PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA A EMOCJE I SAMOOCENA DWUKIERUNKOWY ZWIĄZEK W ŚWIETLE NORMY I ZABURZEŃ
Alicja Walczak
STRESZCZENIE Pamięć autobiograficzna to pamięć deklaratywna jednostki, odnosząca się do jej przeszłości. Na tle informacji przechowywanych w innych rodzajach pamięci, wspomnienia autobiograficzne odznaczają się silnym odniesieniem do Ja, stanowią bowiem bezpośredni zapis historii życia jednostki i często mają niebagatelne znaczenie dla utrzymania poczucia jej własnej wartości. Inną istotną cechą pamięci autobiograficznej jest silny ładunek emocjonalny przechowywanych w niej treści. Związek pamięci autobiograficznej z emocjami jest niezwykle interesującym zagadnieniem, głównie ze względu na swoją dwukierunkową naturę. Przejawia się ona tym, że zarówno zabarwienie emocjonalne wspomnień autobiograficznych może wpływać na teraźniejsze postrzeganie siebie oraz cele formułowane przez jednostkę, jak również obecnie przeżywane emocje, nastrój a także samoocena jednostki, mogą oddziaływać na wspomnienia autobiograficzne (często je zniekształcając). Niniejszy artykuł stanowi analizę tej dwukierunkowej relacji pamięci autobiograficznej z emocjami, zarówno w odniesieniu do osób zdrowych, jak i jednostek zmagających się z depresją. Z kolei opis związku wspomnień autobiograficznych i samooceny, bierze pod uwagę osoby narcystyczne i charakterystyczne dla nich zniekształcenia, np. odwrócony fading affect bias (FAB).
28
Wprowadzenie Pamięć stanowi bazę większości procesów poznawczych i poznanie byłoby bez niej właściwie niemożliwe (Nęcka, Orzechowski i Szymura, 2006). W pamięci gromadzimy szeroką gamę informacji - od numerów telefonów, po wspomnienie nieudanego występu teatralnego w szkole podstawowej. Niektóre z nich są niezbędne do wykonywania codziennych czynności, np. znajomość trasy autobusu pozwala nam bez problemów przemieszczać się z domu na uczelnię. Inne treści, jak np. wspomniane feralne wystąpienie teatralne, przypominamy sobie rzadko, ale nie oznacza to, że nie są one w stanie oddziaływać na nasze życie. Przeciwnie, wspomnienia o wysokim ładunku emocjonalnym nierzadko odciskają ogromny ślad na naszej przeszłości i rzutują na przyszłe zachowania. Błąd popełniony podczas szkolnego przedstawienia teatralnego, który sprawił, że śmiała się z nas cała sala, może spowodować, że już nigdy nie będziemy chcieli spróbować swoich sił na deskach teatru. Wspomnienia tego typu przechowywane są w pamięci autobiograficznej, którą intuicyjnie można rozumieć jako zapis historii życia jednostki (Jagodzińska, 2008). Bardziej precyzyjna definicja mówi, iż pamięć autobiograficzna to pamięć deklaratywna, odnoszącą się do własnej przeszłości, dotycząca zdarzeń ważnych dla jednostki, zwłaszcza w kontekście poczucia własnej wartości i samooceny (Maruszewski, 2005). Związek pamięci autobiograficznej z emocjami i samooceną jest niezwykle interesującym zagadnieniem ze względu na swoją dwukierunkową naturę. Przejawia się ona tym, iż zarówno zabarwienie emocjonalne wspomnień autobiograficznych może wpływać na teraźniejsze postrzeganie siebie oraz cele formułowane przez jednostkę, jak także obecnie przeżywane emocje, nastrój czy samoocena jednostki mogą oddziaływać na wspomnienia autobiograficzne, często je zniekształcając (Maruszewski, 2005). Krótka charakterystyka pamięci autobiograficznej Pamięć autobiograficzna pełni funkcję informacyjną zawiera informacje o osobistej przeszłości jednostki, które wykorzystywane są do regulowania jej bieżących stosunków z otoczeniem (Maruszewski, 2005). Pamięć autobiograficzna pozwala więc na powstrzymywanie działań potencjalnie szkodliwych dla jednostki, jednocześnie ułatwiając wybór działań korzystnych (Maruszewski, 2005). Jednakże, ludzie korzystają z własnego doświadczenia w sposób wybiórczy (Maruszewski, 2005), na przypominanie przeszłości wpływa bowiem teraźniejszość (Jagodzińska, 2008). Jednostka interpretuje przeszłość zgodnie z obecnym nastawieniem do określonych spraw (Jagodzińska 2008), a w momencie, kiedy towarzyszą temu silne emocje, często postepuje w sposób bezrefleksyjny. W niektórych sytuacjach objawia się to jako efekt przedwczesnego związania poznawczego, kiedy to jeden fragment doświadczenia staje się podstawą interpretowania wielu innych zdarzeń w sposób tendencyjny (Maruszewski, 2005). Bazując na przytoczonym we wstępie przykładzie o nieudanym występie
