FRANO PRCELA, O. P.
BOGOZABORAV RAZMIŠLJANJA O AKTUALNIM IZAZOVIMA CRKVE
FRANO PRCELA, O. P.
BOGOZABORAV RAZMIŠLJANJA O AKTUALNIM IZAZOVIMA CRKVE
Synopsis Zagreb – Sarajevo 2014.
UVOD
Ako je naslovnica neke knjige u izvjesnom smislu riječi njezino lice, onda bi se naslov mogao shvatiti kao njezina iskaznica. Tumačenje grafičkog oblikovanja naslovnice ove knji ge želim prepustiti mašti svakoga pojedinog čitatelja. Budući da je njezin naslov velika riječ, odnosno bremenita tvrdnja, želim kratko objasniti spomenutu „iskaznicu knjige“. Objavio sam nekoliko knjiga, kako svojih tako tuđih ili skupa s drugima, međutim, nikada kao ovaj put nisam imao toliko poteškoća pronaći prikladan naslov. Zazirući od usputne ili moralizirajuće krilatice, tražio sam riječ, misao koja će obje diniti teme kojima se bavi ova knjiga: poslanje intelektualaca, teološki govor danas, identitet, praštanje i pomirenje. Odno sno: aktualizacija mučeničke prošlosti Katoličke crkve, njezin 5
rad s iseljenicima te pitanje transparentnosti (autentičnosti) Crkve u hrvatskome narodu. Kao što u podnaslovu stoji, svim tekstovima zajedničko je to da se bave aktualnim izazovima Crkve. A budući da nije riječ o usputnim temama nego o stupovima poslanja Crkve, te nadovezujući se na tekst „Teološki govor danas“ (str. 31-45), učinilo mi se primjerenim knjigu nasloviti upravo s Bogozaborav. Ta složenica ne tematizira primarno odsutnost Boga, a još manje želi upozoriti na loš rejtnig ili popularnost biblijskog Boga u našim govorima, propovijedima, člancima, knjigama. Naprotiv, nama su usta puna riječi Bog. (A i one riječi pisane malim početnim slovom.) Dakle, nismo mi, nije Crkva zaboravila Boga. Naprotiv! O kojem je onda bogozaboravu riječ? Premda možda u prvi mah zvuči kao igra riječi, radi se zapravo o dalekosežnoj tvrdnji: mi smo zaboravili da smo Boga zaboravili. Bogozaborav: nipošto zaborav iz tzv. dementnosti, nego je to plod indiferentnosti pre ma primarnom sadržaju, koji u ključnim, temeljnim životnim izazovima ostaje pred vratima naših razmišljanja i odlučivanja. Prigodimični Bog postaje sporednim, te u konačnici suvišnim. Da je tomu tako, razlog izgleda leži u činjenici da je Bog češće povod, a puno manje razlog pozivanja na njegovo ime. Vjernici su trajno pozvani tražiti primarno uporište svo je vjere – nipošto samo stoga kako bi intelektualno osvježili svoju vjerničku praksu. Papa Benedikt XVI. je u svojoj božićnoj propovijedi 2012. godine čak upozorio kako je i mir u svijetu ugrožen zbog bogozaborava, zaključivši: „Kad ugasne božan sko svjetlo, gasi se i božansko dostojanstvo čovjeka.“ S druge strane, papa Franjo, još za vrijeme konklava, kritizira teološki narcizam i Crkvu koja se vrti oko sebe misleći da ima vlastito svjetlo. Drugim riječima: vjerujemo mi u Boga, ali ne čeznemo za njim! Kad Bog prestane biti našom čežnjom, onda on za nas (p)ostaje deklarativnom mantrom. 6
Tekstovi u ovoj knjizi već su bili objavljeni na više mjesta i u različitim oblicima (bilo uz moj pristanak ili bez moga zna nja), a najveći dio njih preveden je na nekoliko stranih jezika. Djelomičan popis bibliografskih jedinica možete naći na kraju knjige (197-199). Ustrajni i opetovani poticaji nekolicine prija telja da te tekstove saberem i objavim u jednoj cjelini, bili su ključni za objavljivanje knjige. Ovdje se koristim prilikom svi ma njima reći hvala – i za njihovo strpljivo i nadasve kritično iščitavanje redaka ove knjige. Posebice želim zahvaliti recenzentima, koji su iz po svema različitih osobnih perspektiva i znanstvenih iskustava iznijeli svoja zapažanja i prosudbe: tekst msgr. Želimira Puljića stavljen je kao predgovor (9-12), a tekst „Identitet pojedinačnog katoličanstva“ dr. Ive Banca kao pogovor knjizi (191-195). Vese li me da je ova knjiga, još prije tiskanja, tako mogla biti mostom susreta različitosti vjerničkog i intelektualnog iskustva. Zahvalnost dugujem vrijednoj Živani Morić koja je i ovaj put lektorski brižno pazila na jasnoću jezika i ujednače nost izričaja. Zahvaljujem i izdavačkoj kući „Synopsis“, gospo dinu Ivanu Pandžić, što je „Bogozaborav“ rado primio u svoj izdavački program. Pisac
7
PREDGOVOR
Neposredno pred izbor na Petrovu stolicu kard. Ratzinger se poslužio slikom Crkve kao „lađe koja vodu pušta na sve strane“. A kada je u listopadu pretprošle godine otvorio Godinu vjere, progovorio je o „duhovnoj pustinji“ koja sve više uzima maha, posebice u ovo naše doba. Benediktu XVI. drage su slike iz prirode. Tim slikama on nas potiče da razmišljamo koja su obilježja duhovne pustinje u kojoj se nalazimo, te što nam je činiti da iz te pustinje iziđemo. Pod pojmom ‘duhovne pustinje’ Papa prvenstveno misli na onu pustoš koju čovjek stvara otkla njajući Boga iz svoga okružja. Ne silom kako je to ‘po zadatku’ činio komunizam, nego stavom ‘ravnodušnosti’ kada ljudi vele: „Pusti me na miru“, „vjera i Bog me uopće ne zanimaju“ itd. Takvi pak stavovi često su opasniji od borbenog ateizma. Nova 9
‘ideologija ravnodušnosti’ prema Bogu i vjerskim temama ne prisiljava, nego ‘nudi i zavodi’. Ali, bez Boga i vječnih istina. No, bez Boga čovjek ostaje prazan, u ‘duhovnoj pustinji’. O ovakvim i sličnim temama pisao je u raznim prigodama i fr. Frane Prcela O.P., te ih objedinio u knjizi pod naslovom „Bo gozaborav“. Razmišljanja su zanimljiva, sadržajna, suvremena i aktualna. Tjeraju na razmišljanje i dobro razlučivanje. U prilo zima su dotaknuta brojna pitanja i problemi koji se tiču odnosa Crkve i intelektualaca, kao i teologije i marginalizacije vjerskih tema u društvu. I dok autor propituje kakve intelektualce tre bamo za ovo naše vrijeme, njegova je živa želja i sugestija „neka prestane beznadna šutnja“. Kao sljedbenik sv. Tome i njegove metode ‘disputa’ autor predlaže neka ljudi govore, raspravljaju, otvoreno i javno predlažu i pišu. Jer kada nema „otvorenog ne slaganja, problemi se ne raspravljaju nego prešućuju“ (143). Tada pak nema ni rasprave, ni javnosti, jer „zajedništvo u prešućivanju ignorira kritiku, a neslaganje se događa samo u tajnosti“ (ibid.). To se autoru ne sviđa pa izražava bojazan kako to pogoduje „po daničkom mentalitetu“ od kojeg ni Crkva nije imuna. Zbog toga se „opravdano očekuje“, veli on, „da i crkveni službenici revi diraju način komuniciranja ad intra i ad extra“. Javnost, naime, ne želi samo slušati mišljenje Crkve, nego želi i traži da „Crkva transparentno ispriča priču o sebi“ (144-145), da se predstavi i rekne jasno i razgovjetno u što vjeruje i čemu se nada. Uz potrebu govora i razgovora autor propituje i koji su faktori koji određuju identitet jednog čovjeka i naroda. Inte resantna promišljanja na tu temu protkana su filozofskim izričajima, ali i slikovitim opisima „velikih i malih priča“, kao i njihovim unutarnjim i vanjskim međuodnosom. Posebice pak kad je u pitanju suodnos katoličkog i hrvatskog identiteta, do moljublja i tradicije, kao i odnos vjere i nacije. Autor se osobito zaustavlja pred činjenicom sekularizacije koja žanje obilne plo dove. Svakim danom, naime, sve više je ljudi koji ‘nemaju vre 10
mena’ a ni interesa razgovarati o pitanjima Boga, vjere, religije i duhovnosti. Netko je zapisao kako mu se čini da ‘suvremeno društvo živi kao da Boga nema’. I često se ponaša kao da ga i ne treba. Zbog toga je jedan umjetnik (D. Popović) zaključio da su Nietzscheova čuvena tvrdnja da je ‘Bog mrtav’, kao i teorija apsurda utjecali na intelektualnu i duhovnu klimu XX. stoljeća. I ne samo utjecali, nego ostavili vidljivih negativnih tragova na području kulture, znanosti i umjetnosti. Podatak kako je npr. u XIII. stoljeću 95% umjetničkih djela imalo temu kršćanske provenijencije, a jedva 5% na početku 21. stoljeća, jasno govo ri o spomenutom utjecaju. U tom vidu valja razumjeti i upor nost blaženoga Ivana Pavla II. što se od samoga početka svoga pontifikata nije umarao ponavljati modernom čovjeku „neka otvori svoja vrata i svoje srce Kristu, jedinom otkupitelju čo vjeka“. Neka se ne da podjarmiti tehnikom, već neka osluškuje nadahnuća „tajnovitih zakona koji vladaju svemirom“ gdje se „Božanski dah Duha Stvoritelja susreće s ljudskim genijem i u njemu potiče kreativne sposobnosti“. Prilozi u ovoj fr. Franinoj knjizi na toj su liniji razmišlja nja. On potiče i problematizira. Njegovi napisi dotiču se broj nih područja ljudskoga uma i raznolikih aktivnosti. Odnose se npr. na teologiju, filozofiju, politiku, umjetnost i umjetnike, na dijalog i suradnju, kao i moguće nesporazume kako na relaciji Crkve i svijeta, tako i na brojne relaciji u Crkvi samoj. Dobro su verbalizirani problemi i pitanja koja se tiču vjere, nevjere, pre drasuda i nesporazuma koja se javljaju na svim tim relacijama. I ne ostavljaju čitatelja po strani i u miru. T`a, u igri je traganje za istinom. I to svim ljudskim sposobnostima i svim dopusti vim sredstvima. Navodeći misao Pascala koji pita „nije li čak zločin živjeti u miru istodobno uništavajući istinu“ (Pensées, frgm. 949), autor veli kako su upravo „iz tog nemira nastala njegova razmišljanja o šutnji intelektualaca“. I nada se kako će se ovi prilozi kao „kamenčić ugraditi u mozaik zajedničkog do 11
bra“ i pokrenuti barem malo učmalu vodu hrvatske stvarnosti. U protivnome pak, veli on, ne preostaje nam ništa drugo nego „javno uskliknuti: Avanti diletanti“. Zahvalni smo Frani Prceli što je svojim prilozima posta vio dobra i izazovna pitanja, te o njima otvoreno, jasno i na glas razmišljao. Nadati se kako će knjiga potaknuti razgovor i dijalog ne samo na relaciji društvo - Crkva, pojedinac - zajednica; na rod, nacija i kultura; kršćanin, teolog i teologija, nego nadasve na onoj relaciji koja je istaknuta u samom naslovu knjige: Bogo zaborav. Suvremeni čovjek, naime, u stvarnoj je opasnosti da iz gubi iz vida taj nezamjenjivi odnos prema Bogu. Nadati se kako će, ravnodušnosti i sekularizmu usprkos, pojedinci i određene skupine ljudi, u žeđi za pravom mudrošću, očarani onim što je istinito, dobro i lijepo, nastojati proniknuti glavno vrelo svega toga: Boga koji je ishodište svake istine, Boga koji sve uzdržava i ravna svime što postoji. Usprkos brojnih teškoća i posljedica s kojima se susrećemo zbog ‘Bogozaborava’, mi se nadamo, vje rujemo i radujemo što i dalje „kiše padaju, polja rađaju, a djeca se igraju, trče i sanjaju. Nije nas, dakle, ostavio Bog!“ mons. Želimir Puljić, nadbiskup zadarski
12
POGOVOR
Identitet pojedinačnog katoličanstva Pod komunizmom je hrvatska katolička intelektual nost po mnogo čemu imala primat u disidentstvu. Zato neće biti da je Frano Prcela prvi osjetio nostalgiju za vremenima kad je teološka misao u Hrvatskoj bila društveno relevantna i predmetom rasprave daleko izvan crkvenih krugova. Njegov „govor iz zabrinutosti“ prolegomena je mnogo većoj raspravi o trenutnom stanju hrvatskog katoličanstva, koje se u plu ralnom društvu, nakon pada komunizma, nije baš najbolje snašlo. Nema sumnje da je Prcelin prigovor značajan: pretpo stavka za novo stanje jest oslobođenje od niza starih shema, koje više ne funkcioniraju, obnova katoličke intelektualnosti, te slobodna provjera vlastitih stavova i mjesta Crkve u hrvat skom društvu. 191
Ishodište Prceline zabrinutosti je u našem mlakom, la odicejskom katoličanstvu – ni vrućem ni studenom, koje misli da je bogato, a zapravo je siromašno. Poput Engleske nacional ne crkve, kakvu je nedavno opisao Roger Scruton, koja „daje prednost ozbiljnosti umjesto nauku, rutini umjesto oduševlje nju – narodu koji se nada u besmrtnost ali je stvarno ne oče kuje, osim kao dio engleske zemlje“, naša Crkva više vjeruje u Hrvatsku nego u Boga. (Scruton: „Naša Crkva je staložena, u njoj su doktrinalne razlike marginalizirane; u prvom su planu običaji, obredi i tajne što ne ugrožavaju.“) Prcela sve to vidi kod nas: U „najkatoličkijoj zemlji u Europi“ propovjednici progone vjernike praznim i dosadnim homilijama, povećava se broj teo loških fakulteta i polaznika na teološkim učilištima, a zapravo se živi bez značajnije teologije. U Hrvatskoj „većina svoj vjer nički život reducira na prigodno događanje s ciljem postizanja ‘sakramentalnih okvira’“, te stoga Prcela zaključuje, da je riječ „o specifičnoj religioznosti koja nije teološki osigurana.“ Ipak, za razliku od Engleske, gdje je kršćanstvo postalo religija manjine, te je pod napadom sekularne političke korek tnosti, u Hrvatskoj se još uvijek drži trijumfalistički „katolički kaput“, što nije isto što i stvarni katolički identitet, i koji je la gan plijen raznim profesionalnim krotiteljima „klerikalizma“. Umjesto prenošenja „katoličkog stila življenja“ na cijelo druš tvo, što ionako nema nikakvog učinka za katoličko vjerovanje, Prcela se zalaže za odustajanje od društvenog utjecaja Crkve. On opetovano dokazuje da je kršćanstvo najjače kad je najsla bije: „Crkvi je čak zauzeti se oko toga da ona kao institucija ima što manji utjecaj, da se zapravo osjeća nesigurnom, kako bi tako potpomogla i aktivno poticala vjernike pojedince da se osob no više angažiraju u kreiranju civilnog društva i politike uopće. Dočim su vjernici u homogenom društvu podupirani Crkvom i njezinim institucijama,“ kako je doista i bilo pod komunizmom,
192
„u pluralističkom društvu sve više dolazi do izražaja činjenica da sada Crkva ovisi o pojedincima.“ Prcela vjeruje da bi „pojedinačni angažman stvorio mo zaik vjerničke prepoznatljivosti“ što bi onda potvrdilo stvarni katolički identitet – identitet kroz svjedočenje. Bio bi to odmak od onih vjerskih sigurnosti što sprečavaju autentičan rast u vjeri. Dapače, Prcela drži da uspostavom demokratske nacio nalne države Crkva više ne mora djelovati kao čuvar nacional nog identiteta, te da je dobrodošla „zdrava distanca katolika od vlastite nacionalne pripadnosti (i obrnuto)“. Premda on daje prednost „malom identitetu“ (vjernik pojedinac) i naglašava opasnost crkvenog prenaglašavanja identiteta zajednice, bojim se da ne uviđa kako su hrvatske okolnosti već nametnule po trebu „bezreligijskog kršćanstva“ (Dietrich Bonhoeffer), gdje je zbog crkvene komocije postalo nužno svjedočiti Krista često mimo, pa i protiv službene Crkve. Djelovati kao pravednik (dikaios) znači djelovati za one koji trpe zbog nepravde i nasilja. Naravno, to ne smije biti povod za osjećaj nadmoći – farizejsku molitvu zahvale što nismo među nepravednicima (adikoi, Lk 11,18), nego svjedočenje koje razoružava nepravdu i obnavlja ustanovu (semper reformanda). Ova potreba je posebno nužna u nadasve kontroverznim temama koje Prcela predstavlja u svezi s opraštanjem i pomire njem. On je s pravom protiv brzopletih verbalnih oprosta i kur toaznih pomirbi što odnedavna darivaju naši svileni političari. Točno je da samo žrtva može pokrenuti inicijativu za oprost i pomirenje i to samo ako počinitelj moli za oproštenje. Točno je i da je gubitak svijesti o grijehu „ne baš zanemariv oblik negacije Boga“, te da „bi bio izvjesni pionirski iskorak od strane Crkve kad bi znatnije napustila držanje da ne smije pokazati slabost, nego suprotno tome pokazati jakost upravo priznanjem i vla stite krivice – pa i priznanjem nedovoljnog omogućavanja i stvaranja slobodnog prostora u kojem će se događati praštanje 193
i pomirenje. Unatoč svim nepravdama i tragedijama, kojima su bili izloženi i sami vjernici u nedavnim ratnim događanjima, nema mjesta situacijskom kršćanstvu.“ Upravo zato je vrlo važno da je međunarodna sudbena vlast u licu Haaškog tribunala nedavno presudila u korist ge nerala Gotovine i Markača. Umjesto da to potvrdi naš osjećaj neporočnosti, koji je dominirao u domaćim reakcijama, oslo bađajuća presuda bi nas morala usmjeriti prema traženju opro sta za nevine žrtve Oluje. Riječ nije o vojnicima ili oružanim civilima nego o starcima i drugim nezaštićenim stanovnicima Kninske krajine, koji su, ne samo u Varivodama i Gruborima, progonjeni ili likvidirani samo zato što su Srbi. Prcela je potpu no u pravu kad osporava političke manipulacije onih koji putem pomirenja bez izdvajanja stvarnih računa zapravo promiču tezu jednake odgovornosti („plod tih nepromišljenosti jest nivelira nje krivice, što ima za posljedicu da nestaje počinitelj: svi su jednako krivi i svi su ujedno žrtve, te sukladno tome zapravo više nema tko kome što oprostiti“), ali ako nismo jednako krivi i ako ne postoji kolektivna odgovornost, moramo poraditi na tomu da stvarni krivci doista traže oprost od obitelji žrtava i obvežu se da će svojim životom stvoriti nove odnose u našoj domovini, u kojima više neće biti mjesta za nacionalnu ili vjer sku mržnju. Taj zadatak je težak, te možda neće imati ni razumijeva nja žrtve. No, ako se tako što ne može postići u širem društvu, to moramo pokušati u zajednicama (= ekklesia) koje su po vo kaciji bogonosne i kristonosne. O ovim pitanjima, upravo po Prcelinim prijedlozima, Katolička crkva mora početi provjera vati vlastite stavove. Mora se početi osposobljavati za priznanje vlastitih grijeha. Mora se oduprijeti Kristozaboravu i Bogoza boravu. U protivnom, svest će se „na materijalne, organizacij ske i legalističke poslove i brige na uštrb vjerskih i duhovnih, na opsjednutost vlasništvom, novcem, obrani župnih prava na 194
spram biskupa i klera koji se doživljavaju kao vanjska opasnost, na ravnodušnost prema misijskim, obrazovnim i karitativnim potrebama Crkve ...“ (Alexander Schmemann), ukratko na fol klornu crkvu – onakvu kakva živi u očima sekularizatora. Prof. dr. sc. Ivo Banac
195
BIBLIOGRAFSKI PODATCI O TEKSTOVIMA U KNJIZI
Intelektualci: Između života za ideju i života od ideje?! – Glas Koncila, br. 1657., 26. 3. 2006.; br. 1658., 2. 4. 2006. i br. 1659., 9. 4. 2006. – Republika, LXII (2006) 11, str. 92-102. – Croatian Intellectuals: Caught between Life for an Idea and Life from an Idea?, u: Philotheos – International Journal for Philosophy and Theology (Belgrade), 12 (2012), str. 184-194. – Intelectuales en Croacia cautivos entre „vivir por una idea“ y „vida desde una idea“, u: AnáMnesis (Mexico), XXII (2012) 2, str. 149-165. – Hrvatsko slovo, XVIII, (2012.) br. 917, str. 28; br.9 18, str. 28; br. 919, str. 28.
Teološki govor danas „Ono što se ovdje događa jest svojevrstan progon kšćana“ – Teološki govor u postteološkom vremenu, u: Frano PRCELA, O.P., Dolores MATIĆ, O.P. (ur.), Sto godina nije samo prošlost. Zbornik proslave 100. ob ljetnice Kongregacije sestara dominikanki svetih Anđela čuvara. Glas Koncila, Biblioteka Ljudi i događaji 12., Zagreb, 2007., str. 131-143. – Teološki govor danas, u: Glas Koncila, br. 1715., 6. 5. 2007. i br. 1716., 13. 5. 2007. – Kao da je sve u redu. Nekoliko zapažanja o teološkom govoru u Hrvatskoj, u: Vladimir VUKAŠINOVIĆ, Kriza savremenih jezika teologije. Zbornik radova (Mons Haemus), Beograd, 2013., str 25-34.
Polog katoličkoga u hrvatskom identitetu – Zorislav LUKIĆ, Božo SKOKO (ur.), Hrvatski identitet. Zbornik, Matica hrvatska. Zagreb, 2011., str. 211-232. – Glas Koncila, br. 1872., 9. 5. 2010.; br. 1873., 16. 5. 2010.; br. 1874., 23. 5. 2010. i br. 1875., 30. 5. 2010. 197
– U tisku je engleski prijevod ovog članka.
„Crkva hrvatskih mučenika“ Od žrtve do mučenika i natrag – Die „Kirche der kroatischen Märtyrer“. Von Opfern zu Märtyrern und zurück, u: Wort und Antwort, 52 (2011) 3, str. 125-130. – La „Iglesia de los Mártires Croatas“ de las Víctimas a los Mártires y Viceversa, u: AnáMnesis (Mexico), XXIII (2013) No.1, str. 99-109.
Praštanje: nastavak muke ili početak uskrsnuća?! – Objavljeno među ostalim u: Jozo ČIKEŠ (ur.), Muka kao nepresušno nadahnuće kulture. Vukovar kao paradigma muke. [Passion une source inépuisble de l’inspiration en culture. Vukovar – paradigme de la passion.] Zagreb, 2005., str. 377389.
Pomirenje i identitet Razmišljanja u kontekstu poslijeratnih diskusija u Hrvatskoj – Versöhnung und Identität. Gedanken zur Nachkriegsdiskussion in Kroatien, u: Alessandro CORTESI, Thomas EGGEN SPERGER, Ulrich ENGEL (Hg.), Versöhnung. Theologie, Philosophie, Politik. (Riconciliazione. Teologia, filosofia, politica.), svezak 5. u nizu: Kultur und Religion in Europa, hrsg. Institut M.- Dominique Chenu – Espaces Berlin, Berlin, 2006., str. 121-137. – Glas Koncila, br. 1676., 6. 8. 2006.; br. 1677.-1678., 15. 8. 2006., br. 1679., 27. 8. 2006. i br. 1680., 3. 9. 2006. – Versöhnung und Identität, u: Glaube in der 2. Welt (Zürich), 36 (2008) 7-8, str. 36-39.
Hrvatsko iseljeništvo i katoličke misije u Zapadnoj Europi – Kroatische katholische Missionen in Westeuropa, u: Glaube in der 2. Welt (Zürich), 39 2011) 5, str. 16-18. – Matica (Zagreb), LXII (2012) 6, str. 58-59; LXII (2012) 7, str. 56-57. 198
Prešućivanja u Crkvi u Hrvatskoj – Silence and Concealment in the Church in Croatia, u: Concilium, 2012, 2, str. 102-111. – Che cosa tace la Chiesa di Croazia, u: Concilium, XLVIII (2012) 2, str. 134-145. – Was die Kirche in Kroatien verschweigt, u: Concilium, 48 (2012) 2, str. 205-213. – na hrvatskom jeziku, u: Concilium, 48 (2012) 2, str. 136145. – na španjolskom i na portugalskom jeziku.
Crkva treba novi koncil – Razgovor vodila Antonia Hrvatin Roth, u: Kana, 42 (2011) 5, str. 16-18.
Katolička Crkva u Hrvatskoj rapidno gubi utjecaj – R azgovor vodio Mirko Kalanj, u: Hrvatski list, 18. 3. 2010., str. 24-28.
Crkva se treba baviti žrtvama pedofilije, a ne zataškavati – R azgovor vodio Goran Andrijanić, u: Jutarnji list, 9. 4. 2010., str. 6-7.
Isus bi danas bio na obje strane policijskog kordona – R azgovor vodio Branimir Pofuk, u: Jutarnji list (Magazin), 18. 6. 2011., str. 26-27.
„Pepelnice umjetnika“ O dijalogu teologije i umjetnosti – Razgovor vodila Marijana Jakovljević, Intervju povodom 10. obljetnice Održavanja „Pepelnice umjetnika“, u: Kana, 41 (2010) 2, str. 62-63.
Protuslovljenje iz ljubavi ili krjepost zamjeranja – Objavljeno među ostalim u: Nova prisutnost, 9 (2011) 1, str. 300-302.
199
SADRŽAJ
UVOD....................................................................................................................................................................................... 5 PREDGOVOR..................................................................................................................................................................... 9
INTELEKTUALCI: IZMEĐU ŽIVOTA ZA IDEJU I ŽIVOTA OD IDEJE?!..................................................................................................................................... 13
Što su intelektualci?............................................................................................................................... 14 Beznađe intelektualaca....................................................................................................................... 17 Crkva i intelektualci................................................................................................................................ 19 „Hrvatski intelektualci“..................................................................................................................... 23 Intelektualci u egzilu!........................................................................................................................... 24 Kakva intelektualca trebamo?.................................................................................................. 26 Prekinuti beznađe šutnje................................................................................................................. 28 TEOLOŠKI GOVOR DANAS „ONO ŠTO SE OVDJE DOGAĐA JEST SVOJEVRSTAN PROGON KRŠĆANA!“......................... 31
Etika izgovorene (i napisane) riječi.................................................................................... 33 Marginalizacija teoloških (vjerskih) tema?............................................................. 35 Uvjeti teologije.............................................................................................................................................. 36 Teologija s posljedicama................................................................................................................... 39 „Bogozaborav“ .............................................................................................................................................. 42 Zaključak............................................................................................................................................................... 44 POLOG KATOLIČKOGA U HRVATSKOM IDENTITETU........................................ 47
1. Meta-pripovijesti ili „velike priče“........................................................................ 50 1.1. Unutarnje meta-pripovijesti............................................................................................. 51 1.2. Vanjske meta-pripovijesti.................................................................................................... 56 1.3. Suodnos „velikih priča“............................................................................................................ 59 2. Katoličko i hrvatski identitet...................................................................................... 60
201
2.1. Polog ............................................................................................................................................................. 61 2.2. Hrvati katolici................................................................................................................................... 63 2.3. Identitet i domoljublje.............................................................................................................. 65 3. Izazovi za Katoličku crkvu.............................................................................................. 67 3.1. Odnos prema tradiciji............................................................................................................... 67 3.2. Prihvaćanje pluralizma........................................................................................................... 68 3.3. „Novi autoritet“ Crkve............................................................................................................. 71 3.4. Odnos nacije i vjere...................................................................................................................... 73 4. Zaključak................................................................................................................................................ 75 „CRKVA HRVATSKIH MUČENIKA“ OD ŽRTVE DO MUČENIKA I NATRAG............................................................................................................. 77
Odgađanje „sređivanja prošlosti“......................................................................................... 78 Sukob sjećanja ............................................................................................................................................... 80 „Povijesni rat“.................................................................................................................................................. 82 Nacionalni i(li) vjerski mučenici............................................................................................. 84 „Crkva hrvatskih mučenika“........................................................................................................ 86 Zaključak............................................................................................................................................................... 90 PRAŠTANJE: NASTAVAK MUKE ILI POČETAK USKRSNUĆA?!....................................................................................... 93
Zamjena teza.................................................................................................................................................... 95 Koraci do praštanja.................................................................................................................................. 97 Božja logika praštanja i pomirenja...................................................................................... 99 Ljudska drama i „božanska komedija“........................................................................ 102 Snaga praštanja.......................................................................................................................................... 103 Zaključak............................................................................................................................................................ 105 POMIRENJE I IDENTITET RAZMIŠLJANJA U KONTEKSTU POSLIJERATNIH DISKUSIJA U HRVATSKOJ..................................................................................................................................... 107
Nejasnoće........................................................................................................................................................... 108 Kamo s poviješću?.................................................................................................................................. 110 Nesporazumi oko praštanja i pomirenja.................................................................. 111 Identitet............................................................................................................................................................... 116 202
Zaključak............................................................................................................................................................ 119 HRVATSKO ISELJENIŠTVO I KATOLIČKE MISIJE U ZAPADNOJ EUROPI................................................................................................................................ 121
1. Povijesni presjek....................................................................................................................... 123 1.1. Za vrijeme II. svjetskog rata........................................................................................... 123 1.2. Pastoral bez „putnih isprava“....................................................................................... 123 1.3. „Otvaranje Jugoslavije“....................................................................................................... 125 1.4. Nove (ne)prilike............................................................................................................................. 128 2. Pastoralni rad................................................................................................................................ 129 2.1. Profil rada............................................................................................................................................ 129 2.2. Dušobrižnici .................................................................................................................................... 130 3. Zaključak............................................................................................................................................. 132 PREŠUĆIVANJA U CRKVI U HRVATSKOJ.......................................................................... 135
Objašnjenja .................................................................................................................................................... 136 Život u proturječju ............................................................................................................................... 137 Govor o tuđemu – šutnja o svojemu ............................................................................. 139 Odnos prema kritikama ................................................................................................................ 140 Život bez vlastite javnosti .......................................................................................................... 142 Zaključna primjedba .......................................................................................................................... 144 RAZGOVORI............................................................................................................................................................ 147 CRKVI TREBA NOVI KONCIL....................................................................................................................... 149 KATOLIČKA CRKVA U HRVATSKOJ RAPIDNO GUBI UTJECAJ............................................ 157 CRKVA SE TREBA BAVITI ŽRTVAMA PEDOFILIJE, A NE ZATAŠKAVATI............................................................................................................................................ 165 ISUS BI DANAS BIO NA OBJE STRANE POLICIJSKOG KORDONA..................................... 173 „PEPELNICE UMJETNIKA“ O DIJALOGU TEOLOGIJE I UMJETNOSTI.................................................................................................... 181
PROTUSLOVLJENJE IZ LJUBAVI ILI KRJEPOST ZAMJERANJA.......................................... 187
POGOVOR........................................................................................................... 191 BIBLIOGRAFSKI PODATCI O TEKSTOVIMA U KNJIZI..................................... 197
203
Biblioteka ZNAKOVI VREMENA Urednik Biblioteke
DRAGO PILSEL Nakladnici
Synopsis d.o.o. Vlade Gotovca 4, Zagreb Synopsis d.o.o. Maršala Tita 32, Sarajevo Za nakladnike
Ivan Pandžić Fadila Halvadžija Urednik knjige
Drago Pilsel Recenzenti Mons. dr. Želimir Puljić prof. dr. sc. Ivo Banac Lektura
Živana Morić Korektura
Frano Prcela, O.P. Oblikovanje i prijelom
Synopsis d.o.o. © Frano Prcela, O.P. i Synopsis d.o.o., Zagreb–Sarajevo Ni jedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati ni na bilo koji način reproducirati bez pismenog dopuštenja nakladnika. ISBN
978-953-7968-06-9 (Zagreb) 978-9958-587-91-7 (Sarajevo)
CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 870565. Tisak
Grafički zavod Hrvatske, d.o.o., Zagreb Tisak dovršen u veljači 2014.