Ivan Markešić, Hrvatska i Bosna i Hercegovina na 'Križu života'

Ivan Markešić

U HRVATSKOJ I BOSNI I HERCEGOVINI NA KRIŽU ŽIVOTA

Synopsis, Zagreb – Sarajevo, 2012.

Kazalo Urednikova riječ

13

Uvod

15 U HRVATSKOJ I BOSNI I HERCEGOVINI NA KRIŽU ŽIVOTA .................................................................................................................................................................................................................................15

Socioreligijsko kontekstualiziranje nedjeljnih misnih čitanja................................................................................................................................................................................................................15

(Post)moderna hrvatska filozofska doktrina:

19 TKO JE JAMIJA, JAMIJA!................................................................................................................................................................................................................19

Čuvanje kršćanskog braka i pod cijenu batina

23 ZLOSTAVLJANJE ŽENA I ŠUTNJA CRKVE .....................................................................................................................................................23

Ubojstvo na legalan način

27 NAŠI DOMAĆI HRVATSKI GUBAVCI . ..................................................................................................................................................................27 Tko su moderni hrvatski isključenici?.....................................................................................................................................................................28 Ljudski embriji – gubavci današnjice........................................................................................................................................................................29

Zatvori kao Big Brother-kuće i SOS-kuće

31 U HRVATSKOME DRUŠTVU NIŠTA BEZ MITA ....................................................................................................................................31 Korupcija, svjedočenja i oprosnice...............................................................................................................................................................................32 Uspon i pad udovica u Crkvi..................................................................................................................................................................................................33

Hrvatska će poželjet’ komunista, a komunista nigdje biti neće

35

Slika prva....................................................................................................................................................................................................................................................................35 Slika druga...............................................................................................................................................................................................................................................................36 Slika treća..................................................................................................................................................................................................................................................................37

Potrebno je učiniti iskorak

39 KAKO SE OSLOBODITI TERETA PARTIZANSKO-USTAŠKE PROŠLOSTI? ...........................................................................................................................................................39

Nepodnošljiva smrt

43 A, ŠTO AKO USKRSNUĆA NE BUDE ZA SVE NAS!? ...................................................................................................................43 Prvi primjer............................................................................................................................................................................................................................................................45 Drugi primjer......................................................................................................................................................................................................................................................45

5

Čiji je moj Bog?

48

Pravo na rad i rad nedjeljom...................................................................................................................................................................................................49 Tabu tajkunskoga rodoskvrnuća......................................................................................................................................................................................51 A što s momcima iz Širokoga Brijega?....................................................................................................................................................................52

Povijesnost Katoličke crkve

54 O BLAGDANU »KRISTA PREDSJEDNIKA« .................................................................................................................................................54 I kakve veze to ima s naslovom?.......................................................................................................................................................................................56

Kako progovoriti o stvarnim uzrocima?

60 SAMOUBOJSTVA BRANITELJA I DOŠAŠĆE ............................................................................................................................................60 Apokaliptične najave nedjeljnih čitanja?...........................................................................................................................................................61 Mogući društveni uzroci samoubojstva (i hrvatskih branitelja)..............................................................................62

Težak »adventski« put u Europu

67 EUROPSKA UNIJA: GLUHO I DALEKO BILO! ..............................................................................................................................................................................................................67 A što je s našim ulaskom u EU?..........................................................................................................................................................................................68 Što nude biblijska čitanja?...........................................................................................................................................................................................................68 Duhovna situacija vremena......................................................................................................................................................................................................69 Ivan Krstitelj i hrvatski »barbarogeniji«..............................................................................................................................................................70 I kada ćemo u EU, u našu trenutačnu Nedođiju?...............................................................................................................................71

Prva, druga i treća slika

74 KUĆA GORI, BABA KOSE ČEŠLJA ...............................................................................................................................................................................74 Slika prva....................................................................................................................................................................................................................................................................74 Slika druga...............................................................................................................................................................................................................................................................76 Slika treća..................................................................................................................................................................................................................................................................76

Problemi svetog Josipa

78 ŠTO BI BOG BEZ KAOSA S ISUSOVIM ZAČEĆEM!? ....................................................................................................................78

Od mitskog Božića do mučeništva

84 No, vratimo se mi onome što je i povod ovih svakotjednih javljanja.............................................................85

U zemlji u kojoj je ludnica živjeti

89 POHVALA LUDOSTI NA NOVU GODINU ...................................................................................................................................................89

Koliko smo zaluđeni ludilom Novogodišnje noći, ali i sakralnom ludošću?..................................................................................................................................................................................................................91 Početak uokvirivanja ludila........................................................................................................................................................................................................92 Što je nama Nova godina, makar se rađala i u najluđoj noći?.......................................................................................93

Brutalno iskorištavanje, pljačkanje, iscrpljivanje i uništavanje

95 KAKO POSTADOSMO ROBOVI? ..................................................................................................................................................................................95 Umjesto o Bogu, o ropstvu je sada riječ..............................................................................................................................................................96 Hrvatsko suvremeno roblje.......................................................................................................................................................................................................96 Legalizirana prodaja robova.....................................................................................................................................................................................................98 Hoće li hrvatski katolici uskoro prodavati svoje crkve?...........................................................................................................99

O pravednosti i Poglavlju 23

101 GLADNE OČI RODILA MI NANA! . ..........................................................................................................................................................................101 Što je nama Poglavlje 23?. .........................................................................................................................................................................................................103 Je li nečastivi upleo svoje prste u pregovore o Poglavlju 23?.......................................................................................104

6

Kod koga je Nečastivi?....................................................................................................................................................................................................................105 A kako odoljeti napasti?..............................................................................................................................................................................................................105

Tko nas to čuva od ulaska u Europsku uniju?

107 HRVATSKI KATOLIČKI BELZEBUBČIĆI I ČIČKOV HAHA(J)OJ ...................................................................................................................................................................................................................107 A što kažu ovonedjeljna čitanja?..................................................................................................................................................................................108 Vratimo se Pavlu i ovonedjeljom Evanđelju po Ivanu............................................................................................................110 A što je s HHO-om?............................................................................................................................................................................................................................111

Doprinos izgradnji hrvatskoga društva na Hrvatskoj televiziji

113 20. OBLJETNICA RELIGIJSKOGA PROGRAMA HRT-A .....................................................................................................113

Molitvena osmina za jedinstvo kršćana i još ponešto

117 EKUMENIZAM S FIGOM U DŽEPU! .....................................................................................................................................................................117 A što je s nedjeljnim čitanjima?. ....................................................................................................................................................................................118 A, što želi evanđelist Matej?. ................................................................................................................................................................................................119 A što, opet, želi Pavao?...................................................................................................................................................................................................................120 Misli li netko na koptske kršćane?.............................................................................................................................................................................121 Ja, kakve li sramote?!..........................................................................................................................................................................................................................121 Ima li uopće smisla moliti za ujedinjenje kršćana?.......................................................................................................................122

Držanje skuta vlastodršcima

124 LAKU NOĆ, HRVATSKA! .........................................................................................................................................................................................................124 Što nam govore nedjeljna čitanja?............................................................................................................................................................................125 Blago siromasima pred Bogom, jer je njihovo kraljevstvo nebesko!..............................................................127

Jesu li vojna hunta ili policijska država najbolje rješenje za današnju Republiku Hrvatsku?..............................................................................................................................................................................128 Hrvatski sindikati kao muške sise – postoje, a nemaju svrhe....................................................................................129 A što je s članovima organizacije »Hrvatska šutnja«?............................................................................................................129

Biračka baza – stado, političari – čobani

132 PASTIR, OVCE I STOKA SITNOG ZUBA ......................................................................................................................................................132 Što se to događa s Katoličkom crkvom kao organizacijom?.......................................................................................133 Provirimo malo u nedjeljna misna čitanja...................................................................................................................................................134 Ratni zločini kao svjetlo svijeta i sol zemlje?............................................................................................................................................137 Pitat ćete kako, jer smo u cijelosti određeni ratnim zločinima?............................................................................138

Aktualno: o partizanskim zločinima

139 KOSTURI NAPRIJED, ŽIVI STOJ! ................................................................................................................................................................................139 Jesu li uistinu postojali i partizanski ratni zločini?. ........................................................................................................................142 Kako do nove pravednosti?...................................................................................................................................................................................................142

Život utemeljen na osveti ili ljubavi

145 KAKO ZAGRLITI NEPRIJATELJA, ČAK AKO JE I DIJETE? . .................................................................................................................................................................................................................145 Oko za oko, zub za zub.................................................................................................................................................................................................................145 O tome ovonedjeljna čitanja posebno zbore........................................................................................................................................147 Što nam nudi naše svakodnevlje?...............................................................................................................................................................................148 Možete li zagrliti četnika?.........................................................................................................................................................................................................148 Nekoliko primjera..................................................................................................................................................................................................................................149 Možete li zagrliti dijete?...............................................................................................................................................................................................................150

7

Zašto Katolička crkva šuti?

152 CRKVENO (NE)OČITOVANJE O PROSVJEDIMA .........................................................................................................................152

A, gdje su tu predstavnici Katoličke crkve, posebice Vojnog ordinarijata?..........................................................................................................................................................................................154 Vratimo se ipak ovonedjeljnim čitanjima....................................................................................................................................................155 Kako dalje?..........................................................................................................................................................................................................................................................156

Od prosvjeda, televizije do Scijentološke crkve

157 KRŠĆANSKI PROTIV ORGANIZIRANE NEODGOVORNOSTI .............................................................................157 A kako to u praksi izgleda na HRT-u?..................................................................................................................................................................160 A što je s Isusom Nazarećaninom i njegovim Govorom na gori?.........................................................................161 A, sada, nešto i o Scijentološkoj crkvi. ................................................................................................................................................................162

Na televiziji o teologiji, ginekologiji i nanotehnologiji

163 ŠTO JE NAMA NEDJELJOM U DVA? ....................................................................................................................................................................163 A kakve veze sve to ima s ovonedjeljnim misnim čitanjima?....................................................................................166

Etička načela nekršćanskih Japanaca

169 GDJE IZGUBISMO ONO MALO POŠTENJA? . ......................................................................................................................................169

A korupcija i povjerenje u javne i crkvene institucije. Što vam ga je to?.......................................................................................................................................................................................................................................172 Jesmo li u svemu ovome izolirani otok?..........................................................................................................................................................172 Dolazak na HRT? Kojim to trnovitim putem?......................................................................................................................................173 I da ne zaboravimo prosvjednike................................................................................................................................................................................174

Post za generale, a ne rasprava o zgradi na Ksaveru

175 KAKO VJERNICIMA (PRE)PRODATI MAGLU? ................................................................................................................................175 Demagoška dimna zavjesa......................................................................................................................................................................................................176 A što je nama Haški sud?...........................................................................................................................................................................................................177 A što ako se slične molitve (do)sjete u SPC-u?....................................................................................................................................178 Stiže novi Memorandum SANU II.............................................................................................................................................................................179 A sada malo religije. Bez nje se ne može.........................................................................................................................................................180

Nova podvala iz Mostara

182 KAKO PROGLEDATI U DRUŠTVU SLIJEPACA? ..............................................................................................................................182 Rimokatoličko-srpskopravoslavno ojkanje u Mostaru.........................................................................................................183 I kako nakon ovoga govoriti o korizmenim misnim čitanjima?.............................................................................185 Već se počelo s prebrojavanjem konfesionalnih zrnaca......................................................................................................187

Ustašovanjem do zamagljivanja zbilje

188 USTAŠE SE, USTAŠE CURICE U ZORU . ...........................................................................................................................................................188 A kakve to veze ima s ovonedjeljnim čitanjima?.............................................................................................................................189 Malo o 10. travnju..................................................................................................................................................................................................................................191 Opet o susjedima....................................................................................................................................................................................................................................192

O izdaji i osudi

194 KRV NJEGOVA NA NAS I NA DJECU NAŠU ...........................................................................................................................................194 »Kasno paljenje«....................................................................................................................................................................................................................................194 Ima li u Den Haagu još koga o kome je potrebno javno govoriti?.....................................................................196

8

A što kažu ovonedjeljna čitanja?..................................................................................................................................................................................196 Početci antisemitizma.....................................................................................................................................................................................................................198

Što su nam to poručili za Uskrs?

199 USKRSLI TRANSKRIPTI KAO ŽIVI KOSTURI .....................................................................................................................................199 Isusovo uskrsnuće od mrtvih – mit ili zbilja?.........................................................................................................................................201 Neki su se ipak vraćali iz mrtvih, barem u mitologijam.......................................................................................................202 A kako ćemo mi izići nakraj s Uskrsom?.........................................................................................................................................................203 Počnimo redom!.......................................................................................................................................................................................................................................203

Još koja o beatifikaciji pape Ivana Pavla II.

205 I STVORI ČOVJEK BOGA NA SVOJU SLIKU . ........................................................................................................................................205 Ipak, ni Wojtylina biografija nije u potpunosti čista. ................................................................................................................209 Gdje Marx nađe inspiraciju za svoje teze o komunističkome društvu?...................................................210

Pet ključnih socioloških pojmova

212 KAKO PRONAĆI UZROKE ZLA? ................................................................................................................................................................................212 Ima li zla u svijetu?.................................................................................................................................................................................................................................213 Pojam zla u hrvatskome jeziku........................................................................................................................................................................................214 Što je to zlo?. ....................................................................................................................................................................................................................................................215 Zlo sa sociološkoga stajališta..............................................................................................................................................................................................216 A što s odnosom religijskih zajednica prema zlu?..........................................................................................................................218

Zašto sarajevski Mustafa Cerić prijeti »Sarajevskim ljetom«?

219 »NARAVOUČENIJE« SARAJEVSKOG ATENTATA NA VJERONAUK .........................................................219 Potrebno je ipak malo zastati i zaviri u svete knjige...................................................................................................................220 Sarajevski vjeronaučni poučak – mit ili zbilja?. ...................................................................................................................................222 O čemu se radi?..........................................................................................................................................................................................................................................222

A sada nešto osobno, a i ne mora tako biti.

Može se svakome dogoditi....................................................................................................................................................................................................224 Obećanje koje nužno ne proizlazi iz gornjega zaključka....................................................................................................226

U povodu Papina posjeta Hrvatskoj

227 EUTANAZIJA ANTE PORTAS .............................................................................................................................................................................................227 Eutanazija ante portas....................................................................................................................................................................................................................229 Heretičnost Isusovih učenika.............................................................................................................................................................................................232

Haag, Europa i zapadni Balkan

234 GOSPON, KOL’KO KOŠTA VAŠ ZLOČINAC? .......................................................................................................................................234 Gospon, kol’ko košta ovaj Vaš zločinac, odnosno heroj?..................................................................................................236 A misna čitanja? Ima li u njima kakve nade?...........................................................................................................................................237 Kako smanjiti nasilje u obitelji?. .....................................................................................................................................................................................238 Da ne zaboravimo đenerala Mladića....................................................................................................................................................239

Drž’te vodu dok majstori ne odu!

240 KOMENTAR U POVODU POHODA PAPE BENEDIKTA XVI. HRVATSKOJ .....................................240 A sada o već pročitanome......................................................................................................................................................................................................241

Kako ostvariti dobre Marxove zamisli?

244 MARDEŠIĆEVIM MISLIMA O IZJAVI KOMISIJE HBK . .........................................................................................................244 Je li Karl Marx imao pravo?....................................................................................................................................................................................................247

9

Kerumov Isus u naručju Titovu

252 PROJEKT JEDNOGA NOVOKOMPONIRANOG KRŠĆANSKOG KATOLIKA ..............................252 O kakvim sijačima zbore nedjeljna čitanja?..............................................................................................................................................252 O čemu zbore naši sijači spomenika?..................................................................................................................................................................254 I što dalje?.............................................................................................................................................................................................................................................................256

Od profesora do sveučilišta

258 O GLAVNOME KVASCU HRVATSKOGA ORTAŠTVA ..........................................................................................................258 Što je nama Europa?...........................................................................................................................................................................................................................259 Kvasanje sebičnoga sveučilišnog narcizma.................................................................................................................................................262 Ima li što novoga u zavjetu Novome?.................................................................................................................................................................264 Kako ukvasano zlo raz-kvasati?......................................................................................................................................................................................265

O čudnoj prispodobi

266 JE LI SE EVANĐELIST MATEJ MALO PRERAČUNAO? .........................................................................................................266 Jadna Eva, još jadniji Adam....................................................................................................................................................................................................267 Dobro bi nam došlo Weberovo tumačenje nauka o predestinaciji................................................................268 Je li se evanđelist Matej malo preračunao?................................................................................................................................................269 »Pravedna obrana« u prošlotjednim događanjima...................................................................................................................271

Otimačina imovine

273 HVALA TI, SVETI OČE, BAŠ TI HVALA (NA OVOJ OTIMAČNI)! ......................................................................................................................................................273 Zavirimo ipak malo u misna čitanja.......................................................................................................................................................................274 A što je s našom nadom u hrvatsko bolje sutra?.............................................................................................................................274 Neki novi i malo »ljepši« terorizam........................................................................................................................................................................275 Papa Urban II.: Poziv na križarski rat......................................................................................................................................................................277 Hvala Ti, Sveti Oče.................................................................................................................................................................................................................................277

Laicima utjecaj zabranjen

280 POVJERENJE – HRVATSKA MISLENA IMENICA ............................................................................................................................280 Od početnoga povjerenja ne ostade ni traga........................................................................................................................................281 Misna čitanja kao oaza mira................................................................................................................................................................................................282 Malovjerni građani susjedne Bosne i Hercegovine.......................................................................................................................283 I kako dalje?.......................................................................................................................................................................................................................................................284

Ugroženost od drugih

285 GDJE (PRO)NAĆI KLJUČEVE POVJERENJA? .........................................................................................................................................285 Zašto je ključ toliko važan?....................................................................................................................................................................................................287 Što bismo danas bez ključeva?.........................................................................................................................................................................................288 Ključevi »uspješne« kršćanofobije, odnosno islamofobije.............................................................................................288

O, vremena! O, običaji!

291 OD DIOKLECIJANA I MEHMEDA II. EL FATIHA DO NAŠIH DANA .................................................................................................................................................................................................................................291 Tko će i kada u koje nebeske odaje?......................................................................................................................................................................292 Aktualnost biblijskih tekstova..........................................................................................................................................................................................293 Od Dioklecijana do Mehmeda II. el Fatiha.................................................................................................................................................295 Što se događa u susjedstvu?.................................................................................................................................................................................................296 I da konačno završim........................................................................................................................................................................................................................298

Džihad kao sveti rat ili sveti mir

299 ČESTIT VAM I BLAGOSLOVLJEN BAJRAM ............................................................................................................................................299 Što sve sv. Pavlu neće pasti na pamet?!.............................................................................................................................................................300

10

Kako do pravih objašnjenja?................................................................................................................................................................................................301 O prorocima je riječ............................................................................................................................................................................................................................302 A što je to islam i kako on izgleda iznutra?................................................................................................................................................303

Silenzio stampa o zločinima

306 DRŽAVNA I CRKVENA ŠUTNJA O SILOVANJU................................................................................................................................306 Šutnja nadležnih u Državi i Crkvi................................................................................................................................................................................306 Ima li što nova u staro-novozavjetnim štivima?................................................................................................................................310 I što reći na kraju balade?.........................................................................................................................................................................................................311

Miris stranačko-crkvenog tamjana

312 S VJERONAUKOM OPREZNO PRIJE IZBORA ....................................................................................................................................312 Partijsko-crkveno sijamsko blizanstvo...............................................................................................................................................................313 Ni u SDP-u nije ništa lošije......................................................................................................................................................................................................314 Je li religijsko istodobno i nazadno?........................................................................................................................................................................315 A sada malo o visokoj politici...........................................................................................................................................................................................316 Čišćenje obiteljskoga stabla..................................................................................................................................................................................................317

Hrvatsko društvo kao starozavjetna priča

319 JOSIPOVIĆ – GLAVAŠEVA DESNA RUKA? ............................................................................................................................................319 U Starome zavjetu kao kod naše kuće...............................................................................................................................................................322 I što reći danas?...........................................................................................................................................................................................................................................322 Idoli - jedino jamstvo našega identiteta. Kako ih napustiti?........................................................................................323

Država kao privatna prćija

325 SMIJE LI KRŠĆANIN BITI LICEMJERAN? .....................................................................................................................................................325 A što kažu starozavjetni proroci?................................................................................................................................................................................326 Isus Nazarećanin bio je jasan..............................................................................................................................................................................................327 Imamo li i mi svoje zločeste dečke?.........................................................................................................................................................................328

Susret bez traženja oprosta

329

Željko Pavić

Životni križ religija

333 IVAN MARKEŠIĆ PREMA FENOMENU RELIGIJE.........................................................................................................................................................................................333 1. Suvremeni »smisao«religija...........................................................................................................................................................................................333

2. Religija između okolice, sustava i »heretičkoga imperativa«: N. Luhmann i P. Berger..................................................................................................................337 3. Markešićevo kontekstualiziranje religijsko-sociologijske problematike...................................................................................................................................................................353 4. Zaključno: Zašto se Katolička crkva toliko boji »sekularizma«?..................................................................359

Korištena tiskana literatura: knjige, časopisi, novine

361

Korišteni internetski izvori:

364

Kazalo imena

365

11

Urednikova riječ Kad pomislimo na proroke, često se zaustavimo samo na Starom zavjetu. Možda bi tek otvorili vrata Novog, pomislivši na Ivana Krstitelja. A tko su zapravo ti ljudi? Točno je da su to oni koji najavljuju dolazak Spasitelja i otkupljenje ljudskog roda. No, i više od toga. Oni su ljudi koji onemogućuju stvaranje bare u svom društvu, već valovima, odnosno svojim oštrim, kritičkim promišljanjem i govorom, bistre vodu, onemogućuju da se pretvori u mutno blato koje ne talasa.

Imajući na umu ovo posljednje, lako je uvidjeti da su nam i danas potrebni proroci.

Možda pretenciozno zvuči pa je bolje reći kako su nam potrebne proročke riječi i promiš­ ljanja, proročko djelovanje. Na tom tragu je i ova knjiga Ivana Markešića koja je zapravo skup kolumni objavljenih na portalu Križ života, vjerskom neovisnom portalu s katoličkim predznakom. U tim kolumnama Markešić progovara proročkim duhom, propitkuje znakove vremena, crpeći izvor na Evanđeljima, Svetom pismu u cijelosti, ali i na duhu Drugog vatikanskog koncila koji je upravo Katoličkoj crkvi dao jedan od zadataka da propitkuje znakove vremena. To propitkivanje ne smije ostati tek u nekoj povijesti, na svetim spisima.

Ono mora uvijek biti protumačeno na aktualni način. Jer čovjek ne živi ni u prošlosti, ni u budućnosti. On živi danas i ovdje. I kao što se svaki dan pita, propitkuje smisao svog postojanja i pojave i događaje koji ga okružuju, tako treba i odgovore, rješenja, mudrost koja dolazi od bližnjih. Markešić u svojim komentarima upravo radi to: pita se, citira Sveto pismo, ali i daje prosudbe, nudi rješenja te koristi kritički jezik, ne da bi tek, kao što to često rade hrvatski kolumnisti, ostao na razini puke pa čak ponekad i neukusne, rušilačke kritike, već da bi kritikom pokušao popraviti, dati doprinos rješavanju problema.

Proročka riječ potrebna je i danas. Često to treba imati na umu upravo kako se atmosfera i duh u Katoličkoj crkvi i društvu ne bi pretvorio u običnu baru, već kako bi se, uz pomoć proročkih valova i kritičkog promišljanja čistio i stalno bio u procesu čišćenja. Vjera, premda često shvaćena kroz dogme, nije zabetonirana stvar. Ona uvijek rađa nova pitanja, propitkivanja i sumnje. Stoga ni jedna organizirana vjerska zajednica, uključujući i Katoličku crkvu, ne može biti sastavljena od onih koji imaju odgovore na sva pitanja, koji su, reklo bi se žargonski, ziheraši, već u sebi mora imati one koji kritički promišljaju stvarnost poput Ivana Markešića.

Takav posao, koji je na sebe stavio i autor komentara sakupljenih u ovoj knjizi, nije nimalo jednostavan. Nuspojava ima mnogo – od neprihvaćanja kritičkog promišljanja 13

mase koja više voli poslušno slijeđenje stare tradicije i mentaliteta iz prošlosti, koji u sebi uvijek ima kukolja, do osude iz vrha organizacije koju se kritički promišlja. I proroci su imali isti problem. Na kraju, nije li ni Isus Krist bio židov koji je kritički promišljao o vjerskoj zajednici kojoj je i sam pripadao. Masa ga je slijedila samo kada su vidjeli ono što su željeli (čuda), a ostavila kada im je govorio ono što nisu željeli čuti. Nisu li ga, upravo zbog njegove kritičke misli, vjerski poglavari osuđivali, iskušavali i na kraju mu pripremili križ i smrt?

Autor ove knjige, prijatelj i suradnik Ivan Markešić nije tip osobe koji bi volio da ga se uspoređuje s prorocima, a ponajmanje s Kristom, odnosno njegovim djelovanjem.

Nije ni onaj koji čini čuda. Ali vjerujem da će ovi njegovi komentari nadahnuti neke da i dalje propitkuju, kritički promišljaju stvarnost u kojoj se nalaze Katolička crkva, ostale vjerske zajednice, politička i šira društvena zajednica. Jer, ponavljam, kritički duh koji je satkan argumentima, činjenicama i vjerskim svjetonazorom, potreban je svima – i Crkvi, ali i društvu u cjelini.

Hrvoje Cirkvenec, urednik portala Križ života

14

Uvod U HRVATSKOJ I BOSNI I HERCEGOVINI NA KRIŽU ŽIVOTA Socioreligijsko kontekstualiziranje nedjeljnih misnih čitanja Navikli smo čitati u novinama i na internetskim portalima, slušati na radijskim postajama i televizijskim kanalima teološka razmatranja nedjeljnih čitanja u kojima se nastoji starozavjetnu i novozavjetnu poruku prenijeti i obrazložiti ljudima ovoga vremena. Tim tumačenjima nastoji se zapravo kontekstualizirati svete tekstove (odatle kontekstualna teologija) i njihovu poruku protumačiti u svjetlu važećega crkvenog nauka.

Zahvaljujući uredniku portala Križ života, gosp. Hrvoju Cirkvencu, na povjerenju koje mi je ukazao ponudom da pišem tjedne kolumne, imao sam prigodu na jedan drukčiji, rekao bih »bergerovski heretički», način1 promišljati ta ista nedjeljna čitanja i umjesto teološkoga ponuditi njihovo socioreligijsko kontekstualiziranje. Pokušao sam, naime, analizirati upravo one društvene odnose i društvena stanja iz kojih su zapravo i nastale proročke knjige Staroga kao i evanđelja i poslanice Novoga zavjeta, a koji se (odnosi i stanja) spominju u dotičnim nedjeljnim čitanjima, i vidjeti na koji se način Crkva danas odnosi prema njima i što ona kao udruga civilnoga društva, odnosno kao organizacija (u smislu Luhmannove teorije sustava) čini na promjeni postojećih društvenih odnosa i stanja, na rješavanju problema koje sama nije stvorila, ali koje su stvorili i stvaraju članovi hrvatskoga društva u kojemu Crkva djeluje, a među kojima su i oni koji se izjašnjavaju da joj pripadaju i ispovijedaju da prihvaćaju njezin nauk.

U ovoj knjizi sadržane su tjedne kolumne (52 kolumne) objavljivane na portalu Križ života u vremenu od listopada 2010. do sredine studenoga 2011. godine. Tekstovi su objavljivani u rubrici »Sociološka bilježnica prof. dr. Ivana Markešića. Socioreligij-

1

Usp. Markešić, Ivan (2004)»'Heretički imperativ' Petera Bergera«, u: Pavić, Ž. (ur.) Hermeneutika i fenomenologija. Zbornik radova s međunarodnoga simpozija održanog pod istim naslovom pri Inter University Centre Dubrovnik od 7. do 10. travnja 2003. Zagreb: Naklada Breza, str.

189-203. Također, za ovo usporediti i moj tekst: Markešić, Ivan (2004) »Fenomenologija religije Petera L. Bergera«, u: Filozofska istraživanja, 93, 2, 505-514.

15

sko kontekstualiziranje nedjeljnih čitanja!« (http://www.kriz-zivota.com/kolumna/ ivan_markesi).2 Zadnja, 53. kolumna, objavljena je 12. lipnja 2012.

U tim kolumnama pokušao sam temeljem nedjeljnih čitanja promišljati našu hrvatsku i bosanskohercegovačku suvremenu crkvenu, a time i društvenu i političku zbilju te njihovo međusobno prožimanje. Pri tome sam, kao prvo, polazio od postavke da živimo u post­ modernome vremenu u kojemu ljudi, ma koliko god to željeli vrhovni crkveni poglavari, ne prihvaćaju hijerarhiju religijâ i svjetonazorâ, nego drže da su svi svjetonazori i sve vjere (i religije) jednakovrijedni i, drugo, da su upravo stoga ljudi primorani preuzimati odgovornost za izbor onoga svjetonazora, one religije i onih moralnih vrijednosti koje će, prema njihovu izboru, za njih osobno, ali i za društvo u kojem žive, biti najbolji izbor, iako u trenutku donošenja odluke o izboru nisu sigurni jesu li izabrali ono najbolje. Unatoč toj nesigurnosti, nitko od njih ne želi imati tutora kod donošenja odluke. Odluka je osobna i, stoga, teža, ali je potkrijepljena vlastitom odgovornošću. Čini se, u Crkvi u tome ne vide hrabrost, nego upravo suprotno: oni u tome vide opasnost u vidu etičkoga i religijskog relativizma (na to ustrajno upozoravaju i papa Benedikt XVI. i kardinali Josip Bozanić – u RH, i Vinko Puljić – u BiH). Međutim, u dvadeset i prvom stoljeću, iako ono postaje religioznije u odnosu na dvadeseto, bit će veoma teško ponovno uspostaviti raniju hijerarhiju svjetonazorâ i religijâ, i to stoga što su današnji ljudi svjesni da su upravo iz toga hijerarhiziranja svjetonazorâ i religijâ, koje je uvijek bilo isključujuće i pogubno, učinjena mnoga nečasna djela.

Objavljeni tekstovi nisu nikakvo nepotrebno »miješanje u unutarnje stvari« drugoga, dakle crkveno-teološkog područja. Oni su samo vlastiti govor o društvenim učincima poruka iz nedjeljnih čitanja, ne ulazeći ni u kojem slučaju u propitivanje njihove istinitosti. Meni su nedjeljna misna čitanja bila samo ono temeljno polazište u kojem pronalazim fenomene koji nas i danas okružuju u hrvatskome društvu.

Evo, na primjer, temeljem današnjih nedjeljnih čitanja (Am 8,4-7; 1Tim 2,1-8; Lk 16,113) u dvadeset i petu nedjelju kroz godinu C (19. rujna 2010. godine) moglo se pisati o prisiljavajućoj potrebi rada nedjeljom u Hrvatskoj i time o stjecanju »nepoštenog bogatstva»; o manipuliranju siromašnima i isključenima; o iskorištavanju žena i djece; o »pedofiliji« i papinoj isprici žrtvama bez bilo kakvih naznaka da će počinitelji tih zločina biti kažnjeni ili barem javno ukoreni; o potrebi rada »na crno« da bi se u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini uopće preživjelo; o pohlepi za brzom zaradom (o kockanju), o propadanju pojedinaca i obitelji i o otvaranju novih bolničkih odjela (za odvikavanje od kockanja); o »kupovini« šutnje, odnosno ušutkavanju kršćanskih intelektualaca; o pohlepi za novcem (u Crkvi i društvu); o pristanku pojedinca na sva moguća poniženja kako bi se npr. ostalo u Stranci da bi se moglo bogatiti (odatle i potreba o prikazivanju imovinskih kartica naših političara) itd., itd.

O svim tim temama moguće je, i zacijelo je potrebno govoriti i s kršćanskih polazišta.

Ja sam, međutim, želio govoriti s polazišta sociologije religije, vođen pri tome pitanjima:

2

16

Prvi tekst koji čini okosnicu ovoga Uvoda objavljen je pod navedenim naslovom 21. rujna 2010. (http://www.kriz-zivota.com/komentari/5850/socioloska_biljeznica/)

prvo, je li kršćanstvo u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini uistinu deklarativno u tolikoj mjeri kako to pokazuju najnovija empirijska istraživanja da ga se može okarakterizirati kao »pripadanje bez vjerovanja« (G. Davie) i, drugo, može li stoga takvo kršćanstvo biti dovoljno uvjerljivo da bi barem potaknulo govor o potrebi prevladavanja postojećih anomalija u hrvatskome i bosanskohercegovačkom društvu? Ili je, možda, pitanje potrebno postaviti sasvim drukčije, obrnuto: nije li upravo hrvatsko deklarativno kršćansko »pripadanje« bez vjerničke odgovornosti postalo ona osnova na kojoj izrasta toliko spominjani i osporavani »etički i religijski relativizam« iz kojega, prema riječima crkvenih poglavara, i nastaju gotovo sva zla današnjice, pa i ona gore spomenuta?

U svakom slučaju, sve su gore spomenute teme, iako »biblijski stare», naša surova društvena – hrvatska i bosanskohercegovačka zbilja. I mi se njome moramo baviti, jer nemamo neke druge i bolje zbilje. U ovoj moramo živjeti i, što je jako važno, suoblikovati je u interakciji s drugima, a to znači i pomoću portala Križ života.

Knjiga koju imate pred sobom radio sam u sklopu već ranije započetoga znanstvenog istraživanja u okviru znanstveno-istraživačkog projekta »Religijski nacionalni i politički identitet Hrvata u Bosni i Hercegovini«. Navedeni projekt odobrilo mi je kao zaposleniku Instituta društvenih znanosti Ivo Pilar u Zagrebu i financiralo Ministarstvo znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske, na čemu najsrdačnije zahvaljujem.

Knjige ne nastaju na »čardaku ni na nebu ni na zemlji». One su uvijek proces. I ova knjiga nastajala je tijekom cijele jedne godine, »kap po kap«, i čine je 53 kolumne napisane za portal Križ života, na kojemu su, osim zadnje, objavljivane u jednotjednim razmacima. Stoga moju posebnu zahvalnost zaslužuje urednik ovoga medijskog Božjeg dara, gosp. Hrvoje Cirkvenec. Zahvaljujem mu kako na pozivu da svojim tekstovima doprinosim duhovnome bogatstvu njegova uistinu vrijednoga »najčitanijeg kršćanskog portala«, koji zbog njegova, ali i britkoga jezika njegovih suradnika nije u milosti službene crkvene hijerarhije, tako i na njegovoj spremnosti da bude urednik ove knjige i da za nju napiše Urednikovu riječ.

Posebnu zahvalnost dugujem i svojim recenzentima: ponajprije prof. dr. fra Mili Babiću, profesoru na Franjevačkoj teologiji u Sarajevu, s kojim me veže ne samo zajedničko ramsko podneblje nego i jedno duže prijateljstvo, još iz mojih sarajevskih studentskih dana, s njegovih tjednih vjeronaučnih nagovora nama studentima u samostanskim prostorijama sv. Ante na Bistriku. Potom, zahvalnost iskazujem svome dragom kolegi, dr. sc. Željku Paviću, uredniku u Leksikografskome zavodu Miroslav Krleža u Zagrebu, u kojemu smo, u Leksu, znali često uz »čašicu finoga razgovora« do u tančine bistriti kako sociologijske tako i teologijske, ali i naše lijepe, životno-darujuće katoličke, ali i bosansko-krstjanske i mitsko-poganske pojmove. Njemu posebna hvala za opsežno napisani Pogovor ovoj knjizi.

Naravno, zahvaljujem svesrdno agilnome vlasniku nakladničke kuće Synopsis Sarajevo-Zagreb, gosp. Ivici Pandžiću, koji je i ovaj, treći put, prihvatio biti nakladnik moga rukopisa. Naime on mi je do sada objavio dvije knjige: Kako smo sačuvali Bosnu i Hercegovinu, objavljenu 2004. godine povodom desete obljetnice Hrvatskoga narodnog vijeća BiH, te Religija u političkim strankama. Na primjeru Bosne i Hercegovine, objavljenu 2010.

17

Posebnu zahvalnost dugujem Ministarstvu kulture Republike Hrvatske i ministrici, gospođi prof. dr. sc. Andrei Zlatar Violić, zatim Ministarstvu znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske i ministru, gosp. dr. sc. Zoranu Jovanoviću te zacijelo Ministarstvu kulture i sporta Federacije BiH i ministru Salmiru Kaplanu koji su poduprli izdavanje ove knjige.

Naravno, kao i uvijek do sada, najveća zahvalnost za svekoliko strpljenje zbog stalnoga »radnog nereda« pripada članovima moje obitelji: odrasloj dječici Heleni i Josipu te posebno, kao i uvijek do sada, supruzi Ruži.

Ivan Markešić

18

IVAN MARKEŠIĆ (1954., Proslap kraj Prozora, BiH), sveučilišni profesor, leksikograf i sociolog religije. Nakon završene Franjevačke klasične gimnazije u Visokom (1972) diplomirao sociologiju na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu (1978) te studij germanistike na Filozofskom fakultetu u Sarajevu (1984). Magistrirao (1989) i doktorirao (1997) na Filozofskome fakultetu u Zagrebu. Bio je zamjenik gl. urednika prvoga sveska Hrvatske enciklopedije Bosne i Hercegovine (A-Đ) (HLIBiH, Mostar 2009).

Predaje sociologijske kolegije na Hrvatskim studijima, Filozofskome fakultetu Družbe Isusove i Edukacijsko-rehabilitacijskom fakultetu u Zagrebu.

Radio u UNIS-ovoj tvornici kočnih sistema u Prozoru (1978- 1987), zatim u Institutu društvenih znanosti u Sarajevu (1987-1991) te bio glavni tajnik HDZBiH u Sarajevu (1991-1992). U Leksikografskome zavodu Miroslav Krleža u Zagrebu radio kao urednik u redakciji Osmojezičnoga enciklopedijskog rječnika od 1993. do 2005., od kada je zaposlen u Institutu društvenih znanosti Ivo Pilar, gdje je trenutno voditelj znanstvenoga projekta ”Religijski, nacionalni i politički identitet Hrvata u Bosni i Hercegovini”. Prevodi s njemačkog; sudjelovao s izlaganjima na međunarodnim i domaćim znanstvenim skupovima; do sada objavio preko četrdeset znanstvenih radova – četiri vlastite knjige i jednu (rječnik) u suautorstvu; s njemačkog na hrvatski preveo četiri knjige.

Knjige: Religija i političke stranke – na primjeru Bosne i Hercegovine (Sarajevo–Zagreb, 2010); Leksikon članova Udruge đaka Franjevačke klasične gimnazije Visoko (Zagreb, 2008); Kako smo sačuvali Bosnu i Hercegovinu. U povodu desete obljetnice Hrvatskoga narodnog vijeća BiH [1994-2004] (Sarajevo-Zagreb, 2004); Luhmann o religiji (Zagreb, 2001); Njemačko-hrvatski/hrvatsko-njemački rječnik, suautor (Zagreb, 1998). Širi popis objavljenih radova vidjeti na: http://bib.irb.hr/lista-radova?autor=198965

371

Biblioteka Komunikacij@

Ivan Markešić

U HRVATSKOJ I BOSNI I HERCEGOVINI na Križu života Nakladnici SYNOPSIS d.o.o., Zagreb Bunićeva 22, Zagreb SYNOPSIS d.o.o., Sarajevo Kralja Tvrtka 9, Sarajevo Za nakladnike Ivan Pandžić Aleksandrida Kosić Urednik biblioteke dr. sc. Nino Ćorić Urednik knjige Hrvoje Cirkvenec Recenzenti prof. dr. fra Mile Babić, Sarajevo dr. sc. Željko Pavić, Zagreb Lektura i korektura Ivana Vukušić Grafičko oblikovanje i prijelom Synopsis d.o.o. © Copyright: Ivan Markešić i Synopsis d.o.o.

Ni jedan dio ove knjige ne smije se umnožavati, fotokopirati ni na bilo koji način reproducirati bez pismenog dopuštenja autora i nakladnika.

ISBN 978-953-7035-79-2

978-9958-587-73-3 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 829029.

Tisak dovršen u siječnju 2013.

Tisak Dobra knjiga d.o.o., Sarajevo