Chris McNab
Het verhaal van de Eerste Wereldoorlog
het verhaal vaN de
eerste Wereldoorlog
Het verhaal van de Eerste Wereldoorlog
Chris McNab
In 2011 uitgegeven door The History Press / uitgeverij Tempus (www.uitgeverijtempus.be) The Mill · Brimscombe Port · Stroud · Gloucestershire · GL5 2QG Copyright © The History Press, 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze publicatie mag worden gereproduceerd of opgeslagen in een ophaalsysteem of in om het even welke vorm of op om het even welke manier worden verstuurd (elektronisch, mechanisch, via fotokopie of opname of op een andere wijze) zonder de voorafgaande schriftelijke toelating van de uitgever en de houder van het auteursrecht. Chris McNab heeft zijn moreel recht doen gelden om te worden geïdentificeerd als de auteur van dit werk. Ingebonden: ISBN 978-1-84588-669-1 Omslag voorzijde: Een Brits slachtoffer wordt van het slagveld afgevoerd (welwillend ter beschikking gesteld door Will Fowler). Omslag achterzijde: Een aangrijpend beeld van aanvallende Amerikaanse soldaten in 1918. (Library of Congress; www. gwpda.org/photos.)
Typografie en productie door The History Press Gedrukt in China
INHOUD Dankbetuiging
6
Inleiding
7
De wedloop naar de impasse van 1914
17
Een wereldconflict
35
Uitputtingsslag in het westen 1915–17
46
De oorlog neemt uitbreiding
80
Het oostelijk front en de andere fronten 1915–17
98
De laatste veldslagen 1918
113
Bibliografie
127
D AN K B E T U I G I N G
I
k zou mijn dank willen betuigen aan alle historici die zich in de Eerste Wereldoorlog personen en organisaties die cruciaal waren verdiepen. Mijn dank gaat ook uit naar Will
bij het tot stand komen van dit boek, vooral Fowler die mij aanvullende beelden uit zijn dan met betrekking tot het fotografisch persoonlijk archief bezorgde. Ten slotte wil materiaal ervan. De uitstekende collectie van ik zoals steeds mijn waardering uitdrukken het Great War archive (www.gwpda.org/ voor het harde werk van Jo de Vries van The photos) zorgde voor het merendeel van de History Press en wens ik haar te danken voor beelden en is een aanbevolen bron voor alle haar voortdurende steun en haar vriendschap.
6
INLEIDING
A
lle oorlogen zijn tragisch, maar de Eerste Wilhelm I. Die oorlog veranderde de hele Wereldoorlog was bijzonder pijnlijk. politieke dynamiek van Europa. Duitsland
De oorzaken van het mondiale conflict zijn leefde weer op, was machtig en ontwikkelde moeilijk te begrijpen vanuit een modern een gevoel voor nationalisme. Frankrijk voelde standpunt en hebben betrekking op imperiale zich gekrenkt, zon op wraak en wou Elzas en ambitie en verval, politieke aanstellerij, Lotharingen, twee gebieden die het was kwijt een agressieve wapenwedloop en koppige geraakt aan de Duitsers, weer inlijven. Het persoonlijkheden. In wezen mobiliseerden waren de andere Europese grootmachten die en vochten de Europese grootmachten de onderhandelingen over de breuk leidden: voor iets dat volgens hen snelle politieke het Britse en het Oostenrijks-Hongaarse rijk, en geografische voordelen zou opleveren. het eerste nog steeds een machtige speler Uiteindelijk zou de oorlog vier jaar duren, op het wereldtoneel, het tweede etnisch miljoenen levens kosten en de basis leggen gefragmenteerd en wankelend, en daarnaast voor een latere wereldoorlog. De oorzaken van de Eerste Wereldoorlog zijn complex en controversieel. Op lange termijn
Opmerkelijk
zijn ze te vinden in de Frans-Pruisische oorlog
De bevolking van Rusland nam toe van 85
van 1870–71, die leidde tot de verpletterende
miljoen in 1875 tot bijna 180 miljoen in
overwinning van Pruisen op Frankrijk en de
1913 en leverde zo de mankracht voor de
eenmaking van de Duitse staat onder keizer
enorme strijdmacht van het land.
7
Russische door paarden getrokken veldartillerie passeert net voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog de revue voor de Franse president, Raymond Poincaré. (Histoire Illustrée de la Guerre de 1914, Tome Deuxième, Gounouilhou, Editeur, Parijs 1914; www.gwpda.org/photos)
8
➤
Keizer Wilhelm II (links) met generaal Helmut von Moltke, de stafchef van het Duitse leger van 1906 tot 1914. De gezondheidsproblemen van von Moltke en het mislukken van het offensief tegen de Fransen in 1914 leidde tot zijn vervanging door Erich von Falkenhayn. (The Clash of Nations: Its Causes and Consequences, Thomas Nelson & Sons, New York, 1914; www.gwpda. org/photos)
9
het Russische rijk in het oosten, dat verzwakt en heel wat ander handelsverkeer door was door de Krimoorlog ((1853-56) en de moest. Oostenrijk-Hongarije was vooral Russisch-Japanse oorlog (1904-05), maar bezorgd over de toekomst van de Balkan. dat nog steeds over een enorme mankracht Het Oostenrijks-Hongaarse rijk had de beschikte.
leiding over miljoenen rusteloze Serviërs,
Daarbij kwam nog de rampspoed waarmee Kroaten, Bosniërs en Slovenen (samen het Ottomaanse rijk had af te rekenen. de "Zuidslaven" genoemd) en Servië zelf Dat rijk concentreerde zich op Turkije, maar moedigde de Zuidslaven aan om zich af te had een invloed die zich uitstrekte van scheuren van Oostenrijk-Hongarije en een het Midden-Oosten tot in de Balkan. In eigen Zuidslavisch koninkrijk te stichten, en het begin van de twintigste eeuw was het ooit zo machtige rijk beginnen instorten
Ik beschouw het volk en de natie als een
en de andere imperiale machten hoopten
verantwoordelijkheid die God mij heeft
het ontstane machtsvacuüm te kunnen
gegeven en ik geloof - zoals in de Bijbel
opvullen. Voor sommigen stond er erg veel
staat - dat het mijn plicht is om die erfenis,
op het spel.
10
Vooral Rusland maakte zich
waarvoor ik ooit verantwoording zal moeten
ernstig zorgen over wie er controle zou
afleggen, te vergroten. Diegenen die me
krijgen over de Turkse zee-engten die de
trachten te hinderen bij het uitvoeren van
Egeïsche Zee verbinden met de Zwarte Zee
mijn taak zal ik verpletteren.
en waar 90 % van de Russische graanuitvoer
Keizer Wilhelm II, 1913
werd daarin gesteund door Rusland. Twee leidden tot een uitzinnig gevecht om de schaal oorlogen in de Balkan, in 1912 en in 1913, en het vermogen van de strijdkrachten op te leverden grote overwinningen op voor de drijven. Op hetzelfde moment begonnen de Serviërs, die de Turken zo goed als uit de naties op het Europese vasteland uitgestrekte Balkan verdreven, en de Oostenrijkers en de spoornetten aan te leggen met de bedoeling Hongaren nog meer reden tot ongerustheid miljoenen soldaten naar de frontlinies van de gaven. Naast die politieke onrust waren er binnen
toekomst te kunnen brengen. Datgene wat die overspannen sfeer in
het Europa van de vroege twintigste eeuw een mondiaal conflict deed omslaan was het nog andere overkoepelende spanningen. systeem van Europese allianties die tot stand De grootmachten wilden in Afrika, het waren gekomen sinds het einde van de FransMidden-Oosten en Azië kolonies stichten of Pruisische oorlog. Die allianties hadden een in stand houden, waardoor er legers slaags complexe geschiedenis, aangezien elke natie raakten en er belangenconflicten ontstonden. de beste pacten trachtte te sluiten om de Tegelijkertijd raakte Europa verstrikt in een wederzijdse verdediging tegen vermeende enorme wapenwedloop. De pogingen van vijanden te stimuleren. Tegen 1914 hadden Duitsland om zijn militaire macht te versterken de allianties zich hoofdzakelijk ontwikkeld en de Britse lancering van de ‘Dreadnought’- tot twee blokken. Enerzijds was er de slagschipklasse in 1906 (waardoor alle andere Triple Alliantie – Duitsland, het Oostenrijksslagschipklassen in wezen achterhaald waren) Hongaarse rijk en Italië. (Duitsland had ook
11
goede relaties met Turkije opgebouwd.) Er moet echter worden op gewezen dat Italië Anderzijds was er de Triple Entente – Groot- een zeer zwak lid was van de Triple Alliantie Brittannië, Frankrijk en Rusland. De essentie en dat het land geheime overeenkomsten had van die allianties was de belofte om bevriende afgesloten om vijandelijkheden met Frankrijk staten te helpen wanneer die zouden worden te voorkomen als de Fransen zouden worden aangevallen door staten van het andere blok. aangevallen door Duitsland.
➤ Een close-up van de geschutsmonden van HMS Dreadnought, het schip dat ervoor zorgde dat alle andere grote oorlogsschepen achterhaald waren en dat de wapenwedloop in Europa op gang bracht. (Library of Congress (George Grantham Bain Collection); www.gwpda. org/photos) 12
epische schaal, maar er ontbrak nog een vonk. Die kwam er op 28 juni 1914. Bij een bezoek aan Sarajevo in Bosnië werd aartshertog Frans Ferdinand, de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger, samen met zijn gemalin vermoord door de Servische nationalist Gavrilo Princip. Verbolgen en vast besloten
➤
Alles was klaar voor een bloedvergieten op
Een portret van de onfortuinlijke Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand, vermoord op 28 juni 1914 in Sarajevo door een Servische nationalist. (History of the World War, Vol. 1, Doubleday, Page & Co., 1917; www. gwpda.org/photos)
om Servië voorgoed te onderwerpen ondanks het feit dat het land verdedigingsverdragen met Rusland had gesloten, stelde Oostenrijk-
Opmerkelijk HetDreadnought-oorlogsschip had tien 330 mm-hoofdkanonnen, die doelwitten op een afstand van 18,6 km konden raken. Het had bovendien een indrukwekkende topsnelheid van 21 knopen.
13
14
➤
De begrafenisprocessie voor aartshertog Frans Ferdinand. De moord op de aartshertog was de katalysator van de Eerste Wereldoorlog en zette OostenrijkHongarije ertoe aan om Servië de oorlog te verklaren, waardoor er internationale allianties tot stand kwamen. (The Book of History – The World’s Greatest War, Vol. XIIII, The Grolier Society, New York, 1920; www. gwpda.org/photos)
➤ Vertaling en facsimile van het verdrag van 1831 dat de neutraliteit van België waarborgde. De Duitse invasie in België in 1914 was één van de voornaamste redenen waarom Groot-Brittannië Duitsland de oorlog verklaarde. (Welwillend ter beschikking gesteld door Will Fowler)
Hongarije opzettelijk enkele onaanvaardbare eisen, die Servië zijn soevereiniteit zouden hebben ontnomen. Toen de deadline voor de aanvaarding van die eisen was verstreken, verklaarde Oostenrijk-Hongarije Servië de oorlog (28 juli 1914). Aangezien de alliantiesystemen en de andere verdragen mee gingen spelen, vond
➤ Klaar voor de oorlog. Een Franse menigte juicht duizenden jonge vrijwilligers toe die op weg zijn naar een Parijs station om te gaan vechten in de nieuwe oorlog tegen Duitsland. (New York Times, 30 augustus 1914 (International News Service); www.gwpda. org/photos)
er al snel een politiek domino-effect plaats, niet alleen door de verdragen met Frankrijk, dat bovendien werd aangemoedigd doordat maar ook door de belofte om de neutraliteit Duitsland een oorlog wou ontketenen voordat van het op 4 augustus door de Duitsers Rusland ten volle in actie kon treden. Omdat binnengevallen België te beschermen. Rusland mobiliseerde, verklaarde Duitsland
Door
een
combinatie
van
falende
de oorlog aan Rusland op 1 augustus, diplomatie, grote ego's, het dreigen met waardoor ook Frankrijk op 3 augustus in militair geweld en oude spanningen had oorlog raakte met Duitsland. Groot-Brittannië Europa zich op slechts acht dagen tijd in een werd eveneens meegezogen in het conflict, oorlog gestort.
16
BENIEUWD NAAR DE REST VAN HET BOEK? Het is te koop in de plaatselijke boekenwinkel, supermarkt en krantenwinkel. U kunt het boek ook bestellen bij distributeur Agora (053 788700) of via het bestelformulier op www.uitgeverijtempus.be