www.glos.pl 21 września 2016
nr 38
Głos Nauczycielski
Spotkania z arteterapią
15
Skąd pomysł na arteterapię w szkole i jak do tego doszło
Na początek: co ja robię tu? Zapraszam Państwa do podróży – podróży przez cykl dziesięciu spotkań, które zrealizowałam w ramach mojego projektu. Każde z tych spotkań jest ważne i związane z odkrywaniem własnego „Ja” w różnych odsłonach
MATERIAŁY AUTORKI
Funkcje arteterapii
MARTA FLORKIEWICZ-BORKOWSKA* Pracuję w gimnazjum w Pielgrzymowicach i od zawsze powtarzam, gdziekolwiek jestem, że jest to najwspanialsze miejsce na ziemi nie tylko ze względu na okoliczności przyrody (lasy, jeziora, łąki), ale przede wszystkim ze względu na ludzi, z którymi dane mi jest się tu w szkole i poza nią spotykać: młodzieżą, rodzicami, lokalną społecznością. To dzięki nim wiele rzeczy, które sobie wymyśliłam, stały się możliwe do zrealizowania. Jestem nauczycielem poszukującym, rozwijającym się, uczącym. Nie lubię się nudzić i ciągle szukam nowych rozwiązań, metod pracy, nowych możliwości
spotkań z drugim człowiekiem. I w ten sposób właśnie poprzez fascynację nowoczesnymi technologiami w edukacji i ich wykorzystaniem w praktyce szkolnej, poprzez wdrażanie innowacyjnych metod i form nauczania, udział w Szkole Trenerów, włączenie pasji w program nauczania, handmade, ogólnopolską cykliczną akcję awatarkową i wyjście poza mury szkoły, dotarłam do punktu wyjścia poza czysto pedagogiczno-wychowawcze ramy pracy nauczyciela. Podjęłam kolejne wyzwanie, a raczej zrealizowałam jedno z małych marzeń osobistych – wybrałam się na studia podyplomowe z arteterapii. Wiedziałam, że to odważny krok w zupełnie nowy obszar działań – z jednej strony artystycznych, z drugiej refleksyjnych i terapeutycznych. Wiedziałam także, że otworzą się przede mną nowe ścieżki, nowe drogi. Wtedy jeszcze nie do końca zdawałam sobie sprawę, jakie to będą drzwi. Zaczęły się otwierać pierwsze – drzwi kontaktu z samą sobą, otwarcia na siebie i nowe możliwości. Drugie drzwi to te do komunikacji z innym
człowiekiem, do spotkania z własnymi uczuciami, refleksjami poprzez artystyczne działania. Arteterapia to w skrócie twórczy proces wyrażania siebie poprzez różne działania artystyczne. Polega na tworzeniu sztuki w celu zwiększenia świadomości siebie i innych. Dzięki takim działaniom możemy wspierać rozwój osobisty, zwiększać umiejętności radzenia sobie z własnymi emocjami i poprawiać funkcje poznawcze. Dzięki działaniom arteterapeutycznym możemy
radykalnie poprawić czyjeś życie, pomóc uwolnić się od stresu, zwiększyć poczucie własnej wartości. Mamy szansę zajrzeć w głąb siebie, spotkać się z samym sobą, stanąć twarzą w twarz z własnymi emocjami. Wprowadzanie elementów arteterapii do działań szkolnych i pracy z młodzieżą skutkuje wychowaniem osób twórczych oraz świadomych własnych uczuć i potrzeb. Ma to szczególne znaczenie w przypadku uczniów z zaburzonym zachowaniem oraz mających duży problem z wyrażaniem własnych emocji. Działania arteterapeutyczne mogą pomóc także w zapobieganiu pogłębiania się stanów chorobowych. Wskazane są również dla uczniów z deficytami lub specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dzięki uczestnictwu w takich zajęciach dzieci stają się aktywne twórczo, uspokajają się i wyciszają, zwiększa się ich poziom samoakceptacji. Nabierają umiejętności rozpoznawania i wyrażania emocji, stają się pewniejsi siebie (Anna Kordzińska-Grabowska, s. 10-11 – literatura). Zdaniem profesora Wiesława Karolaka „celem działań arteterapeutycznych jest zrozumienie codziennych problemów, ich interpretacja oraz polepszenie komunikacji” (Karolak, s. 20 – literatura). W ramach pracy dyplomowej miałam przeprowadzić projekt arteterapeutyczny dla wybranej grupy. Od
początku wiedziałam, że moją grupą docelową będą uczennice klas trzecich gimnazjum, które są na bardzo ważnym etapie swojego życia. Kończą jedną szkołę i stoją przed wyborem kolejnej. Z każdej strony są zobligowane do dokonywania wyborów, podejmowania decyzji, rozwiązywania testów. Na tym etapie nie ma miejsca na okazywanie uczuć, rozmawiania o nich, często nawet na bycie prawdziwym sobą – jest jeden wielki wyścig. Wyścig o dobre oceny, lepsze zachowanie, o dobrą szkołę. W tym ostatnim roku chciałam właśnie stworzyć im
przestrzeń do spontanicznego działania, do refleksji, do rozmowy, do wsłuchania się w siebie, do zastanowienia. Chciałam dać im możliwość zatrzymania się, zrelaksowania, uspokojenia, spojrzenia na siebie inaczej, poczucia się ważną, wypowiedzenia niewypowiedzianego, do bycia z sobą bez wymagań i bez ograniczeń. Mogłoby się wydawać, że sam fakt artystycznej formy zajęć już jest pewnego rodzaju ograniczeniem, jednak jest zupełnie inaczej. W arteterapii nie jest ważny efekt końcowy, ważny jest proces tworzenia, to, co się w trakcie zadzieje, myśli, jakie się pojawią, uczucia, jakie nam towarzyszą. Dlatego każde zajęcia kończą się prezentacją prac (bez podpisów) oraz refleksją. Nie ma złych, głupich, nieodpowiednich prac czy też refleksji. Milczenie też jest ważne, milczenie też jest refleksją. Każda praca, każdy uczestnik jest ważny, jedyny w swoim rodzaju. To właśnie było najważniejsze w moim projekcie
– poczucie bycia ważnym: ważnym dla siebie i ważnym dla innych. Stąd też tytuł projektu: „Jestem ważna – odkrywanie własnego JA”. Przez kolejne miesiące zapraszam Państwa do podróży – do podróży przez cykl dziesięciu spotkań, które
zrealizowałam w ramach mojego projektu. Każde z tych spotkań jest ważne i związane z odkrywaniem własnego „Ja” w różnych odsłonach: „Ja i pusta kartka z książki zwanej moim życiem”; „Ja i moja mandala”; „Ja i moja dłoń”; „Ja i pudełeczko natychmiastowego pocieszenia”; „Ja i mój autoportret”; „Ja i mój amulet”; „Ja i moja maska”; „Ja i mój wiersz”; „Ja i moje emocje – ewaluacja i podsumowanie”. W spotkaniach wykorzystałam elementy różnych technik i metod arteterapeutycznych, m.in.: sztuki wizualne, Land Art, Upcycling – Recycling Art, fototerapia. Wszystkie pomysły inspirowane są zajęciami w ramach warsztatów, w których uczestniczyłam podczas studiów podyplomowych, przetworzonymi i dostosowanymi do potrzeb mojej grupy docelowej. Arteterapia to nie psychoterapia. Mimo to wymaga od prowadzącego wiedzy w zakresie aspektów psychologicznych i ogólnorozwojowych. Należy bardzo uważać, aby
nie przekroczyć granicy w swoich działaniach, która na pewnym etapie staje się bardzo cienka. Arteterapeuta w szkole to osoba, która zapełnia lukę między wychowawcą a pedagogiem czy psychologiem szkolnym. Działanie arteterapeutyczne to proces, który ma swój początek i koniec. To działania, które mają także swój określony przebieg i fazy. Każda z nich jest ważna. Dlatego bardzo istotne jest odróżnianie działań arteterapeutycznych od działań z elementami arteterapii. W moim projekcie skupiłam się przede wszystkim na emocjach i umiejętności wyrażania siebie. Moim zdaniem arteterapia może pomóc w zwiększeniu poczucia własnej wartości, poradzeniu sobie z nieśmiałością, wzmocnienia pew-
■ Edukacyjna – dostarcza dodatkowej wiedzy i umiejętności przydatnych w życiu. ■ Korekcyjna – niweluje brak i dysfunkcje osobowościowe. ■ Kompensacyjna – zaspakaja pragnienia i niezrealizowane potrzeby. ■ Poznawcza – uczy nazywania uczuć. ■ Ekspresyjna – pozwala na wyrażanie uczuć, emocji i pragnień. ■ Rekreacyjna – stwarza warunki do odpoczynku, relaksu, doznawania przyjemności. ■ Oczyszczająca – uwalnia od negatywnych emocji i uczuć. ■ Informacyjna – jest wskaźnikiem przekazu o sobie. ■ Komunikacyjna – ułatwia porozumienie z grupą i otoczeniem. ■ Społeczna – integruje z grupą i społeczeństwem. ◘
ności siebie oraz w budowaniu świadomego poczucia własnej emocjonalności. Chciałabym, aby temat emocji, uczuć, refleksji stał się dla edukacji równie ważny jak wyniki kolejnych egzaminów i rankingi szkół. Życzyłabym sobie, aby był czas w szkole przeznaczony właśnie na takie działania, bez pośpiechu, z uważnością na samych siebie i na drugiego człowieka. ◘ *Nauczycielka języka niemieckiego i zajęć technicznych w Publicznym Gimnazjum nr 3 w Pielgrzymowicach. Trenerka edukacyjna, ekspertka w Centrum Edukacji Obywatelskiej, edukatorka w zakresie nowoczesnych rozwiązań w edukacji, autorka artykułów dotyczących wykorzystania nowoczesnych technologii w edukacji. Fanka nauki metodą projektu. Propagatorka wykorzystywania gier planszowych i zabaw aktywizujących w edukacji. Prowadzi blogi: deutschfun z języka niemieckiego oraz handmade z zajęć technicznych. Należy do społeczności Superbelfrzy RP.
Literatura ■ Cathy A. Malchiodi „Arteterapia”, Wydawnictwo Harmonia 2014 ■ Maja Stańko-Kaczmarek „Arteterapia i warsztaty edukacji twórczej”, wyd. Difin 2013 ■ Joanna Gładyszewska-Cylulko „Arteterapia w pracy pedagoga”, Oficyna Wydawnicza Impuls 2014 ■ Wiesław Karolak „Arteterapie – język wizualny w terapiach twórczości i sztuce”, Difin 2014 ■ Ewelina J. Konieczna „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza Impuls 2013 ■ Wita Szulc „Arteterapia. Narodziny idei, ewolucja teorii, rozwój praktyki”, Difin 2011