dat Lafontaine inzake de Duitse eenwording nogal wat scheve schaatsen heeft gereden.

Zijn inspe len op klei nburgerlijke sentime nten met betrekking tot de kosten van de Duitse eenwording vind ik dubieus.

We l denk ik dat zijn belangstelling voor ecologische vraagstukken oprech t is. maar toch: het is een Machiave llist. Hij is wi spelturi g, niet een persoon die de geesten bindt, maar scheidt. Hij zal nog wat verande ringen moeten ondergaan wil hij uitgroeien tot een staatsman .

Maar ja. e r is binnen de SPD geen goed alternatie f op topni veau." " He lmut Kohl is in beginsel een provinc iaal poli tic us. Als Bondskanselier maakte hij to t vorige zome r een vrij zwakke indruk. besluiteloos. Tege lijkertijd heeft hij echter een geniaal politiek instinct.

Toen hij vorig jaar december in Leipzig per vliegtuig aankwam en hij de menigte Oostdu itsers zag met vlaggen en s pandoeken van Dewschland einig Vaterland, zei hij tegen minister Seiters die naast hem stond: "Seiters. dieSacheist gelaufen." Sindsdien lijkt hij af e n toe ze lfs trekken van een staatsman te vertonen." " Ik de nk dat we mogen hopen dat Genseller aanblijft als ministe r van Buitenlandse Zaken. Hij heeft het goed gedaan. Hij is het die sinds 1982 heeft zorggedragen voor continuïtei t in het Westduitse buiten-

landse beleid. Ook wist hij fouten van Kohl, zoal s het tw ijfel zaaien o mtrent de Oder-Neisse grens, altijd weer te corrigeren. Hij is niet voor nie ts al tijde n de populairste politicus in Duit land. He t is a lleen de vraag of zijn lijf het wel volhoudt."

Zou de eenwording anders :ijn verlopen met de sociaal-democraten in de re~ering? " Ik denk dat het op een aantal gebieden anders zou z ijn verlopen.

Omtrent het vraagstuk van de Oder-Neisse g rens zou direct dui delijkheid zijn ontstaan. Ik denk ook dat de SPD de eenwording minder dan Kohl a ls een privézaak zou hebben beschouwd e n de verenigi ng niet zo zou hebben gemonopoliseerd. Tevens zou er meer in overleg zijn gebeurd met de andere We terse hoofdsteden.

De snelheid zou niet wezenlijk ande rs hebben ge legen. De o ntwikkelingen in de DDR hebben het tempo van de eenwording bepaald.

De SPD heeft nadrukkelijk gewezen op de sociaal-psychologische gevolgen van het platwalsen van

de DDR. We l is het zo dat de SPD inzake de eenwording onvoldoende heeft aangevoeld waar het de meerderheid van de Oostdu itsers om ging."

Zal die aandacht voor de problemen l'an de voormalige DDR :e helpen de Ol'eJWinning in de verkie:ingen van rwee december te behalen?

lafontaine is een Machiavellist '' Ik denk het niet. Ik kan mij niet anders voorste llen dan dat Helmul Kohl Bondskanselier blijft. Ik waag te betwijfelen of C DU/CSU de absolute meerde rhe id zal be halen. Slechts in 1957 is dat éénmaal gebeurd, daarna nooit meer. Ik denk dat het ui t zal draaien op een voortzetting van de huidige coalitie. Een coalitie van SPD, FDP en de Grünen acht ik erg onwaarschijnlijk. Procentueel zou he t kunnen, maar programmati sch is he t vrijwel uitgesloten. De FDP heeft o p haar vorige cong res duide lijk gezegd de huidige koers te willen voortzetten. Een grote co-

IJ

Duitsland toen...

Oason).

alitie zou wel denkbaar zij n als de FDP e n het CDU geen meerderheid halen, maar die kans is gering."

Wat kunnen we l'an de Republikaner en de Groenen l'erwachten na twee december? " Het zou me verbazen al s de Republikaner in de Bondsdag zou komen. Bij de Europese ve rkiezingen haalden ze een redelijk resultaat, maar ze zijn daarna ver weggezakt. Het rechts-extremistische potentieel in de DDR is moeilijk meetbaar, ook omdat de Republi kaner bij de verkiezingen in maart verboden waren, maar het zou me verbazen als ze de vijf procent halen.

Als de BDR de handelsrelaties met het Oosten zal domineren, is dat een gemiste kans van Brussel Voor de Grünen en Bündnis '90 geldt dat het me juist zou verbazen als ze de Bo ndsdag niet zouden halen. Ik zou he t persoonlijk ook een veranning vinden als, althans in de DDR, degenen die de revolutie van kerken, kunstenaars en kaarsen hebben mogelijk gemaakt nu uit de boot zouden vallen."

Bondgenootschappen Bij een symposium van de Alfred Mo:er Stichting (de Oost-Europa stichting van de PvdA - red.) hegin j uni dit jaar, pleirre U 1•oor her 1'01/edig I'Oorrbesraan van een geloofwaardige Euro-Atlantische veiligheidsband. Waarom is dar nodig nu de dreiging uit het Oosten is weggevallen? " De Sovjet-Unie blijft een supermogendheid met nucleai re wapens, waarbij je niet weet welke richting het in zou kunnen slaan.

Zo' n tachtig á honderddui zend (als restgetal na de CFE-onderhandelingen, red.) man Ame rikaanse mi lita iren z ijn dan ook goed voor de stabilite it in Europa. Kijk , als je ziet hoe moeizaam de Europese samenwerking op veiligheidsgebied vonn krijgt, denk ik dat je van Europa voora lsnog niet al te veel moet verwachten.

12

Een in vasie uit de Sovjet-Unie is uitgeslote n Dat ben ik met jullie eens. Maar een blij vende betrokkenheid van de VS om a lle onrust in Oost-Europa te stabil iseren is nu nog nodig. De Westerse samenwerking laten desintegrere n nu de o ude tegenste llingen zijn verdwenen, zo van : "nou hebben we die AVO niet meer nodig", kan jui st de mogelijkheid openen voor oude bondgenootschappen en machtspol iti ek. Frankrijk liet daar vorig jaar a l ie ts van zien door Jaruzelski met heel vee l eer te ontvangen en bij het twee plus vier overleg te w illen betrekken. En die re is van Mitterand naar Kiev...

Frankrijk nam hiennee in ieder geval impliciet stelling tegen Duitsland.''

Is her nier opmerkelijk dar de Arlamische betrekkingen in de discussie rond de eenwording geen 'issue· :ijn?

"Je kan misschien ste llen dat het ontbreken van die discussie betekent dat men zich blijft scharen achter de VS. Het fe it dat de VS Duitsland g rotendeels carte blanche gaven inzake de eenwording is hier mede debet aan. Ik denk wel dat de Atlantische discussie, zeker in het najaar met de CVSE-besprekingen, nog nieuwe impulsen zal krijgen. Anderzijds zie je a llerle i aanzetten in de veiligheidsdiscussie waarbij AVO, CVSE en de EG a lle opduike n, maar waarbij de o nderlinge verhoudingen e n functies van die inste llingen o p veilighe idsgebied ondu idelijk blijve n. Ik zelf zie de CVSE als vervanging van de NAVO, de WEU of een eventue le geïntegreerde Europese strijdmac ht er nog nie t snel van komen. Een CVS E-instituut voor 34, straks me t Albanië erbij 35

landen van de At lantische oceaan tot de Oeral; het lijkt mij een illusie .''

Eeuwige vrede Nicholas Ridley wijst in her kader \'On de eenwording op her gemor van de Ol'erheersing I'On de Mark binnen de EG. Giillfer Cross waarschuwt voor een scl1eve relatie met de Polen. Als U toch een gemor moer noemen. welk is dat dan ? " Hm .... ( tilte). Ik denk dat de central e vraag is inhoeverre het nieuwe Duitsland het Europees engagemellf kan vasthouden. Maar hierbij moet worden aangetekend dat dit ook geldt voor de andere Europese landen a ls Frankrijk. Nederland en Be lgië. Het gevaar dat Duitsland zich tussen Oost en West gaat opste lle n a ls de integratie van Europa stokt is daar. maar ik acht d ie kans uiterst geri ng.

Kijk, als de BRD nu de handelsrelaties met het Oosten zal domineren; van wie gaat er dan een drei g ing uit? Het is dan gewoon een gemiste kans van Brussel. De BRD heeft we l. zeker nu met de DDR erbij , een natuurl ij ke voorsprong. Maar dat betekent alleen dat de EG meer inspanningen zal moeten doen. óók om de integratie van Duitsland binnen de EG vast te houden. Als ik naar het huidige

Duitsland kijk, dan zie ik echter niet dat het oude machtspolitieke denken onder de oppervlakte aanwezig is."

We gaan een tijdperk l'an eeuwig durende \'rede l'oor Europa tegemoet.

"Dat heb ik dus niet gezegd."

Ik pHJI'oceer een heetje.

"Nu ja. de risico's liggen in het Oosten van Europa en naamuite de integratie in het Westen stokt. is de kans groter dat Duitsland ook in psychologisch opzicht naar het midden opschuift en bijvoorbeeld bij de minderhedenproblematiek betrokken raakt.路路 /ets anders :ijn de NederlandsDuitse relaties. Valt nu alles on-

der de EG-paraplu. of:ijn er l'anuit Bonn of Den Haag nog nieuwe initiatieven te l'erwachten?

''Ik denk dat het proces van intensieve samenwerki ng tussen Duitsland en Nederland zich alleen maar zal voortzetten. Als je enkele jaren geleden op het ministerie van Economische Zaken in Den Haag vroeg: "hoe staan jullie tegenover een eventuele Duitse hereniging?" dan zei men : "fijn. dat zijn weer zeventien miljoen klanten meer.''

En ik denk dat dat nu nog wel geldt. Anderzijds is het natuurlijk ook zo dat we meegaan met een stijgende rente. wat negatieve gevolgen heeft. Maar uiteindelijk zullen we er economisch gezien zeker garen bij spinnen.

Een CVSE-instituut van de Atlantische Oceaan tot de Oeral lijkt mij een illusie De ambi valente houding tussen ederlanders en Duitsers zal altijd wel blijven bestaan. De gevoelens bij ons van afhankelijkheid enerzijds en het willen afzetten tegen de Duitsers anderzijds. dateren al van de Duitse eenwording van de vorige eeuw. Daar heeft de oorlog weliswaar een belangrijke rol bij gespeeld, maar ook met het verdwijnen van die hypotheek blijft Duitsland groot en blijven wij klein . En dat is een structurele factor die spanningen impliceert."

Duitsland nu...

(Sijthoff).

13

Congres EUROPA, QUO VADIS? Nieu Woensdag 2a

Vredespaleis; Ontvangs1 Ochtendprogramma Inleidingen door Zijne Excellentie A.L. ter Beek, Minister van Defensie; mr M. van der Stoel, voorzitter Nederlands Helsinki ComitĂŠ, oud-Minister van Buitenlandse Zaken; dr K.J. Citron, ambassadeur van de BRD; sprekers uit de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten (nog onbekend bij het ter perse gaan van dit blad).

Dagvoorzitter Het congres staat o.l.v. prof.dr A. van Staden, hoogleraar Internationale Betrekkingen RU Leiden, voorzitter Adviesraad Vrede en Veiligheid.

Deelname: Kosten fl. 15,- voor abonnees, fl. 20,- voor niet-abonnees (incl. lunch).

V.l.n.r. A.L. ter Beek, mr M . van der Stoel en dr K.}. Citron (ANP, Sijthoff).

14

U kunt zich opgeven met de antwoordkaart in deze Jason Magazine, onder gelijktijdige storting van het bedrag op gironummer 3561025, ten name van Stichting Jason, onder vennelding van "Congres Europa Quo Vadis?". Vergeet niet uw voorkeur voor de werkgroepen te vermelden.

we perspectieven na de CVSE-top.

november '90, Den Haag.

09.30 uur.

Middagprogramma Werkgroepen over veiligheid, mensenrechten en economische samenwerking.

Forum met prof.dr A. van Staden (voorzitter); prof.jhr dr G. van Benthem van den Bergh, hoogleraar Internationale Betrekkingen Erasmus Universteit Rotterdam, voorzitter NGIZ; W.L. Brugsma, journalist; dr B. Knapen, hoofdredacteur NRC/Handelsblad.

Receptie Na afloop van het congres biedt de Stichting Jason u ter gelegenheid van haar 15-jarig bestaan een receptie aan.

Informatie: Stichting J ason Laan van Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag 070-3605658

V.l.n.r. prof.dr A. von Staden, prof.jhr dr

G. van Benthem van den Bergh en WL. Brugsma (Sijthoff, Sijthoff en KIPPA).

15

Tussen eenwording en stembus Commentaar

Door Arthur Cremers, redacceur van jasan Magazine

"Het zal niet de as Bonn-Parijs zijn, welke het beeld van de jaren negentig zal bepalen in Europa." Eé n van de vele bespiegelingen rondom de Duitse eenwording van drie oktober jongstleden. De eenwording die veel gevolgen zal hebben voor de nieuwe Bundesrepublik Deutschland (BRD) en de rest van Europa .

A lles wijst ero p dat de nadruk van het buitenl ands beleid van de BRD zal kome n te liggen op een verdere integratie van de BRD in de Euro pese Gemeenschappen.

Bilaterale contacten met ande re la nden van de EG , zoal met Frankrijk. zulle n vooral in dit kader vorm krijgen. Buiten de EG lijkt de BRD vooral de nadruk te willen leggen op contacten me t Po len e n de Sovjet-Unie. Vo rige maand slo ten de ministers van Buite nland e Zaken van de BRD en de Sovjet-Unie, Genscheren Sjevam adze, een inten ieve amenwerkingsovereenko mst. waarmee de Sovjet-Unie op weg is de belangrijkste handelspartner van het nieuwe Duitsland te worden. Ook recente ple idooien in de Bondsdag voor meer aandacht voor de betrekki ngen met Polen, onder meer me t betrekking to t de etnische Duitser in Po len, lij ken gehoor te vinden.

Dergelijke o ntwikkelingen zullen bij somm ige oude vrienden van Duitsland met gefro n te wenkbrauwen gevolgd worde n. Waar bl ijft de Atlant ische oriëntatie van de BRD? Waarom vi nden nieuwe handel overeenkom ten niet in EGverband plaats? Zonder dat men het zich bewust zal zijn komt bij dergelijke beschouwingen het aloude machtsevenwicht-denke n weer om de hoek kijken.

De belangrijkste vraag is mijn inziens echte r niet of de vorming van het nieuwe Duitsland het machtsevenwic ht in Euro pa heeft verstoord. Evenmin is het de vraag die Friso Wie lenga e lders in dit blad stelt:"ln hoeverre kan het nieuwe Duitsland het Europee engageme nt vasthou-

16

de n?" Ik denk dat het van belang is o m de vraag in een breder verband te plaatsen: Wat za l het karakter van het nie uwe Dui tsland zijn?

Het is goed om hier bij e nkele opmerkelij ke aspecten van de Duitse eenwording te bezien. Zo is er de grote sne lheid waarmee het proce van samensme lting plaatsvond. O pvalle nd is ook de brede consens us omtrent de eenwording. in binnen- en buite nland. In de BRD en de Delllsche Demokratische Repuh/ik waren er ter linkerzijde scherpe protesten tegen het soeverei niteitsverlies van de DDR. Aan de rechterkant van het politieke spectrum overheerste de eufo rie. De meeste Duitsers kni kten echte r instemmend e n gingen weer aan het werk. Het is deze inste lling, het o ntbreken van sterk nationalisti sche vreugdekreten. die de internatio na le gemeenschap het vertrouwen gaf om de eenwording te verwelkomen. Slecht één land liet d is onante klanken horen:'l sraël aanvaardt de Duitse eenwording met pijn in het hart , omdat die bij veel Israëli's herinneringen wakker roept aan de moord op zes mi ljoen joden tijdens de Tweede were ldoorlog."

Wat zal nu de aard zijn van de nieuwe BRD en navenant haar buitenlands beleid? Interessant is het om deze nieuwe staat te zien als voorbeeld van twee. haaks o p elkaar taande. ontwikkel ingen die beiden het beeld van Europa in jaren negentig zullen bepalen: het proces van integrat ie en he t o pkome nd natio na lisme.

De nieuwe BRD zal een vooraanstaande rol moeten vervulle n bij een verdergaande integratie van oevereine landen binnen de EG. Het is de tene ur van vele commentare n ro nd de derde oktober. welke ik o nder chrijf. De BRD is het grootste. kapitaalkracht igste e n bevolkingsrijkste land van de EG. met een domine rende munteenhe id. West-Duitsland heeft zich in het verleden een loyaal partne r binnen de EG betoond , zodat alles doet vermoeden dat de nieuwe BRD met verve het o nt vangen vertrouwen van de internatio na le gemeenschap zal willen beve tigendoor he t ini -

ti atie f te neme n in de EG. Bondspresident Vo n We izsäcker zei d rie oktober jo ngstleden tot de Bondsdag het volgende:"De eenwording is deel van een histo risch proces dat een nieuwe vredesordening in West-Europa ten doel heeft . Dit doel w illen wij , Duit ers. die ne n. Daaraan is onze eenhe id gewijd."

Nationalisme Tegenstrijdig hiermee is het opkomend nationalisme in Midden- e n Oost Europa.

Het lij kt er niet op dat de eenwording van Duitsland in één adem kan worde n genoemd me t natievorming in gebieden a ls Kosovo, Lito uwen en Oekraïne. Alleen al het fei t dat het bij deze laatste landen gaat om afsplitsing en niet samensmelt ing. lijkt dit te bevesti gen. He t is echter goed te bedenken dat het hier in wezen o m eenzelfde proces gaat: een volk dat haar verbondenheid op culturele . historische en emotione le gronden kenbaar maakt. Verder denk ik aan onrustbarende rechts-national isti sche geluiden in de vijf bondsstaten van de voormalige DDR. een land zonder veel democratische traditie. Tevens denk ik aan de rechts-libera le FPÖ in Oostenrijk (waarvan de partijleider zegt te behoren tot "een Duitse volks- en cultuurgemeenschap"). welke bij de landelijke verk iezingen van zeven oktober ru im 16% van de stemmen won. De eenword ing van Duitsla nd is ontegenzeggelij k geen prod uct van zu iver nationa lisme. maar in hoeverre is het een voed ingsbodem voor natio nal isme?

Het zijn deze aspecte n die de recente vereniging van de twee Dui tslanden een andere dimensie geven: ook in de internationale contex t. Ik sta persoonl ijk positief tegenover de eenwording van o nze oo terburen e n onderstreep daarbij de legitim ite it van het streven naar één Duitsland dat tot de nieuwe BRD heeft gele id. Wel zal ik met meer dan no rmale belangste lling uitkij ke n naar de verkiezingen van twee december. Deze zu lle n een eerste indicatie kunnen geven van het karakte r van de BRD in de toekomst.

P R 0

F IEL

in Berlijn actief als publiek als tionaris: van). het ujs afg,ev:lánlfll!lllllliiilr~'flmotie en van 19~7 tot 1966 al5 ...,,,,.N•nrt burgemeester van Berl vertrok Brandt permanent Bonn om daar zijn loopbaan te zetten. Eerst als minister van Buitenlandse Zaken en plaatsvervangend Bondskanselier in de regering Kiesinger. Daarna volgden vanaf oktober 1969 tot mei 1974 de twee regeringen Brandt.

Niet iedereen was gelukkig met het aantreden van de regering Brandt. Vooral van de zijde van

van

Europa, nu bijna het vallen van de Duitse hereniging. ziet Brandt eindelijk zijn onttu en Oost en West werworden. De politiek van en handhaving van de ionale vrede nam zijn aanoen Willy Brandt op 22 ok1969 de eerste sociaal-demo~.,..,... ,

het CDU ca'II~,_IDI)tSt

de oorzaak van het afndt op 6 mei 1974, Schmidt hem als opvolgde. Günter een Oostduitse de kanselarij als adviKro,nrll-r\Pide ZiCh

17

Europese veiligheid: een utopie? door Hans van der Lee Met het einde van de Koude Oorlog en het vervagen van de tegenstelling tussen Oost en West, lijkt ons continent in veler ogen in de toekomst verzekerd te zijn van vrede en veiligheid. Dit lijkt echter maar zo. Oude grensgeschillen zullen weer naar de oppervlakte komen, en er zijn voldoende andere aanleidingen tot en oorzaken van nieuwe conflicten. Hieronder een summier onderzoek naar de bijdrage die bestaande organisaties kunnen leveren aan de toekomstige veiligheid van ons continent. En een pleidooi voor het behoud van oude zekerheden in een tijdperk van nieuwe onzekerheden. Oftewel, in de woorden van Homan: "Geen oude schoenen weggooien voor nieuwe zijn aangeschaft."

De auteur heeft dtt ortiktl op persoonlttkt tittlgeschrtven.

I n dit artikel wil ik in kort bestek de volgende vragen behandelen: Wat is Europese veiligheid? Waardoor wordt deze bedreigd? Hoe kan deze bedreiging worden "bestreden"? Welke organisaties kunnen daarbij van nut zijn? Wat i s het ederlandse beleid in deze?

Natuurlijk is het hier onmogelijk om uitputtend te zijn: daarvoor is de materie te complex. Ik streef dan ook niet naar volledigheid, maar wil de lezer enige punten aanreiken om over na te denken.

Definitie Wat is Europese veiligheid en waardoor wordt deze bedreigd?

Deze twee vragen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De een definieert namelijk de ander. Anders gezegd, de perceptie van Europese veiligheid wordt bepaald door de perceptie van de bedreiging. Voor het gevaar van een ma sale aanval vanuit de SovjetUnie zijn ver chi liende nieuwe gevaren in de plaats gekomen. De deskundigen zijn het in grote lijnen wel met elkaar eens over deze substituten. Af en toe wordt slechts de nadruk ander gelegd.

In het algemeen worden de volgende gevaren genoemd: etnische en nationalistische conflicten (met economische en politieke motieven) -zowel op de Balkan, als in Oost-Europa en de Sovjet-Unie.

K och spitst de ri sico's toe op de NAVO en identificeert er drie: Oost-Europa, de Sovjet-Unie, en het verenigde Duitsland. Voorhoe-

18

ve noemde al in juni op een conferentie van Clingendael zeven soorten vei ligheid risico's: geweld tussen landen (Balkan en Hongarije/ Roemenië); geweld binnenslands (Oo I-Europa. Sovjet-Unie); reactionaire ontwikkeling in de SovjetUnie: bewapeningsniveau's van Oost en West: onbedoeld wapengebruik: Midden-Oosten terrorisme.

Opvallend zijn de laatste twee: terrorisme hoeft in zijn optiek echter niet alleen meer uit West-Europa of het Midden-Oosten te komen.

Ook de voorheen gesloten samenlevingen aan de andere kant van het inmiddels verwijderde IJzeren Gordijn kunnen volgens hem met dit probleem te maken krijgen.

Het is well icht interessant om het verhaal van K och nader te bek ijken. Het argument van de oude en nieuwe schoenen kan volgens hem op de langere termijn geen uitsluitende legi timatie meer vormen voor het in stand houden van de NAVO.

NAVO De NAVO blijft de belangrijkste verzekering tegen de risico's die de onzekere uitkomst van de ontwikkelingen in de Sovjet-Unie met zich meebrengt. Zowel het scenario dat voorziet in de toenemende invloed van een "anti -perestrojkacoalitie" van mili tairen, bureaucraten en vakbonden (met als uiteindelijke slechtste uitkomst en reactionaire omwenteling), als het scenario waarin de hervormingen

succes hebben en de Sovjet-Unie de dominante economische (en daardoor poli tieke) macht op het continent zal zijn, leiden tot behoedzaamheid. Conventionele en nucleaire wapenbeheersing is een vereiste voor Europese vei ligheid: de NAVO blijft hierin een onmisbare gesprekspartner voor de Sovjet-Unie.

Er verandert volgens Koch veel , maar er blijft ook veel gel ijk. Ook nu i het hete hangijzer tussen de At lantische partners de conventionele en nucleaire betrekking van de AVO tot de SU. Het gaat om schier onoplosbare problemen als de kwal iteit van de Amerikaanse nucleaire garantie en de verdeling van de lïnanci le, militaire en pol itieke verantwoordel ijkheden tussen de bondgenoten. De versterking van de Europese zuil binnen de NAVO kan een oplossing brengen. maar is gemakkelijker gezegd dan gedaan .

Sarajevo Velen beschouwen eerder de situatie in Oost-Europa als grootste bedreiging voor de Europese veiligheid. Sommigen achten een mil itair conflict tussen Hongarije en Roemenië we waarschijnlijk en vrezen escalatie tot een algemene Europese oorlog. Dit zou je het Sarajevo-syndroom kunnen noemen. Op dergel ijke wijze een bedreiging te construeren van de Europe e veiligheid is echter gevaarlijk .

K och wil niet de economische. politieke en sociale problemen van die landen ontkennen. of ontkennen dat het door elkaar wonen van groeperi ngen met verschillende etni sche, linguïstische of religieuze achtergrond een bron van spanning vormt. Hij stelt dat het Sarajevo-syndroom, dat veronderstelt dat regeri ngen en bevolkingen in die regio de oplossing van de nationalitei tenproblematiek zoeken in het met geweld wijzigen van grenzen of in secessies, een

uiting is van Westers etnocentrisme. Hautain is het woord dat hij ervoor gebruikt.

Hij vervolgt zijn verhaal en ste lt dat me n juist in Oost-Euro pa beg rijpt dat zulke t.::rritoria le "oplossingen". zoals na de Eerste Were ldoorlog is geprobeerd. geen oplossi ngen zijn en le iden tot meer geweld en onrechtvaardigheid. Uit di verse internationale conferenties van de betro kken landen, valt a f te leiden dat deze lande n een gezamenl ijke inspanning doen om de minderhedenproblematiek op vreedzame wijze o p te lossen.

Misschien woeden er daar straks wel ernstige conflicten, maar die vormen geen bedre iging voor de Europese veilig heid. aldus Koch.

Al s men in West-Europa de minderhedenproblematiek in Oost-Euro pa de fin ieert a ls een probleem van Europese vei ligheid. draagt me n alleen maar bij tot de e rnst van die problematiek.

Hij zie t te nslotte milita ire integratie (met Duitsland als voorbeeld) binnen de AVO als o plossing.

Hierdoor geven de lidstate n hun militaire .;oevereinite it o p e n zo wordt het risico van oorlog verminderd. Door politie ke lidrnaatschappen van Ooste uropese landen zou deze integratie uitgehold kunnen worden. Dit vindt hij dan ook een slecht idee. Uite inde lijk moet er een systeem o ntstaan. waarin geen van de pa rtners meer een serie uze o nafhanke lijke militaire capacite it heeft.

CVSE Beha lve de NAVO zijn er nog andere organisaties die een bijdrage kunne n leveren aan het verzekeren van de Europese vei ligheid. En daarvan is de Confere nt ie over Ve ilighe id en Samenwerking in Euro pa. de zogenaamde CVSE. Volgens Homan is de omvorm ing van de CVSE tot een collectie f veil ighe idssysteem een uto pie.

Ook Voorhoeve lijkt deze men ing toegedaan. hoewel hij zich niet in zulke sterke termen uitdrukt.

Op mo ndiaa l niveau ziet hij zo' n ste lsel van collectieve veil ighe id (geplaatst in het kader van de Verenigde Naties) mislukke n om drie redenen: het vetorecht, blokvorming. e n het ontbreken van con-

sensus over de spelregels op het internatio nale to neel. Op de laat te twee te rre inen is inmiddel vooruitgang te constateren, maar er zij n geen ingrijpende hervo rmingen van de Ve ilig he idsraad van de V te verwachten.

Oo k op regionaal ni veau (in het kade r van de CVSE) voorziet hij moeilijkheden. maar van een andere aard. Voorhoeve is met name bezorgd over potentië le conflic ten van de Sovjet-U nie met Oosteuropese en/of Arabische tate n. Dit laatste gezien in het licht van de problemen in Centraal-Azië. Hij meent echter ook dat de betrokke nheid van de Verenigde Staten via de de C VSE een onzekere facto r is.

Zonde r institutionele versterk ing blijft de CVSE een proces zonder d uidelijke. slagvaardige structuur.

Hierin za l eerst verbete ring moete n ko men. voordat het z icht op de mogelij kheden ten aanzie n van de toekomstige rol van de CVSE o p he t gebied van veiligheid in Europa enigszins he lder kan zijn.

EG De politieke verscheidenhe id van haar lidstaten vormt voor de Europese Gemeenschap een onoverkome lijk beletse l om z ich bez ig te gaan houde n me t de fensie, aldus Ho rnan. De EG kan volgens hem door het open ste llen van haar markt voor Ooste uropese landen echter wel een belangrijke bijdrage leveren aan het economische herstel en daardoor aan de politieke stabilite it van Oost-Europa.

Minister Van den Broek is een andere me ning toegedaan. In zijn toespraak op de C lingendael-confe rentie over de rol van ederland in Europa stelde hij dat het een verkeerde gedachte is o m defensie buiten de EG te willen ho uden.

Als reden gaf hij aan dat veilighe id een onderdeel moet zijn van dat "open stelle n" waarvan Homan spreekt.

Nederland In dezelfde toespraak ging de ministe r in op het Nederlandse bele id in deze kwestie. Hij maakte gewag van het artike l van Rozemo nd e n Siccama in He t Parool. waarin zij het beeld oproepen van vreedzaam

engageme nt in plaats van disengagement: de verv lechting van belangen en structuren, te ne inde politieke stabilite it en militaire veilighe id Europa te garanderen.

Van den Broek pleitte voor een wijde re Europese taak van de NAVO. omdat "de realisatie van een pan-Europesevredesorde in e lk geval langer za l d uren dan vandaag of morgen." De C VSE kan slechts complementair zij n aan, maar niet vervangend voor de NAVO zijn.

In concre to hee ft Nederland voorgeste ld om de pol itieke consultaties in CVS E-kader te intensiveren. Het voorstel behelst de inste lling van halfjaarlijkse bijeenkomsten van de min isters van Buite nlandse zake n en tweejaarlijkse Vervolgconferen tie (is nu vier jaar) met aanslu itend te lkens een to p van de staatshoofden en regeringsleide rs. Andere Nederlandse initiatieven gaan over nadere procedures inzake de vreedzame beslechting van geschillen e n het inrichten van instrumenten voor c risisbeheersing. De AVO moet in de optiek van de ministe r meede nken over aanv ullende afsprake n in CVS E-verband over veiligheid. Ve le commentatoren zij n het me t he m eens da t de NAVO een o nmisbare bijdrage kan leveren aan de stabiliteit in Euro pa: voorlo pig z ijn er geen alternatieve en praktisch toepasbare tructuren aanwezig. Ook op he t gebied van wapenbeheersing vertegenwoordigt de alliantie met haar ene stern een coherente eenheid. Tenslo tte die nt de zogenaamde Europese pijler van de AVO moet van de West-Europese Unie (WEU) naar de EG te worden overgebracht. Dit in het kader van de Europese Politie ke Unie (EPU = EG + EPS), die in 1992 een fe it moet zijn.

Bronnen : \.I r 11. van den Broek... ederl and<e belrollenhcod boJ hel 'onngeven 'an een noeu" Europa... on. lnocmauonale Spcclalor. augu\lu\ 1990. blz.

449-456. \1r dr< C. Homan. "Europe..e collecue•c veologhcod I\ een u1opoe". on: de Vol~<kranl. 15 okiober 1990.

Dn. K. Koch. " De AVO al\ 'model voor de loe· ~<lln,ugc Europese vciloghcods<lrucluur'". in: SVP- ~mnl. sep1ember 1990 bl1. 1· 2.

DrS. Rozemond & prof.dr J.G. Siccama. "De AVO al~ voorponaal voor een Europese vrede>ordenong". on: Hel Parool. 28 en 29 maan 1990.

Prof.dr or JJ.C. Voorhoe,e. "Pan-Europese vcilighcod". on: lnlemallonale Spec1a1or. augustus 1990. bl7 457-461.

19

JASON TER PLEKKE

Veiligheid en Groen links Verslag Het Warschau-pact is zo goed als uiteengevallen. Velen twijfelen aan het nut van de NAVO. De tijd lijkt rijp voor een nieuw Europees veiligheidsstelsel. Hoe moet zo'n stelsel eruit gaan zien? Deze vraag vormde het uitgangspunt voor de conferentie "Gedeelde Veiligheid 2000", die Groen links op 28 en 29 september organiseerde. jason-redacteur jaap Reerink woonde het congres bij.

D e conferentie vond plaats in het Nede rlands Congresgebouw te 's Gravenhage. Di verse sprekers lieten daar hun licht schijnen over de recente internationale ontwikke lingen. Ee nsgezind ware n zij in hun opvatting dat de Sovjet-Unie niet langer een bedreiging voor de vrede in Europa vormt. In de toekomst zullen vooral etnische confli cten een bron van onrust zijn. " Het nationalisme -de intole rante en vijandige houding die één e tnische groep aanneemt tegenover een andere- lijkt de grootste bedre iging voor het Nie uwe Europa te zijn", aldus James F.O. Leonard, een voormalig plaatsvervangend Pe rmanent Ve rtegenwoordiger van de VS bij de VN . Hij sche tste deze ontwikke lingen als de Balkanisalie van Europa. Om etnische conflicten tegen te gaan pleitte hij voor een Europees verdrag dat de rechten van minderheden vastlegt e n voor een commissie van wijze mannen die de strijdende partijen tot de orde kan roepen.

Over de rol van de NAVO in een nieuw Europees veilighe idsstelsel wordt verschillend gedacht. Vol-

gens C. B. Muthamma, de voormalig ambassadrice van India in Nederland, symboliseert de verdragsorganisatie de kloof tussen het Westen en de rest van de were ld.

Vanaf haar ontstaan heeft de NAVO niet alleen een blok tegen de Sovje t-Unie gevormd, maar ook tegen de ontwikkelingslanden.

Ee n de rgelijke organisatie past volgens mevrouw Muthamma, die ettelijke malen onderbroken werd door appla us, niet meer in deze tijd. James F.O. Leonard daarentegen had geen haast om de NAVO te vervangen door een ander instituut: "Wij moeten wachten totdat duide lij k wordt hoe het nieuwe Europa e n vooral de Sovjet-Unie e ru it gaan zien."

De cri sis in de Golf beheerste de gemoederen. In haar openingstoespraak stipte Ria Beeke rs al aan dat " de Pavlov-reactie van de VS è n van Nederland als het ijverigste jongetje van de klas", gelukkig gevolgd werd door de economische boycot van de Ve iligheidsraad. De spre ke rs toonden zich zeer ingenome n met de voortvarende wijze waarop de VN de afgelopen maan-

den is opgetreden. Terwij l iedereen zijn kaarten op de VN zette, fungeerde Bas de Gaay Fortman als de natte deken. De senator laakte de la ngzame besluitvorming en het ontbreken van een mechanisme om besluiten kracht bij te zetten. Ondanks deze gebre ke n is de VN volgens hem toch "onze hoop voor de toekomst.., De deelneme rs vestigden ook hun hoop om de kome nde CVSE-besprekingen. De meeste n ware n echter van me ning dat deze besprekingen een groter gebied moeten gaan bestrijken. Otfried Nassauer, lid van de landelijke werkgroep Vrede & Veiligheid van de Grüne n, g ing daarin het verst.

Hij pleitte voor het opnemen van twee nieuwe " mandjes" in de CVSE: een ecologisch- en een Noord-Zuid-mandje. De CVSEbesprekingen moete n inspelen op de nieuwe ontwikkelingen, niet er achteraanhollen, zo was zijn boodschap.

De avond werd besloten met een panel-discussie. Daarbij was opvallend dat de meeste spre ke rs niet op e lkaars toespraken ingingen, maar hun spreektijd gebruikten om hun eigen verhaal aan te vullen of te verduide lijke n. Zo greep Wolfgang Biermann, een veil ighe idsadviseur van de SPD, de ge legenhe id aan om het verkiezingsprogramma van de SPD uiteen te zette n.

HOe paneldiscussie werd door de meeste sprekers aangegrepen om hun eigen verhaal te verduidelijken of aan te vuiJenH(). Elings).

20

GEDEELDE VEILIGHEID COMMON

No nonsense and lotsof beer door Frank Kleibrink en Hans van der lee

Het gebeurt gemiddeld eens in de drie weken. Vaak in leiden, soms in Amsterdam, Den Haag of Utrecht. De redacteuren steken de koppen bij elkaar om zich te beraden op de volgende Jason Magazine (hierna: JM). Over het Midden-Oosten-nummer hoorden wij medio augustus op de universitaire introductieweken alom: "Ja, logisch dat jullie nu dat onderwerp gekozen hebben." Dit natuurlijk naar aanleiding van de Iraakse inval in Koeweit.

Nu werken wij wel snel, maar niet zó snel. Het thema was namelijk al in juni vastgesteld. In het kader van ons derde lustrum werpen wij met u aan de hand van het meest recente nummer een blik achter de schermen van JM .

Een doctorand us en een student geschiedenis. twee studenten politieke wetenschap. een student bestuurskunde e n vijf studenten rechten. afkomstig uit Amsterdam (3), Leiden (6) en Utrecht ( I): ziedaar de redactie. Het is begin j uni. Er wordt vergaderd.

Vergadering Als iedereen van koffïe of bier is voorzien. wordt -meestal minsten een half uur te laat- de redactievergadering geopend. Indien aanwezig wordt de agenda doorgenomen. Na een evaluatie van het nummer " Haalt de Sovjet-Unie het jaar 2000?". wordt overgegaan tot

de orde van de dag: het onderwerp van de nieuwe JM. Een thema moet aan een aantal eisen voldoen: - het moet niet al te recent in JM behandeld zijn;- het moet enigszins aktueel zijn; en het moet zich lenen voor een nadere verdeling in subthema's.

Dit is het moment waarop a lle onderwerpen die het eerde r ·'niet haalden" weer van stal worden gehaald. Zo werd al in februari door drie leden van de redactie met een meer dan gemiddelde belangstelling voor deze regio het MiddenOosten voorge teld. Gezien de internationale politieke verhoudingen van dat moment. werd echter be loten dit thema voorlopig in de ijskast te zetten.

"Europese integratie" en "de Sovjet-Unie" zouden achtereenvolgens de onde rwerpen worden van nr.

2/'90 (april) en 3/'90 (j uni).

In april werd he t Midden-Oosten opnieuw naar voren geschoven.

Toch heerste e r nog enige aarzeling bij de redactie. Dit vanwege het feit dat het toen in deze regio relatief rustig was. Bovendien vroegen enkele redacteuren zich af of zo'n thema niet te groot zou zijn om in 24 bladzijden te bespreken.

met R. aftaniël (CI DI ) e n A. Safïeh (PLO); I profiel, nader vast te stellen door de betreffende redacteur (in navolging van ··sacharov" in nr. 3/'90 wordt besloten deze nie uwe rubriek voort te zetten).

Voorts wordt besloten op de middenpagina' een kaart te zetten met een overzicht van de militaire krachtsverhoudingen in de regio.

In verband met de naderende vakantie vervalt de reportage "Jason Ter Plekke'': er is geen interessante conferentie of andere gebeurtenis die betrekking heeft op het thema.

Ook met het oog op de vakantie, maar dan van de redactie, wordt de deadline voor di t nummer optimisti sch geste ld op medio juli. In voorgaande jaren bleek het geen sinecure om het "zomer-nummer" op tijd uit te brengen. Op tijd zou nonnaliter eind augustus zijn. dit keer zou het idealiter vóór medio augustus klaar moete n zijn. Dit in verband met he t gebruik als promotie-materiaal op de infonnatiemarkten voor aankomende eerstejaars studenten die dan plaatsvinden.

De verhouding eigen werk : ''uitbesteed" werk wordt bepaald op 5 : 5 en de coördinator wordt be-

frank Kleibrink en Hans van der Lee zijn respec • tievelijk eind- en hoofdredacteur van }ason Magazine.

Interview met Christoph Bertram, correspondent voor 'Die Zeit' Oason).

Terug naar de vergadering van juni: na afweging van alle opties wordt toch gekozen voor het Midden-Oosten. Nu de indeling in subthema 's. ledereen spuit zijn ideeën.

De lijst van bijdragen wordt voorlopig vastgeste ld: 5 artikelen, te wete n over: Arabisch nationa lisme en islamitisch fundame ntalisme, Irak als regionale grootmacht, de rol van Israël (in histori sch perspectief}, de situatie in Libanon, en mensenrechten in het MiddenOosten: 2 interviews, te weten:

21

noemd. Deze zit de redacteuren in samenwerking met eind- en hoofdredactie achter de broek over onder andere de deadline en overlegt met die eersten over de voortgang.

Hij chrijft ook het redactioneel.

Tevens worden er afspraken gemaakt over het hale n van foto's en het definitieve opmake n van het Magazine.

Voortgang Soms komt JM er uiteindelijk anders uit te zien dan de redactie dacht. Dat is op zic h helemaal niet e rg: intervie ws bijvoorbeeld vormen een zinnig alternatief voor artikelen di e, om wat voor reden dan ook, opeens geen doorgang kunne n vinden. Zeker in vakantietijd moeten e r nogal eens kunstgrepen worden toegepast om het geheel in goede banen te leiden. Zo ook deze keer.

Minstens een half uur te laat • begint de vergadering ...

jason-redactie in actie: Hans v.d. Lee interviewt Enrique V. lglesias, president van de /DB Oason).

22

De definit ieve lijst van bijdragen ziet er eind j uli als volgt uit: 2 artikelen, te weten over: Irak als regionale grootmacht, en de situatie in Li banon. Zowel "de ro l van Israël (in histori sch perspectief)", als " mensenrechten in het MiddenOosten" moeten worden afgeblazen. In de plaats van het artikel over Arabisch nationalisme en islamitisch fundamentalisme komt een interview; 3 interviews derhalve: naast Naftaniël en Safieh, ook met de Leidse arabist l ansen; 1 profiel, over de Egyptische preside nt Hosni Mubarak. Het militaire overzicht op de middenpagina's komt te vervallen.

Twee dagen na het laatste interview (met PLO-vertegenwoordiger Safieh) ontstaat er een geheel nieuwe situatie: Irak valt Koeweit binne n. Wij bevinden ons dan nog in de fase van het "drukklaar" maken van de kopij.

Sommige bijdragen krijgen nu een andere betekenis. Het artikel over Irak en de interviews met Jansen en Safieh geven goede achtergrondinformatie bij de nu ontstane crisis. Iets later zal ook Mubarak vol in de schijnwerpers komen te staan. Goed gekozen, dat profiel.

Nu betreuren wij het uitblijven van

het overzicht van de militaire krachtsverhoudingen.

Druk overleg tus e n coördinator en eind- en hoofdredactie volgt.

Besloten wordt om zowel in het redactioneel, als in e nkele bijdragen (artikel Irak, inte rview l an sen) te verwij zen naar de crisis. Ve rder schrijft een eindredacteur, die goed is ingevoerd in het buite nlandse beleid van de Verenigde Staten, naar aanleiding hie rvan een extra analyse van 1000 woorden.

Produktie Vanaf dit jaar is e r ten aanzie n van de produktie van JM het een en ande r ve randerd. De introductie van een nie uwe layout ging vergezeld van de automatisering van het produktieproces.

Alle kopij moet voldoen aan onze ric htlijnen voor a uteurs. Deze geven een beschrij ving van titel, inleiding, lengte, tussenkopjes, quotes en dergelijke. Alles moet op een floppy di sk in WordPerfect 4.2 (of 5.0), of eventueel in een andere MS-DOS-te kstverwerker worden aangeleverd. Samen met de floppy stuurt de auteur een uitdraai op naar de betreffende, het artikel begeleidende redacteur. Floppy di sk en uitdraai gaan vervolgens naar de eindredactie, die de tekst redigeert en "drukklaar" maakt. Kopij die niet helemaal aan de richtlijnen voldoet, wordt op maat gemaakt: kortere titel, x regels inleiding (vet), passende tussenkopjes, sappige quotes enzovoorts.

De eindredactie stuurt de zogenaamde maste r flop met WordPe rfect 4.2-tekst op naar de zetter.

Deze "kraakt" hem, zodat de te kst op een Apple Macintosh kan worde n gebruikt. Met behulp van een Desktop Publishing-programma (DTP) wordt de gekraakte tekst in het Jason-stramien (=layout) ingelezen. Dit stramien is opgeslagen in de computer. Onze man achter de Mac, He nk, maakt dan een voorlopige uitdraai. Die bestaat uit de tekst, zoals u die nu voor u heeft, minus foto 's, fotobij schriften e n quotes.

In de regel gaan een eindredacteur en de hoofdredacteur of coördinator naar de drukkerij om de laatste hand te leggen aan de opmaak: foto 's en bijschriften worden geplaatst. Tevens vindt er een laatste correctie op afbreek- e n taalfo uten plaats. De eindopmaak neemt gewoonlijk één dag in beslag.

Het Magazine vervolgt zijn weg door de drukkerij. De foto's worden gerasterd, gesneden e n gemonteerd. Daarna wordt het geheel in een oplage van 1.300 exemplaren gedrukt. Na de laatste bewerkingen (op maat snijden, nieten, " inpakken") wordt het Magazine door de boekbinder met door Jason geleverde etikette n te r post besteld. Enkele dagen late r ligt het bij u in de bus. Tussen de eindopmaak e n de brievenbus liggen zo' n tie n dagen.

Met dank aan Mie hiel de Weger.

Vijftien jaar Jason: balans en perspectief De auteur dankt Hans·

door Hans van der lee

Pauf Andriessen voor

17 november 1975: in Vlaardingen wordt een notariële akte verleden. Een groep jongeren richt de Stichting JASON (Jong Atlantisch Samenwerkings Orgaan Nederland) op. 28 november 1990: in het Vredespaleis wordt, mede naar aanleiding van het 15-jarig bestaan van de Stichting Jason, een groots congres georganiseerd over de toekomstige rol van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE). Jason bestaat nog steeds, maar de Jason van nu is niet de JASON van toen. Of toch wel? The wor/d according to jason, voor de buitenwacht verklaard.

V óór de oprichting van JASON bestond er al ee n jongerenorganisatie die zich in hoofdzaak bezig hie ld met Atlantische vraagstukken: de AJCON (Atl antisch Jongeren Comité Nederland). Het was een onderdeel van de Atlantische Commis!>ie. die in 1975 nog een andere op1.et had dan de huidige Commisl>ie. AJCON had geen eigen rechtspersoon lijkheid en had bijzonder wei nig mogelijkheden om ze lfstandig op te treden. Rio Praaning werd in september van dat jaar gevraagd a ls voorziuer.

Hij nam het aanbod aan, o nder een voorwaarde: het Comité moest onaOlanke lijk worden van de Atlantische Commissie. "een club die ik toen niet zo 1.ag L.ille n··. aldus Praaning. Toen nog niet. later wel: van 1978 tot 1990 was hij directe ur van de At lanti sche Commissie.

He t bleek niet moge lijk om de gewenste verzelfstandiging van AJCO te bereiken. Inmiddels pasten noch de oude naam. noch de oude statuten in het nie uwe concept dat door het nieuwe bestuur voor de organi satie was ontwikkeld . Beide werden vervangen en met hen he t bele id. De Statuten draaiden voortaan om het bestuderen van inte rnatio nale samenwerking. met daarbinnen de Atlantiche betrekkingen. Doel was het onder jongeren stimuleren van in-

teresse in e n kennis van deze zaken. De naam werd JASON : Jong Atlantisch SamenwerkingsOrgaan Nederland.

Grondslag Voor een beter zicht op de " filosofie" van JASO . grijpen wij terug op de inle iding in het eerste nummer van Ja on Magazine van december 1975. geheel in lijn met de naam van de Stic hting in orake ltaal getite ld: "Vanwaartoe?"

Wij lezen daar dat "met de komst van de wereldomspannende economische problemen, energiecrises en de nucleaire en ecologische dreigingen [... [ de gehe le fase van he t afwegen van nationale belangen Iwordt! geplaat 1 op een ander ni veau: het mondiale niveau. [... [ Zo blijven wij met z' n a llen, door nationalistische en ideologische moei lijkheden geplaagd, van e lkaar afuankelijk ... Interdependentie. zo staat er. moet niet leiden tot het overboord zetten van de eigen identiteit. Het moet zijn een zoeken naar e lkaar identiteit: "De [sic] JASON wi l die westerse waarden, welke wij als zodani g onderschrijven, niet roekeloos overboord gooien, zoals wij dat ook niet van andersdenke nde n verlangen of verwachten. Wij wi lle n ernaar streven met die andersdenkenden samen te werken. om zo inzicht in e lkaars amenlevi ngen te

verkrijgen en daarmee begrip voor e lkaar te kweken." Beg rip vóór internationale samenwerking dóór internationale same nwerking derhalve.

Pretentieuze bespiegelingen, niet o ngewoon bij het aantreden van een nieuwe organisatie.

zijn assistentie.

Atlantisch Qui s' excuse. s' accuse. Een waar woord. Toch wil ik bij deze gelegenhe id even stilstaan bij het Atlantische gehalte van de Stichting Jason. Hoe Atlantisch was en is de Stichting e igenlijk?

Kees Nederlof, nu bele idsmedewerker op het Ministerie van Buite nlandse Zaken, toen de eerste hoofdredacteur: " Ik de nk dat men bij de NAVO in het begin niet doorhad, dat JASON een forum voor dialoog wilde zijn e n dat men niet al te nadrukkelijk een proNAVO-standpunt wenste uitte dragen. In Jason Magazine nr. 2 stond een artikel van een Poolse diplomaat, de heer Tomala. Bij NATIS (NATO Information Service) ontstond hierover de nodige de ining: ze gaven tensloue geen geld voor Oosteuropese propaganda! Ondanks die eerste schok bleven ze ons een warm hart toedragen."

De toenmalige voorziller Winfried van den Muijsenbergh stelde bij het eerste lustrum in 1980: "Niet alle organisaties waarmee wij contact zochten waren even entho uia t over de oprichting van een "Atlantische organisatie". De klank die het woord Atlantisch jammer genoeg in bepaalde kringen heeft, is er de oorzaak van geweest dat vooral in het begin bij diverse organisaties en personen barrières moesten worden doorbroken. De niet-politie ke opste lling die JASON nastreeft werd door menigeen wantrouwend bekeken."

23

Het li gt voor de hand dat het Atlantische karakter van Jason terug te vinden is in de activite iten en Jason Magazi nes die ind 路 november 1975 het daglicht hebben gez ien. Als wij die in ogenschouw nemen, dan blijkt dat de Atlantische verho uding de eerste jaren vooral werd behande ld vanuit het oogpunt van Vrede & Vei ligheid.

Zie de ationale JASON-conferenties van toen, met onde rwerpen als eenzijdige ontwapening, gewapende interventie, ontspanning na Kaboel (n.a.v. de inval in Afghanistan) en de strategie van het aangepaste ant woord . Late r treedt er een verschui ving op en wordt de verhoudi ng West-Europa-Verenigde Staten niet meer alleen in militaire, maar ook in politieke zin geplaatst in het totale kader van de OostWest-betrekkingen. Tegenwoordig zijn de activiteiten e n Magazines

jason-penningmeester steunt Oostduitse oppositie aason).

24

gedifferentieerd e n omvatten z ij het gehe le spectrum van inte rnationa le zake n. Zie bij voorbeeld de congressen over de infonnatie revolutie ( 1988), olie ( 1986) en ontwikke lingssame nwerking ( 1989).

Dit overigens zonde r de Atlantische problematie k te verwaarlozen.

Is Atlantisch nu per definitie rechts? Nee. Dit is ook de mening

van oud-hoofd redacte ur Gu ido Vigeveno, nu bele idsmede we rker op het Ministerie van Buitenlandse Zaken: " De Atlanti che relatie stijgt in Nederland uit boven de partije n."

Kunnen wij daarom het volgende ste lle n? .A. Ja on is Allanti eh B. Atlantisch i niet rechts C. Jason is niet rechts Wij laten hierover e nke le oudvoorzitte rs en -hoofdredacteuren aan het woord.

Rechts De meeste ge茂nte rviewden zijn van mening dat Jason niet met de begrippen links e n recht te vangen is. Dit vanwege het feit dat wij a ltijd onze uite rste best doen om de verschi lle nde kante n van een zaak te belichten. Som lukt dat niet. bijvoorbeeld a ls gepla nde interviews nie t doorgaan of sprekers plotseling verhinderd zijn. In bepaalde Nederlandse media werd de Stichting in he t verleden regelmatig in de (extreem-) rechtse hoek geplaatst. Ge lukkig lijkt hier de laatste jaren verande ring in te komen. Is dit he t gevolg van een verschuiving naar het midden?

"De Stichting JASON is niet links e n niet rechts. In de media ligt dat natuurlijk anders. Na een congres staat er dan een artikel in de krant, waarin niet wordt geschreven over de inhoud van het congres. maar over de aanwezigen: jonge he ren met blazertjes e n dames met witte sokjes e n pare lkettingen", aldus Guido Vigeveno.

Oud-hoofdredacte ur Pieter de Baan, tegenwoordig als redacteur verbonden aan het Konink lij k Instituut voor Ingenie urs: " Het ligt eraan aan wie je het vraagt. De mensen die bij JASON betrokken z ijn, zullen zeggen geen van beiden. Voor de buite nwacht is zo' n relatief onbekende organisatie toch al snel een rechts clubje."

"JASON is een studie-organisatie: als die een politieke ste llingname zou inne men, dan verl ies je veel", meent Kees Nede rlof.

Oud-voorzitter Piet-He in Coebergh. managemem trainee bij de S: " He t verschil me t actief zij n in het corps is dat JASON een

goed prod ukt heeft. Jason d raagt geen boodschap uit e n dat is een verd ienste. JASO bestaat uit salonsocialisten en links-liberalen.

De rest zijn verdwaalde CDA-ers en D66-ers." " Ik constateer een e rnstige preoccupatie van opeenvolgende betuurder om te bewijzen dat JASON niet rechts is, terwij l een goed oordeel over inte rnationale betre kk ingen los staat van de vraag of je links dan wel recht bent", zegt Rio Praaning, nu senior consultant bij de Dewe Rogerson G roup.

Toch is er ook een ander geluid.

Peter Mulder. oud-hoofdredacte ur, nu beleidsmedewerker op he t Ministe rie van W VC: ''JASON is -of was toen althans- rechts, dacht ik.

Zo' n etike t beperkt je mogelijkheden. Daarom he b ik getracht me t betrekking tot het Magazi ne een middenkoers te varen." G uido Vigeveno bevestigt dit: " De NAVO was voor hem geen ax ioma. Hij had een kritische, maar c reatieve e n originele invalshoek op die organisatie."

"JASON i volgens mij middenrechts'路, ald us oud-hoofdredacteur Mauri ts Dol mans, tegenwoordig advocaat te Bru sel. "Toendertijd had je een duidelijke scheiding tussen de Atlantische beweging en de vredesbeweging. Daarvan vond je niet veel aanhangers bij JASON. Het is gezien de huidige internationale ituatie nu gemakkelijker om kri tisch te zijn ...

Het imago van een organisatie wordt bepaald door de mensen die e r in werkzaam z ijn. Dat is een waarhe id als een koe. Hoe het ook zij, a lle ge茂nterviewden zijn het erover een dat de Stic hting Ja on in de 15 jaar van haar bestaan in iede r geval steeds genuanceerder is geworden. Komt wijshe id dan inde rdaad met de jaren?

Activiteiten Het is ondoenlijk om de honderden Jason-activite iten e n Ja on Magazine de revue te late n pa seren. Te n eer te zou dit stuk dan helemaal onleesbaar worden. Ten tweede zou zo' n op omming een te beperkte betekenis hebben.

Daarom moet volstaan worden met een bloemlezing.

Zoals reeds venneld. rolt in december 1975 het nul-nummer van Jason Magazine van de persen.

Veel knip- en plakwerk boven de lichtbakken van drukkerij El vé is eraan voorafgegaan. Onder de medewerkers bevinden zich dr W.F. van Eekelen en mr M. van der Stoel. In het voorjaar van 1976 volgt de eerste grote acti viteit, de Ie Nationale JASON-conferentie.

Het thema geeft de doelstelling van de Stichting goed weer: " De Noord-Zuid-dialoog: stimulans of bedreiging voor de Atlantische samenwerking?"

Vele Nationale JASO -conferenties. later weer gewoon congressen genaamd, zouden hierop volgen.

Tegenwoordig organiseert de Stichting er twee per jaar: een in het voorjaar en een in het najaar.

Kwaliteit (van sprekers) wordt beloond met kwantiteit (van deelnemers). Voor wat de kwaliteit betreft kan er een stijgende lijn worden doorgetrokken naar ons lustrumcongres. dat in november zal plaatsvinden in het Vredespaleis.

In 198 1 vindt al weer de 6e Nationale JASON-conferentie plaats.

Lokatie. evenals in de vorige jaren: de RolLaai op het Binnenhof.

Het thema is "eenzijdige ontwapening: voorbeeld of waanbeeld?" en de VPRO maakt tv-opnames. Guido Vigeveno. voor.t:i tter van het forum op dat congres: "Ja. die zij n pas geïnteresl>eerd all> t-e ergens de draak mee kunnen steken. hè. Ze maakten dus veel interviews. met deelnemers. maar vooral met organisatoren. Ik was op mij n quivive.

Maar bl ijkbaar was er voor hen zó weinig aanleiding tot lichte spot dat ze er nooit ook maar een seconde van hebben uitgezonden!"

Een jaar eerder is Jason al uitgebreid in het nieuws geweest. De Russische dissident en oud-generaal Grigorenko en zij n vrouw komen op on.t:e uitnodiging naar Nederland. Van wege zij n kritiek op het systeem van de Sovjet-Unie zit hij gevangen in di verse psychiatrische in richtingen. Later gaat hij in de VS wonen. In Vrij ederland doet Oost-Europa-deskundige John Löwenhardt verslag van de bijeenkomst: " Het beeld dat Grigorenko ons schetst is even een-

voudig als beklemmend.''

Ook in 198 1 wordt het eerste rollenspel georganiseerd. Onderwerp: crisis-management tijdens een globaal conflict. De Volkskrant: "Wereldoorlog in Vught. Drie dagen wereldpolitiek nadoen. Escalatie op Brabants landgoed. Cor Groeneweg was even in dienst van de Western News. ·· Twee jaar later volgt een tweede rollenspel met als onderwerp een debat over de plaatsing van 48 kruisraketten in ederland naar aanleiding van het NAVO-dubbelbesluit van 1979. " De beslissing tot plaatsing werd uiteindelijk maar temauwernood genomen. Later bleek dit het echte Kamer-debat vrij nauwkeurig te weerspiegelen. Ik mag graag geloven dat we met die simulatie een zekere voorspellende waarde hebben gehad", aldus Kees ederlof. ··Ja, dat was beslist een hoogtepunt. Ik weet nog wel dat de emoties in de vergaderzaal zo hoog opliepen dat er echte ruzies ontstonden. En de joumalisten die we hadden uitgenodigd riepen dat het allemaal doorgestoken kaart was.·· Vernieuwing

Eind 1983 komt Jason met een nieuwe acti viteit: de zogenaamde "buitenland-borrel" . een lezing in een café-achtige omgeving. waarbij een intieme sfeer wordt ge chapen. Oud-voorzitter Piet-Heyn Goedhart. nu directie-secretaris bij Van Spaendonck: " De start van de buitenland-borrels in Theater Taveerne is me altijd bijgebleven.

Zoals we die ambassadeurs ontvingen, gewend aan protocol. die vervolgens van achter een katheder een verhaal afstaken en meegingen met de gezelligheid en humor van dat kroegje ... Iemand als Van Eekelen, toen voorzitter van de Raad van Advies. kwam in zijn tijd als staatssecretaris vaak gewoon om te luisteren." Regelmatig wordt er nog een buitenland-borrel gehouden.

In oktober van het voorgaande jaar maakt de Stichting ter gelegenheid van 200 jaar ederlands-Amerikaanse betrekkingen een studiereis naar de Verenigde Staten. Daar ontmoet men onder meer Eugene Rostow (Director ACDA), Heirnut

Sonnenfeldt (Brookings lnstitution) en Richard Perle (Assistant Secretary of Defense). Volgens veel van degenen die toen bij Jaon betrokken waren was dit het absolute hoogtepunt.

1985 brengt een nieuwe trend: het debat in Angelsaksische stijl volgens de regels van de Cambridge & Oxford Union, kortweg Cambridge-debat genaamd. De eerste keer is het meteen raak. Door de overweldigende belangstelling moet het bestuur zelfs mensen naar huis turen . De stelling is ''de VS vonnen een grotere bedreiging

Hoe rechts of links is Jason nu eigenlijk? voor de wereldvrede dan de SU".

Frank Ca ris, toen voorzitter en nu communicatie-manager bij de EVD, vertelt: "We hadden Luns uitgenodigd om te pleiten. Eerst hield hij de boot af. Te veel verplichtingen en zo. Totdat hij hoorde wat de stelling was. Hij voelde zich, zoals hij zei. geroepen om deze pertinente nonsens hoogstpersoon lijk te komen bestrijden."

Zo heeft de Stichting Jason het cala aan activiteiten haast ieder jaar met iets nieuws kunnen verrijken. In 1987 is gestart met het organiseren van studiereizen naar Brussel. in 1988 en 1989 neemt Jason deel aan studiereizen naar Berlijn. De laatste keer slechts I0 dagen vóór de val van de Muur.

U heeft kunnen constateren dat er niet of nauwelijks aandacht i besteed aan de geschiedenis van Jason Magazine. Er is een probleem.

Het gemiddelde aantal bijdragen per nummer bedraagt zo'n 6 en er zijn 8 1 Magazine uitgekomen.

Rekent u zelf maar uit! Elders in dit blad vindt u echter wel een "artikel" waarin een ti p van de luier van het produktieproces wordt opgelicht.

Balans en perspectief

De Sticht ing Jason kan tevreden achterom kijken. Onomwonden kan worden geconstateerd dat er behoefte is aan een organisatie als Jason. die in de voorbije periode dui zenden jongeren heeft weten te infonneren en interesseren. Jason

25

EN does make a difference.

Wat is nu de kracht van Jason? Rio Praaning sprak in dit verband ooit van "de drie krachten van JASON": de permanente vernieuwing van het kader; de wederLijds stimu lerende "gue rrilla" tussen bestuur en redactie; de diversiteit van activiteiten.

DAN

NOG

DIT ...

Peter Mulder & Guido Vigeveno: "Er was een periode dat er nogal wat mensenvan JASON in dienst :aten . De meesten als dienstplichtig 1•aandrig op de Frederik-ka:erne (Defensiestaj) in Den Haag. Vergaderingen werden toen gehouden boven Sociëteit De Witte . in de inmiddels ter :iele gegane Interservice Officers Club. De Leidse component kwam dan m·er met de trein . Dat hebben we lang l'olgehouden: totdat Leiden weer numeriek in de meerderheid was."

jason does make a difference Het zal de lezer niet verbazen dat alle geïnterviewde oud-bestuurders de vraag of Jason in het licht van de ontwikkelingen van met name het afgelopen jaar nu kan worden opgeheven met een volmondig ·'nee!" beantwoordden. Dit in tegenste lling tot de journalist W.L. Brugsma, die van mening is dat Jasonevenals de Oost-Europa-instituten overbodig is geworden (zie he t interview in Jason Magazi ne 3/'90).

De Stichting Jason kijkt vooruit.

Wij staan nu nog maar aan het begin van grootscheepse veranderingen in het voormalige Oostblok.

Veranderingen waarvan wij richting en snelheid onmogelijk kunnen overzien. Wij kunnen echter wel degelijk een bijdrage leveren aan de stabiliteit als wij Oost-Europa helpen. Er moet een verandering tot stand worden gebracht in de mentaliteit van de me nsen daar.

Mensen die nauwelijks iets weten van het Westen en, belangrijker nog. die er zeker geen westerse (lees uitdrukkelijk niet: kapitalistische) manier van denken op naho uden.

Ja on moet de handschoen oppakken en contact zoeken met het Oosten om met uitwisselingen haar steentje bij te d ragen aan deze verandering. Jason moet begrip kweken. Begrip vóór internationale samenwerking dóór internationale samenwerking. Misschien kunnen wij dan over zoveel jaar, wellicht bij het 50-jarig bestaan , het glas heffen en zeggen: Jason did make a difference.

26

Huib van 0/den. ad1•ocaat (een wat lui aangelegde. maar welbespraakte oude man , aldus :ijn op1·olger): "Tijdens een redactievergadering werd er een keer een doos mn 50 sigaren opgestookt.

Toen de volgende ochtend de rook een beetje was opgetrokken. bleek er een gat 1•an een vierkante meter in mijn tapijt te :itten.

Toch een hlijl'ende herinnering. nietwaar?"

Onno Maliepaard. (nog even ) student politieke wetenschap: Brussel-reis 1989: "We belandden op een avond in een rustige kroeg.

De sfeer was wat lauw. maar toen we hij het afrekenen :ogen hoe goedkoop een pilsje was hesloten we te hlijl'en. Het ene na het andere rondje Á'wam. Ge1•olg: bierdrink-wedstrijden. hossen en :angpartijen. Dat was een hoogtepunt. Het dieptepunt kwam de l'olgende ochtend, toen iedereen hij een le:ing Ol'er NAVO-strategieën groen en geel :ag. " Aidrik Gierl'eld. "diplomaat-in-opleiding": "De manier waarop ik de voor:ittershamer in handen kreeg was tamelijk curieus. De:e belandde \'Onuit een Stuhe in Berlijn. 1•ia het toilet van een Raststätte langs de Autohahn. uiteindelijk op het JASON-jaardiner in mijn handen."

Oud-voorzitters van de Stichting Jason: R.D. Praaning

1975- 1978

Mr W.H.A.M. van den Muij enbergh

1978- 1981

Mr drs P.H. Goedhart

1981 - 1984

Mr F.C.M . Caris

1984-1986

H.P.Th. Coebergh

1986-1988

Drs A.H. Gierveld

1988- 1990

Oud-hoofdredact euren van Jason M agazine: Drs K.A. Nederlof

1975- 1978

Drs G.W.F. Vigeveno

1978- 1979

Drs P.J.C. Mulder

1979- 1980

Mr M.J.F.M . Dolmans

1980- 1983

Drs P. W.I. de Baan

1983- 1985

Jhr mr A.G.F.M. Alting von Geusau

1985- 1986

Mr H.C. van Olden

1986- 1988

O.M.H. Maliepaard

1988- 1989

Jason: de queeste gaat voort door Frank van den Heuvel Het was 1975. De wereld was in beweging en Jason ontstond.

De tocht van de Argonauten ging van start. Jason, de stichting die net na de eerste oliecrisis opgericht werd, toen de wereld de wonden zat te likken van Watergate en Vietnam; toen Duitsland nog verdeeld was en de Russische Beer nog gevaarlijk. Jason, de Griekse held, zoon van Aisoon. De Sjah van Perzië was nog de baas, Saddam Hoessein onbekend en Franco bijna finito. Philips was nog groot, Ajax weer klein. Het CDA bestond nog niet en het eerste kabinet-Den Uyl regeerde; Juliana was de queen en Europa was nog niet één. De activiteiten onder jongeren op het gebied van internationale betrekkingen groeiden in aantal. Rio Praaning en C.C. van den Heuvel stonden aan de wieg van Jason.

G rote verhalen over Jason ci rculeerden in de wereld: onmetelijk rij k. een e igen kantoor in De n Haag e n op zijn minst bekend op het gehe le Weste lijk Halfrond. Met name over deze laatste twee zaken wordt hieronder verhaald .

lokatie De eerste jaren werden op de Van Stolkweg 10 doorgebracht, bij he t Oost-West-insti tuut. Een gezapi g burgermanshuis e n niet te groot.

Time flies en Jason groeit. Grijze pakken werden fleuriger en de verhui zing naar de statige Alexanderstraat was daar. Samen me t Europese Beweging. Atlantische Commissie en nog wat verenigingen en stic htingen deelden we dit oude Haagsche pand van de Gravin van By landt. Het was er antiek. gezellig; mis chie n een veredeld studentenhuis. De inventaris was dienovereenkomstig. Alles was oud en bedaagd, met uitzonderi ng van één mooie, moderne bureaustoel. Het pronkstuk temidden van de c haos. De stoel stond ze lfs op de ba lans. De strijd was er steeds bij vergaderingen: wie mag op de stoel zi tten? Sommige bestuursleden planden een he le middag Alexanderstraat als 's avonds de vergadering plaatsvond, om toch vooral maar de stoel a l vast te bezette n. Foto's hi ngen aan de

muur, uit vroeger tijden (lees: de voorgaande I0 jaren) toen Joseph nog Secretaris-Generaal was en multinationals nog vies waren. Teruggetrokken leefde Ja on in een heerlijke chaos op de Alexanderstraat, om van daaruit de wereld te bestieren.

Joseph ging weg. de chaos gi ng weg. Of e igenlijk Jason ging van de chaos weg naar een strak kantoorpand aan de Laan van Meerdervoort Mede door een brand op de Alexanderstraat werd dit versneld. Oude meubels moesten weg. een nieuwe te lefoon deed zijn intrede en Jason zat in een modem kantoor.

Ramen kunne n niet meer open, de bureaustoel heeft niet meer die

unieke sta tus van weleer en het sick building-syndroom komt boven. Computer, printer en fax dominere n de lokatie, alleen de manskracht blijft ook nu nog van belang en is immer dezelfde. En toch, oude Magazines liggen er, arch iefkaste n zijn aanwezig en, toch wel mooi, het begint weer een c haos te worden. Maar bovenal blijft Jason ook vanuit deze plaat haar activi te iten in de wereld regisseren. Jason blijft Jason, ook in een modem jasje. En de were ld weet dat Jason bestaat.

Mr f.A.M. van den HI!UVel is lid van her Al· gemeen Bl!sluur, II!Vens oud·lid van hel Doge· lijks Bl!sruur van de stichting joson.

Jason in de wereld Iedere wereldburger draagt zijn deel bij aan he t leven hier op aarde; de één meer dan de ander, met name in de ogen van hemzelf, maar éénieder heeft op zijn wijze invl oed op het wereldgebeure n.

Naast personen hebben ook organisaties die. Zo ook de stichting Jason. u is Jason inderdaad erg belangrijk geweest in het reile n en zeilen in de wereld in de voorbije 15 jaar.

Ste rker nog, Jason heeft deze aardbol een wending gegeven die niet uit te vlakken is: mogelijk heeft Jason een importante bijrol of misschien wel de hoofdrol vervuld.

Soms. vaak. wordt deze indruk gewekt. Hoe terecht of onterecht? JaRedactie-DB-vergodering aan de Laan van Meerdervoort ljoson).

27

No een redactie-vergadering ... (Joson).

olie en Sjeik Yamani wordt ontslagen. De Zuidafrikaan e ambassadeur komt spreken e n Mandela wordt Zuid-Afrika's belangrijkste man. Jason neemt di verse keren deel aan de Conference for Future Leaders of the Alliance e n Nederland is weer gidsland. Een Jasondelegatie bezoekt Berlij n en de Muur valt, Jason Magazine schrijft over het Midden-Oosten en Koeweit wordt vertrapt. Jason, de Cruyff van de internationale politie k.

Hoe belangrijk is Jason nu werkelijk binnen het wereldgebeuren?

Jason weet jongeren nu reeds 15 jaar op een geheel eigen en solide wijze te informeren over internationale betrekkingen. Aanvankelij k met name op het gebied van vrede en veiligheid, daarna ook steeds meer over andere zaken.

EG, economie, ontwikke lingssamenwerking en maatschappelijke vraagstukken. Middels congressen. lezingen e n het uitste ke nde Magazine. Ac tueel, de kundig en onbevooroordeeld. Of die Muur dan gevalle n i door toedoen van Ja o n of niet is dan secundair.

Jason weet in ieder geval de achtergronden hieromtrent weer te ge-

jason heeft de aardbol een wending gegeven die niet uit te vlakken is ven. Een vle ugje zelfverzekerdheid kan geen kwaad. maar be cheidenheid siert de mens. Ook a l is Ja on al Griekse halfgod slechts ten dele me ns en heeft Jason misschien toch iet godde lijks.

Jason gaat voort in de vaart der volkeren, met de Argo op weg naar he t Gulden Vlies. Oe Argonaute n bere iken hun e inddoel echter nooit, zo ook Ja on niet. Steeds weer zijn er nieuwe ont wikkelingen en toe tanden in de wereld om ter hand te nemen, om over te congresseren of te c hrij ven. Steeds weer zijn er andere jongeren die Jason en diens activitei ten uitdragen. De wereld gaat door e n Jason gaat door. En wat is nu 15 jaar?

Een impele me ns leeft 5 x 15 jaar en een halfgod als Jason toch minstens een veelvoud daarvan?

28

De Stichting Jason is in 1975 door een aantal jongeren opgericht om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraagstukken. Jason is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. Jason informeert op twee manieren. Ten eerste door het uitgeven van dit blad, dat iedere twee maanden verschijnt.

Recente thema's waren: 'Zuidelijk Afrika in Beweging', 'Scheuren in het IJzeren Gordijn' en 'Amerikaans Buitenlands Beleid'. Ten tweede informeert Jason door het organiseren van tal van activiteiten, zoals 'buitenland-borrels', congressen, debatten, lezingen, rollenspelen en uitwisselingen. Verder organiseert Jason jaarlijks een scholierenproject voor middelbare scholen. Informatie hierover is verkrijgbaar op het secretariaat.

Voor nadere informatie kun j e ook de volgende contactpersonen bellen: 11. Ra) mal-er-, & M. Bccr-,man-,

Amsterdam R. Bieren-, de liaan

J.D. van

0 1.1--BJ200

020-2515.19

050- 12X509

Rutterdam

M . v.d. Heuvel

1\. du Pont

020-24.1659

Leide n: M. de Bruyn

Tilburg

0 I 0-4 I I 7XI 2

Groningen: B e u~cl..om

07 1- 12075-l

E ind hO\ en: Breda T. Luttcr 076-22X691

E. Jan-,cn 040-515.\24

M . Ravc n-,bcrgc n 071 - 125.\2X

INDEX JASON MAGAZINE1989-'90 89 I S. Zuidelijk Afrika in beweging

90/2. Waar liggen de grenzen van Europa?

Drs J.W. v.d . Meulen:

R.B. Dentener:

K. Sanjay: (interview)

Diplomatie zegeviert in zuidelijk Afrika

T. Hansma: A. Kandeya: (interview)

economi sche bevrijding Angola en de weg naar nationale verLoeni ng: de visie van U !TA

A.E. othnagel: (interview) Drs B. v. Dam: Drs P. Sluyter:

A.W.L. v.d. Lee:

zin en onzin in het Europese

A C: alleen onderhandelen op ont.e voorwaarden ""Onderhandelingen waarbij A C geen partij is. zij n zinloos!""

Verdeeldheid Westen ondermijnt sanctiedruk op Zuid-A frika Sancties Zuid-Afrika: vreedzaam hulpmiddeltegen apartheid Strijd van Luidelijk Afrika voor

M07ambique op weg naar echte vrede?

Een nieuwe Europese orde 1:

A.W.L. v.d. Lee:

ont wapeningsproces Een nieuwe Europese orde 11 : de Duitse eenwording. de EG en Oost-Europa

Dr E. P. Wellenstein: (interview)

EG: verbreding of verdieping'?

W.L. Brugsma: (interview) Jason Ter Plekke:

Duit sland: de locomotief van Europa AEGEE-congres ··cultu rE Clash""

Drs Y.F.M . Wesseling:

De nieuwe grenzen van de EG:

Mr L.J. Brinkhorst: (interview)

Griekenland. Portugal en Spanje Europese milieusamenwerking

90/ 3. Haalt de Sovjet-Unie het jaar 2000?

89/ 6 . Scheuren in het IJzere n Gordijn

Drs H. Ramkema:

Het ei nde van het tijclperkHonecker

Jason Ter Plekke 1: Jason Ter Plekke 11 : J. Pehe & J. Obnnan:

Berl ijn. oktober 1989 Praag. november 1989 In T~jechoslowakije staat het teken van ·68

Dr ir I. Bársony:

De stille revolutie van Ho ngarije.

1989 Wes t er~e openheid als model voor Polen

Drs A.W.M. Gerrits: (interview)

all e~

in

90/ 1. Het buitenland se beleid van de VS in de jaren '90 M.D.W. Edington. Ph.D. : De vonning van het Amerikaanse

buitenlandse be leid Prof. jhr dr F.A.M. Alting von Geusau: Dr M. v. Rossem: (intervi ew) R. Bos: Drs C. Wittebrood: (interview)

Van Yalta tot Malta: de VS en de SU in het naoorlogse tijdperk Pragmatisme en ·peanuts" De achtertuin van het Witte Huis Zelfbewust Europa dwingt VS tot aanpa~se n

Dr J.H.L. Löwenhardt: F. Kleibrink:

De Sovjet-centri fuge Gorbatsjov moet de oppositie erkennen

H.P. Andriessen:

Ontmoeting met Sacharov op de valreep Sacharov-congres 1990:

Jason Ter Plekke 1: Jason Ter Plekke 11 : Dr K. v. h. Reve: (interv iew) Mr G. P. v.d. Berg: F. KapJan & K. Gradov: (interview) T. Atabaki: (interview)

de fini sh ligt in Moskou Clingendael-rollenspel 1990: crisis in het Balticum Ik hoop dat het geen Libanon wordt Sovjet-rechttegen het verval Rus~ i sc h e romantiek ati onal isme en perestrojka

90/ 4 . Het Midden-Oosten: de nieuwe vijand?

Dr J.J .G. Jansen: (interview)

Een schaap in wolfskleren

K.Smit: Drs R.M . aftaniël: (interview)

Saddam de geweld(dad)ige Immigratie versterkt positie

A.M. Cremers: (profiel ) G. P.H. Kreijen:

Hosni Mubarak

A. Safieh: (interview) R.B. Dentener:

Achtergrond van een eindeloze vendetta Weinig hoop op vredesproces Kiele-kiele-Koeweit