Jason magazine (1991), jaargang 16 nummer 4

Jaargang 16 December 1991 Nummer 4 Losse Nummers f 4,95

Magazine voor Internationale Vraagstukken

Het Middellandse Zeegebied

IN <

Jason Magazine is een twee-

H

0

U

D

S

0

-:~

R <>

~

GAVE . x,

x~,~~~<

"":,v'-"'Scv

REDACTIONEEl

maandelijkse uitgave van de Stichting Jason Redactie I loofdrcdaclcur: I l:u" v;m der Lee

Eindredacteur: Marcel Ruiter

Hylkc van DaniLig Elena van der Hoom

Pcler Lingg Amout

uyt

Heino Walbroek

MIGRATIE: ZUIDELIJKE DREIGING VOOR DE NIEUWE NAVO? Dr. F. Sahagun, hoogleraar in de Leer de r Inte rnationale Betrekk ingen aan de Complutense Uni versiteit te Madrid, over de problemen van het Middellandse Zeegebied en de noodzaak van een CVSM.

2

Dagelijks Bestuur Voorzitter: Marianne van Leeuwen Vice- voorzi tter : Ruud Raker~

Secre1aris: Arlhur Crcmc" Inl. Secrelaris: Ouo Jellcma Penningmee>ler: Fred Schonewille Fondscnwerving: Servaas Dutcrloo PR-coรถrdinalie: Yolanda Maliepaard Acl.-coรถrdinalie: David Sanders Algemene Zaken: Chrislward Die1em1an

DE MEDITERRANEE: EEN ZEE VAN PROBLEMEN Pete r du Lingg, redacteur van Jason Magazine, over grensoverschrijde nde mi lie usame nwerking ten aanzien van de Middell andse Zee.

9

Algemeen Bestuur Jhr. Mr. A.G.F.M. A hing von Geusau Mr. F.C.M. Caris Drs. A. H. Gierveld Mr. F.A. M. van den Heuvel Drs. J. de Koning Mr. R.H. van der Meer Drs. F.J.J. Pri11ecn Drs. E.J. Welcrings Drs. R. W. Zaagman

Raad van Advies Prof. Dr. W. Dekker. voooiuer F. de Bakker Prof.Dr. J.Th.J. van den Berg Prof.Dr. H. de Haan Prof.Drs. V. Hal bers1ad1 Drs. G.J.J.M. Hayen C.C. van den Heuvel I-I.A.M. Hoefnagels Mr. J.G.N. de Hoop Scheffer Drs. R.W. Meines R.D. Praaning Drs. W.K. . Schme iLer Prof. Dr. J .G. Siccama Prof. Dr. A. van Sladen Prof.Dr. I-I.W. Tromp Drs. L. Wccke

CORSICA: MALLORCA OF KROATlE VAN DE TOEKOMST? Mr. F.A.M. van den He uvel, lid van het A lgemeen Bestuur van de Stichting Jason, over het moederland van Napoleon door de eeuwen heen.

15

BRUGFIGUUR TUSSEN TWEE WERELDEN: INTERVIEW MET AMIN MAALOUF Hylke van Dantzig e n Amour Nuyt, redacteuren van Jason Magazine, interv iewde n de Arabische schrijver Amin Maalouf over de wi sselwerking tussen de islamitische en christelijke were lden.

19

Sticht ing Jason l aan van M eerdervoort 96 2517 AR Den Haag tel. 070 -360 5658 De Stichting Ja.wn is nietaansprakelijk dt~ meningen die in hljdra~en naar

\'Oor

\'oren worden gebracht.

Druk: Haagse Drukkerij en Ui1geversmaa1schappij/Sij1hoff Pers

I SSN 01 6 5-8 336

EUROPA EN NOORD-AFRIKA: VAN BUREN TOT HUISGENOTEN? Dr. H.L.M. Obde ijn, coรถrdinator Minderhedenstudies aan de Fac ulteit der Letteren van de Rijks universiteit Leiden, over de Europese mu lticulturele same nleving.

22

E

E

L

Het Middellandse Zeegebied De Mediterranée is een gebied met een rijke geschiedenis. Byzantijnen, Egyptenaren, Grieken, Romeinen en Saracenen ... groots bevoeren zij dit water.

Vandaag de dag wordt de Middelland e Zee nog steed druk bevaren. Door lekkende olietankers, door migrerende c.q. vluchtende Noord-Afrikanen, door oorlogsschepen van het zuidelijke NAVO-commando. Zij geven allen een andere dimensie aan van de ingewikkelde problematiek van deze regio. die wij in deze Jason Magazine belichten.

Felipe Sahagun schetst in zijn bijdrage de veiligheidsri sico's in het Middellandse Zeegebied. Migratie speelt een grote rol. Ook belicht hij het voor tel om te komen tot een ··conferentie over Veiligheid en Samenwerking tn het Middellandse Zeegebied" (CVSM ).

De Libanese, in Frankrijk wonende, schrijver Amin Maalouf kan worden gezien al s een brugfi guur tussen de beide oevers van de Middellandse Zee. Hylke van Dantzig en Amout Nuyt spraken met hem.

Hem1an Obdeijn, tenslotte, geeft aan of en zo ja waarom er een Europe e multiculturele samenleving komt dan wel zou moeten komen. Hij gaat in op het (im-)mi grati ebeleid van diverse EG-lidstaten.

Twee bijdragen moet u mi sen. Het artikel van de heer Drougos, polemoloog en docent aan de Griekse Marine-Academie, over de veiligheid op de Balkan en de oostelijke Mediterranée, wordt eventueel in het volgende nummer geplaatst. Het interview met de heer Rhein, directeur Middelland e Zee, abije en Midden-Oosten van de Europese Commis ie, kan wegens technische omstandi gheden niet geplaatst worden.

Tussen woorden en daden ligt soms een wereld van verschil , aldus Peter du Lingg. in Gezien het fe it dat wij de relatie tussen oord-A frika en de zuidelijke EG-lid taten zijn bijdrage over het milieu in deze regio. Er is een gebrek aan internationale coördinatie wilden behandelen, wordt het oostelijke deel en samenwerking op dit terrein. van deze regio (Turkije, Syrië, Libanon, Israë l) verder buiten beschouwing gelaten.

Frank van den Heuvel bracht de zomermaanden door op Corsica. Hij vraagt zich af of het eiland op weg is om een tweede Mallorca dan A.W.L. van der Lee wel Kroatië te worden.

Migratie: zuidelijke dreiging voor de nieuwe NAVO? Door Dr. F. Sa hag un Fe rnand Braudel definieerde het Midde llandse Zeeg ebied ooit a ls "duizend zaken in één" . (1) Dit idee van eenhe id is een produkt van onze nostalgie. Historisch gezien eindigt in de ge eeuw de eenheid die door de Romeine n opgelegd was aan de mediterrane volkeren en culture n. Vanaf dat moment is iedere verwijzing naar het Middellandse Zeegebied als één ge heel pure retorie k.

F. Sohagun is het pseudoniem van F. Maroflo

Marcos, hoogleraar in

de Leer der Internationale Betrekkingen oon de Complutense Universiteit re Madrid. Op zijn

vakgebied is hij com·

mentator en columnist voor het tv-station TVE, het dogblad EI Mundo

en het weekblad Tribuno. Dir artikel werd vertaald door Hans van der Lee.

2

T egenwoordig kunnen wij minstens vijf medite rrane reg io's ondersc heiden: het democratisc he, ontwikkelde, chri ste lijke en communautai re noorden; het onderontw ikke lde. islamitisc he en auto ritaire zuiden; hel relatief vreedzame westen; de ex plos ieve Oriënt; en de vul kani sche Balkan. waar het na 46 jaar van kunstmatige rust wee r to t ee n uitbarsting geko me n

is.

Deze vijf gebieden hebben vroegere en hu idige realiteiten, e rvarin gen en verantwoorde lijkheden gemeen die, vo lgens het Nie uwe Strategische Concept dat door de NAVO in nove mber o p de To p van Rome aangenomen we rd , funda-

me nte le " risico 's" - de tenn "dre igi ng" is ve rd wenen - vonnen voor de vei li gheid van he t Bondgenootsc hap.

Nieuwe ri sico's Deze nie uwe risico 's zijn: - Were ldwijde ri sico's, zoals terrori sme, nucleaire prolife rati e. d rugs: - Instabilite it aan de flanken van de NAVO: Turkije, Noorwege n en het zuiden (het Middell and se Zeegebied): - Instabilite it in Oost-Europa; - Rest-ri sico's in de voonnali ge USS R: vari ërend van een ni euwe staatsgreep to t burgeroorl oge n en joegoslO\'isering van vee l van de 75 grenze n di e daar ter di sc ussie staan. (2) De zoge naamde instabilite it in het zuiden o mvat twee van de vier soorten ri sico 's waannee de NAVO te maken heeft . Mi grati e vanuit het Z uiden is een sociaal versc hijnsel dat. indien ni et o nder contro le gebracht. een were ld wijde bron van spanning kan worden.

A ls grens en krui spunt tu ssen Noord en Z uid - tu ssen Eu ropa, Afrik a en Azië - is het Middellandse Zeegebied ee n van de belangrijk ste to ne le n geworden

voo r deze potentië le dre igin g van confrontati e.

Tot 1989 was het Midde ll andse Zeegebied een van de achterde uren van de Eu ropese ve iligheid, een sec undai r fro nt voor he t Atl anti sc h Bo ndgenootschap in het Oost-West-confli ct. In de afge lopen twee jaar is echter het strategisc h zwaartepunt van de were ld verschoven van Centraa l Europa naar de rand van Europa. Niet all een bescho uwt de NAVO het Oos ten ni et langer al s tege nstan der, zij heeft ook net een samenwe rkingsraad met de voonnali ge Warschaupactlanden ingesteld.

Het voornaam ste ge vaar bij deze o ntw ikke lingen is het verwarren van o ude d re igingen met ni euwe ri sico's, en he t o p basis daarvan tot de conclusie komen dat de militaire oploss ingen die vroeger op de sovjet-dreiging toegepast werden ook van toepass ing zijn o p de ni euwe oorzaken van confrontati e .

Mi litaire veiligheid blij ft belangrijk - zowel in het noorden als in het zuiden van het Bo ndgenootschap -, maar milita ire ve ilig heid a ll een vormt geen afdoende antwoord op de ui tdag in gen in de zui delijke regio van de NAVO.

Een wapenwedloop maakt het onmogelijk om de economische en sociale voorwaarden te scheppen om de migratie te stoppen (foto EPA).

Uitdagingen In een van de meest volledige en recente studies over dit onderwerp van het lnstitute of Sccurity Studies van de WEU te Parijs. noemt Robeno Aliboni ;.even trends die bijdragen aan de instabiliteit in de zuidelijke regio van de AVO: - De toename en vcrspreiding van conventionele wapens aan de ene J...ant. en de proliferatie van ..onconventionele.. wapens aan de andere kant : - De afwezigheid of ;.wakheid van democratie. waardoor de binnenlandse consensus ten aanzien van regimes vcrzwakt wordt : om hun macht te legitimeren worden machthebbers gedwongen tot een pan-Arabi:,ch. islami ti:,ch of anti-Westers beleid: - Het Israëlisch nationali-.me. vcrsterkt door de etnische en sociale veranderingen in Israël in de laatste twintig jaar. waardoor de mogelijkheden voor een definitieve oplossing van het conniet met Arabieren en Palestij nen beperkt worden: - De langzame trend naar democratisering. een proces dat van het grootste belang is voor de toekomstige stabiliteit van de regio: - Economische ongelijkheid en onderont wikkeling: de industrië-

Ie produktie van de landen aan de noordoever van de Middellandse Zee is vier keer zo groot als die van de landen aan de zuidoever: - Migratie. als gevolg van economische problemen en grote demografische verschillen in het gebied: de economische ongelijkheid tussen de twee oevers bedraagt I0 : I in het voordeel van het noorden: - Reacties op de veranderende rol van de voormalige Sovjetunie in de regio en op de verwateri ng van het Oost-West-connict. (3) Deze trends zijn allen met elkaar verbonden en van elkaar afllankelijk.

Invloeden

In de periode 1985-'88 ont ving het Midden-Oosten tweederde van alle wapens die naar de Derde Wereld geëxponeerd werden. (4) Drickwan van de wapens die van 1984-'89 geëxponeerd werden naar de Derde Wereld ging naar veenien landen. waarvan er zich acht in of nabij het Middellandse Zeegebied bevinden: Egypte. Iran , Irak. Israël. Libië. Saoedi -Arabië, Syrië en Turkije. (5) De;.e regionale wapenwedloop legt een enorm beslag op de middelen. verhoogt

de kans op oorlogen en maakt het daarom erg moeilijk voor de regeringen om de economische en sociale voorwaarden te scheppen die noodzakelijk zijn om een de migratiestromen tot stilstand te brengen.

Tot 1989 was het Middellandse Zeegebied een van de achterdeuren van de Europese veiligheid De instabiliteit en spanningen die veroorzaakt worden door de afwezigheid van democratie en het schenden van mensenrechten, regionaal nationalisme en extremisme van alle kleuren. alsmede de algemeen heersende corrupt ie en decennia van inefficiënte. "almachtige.. staatseconomieën hebben het ni veau van buitenlandse investeringen en lokale spaanegoeden -zonder welke economische ontwikkeling erg moeilijk en het creëren van nieuwe banen onmogelijk is - drastisch omlaag gebracht. De migratiedruk groeide.

Hocwel het Europese debat nog steeds vrijweluitsluitend gericht is op migratiedruk vanuit het Oosten, .tal de druk uit het Zuiden voor Europa een groter probleem vor-

3

en verwachtingen van de oordAfrikaan. e jeugd (meer dan 70% van de bevolking is jonger dan 30 jaar). De "parabool" - LOah. Lij satelliet-tv noemen - is een onweerstaanbare kracht achter de Noord-Afrikaanse migratiestroom richting West-Europa.

Hoewel het aantal kinderen per vrouw in de Maghreb de laatste I0 jaar teruggelopen is (van 7.4 naar 5.5 in Algerije: van 5.9 naar 4.8 in Tunesië: minder dan 2.5 in Marokko), is het geboonec ijfer nog steeds zeer hoog. Onder die omstand igheden kan alleen een zeer snelle economische groei de benodigde banen creëren voor de nieuwe generaties.

Verhoudingen

men. Zo' n 35% van de 20 miljoen immigranten die de laatste twintig jaar in West-Europa aankwamen. wa~ atl.orm.tig uit de Derde Wereld. Zelfs toen de economische groei afname en er minder buitenland~e arbeid!.krachten in di e n~t genomen werden. bleef de druk vanu it de Derde Wereld bestaan. ofwel door illegale immigratie ofwel door het asielproces.

(6)

De satelliet-tv is een onweerstaanbare kracht achter de migratiestroom richting West-Europa Migratie

Exploderende bevolkingen en stagnerende economieën zullen steeds meer oord-Afrikanen goed!>chik-, of kwaadschiks naar Europa drijven. Volgens een model van de Europese Commis-

4

sic zu llen de Arabische landen aan de Middellandse Zee in het jaar 2000 100 miljoen monden meer hebben dan zij kunnen voeden.

"Als je geen werk hebt en niets om te eten. wordt je gek en probeer je al het mogelijl-e om uit die situatie te komen". aldus Mohammed Ben Mohammed. een oude toeristengids uit Tanger. "'Ze gaan weg, maar wi llen geen Europeaan worden . Ze hebben eten nodig, maar willen dat hun kinderen mosli m Lijn. Allah is groot. ..

Dagelijks trachten duizenden Marokkanen. Algerijnen en andere Arabieren de Lee over te steken. waarbij zij hun leven wagen in ondeugdelijke boten. om iets van de Westerse droom te bemachtigen die zij 24 uur per dag op tv kunnen Lien. Een kone wandeling door de soukil van Tanger volstaat om de sterke invloed van de Europese televisie te constateren op de eisen

De mediterrane lidstaten van de EG produceren 8 1% van het totale Bruto Produkt van de regio. terwijl de zuidelijke oeverstaten slechts I0,3% produceren. Deze kloof wint aan betekenis wanneer wij er drie andere maatstaven aan toevoegen: geografische grootte. bevolkingsgroone en werkloosheidscijfer. De Arabische mediterrane landen nemen ongeveer 70% van het gebied in. de Europese slechts 2 1%. De Europese landen nemen 5 I% van de totale bevolking voor hun rekening. de Arabischezo 'n 34%: over denig jaar zal de bevolking in de regio volgens het U Population Fund met 170 miljoen gegroeid zijn. waarvan 68o/c Lich in de Arabische staten bevinden zal. Het aantal banen dat als gevolg van deze bevolkingsexplosie gecreëerd moet worden. ligt alleen al voor de Maghrcb op 600.000 per jaar gedurende de jaren '90.

"De kosten van elke nieuwe baan worden begroot op US 50.000''. aldus Bemabé López Garcia. hoogleraar Contemporaine Gesch iedenis van de !!,lam te Madrid. "A ls we dat vermenigv uldigen met 6 miljoen in tien jaar komen wij tot het jaar 2000 uit op een bedrag van US $ 300 miljard. zonder de huidige. hoge. werkloosheidcijfers mee te tellen... (7) De meeste Westerse deskundigen

en leiders zijn het erover eens dat het enige effectieve antwoord op lange tcnnijn solidariteit. gezamenlijke ontwikkeling en dialoog moeten t.ij n. Als wij echter naar het beleid kijken dat nu goedgekeurd en uitgevoerd wordt. is de kloof tussen woorden en daden verrassend en ook gevaarlijk groot. ··wc moeten oort.aak en gevolg niet door elkaar halen". aldus de Spaanse m i ni s ter-pre~iden t Felipe Gonzülcz. "Het echte probleem is niet wzeer immigratie als wel de soc iaa l-economische situatie in oord-Afrikaende demografische krachten die daar spelen. beiden factoren di e met voorrang de aandacht van de EG vragen. Wij moeten ervoor zorgen dat de oordAfrikanen werk vinden in hun eigen land. zodat Lij niet hoeven te emigreren." (8) Momenteel bevinden Lich bij na 8.5 miljoen legale immigranten in de Gemeenschap (2.5% van de totale bevolking). waarvan de meesten (meer dan 6 miljoen) afkomstig uit oord-Afrika. Maar er 1.ijn er ook zo' n 3 miljoen zonder geldige papieren. Betrouwbare cijfers zijn moeilijk te verkrijgen.

Experts va n de Europese Commissie schatten dat het aantal illegale immigranten in Frankrijk en Spanje elk wel eens rond de 500.000 zou kunnen liggen. In Italië zou sprake t.ijn van twee keer dat aantal.

Omslag

Er zijn grote moslim-gemeenschappen ontstaan in Groot-Brittannië. Frankrijk. Duitsland en andere EG-lidstaten. Deze gemeenschappen t.ijn. om het dip lomatiek te zeggen. niet perfect geïntegreerd in de Europese samenlev ingen. Vijandigheid tegenover hen. en in het bijzonder tegenover het idee van nog meer immig ratie uit hun landen van herkomst. is een beladen politiek vraagstuk geworden.

Giscard d'Estaing spreekt in het openbaar van "een invasie" en vraagt om het beperken van het recht op de Franse nationaliteit tot

diegenen die geboren zijn uit Franse ouders. (9) Terwijl premier Edith Cresson haar populistische instincten vcrraden heeft door te dreigen met het uitzetten van miljoenen illegale immigranten is het probleem in Frankrijk een nationale obsessie geworden. Duitsland en Groot-Brittannië lopen niet ver achter. Al deze landen hebben in 199 1 nieuwe wetgevi ng aangenomen die de instroom en legalisatie van im migranten moet beperken.

Quota, ghetto 's. opvangkampen, geografische concentratie. visa. versterking van de grenspolitie. ni veau 's van tolerantie. vreemdelingenhaat en openlijk racisme worden meer en meer gezien als aanvaardbare oplossingen. Wei nigen durven in het openbaar stelling te nemen vóór de wenselijkheid van een ··multiculturele samenleving". Waarom?

Zes factoren kunnen deze omslag mede helpen verklaren: - Raciale en culturele vooroordelen; - Angst voor dalende lonen en stijgende werkloosheid. terwijl tegelijkert ijd de kosten voor huisvesting en andere goederen stijgen: - Manipulatie van het probleem door extreem-rechts omwille van electorale doeleinden: - Het ontbreken van een duidelijk. veelomvattend en homogeen immigratie- en vluchtelingenbeleid met bijbehorende procedures in West-Europa: - Grotere conculTentie tussen de oude exportlanden van arbeidskrachten zoals de Maghreb-landen en nieuwe exportlanden in Centraal en Oost-Europa. inclusief de voonnalige USS R: - De aanstaande liberalisatie van de binnengrenzen van de EG. ( 10)

Om deze redenen passen Europese regeringen steeds vaker draconische maatregelen toe op het gebied van de immigratie. Dit ongeacht het feit dat t.ij - gezien de vergrijzing en het lage geboortecijfer in Europa - deze injectie door immigratie van gezonde en relatief goedkope arbeidskrachten eerder

zouden moeten verwelkomen. Volgens de ILO zullen er. als de huidige trends zich doorzerten . in het jaar 2020 in We~t -Europa 4 miljoen mensen minder zij n.

Beheersbaa rh eid

In het bijzonder Frankrijk. Italië en Spanje zijn vanwege mogelijke

Solidariteit, gezamenlijke ontwikkeling en dialoog zijn het enige effectieve antwoord op lange termijn ... nieuwe golven van emigratie vanuit de Maghreb. voortgedreven door een dalende levensstandaard en stijgende werkloosheid. Ab deze, zoals goed denkbaar is. vergeLeld gaan van politieke onrust. wijd verbreid geweld en/of de opkomst van duidelijk anti-Europesc leiders in één of meer landen in de Maghreb. kunnen zowel de migrantenstroom over de Middellandse Zee als de reactie van de bevolkingen in de ont vangende landen wel eens moeilijk beheersbaar blijken te zijn.

Spai~e.drugebuktgaat o nder een

werk loosheidspercentage van 15%. heeft een reputatie van ruimdenkendheid op het gebied van raciale vraagstukken die nu onder druk komt te staan . Spanje is het minst racistische land in Europa. omdat het tot nog toe een land geweest is van een ras: sinds de uitzetting van de joden en de Arabieren in 1492 is Spanje raciaal homogeen gebleven.

... Maar de kloof tussen woorden en daden is in het Westen verrassend en ook gevaarlijk groot Hoewel buitenlandse ingezetenen in Spanje slechts 2% van de bevolking uitmaken - de helft van het Europese gemiddelde- versluiert dit getal een groeiend aantal illegale immigranten. een gevolg van de lakse grenscontroles van Spanje. In december 1990 stelde de

5

regering van Felipe González nieuwe quota vast voor immigratie. Op 15 mei van dit jaar werd een visumplicht ingevoerd voor ingezetenen van de Maghreb-lande n. Volgend jaar zal hetzelfde gelden voor ingezetenen van de Latijns-Amerikaanse landen.

De psychologische afstand tussen volkeren en landen in de regio moet verkleind worden ...

Latijns-Amerikaanse en Arabische le iders klagen in koor dat een nieuwe militaire. politieke, economische en socia le muur tussen Noord en Zuid in de plaats dre igt te komen van de Berlijnse Muur.

Oplossingen?

Een stelsel van gelijktijdige en e lkaar aanvullende benaderingen kan behulpzaam zijn bij het wegne me n van deze angst en het aan kracht laten inboeten van de oorzaak van het probleem. Enkele hiervan zijn reeds voorgesteld door regeringsfunctionarissen in Europese landen; andere worden nog gezien als te ver weg li ggend voor serieuze aandacht; sommige zijn een opmars begonne n door de altijd langzame en moeilijke watere n van het officië le beleid.

Ten eerste moeten wij probere n om lokale en regiona le conflic te n in het Middellandse Zeegebied te isoleren en een begin maken met de uitvoering van vertrouwenwekkende maatregelen. zodat de psychologische afstand tu sen volkere n en landen in de regio verkle ind kan worde n. De histori sche verandering in het be leid van de Sovjetunie vergemakkelijkt deze taak aanzienlij k.

Felipe Gonzalez: " ... oorzaak en gevolg niet door elkaar halen" (foto Sijthoff Pers).

6

30 oktober jongstleden ging in Madrid voor het eerst een rechtstreekse dialoog van start tussen alle partijen in het Arabisch-Israëlisch conflict. Het beëindigen van de bouw van nederzettingen door Israë l in de bezette gebieden e n van de 45 jaar oude Arabische boycot tegenover Israël zouden

deze dialoog in een tweede fase van het vredesproces kunnen ve rgemakke lijken. Andere initiatieven kunnen zijn: he ropening van de Palestijnse uni versiteiten, herroeping van V -resolutie 74waarin zionisme gelijkgesteld wordt aan racisme - e n de verwijdering van passages uit he t Palestijns Nationaal Handvest die uitgaan van de vernietiging van de staat Israël. Het op gang houden van de bilatera le besprekingen en de aanvang van multilaterale besprekingen zijn positieve stappen in de goede richting .

Het oplossen van he t ArabischIsraëlisch conflict en de Palestijnse kwestie zou de be trekkingen in de regio e norm verbeteren. Als het bewijs nog geleverd moet worden, dan heeft de Golfoorlog duidelijk laten zien welke verdeelde emoties deze beide problemen oproepen.

Ten tweede is versterki ng van bilaterale en regionale samenwerking in het Oosten e n het Westen van het Middellandse Zeegebied noodzakelijk. Marokko is na Frankrijk al de grootste handelspartner van Spanje, belangrijker dan geheel Latijns-Amerika. Daarom probeert de Spaanse regering, samen me t Frankrijk, Ita lië e n Portugal, de EG te mobiliseren voor meer hulp aan Noord-Afrika. In december 1990 werd het hulpbudget van de EG aan de landen in he t Middellandse Zeegebied e inde lijk met

370% verhoogd, tot meer dan US

$ I miljard per jaar voor de eerste helft van de jaren '90.

Op het eerste gezicht lijkt dit een aanzienlijke inspanning. maar een dee l van de beoogde middelen zal moeilijk te vinde n z ijn. Een ande r deel bestaat uit kredieten, he tgeen moeilijk is voor landen die toch al diep in de schulden zi tten.

Europese Gemeenschap Tijdens de "4 + 5"-top (de ministers van bui tenlandse zaken van Frankrijk, Ital ië, Portugal, Spanje en de vijf Maghreb-landen) in oktober 1990 werd het plan gelanceerd voor een financië le cl ub in het Middellandse Zeegebied. Een maand later werd deze opgericht en nu a l vereni gt zij 24 financ iële inste llingen in zich. Het idee achte r dit project is de opric hti ng van een Mediterranean Bank for Reconstruction and Development (MBRD) naar het mode l van de EBRD. die in 1990 in Londen werd opgericht met het oog op de reconstructie van Oost- Europa.

Deskundigen vrezen dat de EGmaatregelen niet voldoende tegemoet komen aan de behoeften van de landen in de regio. De Italiaanse minister van buitenl andse zaken De Michelis spant zich nog steeds in voor een eerder voorstel tot de jaarlijkse toewijzing van US $ 15 mi ljard per jaar, oftewel 0.25% van het Bruto Produkt van de EG. Franco Reviglio, oud-minister van financ iën van Italië, heeft voorgesteld dat hier eenzelfde bedrag van de o lie-producerende landen tegenover moet staan. Zo'n ontwik kelingsbank voor het Middellandse Zeegebied zou verantwoordelijk moeten zijn voor de besteding van het jaarlijkse budget van US$ 30 mi ljard aan infrastruc turele en industrië le projecten, alsmede aan het onderste unen van marktgeric hte economische hervorm ingen en het bereiken van volledige convertibilite it van de valuta. " Het omzetten van de rgelijke plannen in conc rete actie is een kwestie van jaren, zelfs als de politieke wil ervoor bestaat''. stelt Giles

Merritt. " In het geval van het Middellandse Zeegebied is er weinig tijd en alleen een twijfelachtige politieke wi l aanwezig. En het Arab isch- Israëlisch conflic t zal zijn schaduw over de gehe le Middellandse Zee blijven werpen." ( 12) Afgezien van alle problemen zijn er voorste lle n genoeg. Vo lgens Juan Prat y Colt . Directeur-Generaal voor oord-Zuid-betrekkingen van de Europese Commissie, is de EG tot de conc lusie gekomen dat "de economische vooruitzichten in de regio alleen kunnen verbeteren door een gelij ktijdige gezamenlijke inspanning van de niet-EG-state n langs de Midde lla ndse Zee en de geïndustrialiseerde landen." ( 13) " De verantwoorde lijkheid, daar is geen twijfel over mogelijk. berust bij de niet-EG-state n zelf, welke al begonnen zijn met structure le hervormingen", voegt hij daaraan toe. " De inspanning om de midde len te herverde len. buitenlandse investeringen aan te trekken. het werklooshe idspercentage te verlagen en de economische groei te stimuleren moet doorgaan . Het einddoel is de integratie van hun economieën in het wereldeconomisch systeem. iets dat zij zelf kunnen vergemakke lijke n a ls zij zic h specialiseren in sectoren waar in de toekomst een grote vraag naar zal ontstaan." ( 14)

Voor wat betreft de geïndustriali seerde lande n zie t hij hun verantwoordelijkhe id vanuit een vie rtal aspecte n: - Het openste llen van hun markten voor nie t-EG-importen uit het Middellandse Zeegebied; - De toename van financiële en technische hulp en economische samenwerking: - Voedselhul p: - Schuldvern1indering. Momenteel is de verhouding buitenlandse schuld : bruto nationaal produkt voor de niet-EG-staten in de regio , met inbegrip van he t Midden-Oosten. 86%, twee keer zoveel als bij ontwikkelings landen. ( 15) Als dit niet snel verbeterd wordt . zijn alle andere

oplossingen tot mislukken gedoemd.

Het openste llen van de noordelij ke markten moet aangevuld worden door de diversificatie en toename van Noord-Afrikaanse exporten naar de geïndustrialiseerde landen.

Dit houdt in dat de Uruguay-ronde (GAlT) met succes afgesloten moet worden, hetgeen een grote stap zou zijn op weg naar li berahatie van het landbouwbeleid binnen de EG.

CVSM Een van de meest interessante en polemische internationale initiatieven in het veiligheidsdebat rond de Midde llandse Zee is het SpaansItaliaanse voorstel tot het bijee nroepen van e n Confe rentie over Veiligheid e n Samenwerking in het Middellandse Zeegebied (CVSM). Het voorstel werd offi c ieel gepresenteerd bij de opening van de 3e CVSE-conferentie over samenwerking in het Middellandse Zeegebied op 24 septe mber 1990.

Volgens Francisco Villar, Secretaris-Generaal van het ministe rie van buitenlandse zaken van Spanje, moet de CVSM niet gezien worde n als een alternatief voor de huid ige vredesinspanning in het Midde n-Oosten en ook niet voor andere vorn1e n van samenwerking, zoals de "4 + 5"-dialoog. Het is ook niet bedoeld a ls conflictoplossend mec hanisme voor het Middelland e Zeegebied. De CVSM moet een pern1anent proces zijn van dialoog en ontspanning, een paraplu waaronder concrete mechanismen voor conflict-oplossi ng ontwikkeld kunnen worden en een begeleidende structuur voor de ondersteuning van andere vredesinitia tieven in de regto.

Het CVSM-document omvat zes basis-doelste llingen, die de kern van het initiatie f vorme n: - Behoud van de veilighe id van de medi terrane landen en het bijdragen aan de stabiliteit in de regio ; - Het bevorderen van een evenwichtige economische e n sociale ontwikkeling in de regio:

- He t creëren van een kader waarbinnen de verschillende mediterrane culture n in vrede naast e lkaar kunnen bestaan; - Het vestigen in de regio van een wederzijds verantwoorde lijke e n stabiele orde, a ls impuls voor samenwerking in plaats van confrontatie;

... en versterking van bilaterale en regionale samenwerking is noodzakelijk - Het bouwen van een ruimte van goed nabuurschap, gezamenlijke verantwoorde lijkhe id e n wederzijdse a fhanke lijkheid; - Het introducere n van de regio in de nieuwe internationale orde als een actieve partner. ( 16) Waar het compromis van He lsinki be tond uit vooruitgang middels een " trade-off' tussen mensenrechte n en veiligheid, draait het compromis van de CVSM om een verwachte "trade-off' tussen stabilite it e n economi c he ont wikkeling. " De Euro-Ara bische dialoog (Giscard d ' Estaing 's initiatief uit de jaren '70) liep uit op een mislukking doordat zij z ich uitsluite nd bezighie ld met veilighe id, of meer precies met het militaire perspectie f op veilighe id in de traditionele Oost-West-contex t", zegt de Spaanse diplomaat Miguel Angel Moratinos, de geestelijke vader van de CVS M. ''De EG heeft een kwantitatieve en een kwalitatieve sprong geprobeerd te maken. maar heeft gefaald. De CVS M moet gezien worden a ls een complementair instrument gebaseerd op drie principes: globaliteit, compleme ntariteit e n progressivite it. De naam CVSM is niet gekozen vanwege de analogie met de CVSE, maar vanwege de "sloganisti sche" kracht van de term." ( 17) Veel staten in het Midde llandse Zeegebied en de voormali ge USSR hebben positief gereageerd op he t voorste l. De VS, Duitsland e n Groot-Brittannië zie n het idee

7

echter a ls voorbarig en onduidelijk.

John C hipman. Di rectOr of Studies van het International Institute for Strateg ie Studies (IISS) in Londen , legt uit waarom de g ro te Westerse mogendheden nie t erg warm lopen voor de CYS M: - Le iders die onzeker zijn van de breedte van hun machtsbas is z ullen niet gauw open staan voor binnenlandse hervormi ngen: - Er bestaat vijandighe id tegenover de import van Westerse ideeën in de Arabische wereld , terwijl er in het geval van OostEuropa juist behoefte aan bestond; - Een CYSM kan net zo goed de ontspanning verkleine n al s vergroten; - Daadwerke lijke verbete ringen in de betrekkingen van Europa me t de Mag hreb kunnen a ll een plaatsvinden met de volledige medewerking van de EG; - Daadwerke lijke verbete ringen in de milita ire s feer z ijn onmogelijk zonde r de volledi ge en construc tieve deelname van de YS en de Sovjetunie; - De aard van de staat in de Arabische wereld, de vorm van de regimes. de betrekkingen tussen volk en staat en de sociale en relig ieuze scheids lijnen op dit gebied zijn factoren die een C YSM tot een o ngeloofwaardi g midde l maken om he t vertrouwen en de veilig he id tot stand te brengen die in de regio gewenst zijn. ( 18) Tegen de achtergrond van deze

Toekomstbeeld?

Vluchtelingen op de Middellandse Zee (foto EPA).

8

pess im istische houd ing vinde n ve le po litic i en wete nschappers d ie z ich bezighouden met de medite rrane problematiek het voorste l voor een CYSM redel ijk cons istent, hoewel het nog te vroeg kan zijn voor de totstandkoming ervan.

Bijna iedereen is het erover eens dat het zonder vooruitgang in het vredesproces in he t M idden -Oosten erg moeil ijk zal zij n om de minimum-consensus te krijgen die nodig is voor de o prichting van een CYSM. De inconsiste ntie, marginalite it en nie t-toepas baarheid van de CYSEmechanism en op het mediterrane toneel z ijn de g rond voor " he t bestaansrecht van een CYSM", aldus Yicto r-Yves G hebali, hoogleraar aan het lnstitut de Hautes Etudes Inte rnatio na les in Genève. ( 19) Conclusie Met of zonder C YSM , het is m oeilijk te begrijpen waarom een gemeenschappel ijk immigratie- en as ielbeleid, in plaats van economi sche en monetaire eenwording, de laatste twee jaar niet bove naan de agenda sto nd. Als he t, zoals haast o nvermijdelijk, noodzake lijk wordt om in de nabije toekomst grote aantallen econom ische en humanitaire v luchte lingen toe te late n, zouden de lasten evenredig gespreid m oete n worden ove r de Europese staten. met inachtneming van ieders draagkracht en niet alleen van de ligging ten opzichte van Afrika, in het geval van Spanje m inder dan een minuut met het vliegtu ig.

. ..,_ ... "" ..................,., ..

Aan het e ind van el k debat over de nie uwe trends in mig ratie zullen betere processen voor orde Iijke mi gratie. nieuwe vorme n van besche rming, en uiteindelijk grotere economische ontwikkeling en politieke liberali satie in he t zuiden allen onderdee l m oeten uitmake n van de oplo ss ing.

Noten: I. F. Br.mdcl. ··H \1cdncrranoo··. C'ollocmn Au-.anll. E...pasa Calpc. Madnd. 19K7. bk 9.

2. J. de la Gucnvu.:-rc. ''La francc occuclllc aH"l' \C.:epiiCI\mc Ie proJCI de 'Con~ll de coopcrallon de r Atlani14UC' nord'".m: l.c M onde . ."lOoldobcr 1991. bit.~ -

l R. Alibon1. "Europcan Scçunty acw" thc Mcd•terrancan". ln'\tltutc for Seçunl) Studte\. WEU.I>ariJ"'- maan 1991.

.a. R .F. Gnrnme1. '"Trend' m C'on\-enllonal Ann~ Transfc~ to thc Thtrd World h) Ma)O< Supplocr.. 19K1· "88"". Con· grc.,..,.ional Rc-.carch ServiCe. W~hmgton O.C. ...mgu~tus 19M9. bl7. 9.

5. M. Klare. ··wu" in thc 199<h.. Growmg Fircpowcr in

thc Third World". m: Bulletin of Atonuc Sc•cnt ,,L,, mca 1990.blz. 10 6. P. Clapp. ··Migr.tll0f1 J...•mc~ m Europe''. toc,pr.tal op de .He Algemene Vcrgadenog ·van de Atl.mttc Trcat) Associauon. Wa,hmgton O.C.. 10 ol..tobcr 1991. bl1. :!.

7. B. Lópe1 Gan:1;1. "Mar de enll~mciOnc,... 1n: Tcmób de Nuc!<~lra

Epoca. 'JlCCI~a;ll 'upplcmcnt van l:.l Pm,. 4 juli 199 1. hit. 11.

K. l ntCf\ICW door M.W. Blai~~. "Spam Mu.,t Lcam to

Competc on J Nauooal Lc,cl ... m: Europcan AO"a'"·JUOI· JUli 1991. bl1. t\6 9. I. D-.t\ 1d...on. "Barners al 1he Border", m: hn.lfk:1al Ttmcs. 11 oltobcr lW I. biL. 16.

10. E. Mt)f"tlmcr. "Thc lmmigranh Wc ct.'tl... an: Finan· tia l limc... l6olo.10hcr 199 1. bl1. 15. ll.lbtdclll.

12. G. Mcmu. "Thc Shadow:.. Ü\Cr 1hc Mcducrrancan". m: International llcrald Tnbunc. g JUh 1991. hl1. 6.

13. "'Economie and Coopcrauon Pcl'\pecii\ C' m thc Mcdi· terrancan: l:.C Slratcg•c COthiderrn•on,.·· l..cl111g op hel ~mi nar '"Sccunly and Cooperatton m Ihe Mcdllcrranean: Pc"pcc11VC' ol thc I·'Uiurc" . El Paular, 3· 5 olo.tobcr 1991. bit. 10·11. l~.lbi&..-m.

15. World BJn~ . ""World Debt Tablc' 1990-"91"". vol. I. 16. Forun1 op hel .-.cm mar "Secunl) and Coopcrallon m the Medatcrr.tncan; Pcrspccuves of the fuiUrc··. El Paular.

J-5 ol.tobcr 1991 17. Opmcrlmgcn gcmaaJ..1 tijden' hcwcn!tcnocmd semi-

nar.

IK J. Ctupman. "Mcditcrr.mcan SL'Cunty: Wh~u IJndges Over Whach Truubkd Water•:? ... El Paular. \.~ o._tobcr 199 1.

19. V.Y. Ghcbah. "La Sécunté et la CcxlpCr.ttton en Méd· ucrranéc de la CSCE .t la CSCM ?". 1·.1 Paut.ar, \-5 o._tobcr 1991.

.-

De Mediterranée: een zee van problemen Over goede bedoelingen, mooie verdragen en papieren milieubeleid Door Peter du Lingg

Op vele terreinen is de Mediterranée een interessant gebied .

De Middellandse Zee vormt namelijk een grensgebied tussen de Zuid-Europese en de Afrikaanse en Aziatische landen op historisch, cultureel, sociaal-economisch, politiek, militair en ook linguïstisch gebied. Wat de oeverstaten echter met elkaar verbindt is hun gezamenlijke ecologische relatie met de Middellandse Zee.

Als gevolg van vele oorzaken wordt de Mediterranée gekenmerkt door een zee van ernstige milieuproblemen. Het ontbreekt overigens niet aan goede imemies om de huidige grauwe beerput ooit weer in de eens zo blauwe zee om te toveren. Zo werd op 4 maart 1991 te Brussel door de EG-lidstaten een gemeenschappelijke verordening ondertekend. MEDSPA. ter bescherming van het milieu in het Middellandse Zeegebied. Aan de hoeveelheid overeenkomsten voor dit gebied ligt het ook niet. wel aan het gebrek aan internationale besluiten die doorgevoerd worden tot nationale wetgeving en de lokale uitvoering ervan.

In dit artikel volgt een relatief actuele stand van zaken omtrent de ecologie van de Middellandse Zee. haar problemen en de oorzaken ervan. politieke initiatieven om deze te lijf te gaan: MAR POL, UNEP-MAP. Barcelona-Conventie en MEDSPA. de kloof tussen theorie en praktijk op het gebied van intenties. ratificatie, wetgev ing en uit voering inzake mil ieubeleid: en afsluitend de noodzaak van goede en beschik bare informatie voor de betrokken samenlevingen om politiek en bestuur uiteindelijk te steunen in het milieubeleid.

Regiokenmerken Het Middellandse Zeegebied is een gebied waar veel beschavingen hebben bestaan die elk hun aanwezigheid op velerlei wijzen hebben achtergelaten. Anno 1991 bevinden zich in deze regio minstens 17 staten en wonen er zo· n 350 miljoen mensen. met name in de kustgebieden. die ecologisch gezien in oorsprong het meest vruchtbaar waren. Van deze populatie word t geschat dat zo' n 58% Europeaan is, 24% Afrikaan en 18% Arabier of Aziaat. Verwacht wordt dat de bevolkingsgrootte in de komende decennia sterk zal toenemen. Als gevolg van het 20e eeuwse massatoerisme bezoekt jaarlijks nog eens zo' n 100 miljoen vakantiegangers dit gebied.

En voor het jaar 2025 wordt verwacht dat het aantal vakantiegangers het aantal bewoners voorbij heeft gestreefd.

Sinds 1900. vooral als gevolg van de opkomende industrie. de grootschalige landbouw, de urbanisatie, de bevolkingsgroei, het toerisme, transport en verkeer, is een "degeneratieproces" gaande van de Middellandse Zee. Vooral na 1950 is de milieuverstoring explosief toegenomen. De zee is inmiddels een van de meest vervuilde zeegebie-

den in de wereld geworden omdat de natuurlijke verwerkingscapaciteit van de zee dramatisch overbelast i. geraakt.

Peter du Lingg is redacteur van jason Magazine.

Typerend voor de Middellandse Zee is dat zij eigenlijk een verzameling is van kleinere zeeën met een extreem klei ne opening naar de Atlantische Oceaan. Omdat de Straat van Gibraltar slechts zo'n vijftien kilometer breed is, is de zee praktisch gezien een gesloten zeegebied dat haar eigen waterbestand maar eens in de 80 à I 00 jaar kan vernieuwen. Vele rivieren monden uit in de zee en in het noordoosten staat zij ook nog eens in verbinding met de Zwarte Zee. De Zwarte Zee zelf is extreem zwaar vervuild en kent een waterverversingscyclus van 2500 jaar!

Tel deze kenmerken bij elkaar op en je zit met een flink probleem.

De Middellandse Zee kan haar eigen waterbestand maar eens in de 80 à 100 jaar vernieuwen De oorspronkelijke flora en fa una van de Middellandse Zee is erg rijk. Van oudsher wordt er daarom al gevist naar deze onderwaterrijkdom. welke nu uitgeput raakt.

Steeds meer planten- en diersoorten dreigen uit te sterven. Door deze directe aantasti ng van het natuurlijke evenwicht en kringloop wordt ook de zo belangrijke waterzuiveringsfunctie door deze levende organismen onmogelijk . Het gevolg zal zijn een half tot geheel dode zee. De betekenis van deze dreigende ramp is niet te overzien, en de toekomstige generaties kun-

9

April '91: Een bioloog probeert een zeemeeuw te

ne n hun aanspraken op een schoon e n leefbaar milieu natuurlijk nier verdedi gen.

redden na de olieramp bij Genua (foto EPA)

10

Volksgezondheid en milieu Aan de hierboven geschetste vervuiling ligt een aantal zaken ten grondslag: - Menselijk vuil. Vanuit de stedelijke gebieden worden gigantische hoeveelheden a fval en rioolwater in de zee gedumpt, anno 1990 was slechts 15 % daarvan verwerkt, de overige 85 % niet verwerkt e n ongezui verd.

In de nabije toekomst zal di t probleem alleen maar groeien.

- Olievervuil ing. leder jaar wordt zo'n twee miljoen to n olie in de zee gelaten, afkomstig van diverse bronne n. Na de Perzische de Golf volgt de Middellandse Zee als meest vervui lde zee ter wereld.

- Industrieel afval en pestic iden.

In de Midde llandse Zeeregio lozen zo' n 44.000 fabrieken rechtstreeks hun afval in de zee, en ook de moderne landbouw loost op g rote schaal haar afvalstoffen in de zee. Als gevolg van e mstig tekortschietend afvalbeleid is inmidde ls een nieuwe en lucratieve hande l ont taan in met name giftig afval. Regelmatig s poelt c he misch afval aan op de Midde llandse Zeek usten. Zo kreeg Libië in het najaar van 1988 enke le ·cadeau's' van o nbekende afzender: ho nderden - vee lal lekgeslagen - vate n met zware metalen, chlo riden en ander gevaarlij k afval spoelden aan in de Golf van Syrte. Zogenaamde 'waste traders' doen hun vieze en onverantwoorde klussen voor de bekende chem ische multinationals Hoechst Italia. Bayer ltalia, Pirell i Pne umatici, Montedison, Sandoz, BASF, lV I, Carlo Erba, etc.

- O verbevi ssing en o ngecontroleerde vangsten. A ls gevo lg van g roei en modem isering van visserijvlo ten is er s prake van ernstige versto ring van visbestanden en het eco logische evenwicht. Ook vernietigt de industrië le visserij met sleepnetten de onderwatervegeta tie aan de ku te n, waar vooral planten g roeien die waterzui verende

functies hebben.

- Woestijnvorm ing en betonkusten. Door slecht bosbeheer, bosbranden, zure regen, etc. verandert veelland in deze zuidelijke regio in woestijn met de bijbehorende klimato logische neveneffecte n. Daarnaast le iden ongecontrolee rde stedelijke e n toeri sti sche ontwi kkelingen tot de bouw van ·'moderne" kuststroken e n de afbraak van de natuurlijke o mgeving . De homo touristicus zwerft in g rote aantallen (nu nog zo ' n 100 miljoen personen pe r jaar) in deze reg io rond, op zoek naar de laatste restanten ongerepte natuur, weggedreven van oorden waar hij reeds diepgaand in de natuurlijke omgev ing heeft ingegrepen.

- Energie-opwekking en nucleaire risico's. In de Middell andse Zeeregio z ijn inmiddels zo'n 70 kerncentra les operationeel, het aantal conventione le energiecen-

trales is nog veel hoger. Temperatuur. zuurstofgehalte, radioac ti vite it. etc. van he t zeewater worden zo op grote schaal benvloed. Tevens beschikken enkele landen in de regio over nucleai re wapens en deze vormen daarmee op z ich alt ijd potentiële risico's voor de mens en he t mi lieu.

Politieke intenties De hiervoor genoemde regiokenme rken, de oorzaken van de milieuproblemen en de gevolgen voor mens en mil ie u z ijn natuurlijk a llang bekend bij de desbetreffende verantwoordelijke regeringen. overheden, politic i e n anderen. Me n hoeft geen milie ukundige te zij n - een gezond verstand volstaat- om te zien dat nietbesluiten synonie m is voor niet-oplossen, en dat dit straks van de Middellandse Zee een dode zee maakt , met a lle sociaal-economische gevolgen van dien.

Een eerste initiatief in internationaal verband omtrent het tegengaan van watervervuiling vond plaats in Londen op 2 november 1973. Hier werd een verdrag vormgegeven. MARPOL. ter voorkoming van waterverontreiniging. vooral door schepen. MARPOL stelt ook minimumafstanden vanaf de ku ~ t vast. voor het lozen van verwerkt en niet-verwerkt rioolafvaL vuilnis. giftig afval en olie. Ook worden geboden en verboden genoemd inzake olie-opslag en -verwerking en de lozing van giftig afval. In 1983 . dus tien jaar later. was het verdrag nog slechts door 25 landen van de gehele wereld geratificeerd !

Vanuit de V werd in Athene in 1974 gestart met het U EP-regionale zeeprogramma (UNEP =U niteel ations Environmental Programme). Dit programma zorgt voor startkapitaal voor milieuprojecten en -programma's door overheden. die daarna zelf voor de benodigde fi nanciële onderbouwing moeten Lorgen om het overeengekomen plan uit te voeren.

Het MAP. Medirerranean Acrion Plan. ook wel het "Blauwe Plan" kreeg vorm. Het MAP werd in februari 1975 overeengekomen en afgesproken werd dat vóór 1990 alle vervuilingsbronnen van de Middellandse Zee aangepakt zouden worden. MAP werd in eerste instantie een gezaghebbende. institutionele en collectieve poging tot milieubeschenning. Zij heeft inmiddels een jarenlange ervaring op het gebied van onderzoek. administratie. technologie en organi satie.

bronnen van vervui ling: - Bescherming van speciale gebieden.

Het duurde tot 198 1 voordat de laatste partijen. Algerije en Turkije. het verdrag ratificeerden. Tot op de dag van vandaag liggen er talrijke ~pcc i fieke protocollen op verdere ondertekeningen/of ratificatie te wachten. die dienen om de afsprat.. en in de deelnemende landen eventueel in wetgeving om te Letten.

Tot het jaar 1973 bestond er binnen de EG nog geen milieubeleid.

Vanaf dat jaar bestaan er vierjarige mil ieu-actieprogramma ·s. Binnenkon loopt het vierde actieprogramma 1987-92 af. Op 24 april 1984 Legde de Europese Comissie aan de Raad. het Europese Parlement en het Economisch en Sociaal Comité toe. om een strategie en actieplan voor de middellange en lange tem1ijn op te stellen ten behoeve van het milieu in de Middellandse Zee. Het heeft tot 4 maan 199 1 geduu rd. dus bijna zeven jaar. voordat een gemeenschappelijke en verplichtende verordening (nr. 563/9 1) voor algeheel akkoord kon worden gegeven.

Deze communautaire actie kreeg de naam MEDSPA. Medirerranée Srrarégie er Plan d'Acrion.

MEDSPA is van toepassing op het gehele Middelland. e Zeegebied. binnen en buiten de Gemeenschap.

De doelen van de actie (artikel 2) zijn de volgende: - Opvoeren van de inspanningen en doeltreffendheid ten behoeve van de mili e u be~ch erm ing: - Verbetering van de integratie van het milieubeleid in de andere beleidssectoren van de EG: - Inten~ i vering van de samenwerking en cordinatie inzake de milieubeschenn ing op regionaal. nationaal en internationaal ni veau: - Bevordering van de overdracht van relevante milieubeschermende technologie.

Het ter beschikk ing gestelde budget voor de eerste twee jaar van MEDSPA bedraagt 25 miljoen ECU. Evaluatie vi ndt uiterlijk plaats in 1994. MEDSPA geeft steun aan maatregelen in de Gemeenschap. als wel in derde landen aan de Middellandse Zee. Dat laatste betreft steun voor "de totstandbrenging van de vereiste admini tratieve structuren op milieugebied" en voor "verlening van de nodige technische bijstand voor het opzetten van een milieubeleid en milieuactieprogramma's".

Bij dezelfde olieramp worden beschermde barrières aangebracht in de haven van Arenzona (foto EPA)

Dit programma werd de inspirator voor de Barce lona-Conventie uit 1976. Op 16 februari van dat jaar ondertekenden de toenmalige EGIidstaten en de 16 andere oeverstaten (behalve Albanië) de "Conve ntie voor de Beschem1ing van de Middellandse Zee tegen Vervuiling". De conventie geeft richtlijnen op vier gebieden: - Voorkoming van vervuiling door schepen en vliegtuigen: - Samenwerking bij ongevallen met olietankers: - Aanpak van op land gebaseerde

11

Intenties en ratificatie Om t.ichzelf te binden aan de afspraken waarvan de onde rtekenaars van een inte rnati onaal verdrag de noodzaak zeggen in te zien. is in eerste instantie ratificatie nodig. waarna eventueel omzetting in wetgev ing kan volgen.

Maar a l te vaak toont de praktijk dat dit wetgevingsproces door niet-ratificatie eindeloos vooruitgeschoven kan worden. U EPdeskundige dr. Gabrielides. die zich bezighoudt met de coördinatie van het "Blauwe Plan", zegt hierover: "Elke twee jaar komen de verantwoordelijke ministers uit de deelnemende landen bij e lkaar.

Tien jaar na de totstandkoming van MARPOL was het verdrag nog maar door 25 landen geratificeerd Dan wordt er twee dagen gepraat e n uite inde lijk komt e r een communiqué uit, waarin staat dat alle betrokke nen het roerend met elkaar eens zijn en dat er inderdaad dringend maatregelen genome n moeten worden. Maar intussen laten ze na om bij het weggaan een stapel ondertekende besluiten achter te late n waarmee wij aan het werk zouden kunnen ... (Tijdschrift voor Ruimtelijke Ordening e n Mi lieuzaken, jaargang 8. nr. 12, blz. 10).

Massatoerisme, een bekend verschijnsel aan de Middella ndse Zee (fo to Sijthoff Pers)

12

In 1985. op de tiende verjaardag van de Barcelona-Conventie in de Italiaanse stad Genua. o nderschreven alle aanwezige m iniste rs dat de bescherming van de Mediterranée ste rkere bijdragen nodig heeft van regeringen. die weer meer geactiveerd zoude n moeten worde n door parlemente n. lokale overheden. industrieën. non-gouvernemente le organisatie . de wetenschappelijke gemeenschap. de med ia e n de publie ke opi nie.

Opnieuw werde n toen in de Ge nua Declaration de mi lieudoelstell ingen geformu leerd. In feite gaven deze milieuministers publieke lijk en implic iet toe dat zij er niet in slaagden o m met hun goede inten-

ties verder te komen da n wat ze zijn : niet-binde nde en -afdwingbare goede bedoelingen.

en c hemische a fval te verwerken.

De overige 90% werd legaal e n illegaal geëxporteerd e n gedumpt.

Ratificatie en wetgeving

Wat de EG betreft. de Europese Commissie heeft de formele macht om - indien z ij niet tevreden is met de optel en voortgang van natio na le wetgevi ng- de lidstaat op de noodzakelijk geachte nationale wetgeving attent te maken. en in tweede instantie deze lidstaat voor het Europese Gerechtshof te brengen (artikel 69). Elke lidstaat probeert deL.e "schande" zoveel mogelijk te voorko me n.

De praktijk toont aan dat na ratificatie van een verdrag geen omzetting in natio nale wetgeving hoeft te volgen. Bij de Barcelona-Conventie is dat ze lfs te verwachten o mdat het hier slechts om overeengekome n richtlijnen gaat.

Vaak is nationale wetgevi ng afhanke lijk van internationale wetgevingsprocessen. Zo werd door de UNEP en ige jaren geleden in Basel een poging gedaan om een internationaal afval-handelsverdrag van de grond te krijgen.

Zolang zoiets internationaal niet van de grond komt , hebben de nationa le wetgevers een a libi om de status quo te houden. Aldus werd in Basel de kans op nati o na le wetgeving onderuit gehaald. o mdat een groep van zware-industrie landen hun afvalexport wi lden handhave n als legale oplossi ng voor hun afvalproblemen.

De Italiaanse milie um inister moest in 1988 publieke lijk toegeven. dat zijn ministerie niet in . taat was om meer dan I0% van het industriële

Wetgeving en uitvoering Goede intenties. ratificatie en wetgeving hebben uitei ndel ijk alleen een valide betekenis indien het daarin opgenomen beleid ook werkelijk uitgevoerd kan e n zal worden en deze implementatie ook gecontroleerd en geëvalueerd wordt.

Voor de implementatie van milieuwetgev ing zijn di ver. e beleidsinstrumente n geschikt. Te denken valt hie rbij aan een informatie-i nfrastruct uur. milieubelasting en -s ubsidies. een goed geoutilleerd en deskundig ambtelijk apparaat. etc.

Vooral echte r zij n de ter beschik-

king gcstelde budgetten een indicatie voor de haalbaarheid en prioriteit van het gewenste beleid.

Ofschoon de EG in de Middellandse Zeeregio in feite de meest kapitaalkrachtige actor is, is het duidelijk dat de omvang van het MEDSPA-budget 25 miljoen ecu volledig ontoereikend is om al haar doelstellingen en maatregelen te effec tueren. Het budget is gewoon bedroevend laag! Ook het plan van de U EP voor de schoonmaak van de Middellandse Zee kost in haar opzet zo'n 15 miljard gulden. Tot nu toe echter is met studie. onderwek en overleg tussen de 25 en 30 miljoen dollar gemoeid geweest. Het zal duidelijk t.ij n dat 1990 als jaar van succes niet bepaald bereikt is. Voor het echte grote karwei is nog steeds geen geld ter beschikking gesteld.

Wat betreft de controlemogelijkheden op de beleidsimplementatie bci>chil-..t de Europese Commissie niet over een eigen inspectie-apparaat. Zij is voor controle afhankelijk van twee typen informatiebronnen. namelijk in eerste instantie t.ijn de lidstaten voor sommige acti viteiten verplicht hiervan vcrslag te doen, en in tweede instantie kunnen de Europese burgers te allen tijde de Commissie inlichten over de beleidsimplementatie.

Vanwege de constructie van het proces van EG-wetgev ing. waarbij de nationale overheden ook de hoofdvertegenwoordi gers en verantwoordelijken zijn voor het totale beleid , dus ook van de lagere overheden in hun land. hebben zij tevens t.icht en daarom in theorie ook controle over wat deze lagere bestuurslagen bij de uitvoering van het beleid tot stand brengen.

Het is interessant om te zien dat het in de praktijk niet eens de meest .. achtergebleven" landen zijn die verstek laten gaan. Terwijl de stad Tunis sinds 1985 al 90% van t.ijn afvalwater reinigt. bestaan voor de miljoenenstad Athene de t.ui veringsinstallaties nog altijd slechts op papier. Omdat lokale

overheden meestal de hoofduitvoerders t.ijn van internationaal overeengekomen beleid. is het voor de nabije toekomst belangrijk om meer focus te richten op de prestaties van steden. gemeenten. etc.

Bestuur en informatie

Tel je al de hiervoorgenoemde factoren bij elkaar op en kijk je naar de praktijl-. . dan is het mij ns inziens de conclusie dat het politiek-bestuurlij ke apparaat in de EG-lidstaten en andere oeverstaten niet in staat is om zelfstandig haar taken uit te voeren en de aangegane afspraken na te komen.

Eerst en vooral ontbreekt het structureel aan middelen en instrumentarium om het milieubeleid ook daadwerkelijk gestalte te geven. Hiervoor zijn vooral de politieke fora verantwoordelijk .

Gezien de complexiteit van het mi lieuvraagstuk zijn de overheidsorganisaties op zich al overvraagd om alle problemen aan te pakken.

Impliciet wordt dit ook toegegeven. en om deze tekortkomingen aan te grijpen is politieke druk en part icipatie vanuit de bevolk ing nodig.

De organisatiedynamiek van overheidsbureaucratieĂŤn is echter zodanig. dat er altijd weer een tendens is om t.ichzelf van een middel

tot een doel te verheffen. Hierdoor daalt de dienstbaarheid aan de samenleving en ook de ont vankelijkheid voor informatie uit deze samenleving.

Ook in Frankrijk werd de kust vervuild na de olieramp bij Genua (foto EPA)

Het vraagt daarom om een mentaliteits-en cultuuraanpassi ng. om signalen. informatie-uitwisseling. polit ieke druk en participatie vanuit de samenleving niet te zien als een bedreiging van de almacht van de staat, of als een aantasting van het legitieme gezag. Optimaal beleid heeft optimale informatie nodig. en die kunnen burgers. ngo 's, onderzoeksinstituten. indu!>trie. werkgevers- en werknemersorganisaties samen aanreiken.

De homo touristicus zwerft in grote aantallen door de regio, op zoek naar de laatste restanten ongerepte natuur Het ligt voor de hand dat er in de Middellandse Zeeregio vele belanghebbenden actief zijn met onderling tegenstrijdige belangen. lnfonnatieverstrooiing, het achterhouden en doen verd wijnen van infonnatie, het tegenhouden van onafhankelijk onderzoek om harde cijfers op tafel te krijgen. corruptie en natuurlijk milieucriminaliteit. zijn allemaal middelen waaruit

13

men kan kiezen om belangen veilig te stellen of incompetenties te verdoezelen. he t is logisch dat een politiek-ambte lijk apparaat in zo 'n omgeving niet in staat is om zich optimaal in te stelle n op haar taken. Het is een ideaal te ste llen dat de overheid hierin neutraal kan blijven. Overheidsinstituties hebben hun eigen func tione le en cul tu rele e igenschappen, en het is geen regel dat zij staan te springen om openhe id van zaken te geven of een info nnatie-uitwisse ling met de samenleving optimaa l te stimuleren.

Voor de checks and ha fances in de samenleving is steun aan burgerinitiatieven, milieuorgani saties. vakbonden, onderzoeksinstitute n, etc. nod ig, omdat zij in principe infonnatie kunnen aandragen uit de praktijk. welke nog nie t vermaald is in de politieke machine.

Overheidsd ienaren kunne n hun take n zonder exte rne e n onafhankelijke infonnatie niet optimaal uitvoeren. Vandaar volgens mij de noodzaak tot verdere institutionen movement-huildinR in de Midde llandse Zeeregio. Op deze manier wordt de legitimiteit van de staat geloofwaardiger, maar ve le politici e n ambtenaren z ullen dit waarschij nlijk anders z ien, omdat zij een claim hebben liggen

Middellandse Zee te vervuild om erin te z wemmen

14

op deze legitimatie.

Conclusie

Voor een a lgemene middellange en lange te nn ijnstrategie voor de Middellandse Zee z ijn op z ' n minst coĂśrdinatie en same nwerking nodig tussen met name UNEP-MAP en MEDSPA. Op dit moment ontbreek t het aan een overtuigende deelname van alle betrokken regeringen. Het ont breekt aan een gelijkwaardige deelname van a lle oeverstaten. De nationa le e n inte rnationale politieke intenties en ambities lijken nog steeds teveel op los zand, worden te weini g financ ieel e n administratief ondersteund, e n bieden a lle ruimte om daadwerkelijk bindende m ilieumaatregelen verder naar de toekomst door te schuive n. Verder ka n het uitblijven van gemeenschappelijke bindende wetgeving e rtoe le iden. voor zover dat niet nu al voorkomt, dat alle rl ei vervui lingsbronnen (de industrie, het scheepsverkeer, de vakantieganger, etc.) ongrijpbaar van het e ne gebied naar het a ndere verhuizen.

In plaats van milieubele id te zien als een bedre iging voor de economie en welvaart, biedt zij ju ist mogelijkheden voor nieuwe welvaart en werkgelegenhe id. Milieuregels z ijn strikt. maar ecologisch

èn econom isch noodzakelij k. In de noordelijke Europese landen heeft het e nige tijd geduurd voordat de aanpak van bij voorbee ld de Theems en de Rijn kon plaatsvinden. De prak ti ijk toont inmidde ls aan dat succesvolle aanpak mogelijk is. We l moete n vervolgens de andere noorde lijke ri vie ren zoals de Maas, de Sche lde en de Elbe nog aan de (grote schoonmaak-) beurt komen.

Met alle respect voor de c ultuur en soevere inite it van de z uide lijke EG-lidstate n en de enonne complexiteit van de milie uproble matie k in die regio, mag gezegd worden dat het Europa van de twee sne lheden wat milieubele id betreft sterk in het nadeel uitvalt voor deze state n. Het is te hope n dat bij de toekomstige samenwe rkling tussen de EG en Oost-Europa lessen getrokken kunnen worden uit de papieren schoonmaakoperatie van de Midde lla ndse Zee van nu.

Het is de verantwoorde lijkhe id van de burgers om de verantwoordelijke po litic i e n bestuurders te wijzen op hun taken e n plic hten, en andersom. De natuur kan namelijk maar re ke ne n op n e nke le spreekbui s en advocaat, en dat is de mens die haar tegelijkertijd schijnbaar ongeremd en einde loos bedreigt.

Corsica: Mallorca of Kroatië van de toekomst?

Door Mr. F.A.M. van den Heuvel

"J'ai quelque pressentiment qu'un jour cette petite île étonnera I'Europe", aldus Jean-Jacques Rousseau (1712-'78) in zijn Contrat Social. Napoleon moest nog geboren worden en de Franse Revolutie was nog toekomstmuziek voor de burgerij .

Ni mmer heeft Cor ica. de ''Berg in de Zee". zoals Guy de Ma upassant het eiland noemde, deze eeuw kunnen imponeren zoals vele andere delen van de Midde llandse Zee. och als vakantie-el dorado zoal s de Spaanse. Italiaanse en Joegoslavische kuste n dat deden. noch als strategisch punt voor marinebases. waardoor de vergelijking me t gebieden al s Malta.

Gibraltar en de Bosporus ook niet opgaat. Tenzij de nederzetting van het Vreemde lingenlegioen in Calvi als zodanig wordt gezien.

Speelbal de r volkeren was het eiland we l. Meer dan twintig verschille nde hebben de heerschappij over het e iland gehad. variërend van de Torenbouwers tot de Phoeniciërs. van de Carthagers tot de Saracene n. In de nie uwere geschiedenis was het eerst Genua en later Frankrij k dat de macht had.

Speelbal der geschiedenis Tot 1284 n.Chr. leek he t erop dat ieder volk dat langs het e iland kwam vare n zich geroepen voelde om er even zijn macht te vesti gen. al was het maar voor korte tijd.

Ook werd het in die tijd als uitvalsbasis gebruikt binne n een grote r geheel. De Carthagers. die niet iedere keer via de Alpen he t Romeinse Rijk wilden binnendringen. hebben troepen gestuurd om vanuit Corsica. dit keer zonder de olifanten. Rome te bestrijden. Zeerovers zate n er en de Saracenen poogden vanaf Corsica de Kruis-

vaarders de eerste slag toe te brengen. Enige stabiliteit kwam er in 1284 toen de steeds sterker wordende Genuezen Pisa versloegen in de zeeslag bij Meloria e n hun heerschappij vestigden op het e ila nd. Deze Genuese periode, die fe ite lijk duurde tot I jaar voor de geboorte van apoleon, heeft grote invloed gehad op Corsica e n zijn bevolking. Veel is e r nu nog te rug te vinden. De bevolking oogt en gedraagt zich lta liaanser dan je van Fransen. hoewel je ze zo nooit moet noemen, mag verwachten.

Veel plaatsna men e indigen op een o of a. he t Frans wordt anders uitgesproken e n de dialecten. zoals in he t zuide lijke Bonifacio, waar een 17e eeuws Genuees dia lect wordt gesproken. verwijzen ste rk naar he t Ita liaans.

Onde r Ge nua komen enkele typisch Corsicaanse fenome nen tot volwassenhe id. Als eer te de verdeling van e ila nd qua gebied en qua bevolking in e nke le groepen aangevoerd door bepaalde fam ilies. clans. d ie e lkaar fe l bevechte n. Deze "divide et im pera''-politiek was de Rome inen niet vreemd en ook Genua maakte e r gaarne gebruik van. De partijen in de clan-strijd beheersten he t "oog om oog, tand om tand'', tot in de finesse . waardoor er als gevolg van van één e nke le ruz ie d uizenden me nsen sne uve lden in de Vendella. De Vende11a bestaat nog steeds.

Wa het in he t begin van de 19e eeuw eenderde van de bevolking dat uitgemoord werd in deze broe-

derstrijd. in 1983 betrof he t enkele tientallen Cor icanen. Be langrijke families waren de Pierri 's, de Pao Ii's en de Bonapartes. ledere familie benoemde haar vriendjes op belangrijke plaatsen om zoveel mogelijk macht te verwerven.

Mr. F.A.M. van den Heuvelts werkzoom bij de Divtste Buirenland van de NMB Postbonk Groep en lid van her Algemeen Besluur van de Stichting }oson.

Rond 1800 werd Rou seau 's mededeling pars pro toto tot waarhe id en wist oud-con ui van Corsica apoleon Bonaparte ge chicdenis te schrijven door in Europa een veroveringstocht te houde n, die de prestaties van zij n grote voorbeeld.

Alexander de Grote, eveneens geboren in een randprovincie (Macedon ië} van een groot rijk (Griekenland) te evenaren. Napoleon, deze bekendste Corsicaan, gebore n in Ajaccio. wordt nu nog geëerd met drie standbeelden a lhier en tiemallen straten genoemd naar z ijn veldslagen, familie of gewoon naar hemzelf.

Waterloo wordt er conseq uent verzwegen en wat hij tussen 18 15 en 182 1 gedaan heeft en waarom hij op St. He lena was zal en wil een Corsicaan je nie t vertellen. Geen geschiedvervalsing. we l e lectieve geschiedverzwijging. De vraag is natuurlijk hoe de loop van de geschiedenis in Europa geweest was a l Corsica een jaar voor apoleon 's geboorte niet overgegaan was naar Frankrijk.

Corsica heeft in beide were ldoorlogen veel geleden e n inwoners verloren. Een industrieel en superwelvarend e iland is het nooit geworden. De bevolking daalt er onophoudelijk doordat de in heel Frankrijk aanwezige trend ook hier doorzet: trek naar de (twee) grote stede n Basria e n Ajaccio. Vervolgens vindt daarna vaak de stap naar het Franse vaste land plaats. In 1936 woonde n er 360.000 mensen,

15

Chronologie 40000 v.Chr.: volgens vondsten eerste bewoning op Cor ica.

6000-3500: uit deze tijd zijn sieraden en gebruiksvoorwerpen gevonden. v.Chr. 3500-1000: dolmens en menhirs gebouwd. v.Chr. 564 v.Chr.: Phociërs vestigen zich op de oostkust.

400 v.Chr.: Etrusken komen aan op het eiland en brengen er een redelijke beschaving.

300 v.Chr.: Carthagers gebruiken het eiland als uitvalsbasis in hun strijd tegen Rome.

259 v.Chr.: onderwerping van het eiland door de Romeinen, die het als verbanningsoord gebruiken.

200 n.Chr.: kerstening van Corsica.

456 n.Chr.: de Vandalen veroveren na de val van het West-Romeinse Rijk Corsica.

Belisarius, veldheer van de Byzantijnse keizer Justinianus I, verdrijft de Vandalen. Hierna zijn de Goten e n de Byzan533: tijnen afwisselend de baas over het eiland.

Pepijn de Korte, vader van Karel de Grote, schenkt het eiland aan de Paus; dit bezit bestond echter slechts op papier.

754: Pisa krijgt de heerschappij over Corsica.

1077: 1284: Genua, steeds machtiger wordend, verovert in de zeeslag bij Meloria Corsica om er vervolgens vijf eeuwen te blijven.

1527: grote opstand tegen Genua wordt neergeslagen.

1724: wederom wordt een opstand van nationaUstisch karakter onderdrukt.

1735: Corsica komt los van Genua, doch valt korte tijd onder de heerschappij van een Duitse vorst.

1746: Onder Pasquale Paoli wordt Corsica geheel zelfstandig; Genua behoudt enkel nog enige invloed in Bast ia. het eiland wordt een deel van Frankrijk.

1768: Napoleon, telg uit de belangrijke Corsicaanse familie Bonaparte, wordt geboren te Ajaccio.

1769: 1796: Corsica wordt met Napoleon als consul defmitief een onderdeel van het Franse Rijk.

Napoleon Hl, keizer van Frankrijk, verbetert de infrastructuur op Corsica (landbouw, wegen, droogleggingen).

1860: 1914-' 18: in de Eerste Wereldoorlog sneuvelen 40.000 Corsicanen.

Corsica wordt bij de Tweede Wereldoorlog betrokken doordat de Italianen het eiland bezetten; de bevolking kiest de 1942: zijde van de Geallieerden.

1943: op 7 september komen de Duitsers op Corsica, waarna ze er op 14 september weer verwijderd worden doordat Frankrijk het eiland ontzet.

1959: oprichting van de A.R.C. (Action Régionaliste Corse), een beweging die strijdt voor een onafhankelijk Corsica.

1975: Corsica wordt verdeeld in twee departementen 1982: instalJatie van een parlement in Ajaccio, bestaande uit 61 leden. opleving van de Vendetta naar aanleiding van de verdwijning van een nationalist.

1983: het nationalistisch verzet sticht vele branden.

1985: massale stakingen tegen de Franse overheid.

1989:

nu nog net 200.000. Wat zal de toekomst brengen: toeristen of autonomie? Of allebei?

Toerisme Zoals gezegd heeft Corsica nooit horde toeristen weten aan te trekken (momenteel ongeveer I miljoen per jaar). De infra tructuur was en is er niet naar. Momenteel worden e r in e nkele ku tplaatsen zoals Ajaccio e n Propiano faciliteiten geschapen. maar eigenlijk moet gezegd worden dat Corsica in het rijtje Spanje-Cöte d' AzurJoegoslavië-Griekenland-Turkije de boot gemist heeft. Die boot naar Corsica blijkt overigens echter nog steeds een drempel te zijn.

Wat het wegennet betreft is een grote stroom toeristen ook niet echt gunstig. Smalle wegen met

16

slechts één rijstrook en een spoorwegnetwerk dat zijn knooppunt heeft in Ponte Leccia, waar de spoorlijn noord-zuid de lijn oostwest kruist. De binnenlanden zijn prachtig, woe t en dragen nog sporen van het verleden. Slecht · de mensen, die de tocht naar Napoleons moederland per boot gemaakt hebben en een auto ter be chikking hebben zijn in deze binnenlanden te vinden.

Ondertussen worden de toeristentore ns aan me t name de westkust uit de grond gestampt voor me t name de vliegtuigreizigers. Een Mallorca in wording?

Wat het toerisme sterk tegenhield wa en is nu nog het nationalisme.

Toerisme wordt gezien als een

investering van Frans grootkapitaal, waar de Corsicaan sowieso niet beter van zou worden, tenzij deze of gene opportuni t, die met het "Va teland" samenheult (de grote hotelketens en andere toeristenfaciliteiten zijn in handen van Fransen).

Derhalve werden de grote projectontwikkelaars uit vrees voor bomaanslagen - I 000 per jaar, aldus het NRC/Handelsblad in juni jl. tegengehouden.

Gezien de ontwikkelingen de laatste jaren binnen (parlement , stakingen, branden) en buiten (grote roep om autonom ie en separatisme) Cor ica zal het nationalisme ook de komende jaren nog wel actief blijven, hetgeen een mogelijk Mallorca in de weg zal staan.

Autonomie?

Binnen de EG z ijn landen als Spanje en het Ve renigd Koninkrijk en ook Frankrijk bang om Slovenië en Kroatië te erkennen. Spanje heeft de vrees dat de Basken de volgende crisishaard in Europa vormen; Europa. dat vera nderlijker is dan ooit. Frankrijk heeft de autonome gevoele ns van de Corsicane n. die de Balte n en Slovenen g raag als voorbee ld zien. in he t achterhoofd. Schotland. Lombardije en Wallonië roeren zich. Zo ook de Corsicanen. De wind werd en igszins uit de zeilen genomen toen het ei land in 1982 een e igen parle ment kreeg. De vraag is o f dat genoeg zal zijn . Voor een minderheid van de Corsicanen. actief in het Front Narional de Lihérarion de la Corse. niet. Maar ook zij kunnen geen massa's o p de been brengen. omdat er slechts 200.000 mensen wone n. die ruim gespre id zijn over het eiland en die voor een te kle in deel bestaan uit actieve jonge lieden. Ouderen blijven achter en de jongeren gaan naar Frankrijk of de VS. De keuze tussen vechten voor o natl1ankelijkhe id of een zekere welvaart op het vasteland sloeg en slaat door naar het laatste. Verder gaan er voora lsnog meer Franse francs naar het e iland toe a ls steun dan dat he t zelfstandig ge ld opbrengt. Economisch zal het e iland z ichze lf nie t kunne n bedruipen.

Derhalve kan gezegd worden dat ook de komende jaren. ondanks de wi ldgroe i van onafuanke lijkhe idsverklaringen e lders in Europa, Corsica niet de kracht of de mogelijkheden zal hebben o m hieraan mee te doen. He t blijft marginaal, hoewel de Corsicaan deze realiteit niet snel zal erkennen. De entho usiaste lieden verlaten het eiland en wenden hun energie liever elde rs aan; de realiste n zullen in zie n dat een autonome status van Corsica niet haalbaa r is en geen bestaansrecht heeft en zullen óf Corsica helpen opbouwen tot een welvarender eiland, waarbij met name de toeristenindu strie mogelijkhede n bied t. óf ze gaan ook naar het vasteland. De resterende mensen zijn vaak oude r e n zijn verder tev reden zonder dat ze verder kijke n dan vijf dorpen verder.

De komende jaren zullen e r genoeg bo mmen o ntploffen e n branden woeden die de aandacht trekken. maar meer ook niet. Tenzij Rousseau ten tweede male gelijk krijgt en er een tweede

Napoleon opstaat. Maar ook die wi lde. toen hij op 25-jarige leeftijd de eerste man was van het eiland. meer en legde a ldus Corsica eerder vaster aan Frankrijk dan losser en was bij uitstek iemand die niets aan de autonomie van Corsica

Toerisme wordt er gezien als een investering van Frans grootkapitaal deed. Integendeel. Wel besteedde hij aandacht aan he t eiland. En mi sschien is dat ook wel gewoon wat de nationalisten op het e iland wil le n.

Conclusie Op de vraag Mallorca of Kroatië kan geantwoord worden dat he t eerste meer reëel is. De aandacht die momenteel door mensen aan het tweede besteed wordt kan beter in het eerste gestoken worden. Hoewel. misschie n moet Corsica gewoon Corsica blijven. Ma llorca en Kroatië zijn beide niet unie k meer. Corsica wel.

Ook op niet-economisch vlak zijn er zeer weinig mogelijkheden, omdat de mankracht o ntbreekt op het e iland. dat een bevolking heeft vergelijkbaar me t Eindhoven. maar dan verspreid over een gebied met de omvang van Zeeland, Limburg en Noord-Brabant.

Dus al zou het onafuanke lijk worden. dan is he t me t hande n en voeten gebonden aan Frankrijk. Veel irritatie jegens Frankrij k zou weggenome n worden als de tro tse Corsicaan de inste llingen e n facilitei ten ten behoeve van de toeristenindustrie. die nu in Franse handen is en vaak doelwit van bomaanslagen. zou kunnen e n mogen behere n.

T

.-VW op Corsica

17

18

Brugfiguur tussen twee werelden: interview met Am in Maalout Door Hylke van Dantzig en Arnout Nuyt

Amin Maalout werd in 1949 in Beiroet geboren. Hij is Arabier en christen. Hij studeerde economie en sociologie en was jarenlang hoofdredacteur van het weekblad )eune Afrique.

Sinds 1976 woont hij in Parijs, waar hij een viertal boeken schreef: "Les Crusades Vu es par les Arabes", "Léon I' Africain", "Samarcande" en onlangs "Les Jardins de Lumière" . Van "Samarcande" verscheen zojuist de Nederlandse vertaling.

Isde tegenstelling 111ssen de islam en het christendom het kernthema 1·an 11w hoeken? " Mijn boek over de kruistochten gaat inderdaad over het historische con nie t tussen de is lami tische en de christe lijke wereld. Maar " Léon I' Africain" gaat over een man die beide godsdiensten in zijn leven combineerde. Hij was moslim èn c hristen. Ik geloof echter niet dat het in tegreren van deze beide godsdiensten een realistische optie in iemands leven kan z ijn. Persoonlijk vi nd ik dat godsdiensten en ande re ovenuigingen bronnen Lijn waaruit een mens moet kunnen putten wat hij wil. zonde r dat men vc rplic ht is voor altijd uit dezelfde bron te drinken. Ik ben c hristen. maar ben erg geïnteresseerd in aspecten van andere godsdiensten. zoa ls de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Mijn hoop is dat me nsen zich niet beperken to t één e nke l geloof waar ze zich tegen e lke prijs aan vastklampen alsof ze to t een volksstam behoren. Ik vi nd dat men moet openstaan voor andere godsdiensten.

In deze eeuw hebben we immers ontdekt dat godsdie nst nie t zomaar za l verdwijnen. We weten nu dat er geen s prake was van slechts één bepaald tijdperk waarin re ligie een dominante rol speelde dat gevolgd za l worden door een ander. nie uw

tijdperk. Het is nu duidelijk dat het geloof niet overwonne n kan worden door de wetenschap of door een ande re organi satie van de samenlev ing. zoals vee l mensen al gedacht hebben. Integendee l. wij en o nze kinderen zu llen a ltijd met een vom1 van godsdienst blijve n leven. Daarom is he t ontzettend belangrijk om re ligie van de politie k en van sociale organi satie gesche iden te houden. Wij moeten voor wat betreft godsdienst af van stamverwan t denken. Het is vee l te gevaarlijk om je godsdienst te zien a ls een stam waar je op grond van geboone toe behoon . Kijk maar naar Joegoslavië, waar je a ls je katholiek bent met de Kroaten tegen de Servië rs vecht. Is iemand christelijk-orthodox. dan vecht hij me t de Serviërs tegen de Kroaten.·· U hentin Lihanon gehoren. een land dat 1'ersche11rd is door een hw:f?eroorlog 111ssen christenen en moslims. Verklaart dat uw he:OJ:f?dheid met hetrekking tot religieu:e conflicten ? ''Als Libanees ken ik de gevolgen van de vermenging van politiek en geloof maar al te goed . Het is de basis van mijn angst. Ik kom uit he t land dat symbool staat voor dit soon conflicten e n dat bovendie n een van de weinige landen is waar ongeveer net zoveel moslims als christenen wonen. Helaas is onze samenlev ing ingestort. Ik denk dat

dit te ke ne nd is voor de re latie tussen de Arabische en de christe lijke were lden, die samen de helft van de mensheid vormen."

Hylke van Dantzig en Arnout Nuyt zijn redocteuren van jason Magazine.

N u we het o1•er de l'erhouding tussen de islamitische en de christelijke wereld hebben. denkt u dat die door de Golfoorlog verder is l'erslechterd ? De veelhesproken gewelddadige Arabische tegenactie is 11itgehle1'en. " Inderdaad. We hebben nauwe lijks wat gez ien van he t door velen in Oost en West voorspelde geweld na de Golfoorl og. Ik ge loof dat e r vandaag de dag weinig aversie van de kant van de Arabiere n bestaat te n opzichte van bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Ik he b geen één le ider van de PLO hore n zeggen dat hij niet met Washing ton wilde praten vanwege de posi tie van dat la nd tegenover Irak. Hetlijkt ook

Het is nu duidelijk dat het geloof niet overwonnen kan worden door de wetenschap of door een andere organisatie van de samenleving ... wel of de Golfoorlog heel lang geleden is gebeurd. in ieder geval niet begin dit jaar. De Arabische volke re n leefden tijdens de Golfcrisis in een soon roes. Na al die nederlagen was e r einde lijk eens iemand opgestaan: Saddam Hoessein. ledereen dacht dat er een wonder gebeurd was. En van het ene ogenblik op het a ndere was al les weg.

Het cruc iale moment was het mome nt waarop Irak afzag van het voere n van de g rondoorlog. Er kwam geen he ldhaftige tegen-

19

stand. erger nog. er was eigenlijk he lemaal geen verzet. Met de volledige inee nstorting van Irak vervloog e lke hoop e n verd ween alle politieke. religie uze en psychologi che mobilisatie, die geba eerd was op het feit dat einde lijk iemand in de islamit ische were ld gerebelleerd had tegen zovee l landen. gedure nde zoveel weken. Wat

... en daarom moet religie van de politiek en van sociale organisatie gescheiden gehouden worden overbleef was tota le desillusie ... een dennate grote ontgooche ling dat iedereen alles het liefst zo snel moge lijk wilde vergeten.

Ik denk dat deze teleurste lling de ogen van veel Arabieren voor de werkelijkhe id geope nd heeft. En. hoewel weinigen het zullen toegeven. de fundamentaliste n moete n nu in zien dat hun weg een doodlopende is. Ik denk dat men nu weet dat e r wat anders moet gebeuren. a lleen men weet nog niet wat. ..

Denkt 11 dat het Arahisch nationalisme alleen door de:e desillusie haar kracht heeft l'erloren .~ Zijn

er geen andere helar1grijke Jactoren op te noemen. :oals het uiteenl'allen van de Sm',jetunie. sinds jaar en dag hondgenoot I'Gn de Arahische :aak? " He t probleem van het tegenwoordige Arabisch national isme is niet a lleen het fe it dat ze haar belangrijkste steunpi laar verloren heeft.

De le ide rs van de landen die vroeger het Arabisch nationalisme uitdroegen. zijn nu ontzettend impopulair. Vandaag vertegenwoordigen z ij niets meer. Het zij n gewoon mannen of junta's aan de macht.

Dat is a lles."

In uw boek over de kruistochten schrijft u dat de plundering \'Gil Jeru:a/em de dui:endjarige vijandschap tussen Europa en het Midden-Oosten inluidde. Zijn we nu dan aan het eind l'an die l'ijandschap gekomen? " Ik geloof niet dat de vijandschap is afgelopen. Of. anders gezegd, e r is geen sprake van liefde of sympathie voor het Weste n. Aan de ande re kant bestaat er ook geen grote haat. De houding van de Arabieren is eerder passief te noeme n. Ik hoop dat de volkeren van het Midden-Oosten nu begrijpen dat het zogenaamde Weste rse model van modemisering en democratie een goede oplossing is voor de problemen van hun gebied. In principe is het nu mogelijk om politie ke oplossingen te vinden voor alle conflic te n in het Midden-Ooste n. Psychologische veranderingen komen dan wel gele idelijk aan.

Er is echter een a nder verontrustend probleem. De Arabische landen maken deel uit van het onderontwikkelde Zuiden van deze aarde. En het lijkt er niet op dat de tegenstellingen tussen het rijke Noorden en het anne Zuiden op korte te nnijn overbrugd zullen worde n. Integendeel, de kloof wordt breder en e n breder, terwij I het Weste n meer geïnteresseerd lijkt in de ontwikke ling van de voonnali ge Oostbloklanden dan in de Derde We re ld. Dit is heden ten dage he t fundamente le wereldprobleem: het Noorden interesseert

20

zich niet meer voor het Zuiden.

Ik ben bang dat het Zuiden aan zijn lot overgelaten wordt. Vroeger maakte financ ië le steun aan anne lande n deel uit van de strategie van het Weste n ten opzichte van de Sovjetunie. u, na het ineenstorten van dit land, i er geen gevaar meer dat onderont wikkelde lande n "overlopen'' naar de communistische vijand. We moe te n dan ook het e rgste vrezen voor de ste un aan de ontwikkelingslanden.

Mijn grootste nachtme rrie is dat he le gebieden in de wereld ten prooi zullen vallen aan complete c haos en onbeheersbaar worden.

Er staan genoeg landen. zoa ls Haïti . Zaïre en Ethiopië. op de rand van totale ineenstorting. Er zullen gebieden ontstaan waar geen e nke le vonn van georganiseerd leven mogelijk zal zijn . Dit kan zich ze lfs in de voonnalige Sovjetunie voordoe n. Het gevolg van deze were ldwijde c haos is een onbeheersbaar mi gratieprobleem.

Miljoenen mensen zulle n proberen de ontwikke lde wereld binnen te komen. Het Noorden kan hen binnen laten - wat een e nonne verstoring van de maatschappij zal betekenen - of het Noorden kan zich afsluite n ter beschenning van haar e igen gemeenschap. De conclusie van dit alles is dat we kunnen spreken van een were ldomvatte nd probleem als e r !ande n zijn die zover achterop raken .''

Wat moeten we doen ?

"We moeten het de mocratiseringsproces in zoveel mogelijk landen bevordere n. We moete n politieke oplossingen voor lokale confli cten zoeke n, zoals dat a l gebeurd is in bij voorbee ld Afghanistan , Angola en Nicaragua. Wat we in iede r geval moete n doen. is stoppen me t de verkoop van wapens aan de Derde Were ld. Me t democratisering en vrede heeft de modemisering en ontwikkeli ng van het Zuiden nog een kans. En me t het begin van economische en sociale ontwikke ling , met hoop op enige toekomst. zu llen er minder mensen gedwongen zijn naar elders - het Noorden dus - te vertre kke n.''

,.

strengere wetten uit te vaardige n, die dan uiteraard op hun beurt niet toegepast worden ...

Een vicieuze cirkel. die iedere pol it icus naar eigen goeddunken uitlegt. om de ac hterban LOgroot mogelijk te houden. Dat dat een zorgelijke ontwikkel ing is moge duidelijk zijn. aast aandacht voor hu idige specifieke problemen die met immigratie gepaard gaan. moeten wc. zoals ik eerder al zei. veel aandacht bestcelen aan de uiteenlopende problemen die spelen in de landen van herkomst zeif.

Als we ons e1•en heperken lOt Europa . denkt u dan dat we door het opnemen 1·an minderheden als het ll'are potentiële conflictsituaties importeren?

"Laat ik vooropstellen dat religieuze problemen allang een aanvang genomen hebben. Aan het ene uiteinde van het "Europese Huis". in Ierland - tussen katholieken en protestanten - en aan het andere uiteinde het conflict in Joegoslavië. Ik geloof echter niet dat de problemen die gepaard gaan met immigratie zozeer van religieuze aard zijn. We moeten het meer zien als het gevolg van een verstoring die plaatsgevonden heeft onder de lokale bevolking. Die kan kennelijk nietmeer dan een bepaald percentage aan vreemdelingen accepteren."

Een tegenstelling omstaat dus niet. althans niet in de eerste plaats. als gei'Oig \'WI ,·erschillende religies?

"Nee. maar wanneer dergelijke problemen zich voortzetten. dan ben ik bang dat er een verdere radicalisering gaat plaatsvinden die catastrofale gevolgen kan hebben: kijk wat dat betreft alleen maar naar de recente ontwikkelingen in Duitsland en Frankrijk. Nu al zegt ongeveer 20% van de kiesgerechtigden in Frankrijk openlijk te zullen stemmen op extreemrechtse partijen. die j uist op deze tegenstelling inspelen. En dan zijn er nog velen die er niet voor uit

durven te komen.

Heel veel immigranten in bijvoorbeeld Frankrij k wi llen assimileren in de Franse samenleving. willen zich een Franse levensstijl aanmeten. Voomamelijk de jongere n willen wonen en werken in het land. er deel van uitmaken ... omdat men weet dat die manier van leven duidelijk verbeteringen met zich meebrengt.

Op het moment dat mensen geen enkele toekomst hebben in hun eigen land. of wanneer die hen feitelijk onthouden wordt. kan men ze alleen beletten hier naartoe te komen door het opwerpen van een zo hoog mogelijke barrière. En dat is noga l paradoxaal in een tijd waarin de val van de Berlijnse Muur als een zege(n) beschouwd wordt.'.

Er is een hele kleine minderheid die dit alles ontkent. die zich niet op wat voor wijze dan ook. wil aanpassen. Die wil laten zien dat ze anders is. aan andere gewoonten wil vasthouden en de verschillen wil benadrukken.

En het gevaar dat dan om de hoek komt kijken. is dat nu 20o/c van de bevolking over de gehele groep migranten zegt: we wi llen niet dat jullie assimileren in onze samenleving. Dit zijn twee processen die elkaar versterken.

Ik denk dat de enige oplossing Iigt in het strikt vastho uden aan de huidige immigratiewetgeving en dat men daarbij het aantal nieuwe migranten drastisch beperkt. Maar voor de huidige immigranten moeten we het uiterste doen om hen deel uit te laten maken van deze samenleving.

Veel regeringen zijn ... te laf. zou ik haast zeggen. om bestaande wetgeving toe te passen. Hierdoor voelen we de noodzaak nog veel

21

Europa en Noord-Afrika: van buren tot huisgenoten?

Door Dr. H.L.M. Obdeijn "Weldra zal de Middellandse Zee niet veel breder lijken dan de Rio Grande, de grensrivier tussen Mexico en de Verenigde Staten waarover miljoenen mensen - vaak illegaal - noordwaarts zijn getrokken." Deze uitspraak van prof.dr.

H.B. Entzingerin een geruchtmakend interview in de Volkskrant in januari 1990 bracht de migratiestroom tussen Noord-Afrika en Europa weer eens onder ieders aandacht.

immigratie definiti ef is. Europa is een multiculturele samenleving aan het worden. niet alleen in die zin dat grenzen binnen Europa wegvallen en er in alle opzichten een steeds grotere integratie van verschillende nationale gemeenschappen in de Europese gemeenschap tot stand komt, maar ook doordat de Noord-Afrikanen een blijvend onderdeel van de Europese Gemeenschap zijn geworden.

Terugblik Dr. H.L.M. Obdeiin is Coördinator Minderhedenstudies aan de Faculteit der Letteren van de Riiksuniversiteit Leiden.

N oord-Afrikanen kwamen als welkome gastarbeiders werken in het expanderende Europa van de jaren "60, dat een groot gebrek had aan arbeidskrachten. Inmiddels is het tij gekeerd. De toenemende automatisering heeft in vele opzichten de behoefte aan ongeschoolde arbeiders doen afnemen.

Maar dit bracht de immigratiestroom niet tot een einde. De welvaart in Europa bleef mensen trekken. Veel immigranten hebben de laatste jaren hun gezinnen laten overkomen en in de meeste WestEuropese landen i s men er inmiddels wel van overtuigd dat de

Noord-Afrika en Europa zijn geen vreemden voor elkaar. De Middellandse Zee was in de loop der geschiedenis zeker even vaak verbindingsweg als scheiding. In het begin van onze jaartelling vormde de Middellandse Zee een binnenzee van het Romeinse Rijk. Nu nog getuigen talloze monumenten in Marokko, Algerije en Tunesië van de grandioze Romeinse beschaving. De namen van NoordAfrikanen al s die van kei zer Septimus Severus, bisschop August inus en de theoloog Tertullianus zijn nauw verbonden met de Romeinse cultuur.

A an deze lotsverbondenheid kwam een einde in de 7e eeuw.

Terwij l Germaanse stammen in Europa de macht van Rome overnamen, veroverden Arabische legers Noord-Afrika en ook nog grote stukken van Europa. met name Spanje en Sicilië. Het was het begin van een eeuwen lange confrontatie waarvan de krui stochten en de strijd met de Turken op de Balkan het diepst in het geheugen zij n gegrift. Maar ook in deze periode was er niet alleen confrontatie en strijd, maar waren er ook contacten, zowe l op cultureel als op economisch en politiek gebied.

Juist in de gebieden waar christenen en moslims met elkaar in aanraking kwamen, zoals in Andal usië en Sicilië, bloeiden grote beschavingen. Na de herovering van Spanje door de chri tenen werden de contacten echter grimmiger. Europa zag Noord-Afrika voornamelijk als een gebied van waaruit zeerovers een bedreiging vormden voor de scheepvaart. Ook ederland heeft menigmaal een oorlogsvloot naar de Barbarijse staten gestuurd om de kapers in te

FRANKRIJK

TURKIJE

ALGERIJE

22

tomen. Met de opkomst van de ex pansiedrang van Eu ropa werd ook oord-Afrika een prooi voor het imperialisme. na in 1830 Algerije veroverd te hebben. kwamen in 188 1 en 19 12 ook Tunesië en Marokko onder Frans gezag. In de Franse geschiedeni!>boeken we rden de grootse daden van Frankrijk in oord-Afrika vergeleken met die van het Romeinse Rijk. De Middellandse Zee was weer een binnent.ee geworden. nu van het grote Franse rijk.

Eerste migratie

Uit det.e periode dateen de eerste grote immigratiegolf van oordAfrikanen naar Europa. Al op het einde van de 19e eeuw had Franl..rijk een chronisch tekon aan arbeidskrachten. maar aanvankelijk waren het voomarnelijk Belgen. Italianen en Duitsers die naar Frankrijk trokken. In 191 2 waren er echter ook 5.000 Algerijnen in Frankrijk werkzaam. Dit aantal nam !.nel toe tijdens de Eerste Wereldoorlog. In de periode 19 14191 8 vochten 174.000 Algerijnen.

80.000 Tunesiërs en 40.000 Marokkanen in de Franse legers.

Meer dan 40.000 van hen sneuvelden. Tegelij ken ijd waren er nog eens 80.000 Algerijnen. 18.000 Tunesiërs en 36.000 Marokkanen werkt.aam in de Franse industrie.

Ofsc hoon veel oord-Afrikanen na 19 18 teruggingen naar hun land zorgde de economische opleving na 1925 weer voor een groeiende vraag naar arbeidskrachten. In 1927 werkten er 70.000 NoordAfrikanen in Frankrijk. Verder trokken veel Marokk aanse seizoenarbeiders uit het Rifgebied naar het Franse Algerije. De terugval van de economie in de jaren '30 deed het aantal oord-Afrikanen in Frankrijk weer dalen.

Alles bij elkaar heeft de Franse overheersing niet erg lang geduurd. In 1956 hervonden Tunesië en Marokko hun onafhankelijkheid terwijl Algerije in 1962 na een bloedige oorlog haar zelfstandigheid verkreeg. Maar de periode van de Franse overheersing heeft diepe sporen nagelaten. De economie is nog steeds overwegend op

Europa georiënteerd en de Franse taal en cultuur behielden een belangrijke positie in het onderwijssysteem.

In de overi ge landen van WestEuropa was er voor 1945 nog geen ~prake van oord- Afr ikaa n ~e arbeiders. In België en ederland waren wel Italianen. Polen en Slavaken werkzaam. met name in de mijnen. In Duitsland werden tot aan de nazi-peri ode veel Polen geworven. Tijdens de nati-tijd was er de gedwongen t ewerk ~ t e llin g van miljoenen mensen uit de bezette gebieden.

Arbeidsmigratie

aast de immigratiestromen van mensen uit de Oostbloklanden en vanuit de voormalige koloniën ontstond er in de naoorlog~e periode ook een belangrijke arbeid~mi­ gratie uit de landen rond de Middellandse Zee naar oord-Europa.

Tussen 1950 en 1973 trokken miljoenen arbeider!. naar het noorden.

Eer t uit de Zuid-Europese landen. later uit oord-Afrika en Tu rkije.

Na het stopzetten van de arbeidsmigratie in 1973 door de oliecrisis volgde een nieuwe beweging door de gezinshereniging. Bij de ZuidEu ropese migranten ont:..tond een retourmigratie door de sterk verbeterde sociale en economische situatie in het herkomstland. Sommige van deze landen werden t.elf immigratieland zoals Italië en Spanje.

Gezien het feit dat Frankrijk in het decennium na het einde van de Tweede Wereldoorlog nog !.teeds de dienst uitmaak te in de Maghreb is het begrij pelijk dat de eerste stroom migranten uit de NoordAfrikaanse landen zich weer richtte op Frankrijk. In 1945 werd in Frankrijk het Office Nationale d·lmmigration opgericht dat oflï cieel belast werd met de migratie.

Aanvankelijk vonden oord-Afrikanen vooral werk in de mijnen.

Zo waren in 1949 ru im 20.000 Marokkanen werkzaam in de Franse mijnen. Van de oordAfrikanen vormden de Algerijnen de grootste groep. S in d~ 1947 bezaten alle Algerijnen de Franse nationali teit en waren zij vrij t.ich

te vestigen in Frankrij k. aast economische redenen om immigratie te stimuleren waren er ook demografische redenen. Het geboonecijfer was in Frankrij k zeer snel gedaald. De Franse presiden t De Gaulle !.telde dat Frankrij k herbevolkt moest worden. Hij had visioenen van een Frankrij k van 100 miljoen inwoners. In 1953 waren de immigranten al verantwoordelij k voor de helft van de bevolkingsaanwas. Tijdens de Algerijnse vrijheidsoorlog ( 1954'62) werd de immigratie van Algerijnen afgeremd en werd er een groter beroep gedaan op Tunesiërs en Marokkanen. In de akkoorden van Evian. die leidden tot de onafhankelijkheid van Algerije, werd vrije vesti ging van Algerijnen in Frank rijk toegestaan. maar in 1968 werd dit recht sterk beperkt. Desondanks bleef het aantal Algerijnen groeien tot ruim 850.000 in 1973.

In 1973 werd een immigratiestop afgekondigd. Inmiddels was het aantal Marokkanen gegroeid van 53.000 in 1962 tot 400.000.

De "internationale forens" werd als een modern fenomeen gezien,

Vanuit Frankrijk hadden veel Noord-Afrikanen de weg weten te vinden naar andere Europese landen. allereerst naar het Franstalige deel van België. waar zij de Italiaanse en Pool. e mijnwerkers vervingen.

De ex plosieve groei van de economie in Duitsland maakte dat veel arbeidskrachten nodig waren. Het Duitse arbeiders-potentieel was door de oorlog drasti. eh verminderd. Eerst werd in de behoefte voorzien door de grote stroom Duitsers die vanachter het IJzeren Gordijn wegvl uchten. Maar dit was niet genoeg. In 1955 sloot West-Duitsland een wervingsverdrag met Italië. Vooral na de bouw van de Berlijnse Muur in 1961 droogde de troorn van Oost-Duitsers op en werd werving elders een noodzaak. Joegoslav ië en Turkije

23

V. Ciscard D 'Estaing, oud-president van Frankrijk (foto Dijkstro BV.) .

waren de voornaamste herkomstlanden van gastarbeiders, maar ook de oord-Afrikanen. met name Marokkanen en in mindere mate Tunesi毛rs, wisten een plaats te verwerven in Duitsland.

In ederland kwam de arbeidsmigratie pas laat op gang. In 1960 waren er volgens de statistieken 3 Marokkanen en 22 Turken met een

de gemakkelijke communicatie met het moederland en de culturele verschillen zouden blijvende vestiging verhinderen geldige werkvergunning in Nederland. 30 jaar later telt Nederland 140.000 legaal verblijvende Marokkanen en 176.000 Turken.

De 2.700 Tunesi毛r en 500 Algerijnen vallen hierbij in het niet.

In het begin bestond deze groep arbeidszoekenden alleen uit mannen die hun famil ie in eigen land hadden achtergelaten. De gemiddelde verblijfsduur was over het algemeen kort: in 1966 nog geen

24

jaar. In de jaren '60 was men er in het algemeen ook van overtu igd dat dit zo zou blijven. De "internationale forens'' werd als een modem fenomeen gezien: de gemakkelijke commun icatie met het moederland en de grote culturele verschillen zouden blijvende ve 路tiging verhinderen. Maximaal werd het aantal blijvers op 8% geschat.

Zolang het goed ging met de economie bleef ederland grote groepen buitenland e arbeiders waaronder Marokkanen. aantrekken. In 1965 waren er ruim 5.500 Marokkanen, in januari 1973 waren er 13.202 Marokkanen met een geldige arbeid vergun ni ng. Aan het einde van de jaren ' 60 begon de mobiliteit van de buitenlandse arbeiders al af te nemen. Enerzijds prefereerden de werkgevers vooral arbeiders met een zekere ervaring. die langere tijd in dienst bleven, anderzijds waren buitenlandse arbeiders, hierin gesteund door verschillende welzijnsorganisatie 路. begonnen hun gezinnen te laten overkomen. De ederlandse overheid zag het fenomeen van de buitenlandse arbeiders echter nog

steeds als een tijdelijke zaak. In de nota " Buitenland e Arbeiders .. van 1970 stelde de toenmalige minister van Sociale Zaken Rooivink voor om een rotatiesysteem in te voeren waarbij buitenlandse arbeiders slechts twee jaar in Nederland zouden blijven. Hierdoor zou gezinshereniging overbodig worden. Heel expliciet !>telde de nota dat ederland geen immigratieland was en ook niet zou mogen worden.

Frankrijk In Frankrijk hadden naast economische factoren ook demografische factoren een rol gespeeld bij de immigratie van oord-Afri kanen. Om de bevolking van Frankrijk op peil te houden waren de immigranten met hun doorgaans hoger geboortecijfer een welkome aanvull ing. Maar j uist omdat het ging om Frankrijk groot te maken was assimilatie. opgaan in de Franse gemeenschap, een uitgangspunt van de regeringspolitiek met naturalisatie als instrument.

Na de oliecrisis van 1973 en de terugval in de economische groei veranderde er echter ook het een

en ander in de Franse politiek.

Onder president Gbcard d"Estaing richtte de politici-.. t.ich op stabilisatie van de immigmtie en as!.imilatic van de aanwct.ige immigranten. Voorts werden er een aantal maatregelen afgekondigd om terugkeer te stimuleren. onder andere door een premie bij defini tief vertrek. Dit alles had echter niet veel res ultaat en in 1974 werd een officiële immigratiestop afgekondigd. Bovendien kwam men tot het inzicht dat een geforceerde assimilatie ook niet alle problemen oploste.

In 1977 werd in een officiële notitie erkend dat kcnni:-. van de moedertaal onmisbaar is voor een betere beheersing van het Fmns. In diet.clfde notitie werd de gedachte van pre!>ident Giscard d'Estaing ab volgt omschreven: "De President van de Republiek stelt aan Frankrijk voor t.ich te ontwikkelen tot een pluralistische samenlevi ng.

Pluralisme begint cm1ce dat men verschillen erkent en die als een verrijking beschouwt."

Mitterand. die in 198 1 Giscard opvolgde als prc~idcnt. had t.clfs in t.ijn programma staan om migranten lokaal kiesrecht te vcrlenen. maar tot op de dag van vandaag heeft de Fran!.e regeri ng dit niet durven invoeren. Belangrijkste factor hierbij is wel het opkomen van de racistische partij Front National van Jcan-Marie Ie Pen. iet alleen extreem-rechts maakte zich echter aan racisme schuldi g. Ook andere rechtse politici zoals Chirac speelden in op de toenemende angst voor immigranten door beweringe n als: "Er t.ijn in Frankrijk everweel werklot.en als immigranten". daarbij suggererend dat immigranten de arbeidsplaat!.cn van Fran:-.cn t.ouden innemen.

De wrok bij vele Fransen om het verl oren gaan van Algerije en het toenemende fundamentalisme in de islamitische wereld tenslotte vormden de voedingsbodem voor haat tegen "les Arabes".

Duitsland

In Duitsland probeerden de autoriteiten al vanaf 1970 de werving

van buitenlandse arbeidskrachten minder aantrekkelijk te maken.

Ook hier echter luidde de oliecrisis van 1973 een echte ommekeer in.

Veel gastarbeiders werden gedwongen te vertrekken na beëindiging van hun arbeidscontract. maar door gezinshereniging van de blijvers nam het totale aantal immigranten toch toe. De Duitse autoriteiten bleven echter weigeren om immigratie al!> een blijvend verschijnsel te accepteren. og steeds spreekt men van "ausländische Arbeitnehmer". daarbij het begrip "'buitenlands" benadrukkend. Een definitieve verblijfstitel wordt slechts verleend na acht jaar legaal verblijf waarbij men dan ook nog beantwoord moet hebben aan een aantal aanvullende ei. en op het gebied van huisvesting. kennis van de Duitse taal, etc. In 1982 beschikte slecht s 3% van de ruim 4.5 miljoen vreemdelingen in Duitsland over een definitieve verblijfstitel. In 1983 werd een premie van DM 10.000 beloofd aan hen die wilden terugkeren. Afwering van blijvende immigratie blijkt ook uit de onderwijspolitiek.

Weliswaar wordt in een aantal deelstaten plaats ingeruimd voor het onderwijs van de eigen taal en cultuur. maar meestal i!. dit meer gericht op terugkeer dan op integratie. Van enige vonn van pluralisme lijkt weinig sprake en dit zal zeker niet toenemen nu de panDuitsegedachte weer nieuw leven is ingeblazen door de Duitse hereniging en de toevloed van volksduitsers uit Roemenië. Hongarije en de Sovjetunie.

België

In België stond de regering lange tijd niet onwelwillend tegenover migratie omdat ze hierin een oplossing zal voor de demografische problemen. De toevloed van migrantengezinnen die zich vooral in Franstalig België vesti gden vonnde enigszins een tegenwicht tegen de sterke groei van de Nederlandstalige gemeenschap.

De grote concentratie van migranten in de Brusselse agglomeratie gaf en geeft echter herhaaldelijk voedsel aan raciale ),panningcn.

Door geforceerde spreiding van met name Turken en Marokkanen

over de verschillende randgemeenten heeft men geprobeerd hieraan iets te doen. echter zonder veel succes. Ofschoon de Belgische autoriteiten migratie wel als een blijvend verschijnsel hebben aanvaard ontbreekt een samenhangend beleid gericht op de toekomst.

Assimilatie was uitgangspunt van de Franse politiek met naturalisatie als hulpmiddel Nederland

Ofschoon ederland na de oliecrisis van 1973 de werving van buitenlandse arbeiders niet officieel stopzette werden er nauwelijks nog nieuwe arbeidskrachten geworven. Dit betekende echter niet dat er een ei nde kwam aan de immigratie. Integendeel. In de jaren na 1973 vond er een sterke toename plaats van het aantal gezinsherenigingen. Bij de Marokkanen betrof het aanvankelij k jonge kinderloze gezinnen. maar na 1975 volgden ook de gezinnen met ki nderen. De immigranten uit Marokko in de periode 1976- '8 1 waren voornamelijk vrouwen en kinderen. In 1976 kwamen er 5.666 Marokkanen naar waarvan 4. 169 vrouwen en kinderen. In 1979 waren dat er respect ie velijk 9.727en6.5 12 enin 19817.928 cn6.99 1.

"De President van de Republiek stelt aan Frankrijk voor zich te ontwikkelen tot een pluralistische samenleving."

De ederlandse overheid nam intussen wel maatregelen om de immigratie af te remmen. Per I oktober 1981 werden de vestigingseisen aangescherpt: om zijn gezin te laten overkomen moet het gezinshoofd beschikken over een redelijk inkomen en moet passende huisvesting beschik baar zijn.

Gezien de verslechterde po!.itie op de arbeidsmarkt was het voor veel Marokkanen moeilijk om aan deze

25

te denken. Een toenemend aantal van hen is in Europa gebore n.

Voor Frankrijk. dat vanwege zijn kolo niale verleden in Noord-A fri ka de langste traditie van immigranten uit de Maghre b kent, geldt dit al voor ongeveer 40 % van he t totaal.

Koning Hassan ziet niets in toekenning van het kiesrecht aan Marokkaanse

e isen te voldoen. Blij kens een o nderzoek in 1984 verbleef van 18% van de Marokkaanse ma nne n het gez in nog in Maro kko.

Onder het socialisti sche bewind, begonne n met de verkie zing van president M itte rand in 198 1, i de Fra nse assimilatie-politiek gematigde r geworden. Er werd ruimte gemaakt voor het onde rw ijs van de e igen taal e n cultuur, in steeds meer plaatsen kwame n moskeeën en op vele plaatsen ontstonden Noord-Afrikaanse ze lforganisaties.

Vooral bij de 2e generatie NoordAfrikanen g roeide het zelfbewustzijn. Ze droegen hun scheld naam Beurs als een eretite l e n voerden o p ta lloze manieren actie tegen he t o pkomende rac isme. Op cultureel gebied : theater. beeldende kunst. muz iek e n literatuur is er veel gepresteerd. De toekenning van de prestigieuze lite ratuurprij s " Prix Goncourt " aan de Marokkaanse aute ur Tahar Ben Jallo un heeft de aandacht gevesti gd op de OordAfri kaanse Franstalige literatuur.

Racisme

immigranten in

Een nie uwe vorm van gezinshe re niging begon na 1981. Een groeie nd aantal Marokkanen in ede rland zoekt een huwe lijkspartne r in Marokko. Zo bedroeg in 1989 het m igratie-overschot met Marokko 7. 100: 8.500 Maro kkanen kwamen naar Nederland, terwijl er slechts 1.400 vertrokken.

Nederland (foto ANP).

Veel imams in de Belgische moskeeën zijn afhankelijk van de Marokkaanse ambassade Over Spanje en Italië zijn minder nauwke uri ge gegevens bekend , maar het aan tal Maro kkanen in Spanje wordt geschat o p 300.000 terw ijl in Italië zeke r 150.000 Tunesië rs en Algerijnen verblijven, al da n niet legaal.

Alles bij elkaar een bevolkingsg roep d ie nauwelijks meer is weg

26

Maar tegelijke rtijd groeiden de racia le tegenste ll ingen. De a fgelopen jaren is het aanta l moordaanslagen o p Noord-Afrikanen in Frankrijk verontrustend gestegen.

Een belang rij ke fac to r hierbij vormt de nel rijzende ster van Jean-Marie Ie Pen, de leider van het ultrarechtse Front National.

Uit angst kiezers aan deze partij te verliezen zij n vele lokale en provi nc iale bestuurders, ook van socialistische huize, geneigd om hun weerstand tegen de aanwezigheid van Noord-Afrikanen te demo nstre ren. Enige tijd geleden sprak de burgemeester van Parijs Chirac over de overlast die bepaalde migrantengezinnen hun buren bezorgen door hun g rote kinde rtal en door de vreemde geure n uit hun keuken. De voormalige pre sident G iscard , die een come-back in de politiek voorbere idt, ge waagde van een " invasie" o m de immigratie aan te duiden. Oo k het niet inlossen van socia listische verkie-

zingsbe lofte n om de migrante n kiesrecht in de gemeenteraadsverkiez ingen te geven heeft hiermee te make n.

In Be lg ië is het g rootste dee l van de Marokkaanse bevolking geconcentreerd in de Brusselse agglo meratie: bijna 45% . het toeneme nde racisme in de Be lgische same nleving heeft tot gevolg gehad dat veel Marokkane n uit een soort defensieve re flex hun toevlucht tot de islam e n tot de e igen c ultuur hebbe n genome n. De Marokkaanse overheid pro beert via deze weg ook een zo groot mogelijke invloed o p de Marokkaanse immigranten te behoude n. He t onde rwijs in de eigen taal e n cultuur wordt verzorgd door Marokkaanse leerkrachten die door de Marokkaanse overhe id worden gese lecteerd en betaald. Ook veel imams in de moskeeën z ijn a fhanke lijk van de Maro kkaanse ambassade .

In ederla nd was een logisch gevolg van het acceptere n van he t blijvende karakter van de mig ratie dat men zeer hui veri g was voor een te grote invloed van de Maro kkaanse overhe id o p de Maro kkaanse mi granten. Het onderwijs in de e igen taal en cultuur bijvoorbeeld. wordt gegeven door Marokkaanse leerkrac hten die door het Nederl andse bevoegd gezag worde n aangeste ld en be taald en de le sprogra mma's vallen onder verantwoorde lijkheid van he t Nederlandse gezag. Het fe it dat recentelijk is beslote n om het Maro kkaans-Arabi sch e n de be rbertaa l a ls instructietaal te gaan hanteren bij de o pvang van Maro kkaanse leerlingen wordt door de Marokkaanse autorite iten sterk afgekeurd, omdat Marokko strikt vasthoudt aan het standaardArabi eh als a lgeme ne instructietaa L De Minderhede nno ta van 1984 heeft een beleid uitgestippeld van integratie van de mig ranten in een multic ulturele same nleving. In de reactie van de regering op het rapport van de WRR van 1979 werd al geste ld: " Het aanvaarden van etnische minderhede n als gelijkwaardig sluit uit dat z ij ged won-

gen worden het Nederlandse cultuurpatroon over te nemen. t.ich zonder meer te conformeren aan onze gewoonten. zeden en gebruiken (... ). De regering respecteert de identiteit van de minderheden (... ). maar culiuur en idemiteit t.ijn geen starre t..aken. De immigranten zullen op een andere manier in ederland t.ichzelf zijn dan het geval was in het land van herkomst·· De Marokkaanse bevolkingsgroep is in aantal een van de grootste migrantengroepen in edcrland: ongeveer 140.000 personen. Volgens berekeningen van CBS kan zij rond de eeuw wisseling aangegroeid zij n tot ongeveer 200.000. deels door voortgezetle get.inshereniging. deels door natuurlijke aan was. Ofschoon het gemiddelde kindertal in Marokkaanse gezinnen snel daalt. van 7.4 in 1979 tot 5 in 1989. blijft het toch aant.ienlijk boven het Nederlandse gemiddelde van 1.5.

Moskeeën Lijn in ederland al lang geen zeldt.aamheid meer: op vele plaatsen worden Arabische lessen op school gegeven. Op radio en telev isie worden regelmatig uitzendingen verzorgd in het Arabisch en er t.ij n talloze Marokkaanse verenigingen opgericht Dit alles kan gezien worden ab een concretisering van het streven om de eigen identiteit niet verloren te laten gaan. Ook voor wat betreft de integratie van de Marokkanen in de Nederlandse samenleving is er veel gerealiseerd. De toekenning van actief en passief kiesrecht bij de gemeenteraadsverkiezingen bieden het kader voor een daadwerkelijke deelname aan het maken en uit voeren van beleid. De autoriteiten in Marokko zijn overigens weinig gecharmeerd van deze ontwikkeling. Koning Hassan van Marokko heeft herhaaldelijk laten weten dat hij niets ziet in toekenning van het kiesrecht aan Marokkaanse immigranten. De Marokkaanse overheid beschouwt de Marokkanen in Europa nog steeds als haar onderdanen en probeert via allerlei wegen greep te houden op deze bevolkingsgroep.

Grote zorg bestaat over de hoge werkloosheid onder de Marokkaanse bevolkingsgroep. Terwijl de gemiddelde werkloosheid in ederland 13%- is. bedraagt deze onder de Marokkaanse beroepsbevolking 42fk . Oorzaak is mede het lage opleidingsniveau. Een van de speerpunten van het ederlandse beleid voor de komende jaren zal dan ook gericht moeten zijn op het verbeteren van de opleiding en op het scheppen van werkgelegenheid voor de mensen afkomstig uit de etnische minderheden. De ederlandse samenleving als geheel heeft hier het grootste belang bij. niet alleen omdat een steeds groeiende groep van jonge werkloze allochtonen een sociale tijdbom in de samenleving vormt. maar ook omdat de door vergrijt.ing bedreigde ederlandsc economie beter opgeleide arbeidskrachten in de nabije toekomst hard nodig heeft Vcrbetering van de opleiding en het scheppen van werkgelegenheid tijn twee t.aken die een belangrijke rol spelen in de emancipatie van de Marokkaanse gemeenschap in ederland. Men zou kunnen Leggen dat er de laatste tijd een verschui ving optreedt in de priori teiten. Aamwankel ijk werd er veel aandacht geschonken aan de eigen identiteit van de migrantengroepen in ederland: bevordering van het onderwijs van de eigen taal en cultuur. eigen moskeeën. eigen cultuuruitingen. eigen media. Maar

het gevaar hiervan is dat de Marokkanen in een gheno worden gedwongen. Een bepaalde cultuur wordt zodoende gefi xeerd. maar culiuur is niet iets statisch. maar iets dynamisch. ederland kent niet een eenduidige. onveranderbare culluur. Etnische groepen. ook de Marokkanen. zullen hun culiuur beleven in de ederlandse context en dit zal veranderingen. nieuwe ontwikkelingen tot gevolg hebben.

Omgekeerd hebben de nieu wgekomenen ook de vrijheid om bepaalde aspecten van de Nederland. e cultuur ter discussie te stellen. Er 7..al een soort wisselwerki ng tot stand moeten komen.

Het lijkt dan ook vrij onzinnig om te stellen dat de Marokkanen en andere moslims in ederland zich moeten aanpassen aan de ontvangende samenleving. zoals onlangs de fractieleider van de VVD. de heer Bolkestei n. suggereerde. De Europese samenleving is niet monolithisch. maar kent vele subculluren. gekenmerkt door factoren als godsdienst, materiële welvaart en taalk undige verschillen.

De nieuwkomers in Europa kunnen op hun eigen manier een waardevolle inbreng leveren aan een nog grotere schakering van het cullurele erfgoed.

Van buren tot huisgenoten?

Tot aan de Eerste Wereldoorlog kon men in Europa vrij rondrei zen zonder paspoort. Met het opheffen

Bolkestein 's "aanpassing" is onzinnig (foto Sijthoff Pers).

27

van de binnengrerven in de Europese Gemeenschap lijl...t die ~ it u ­ at ie in 1992 terug te !..eren. Wal voor con~equentie~ heef! dit voor de verhouding met oord-Afrika? liet gevaar bestaat dat de Eu rope~e Lich omwikkel! tot een groot fon waarbij de verv.orven voorrechten binnen de Gemeenschap verdedigd worden tegen de buitenv.crcld. Er komt een ' er~c h e rpte bewal..ing aan de buitengrenLen. er wordt een geautomatiseerde comrolc van de migramen opgezet. waarbij de moderne hu lpmidde len van de infonmllica ~nellc uitwi~se lin g van gegevens mogelij I.. maal-.1. Er komt ooi.. een geharnloni ...eerd 'i~ umbe­ leid. wat aanleiding 1-.an geven tot een neerwaanse !->piraal omdat elk land bang is meer liberaal te zijn dan een ander. Binnen de Europe!-le Gemeenschap v. ordt ~ t rengere persoonscontrole mogelijk. waarbij huidskleur een grote rol kan gaan ~pe len .

Gemecn~chap

Gelovigen knielen richting M ekko: straatbeeld van de t oeko mst (foto W. Werkman) .

Nawurl ijk zij n er ooi.. positieve kanten. Het wegvallen maakt het de legaal in Europa ' erbl ijvende migranten mogelijl.. toab alle andere burger~. vrij door Europa te reiLen. een visum. afgegeven door een van de Europc~c lid~taten. Lal geldig zijn voor de gehele Gemeenschap. De groeiende !-ltroom Europe!->e toeri'tten die noord-Afrika betoel..en. 1-.an ooi..

een bijdrage leveren aan men~elijk colliact en meer onderling begrip.

Maar toch zijn er velen die het 'tChril..beeld zien opdoemen van een We:-.t-Europa dal een :-.oon Chine!->C Muur rond zich optrekt. daarbij komt nog dat als de Gemccn~chap op dit moment over haar grenzen heenkijkt de blikken vooral op Oost-Europa Lijn gericht. De Duitse eenwording. de d emocrati~eri ng van Polen. Hongarije en njecho!->IOwakije. het uitecnvallen van het sovjet-imperium. het Lijn even LOvele uitdagingen voor de Europese Gemeenschap.

De 1-.certijde hien an is dat de aandacht voor de Arabi~che we reld als geheel en oord-Afril..a in het bijtonder sterk gedaald is. iemand i~ bereid de Marokkaan~e aanvraag tot lidmaat~chap van de Europe:-.e Gemeen ~c hap au serieux te nemen. De Golfoorlog heeft enoc bijgedragen dat velen in Europa de arabisch-islamiti!->che were ld als de nieuwe bedreiging van Europa Lijn gaan Lien na de beëindiging van de Koude Oorlog.

Mi..,:.chien dat de vredesonderhandelingen tussen Israël en Lijn Arabische buren hieraan iet~ kunnen veranderen. Tot nu toe heeft men in Europa echter hoofdzakelijk aandac ht voor het is l amiti~c h fundamentalisme. met de nadrul.. op de mee:.t extreme vom1en ervan.

Juist dit opkomende fundamentalisme LOU er de oorzaak van kunnen zijn dat de stroom Noord-Afrikaanse migranten naar Europa weer toeneemt. De grote welvaan en het kl imaat van vrijheid zal zeker over de Middellandse Zee heen zijn aantrekk ingsk racht blijven ui toefenen. De Middel landse Zee mag dan wel iets breder zijn dan de Rio Grande, de ovenocht van Marokko naar Spanje of van Tunesië naar Sicilië is zo gemaakt en de meeste beleidsmakers zijn het er wel over eens dat de migraticstroom nauwelijks te stoppen is.

In Nederland bijvoorbeeld bedraagt het jaarlijkse migratieoverschot van Marokkanen meer dan 6.000. terwijl Frankrijk jaarlijks meer dan 30.000 oord-Afrikanen binnenkrijgt.

Men kan zich afvragen of een meer positieve benadering van di t gegeven niet veel wenselijker is. oord-Afrika en Europa hebben elkaar veel te bieden. In het verleden zijn contacten tussen deze twee werelden vruchtbaar gebleken. Het Andalusië van de 15e eeuw of het Sici lië van de 13e eeuw Lijn er voorbeelden van.

Angst is ahijd een slechte raadgever geweest. Le Pen probeen in Frankrijk deze angst te exploiteren en om te zetten in vreemdeli ngenhaat. Europa heeft echter meer belang bij een goede buur dan een dreigende vijand en misschien is er in het grote ··Europese Huis" ook wel plaats voor oord-Afrika, Lodat de buur tot huisgenoot wordt.

De1e htjdr.t!!~ '' rcn be\\Crl.tng \-an een .trltld c.bt ttrdcr .n de "lntcmatt<Jnalc Spcçt.ttur", Jólal)!.&ng: J.J..JJ ('-Cptcruhcr 1')9()) onder de lttcl: ··De Mtlkldl.md~ Zee. een rucuowc Rm GrJndc'! Noordafnl.aan~ nlt~r;.tllc naar F.umpa ·· \-C~tk."n

28

De Stichting Jason is in 1975 door jongeren opgericht om te voorzien in een duidelijke behoefte van jongeren aan evenwichtige informatie over internationale vraag tukken. Ja on is niet gebonden aan enige politieke partij en heeft geen levensbeschouwelijke grondslag. Ja on informeert op twee manieren. Door het tweemaandelijks uitgeven van dit blad en door het organiseren van activiteiten, zoals buitenland-borrels, congressen, excursies, fora en uitwisselingen. Recente onderwerpen van Jason Magazine waren: het Indiase subcontinent (9 1/ l ), de internationale vluchtelingenproblematiek (9 1/2) en inlichtingendiensten (9 1/3).

Wil je meer informatie over de activiteitenen/of een gratis proefnummer? Bel 070 - 3 60 56 58 of schrijf naar: Stichting Jason, Laan van Meerdervoort 96, 2517 AR Den Haag. Voor nadere informatie kun je ook de hieronder vermelde personen bellen.

Copyright Overname van bijdragen is slechts toegcstaan met een bronvermelding naar het volgende voorbeeld, waarbij tussen haakjes de gevraagde gegevens moeten zijn ingevuld:

Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door Aegon, Amev, AT&T etwork Systems International, Delta Lloyd, ationale-Nederlanden, NATO ln formation Service en Philips Gloeilampenfabrieken nv.

..Onderstaande bijdrage van (auteur) is overgenomen uit Jason Magazine. jaargang (nr.), nummer (nr.) , (maand , jaar), dat gew ijd is aan het thema (thema).

Jason Magazine is een tweemaandelij kse uitgave van Jason. Stichting voor Internati onale Vraagstukken.

Den Haag."

Zojuist verschenen: DE NOORD-ATLANTISCHE VERDRAGSORGANISATIE, GEGEVEN EN CIJFERS Hèt handboek met ruim 500 b ladzijden informatie:

* de geschiedenis va n de AVO de o rganisatie en structuur van de A YO * a lle belangrij kc ver kla rin gen sinds 1949 * de niet-gouvernementele activiteiten * a lle statistische gegevens "' lijst met a lle AVO afkortingen

*

BESTE L NU,UBETAALTSLECHTSDEPORTOKOSTE

Stichting Atlantische Commissie Antwoordnummer 304 Of bel: 070-3 639495

2500 EB DEN HAAG

Index Jason Magazine 1990 '91 90/4. Het Midden-Oosten: de nieuwe vijand?

Dr. J.J.G. Jan\en: (imcrvtew)

Een '>Chaap in

K.Smtt:

"olt\~leren

91 /1. Het Indiase subcontinent Drs. P.E. Baak & Dn... A. de Haan:

Het lndia\e '>Ubcominem: eenheid en tegenstellingen

Saddam de ge"eld(dad)ige

Profiel:

RaJiv Gandhi

Dr~. R.M. afwntël: (interview)

Immigratie verslerl..t positie

Dr~.

A. Cremers: (profiel)

Hosni lubarak

G. Krcijen:

Achtergrond van een eindelote vcndcna

A. Satieh: (imerview)

Weinig hoop op vrede;,proce'

J .P. Poley:

Blnuan: de droom voorhij'1

G. Kreijen:

Sri Lanka: een \pirJal van ge,•eld

Prof.Dr. D.H.A. Kolff:

India: hel emdc van een hcprocfde com. en su ~

Ja;,on Ter Plekke:

Schieten in Darra en .,Jopen in Gadani

Dr. B.J.S. lloctjes:

India: big hrmher of vrcde~du i f?

R.B. Dcntener:

90/5. Europa, Quo Vadis?/Jason viert feest!

91/2. Vluchtelingen. Oorzaken van een groeiend probleem

Vijflien jaar CVSE: balans en pc~pectief

H. v.d. Lee:

liet vluchtelingenvraag,tuk

Dr. F. Wielenga: (interv tcw)

Hel Duil..e Hui'>

H. v.d. Lee:

De

A. Cremcrs:

Tu, ~cn

Jason Ter Ple kke:

EBN-kadercon fe renl ie

Profiel:

Will} Br..mdt

R.B. Dcmener:

U HCR: een ~en;,chch

H. v.d. Lee:

Europc~e

Ja,on Te r Plel.l.e:

Vetlight:td en Groen Links

F. Kleibrink & - H. v.d. Lee:

No non,cn\e and lol'. of beer

H. v.d. Lee:

Vijftten Jaar Jason: balans en pcr..pecud

Mr. F.A.M. v.d. lleuvel:

Ja,on. de quee-.le gaal voon ...

Dr~.

R.W. Zaagman:

eenwording en slemhu ~

veiligheid : een utopie'!

Mr. R. Bruin :

Mr. I I. \.d.

Broc~:

R.B. Dcntencr:

F.

Klc ibrin~

& J. Rcerin~ :

Ja..,on On The S1x>1:

Ab,olutc<. and Ob,olcle': Dutch Pu'>l·":tr Forctgn Policy Dtplomah Go Dutch Talc ofTwo Conference<.,: CSCE Summi1 The e1herland.., and 1he Europcan Communi1y

Dr. W. Dek~cr: ( iniCrYICW)

Thc World Econom) Aftcr"Europc 1992"

Dr.W. Titm :

Dcvelopmcnl Coopcra1ion: a Du1ch Preoccupmion

P. du Lingg:

A World of Difference Belween Concept und Rcality

Pol it ieke beoordeling in of beleid'!

;tsie l l(t ~ en :

rec ht '> praa~

Bibliogmfie:

Vluchtelingen

91 /3. Inlichtingendiensten D ~.

90/6. World Affa ir , Dutch Affairs'? (English edition)

~" e;,t ie-Sc hengen

B.M. de Jong:

De KGB in Üo'>t-Europa

Profiel:

Kim Philh)

11. v.d. Lee &

Speeltuin der 'pionagc'!

P. du Lingg: G.A. Curvcr:

Inlichtingen

P. du Lingg:

Regenja' uit.

Ja.,on Ter Plel.l.e:

Slovenië unafl1anke l ij ~

Bihliografi c:

lnltchl ingendictblen

111

de jaren '')()

ta ~enp<tk

<t<tn