Pamięć autobiograficzna a emocje i samoocena - dwukierunkowy związek

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA A EMOCJE I SAMOOCENA - DWUKIERUNKOWY ZWIĄZEK W ŚWIETLE NORMY I ZABURZEŃ

Alicja Walczak

STRESZCZENIE

Pamięć autobiograficzna to pamięć deklaratywna jednostki, odnosząca się do jej przeszłości. Na tle informacji przechowywanych w innych rodzajach pamięci, wspomnienia autobiograficzne odznaczają się silnym odniesieniem do Ja, stanowią bowiem bezpośredni zapis historii życia jednostki i często mają niebagatelne znaczenie dla utrzymania poczucia jej własnej wartości. Inną istotną cechą pamięci autobiograficznej jest silny ładunek emocjonalny przechowywanych w niej treści. Związek pamięci autobiograficznej z emocjami jest niezwykle interesującym zagadnieniem, głównie ze względu na swoją dwukierunkową naturę. Przejawia się ona tym, że zarówno zabarwienie emocjonalne wspomnień autobiograficznych może wpływać na teraźniejsze postrzeganie siebie oraz cele formułowane przez jednostkę, jak również obecnie przeżywane emocje, nastrój a także samoocena jednostki, mogą oddziaływać na wspomnienia autobiograficzne (często je zniekształcając). Niniejszy artykuł stanowi analizę tej dwukierunkowej relacji pamięci autobiograficznej z emocjami, zarówno w odniesieniu do osób zdrowych, jak i jednostek zmagających się z depresją. Z kolei opis związku wspomnień autobiograficznych i samooceny, bierze pod uwagę osoby narcystyczne i charakterystyczne dla nich zniekształcenia, np. odwrócony fading affect bias (FAB).

Wprowadzenie

Pamięć stanowi bazę większości procesów poznawczych i poznanie byłoby bez niej właściwie niemożliwe (Nęcka, Orzechowski i Szymura, 2006). W pamięci gromadzimy szeroką gamę informacji - od numerów telefonów, po wspomnienie nieudanego występu teatralnego w szkole podstawowej. Niektóre z nich są niezbędne do wykonywania codziennych czynności, np. znajomość trasy autobusu pozwala nam bez problemów przemieszczać się z domu na uczelnię. Inne treści, jak np. wspomniane feralne wystąpienie teatralne, przypominamy sobie rzadko, ale nie oznacza to, że nie są one w stanie oddziaływać na nasze życie. Przeciwnie, wspomnienia o wysokim ładunku emocjonalnym nierzadko odciskają ogromny ślad na naszej przeszłości i rzutują na przyszłe zachowania. Błąd popełniony podczas szkolnego przedstawienia teatralnego, który sprawił, że śmiała się z nas cała sala, może spowodować, że już nigdy nie będziemy chcieli spróbować swoich sił na deskach teatru. Wspomnienia tego typu przechowywane są w pamięci autobiograficznej, którą intuicyjnie można rozumieć jako zapis historii życia jednostki (Jagodzińska, 2008). Bardziej precyzyjna definicja mówi, iż pamięć autobiograficzna to pamięć deklaratywna, odnoszącą się do własnej przeszłości, dotycząca zdarzeń ważnych dla jednostki, zwłaszcza w kontekście poczucia własnej wartości i samooceny (Maruszewski, 2005). Związek pamięci autobiograficznej z emocjami i samooceną jest niezwykle interesującym zagadnieniem ze względu na swoją dwukierunkową naturę. Przejawia się ona tym, iż zarówno zabarwienie emocjonalne wspomnień autobiograficznych może wpływać na teraźniejsze postrzeganie siebie oraz cele formułowane przez jednostkę, jak także obecnie przeżywane emocje, nastrój czy samoocena jednostki mogą oddziaływać na wspomnienia autobiograficzne, często je zniekształcając (Maruszewski, 2005).

Krótka charakterystyka pamięci autobiograficznej

Pamięć autobiograficzna pełni funkcję informacyjną - zawiera informacje o osobistej przeszłości jednostki, które wykorzystywane są do regulowania jej bieżących stosunków z otoczeniem (Maruszewski, 2005). Pamięć autobiograficzna pozwala więc na powstrzymywanie działań potencjalnie szkodliwych dla jednostki, jednocześnie ułatwiając wybór działań korzystnych (Maruszewski, 2005). Jednakże, ludzie korzystają z własnego doświadczenia w sposób wybiórczy (Maruszewski, 2005), na przypominanie przeszłości wpływa bowiem teraźniejszość (Jagodzińska, 2008).

Jednostka interpretuje przeszłość zgodnie z obecnym nastawieniem do określonych spraw (Jagodzińska 2008), a w momencie, kiedy towarzyszą temu silne emocje, często postepuje w sposób bezrefleksyjny. W niektórych sytuacjach objawia się to jako efekt przedwczesnego związania poznawczego, kiedy to jeden fragment doświadczenia staje się podstawą interpretowania wielu innych zdarzeń w sposób tendencyjny (Maruszewski, 2005). Bazując na przytoczonym we wstępie przykładzie o nieudanym występie

teatralnym, jednostka może więc tłumaczyć swoje porażki na ścieżce aktorskiej tym jednym niepowodzeniem, nie biorąc pod uwagę wcześniejszych czy późniejszych pozytywnych zdarzeń związanych z wystąpieniami teatralnymi. Pamięć autobiograficzna spełnia także funkcję motywacyjno-emocjonalną, która wiąże się głównie z planowaniem i realizacją przez jednostkę różnorodnych zadań. Informacje pochodzące z pamięci autobiograficznej wpływają na ustalanie hierarchii celów - podejmując się ich realizacji, ludzie kierują się reprezentacjami siebie w przyszłości, te jednak ustalane są na podstawie ich przeszłych doświadczeń (Maruszewski, 2005). Emocje mają wpływ przede wszystkim na koncentrowanie uwagi jednostki na tych właściwościach sytuacji, które mają znaczenie dla realizacji celów (Maruszewski, 2005). Między innymi tu ujawnia się dwukierunkowy związek pamięci autobiograficznej i emocji - pamięć autobiograficzna wskazuje bowiem, w jakich kontekstach i w jakich warunkach można natknąć się na bodźce wyzwalające różne emocje, za to przeżywanie różnych stanów emocjonalnych może aktywizować odmienne elementy wiedzy autobiograficznej (Maruszewski, 2005). Ponadto, niektóre informacje zawarte w wiedzy autobiograficznej mogą uaktywniać się same, wbrew woli jednostki, w sposób natrętny przeszkadzając w realizacji celów, do których w danej chwili dąży (Maruszewski, 2005). Na takiej zasadzie negatywne doświadczenia emocjonalne, np. myśli o nieudanym występie teatralnym, mogą się pojawiać w sposób notoryczny w sytuacjach wystąpień publicznych, „paraliżując” jednostkę i sprawiając, że nie jest ona w stanie zrealizować postawionego przed nią zadania. Istotne znaczenie odgrywają tu obrazy mentalne (mental images), w postaci których mogą być zapisane wspomnienia autobiograficzne (Romano, Ma, Moschovitch i Moschovitch, 2020). Ich ciągłe przywoływanie z pamięci, zwiększa żywy charakter wspomnienia, a w skrajnym przypadku może doprowadzić do tego, iż pamięćepizodu(„Zapomniałem kwestii odgrywanego przeze mnie bohatera w sztuce teatralnej”) zmieni się w pamięć faktu o sobie („Jestem beznadziejnym aktorem”), czyli z treści epizodycznej zamieni się w treść semantyczną (Romano i in., 2020). Tworzenie wspomnień autobiograficznych ma charakter zarówno procesu rekonstruktywnego (wiąże się z pobieraniem danych z pamięci długotrwałej), jak i konstruktywnego (narracja jest budowana na podstawie dostępnych danych i przy uwzględnieniu istniejących ograniczeń pamięci operacyjnej oraz ograniczeń społecznych) (Maruszewski, 2005). Bardzo dobrze charakter wspomnień autobiograficznych oddaje Jagodzińska: „dziś pamiętamy zrekonstruowaną wersję siebie z przeszłości” (Jagodzińska, 2008, s. 434). Niektórzy badacze, m.in. Conway (1996a, za: Jagodzińska, 2008), uważają, iż nie istnieje coś takiego, jak wspomnienie autobiograficzne przechowywane w pamięci długotrwałej jako całościowa, stabilna jednostka. Badacz ten traktuje pamięć autobiograficzną jako bazę danych dla Ja, będącego zestawem aktualnych celów i obrazów siebie (Błaszczyński, 2017). Conway jest autorem nowoczesnego modelu pamięci autobiograficznej - modelu pamięci Ja (Self- Memory System, SMS), który zakłada, iż jest ona procesem ciągłego tworzenia wspomnień, a nie ich odtwarzania (Błaszczyński, 2017). Na co dzień ludzie nie pochylają się nad zagadnieniami konstruktywnych i rekonstruktywnych procesów związanych z pamięcią autobiograficzną. Wspomnieniom autobiograficznym towarzyszy za to silne przekonanie o ich autentyczności (Brewer, 1986), bowiem to im jednostka zawdzięcza poczucie spójności i ciągłości swojego istnienia w czasie (Jagodzińska, 2008). Z kolei, autonarracje (self-narratives), w formie których występują, pomagają jednostce porządkować doświadczenia życiowe oraz służą autoprezentacji, wymianie doświadczeń i tworzeniu więzi społecznych (Hermans, 1997; Trzebiński, 2002, za: Jagodzińska, 2008). Przy przetwarzaniu przez ludzi nowych informacji nadrzędną rolę pełnią schematy Ja (Rogers, Kuiper i Kirker, 1977). Są to poznawcze generalizacje dotyczące jednostki, wywodzące się z jej przeszłych doświadczeń i zawierające dane behawioralne, które pozwalają trafnie przewidywać jej przyszłe działania (Markus, 1977). Informacje spójne ze schematem Ja są wydobywane z pamięci sprawniej i dokładniej niż treści z nim sprzeczne (Markus i Sentis, 1980, za: Neimeyer i Rareshide, 1991). Ponadto, u osób zdrowych, przetwarzanie pozytywnych i negatywnych informacji związanych z Ja zachodzi w odmienny sposób – w przypadku faktów pozytywnych sądy bazują na asymilacji, za to przy rozważaniu faktów negatywnych – na kontraście (Zhang, Pan, Li i Guo, 2018). Dane zgodne ze schematem Ja są włączane do przechowywanej wiedzy o sobie, a te sprzeczne z Ja – odrzucane (Zhang in., 2018). Trafne jest więc określanie pamięci autobiograficznej pamięcią w służbie Ja (Jagodzińska, 2008), wspomnienia autobiograficzne mają bowiem centralne znaczenie dla jaźni jednostki, wspierając i potwierdzając ją (Conway, 1996b, za: Jagodzińska, 2008; Conway i Pleydell-Pearce, 2000). Jaźń odgrywa też krytyczną rolę w kodowaniu iwydobywaniu wspomnień, a także w przekształcaniu ich odpowiednio do celów Ja. Stąd, pamięć autobiograficzna narażona jest na wysoką tendencyjność, gdyż wspomnienia są interpretowane zgodnie z samooceną i potrzebami jednostki (Jagodzińska, 2008). Romano i współpracownicy (2020) zwracają uwagę na to, iż ludzie mają skłonność do zapamiętywania tych informacji, które potwierdzają ich schematy Ja. Jednostki zmagające się z zaburzeniami lękowymi czy depresją, charakteryzuje łatwiejszy dostęp i wydobywanie z pamięci informacji negatywnych (Romano i in., 2020). Cechuje je także selektywne kodowanie (preferential encoding, dosłownie: „uprzywilejowane kodowanie”) nowych informacji, które pasują do już znajdujących się w pamięci autobiograficznej wspomnień, tak, że nowe dane są opracowywane w oparciu o przeszłe negatywne wspomnienia, co prowadzi do wzmocnienia negatywnych śladów pamięciowych (Romano i in., 2020). Jednak ludzie nie zawsze uświadamiają sobie to, iż wspominając przeszłość często ją zniekształcają pod wpływem aktualnego stanu emocjonalnego lub obecnych przekonań (Jagodzińska, 2008).

Pamięć autobiograficzna a emocje i nastrój

Badaniem wpływu emocji na przypominanie sobie materiału autobiograficznego zajmowali się Simpson i Sheldon (2019). Bazując na wiedzy o rekonstruktywnym charakterze wspomnień autobiograficznych chcieli sprawdzić, czy na stopień szczegółowości informacji wydobytych z pamięci autobiograficznej wpływają warunki, w których dokonywane jest wydobycie (Simpson i Sheldon, 2019). Analizie poddano zarówno działanie nastroju, w jakim znajduje się jednostka w chwili przypominania sobie, oraz zabarwienia emocjonalnego wskazówek wydobycia (retrieval cues). Zakładano, iż wydobycie materiału autobiograficznego będzie łatwiejsze, gdy nastrój, w jaki zostaną wprowadzone osoby badane, będzie zgodny z nastrojem, w jakim znajdowały się one w momencie zapamiętywania (Simpson i Sheldon, 2019). Ten efekt zgodności pamięci z nastrojem (the mood-congruent memory effect) odpowiadałby rezultatom badań nad zgodnością kontekstu zapamiętywania i odtwarzania, np. badań Goddena i Baddeley’a (1995) nad pamięcią u płetwonurków. Za to, emocjonalny ładunek wskazówek wydobycia - dodatnia/ujemna walencja (positive/negative valence) oraz wysoki/niski charakter pobudzeniowy (high/low arousal intensity) - miał wpłynąć na dostępność materiału pamięciowego oraz jego szczegółowość przy wydobywaniu (Simpson i Sheldon, 2019). W badaniu zaobserwowano, że emocje wywołane przez wskazówki wydobycia miały bardziej znaczący wpływ na szcze

gółowość wydobywanych wspomnień autobiograficznych niż nastrój, w jakim znajdowała się osoba badana (Simpson i Sheldon, 2019). Nie ujawnił się spójny wzorzec, w jaki nastrój wpływałby na wydobywanie i rekonstrukcję wspomnień autobiograficznych, jednak wartym uwagi jest fakt, iż w badaniu wykryto zależność między nastrojem negatywnym a szczegółowością przywoływanego materiału (Simpson i Sheldon, 2019). Więcej detali było relacjonowanych przez badanych w nastroju negatywnym niż w nastroju pozytywnym (Simpson i Sheldon, 2019). Odwrotną zależność między negatywnym nastrojem a szczegółowością wspomnień autobiograficznych wykryli Kashdan, Roberts i Carlos (2006). Osobami badanymi w tym przypadku były osoby depresyjne i w przeciwieństwie do badania Simpson i Sheldona (2019) ich negatywny nastrój nie zwiększył stopnia szczegółowości przywoływanych wspomnień. W badaniu Kashdana i współpracowników wykryto raczej skłonność do nadmiernie uproszczonych, zbyt uogólnionych wspomnień autobiograficznych (overgeneral autobiographical memories, OGMs) (Kashdan i in., 2006). Największy wzrost OGMs zaobserwowano zwłaszcza wśród osób o wysokich wskaźnikach somatycznych symptomów depresji oraz niskiej samoocenie (Kashdan i in., 2006). Kiedy proszono je o przywołanie z pamięci konkretnych wspomnień autobiograficznych, osoby te opisywały wspomnienia raczej bardzo ogólne lub wiele takich samych wspomnień odtwarzały jako jedno (Kashdan i in., 2006). Tłumaczono to tym, że

osoby depresyjne mają skłonność do nadmiernego skupiania się na przyczynach i znaczeniu ich bieżących stanów wewnętrznych, a taki typ myślenia sprawia, iż mniej uwagi poświęcają szczegółom przywoływanych wspomnień (Kashdan i in., 2006). Przytoczone badania nad wpływem nastroju na wspomnienia autobiograficzne nie przyniosły spójnych wyników. W zależności od tego, czy osoby badane pochodziły z populacji zdrowej, czy ze stwierdzoną depresją, negatywny nastrój prowadził odpowiednio do wzrostu lub spadku szczegółowości wspomnień. Warto jednak pochylić się nad odwrotną zależnością - wpływu wspomnień autobiograficznych na nastrój. Wspominanie własnej przeszłości może bowiem służyć regulacji nastroju (Maruszewski, 2005), np. kiedy wspólnie ze znajomymi wspominamy „stare dobre czasy”, albo przeciwnie - może podtrzymywać aktualny nastrój negatywny, co często wpływa niekorzystnie na stan psychiczny jednostki. Teasdale (1988) podkreślał, iż główną różnicą między osobami depresyjnymi a niedepresyjnymi nie jest stopień odczuwanego smutku, a umiejętność skutecznej regulacji negatywnego nastroju. Joormann, Siemer i Gotlib (2007) sprawdzali, w jakim stopniu przywoływane pozytywne wspomnienia są w stanie poprawić nastrój osobom ze zdiagnozowaną depresją, osobom, które dawniej doświadczyły depresji, oraz osobom niedepresyjnym. Zgodnie z przewidywaniami badaczy, wykazano, iż przypominanie pozytywnych zdarzeń wpływało na poprawę nastroju tylko u osób, u których nigdy nie zdiagnozowano depresji (Joormann i in., 2007). Pozytywne wspomnienia nie miały wpływu na nastrój osób, które kiedyś miały depresję, za to u osób z obecnie zdiagnozowaną depresją pozytywne wspomnienia doprowadziły wręcz do wzrostu negatywnego nastroju (Joormann i in., 2007). Zjawisko to można wytłumaczyć m.in. tym, że u osób ze zdiagnozowaną depresją wspomnienia pozytywne są dużo mniej żywe (vivid) i szczegółowe niż wspomnienia negatywne (Kim, Yoon i Joormann, 2018). Pozytywne wspomnienia osób depresyjnych są także bardziej odległe w czasie (remote) - obecne wspomnienia, spójne z odczuwanymi emocjami, są w większości negatywne, za to wspomnienia dawne, nawet jeśli mają zabarwienie pozytywne, mogą obniżać nastrój jednostki, bowiem obiera ona strategię myślenia „kiedyś było lepiej i to już nie wróci” (Kim i in., 2018). Mihailova i Jobson (2018) podkreślają natomiast, że u osób z depresją może dochodzić do mimowolnego przypominania sobie (involuntary retrieval) wspomnień autobiograficznych spójnych z odczuwanym nastrojem, tj. negatywnych, co pogarsza ich nastrój jeszcze bardziej. Regulacja nastroju poprzez wspomnienia autobiograficzne nie jest więc zawsze mechanizmem efektywnym.

Wspomnienia autobiograficzne a samoocena

Przypominanie sobie zdarzeń pozytywnych o małej liczbie szczegółów i niskim stopniu ożywienia

(vividness) występuje u osób depresyjnych, ale nie jest zjawiskiem typowym. Osoby niedepresyjne, oraz niezmagające się z innymi zaburzeniami nastroju, z reguły prezentują odwrotny wzorzec - przypominają sobie więcej szczegółów wspomnień pozytywnych niż negatywnych, zwłaszcza jeśli dotyczą one oceny własnego Ja (self-evaluation) (D’Argembeau i Van der Linden, 2008). To tendencyjne przetwarzanie wspomnień określane jest mianem pozytywnej tendencyjności (positivity bias) i łączy się ze skłonnością człowieka do autowaloryzacji (self- enhancement) - zazwyczaj lepiej pamiętamy nasze sukcesy niż porażki, a zabarwienie afektywne wspomnień autobiograficznych jest bardziej intensywne i utrzymuje się dłużej dla pozytywnych niż negatywnych wydarzeń (D’Argembeau i Van der Linden, 2008). Ten rodzaj tendencyjności spotykany jest w dużej mierze u osób o wysokiej samoocenie (D’Argembeau i Van der Linden, 2008). Zniekształcenia dokonywane na potrzeby podtrzymania lub podniesienia samooceny, określa się mianem „zniekształceń służących ego” - pozwalają one człowiekowi utrzymać pozytywne przekonanie na temat samego siebie (Hewstone i Antaki, 1988, za: Maruszewski, 2005). Ta tendencyjność interpretacji wspomnień w służbie samooceny nie powinna wywoływać niepokoju, dopóki nie prowadzi do trwałych deformacji obrazu własnego Ja, które możemy spotkać na przykład u osób narcystycznych. Powszechnym zjawiskiem u osób z wysoką samooceną jest dążenie do pozytywnej autokreacji (self-aggrandisement), jednak osoby narcystyczne przejawiają w tym obszarze nieprzystosowawcze zachowania, głównie w postaci przeceniania wagi wspomnień pozytywnych, dotyczących zadań o wysokiej sprawczości (agentic, self-focused memories) nad wspomnieniami zadań zorientowanych społecznie (communal, other-focused memories), którym to zazwyczaj przypisują negatywne cechy (Jones, Norville i Wright, 2017). Mimo to, osób narcystycznych nie cechuje słabszy dostęp do wspomnień negatywnych, czy ich mniejsza wyrazistość (co zazwyczaj spotykamy u osób nienarcystycznych) - przeciwnie, odtwarzają je w dość wiernym stopniu, jednak najczęściej określają je jako mało istotne lub dotyczące zjawisk grupowych, a nie indywidualnej sprawczości, w ten sposób chroniąc swoją wysoką samoocenę (Jones i in., 2017).

Afektywny charakter wspomnień autobiograficznych na przestrzeni czasu

Edwin Tulving powiedział kiedyś, że „bieg czasu jest nieodwracalny, jedynym wyjątkiem jest ludzka zdolność przypominania sobie przeszłych wydarzeń” (Jagodzińska, 2008, s. 206). Wydobywane z pamięci wspomnienia autobiograficzne często ulegają modyfikacjom, warto się więc zastanowić, czy silnie naładowane emocjonalnie wspomnienia zachowują swoje charakterystyki pomimo upływu czasu i jak wpływa to na regulację bieżącego nastroju człowieka. Jedna z propozycji teoretycznych mówi, iż u zdrowych jednostek pozytywne zabarwienie emocjonalne wspomnień autobiograficznych utrzymuje się dłużej niż afekt negatywny (tzw. fading affect bias, FAB) (Ritchie, Walker, Marsh, Hart i Skowronski, 2015). I w tym przypadku spotkać można odstępstwa od normy u osób o nastroju depresyjnym lub dysforycznym (Walker, Skowronski, Gibbons, Vogl i Thompson, 2003) oraz u osób narcystycznych (Ritchie i in., 2015). Co ciekawe, zarówno w przypadku tych pierwszych (osób z depresją lub dysforią), jak i drugich (narcyzów) FAB jest mniejszy niż normalnie (Ritchie i in., 2015; Walker i in., 2003). U osób depresyjnych afekt negatywny utrzymuje się dłużej ze względu na nieadaptacyjne strategie radzenia sobie z negatywnym nastrojem - rzadziej dzielą się one swoimi emocjami z innymi oraz wielokrotnie doświadczają przygnębiających wspomnień w postaci natrętnych myśli czy ruminacji (Walker i in., 2003), czyli pasywnej, długotrwałej koncentracji uwagi na doświadczanych negatywnych emocjach, ich przyczynach oraz skutkach (Nolen-Hoeksema, 2000). U osób narcystycznych również może dochodzić do ruminacji, które przyczyniają się do dłuższego utrzymywania się negatywnego zabarwienia wspomnień autobiograficznych, jednak w ich przypadku wiąże się to, parado-ksalnie, ze strategiami przywrócenia dobrego samopoczucia (Ritchie i in., 2015). Osoby narcystyczne odbierają informacje negatywne jako obelgę czy groźbę i często przywołują te negatywne zdarzenia w celu np. zaplanowania zemsty (Ritchie i in., 2015).

Podsumowanie

Podsumowując dotychczasowe rozważania, należy stwierdzić, że pamięć autobiograficzna odgrywa kluczową rolę w życiu jednostki, przechowując informacje na temat jej osobistej przeszłości (Maruszewski, 2005). Nie jest ona jednak wolna od tendencyjności i zniekształceń. Ilustruje to między innymi konstruktywny charakter tworzenia wspomnień autobiograficznych, który coraz częściej podkreślany jest w nowoczesnych modelach pamięci autobiograficznej, m.in. w modelu pamięci Ja Conwaya (Błaszczyński, 2017). Pamięć autobiograficzną charakteryzuje dwukierunkowa relacja z emocjami i samooceną. Przekształcanie wspomnień autobiograficznych zgodnie z bieżącą samooceną, potrzebami i emocjami człowieka jest zjawiskiem powszechnym, jednak może mieć szkodliwy wpływ na funkcjonowanie jednostki, co pokazują badania nad osobami depresyjnymi. Wspomnienia autobiograficzne mogą również wpływać na aktualny stan emocjonalny i samoocenę jednostki. Ludzie zazwyczaj przywołują z pamięci wspomnienia pozytywne, w celu poprawienia swojego nastroju (Maruszewski, 2005), jednak regulacyjny charakter wspomnień autobiograficznych także może przejawiać zniekształcenia, co ilustrują przytoczone badania nad osobami depresyjnymi i narcystycznymi. Biorąc pod uwagę wpływ, jaki w przypadku przypominania sobie informacji autobiograficznych odgrywają stany emocjonalne i samoocena, można więc zaryzykować stwierdzenie, iż pamięć autobiograficzna przypomina raczej system przekonań, które łatwo zmienić, niż zbiór obiektywnie prawdziwych lub fałszywych faktów (Maruszewski, 2005).

Literatura cytowana:

Błaszczyński, P. (2017). Self-Memory System Martina A. Conwaya: możliwości zastosowania modelu pamięci autobiograficznej do rozumienia zjawisk psychologii klinicznej. Polskie Forum Psychologiczne, 2, 275-291. DOI: 10.14656/PFP20170206.

Brewer, W. F. (1986). What is autobiographical memory? W: D. C. Rubin (red.), Autobiographical Memory (s. 25-49). Cambridge: Cambridge University Press. DOI: 10.1017/CBO9780511558313.006.

Conway, M. A. i Pleydell-Pearce, Ch., W. (2000). The Construction of Autobiographical Memories in Self-Memory System. Psychological Review, 107(2), 261-288. DOI: 10.1037//0033-295X.107.2.261.

D’Argembeau, A. i Van der Linden, M. (2008). Remembering pride and shame: Self-enhancement and the phenomenology of autobiographical memory. Memory, 16(5), 538-547. DOI: 10.1080/09658210802010463.

Godden, D. R. i Baddeley, A. D. (1975). Context-dependent memory in two natural environments: On land and underwater. British Journal of Psychology, 66, 325-331. DOI: 10.1111/j.2044-8295.1975.tb01468.x.

Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci: badania, teorie, zastosowania. Gliwice: Wydawnictwo Helion.

Jones, L. L., Norville, G. A. i Wright A. M. (2017). Narcissism, self-esteem, and the phenomenology of autobiographical memories. Memory, 25(6), 800-815. DOI: 10.1080/09658211.2016.1223848.

Joormann, J., Siemer, M. i Gotlib, I. H. (2007). Mood Regulation in Depression: Differential Effects of Distraction and Recall of Happy Memories on Sad Mood. Journal of Abnormal Psychology, 116(3), 484-490. DOI: 10.1037/0021- 843X.116.3.484.

Kashdan, T. B., Roberts, J. E. i Carlos, E. L. (2006). Impact of depressive symptoms, self-esteem and neuroticism on trajectories of overgeneral autobiographical memory over repeated trials. Cognition and Emotion, 20(3/4), 383-401. DOI: 10.1080/02699930500341367.

Kim, D., Yoon, L. K. i Joormann, J. (2018). Remoteness and Valence of Autobiographical Memory in Depression. Cognitive Therapy and Research, 42(3), 230-235. DOI: 10.1007/s10608-017-9881-6.

Markus, H. (1977). Self-Schemata and Processing Information About the Self. Journal of Personality and Social Psychology, 35(2), 63-78. DOI: 10.1037/0022-3514.35.2.63.

Maruszewski, T. (2005). Pamięć autobiograficzna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Mihailova, S. i Jobson, L. (2018). Association between intrusive negative autobiographical memories and depression: A meta-analytic investigation. Clinical Psychology & Psychotherapy, 25(4), 509-524. DOI: 10.1002/cpp.2184.

Neimeyer, G. J. i Rareshide, M. B. (1991). Personal Memories and Personal Identity: The Impact of Ego Identity Development on Autobiographical Memory Recall. Journal of Personality and Social Psychology, 60(4), 562-569. DOI: 10.1037/0022-3514.60.4.562.

Nęcka, E. Orzechowski, J. i Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Nolen-Hoeksema, S. (2000). The role of rumination in depressive disorders and mixed depressive/anxiety symptoms. Journal of Abnormal Psychology, 109(3), 504-511. DOI: 10.1111/j.1745- 6924.2008.00088.x.

Ritchie, T. D., Walker, W. R., Marsh, S., Hart, C. i Skowronski, J. J. (2015). Narcissism Distorts the Fading Affect Bias in Autobiographical Memory. Applied Cognitive Psychology, 29(1), 104-114. DOI: 10.1002/acp.3082.

Rogers, T. B., Kuiper, N. A. i Kirker, W. S. (1977). Self-Reference and the Encoding of Personal Information. Journal of Personality and Social Psychology, 35(9), 677-688. DOI: 10.1037/0022-3514.35.9.677.

Romano, M., Ma, R., Moscovitch, M., i Moscovitch, D. A. (2020). Autobiographical memory bias. W: J. S. Abramowitz i S. M. Blakey (red.), Clinical handbook of fear and anxiety: Maintenance processes and treatment mechanisms (s. 183–202). Washington, DC: American Psychological Association. DOI: 10.1037/0000150-011.

Simpson, S. i Sheldon, S. (2019). Testing the Impact of Emotional Mood and Cue Characteristics on Detailed Autobiographical Memory Retrieval. Emotion. Advance online publication. DOI: 10.1037/emo0000603.