Atelier
14 december 2010
Duurzaamheid & de Coolsingel
Het Rotterdam Collectief Het Rotterdam Collectief heeft de ambitie de leefkwaliteit van Rotterdam te verhogen, daarbij vakkennis combinerend als event- & procesorganisatie, transitie-interventies, architectuur & stedenbouw, industrial ecology, game design, productontwerpen en grafisch ontwerpen. Duurzaamheid is een leidraad voor het Collectief, dat huist aan het Stadhuisplein en dat de Coolsingel als zijn voortuin ziet. Eerder werkten degenen achter dit atelier Duurzaamheid&Coolsingel aan duurzaamheidopgaven voor Vestia, voor de gemeente Rotterdam en voor een variĂŤteit aan andere opdrachtgevers in binnen- en buitenland op praktisch alle niveaus van concreetheid.
2
inhoud 1 Inleiding
5
2 Opbouw en filosofie
6
3 Conclusies
8
4 Kaart Tijd
12
5 Kaart Causaliteit
16
6 Kaart Ruimte
10
7 Voorlopige structuur Gemeente Rotterdam
22
8 Illustraties
24
9 Film
28
Bijlage
31
3
4
1  inleiding Op 14 december 2010 leidt het Rotterdam Collectief een atelier Duurzaamheid&Coolsingel in achtereenvolgens het raum-gebouw aan het Stadhuisplein en Roodkapje aan de Meent. Vijfentwintig deelnemers (fifty-fifty gemeente-extern) komen in ruim twee dagdelen tot fragmenten van analyse en ideeÍn voor interventies. De groep bevat denkers en doeners uit de investeringswereld, archi-tectuur, stadslandbouw, dakontwikkeling, stedenbouw, gebiedsontwikkeling, energievoorziening, transities, industriÍle ecologie, verkeerskunde, eventorganisatie, kunst, procesbegeleiding en programmamanagement. Allen zijn expert (meerderheid) of hebben affiniteit met duurzaamheid. Dit document geeft de hoofdpunten van die dag. Het bevat daarnaast illustraties die zijn gemaakt tijdens de dag. Er is tot slot een film opgenomen met hartenwensen van de deelnemers. Document, film en illustraties zijn een aanvulling op het document Duurzaamheid & Coolsingel, verbinden van mensen, ruimtes & tijdsvakken, van het Rotterdam Collectief, september 2010.
5
2 opbouw en filosofie Voordat ieder zijn hartenwens op video inspreekt – het is dan al avond – werken de deelnemers in duo’s aan interventies voor de Coolsingel. Ze doen dit op vier systeemlagen. Van onder naar boven: 1) energie & grondstoffen, 2) leven & biodiversiteit, 3) cultuur & economie en 4) geluk & gezondheid. De lagen zijn ontleend aan de ELSIA-structuur van het bureau Except. De gedachte erachter is dat een situatie op een laag pas volhoudbaar (duurzaam) kan zijn als die op de eronder liggende laag dat óók is. Fragmenten van analyse en ideeën voor interventie voor elk van deze vier lagen worden op drie grote kaarten geplakt. De eerste is een kaart Tijd met de zones historie/nu/korte-termijn/ middellange-termijn/lange-termijn. Zo’n kaart Tijd legt een verband tussen korte-termijn beslissingen, middellange-termijn overwegingen en denkbare, lange-termijn ontwikkelpaden. De tweede is een kaart Ruimte – een plot van het hele gebied. Ze maakt deelnemers bewust van interactie Coolsingel/stedelijke omgeving. Het derde vel is de kaart Causaliteit. Daarop verschijnen groepjes oorzaak-gevolgrelaties. Ze verbeelden de wisselwerking tussen grote bewegingen in de samenleving en de dynamiek van de Coolsingel. Ideeën voor interventies vinden vaak hun weg naar meerdere kaarten. Het plakken van analyse en interventies wordt afgewisseld met een korte kennismakingsronde, een inleiding over de Coolsingel, een visie op integrale duurzaamheid, een geleide wandeling rond het thema resilient city (toekomst- of schokbestendige stad), een lunch en een diner. Reflectie op de tussenresultaten heeft tweemaal plaats in de vorm van een groepsgesprek. Aan het eind
6
van de middag is er een gesprek over een conceptstructuur voor duurzaamheid in Rotterdam waar de gemeente aan werkt. Een analyse van de uitgangssituatie op elk van de vier lagen vraagt meer tijd dan beschikbaar. Als ambitieniveau voor de dag geldt dan ook het komen tot ingrediënten voor een programma van eisen voor de revitalisatie Coolsingel. Nevendoel is het opdoen van contacten rond duurzaamheid, innovatie en transities. Lunch en diner wordt samen genoten.
7
3 conclusies De post-its met interventies, hi-lights uit gesprekken en videofilm samennemend, zijn dit de conclusies van de dag. 1) Duurzaamheid vraagt een integraal perspectief. Grondstof- en energiestromen dus, maar ook ecosystemen, sociale binding en sociale kwaliteit, financiering en economie, cultuur en geluk. Blijkt op onderdelen de principes niet volhoudbaar, dan is het geheel niet duurzaam. 2) Analyse van grondstof- en energiestromen in het gebied is een voorwaarde voor zinvolle lange-termijnkeuzen. De eerste oproep aan de gemeente is dan ook: maak deze integrale analyse voor het hele gebied en handel daarnaar. Dit vraagt planning over collegeperioden heen. Het atelier komt met aandachtspunten ter detaillering: maak vlakken productief. Denk aan waterproductie, zonneakkers en groene daklandschappen en aan oogstbare vlakken. Geef de Coolsingel sowieso een stedelijke, groene sfeer en doe dat met groen dat je kunt aanraken, dat beleefbaar is. Vergroen de trambaan. Maak groene loungeplekken als pleister-, stilte- en rustplaats. Bevorder ermee CO2-opname, fijnstof- en geluidsafvang. Accepteer op termijn louter emissieloze tractie. Integreer dit met het verdichtingplan voor nieuwe woningen. Bekijk wat er aan bouw-, puin-, afval-, goederen- en voedingtransport per (elektrische) binnenvaart kan gebeuren. Maak een warmte-koudevisie. Wellicht warmtewinning uit het wegoppervlak? Uit energie-, stofstroom-, verkeer- en voedingskaarten zullen zich opties voor kringlopen aandienen. 3) De Coolsingel betekent veel voor de stad. Benut naast de straatschaal ook zijn tweede-orde-invloed. Zijn verduurzaming zal verduurzamingprocessen beïnvloeden van ketens waarmee de straat in directe verbinding staat. Eén voorbeeld is de uitstraling naar het omliggende gebied. Een ander voorbeeld: kies je voor gemengde
8
economie (zie hierna), dan wordt dat zeker als signaal opgepakt door Rotterdamse ontwikkelaars. Een derde: Als Rotterdam de nog verwachte 30% toename in autoverkeer hier niet faciliteert, dan beïnvloedt dat dagelijkse routines van veel Rotterdammers. De Coolsingel heeft zelfs nog op een nóg hoger niveau betekenis. Benut daarom ook haar derde-orde-invloed. Kies ingrepen die de Coolsingel een rol geven in het oplossen van maatschappelijke issues. Denk aan opleidingsniveau, gezondheid en bewustzijn van Rotterdammers. Maar ook aan opgaven rond water, consumptie, voeding, verplaatsing, financiering en energie. De Coolsingel is te klein om ze in zijn eentje op te lossen, dat snapt iedereen. Maar boulevards zijn showcases en weerspiegelen een droom. Die droom staat de komende decennia voor het eerst niet op maximeren van consumptie, autoverkeer en vierkante-meterprijzen. Accepteert de Coolsingel (juist de Coolsingel) op termijn slechts emissieloze tractie, dan is dat een gevoelig signaal voor verkeerskundigen dat hun systeem serieus van koers wijzigt. Wat het atelier betreft gebruikt de Coolsingel zijn invloed om, net als eerder in de geschiedenis, een toekomstdroom uit te dragen. Ditmaal is het de droom van volhoudbare dagelijkse routines. Ditmaal gaat het over duurzaamheid.
Blijven we bij de laagste orde – de straatschaal – dan zit de oplossing voor een duurzame Coolsingel voorts in een ruimte die heel goed wordt gebruikt. Vanuit dat besef noemen deelnemers de volgende zaken. 4) Het is verspilling zó’n plek in zó’n stad tot verzameling scheidingstroken te reduceren. Je kunt nu nergens doorlopen. Er is nu echter ook geen aanleiding de voetgangersruimte te vergroten. De wens om de Coolsingel tot een verblijfsruimte te maken, tot bruisend activiteitencentrum met een knallend programma voor alle Rotterdammers, wordt algemeen onderschreven. Een straat waar je van plek naar plek buitelt met cultuur, winkels en horeca. Een breed gedragen ingreep is elke zondag de Coolsingel beschikbaar te maken voor de mensen, door hem af te sluiten voor autoverkeer en er bijzondere dingen te organiseren. Het is prachtig als de Coolsingel voor vele soorten mensen een reden wordt om naar het centrum te komen. Ook voor succesvolle trouwens. Er zijn weinig plekken voor rijken in de stad. Voorzie dus ook in een chique plek met bijbehorende happenings. Stel dat je tweemaal per jaar slechts over de Coolsingel mag met een auto vanaf twee ton. Stel dat er soms caravans staan die mensen kunnen boeken, waaromheen Paradeachtige acts worden gespeeld. Vanaf Churchillplein en Hofplein – nu stedenbouwkundige ongelukken – is prachtig zicht op dit soort events denkbaar. 5) Reduceer tempo. Tempo vormt een causaal knooppunt. Zodra het tempo van bewegen omlaag gaat, wordt er ineens veel mogelijk rond verblijfskwaliteit. Minder geluid. Eenvoudiger vergunningen. Minder palen en borden. Meer evenement. Meer tijdelijkheid. Minder rigide stroken-lay-out. Meer shared space voor alle gebruikers. Meer verblijfsplek dus. En blijkt er interesse voor, dan meer mobiele horeca op straat. Beter aanzicht. Meer experimentele (probeerbare) vervoersvormen. Meer oversteken. Bomen zijn
9
10
niet langer vooraleerst obstakel en er wordt meer mogelijk rond eco-, groen- en waterstructuren. Een lager tempo vraagt wél meer verblijfsplekken en fietsenstallingen. 6) Maak de sturing en orgware veelvormig. Er zijn weinig sociale netwerken nu. Bevorder ze en werk ermee. De veer- en organisatiekracht van het gebied vergroot erdoor, ook als er wat gebeurt. Laat dus gemeenschappen rond de Coolsingel ontstaan en geef ze reasons to be door ze mede te laten sturen in bijvoorbeeld programmering en herbestemming. Zet een coöperatie op die de gemeenschappen & initiatieven bindt. Link een en ander aan de participatielijn van de gemeente. 7) Er is nu geen plek voor individuele ontwikkeling. Gebruik ook de samenwerking met de universiteit en hogescholen daartoe. Het zijn plekken die een reden geven om te komen en te blijven: stadhuis, studieplekken, bibliotheek. 8) Werk een toekomstbestendige visie rond vastgoed, economie en ecologie uit. Gebouwen staan al 15 jaar leeg in de hoop op een hoofdprijs bij sloop. Eventueel na doorverkoop. Technisch zijn ze echter te goed om af te breken. Bovendien herbergen ze door hun lage boekwaarde een nieuwe, frisse economie met daaronder sterke groeiers. Die frisheid verlies je in één klap zodra je de modernistische bouw afbreekt. Vervang de A-locatie-denklijn dus door eentje die in een waaier van m2-prijzen voorziet. Top de oude bouw desnoods op met glossy torens. Koppel al dat vastgoed aan innovatieve materiaal- en energieconcepten die in Rotterdam ontwikkeld worden. Het levert samen een gemengde economie die vitaler is dan de torens waar makelaars nu op hopen en waarin bovendien ruimte is voor tijdelijkheid, diversiteit en fijnmazigheid. En je voorkomt de zoveelste tabula rasa in de stad; de vernietiging van een historisch kenmerkende laag.
Ook zo’n gemengde economie vraagt trouwens om meer fietsenstallingen. 9) Laat de Coolsingel helpen de stad leesbaar te krijgen. Zoals de Coolsingel sinds 1941 de droom van de auto uitdraagt, zoals de statige bouw de droom van een wereldstad uitdraagt, laat hem nu de opgaven van de toekomst uitdragen, waaronder de taak om te verbinden. Verbinden van historie: maak leesbaar waar het allemaal begon met die dam; waar de Joden tot 1940 woonden; hoe de Coolsingel liep voor de oorlog; waar de hoeren zaten; waar de spreeuwenkolonie sliep zodat je elke ochtend een vuilniszak dode vogels kon rapen. Is er weer water denkbaar – het is immers een singel in een waterstad? Ontsluit de prachtige ruimten die verborgen liggen. Verbinden van mensen: Werk de metro-ingangen met hun publieksdrukte open, ze zijn nu verstopt en anoniem; toon de culturen die de stad aan boord heeft (via de zondagse evenementen misschien?). Bied ruimte voor inter-generationeel leren. Verbind duurzame initiatieven: Studio Hergebruik, de bloemist ernaast, het Rotterdam Collectief, Schieblock en erachter de Creative Cube. Verbinden van ruimten: toon de toegangen naar de dynamischer achtergebieden (Meent, Pannekoekstraat, Lijnbaan, Witte de With). Herstel de aansluiting met stadsdeel Noord (‘Poort naar Noord’) en de Hofbogen. 10) Maak plekken voor interactiviteit, voor de spelende mens. Mensen gaan in interactie met de kleur en hoogte van fonteinen, met verlichting, ze gamen de klok rond met desnoods Australische tegenstanders. Dat soort zaken.
12) Trams worden als welkom beschouwd daar ze passen bij alle bovengenoemde wensen. Mits ze langzaam rijden en meer opstapplaatsen krijgen. Vergroot het plezier in het gebruik ervan. Een doorlopende balkonopstap wellicht? Weghalen van zebrapaden en verkeerspalen en vervangen door één shared-space gebied krijgt de stemmen. De 30 tot 40% toename in auto-intensiteit die verkeerskundigen verwachten, kan hier sowieso niet door de beugel. Vanuit gezondheid verdienen lopen, fietsen en andere human powered vehicles (met publiek zichtbare scores?) echter de voorkeur. 13) Cultiveer fuzzy grenzen. Stedenbouw heeft decennia een functiescheiding gepropageerd. Maar opgaven rond water, energie en sociale cohesie zijn zo groot nu, dat optimaal gebruik van alle vlakken als concept meer kansen biedt. Nederland schudt daarom scheidingen van zich af die lang ordenden: binnen/buiten, stad/land, productie/consumptie, winkel/verblijf/werk/woning, maaiveld/bovenruimte. Het atelier heeft als visioen de Coolsingel niet langer als buitenruimte maar samen met zijn bebouwing als één grote gebruiksruimte te zien. Gebruik gaat van achtermuur tot achtermuur, zo de scheiding opheffend tussen publieke en private ruimte, tussen winkel, productie, consumptie en magazijn. Ontwikkel naast het bekende maaiveld tweede niveaus, met minder geordende, groene daklandschappen. Dit alles maakt de Coolsingel tot één grote ontwikkel-, werk-, gebruiks- en verblijfplaats, noem het ’prosumptieruimte’. Eigenlijk zoals het er héél vroeger in steden aan toe ging: een integrale gebruiksruimte. Al met al dertien conclusies die samen een contour schetsen voor een levendige, eigentijds gebruikte straat, welbewust van betekenis ervan op uiteenlopende schaalniveaus.
11) De Coolsingel is nu kind- en opa-onvriendelijk. Is het een idee een groen hertenkamp á la Weena te introduceren?
11
4 kaart tijd De kaart Tijd verbindt historie, het nu, de korte-termijn beslissingen, middellange-termijn overwegingen en overweegbare, attractieve lange-termijn ontwikkelpaden. Zóver is het allemaal niet gekomen deze workshop. Deze paragraaf geeft wel post-its weer die deelnemers plakten op deze kaart Tijd. Het zijn ingrediënten voor attractieve toekomstbeelden die een verbinding maken met wat was en is. Ze zijn hieronder in tekst gevat en als foto en schema toegevoegd. Wat het was… Elementen uit het verleden die als krachtig en prachtig worden benoemd door de deelnemers zijn het stadhuis met zijn interactieve en publieke functie en het bruisend bedrijfsleven. Met name de oude verbindingfunctie wordt geroemd. Samen met de haven verbond de Coolsingel al in 1900 informatie- en goederenstromen. Ze komen nog steeds tot uiting in het Postkantoor. Het beeld leeft dat een dynamisch bedrijfsleven in die tijd goed samenging met het functioneren als wereldse boulevard waar je gezien wilde worden. Wat het is… Een opvallend beeld dat de deelnemers construeren over de ontwikkeling van de Coolsingel, is dat het naoorlogse modernisme resulteerde in een omgeving die niet als comfortabel en aantrekkelijk wordt ervaren. Het gebied bestaat voornamelijk uit grote onpersoonlijke blokken en veel stenen en bestrating. De Coolsingel is nu onrustig, niet een plek waar je wilt verblijven. Het is vooral een doorgang; een transport- en vervoerscorridor. Het zakelijke businesscentrum en de vervoersmodaliteiten worden in het atelier nauwelijks benoemd als sterkten. Met name de verkeersader wordt gezien als een sleutel voor het gebied zoals het vandaag functioneert.
12
Wat het kan worden… Post-its over de toekomst van de Coolsingel beschrijven een diversiteit aan functies. Gedurende het atelier ontstaat een beeld van een gemêleerde Coolsingel waar bedrijven zich ontwikkelen, mensen wonen, zich ontplooien, recreëren en elkaar ontmoeten. De verbindingsfunctie van de Coolsingel blíjft, maar niet in de zin van auto- en vrachtdoorvoer in noord-zuidrichting, maar in de zin van cultuur en economie. Een wandelvriendelijke Coolsingel gaat
ook oost-westverbindingen aan en biedt meer rust, een voorwaarde voor interessante ontmoetingen. Zijstraten en openbaar vervoer maken de plek eenvoudig bereikbaar. Er zijn honderden woningen zonder parkeerplaats gebouwd. Veel bewoners daarvan hebben trouwens niet eens een auto. Met microkredieten ontstaan experimenteerplaatsen, hubs voor samenwerkende bedrijven. De gebruikte gebouwen zijn flexibel gemaakt, aanpasbaar aan wijzigende functies. Ze kunnen ingezet worden als woonruimte, atelier of werkomgeving.
13
Toekomst
Verleden
Heden
Champs-Élysées gevoel
Monotoon
Zien & gezien worden
Lawaai & onrust
Zaterdag winkelen met gezin Slecht ruimtegebruik
Kiss & go
Stadhuis onzichtbaar
Stadhuis
Transport & vervoersfunctie
Paardentram
Koopgoot (winkels)
Postkantoor
Consumptieve ruimte
Haven & post & bedrijvigheid
Doorsnee winkels
Metro
Verkeersader Kantoorblokken
Marktplaats van democratie 5000+ woningen
Steen / bestrating Wind
Vies
IJzer
Auto’s
Afval / zwerfvuil Aarde Grondwater
14
Cultuur & Economie
Ecosystemen & Biodiversiteit
Aanbieders voor functies
Strip verder uitbouwen – grote atractie
Biodiversiteit
Benutten afvalstromen Energie efficiënt
Schakel met de rivier Ecologische hoofdstructuur Buizensysteem
Dynamische infrastructuur
Gebruik warmte & wind
Energie & Materialen
Spelen en ontmoeten
Zondag Coolsingel met evenementen
Tramnet voor goederen
Gezondheid & Geluk
Productieruimte
Verbinden – N, O, Z, W
Vloeiende looproutes
Weinig biodiversiteit WO II puin
Bomen
Evenementen strip
Combi wonen & werken
Meer horeca & cultuur Proeflocatie
Rotsmilieu
Microkredieten
Stadhuis in gebruik
Exclusiviteit Onnatuurlijk
Ontmoetingsruimten
Zachte vloeiende grenzen
Flaneren
Diversiteit
Bomen
Tonen wat er is
Trouwlocatie
Anoniem
CS verblijfsruimte
Bewust genieten
Hier wil je zijn
R0mmelig
Flexibele / aanpasbare gebouwen
De aantrekkingskracht stijgt door toegevoegde horeca, cultuur en meer luxueuze winkels. Mensen flaneren. De strip is uitgebreid en biedt ruimte voor attracties. Op zondagen wordt het gebied afgesloten voor verkeer om plaats te maken voor voor uiteenlopende multiculturele evenementen. De Coolsingel is een vitale plek geworden waar je bewust en met volle teugen van wilt genieten. Een trouwlocatie, een plek om te spelen en naar evenementen te gaan. Hij is doorgegroeid tot een plek die de klok rond gebruikt wordt. Ecosysteem & biodiversiteit De functies worden versterkt door de ruimte die is gemaakt voor natuur en natuurlijke elementen. Ze zijn onderdeel van de ecologische stadsstructuur die op bijzonder aantrekkelijke wijze verbinding maakt met de rivier. De vloeiende looproutes maken het navigeren door het gebied aantrekkelijk maar ook overzichtelijk. De verblijfsruimtes zijn rustiger en bieden zon- en schaduwplekken om te vertoeven.
dankzij gebruik van een lokaal warmte-/koudenet. De infrastructuur is dynamisch, voorbereid op de nodige aanpassingen. Reststromen worden lokaal benut en vragen minder transport. Warmte en wind voorzien in de energievraag. Tram- en metrolijnen (die laatste onzichtbaar of juist niet?) verzorgen de verbinding tussen mensen, goederen en de omgeving. Een buizensysteem, opgenomen in de integraal beheerde ondergrond, zorgt voor de lokale inzameling van reststromen. Geluk & Gezondheid Gezonde en inspirerende binnen- en buitenplekken nodigen mensen uit om deel te nemen aan de bedrijvigheid op en om de Coolsingel. Het tonen van wat er allemaal gebeurt op de Coolsingel versterkt de wil om erbij te zijn. Het lokale bedrijfsprogramma op de proeflocaties nodigt ondernemers uit om nieuwe bedrijfsmodellen uit te proberen. Het draagt allemaal bij aan de leefbaarheid en aantrekkingskracht van het hele gebied. Deels door zelforganisatie, deels door gerichte programma’s is een gebied ontstaan dat bruist en ruimte biedt voor genieten en zelfontplooiing van ondernemers, bezoekers en bewoners.
Ook de zakelijke functies profiteren van de inspirerende omgeving. In het gebied is het aantrekkelijk geworden om wonen en werken te combineren. Door de groene inrichting ontstaan kindvriendelijke buitenruimtes waar je met een kopje koffie overzicht houdt op de speelplaatsen. Energie & Materialen De Coolsingel is zichtbaar en voelbaar duurzaam en energie-effciĂŤnt. Het binnenklimaat van gebouwen is comfortabel
15
5 kaart causaliteit Deze paragraaf verwoordt de oorzaak-gevolgrelaties die de deelnemers inbrachten rond duurzaamheid en Coolsingel. Ze verbeelden de wisselwerking tussen grote bewegingen in de samenleving en de Coolsingeldynamiek.
breed gezien als voorwaarde voor de verwezenlijking van een reeks wensen: verblijfkwaliteit, geluidsreductie, sociale binding, verdichting met woningbouw, individuele ontwikkeling, ecologie & groen, wateropgave, wonen, cultuur, nieuwe economie en dergelijke.
1) Vanuit de droom naar individuele mobiliteit, technische ontwikkelingen rond de auto, het stijgend nationaal inkomen, de Tweede Wereldoorlog en de invloed en ambitie van Gemeentewerken Rotterdam, is de Coolsingel van een verblijfplaats een autoboulevard geworden. Het voordeel werd een auto-bereikbare binnenstad. De nadelen groeien echter inmiddels de voordelen boven het hoofd: kinderonmogelijk, verkeerspalenwoud, geluid & luchtkwaliteit, ecologisch dood, barrière tussen levendige stadsdelen, obstakel voor verblijfskwaliteit. Voor de verblijfskwaliteit zijn de uiteinden Churchillplein en Hofplein er bovendien slechte gebieden mee geworden.
4) Individuele mobiliteit blijft een elementaire droom, maar dan zonder de nadelen van de huidige uitvoeringsvorm. Gratis bewaakte fietsenstallingen, nieuwe human-powered/hybride vormen, trams met meer stopplaatsen (open balcons!?) winnen het in de visies van 30% meer auto’s zoals verkeerskunde voorspelt. Het niet willen faciliteren van deze nog verwachte verkeersgroei is een trendbreuk.
2) Vanuit de droom naar consumptie en het willen showen daarvan als teken van voorspoed, zijn stedelijke boulevards consumptieruimten geworden. Makelaars en beleggers verwachten hoofdprijzen op dit soort A-locaties. In combinatie met een neerhaal- & nieuwbouwcultuur in Rotterdam heeft dat langdurige leegstand (15 jaar en langer) tot gevolg. Dit leidt weer tot lage m2-prijzen, hetgeen in combinatie met gemeentelijke economische ambitie en recente boeken over creatieve economie uitmondt in nieuwe economische activiteiten in het centrum (Schieblock/ RAUM/Hub/Creative Cube). Je kunt maatschappelijke vooruitgang echter ook anders etaleren dan via het showen van consumptie. 3) De situatie roept bij de deelnemers het verlangen op naar een andere functionele invulling van de binnenstad. De Coolsingel verandert daarbij van verplaatsingsruimte naar ontmoetings- en verblijfsruimte. Hiertoe moet het tempo op straat omlaag. Dit wordt
16
5) Al met al wordt de Coolsingel meer eerder een ontwikkelplaats voor individuen en voor collectieven, een consumptie- én werkplaats, een ‘prosumptie’-plek, dan afgelopen zestig jaar het geval was.
6) Punten één en twee leidden tot een gebied dat nu ‘van niemand is’. Hartenwens: maak de Coolsingel van iedereen, van alle groepen Rotterdammers en dus van meer dan één of twee subgroepen. Dan gaat het bruisen op straat en is er steeds weer een reden om er naartoe te gaan en te verblijven. De evenementfunctie wordt nu al hoog gewaardeerd, en die zal dan toenemen. Het idee wordt breed gesteund om elke zondag de Coolsingel voor autoverkeer af te sluiten en er een culturele ruimte van te maken. 7) De stad moet een readable city worden: je moet kunnen zien waar ‘de’ dam 700 jaar gelden lag, waar de joden zijn afgevoerd, hoe de Coolsingel vroeger liep. ‘Living with history’. ‘Living with cultures’ ook. 8) De stad heeft weinig sociale netwerken nu. Als die er wel zijn, neemt de sociale cohesie en het weerstandsvermogen (resilience) van de stad toe. Illustrerende uitspraak: ‘Montreal is an exciting place because its citizens have made it that way’. Maak dus com-
Explosiemotor/ elektromotor
Droom van individuele mobiliteit
Bommen 1940 Invloed Gemeente-‐ werken
Coolsingel wordt uitgelegd op autoboulevard Massadiffusie auto’s na 1960
Op Coolsingel wordt auto dominant
17
18
munities en werk ermee. Er wordt zelfs verwezen naar rampen als Katrina/New Orleans en de explosie in Roombeek/Enschede.
den en verkeerspalen en vervangen door één groot shared-space gebied heeft bij velen de voorkeur.
9) Er is nu geen aanleiding om meer voetgangersruimte in te richten. Dat verandert direct als er meer binding met het individu zou zijn, er meer events en andere tijdelijke functies zouden zijn. Dat worden redenen om je ernaar toe te begeven. Bouw bijvoorbeeld een tweede, ditmaal door mensen beïnvloedbare fontein. Zet gaming dus ook in voor verblijfswaarde en sociale binding.
15) Materiaal- en energiestromen moeten gekoppeld en gepland worden. Binnenvaart en water hebben onvermoede kansen. Een integrale bodemplanning is wenselijk. Modernistische gebouwen zijn technisch te goed om af te breken, bvendien faciliteren ze momenteel vernieuwing. Er moet een visie komen op behoud en desnoods optopping ervan met daklandschappen, oogstbare tuinen en hoogstedelijke torens. Het zou ‘leven-met-geschiedenis’ in Rotterdam versterken.
10) Er is veel behoefte aan experimenteerplekken in de stad, die zijn er nu bijna niet. Er is behoefte aan veel meer groen en aan een ecologisch doordacht stadssysteem (water, lucht, groen, geluid).
16) Er is behoefte aan een groen centrum op de Coolsingel á la het hertenkamp op het Weena. Het trekt kids & opa’s.
11) Verbind de Coolsingel met omliggende, meer dynamische plekken. Creëer achter het Hofplein een ‘Poort naar Noord’. 12) De architectuur en stedenbouw hebben de afgelopen decennia een strikte functiescheiding gepropageerd. Maar de opgaven rond bijvoorbeeld water, energie en sociale cohesie zijn zo groot geworden dat we beter een visie kunnen ontwikkelen rond het optimaal gebruik van alle voorradige vlakken. 13) Bomen zijn nu een obstakel voor metro, tram en auto. Het is vooral door de strenge scheiding van modaliteiten en functies dat ze er steeds tussenuit vallen. Het shared space-inrichten van de Coolsingel zou voor het ecologisch systeem een vooruitgang zijn. Én voor de beleefkwaliteit. Het laten dalen van het tempo op straat zou tevens vergunningsprocedures vereenvoudigen. 14) Trams worden als welkom beschouwd omdat ze passen bij bijna alle wensen die hierboven genoemd zijn. Mits ze langzamer rijden en meer opstapplaatsen krijgen. Het weghalen van zebrapa-
19
6 kaart ruimte Basis voor de kaart Ruimte vormt een grote plot van het gebied, schaal 1:500. Fragmenten van analyse kunnen worden gepakt op de plek waar ze spelen. De kaart maakt bewust van de interactie tussen Coolsingel en zijn fysieke omgeving. Gebeurt een analyse van materiaal, energie, goederen, voeding en bevoorrading grondig, dan worden via deze kaart relaties tussen plekken, voorraden, en stromen gevonden. Zo worden potentiële stofstroom- en biomassakringlopen geïdentificeerd. Maar ook voor de hogere systeemlagen economie & cultuur, en Geluk & gezondheid is zo’n systeemkaart vaak een aanwinst. Een echte ruimtelijke systeemrelatiekaart is niet ontstaan tijdens het atelier, deels bij gebrek aan tijd en data. Toch is het resultaat betekenisvol. Van de post-its zijn er vele negatief van toon; ze benoemen wel problemen maar geen kansen. Ze gaan over plaatsen die als saai of onprettig worden ervaren. De uiteinden Hofplein en Churchillplein wekken de minste inspiratie op bij deelnemers: ‘Geen echt begin en einde’. Het is de kruising van Meent en Coolsingel waar de stadsruimte het meeste leeft. Dit stuk van de Meent wordt overigens ‘Rommelig’ genoemd, terwijl de Aert van Nesstraat het predicaat ‘Kloek en Stoer’ krijgt.
20
De opmerking ‘Hopeloze Routing’ wordt geplakt bij de ontsluiting van het Binnenwegplein. Een aantal interessante opmerkingen voert voorts de toon. De ‘Co-operatie Coolsingel’ refereert aan het gesprek over het voeren van een kleinschalig bottom-up beleid en de daaruit volgende samenwerkingsverbanden. Er wordt opgemerkt dat het postkantoor ooit een bruisende en verrassende plek was (zit ook in kaart Tijd), en dat het er nu 24 uur saai is - zelfs met tijdelijke UGG store. Dat kan anders. Veel post-its gaan over het verkeer: zebrapaden, tram en wat er eronder leeft, inclusief de Metro.
21
7 voorlopige structuur gemeente rotterdam Daar de gemeente Rotterdam er naar neigt duurzaamheid steeds breder uit te leggen, komt er behoefte aan een structuur die doelen groepeert en ze linkt aan activiteiten. De gemeente toont tegen het eind van de middag hiervan een voorlopige versie. De inzet is middels een gesprek feedback hierop te krijgen, en passant een impuls gevend aan het atelier. De voorlopige structuur onderscheidt acht thema’s (‘focusgebieden’): • Samen maken we Rotterdam • Elke Rotterdammer een gezonde leefomgeving • Schoon en bereikbaar Rotterdam • Klimaatrobuuste Deltastad • Groense wereldhavenstad • CO2 slimme stad • Regio Rotterdam: innovatie en duurzaamheid • Rotterdam heeft toekomstwaarde Vrijwel alle thema’s raken aan de Coolsingel, zij het sommige meer dan andere.
22
De opsteller van de structuur kiest als conclusie voor een Coolsingel die staat voor ambitie, talent en ontwikkeling, voor jong en oud, voor 173 nationaliteiten die de stad rijk is en wellicht nog méér daarbuiten. Hij moet plekken herbergen voor jongeren, niet om te hangen of voor amusement alleen, maar om zich te ontwikkelen. Er wordt verwezen naar het multifunctionele Studio Hergebruik. De Coolsingel wordt ermee niet alleen een plek waar belangrijke Rotterdamse gebeurtenissen gevierd worden, maar ook een plek waar mensen hun drive ontdekken. Een gesprek over gemeenschappen - belangrijk voor het weerstandsvermogen van een gebied – komt uit op de kans die de economische dip biedt voor een nieuwe samenwerkingsvorm: de Coolsingel Coöperatie. ’CoCo’ wordt een verband waar grote jongens én onderstroom samen de handen ineen slaan, bestaande bebouwing gebruiken en een weldadig aandoende energie aanbrengen in het gebied. De gemeente ziet in de locaties van dit atelier (raum en Roodkapje) een voorbeeld. De volgende accenten worden nog gememoreerd: • Een plek voor duurzame experimenten/showcase Coolsingel • Integraal ontwerpen plan ondergrond • Energievisie Coolsingel (warmte/ koudenet) • Warmtewinning uit de weg • Levenscyclus (beheer inbegrepen) en kosten/baten op lange termijn; ECO-nomie • Transformatie en hergebruik van verouderde kantoren en andere gebouwen • Toekomstbestendigheid / flexibiliteit in ontwerp. Optoppen op termijn wenselijk. Nieuwe klimaatgevels voor bestaande verouderde gebouwen en dergelijke
• Ontwerpen op microklimaat op straat (schaduw, zon, wind, zowel op warme als koude dagen). Ook op microklimaat van plinten • Aandacht voor energieverbruik winkels (zoals openstaande deuren in winter) • Extra aandacht voor geluid en lucht (targets collegeprogramma) • Vergroenen en vergroende trambaan • Waterberging. Nieuwe waterstructuur Coolsingel inclusief terras- en plezierboten en vervoer via water • Wateringfiltratie met doorlatende verharding • Duurzame mobiliteit (verkeersplan binnenstad, park&walk) • Plezier vergroten in gebruik openbaar vervoer. Het OV tot vriend van de voetganger maken (snelheid tram bijvoorbeeld) • Weghalen alle geleiding zodat verkeer zichzelf reguleert en er alertheid ontstaat bij een lager tempo (geleidingvrij, stoplichtvrij, bordenvrij). Versimpelen van de Coolsingel • Verkeer vertragen middels groen • Gratis fietsstalling • Leesbaarheid historie aanbrengen op en rond Coolsingel • Groene loungeplekken (rust, stilte, pleisterplekken) • Speelplekken • Aandacht voor jongeren (zoals relateren aan werk, talent en ambitie) • Verdichten met woningbouw • Duurzaam materiaalgebruik.
23
8  illustraties
24
25
26
27
9  film
28
Na afloop zijn in de vorm van een videoboodschap reacties van de deelnemers gevraagd. Hieronder zijn een aantal noties en reflecties van deelnemers verzameld t.a.v. de uitkomsten van het atelier. “Naast een bouwkundig plan en een mooie straat, ook aandacht aan een sociaal, economisch plan zodat mensen actief werken aan initiatieven en duurzaamheid.” “Breng de relatie aan tussen exterieur en interieur. Waarin op meerdere manieren gebruik gemaakt kan worden van de infastructuur (ook daken en gevels).” “Maak er een promenade / boulevard van, met groen gezelligheid, met eettentjes. Lekker zigzaggend door de route en aan de overkant weer teruglopen omdat daar nog meer diversiteit zit.” “Hoe cool zou het zijn als er ook kan laten zien dat je het hier kan maken. Rijke ondernemers moeten ook de ruimte hebben, bijvoorbeeld door een straat te maken waar je alleen in mag rijden als je auto duurder is dan 100.000,- euro. Het Manhattan aan de Maas, dat is zo onnederlands stout dat het alleen in Rotterdam kan”.
“Maak het veilig en aangenaam om er te zijn. Minder verkeer en minder brede straten en een centrale wandelroute zorgen, samen met veel groen en water en een diverser programma (ook winkelstraten opsplitsen en combineren met woonfuncties) in het gebied kan de Coolsingel veel aangenamer worden.” “Niet alleen hoge vierkantemeter prijzen om diversiteit te verkrijgen, maar start ook niet alleen vanaf een clean sheet. Behoud historische waarde en vul het aan en cultuveer het bestaande zodat het doorgroeit.”
evenementen terrein van te maken waar je door de weeks niks van merkt. Geef de Coolsingel aan de Rotterdammer en geef aan dat elke zondag daar iets georganiseerd kan worden.” “Met simpele middelen kun je spelen uitlokken en dat heeft het nodig.” “Richt een eenvoudige omgeving op waarin een iets als de “Coolsingel Cooperatie” kan ontstaan waarin partijen met elkaar allerlei initiatieven kunnen starten. Daarmee kunnen pioniers en de onderstroom aan ondernemers beter ingezet worden.”
“Maak het levendiger. In de zomer een stadscamping met kunstenaars, een markt of ander zaken die er voor zorgen dat het er meer gaat leven. Er is ruimte voor grootschalige projecten.” “Maak de Coolsingel van alle Rotterdammers. Op de korte termijn kan je op zondagen de Coolsingel afsluiten om er evenementen van en voor Rotterdam organiseren (zoals in Parijs).” “Dat het een sociale plek wordt, niet doorheen rijden, maar elkaar daar ontmoeten.”
“Zondag ruimte voor evenementen en een reden voor elke Rotterdammer om naar de Coolsingel te gaan en voor de Coolsingel om zich te laten zien. Iets om trost te zijn en trost op te zijn.”
“Het moet een prachtige boulevard worden met interessant programma om er te komen. Met een mooie verschijningen in het openbaar gebied, mooi ingericht met allure.”
“Dat duurzaamheid niet alleen moet gaan over blauw en groen, het gaat om goede invulling van de functie. Bijvoorbeeld als verblijfsplek en dat kan leiden tot andere tegels en stenen, maar het gaat er vooral om dat er iets aantrekkelijks ontstaat.” “Het combineren van stedelijke en groene sfeer is implementeerbaar, want er is ruimte op de Coolsingel.”
“Meer fietsen, lopen, minder schadelijke gassen en meer rust en gebruik van openbaarvervoer.” “Veel wat hier genoemd is geld voor de hele binnenstad. De Coolsingel betekent veel voor Rotterdammers, maar moet alles wel op de Coolsingel ingepast worden? Is het niet interessant om er een
29
30
9 bijlage Lijst aanwezigen De volgende personen waren gedurende de dag betrokken bij formulering van de resultaten van het atelier. Gemeente Rotterdam, PMB, projectleiding Coolsingel Gemeente Rotterdam, dS+V, duurzame stedenbouw Gemeente Rotterdam, GW, MRO Gemeente Rotterdam, dS+V, stedenbouw Gemeente Rotterdam, PMB Gemeente Rotterdam, dS+V, landschap DCMR Milieudienst Rijnmond Gemeente Rotterdam, GGD Rotterdam-Rijnmond, gezondheid Gemeente Rotterdam, dS+V, verkeer Gemeente Rotterdam, OBR, economie Gemeente Rotterdam, dS+V, stedenbouw DHV, duurzame gebiedsontwikkeling (ochtend) Erasmus Universiteit Rotterdam/DRIFT, transitietheorie De zorgtransitie Specialist groene daken/ dakherontwikkeling Groen investeringsnetwerk Heartcore Specialist groene energie en vastgoed Stadslandbouw en audiokunstpaviljoen Pivi (ochtend) Roodkapje, lunch- en dinerlocatie Het Rotterdam Collectief, transitiedenken Het Rotterdam Collectief, duurzame stedenbouw Het Rotterdam Collectief, industriële ecologie Het Rotterdam Collectief, gamedesign, illustraties Het Rotterdam Collectief, procesbegeleiding Het Rotterdam Collectief, eventorganisatie
Sander Geenen Anoek van den Broek Ronald Bakker Francois Konings Olav Beugels Sander Klaassen Corné van Kempen Jan Meijdam Peter Volken Smidt Esther Langdoen Arjan Knoester Thérèse van Gijn Derk Loorbach Rob Zimmermann Stef Janssen Edgar Neo Gilbert de Nijs Gerda Zijlstra Kokkin Harry te Riele Tom Bosschaert Eva Gladek Richard Boeser Michiel van der Vight Larry Köster.
Jan de Haas van Studio Hergebruik stak zijn neus aan het begin uit nieuwsgierigheid even om de hoek. Na afloop kwamen Annemieke Fontein en Astrid Sanson (gemeente Rotterdam) de resultaten bekijken.
31
Colofon Concept, Management, Research Tom Bosschaert Harry te Riele Larry KĂśster Michiel van der Vight Grafisch Ontwerp Gerard Vink Illustraties Richard Boeser
Het Rotterdam Collectief Stadhuisplein 15 3012 ar Rotterdam www.ro-co.nl Š 25 januari, 2011