Oikos nieuws 71 by Oikos

#71 DECEMBER 2014

NOORDPOOLACADEMIE 3 TERUGBLIK OIKOS-CONFERENTIE 4–6 GELOOF IN JE PROJECT 7 MILLENNIUMDOELEN: DE LAATSTE 400 DAGEN 8–9 OIKOS-DIRECTEUR DAVID RENKEMA 10–12 SOCIALE TRANSFORMATIE 13–15 HOW TO SURVIVE 16

VOORWOORD Als je het zo bekijkt, heeft Frank Westerman gelijk. We wilden op 24 oktober laten zien dat we bijna altijd van doen hebben met verschillende perspectieven op de werkelijkheid. We mogen ook niet op voorhand stellen dat andere verhalen niet tellen. De perspectieven van slachtoffers van ebola kunnen niet zo maar terzijde geschoven worden. Afrikaanse migranten in Nederland hebben eigen beelden van de ontwikkeling van Afrika. BRAC en de kerken dragen elk vanuit eigen perspectief bij aan de millenniumdoelstellingen, naast en soms tegenover overheden en bedrijven. Scholieren ontwikkelen een eigen aanpak van klimaatverandering.

Tijdens de conferentie Refresh your strategy van 24 oktober, maakte Frank Westerman een prikkelende opmerking: feiten veranderen de wereld niet, dat doen verhalen. Deze opmerking sloot goed aan bij de ondertitel van de conferentie, omgaan met verschillende perspectieven. Maar, zo vroeg voorzitter Janne Nijman, belanden we zo niet in een postmodern relativisme? We hebben te maken met feiten, zoals de ramp in de Stikvallei (het boek van Frank Westerman), de ebola-uitbraak en de moorden in naam van de Islamitische Staat. De millenniumdoelstellingen, de ‘sanering’ van de zorg, de veranderingen rond pensioenen en AOW zie ik in dit verband ook als feiten. Maar de kale feiten komen altijd in een context aan de orde. Ze worden ‘geframed’, door u en mij, door belanghebbenden en hun voorlichters, door journalisten etc. In die frames zijn feiten, analyses, angsten en verwachtingen, belangen en ideeën, wetenschap en levensbeschouwing samengebracht. Dan is de neiging groot om ons eigen verhaal als norm te beschouwen. ‘Mijn verhaal’ heeft de goede visie, heeft een wetenschappelijke basis en zorgt voor effectieve oplossingen; ‘jouw verhaal’ is achterhaald, ingegeven door eigen belang en niet wetenschappelijk onderbouwd.

Een basisprincipe van de DPC-methode is: stel je oordeel uit. Dit principe is zo stevig verankerd bij de professionals die bij Oikos in dienst zijn, dat we kunnen zeggen dat dit uitstel van oordeel bijna in ons DNA zit. Het is onlosmakelijk verbonden met de bereidheid om open te staan voor kritiek op je eigen verhaal. Daar ligt overigens ook de meerwaarde van de samenwerking binnen bijvoorbeeld Oikosnet en de Wereldraad van Kerken. Het spannende is dat uitstel van een oordeel niet mag uitlopen in afstandelijke vrijblijvendheid. Een strategie vergt ook keuzes. Wie ebola daadwerkelijk wil bestrijden, kan in conflict komen met de diepgewortelde gewoonten van slachtoffers en hun gemeenschappen. Wie de ongelijkheid wil bestrijden, ontkomt niet aan samenwerking met anderen. De kunst is dan wel om dit op een goede manier aan te pakken. De verschillende perspectieven moeten vroeg of laat samenkomen in een gedeelde strategie. En dan maakt het eigenlijk niet zo veel uit of het om ontwikkelingsbeleid, fiscaal beleid, gemeentelijk duurzaamheidsbeleid, een huishouding of een onderneming gaat. Oikos staat voor het kan anders: duurzaam, eerlijk en samen. Deze woorden getuigen van een sterk verlangen naar verandering. Deze woorden zijn gekozen te midden van een wereld van ongelijkheid, conflicten en klimaatverstoring. Sociale verandering veronderstelt een inbreng vanuit meerdere perspectieven. Brenda Bartelink en Erin Wilson verbinden sociale verandering met de veranderingen in het persoonlijke en spirituele leven van mensen. Juist dergelijke verbindingen maken het werk van Oikos waardevol. DAVID RENKEMA, DIRECTEUR OIKOS

SAMENLEVEN IN DE SUPERKERK Superkerk! Het woord doet denken aan superman en supermarkt. Maar dat waren niet de beelden die tijdens de gelijknamige studiedag op 7 november ter sprake kwamen. De titel was ontleend aan het Hugo de Groot college in Rotterdam, die werd verbouwd tot ‘superschool’. Oorspronkelijk was dit een achterstandsschool. Als de leerlingen nu deze ‘superschool’ verlaten, hebben ze inzicht in de eigen talenten en staan ze open voor een beloftevolle toekomst. Een superkerk staat open voor mensen, inclusief hun verhalen over indringende ervaringen. Een superkerk biedt de ruimte om al die verhalen te verbinden met de brede geloofstraditie, gericht op een beloftevolle toekomst. De 70 deelnemers aan de conferentie te Bennekom maakten kennis met enkele superkerken in de dop. Het beeld van de Superkerk daagde mensen uit, tot bezinning, tegenspraak en beweging.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

NOORDPOOLACADEMIE LEGT HET INITIATIEF BIJ SCHOLIEREN

EXPEDITIE NAAR EEN BETERE WERELD Meer dan 350 leerlingen van in totaal vijf verschillende scholen hebben dit najaar meegedaan aan de Noordpoolacademie in Den Haag. Geïnspireerd door het ijzingwekkende verhaal van Bernice Notenboom over haar recente expeditie Arctic March, gingen de leerlingen aan de slag met eigen acties voor een beter klimaat. Een bijzondere vernieuwing in de samenwerking tussen Oikos en poolreiziger Bernice Notenboom. TEKST IRENE KARSSIENS EN LILLAN HENSELER

e Noordpoolacademie maakte op 23 september een vliegende start op het Segbroekcollege in Den Haag. Twaalf facilitators van oikosXplore stonden klaar om elk een klas actief te begeleiden naar leuke projecten die een steentje bijdragen aan een beter milieu. Voor een volle aula vertelde Bernice Notenboom over haar expeditie naar de Noordpool. Haar ontberingen maakten veel indruk op de leerlingen; zó koud. De kinderen hadden vooral veel vragen over de alledaagse dingen: hoe plas je eigenlijk op de Noordpool? Sommige kinderen waren zelf al bewust bezig met het milieu, anderen zeiden dat ze er eigenlijk nooit bij stil stonden. Dit leverde een interessante discussie op over duurzaam leven en het klimaatprobleem. Na de biologische lunch begon de brainstorm. De ideeën varieerden van verre dromen zoals drones op zonneenergie die boodschappen kunnen doen tot makkelijk uitvoerbare ideeën als afvalscheiding in de schoolkantine. Na het invullen van het expeditie-logboek gingen de leerlingen naar huis, vol ideeën voor hun project en met een hoop stof om over na te denken. De Noordpoolacademie werd op 18 november afgesloten met presentaties door de leerlingen, waarbij de leerlingen elkaar jureerden.

Deelnemende scholen razend enthousiast over Oikos-traject

ACTIES In totaal zijn er door de leerlingen 30 acties gedaan op vijf scholen. Een greep uit de acties: - Een wekelijkse warme truiendag organiseren van november tot maart - Lichtsensoren aanbrengen - Wrap it yourself- eigen verpakkings materiaal gebruiken in de supermarkt - Actie prullenbak tegen zwerfvuil - Fietsroute app gemaakt - Neem je eigen bidon mee - Biologische markt georganiseerd - Bladeren composteren - Prullenbakken neerzetten voor recycling - Eén plek in de buurt creëren om vuurwerk af te steken

De vijf scholen die deelnemen, zijn enthousiast over het aanbod omdat het de initiatiefkracht van tieners aanspreekt en daarmee goed bij hun wijze van onderwijs past. Zo zijn er scholen bij die aan talentontwikkeling doen of aan nieuwe vormen van onderwijs waarbij leerlingen grotere verantwoordelijkheid krijgen over het leerproces, zoals de WON-scholen (Wetenschap Oriëntatie Nederland). Organiserend docent Martin Bakker (Aardrijkskunde, Segbroekcollege) is in zijn nopjes met de Noordpoolacademie: “We zijn gewend om de leerlingen enerzijds te pamperen en anderzijds om hen af te rekenen op resultaten. We zijn heel tevreden over de Noordpoolacademie omdat het heeft laten zien dat leerlingen meer floreren als je hen grote zelfstandigheid geeft”. Bakker hoopt dat dit een verschuiving meebrengt op zijn school: “Ik vind het niet alleen fijn dat onze klassen de duurzaamheid op school gaan aanpakken, maar ik ben ook blij met deze broodnodige verschuiving in het onderwijssysteem en in de aanpak van leer0lingen door het team van docenten. Ik heb nu al gezien dat de persoonlijke opdrachten van de leerlingen uit 5VWO (op gebied van duurzaamheid) dit jaar veel beter zijn dan die van vorig jaar.”

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

OIKOS-CONFERENTIE OVER OMGAAN MET VERSCHILLENDE PERSPECTIEVEN

REFRESH YOUR STRATEGY Op 24 oktober vond in het Utrechtse Muntgebouw de Oikos-conferentie Refresh your Strategy plaats. Deze conferentie, waarbij ook kort werd stilgestaan bij het 20-jarig bestaan van Oikos dit jaar, had als thema het omgaan met verschillende perspectieven. Schrijver Frank Westerman ging in de hoofdlezing aan de hand van zijn boek Stikvallei in op de verschillende verhalen die ontstaan na een ramp. Daarna konden de deelnemers kiezen uit drie sessies. Op deze paginaâ&#x20AC;&#x2122;s een kort verslag van elke sessie en een impressie van Vice Versa-hoofdredacteur Marc Broere.

kijk voor het foto- en videoverslag stichting op oikos.nl

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

SESSIE

Ebola – perspectieven op veerkracht

Nieuwe perspectieven op de Millenniumdoelen

Na een ramp gaan noodhulporganisaties aan de slag om hulp te bieden. Maar wat als de visie van westerse hulpverleners op de ramp niet samenvalt met die van de mensen die ze proberen te helpen? Dat was het onderwerp van de sessie ‘Noodhulp – Perspectieven op veerkracht’.

In de Productiezaal, de ruimte waar vroeger munten werden geproduceerd, werd tijdens de Oikosconferentie gesproken over de millenniumdoelen. In 2015 moeten deze ontwikkelingsdoelen behaald zijn. Daarom wordt er dit jaar veel teruggeblikt op de afgelopen periode én vooruitgeblikt naar nieuwe doelen. Tijdens de sessie ‘Ontwikkeling – zó kan het ook’ kwamen twee verfrissende perspectieven voor het voetlicht. Bij beide is de vraag: hoe stellen we mensen centraal? Sylvia Borren, vooral bekend als directeur van Greenpeace, sprak in haar hoedanigheid van bestuurslid van BRAC over hoe deze organisatie uit Bangladesh zich inzet voor armoedebestrijding. De werkwijze van BRAC, de grootste ontwikkelingsorganisatie ter wereld, onderscheidt zich door een combinatie van zorgvuldige analyse, creatieve oplossingen en gedurfde opschaling van haar werk. Hielke Wolters, vice secretaris-generaal bij de Wereldraad van Kerken, vertelde aansluitend hoe de Wereldraad het praktische lokale werk verbindt met processen om politici te beïnvloeden. Dat varieert van de lokale politici tot de Verenigde Naties. De Wereldraad is daarin pragmatisch: Wat is effectief voor de armsten in deze wereld?

Mensen zoeken ten tijde van rampen geborgenheid, verbondenheid en troost. Religie kan dat alles bieden.. Dit ziet schrijver Vamba Sherif in zijn geboorteland, waar mensen zich verzamelen in moskeeën om te bidden voor bescherming tegen ebola. Juist in kerken en moskeeën is de veerkracht van gemeenschappen zichtbaar. Maar religie geeft ook antwoord op de vraag naar het ‘waarom’. Onduidelijkheid over de ziekte gaf ruimte voor uiteenlopende verhalen over de oorzaak en toedracht van de ramp. Hoe ga je om met de verschillende beelden die bij mensen leven, ook als je het verhaal moet tegenspreken om verdere verspreiding te voorkomen? “Heb empathie in je benadering van mensen en luister naar hun verhaal”, zo stelt Vamba Sherif. “Maar wees ook eerlijk over het feit dat men voorlopig afstand moet nemen van praktijken rondom de dood die het virus verder verspreiden.” Volgens Sherif kan die boodschap beter niet door de westerse hulpverlener uitgedragen worden. Corien Swaan geeft aan hoe lastig dit in de praktijk is: “Mijn ervaring is dat je vanuit een westerse blik niet alles zomaar kunt begrijpen”. Anderen merken op dat religie ook verstrengeld kan zijn met politieke macht. Religie betekent niet alleen hoop en perspectief.

Onder leiding van gespreksleidster Margriet van der Zouw gingen de deelnemers in gesprek met Borren en Wolters over een aantal strategische vragen. Een aantal deelnemers was zeer geïmponeerd door de manier van werken van BRAC omdat daarmee heel effectief aan de realisatie van de millenniumdoelen is gewerkt. Anderen legden meer de nadruk op het politieke proces.

Religieuze leiders zijn bekend bij de gemeenschap, hebben autoriteit en wekken vertrouwen, en zijn zo in staat om kennis te verspreiden en het wantrouwen dat bij mensen leeft te kanaliseren. Maar dat veronderstelt bij hulpverleners wel kennis van de context, inclusief de religieuze context.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

Impressie

SESSIE

>> De locatie was met een knipoog gekozen: het Muntgebouw in Utrecht,daar waar centen, guldens en nu euro’s worden geslagen. En het moet gezegd: Oikos heeft ook wel iets met geld, maar dan vooral met de uitwassen daarvan. De organisatie is bijvoorbeeld jarenlang voortrekker geweest op het gebied van campagnes die pleiten voor Fair Trade (eerlijke handel), Jubilee (schuldkwijtschelding van arme landen) en Tax Justice (belastingontduiking). >>

Ondernemen voor ontwikkeling In het auditorium vond een workshop plaats over ‘ondernemen voor ontwikkeling’, verzorgd door Africa in Motion. De deelnemers waren afkomstig uit onder meer het bedrijfsleven, ngo’s, migrantenorganisaties, media en onderwijssector. Centraal stond de visie van migranten op de Nederlandse beleidsprioriteiten op het gebied van Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Daarna bespraken we de verschillende perspectieven op de thema’s, onderwijs, bedrijfsleven, en remittances. Zo ligt de focus bij het thema onderwijs bijvoorbeeld vaak op alfabetisering en hoger onderwijs. Wij wezen juist op het nut in het investeren in beroepsonderwijs voor een stabiele middenklasse. Het thema bedrijfsleven in Afrika kun je ook vanuit twee perspectieven bekijken: zie je Afrika als afzetmarkt voor dure Nederlandse producten of zie je Afrika juist als productiegebied voor zowel interne markten en export. We spraken ook over het thema remittances. De meest voor de hand liggende maatregel is het verlagen van de kosten voor het overmaken/ontvangen van geld, zodat dit ten goede komt aan consumptie. Maar je kunt ook gebruik maken van investeringsfondsen die macro-economische effecten teweegbrengen. Want het zou toch veel beter zijn als Afrikanen ook iets terug kunnen verdienen van het geld dat zij naar Afrika sturen. Tot slot spraken we over Franchise 4 Development. Het doel van dit pilotproject is om Afrikaanse (kennis)migranten in aanraking te brengen met Nederlandse ondernemingen, om de opkomst van nieuwe bedrijven in Afrika te bevorderen en de -werkgelegenheid te stimuleren.

>> Ik volgde zelf een interessante workshop over noodhulp en de rol van religie daarbij, voorgezeten door Brenda Bartelink van het kenniscentrum. Vertel ook het noodhulpverhaal uit een lokaal perspectief, was een van de punten die naar voren kwam in de workshop. En laat daarbij vooral de veerkracht van lokale mensen zien. Het is een onderwerp dat me al jaren aanspreekt. Zeker bij noodhulp, maar ook bij gewone ontwikkelingssamenwerking, worden verhalen vaak verteld vanuit het perspectief van de westerse hulpverlener en niet van de lokale bevolking. >>

>> Vooral een uitspraak van Cordaid-medewerker Jan Nielen bleef me bij. ‘Ook in noodhulpsituaties moet je de lokale mensen een plek geven waar ze hun verhaal kwijt kunnen’. Geef mensen dus ook de kans om hun verhaal te vertellen; als noodhulpverlener moet je ook een luisterend oor bieden. Ik vond het een hele goede zienswijze die de kern van de titel van de middag raakte, namelijk refresh your strategy. >>

>> Zo stond het begrip ‘verhalen vertellen’ centraal tijdens de jubilieumbijeenkomst. Schrijver Frank Westerman gaf ook nog een prachtige lezing; een verhalenverteller pur sang. ‘Feiten spreken nooit voor zich’, zo hield hij zijn gehoor voor. Vooral zijn uitspraak ‘feiten veranderen de wereld niet, dat doen verhalen’, bleef nog lang bij me hangen. Ook dit is een goede les voor ontwikkelingsorganisaties. Met feiten over resultaten van ontwikkelingsprojecten ga je het draagvlak niet terugwinnen. Dat doe je door verhalen achter de hulp te vertellen. Verhalen over mensen die met deze hulp en projecten te maken krijgen. En daarvoor moet je een luisterend oor bieden. >>

>> Medewerkers van ontwikkelingsorganisaties lopen net als journalisten bij uitstek tegen deze verhalen aan. Ik heb het al vaker geschreven: ontwikkelingsorganisaties hebben hiermee goud in handen. Wanneer gaan ze dat nu eens verzilveren? Volgens mij is dat draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking helemaal niet zo moeilijk om terug te winnen, als de focus wordt verlegd van corporate communicatie naar storytelling. << MARC BROERE, HOOFDREDACTEUR VICE VERSA

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

‘ZIN-VOLLE’ PROJECTEN WERVEN GELD OP NIEUW CROWDFUNDING-PLATFORM

GELOOF IN JE PROJECT! S

E CC

Je hebt een goed idee, maar geen geld om het uit te voeren. Vroeger stapte je naar de bank of de overheid, maar die geven je tegenwoordig niet zo snel een lening of subsidie. Crowdfunding is dan een goed alternatief; werving onder het grote publiek. De afgelopen jaren zijn honderden projecten op het gebied van kunst, ontwikkeling en maatschappij op die manier tot bloei gekomen. Voor religieuze of levensbeschouwelijke projecten was er echter nog geen geschikt platform. Dat is er nu: Crowdfunding-platform Geloof in je Project.

Boek: Kracht van Samen Dit boekje bundelt verhalen, gedichtjes en citaten uit verschillende tradities, levensbeschouwingen en jeugdliteratuur als onderdeel van Krachtbronnen – voor een brede ontwikkeling van kinderen. 118%

GEDONEERD

€ 7.375,00

VAN DE € 6.240,00

24-10-2014

EINDDATUM

Engelenbakfiets Het Stadspastoraat Arnhem wil met een bakfiets de wijk in om zo zichtbaar aanwezig te zijn in de stad en met de wijkbewoners in gesprek te gaan. Help je mee dit te realiseren?

81%

GEDONEERD

€ 2.029,63

VAN DE € 2.500,00

7-12-2014

EINDDATUM

TEKST: ESTHER DWARSWAARD (COÖRDINATOR GELOOFINJEPROJECT)

rowdfunding is een heuse trend aan het worden; uit onderzoek blijkt dat hiermee steeds meer geld wordt geworven. Het komt ook vaak voor dat het geworven bedrag banken en fondsen weet te overtuigen alsnog te investeren in het project. Met de succesvolle werving is per slot van rekening bewezen dat er draagvlak is voor het initiatief. Want crowdfunding gaat niet alleen over het werven van geld; het gaat ook om het enthousiasmeren van mensen voor een project. Zo ontstaat bij succesvolle acties een netwerk van mensen die achter de activiteit staan.

Geloof in je Project richt zich op projecten met een religieuze of levensbeschouwelijke component; het is een platform voor zin-volle projecten. Oikos is actief betrokken bij het crowdfunding-platform Geloof in je project, omdat we levensbeschouwelijke projecten graag ondersteunen, willen investeren in deze nieuwe manier van het realiseren van projecten en het betrekken van een achterban hierbij. Oikos-directeur David Renkema is om deze reden toegetreden tot het bestuur van de Stichting Geloofinjeproject. Geloof in je Project is op 10 september van start gegaan. De eerste acties zijn inmiddels succesvol afgerond. Drie projecten haalden samen meer dan 10.000 euro op en konden daarmee van start gaan. Andere projecten zijn nog hard aan het werk om het benodigde bedrag binnen te halen. In de kadertjes op deze pagina vind je een aantal voorbeelden van afgeronde en lopende projecten.

E CC

Muhanad naar Nederland – Breng de verhalen van Palestijnse boeren dichterbij! De YWCA wil de Palestijnse coördinator van de Olijfbomencampagne naar Nederland halen, zodat hij op scholen kan vertellen over de alledaagse gevolgen voor Palestijnse boeren van de landconfiscaties door Israël.

103%

GEDONEERD

€ 1.884,00

VAN DE € 1.825,00

2-11-2014

EINDDATUM

Geloof in Jou

Hoe pak je het aan? Crowdfunding is met name geschikt voor concrete projecten met een begin- en einddatum. Voor alleen vaste kosten zoals het salaris van een coördinator of onderhoudskosten van een gebouw is deze vorm van geldwerving niet geschikt. Het is geen eenvoudige manier van geldwerven maar hard werken om mensen te mobiliseren voor een project. Dat start met het maken van een goede projectomschrijving en een aansprekend filmpje. De meeste tijd kost het om mensen individueel te benaderen om te investeren in de activiteit. In eerste instantie is dat het eigen netwerk van de projecthouders: familie en vrienden. In tweede instantie is dat het bredere netwerk van achterban en geïnteresseerden van de organisatie, en in derde instantie worden via media ook anderen benaderd die de organisatie niet (goed) kennen maar mogelijk wel interesse hebben in het steunen van het project. Ondanks dat het hard werken is, geeft het veel voldoening om te zien dat er vele mensen zijn die net als jij, geloven in je project!

Speeddaten met Religie! De app ‘Geloof in Jou’ is een onderdeel van de tentoonstelling Heilige Huisjes en brengt geloven op een speelse manier in beeld.

47%

GEDONEERD

€ 1.325,00

VAN DE € 2.800,00

29-12-2014

EINDDATUM

Mocht je zelf een project hebben of kennen dat via crowdfunding gerealiseerd kan worden, kijk dan op www.geloofinjeproject.nl.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

MILLENNIUMDOELEN: DE LAATSTE 400 DAGEN Op het moment dat u dit leest, hebben we nog minder dan 400 dagen voordat de deadline voor het behalen van de millenniumdoelen verstrijkt. Er is sinds de start van deze ontwikkelingsdoelen in 2000 veel gebeurd. Zo hebben twee miljard mensen een aanzienlijk hogere kwaliteit drinkwater, in de strijd tegen malaria en TBC zijn grote vorderingen gemaakt en de vermindering van het aantal mensen dat honger heeft is ‘op schema’. Een terugblik en vooruitblik. TEKST: JAAP VAN DER SAR

Het Nederlands Platform Millenniumdoelen (NPM) is in 2005 opgericht om de Nederlandse politiek aan haar belofte te houden en om de Nederlandse bevolking te betrekken bij de millenniumdoelen. In de loop der tijd hebben ca. 70 organisaties bijgedragen aan het platform. In oktober is besloten de activiteiten te beëindigen en de taken over te dragen aan de koepel van de ontwikkelingsorganisaties, de branche-vereniging Partos. Partos ontwikkelt op dit moment een actie die werkzaamheden van het platform ten dele overneemt. Oikos, dat bijna tien jaar lang het secretariaat van het NPM beheerde, kijkt terug op veel werk in Nederland, met name gericht op die mensen, die normaliter niet veel over ontwikkelingssamenwerking horen. Er blijkt – gelukkig – een grote groep van mensen te bestaan die bereid is tijd, energie, inzet en creativiteit beschikbaar te stellen om de armoede in de wereld te reduceren. Een overzicht van de werkzaamheden van de afgelopen 10 jaar, te bekijken via de website van Oikos, laat zien dat betrokkenheid en creativiteit van verschillende organisaties tot opmerkelijke resultaten leiden.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

‘D

e millenniumdoelen hebben laten zien dat we echt het verschil kunnen maken in mensen-levens’, aldus Ban Ki-Moon, Secretaris Generaal van de VN. Toch moet er nog veel gedaan worden. De doelen zijn lang niet allemaal gehaald. Daarnaast geldt dat de doelen een compromis waren: je zult maar tot de helft behoren die nog wel honger heeft. Dan ben je niet tevreden. De VN hebben op 17 augustus 2014 de ‘500 days of Action’ gelanceerd, de laatste 500 dagen om nog zoveel mogelijk van de gestelde doelen te halen voor de millenniumperiode afloopt eind 2015. Het zal niet helemaal lukken, temeer daar sommige situaties extra aandacht vragen. Denk maar aan ebola: deze ziekte treft arme regio’s veel harder dan rijke.

Ook na 2015 zullen daarom gemeenschappelijke doelen nodig zijn. Nu wordt in VN-verband gewerkt aan de zogenaamde Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals). Deze doelen zullen specifieker en toetsbaar moeten worden geformuleerd. Ook zullen ze breder van opzet zijn, met veel aandacht voor duurzaamheid en hopelijk ook voor een onderwerp als belastingontwijking. Beslissingen daarover worden pas in september 2015 verwacht. In het jaarlijkse voortgangsrapport wordt een overzicht gegeven van de tot nu toe behaalde resultaten. Hieronder een kort overzicht.

Behaald!

Nog niet behaald!

Gerealiseerde (onderdelen van) de millenniumdoelen:

Meer inspanningen zijn nodig voor:

De wereld heeft de extreme armoede weten te halveren!

De inspanningen om malaria en tuberculose te bestrijden hebben het gewenste resultaat gehaald. Hiermee zijn 22 miljoen levens gered sinds 1995.

• De bedreigingen voor natuur en milieu zijn

• Honger neemt af, maar aanvullende maatregelen zijn nodig.

Toegang tot beter drinkwater is realiteit geworden voor 2,3 miljard mensen.

• Chronische ondervoeding nam af, maar nog steeds is 1 op de 4 kinderen ondervoed.

In alle ontwikkelingsgebieden is het verschil in toegang tot school voor jongens en meisjes aanzienlijk gereduceerd.

De deelname van vrouwen aan politieke processen is toegenomen. Dat geldt zowel voor het aantal vrouwelijke parlementsleden als ook voor vrouwelijke ministers.

Het budget voor ontwikkelingssamenwerking van rijke landen bleef ongeveer op het zelfde niveau. De hulp verminderde echter voor de armste landen. De hulp nam toe voor landen die aan organisaties veel vrijheden hebben toegekend.

eigenlijk niet afgenomen. Ontbossing gaat nog steeds door, de biodiversiteit neemt af. Maar er zijn ook voorbeelden dat het de goede kant op gaat.

• Kindersterfte is bijna gehalveerd. Maar de afname moet verder.

• Moedersterfte nam met bijna de helft af. Het is Kijk voor meer informatie over de voortgang per doel op www.oneworld.nl/ toekomstdenkers/ millenniumdoelen

echter nagenoeg geheel te voorkomen, zodat er nog veel kan en moet gebeuren.

• Bestrijding van aids/HIV kan effectiever. • Meer dan een miljard mensen hebben nog steeds geen toegang tot een toilet

• Nog altijd gaat 10% van de kinderen niet naar school.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

IK GELOOF IN DE KRACHT VAN Oikos heeft een nieuwe directeur. David Renkema, al in dienst sinds 1983, neemt het stokje over van Gerhard Schuil. Wat zijn de grootste uitdagingen voor Oikos de komende tijd? TEKST: ROGIER VAN DER WEIJDEN

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

DE ENERGIEKE SAMENLEVING Wat is de grootste verandering die heeft plaatsgevonden bij deze organisatie, sinds u 31 jaar geleden voor het eerst bij OSACI binnenliep? In die jaren, de tijd van apartheid en koude oorlog, was OSACI, het Oecumenisch Studie- en ActieCentrum voor Investeringen, een leverancier van kennis. Onze doelgroep waren kerkelijke actiegroepen en ordes en congregaties die zaten te springen om informatie over onder meer de banken en de wapenindustrie; waar investeren zij, met wie handelen ze en waar ontplooien ze bedrijfsactiviteiten. Ons onderzoek stelde anderen in staat om actie te voeren, rond de thema’s wapens, voedsel en apartheid. Nu zie je dat de vraag van de doelgroep en de opdrachtgevers niet alleen bij de feitelijke en economische kennis ligt, maar bij het bieden van tools: hoe kunnen burgers zelf iets doen op het gebied van duurzame ontwikkeling. Ook is er nu meer behoefte aan informatie over cultuur en religie. Dit komt terug in de workshops van OikosXplore, maar ook in de toekomstateliers die wij voor diverse gemeentes organiseren en de trainingen in de ‘Ik ben trots DPC-conflictmethode.

Er is veel veranderd in de maatschappij sinds 1983. In welke ontwikkeling ziet u het meest een kans voor Oikos?

Ontwikkelingssamenwerking bestaat 65 jaar. Als u terugblikt, wat is dan het mooiste van die 65 jaar? In de jaren ’80 werd het aantal ondervoede mensen geschat op 800 miljoen. Dat getal is sindsdien ongeveer gelijk gebleven, ondanks het feit dat de wereldbevolking sindsdien is verdubbeld. De voorspellingen die in de jaren zeventig werden gedaan door onder meer de Club van Rome, zijn dus niet uitgekomen. Natuurlijk is de huidige situatie verre van rechtvaardig, maar het drama dat is voorspeld, is niet uitgekomen. Internationale samenwerking, vooral op het gebied van landbouwkundig onderzoek, heeft hier aan bijgedragen. Er valt hier natuurlijk veel meer over te zeggen, ook over de schaduwzijden, maar toch vind ik dat we dit niet mogen veronachtzamen.

Vanuit Oikos bezien, ben ik trots op wat we met fairtrade hebben bereikt. Dertig jaar geleden realiseerden we ons dat als je invloed wilt uitoefenen op voedselzekerheid in andere landen, dat je dan naast de klassieke ontwikkelingshulp het op wat we beste kunt inzetten op de handelsmet fairtrade hebben relaties. Zo hebben we jarenlang campagne gevoerd voor eerlijke koffie. bereikt. Voor koffie en De acties vonden eerst plaats onder chocolade is fairtrade de de vlag van het Interkerkelijk Overleg Wereldvoedselvraagstuk, later de norm is geworden, niet langer Koffiecoalitie en de Tropical Commodity de uitzondering. Dat was Coalition (TCC). Nu zie je dat voor koffie en chocolade fairtrade de norm twintig jaar geleden nog is geworden, niet langer de uitzondeondenkbaar geweest.’ ring. Dat was twintig jaar geleden nog ondenkbaar geweest.

Al sinds de jaren ’80 trekt de overheid zich steeds meer terug. Dat begon met de liberalisering van markten en de privatisering van staatsondernemingen Nu zie je hoe het kabinet Rutte steeds meer taken die tot nu toe altijd bij de verzorgingsstaat hoorden, bij de burger over de schutting kiepert. Ook op internationale solidariteit wordt fors bezuinigd. Daarmee wordt de samenleving geprikkeld om die solidariteit zelf op te pakken, zowel naar onze buren, als naar mensen aan de andere kant van de wereld. Als ik om me heen kijk ben ik voorzichtig positief. Enerzijds is er verontwaardiging over wat ons allemaal ‘overkomt’, anderzijds pakken heel veel mensen ook direct de handschoen op die de overheid hen toewerpt. Het sluit goed aan bij zowel het traditionele vrijwilligerswerk als bij de onvrede die er heerst over de grote molochs, de banken, de multinationals, Europa en de politiek; mensen willen weer zeggenschap over hun eigen leven. Ik noem dit de energieke samenleving, omdat die term de kracht verbeeldt van de burger, die zijn of haar eigen leven samen met anderen wil inrichten. Ik weet heel goed dat niet iedere burger daar toe in staat is. Ik ben me er ook van bewust dat de energieke samenleving spanningen in zich draagt. Niet iedereen vindt hetzelfde belangrijk tenslotte . De een wil bijvoorbeeld allerlei barrières opwerpen tegen de grote wereld; de ander wil die barrières juist slechten. Maar juist waar sprake is verschillende perspectieven heeft Oikos wat te bieden. Ik geloof in de kracht van de energieke samenleving.

Het einde van overheidssubsidie voor ontwikkelingssamenwerking lijkt nabij. Dat heeft indirect ook voor Oikos gevolgen. Oikos zal zich moeten herbezinnen. Waar liggen de kansen voor Oikos? Oikos is nooit een ontwikkelingsorganisatie in de klassieke zin van het woord geweest. Oikos financiert geen projecten in ontwikkelingslanden. Volgens de missie werken we aan veranderingen in Nederland met het oog op duurzame en rechtvaardige ontwikkeling wereldwijd. We laten zien dat ons handelen, ons beleid en onze keuzes in Nederland gevolgen hebben voor het voortduren van onrecht en armoede in andere continenten. Dit lieten we zien met fairtrade, Jubilee, de EEN campagne en Tax Justice. Onze stelling is altijd geweest dat ook Nederland een ontwikkelingsland is, waar het nodige moet veranderen. Oikos zet haar expertise in om die verandering mogelijk te maken. Zo zijn we in staat het maatschappelijk rendement van vrijwilligersorganisaties en geloofsgemeenschappen zichtbaar te maken, ondersteunen we samenwerkingsverbanden van diverse maatschappelijke organisaties en bieden we tools aan om om te gaan met conflicten en uiteenlopende toekomstbeelden.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

Ik denk dat het een goede ontwikkeling is dat Oikos zich daar Ik zie dat religie, seculariteit en identiteit leiden tot verwarring. bevindt waar vragen leven, waar de conflicten zijn, kortom; waar Wij hebben bij Oikos niet onmiddellijk de oplossing voor alle ‘reuring’ is. Daar liggen de kansen voor Oikos. Tegelijk realiseer ik problemen die dat met zich meebrengt, maar Oikos heeft wel de me dat we ons daarmee op een terrein begeven waar we nog een middelen in huis om in die verwarring te zorgen voor ordening. plek moeten veroveren. Kansen zie ik ook voor ons jongerenRond ons Kenniscentrum Religie en Ontwikkeling en de methode programma oikosXplore. Dit is tien jaar geleden ontstaan als voor conflicthantering (DPC) hebben we op dat gebied veel antwoord op de vraag hoe we jongeren het beste kunnen bereiken ervaring opgebouwd. rond internationale samenwerking. Conflicten horen bij het leven. Het antwoord bleek makkelijker dan Bemiddelaars en mediators we dachten: met jongeren natuurlijk! ‘Ik kan niet accepteren dat er zijn een goed vertegenwoordigde Eerst zijn een aantal jonge stafmeberoepsgroep. Wat heeft Oikos dan dewerkers aangenomen, die hebben nog steeds honger is te midden van nog toe te voegen op dit thema? facilitators opgeleid om workshops te overvloed. Boos kan ik worden De conflictmethode DPC bestaat geven en aanwezig te zijn op festivals. dit jaar tien jaar, maar komt voort uit We richtten ons in het begin op een zo als ik hoor van uitsluiting, het ervaringen die zijn opgedaan in de groot mogelijk bereik, via workshops uitsluiten van mensen vanwege jaren ’80 rond de kernwapendiscusen aanwezigheid op festivals. Ik zie nu hun (on)geloof, hun vermeende sies In Nederland en de conflicten dat de laatste tijd het doel en middel in Noord-Ierland. Oikos heeft al stuivertje wisselen. De workshops en beperkingen of hun etniciteit.’ tientallen kleinschalige trainingen festivals zijn niet langer het hoofddoel, maar ook een middel. De focus gegeven over de hele wereld. Of het verschuift naar het versterken van de nou gaat om Pakistan, Oekraïne of competenties van de jongeren die de workshops geven. Met die Zimbabwe, je komt DPC tegen in allerlei situaties waar dringend jongeren hebben we goud in handen; de inbreng van jongeren is behoefte is aan conflictmanagement. Ook bedrijven weten ons te verrijkend voor Oikos en tegelijk biedt Oikos deze jongeren de vinden. DPC onderscheidt zich door de aandacht die ze heeft voor kans om hun CV en competenties te verrijken en versterken. de omstanders bij een conflict. Deze worden bij de DPC-methode nauwkeurig in kaart gebracht.

Religie lijkt weer een steeds grotere rol in te nemen in de samenleving. Zo bezien spelen waarden al een grote rol in de maatschappij. Waarom maakt Oikos er dan toch een speerpunt van? Ik zie onhandigheid bij veel organisaties, instanties en bedrijven om de rol van waarden te benoemen, om er goed mee om te gaan. Ze werken vaak samen met mensen (binnen en buiten de eigen organisatie) wiens houding, standpunten en gedrag religieus geïnspireerd zijn. Die ervaring leidt soms tot religiestress, met alle gevolgen van dien voor het behalen van de organisatiedoelen of de bedrijfsresultaten. De andere invalshoek is die van het personeelsbeleid. Motivatie en bezieling zijn nauw verbonden met waarden, levensbeschouwing en identiteit. In mijn ogen is juist Oikos in staat om hierin een rol te spelen. Wij bevinden ons op het snijvlak van religie en seculariteit. We zijn in het leven geroepen door een aantal kerkgenootschappen en tegelijk staan we met beide voeten in de seculiere en ook multireligieuze maatschappij. Het fascineert me hoe christelijke en (inter)kerkelijke organisaties omgaan met deze identiteit. Voor overheidsfinanciering en ook fondsenwerving is die identiteit geen voordeel, behalve dan als indicatie voor de omvang van de achterban of doelgroep. Je ziet ook dat die identiteit naar de achtergrond verdwijnt. Dat geldt voor Cordaid, PAX en ICCO, maar ook voor Oikos. Dat geeft ook verwarring, intern en extern. We zien dat ook terug in de omgang met thema’s waar religie een rol lijkt te spelen: seksualiteit en geweld. Alle uitwassen worden verklaard vanuit de vermeende essentie van religie. Andersom zie ik dat ook wel gebeuren. Karen Armstrong meent dat compassie het kenmerk is van de verschillende religieuze tradities. Gelovigen hebben zelf ook vaak de neiging om vooral de positieve kanten van religie belichten; voor uitwassen hebben zij vaak andere verklaringen.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

OikosXplore bestaat dit jaar 10 jaar. Er zijn in die tijd ruim 80 jongeren opgeleid tot facilitator. Zij hebben op hun beurt duizenden jongeren in Nederland bereikt met workshops over diverse aspecten van duurzame ontwikkeling. Als u mag kiezen tussen het hebben van een pool van 1000 facilitators of een mediaproductie die door 100.000 scholieren wordt gezien, waar zou u dan voor kiezen? Lastige vraag. Maar eigenlijk is dat wel de hamvraag voor ons jongerenwerk, zetten we in op kwantiteit of kwaliteit. Ik kies zonder twijfel voor de facilitators, omdat bij toename van hun aantal ook hun bereik onder jongeren in Nederland zal toenemen. De groei in kwaliteiten van facilitators is voor Oikos een doel op zich. Als je gaat voor eenmalig bereik met een mooi gemaakt filmpje, zou je die persoonlijke groei van facilitators missen, dat zou ik doodzonde vinden. Ik geloof er echt in dat wij ons met de facilitators verbreden als organisatie. En we versterken daarmee uiteindelijk ook de energieke samenleving.

Tenslotte, wat beweegt u in uw werk? Ik werk vanuit de overtuiging dat alle mensen zijn geschapen naar Gods beeld! Deze geloofsuitspraak is voor mij de basis om voort durend te blijven zoeken naar hoe we de wereld zo humaan mogelijk kunnen maken. Voorop staat de menselijke waardigheid, die is belangrijker dan wat mensen doen of laten en wat zij geloven of verwerpen. Ik kan dan ook niet accepteren dat er nog steeds honger is te midden van overvloed. Boos kan ik worden als ik hoor van uitsluiting, het uitsluiten van mensen vanwege hun (on)geloof, hun vermeende beperkingen of hun etniciteit. Oikos is voor mij een prachtige plek om samen met anderen te werken aan veranderingen ten goede.

ONTWIKKELING EN BEKERING; MINDER VERSCHILLEND DAN JE DENKT OVER BEKERING, PERSOONLIJKE VERANDERING EN ANDERE DIMENSIES DIE IN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING VAAK BUITEN BESCHOUWING BLIJVEN.

In de wereld van ontwikkelingssamenwerking wordt vaak onderscheid gemaakt tussen het seculiere verhaal van sociale transformatie en het religieuze verhaal over persoonlijke verandering. Brenda Bartelink en Erin Wilson laten zien dat dit onderscheid los staat van de realiteit van mensen die een proces van socialeverandering doormaken. Uit gesprekken met mensen in Zuid-Afrika en Malawi komt duidelijk naar voren dat religie en spiritualiteit centraal staan in hun levens. Voor hen zijn de ‘religieuze’ en ‘seculiere’ dynamieken die een rol spelen bij verandering onlosmakelijk met elkaar verstrengeld. TEKST: BRENDA BARTELINK EN ERIN WILSON. VERTALING: INGE VAN DER WEIJDEN

e succesverhalen over ontwikkeling zijn over het algemeen seculiere verhalen. De rol van religie in sociale verandering wordt vaak gebagatelliseerd of zelfs helemaal genegeerd. Ten onrechte, want religie was de inspiratiebron van de grootste voorvechters van sociale rechtvaardigheid: Mahatma Gandhi, Desmond Tutu, Martin Luther King jr., de Dalai Llama en ‘’s werelds eerste seculiere heilige’, Nelson Mandela. Elk van deze mannen schreef en sprak over het belang van religie en spiritualiteit in hun persoonlijke ontwikkeling en zij leggen daarbij de link met sociale verandering in hun gemeenschappen. De verhalen van deze ‘helden’ benadrukken dat het persoonlijke aspect bij ontwikkeling essentieel is en vaak genegeerd wordt bij sociale verandering. Deze verhalen brengen ook religieuze en spirituele dimensies naar voren in het publieke debat over ontwikkeling. Beleidsmakers en ontwikkelingswerkers voelen zich hier ongemakkelijk bij en zouden deze dimensies liever zien verdwijnen.

We hebben een afspraak met een politieagent in een dorpje in KwaZulu Natal. We lopen een tijdje zoekend rond in het lokale politiebureau. We kloppen hier en daar op deuren. Nadat we een tijdje gewacht hebben, beginnen we ons af te vragen of we ons misschien vergist hebben. Maar dan gaat er een deur open, een vrouw kijkt om het hoekje. ‘Hallo, klopte u? Het spijt me, ik was even in gebed. Kom binnen.’ We komen haar kleine kantoortje binnen en we ontdekken dat zij de politieagent is met wie wij een afspraak hebben. Op een boekenplank staat een laptop waarop een filmpje is te zien van een dominee die een preek houdt. Op de muur achter haar is een tekst over ‘spirituele oorlogsvoering’ geprikt. We zijn benieuwd naar haar visie op de rol van religie en geloof bij het promoten van gelijkheid tussen man en vrouw. In Zuid-Afrika hebben veel vrouwen een inferieure positie in het gezin. Vaak hebben ze dagelijks te maken met (seksueel) geweld. Uit een rapport van het South Africa Medical Research Council uit 2012 blijkt dat in Zuid-Afrika elke acht uur een vrouw gedood wordt door haar partner. Ongeveer 37 procent van de Zuid-Afrikaanse mannen geeft toe wel eens iemand verkracht te hebben. We vragen wat er in de gemeenschap wordt ondernomen om (seksueel) geweld tegen vrouwen tegen te gaan. Dan komen we bij het specifieke onderwerp van

De afgelopen maanden hebben we veel verschillende leiders geïnterviewd: christelijke leiders, leden van religieuze gemeenschappen, gemeenschapsleiders, onder wie leraren en afgevaardigden van politie en lokale overheid. In onze gesprekken verkenden we hoe ze de rol van religie en hun persoonlijke geloof en spiritualiteit zien in het verbeteren van gendergelijkheid. De context in zowel Zuid-Afrika als Malawi is voornamelijk christelijk, hoewel er in Malawi ook grote moslim-gemeenschappen zijn.

religie. Welke rol zouden religieuze leiders en religieuze instituties in de gemeenschap moeten spelen bij het aanpakken van deze problemen? En is er een rol weggelegd voor deze personen en instanties? “Dat is heel belangrijk”, antwoordt ze. “Ik vind dat dominees goed geïnformeerd moeten zijn, want zij grijpen in door middel van gebed. Ik geloof dat we geen misdaad kunnen bestrijden zonder de kracht van God. In het gebed vertelt mijn God mij dat er niets onmogelijk is. De strijd tegen misdaad is in de eerste plaats spiritueel. Daarnaast moeten geloofsleiders en kerken bijdragen aan misdaadbestrijding door mensen bewust te maken van deze kwesties.”

Wat uit deze gesprekken duidelijk naar voren kwam, is dat religie en spiritualiteit centraal staan in de levens

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

van mensen. Verhalen van persoonlijke en sociale verandering zijn nauw met elkaar verweven en ‘religieuze’ en ‘seculiere’ dimensies van verandering en ontwikkeling zijn volkomen met elkaar verstrengeld. Dit roept de vraag op hoe onderzoekers, beleidsmakers, ontwikkelingswerkers en activisten vanuit een westers, seculier perspectief kunnen werken aan echte participatieve democratische ontwikkeling, als zij tegelijkertijd religieuze en persoonlijke factoren bij ontwikkelingssamenwerking buiten beeld willen houden. Westerse overheden en organisaties streven bij ontwikkelingssamenwerking over het algemeen naar modernisatie en vooruitgang. Het gaat daarbij echter altijd om een specifieke versie van moderniteit, die waarbij economische groei, democratie, individuele vrijheid en een seculiere open samenleving de einddoelen zijn. Kortom: met ontwikkeling bedoelt men vaak omvorming van een samenleving naar het Westerse model van een moderne samenleving. De wisselende successen van de projecten die zijn uitgevoerd onder dit paradigma zijn om verschillende redenen bekritiseerd door commentatoren: sommigen stellen dat neoliberale economische modellen niet hebben geleid tot een eerlijke verdeling van de welvaart, waar anderen wijzen op de twijfelachtige mensenrechtenstatus en het laag democratisch gehalte in een aantal ontwikkelende landen. Maar heel zelden worden er vragen gesteld over de seculiere neiging binnen de ontwikkelingssector om spirituele dimensies van het menselijk bestaan buiten de deur te houden. Veel van de mensen met wie wij spraken, benadrukken echter hoe essentieel spiritualiteit is bij zowel persoonlijke als sociale transformatie. Een programmamanager van een grote religieuze ontwikkelingsorganisatie in Malawi stelt: “Als mensen zijn we ziel, geest en lichaam. Maar wij [ontwikkelingswerkers en overheid] vergeten de ziel en de geest. Het geestelijke beïnvloedt hoe je denkt en handelt”. Waar ontwikkelingswerkers vaak geen oog hebben voor het persoonlijke en het spirituele in hun streven

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

“Als mensen zijn we ziel, geest en lichaam. Het geestelijke beïnvloedt hoe je denkt en handelt”.

naar sociale verandering in landen wereldwijd, zo lukt het religieuze leiders vaak om de verbinding te leggen tussen persoonlijke en spirituele verandering van mensen in de gemeenschap en hun betrokkenheid bij wat er in de samenleving gebeurt. Het christendom is vaak primair gericht op persoonlijke verandering. In veel pinksterkerken is dit een kernthema. Binnen deze kerken wordt deze persoonlijke verandering ’bekering’ en het loslaten van het oude leven genoemd. Antropologisch onderzoek heeft laten zien dat ‘bekering’ grote verandering teweeg brengt in het persoonlijk leven van deze christenen. De gedachte dat zo’n wezenlijke persoonlijke transformatie ook kan en zou moeten bijdragen aan het streven naar sociale gerechtigheid en maatschappelijke verandering komt bij veel religieuze leiders niet op. Maar waarom is het toch zo belangrijk dat religieuze leiders deze verbinding wel weten te leggen? Als we kijken naar de religieuze tradities zelf, is deze focus op het individuele veranderings- en bekeringsproces helemaal niet zo voor de hand liggend. Er zijn zo’n tweeduizend Bijbelteksten te vinden die verwijzen naar thema’s rond armoede en rechtvaardigheid. In de theologische en historische traditie van het Christendom zijn vele voorbeelden bekend waarin het strijden voor armen en onderdrukten centraal staat. Ontwikkelingsorganisaties met een religieuze achtergrond laten zich hierdoor inspireren. Ook werken ze steeds vaker met programma’s waarin sociale en spirituele benaderingen aan elkaar gekoppeld worden. Zo gebruikt de christelijke organisatie World Vision International de Bijbel in een programma voor het promoten van gelijkheid tussen mannen en vrouwen – Channels of Hope for Gender (zie ook de kadertekst). Een pastor uit Malawi, die deelnam aan dit programma, zegt daarover: “Wij zagen de Bijbel als één verhaal, maar nu zien we dat er verschillende stemmen spreken in de bijbel en dat wij naar die stemmen moeten luisteren om te weten wat de kwaliteiten zijn van zowel mannen als vrouwen.”

Om een beeld te krijgen van de impact van dit programma, spraken we met meerdere mensen in deze gemeenschap. Het echtpaar Ruth en Joseph werd uitgenodigd voor een workshop van Channels of Hope. Omdat Ruth het te druk had in haar bedrijf, besloten ze samen dat Joseph mee zou doen aan de workshops. Sindsdien is er veel veranderd. Joseph speelt nu een actieve rol in het huishouden: hij kookt, maakt schoon, haalt het water en let op de kinderen als Ruth druk is met klanten. Waar Joseph eerder alle beslissingen nam met betrekking tot de financiën, hebben hij en Ruth daar nu overleg over. Zo zetten ze samen een aantal succesvolle bedrijfjes op. Het echtpaar ziet zichzelf als rolmodellen voor hun dorpsgenoten. Zij gaan met hun buren in gesprek over gendergelijkheid en wat dit in de praktijk betekent. Ruth voegt hier later aan toe dat Joseph, voordat hij de workshops volgde, iemand was die niet veel bad. Nu bidt hij voortdurend. In haar visie zijn Joseph’s spirituele verandering en de verandering van het rollenpatroon in haar gezin, nauw met elkaar verweven. Uit dit verhaal en uit vele andere verhalen komt duidelijk naar voren dat verandering in het persoonlijke, spirituele leven van mensen een belangrijke motivatie kan zijn om deel te nemen aan activiteiten voor sociale verandering. Op dit moment zijn er steeds meer ontwikkelingsorganisaties die belangstelling hebben voor het samenwerken met religieuze leiders in hun ontwikkelingsprogramma’s. Die interesse is vaak instrumenteel van aard: men ziet de potentie van de leiders en hun organisaties om onderwijs- of gezondheidszorgprojecten via hun netwerken te promoten. Wij pleiten ervoor dat in deze initiatieven de verbintenis tussen spiritualiteit en sociale verandering ook serieus wordt genomen.

CHANNELS OF HOPE ONDERZOEK KENNISCENTRUM EN WORLD VISION In 2014 heeft World Vision het Kenniscentrum Religie & Ontwikkeling gevraagd samen te werken in onderzoek rondom de Channels of Hope methode. Oikos heeft het Centre for Religion, Conflict and the Public Domain (CRCPD) van de Universiteit Groningen daarbij betrokken, dit leidde tot een eerste activiteit rondom Channels of Hope for Gender. Met een kleine subsidie van NWO, zullen we het komend jaar onderzoek

Spiritualiteit is onlosmakelijk verbonden met de manier waarop mensen zich wereldwijd inzetten voor ontwikkeling en sociale verandering. Laten we daarom niet vergeten wat die kampioen van sociale rechtvaardigheid, Aartsbisschop Desmond Tutu heeft gezegd: “Het verzet tegen apartheid was een zaak van rechtvaardigheid. Het verzet tegen vrouwendiscriminatie is een zaak van rechtvaardigheid. Het verzet tegen discriminatie op basis van seksuele geaardheid is een zaak van rechtvaardigheid. Het is ook een zaak van liefde. Elk mens is waardevol. Een ieder van ons maakt deel uit van Gods gezin. Wij moeten allemaal in staat gesteld worden om elkaar oprecht lief te hebben.”

doen naar de methodes rondom HIV/aids en gezondheid van moeders en pasgeborenen. Channels of Hope richt zich op het activeren van lokale religieuze leiders om dergelijke gevoelige problemen in hun gemeenschappen bespreekbaar te maken via bijbelstudie, persoonlijke reflectie en feitelijke informatie. Het KCRO vraagt zich daarin steeds het volgende af: hoe dragen mensen vanuit persoonlijke spirituele bronnen bij aan duurzame sociale verandering? En draagt leiderschap op deze thema’s bij aan een gemeenschap die beter om kan gaan met verschillen? Kijk voor meer informatie op www.religie-en-ontwikkeling.nl BRENDA BARTELINK

DIT IS EEN SPECIAAL VOOR OIKOS NIEUWS VERTAALDE EN LICHT BEWERKTE VERSIE VAN EEN ARTIKEL DAT IS VERSCHENEN OP WWW.OPENDEMOCRACY.NET ONDER DE TITEL ‘WE MUST ALL BE ALLOWED TO LOVE EACH OTHER WITH HONOUR: SPIRITUALITY AND SOCIAL TRANSFORMATION’.

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

HOW TO SURVIVE Een duurzaam product verzinnen en in de markt zetten. Dat was de opdracht waar ongeveer 90 eerstejaars studenten Junior Accountmanager en International Business Studies tijdens het project How To Survive mee aan de slag gingen. TEKST: CARLIJN SAVELKOULS

How To Survive is een nieuw project speciaal voor scholieren, het speelt in op hun leefwereld en biedt ze tegelijkertijd een inkijkje in de beroepspraktijk van de opleiding die ze net gekozen hebben. De eerste bijeenkomst was voor de studenten natuurlijk behoorlijk spannend, ze zaten net twee dagen op een nieuwe school waar ze niemand kenden. Tijdens deze kick off maakten de leerlingen kennis met duurzaamheid en ondernemerschap door praktische voorbeelden van duurzame producten en diensten van anderen. Ze konden ’kiezen uit de thema’s water, energie, voedsel en kleding. In de daaropvolgende weken ging per thema een team aan de slag om een zo realistisch mogelijk duurzaam product te bedenken. De studenten waren eerst een beetje sceptisch, maar werden steeds enthousiaster over het project, omdat ze op deze manier hun creativiteit konden laten zien. De meeste deden nog niks aan duurzaamheid, slechts een aantal van hen gaf aan al bewust bezig te zijn met het milieu, zoals kort douchen, de mobiel niet te lang in

de oplader laten zitten en een abonnement op een Groentebox (een box met biologische groente die wordt thuisbezorgd). De studenten kwamen met de meest uiteenlopende ideeën: Van kleding gemaakt van de resten van wietplanten tot aan het gebruiken van de energie die vrijkomt door rijdende auto’s op een wegdek. Aan de hand van gesprekken met experts, ondernemers en consumenten leerden de studenten hoe ze hun ideeën kunnen aanpassen en verbeteren. Ze zochten uit hoe ze hun product op de markt wilden gaan brengen met behulp van concurrentie- en risicoanalyses. Ook gingen de teams hun product/dienst promoten onder toekomstige consumenten. Als afsluiting presenteerden de teams hun ideeën voor zo’n 150 mensen, bestaande uit hun medestudenten, leraren, ouders en een jury. De grote winnaar was het team dat het idee had ontwikkeld voor een energybar voor sporters met insecten erin verwerkt. Vanwege het succes van How to Survive bij verschillende Nederlandse MBO opleidingen marketing, bedrijfskunde en mode willen we dit de komende jaren verder uitrollen. We merken dat concrete, lokale voorbeelden van duurzame producten en diensten en direct contact met lokale ondernemers inspirerend is voor studenten en ondernemers. Bedrijven die via How to Survive in contact willen komen met MBO’ers, kunnen contact opnemen met Oikos.

COLOFON Oikos Nieuws is het magazine van Stichting Oikos. Vrienden van Oikos ontvangen het blad gratis. Nog geen Vriend van Oikos? Meld u nu aan op stichtingoikos.nl/vriend of bel ons (zie hiernaast). Wilt u graag vrijblijvend op de hoogte blijven? Meld u dan aan als abonnee op stichtingoikos.nl/on. U wordt dan één maal per jaar om een bijdrage gevraagd. Fotografie UN Photo/Kibae Park (p.1 en 8), Patrick van der Sande (p.2), Roos Lombo (p.3), Rebke Klokke (p.4 en 10), UN Photo/Marco Dormino (p.8), UN Photo/Eskinder Debebe (p.9), Estrilda (p.14), World Vision (p.15), Hilde Wikkerink (p.16).

OIKOS NIEUWS #71 DECEMBER 2014

Ontwerp & layout In Ontwerp, Assen Productie Nilsson, Goes Eindredactie Rogier van der Weijden Stichting Oikos Postbus 19170 3501 DD Utrecht T (030) 236 15 00 oikos@stichtingoikos.nl www.stichtingoikos.nl