1
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Kรถken
2
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
ZEYTİN(İ) KORUMA(K) Ayvalık ve zeytin bir bütündür. Ayvalık zeytini ve zeytinyağı dünyanın bildiği, kabul ettiği tescilli bir markadır. Ülkemizde çiftçi üretiminin gerilemesine, devletten yeterli teşvikleri almamalarına rağmen Ayvalık zeytinciliği direnmeye ve ülkesi için katma değer üretmeye devam ediyor. Ayvalık halkının geçim kaynaklarının başında gelen zeytin ağaçlarını korumakla görevli, önemli bir kurum vardır. Bu kurumun adı Ayvalık Çiftçi Mallarını Koruma Başkanlığı’dır.
Ayvalık Çiftçi Malları Koruma Başkanlığı
Çiftçi Malları Koruma Başkanlığı Seçimleri ve Görevleri Kurum 02 Temmuz 1941 yılında kabul edilen, İsveç’ten alınan 4081 nolu “Çiftçi Mallarını Koruma Kanunu” hükümlerini yerine getirmektedir. Bazı maddeleri güncelleştirilen kanun, halen yürürlüktedir. Kanun hükümleri köy sınırlarında, belediye sınırlarına giren tarım alanlarında, orman haricinde tüm tarımsal ağaçların korunması için uygulanmaktadır. Çiftçi Mallarını Koruma Başkanlığı seçimleri, belediye seçimlerini takiben en geç 40 gün içinde Belediye, Ticaret Odası ve Ziraat Odası delegeleri toplanarak, genel kurulda oluşan listeleri kapalı olarak oylarlar ve 5 asil, 5 yedek olmak üzere Çiftçi Malları Koruma Meclisi’ni seçerler. Hemen ardından bu meclisi denetlemek ve onaylamak için Murakabe Heyeti seçimi
3
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
yapılır. Murakabe Heyetinin Başkanı kaymakamdır. Koruma meclisi ise kendi aralarında toplanarak başkan ve yardımcısını seçmektedir. Son seçimde Çiftçi Mallarını Koruma Meclisi, Aydın Derinova, Turgay Demirlenk, Murat İbrahim Mühürdaroğlu, Hasan İlker Gültekin ve Suat Kaçak’tan oluşmuştur. Kısa bir dönem başkanlık yapan Aydın Derinova sağlık sebepleriyle görevinden ayrılınca, başkanlığa Suat Kaçak, yedek üyelikten asil üyeliğe geçen Mehmet Özman da başkan yardımcılığına seçilmiş ve halen görevlerine devam etmektedirler. Yine göreve devam eden Murakabe Heyeti, Mehmet Fahri Onursal, Mustafa Kürşat, Hasan Kunay, Ayhan Kavukçu ve Servet Ertem’den oluşmaktadır.
Ahmet Omak ve Kır Bekçileri Çok geniş arazileri kontrol eden Zeytin Kovboyları olarak da anılan asıl kahramanlar, birçok sorunlarına rağmen zeytin meralarını koruyan kır bekçileridir. Bekçiler, çiftçilerin yalnız zeytinlerini değil, her türlü tarım araçlarını, tarla içindeki mülklerini, koruma alanındaki yolları, su arklarını, setleri, bentleri, çitleri ve duvarları da korumakla yükümlüdür.
Kır Bekçileri
4
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
Kır bekçileri 657 nolu memur kanuna göre hareket ederlerken, ödemelerini yarı resmi bir kurum olan koruma başkanlığından alırlar. Bu durum birçok sorunu da beraberinde getirmektedir… Yani kanun olarak devletin memurudur ama maaşlarını müstahsilden alınan ve sandıkta toplanan paradan almaktadırlar. Çiftçi ödeme yapmadığında sistem doğal olarak tıkanır. Oysa günümüzde her türlü malın sigortası yüksek fiyatlara yapılırken, onca emek verilen zeytin ağaçlarının korunması ve üreticilerin haklarına sahip çıkılması koruma tarafından çok uygun fiyatlara yapılmaktadır… Zeytin koruma bekçilerinin başı bu işi uzun yıllardır yapan Daire Amiri Ahmet Omak Beydir. Ataları mübadelede Midilli’nin İşlemetopu köyünden Ayvalık’a gelmiştir. Ahmet Omak, Zekibey Mahallesinde 1958 yılında doğmuştur. İlkokulu Abdül Vahit Sağlam Okulunda, orta ve lise eğitimini Ayvalık Lisesinde tamamlar. Askerlik öncesi ve sonrasında babası Mehmet Omak’ın işyeri olan hurdacı- antikacı dükkânında çalıştıktan sonra 1990’lı yılların başında Zeytin Korumaya bekçi olarak girer. Başarılı çalışmalarından dolayı 4 aylıkken daire amirliğine terfi etmiş ve görevini 2000’li yılların başına kadar sürdürmüştür. Bu görevinden ayrılan Ahmet Omak, Balıkesir’in Büyük Şehir olmasından sonra geçmişinde yapmış olduğu başarılı çalışmalarından dolayı tekrar Daire Amiri olarak göreve çağrılmış ve halen daire amiri olarak çalışmaktadır. Ahmet Bey merkezde yanındaki Muhasip Memur’la birlikte iki kişi çalışmaktadır. Korumaya ait bir adet arazi aracı bulunmaktadır.
Başkan Suat Kaçak, Daire Amiri Ahmet Omak ve Bekçiler
5
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
Ayvalık’ta Zeytin Korumanın Tarihi Osmanlı kayıtlarındaki bir yazışmada 1920 yılının Eylül ayında Midilli’de zeytinyağının litresi 4 Drahmi iken Ayvalık’ta 21-25 Drahmi arasında değişmektedir. Rum cemaatinin yıllar önce kurmuş olduğu Ayvalık Korucu İdaresi zeytinin toplanmasında tek yetkili merci olarak çalışmıştır. Üretici bu idareye kaydını yaptırıyor ve harcını yatırdıktan sonra zeytinini toplamasına izin veriliyordu. Böyle bir zorunluluğu olmamasına rağmen, kaydını yaptırmayan ve ödemesini yapmayan üreticinin malını toplamasına Muhafaza Memurları engel oluyordu. Yunan işgalinin olduğu bu dönemde, Korucu İdaresi zeytinyağının yüksek fiyatı nedeniyle sınırlarının ötesine geçerek Gömeç civarındaki Keremköy ve Yayaköy’deki İslam ve Hıristiyan üreticileri rahatsız ederek mallarını Ayvalık’a getirmelerini istemişlerdir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin zabıtlarında 28 Şubat 1922 tarihli Evkaf Bütçesinde “Karesi’ye mülhak Edremit, Burhaniye ve Ayvalık’ta vâkı evkaf zeytinliklerinin bir muhafız ve beş korucu ile iki fabrika bekçisi” atanması yazılmıştır. Kurtuluş Savaşının hemen ardından zeytinliklerin korunması için maaşlı muhafız tutulması kararı alınmıştır… 1950’li yılların başında kurulan Ayvalık Çiftçi Mallarını Koruma Başkanlığı müstahsillerinin çoğunun zeytinci olması sebebiyle Zeytin Koruma olarak da anılmaktadır. Ayvalık Çiftçi Koruma sadece Ayvalık ve Cunda meralarında bulunan yaklaşık 550 bin zeytin ağacından sorumluyken Balıkesir’in Büyük Şehir olmasıyla sorumluluk alanları 200 bin dönüme, ağaç sayısı 2 milyon ağaca çıkmıştır. Bu geniş arazilerin içinde zeytin haricinde, diğer tarım ürünleri ve özellikle değerli fıstık çamları da bulunmaktadır. Altınova ve Küçükköy Beldeleri, Murateli ve Mutlu Köyleri, mahalle statüsüne geçince buradaki korucular da Ayvalık’a katılır.
6
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
Ayvalık Koruma kadrosunda kayıtlı 22 bekçi bulunmaktadır. Zeytin hasadı döneminde geçici olarak 8-10 bekçi alımı daha yapılmaktadır. Bekçiler silah taşıma yetkisine sahiptir. Özellikle hasat zamanı her köşeye hızlı bir şekilde gidebilmek için at kullanmaktadırlar. Bekçiler, atlarını zeytin aralarında bulunan damlarda dinlendirmektedir. İletişim telsizle sağlanmaktadır. İlk Kurşun Tepesinde bulunan güçlü bir antenle çok uzak mesafelerden dahi haberleşme yapılabilmektedir. Koruma bekçileri bir olay meydana geldiğinde hemen Jandarma Kuvvetlerine haber vermekte, onların da özverili yardımlarıyla gerekli işlemeler anında yapılmaktadır. Ayvalık Belediye Başkanı Rahmi Gençer de bekçilere yeni kıyafetler alarak, zeytin arasındaki yolları iyileştirerek kuruma yardımlarını esirgememektedir. Son sözler Çiftçi Koruma Meclisi Başkanı Sayın Suat Kaçak’tan Türkiye çapında yüklenen yeni bir yazılımla Çiftçi Korumaların bilgisayar ağıyla birbiriyle koordinasyonu sağlanmıştır. Ülkemizde 180’i geçkin koruma başkanlığı ve 7000’i geçkin kır bekçisi görev yapmaktadır. Balıkesir’in hemen hemen tüm ilçelerinde koruma başkanlıkları mevcuttur. Tüm Çiftçi Koruma Başkanlıklarının en büyük sorunu tahsilattır. Müstahsil ödemesini geciktirdiğinde veya yap(a)madığında sistem tıkanmaktadır. Bunu aşmanın en basit yolu Çiftçi Kayıt Sistemi’nin korumaya devredilmesidir… Böylece çiftçi mülkü için bir satış yapacağı zaman veya ziraat odasında bir işlemini yaptırması için öncelikle korumaya borcunu ödemesi gerekecektir. Bu da tahsilat problemini ortadan kaldıracaktır… Bekçiler de maaşlarını düzenli alacak ve daha özverili çalışacaklar… Tüm bu sorunların Türkiye Büyük Millet Meclisinde kurulan bir komisyonda değerlendirildiği bilgisini de verelim.
Ayvalık ve Köylerinde Mevkii İsimleri Bu yazı hazırlanırken Ahmet Omak Beyin ziyaretine birkaç kez gittik. Ofiste sohbetimizi yaparken ve notlar çıkarırken Ahmet Abi de meralara yayılmış olan bekçi arkadaşlardan gelen yer bildirimlerini veya varsa bir problemi anında merkeze bildiriyorlardı. Aralarındaki tüm konuşmalarda meralarda bulundukları mevkilerden bahsediyorlar, şuradayım şuraya geçiyorum diyerek merkeze haber veriyorlardı. Ahmet Omak Bey ve arkadaşları için bu konuşmalar gayet doğalken işin yabancısı olan bizler için ilginç oluyordu. Ahmet Bey ricamızla bu listeyi çıkarmamızda yardımcı oldu. Muhakkak mera arasında daha nokta atışı yer isimleri bulunmaktadır. Biz bu listede hemen herkesin bildiği ve zeytinliklerini tarif ederken kullandığı mevkii isimlerini listelemeye çalıştık. Her bir mevkii ismi üzerinde araştırılması ve yazılması gereken ilginçlikte. Armutçuk, Galifo, Küçük Galifo, Çakalya, Koca Tepe, Kumlu Bahçe, Gümüşlü, Fenerli Çeşme, Mitralyöz Burnu, Mantarlı, Bıyıklı, Nikita, Mehmet Ağa Boğazı, Papaz Çeşme, Vizgiren, Düzpiren, Halim'in Damları, İskender Baba Çeşmesi, Boyalık, Kaliva, Kaliva Tepesi, Peri Çeşme, Asmalı Dere, İbrahim Tepe, Piçol, Batak Çeşme, Çeşnehir (Çeşnegir), Avayan, Arap Dere, Sülüklü, Domuz Çukuru, Ladika, Ahmeteli, Çardak Tepe, Canıbayırı, Kışlalar, Pilakis, Panaya (Kilise Tepe), Sülüklü Tabanı, Eskiköy, Karayer, Salta, Bağlık,
7
Zeytin(i) Koruma(k)
Taylan Köken
Tatlısu, Yel Değirmeni, Aylaada, Dubalar, Dombadis, Üç Kuyular, Dalyan, Çatal Tepe, Pateriça, Maşaklık, Köprübaşı, Tepecik, Sarıkaya, Tuzla, Karlıca, Viğla, Yobaz Tepe, Çakmak, Hanaylı, Yalamataş, Payamlı, Mucamba, Köralan, Sakanyokuş, Kargılı Dere, Kastan, Dişçinin Çeşme, Kırkbeşin Çamlar, Dedeler, Kermali, Dutludam, Börülce, Kozakçıdamları, Domuz Tepe, Taşlı Tepe, Çamlı Çeşme, Sezenin Çeşme, Kaymakam Çeşme, Koca Dere, Körkuyu, Günebakan, Sarıyer, Yağcıbayırı, Kazan Dere, Ak Tepe, Malik Tepe, Namık Tepe, Taşlık, Çömlekçukuru, Köftekaya, Ayıtlıalan, Koca Bahçe, Devecikboynu, Gökçegedik, Derin Dere, Karıncalı Dere, Kürt Bahçesi, Kadı Tepesi, Karanfil Deresi, Boğaz Bahçe, Dede Yatağı, Kürt Mezarı, İğdelik, Üç Tepe, Deve Tepesi.
Taylan Köken Ayda Bir Ayvalık Dergisi / Ayvalık Belediyesi Yayını / Sayı:25 Eylül 2016 Atlı kır bekçileri fotoğrafları Sayın Nilgün Kaya Hanımdan alınmıştır, teşekkür ederim.