ARCHIEFBEELDEN
HANDEL EN NIJVERHEID IN BRUGGE ARCHIEFBEELDEN
JA A K A . RAU
HANDEL EN NIJVERHEID in brugge
Opgedragen aan Georges Rodenbach die in Le Carilloneur wees op het gevaar van hen die Brugge helpen vernielen.
Op 29 juli 1856 had op de Brugse Markt een groot feest plaats dat de 25ste verjaardag vierde van de troonsbestijging van koning Leopold I. We zien de Oostzijde van de Markt die helemaal ingenomen wordt door een gebouw dat uit 1789 dateert en dat de Waterhalle verving. Het centraal gebouw met koepel werd een tijdlang gebruikt als Provinciaal Hof. Links bevonden zich café “Foy” en café “La Presse”. Rechts waren er het lokaal van de “Société Littéraire” en café “Suisse”. Het centrale gedeelte was een tijdelijke constructie met de eretribune. Een grote brand in 1878 vernielde grotendeels het complex. Wat overbleef werd in 1908 gesloopt.
ARCHIEFBEELDEN
HANDEL EN NIJVERHEID in brugge JA A K A . R A U
De vestiging van de muziekhandel van Arthur Rombaux (1883-1962) in de Mallebergplaats nummer 10. Het huis werd ondertussen gesloopt en ingenomen door het Burghotel. Voor de ingang poseren echtgenote Elza Flament en de enige dochter Laure. In 1925 verhuisde de zaak naar het huis er tegenover, in nummer13, en dat tot nu toe. Laure trouwde met François Minne en ze kregen drie kinderen: Cécille, Anne-Marie (+) en Ignace. Laatstgenoemde runt vandaag de zaak met zijn echtgenote Ann Soete.
Eerste uitgave 2011 The History Press The Mill, Brimscombe Port, Stroud, Gloucestershire, gl5 2qg Verenigd Koninkrijk www.thehistorypress.co.uk www.uitgeverijtempus.be © Jaak A. Rau, 2010 Alle rechten voorbehouden. Alle rechten op reproductie, vertaling en adaptatie, zelfs gedeeltelijk en onder gelijk welke vorm, zijn voorbehouden voor alle landen. The right of Jaak A. Rau to be identified as the Author of this work has been asserted in accordance with the Copyrights, Designs and Patents Act 1988. All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any form or by any electronic, mechanical or other means, now known or hereafter invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without the permission in writing from the Publishers. British Library Cataloguing in Publication Data. A catalogue record for this book is available from the British Library. isbn 978 1 84588 653 0 nur 693
Inhoud Woord vooraf
7
één Markten en braderieën
9
twee Winkels en magazijnen
21
drie Herbergen en hotels
51
vier Beroepen en nijverheid
85
Een prachtige opname van een van de twee frietstalletjes die al meer dan 100 jaar hun vaste stek hebben voor de Hallen. DÊ Brugse pionier van de frietverkoop was Benoni Pattijn (1840-1912). Met een houtskoolvuurtje geladen op een kruiwagen nam hij tijdens de Meifoor van 1895 als eerste plaats als ambulante frietverkoper. De bekende roodgeschilderde frietkarren hielden tot na de Tweede Wereldoorlog stand. Daarna vonden estheten dat ze vloekten met de Hallen als achtergrond. Ze werden vervangen door de huidige groene karren. Sic transit gloria mundi‌
Woord vooraf Nieuwsgierige Bruggelingen vroegen ons regelmatig of we voor één keer de handelszaken en de kleine nijverheden uit de voorbije 200 jaar in herinnering wouden brengen met beeldmateriaal uit onze verzameling. Zeker! In het verleden brachten we tal van publicaties waarin het handelsleven van Brugge ruim aan bod kwam. Ondertussen zijn de meeste van deze publicaties uitverkocht en blijven de aankomende generaties op hun honger zitten. We aarzelden dus niet om opnieuw uit onze rijke verzameling de mooiste opnames te zoeken en aan te vullen met heel wat ongepubliceerde foto’s! Een belangrijke vaststelling is dat de oude handelszaken vele jaren van vader op zoon werden uitgebaat in hetzelfde pand. Bijvoorbeeld de muziekhandel die op de achterzijde van de kaft staat. Deze muziekhandel werd opgericht in de Gieterijstraat en vond via de Mallebergplaats nummer 10 in 1919 uiteindelijk haar vaste stek tot op vandaag in Mallebergplaats nummer 13. Drie generaties van de familie Rombaux en Minne leiden nog steeds deze muziekhandel in Brugge. We schenken tot slot aandacht aan de markten, de braderieën (die men vroeger schenteventen noemde) en de kleine Brugse nijverheden die naast hun atelier ook nog een winkel uitbaatten. Met dank aan Koen De Brabander voor de tekstverwerking, Joseph Cornelissis voor de aanvullende illustraties en informatie en de uitgeverij Tempus voor de welwillende steun en uitgave. Jaak A. Rau Brugge, 3 januari 2011
7
één
Markten en braderieën
Na de Franse bezetting van Brugge in 1794 werden de octrooirechten ingevoerd. Op alle in- en uitgevoerde koopwaar moest tol betaald worden aan de tolhuisjes. We zien hier het tolhuisje aan de Ezelpoort in 1809. Het werd in 1825 vervangen door een soort Grieks tempeltje. De octrooirechten werden in 1860 afgeschaft, en later verdween ook het octrooihuisje.
In 1200 werd in Brugge de jaarmarkt ingesteld, en deze traditie bleef bestaan tot rond de jaren zeventig van de twintigste eeuw. Toen werd de zaterdagmarkt naar ’t Zand overgebracht. Deze foto dateert van 1920. Een deel van de gevels aan de noordzijde werden in 1934 door neorenaissancegevels vervangen. 10
Tot in de twintigste eeuw telde Brugge ontelbare openbare markten. We zien hier de vroegere Groenmarkt (nu Pandreitje) anno 1900, waar veel groetenverkoopsters hebben postgevat en zelfs vrouwelijke kunstenaars om een schilderij of aquarel van het pittoresk tafereel vast te leggen.
Naast de in 1869 geopende Stadsschouwburg werden ook groenten verkocht door onder andere dikke Meene. Rechts staat het wachthuisje voor de stoomtram naar Sluis, en in de stalletjes erachter en links werden ook groenten en fruit verkocht. Deze foto is van 1905, kort na de plaatsing van het schuilhuisje (dat na de Tweede Wereldoorlog terug verdween). 11
De Vrijdagmarkt (anno 1905) fungeerde al eeuwen als openbare veemarkt tot er in Sint-Michiels en op Sint-Pieters plotseling twee veemarkten opdoken wat tot een veemarktoorlog leidde tussen de stad en de randgemeente... Van de rij herbergen “In het Zeepaard”, “In den Hert”, ... blijft vandaag enkel de herinnering over. Bemerk ook het reclamepaneel voor naaimachines “Singer” en de vele koeien die voor de odeur locale zorgden.
Voor de handel in biggen werden andere dagen voorzien dan voor koeien en paarden. In 1937 is een deel van de koopwaar zelfs in de Zwijnstraat naast het slachthuis opgesteld. 12
De Vrijdagmarkt (anno 1935) waar de paardenmarkt heel wat landbouwers naar Brugge deed afzakken. Links was een kantoor van de Spoorwegen en vervolgens “De Roden Leeuw”, “In de Veehandel”, “De Pauw” en “De Roos”. Op de achtergrond zien we twee trapgevels van de herbergen in de Smedenstraat.
Een volksbuurt in 1906. Hoewel er in Brugge ontelbare kantwerksters waren, hadden zij geen eigen markt. Meestal werd op straat gewerkt omdat het binnenin de kleine arbeiderswoningen te donker was. Schoenen waren toen blijkbaar een luxe en de kleine mocht vanuit zijn kakstoel van de zuivere lucht genieten. 13
Aan de Dyver bloeide vroeger een tweedehandsmarkt. Arme mensen konden er aan een lage prijs huisraad heraankopen nadat hun eigen huisraad na wanbetaling op de Markt openbaar verkocht was... Na de Tweede Wereldoorlog werd een folkloristische markt opgezet waar pseudo-antiek (vaak made in Hongkong) maar ook betere verzamelaarobjecten werden aangeboden. Op deze opname uit 1901 bedisselen volksmensen over de aankoop van goedkope huisraad of een bed.
Elk straathoekje in het centrum werd benut om koopwaar aan te bieden, of het nu om groenten of vis ging. In de vroege morgen, winter ĂŠn zomer, werd de koopwaar met een kruiwagen aangevoerd. We zien een typisch Brugs tafereel (anno 1900) door de zittende vrouw met zwarte kapmantel. De vrouwen droegen toen ook een pijpenmutsje want blootshoofds rondlopen was onzedig. 14
Het Huidenvettersplein (anno 1905) werd vroeger de Kleine Vismarkt genoemd, omdat men er kleinere en goedkopere vis verkocht. Vis werd per twaalf stuks op een plankje, een barretje, verkocht. Van ’s morgens vroeg waren de visverkoopsters paraat, winter en zomer. Op warme zomerdagen werden de vismanden met een parasol afgedekt. Het was blijkbaar koud op deze dag, wat je kunt zien aan de neusdoek op de schouders.
Af en toe stak ook de visverkoper een handje toe om het lastige werk wat te verlichten. Daarna kon de man “In de Karpel”, “In ’t Wit Konijn”, of in “De Zalm” een paar kappertjes goed gebruiken. De vrouw rechts heeft om de arm een metalen boodschappenkorf die men een poondere noemde. Foto uit 1908 van het merk Globe. 15
De Kleine Vismarkt anno 1889. Rechts zien we de zijgevel van herberg “Den Dolfijn” (genoemd naar een bargeboot), dan “’t Klein Berlijn” en “In de Jacob”. Op deze foto is het een zomerse dag. Als het hoogwater was, plasten de vrouwen rechtstaande met open benen in een hoek. Daarom noemde men hun 16
broek een snelzeeker. In de winter hadden sommige vrouwen een aarden pot met brandende houtskool mee die ze onder hun lange rok verborgen of soms met hun buurvrouw wisselden. In de armoede van die tijd waren de dompelaars solidair. 17
Vlakbij de Vismarkt bevonden zich een aantal merkwaardige constructies die verband hielden met de visverkoop. Bijvoorbeeld de stokvisstallen die zich op drie plaatsen bevonden: een drietal links aan het begin van de Blinde Ezelstraat, een aantal rechts van genoemde straat en één op de hoek van de Rozenhoedkaai met het Huidenvettersplein. Ze werden afgebroken om de doorgang van de toeristen te vergemakkelijken en de verkoop van stokvis werd ook in gewone viswinkels uitgevoerd. De afbeelding dateert uit 1849 en is van de Engelse kunstenaar E.S. Cole.
Naast openbare markten ontstonden rond 1929 in Brugge de zogenaamde braderieën (die aanvankelijk schenteventen genoemd werden). De Katelijnestraat was er als eerste bij, gevolgd door de Steenstraat. Bijgaande illustratie van de Braderie in de Wollestraat is ons volkomen vreemd... De tekenaar is ons niet bekend, evenmin als de aanleiding. Een Brugs mysterie voor de kenners! 18
De Steenstraat was er in 1932 als de kippen bij om een feestelijke braderie in te richten met muzikale fanfares en praalwagens. We zien hier de stand van de firma Louagie, gespecialiseerd in betere soort kledij. Een braderie was het antwoord van de zelfstandige winkeliers op de komst van de grootwarenhuizen in de Steenstraat.
Overal in het Brugse stadscentrum werden braderieĂŤn gehouden dus kon ook de Langestraat niet ontbreken in 1932. We zien hier een verkoopstand waar naast lekkernijen ook flesjes bier aangeboden werden. Vreemd is de Japans aandoende kledij van de vrouwelijke verkopers. Wie herkent hier nog wie na meer dan driekwarteeuw? 19
In de Kuiperstraat stond tot 1976 het groot magazijn van A l’Innovation, dat kort na de Eerste Wereldoorlog haar deuren opende. Het geheel werd gesloopt om plaats te maken voor de nieuwe stadsbibliotheek “De Biekorf ”. Voor de Eerste Wereldoorlog was op deze plaats de firma Tietz gevestigd, een bedrijf van een Antwerps-Joodse familie van Duitse herkomst. Na de Eerste Wereldoorlog werd de zaak door de burgerij geboycot. In het pand rechts kwam de firma Friedmann, alweer van Duits-Joodse herkomst. Later nam Inno het geheel over. Deze vestigde zich in 1949 door de afbraak gedeeltelijk in de Steenstraat, waar nu de KBC-bank gevestigd is, en de vroegere Au Bon Marché, nu kortweg Inno. 20
‌
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be