Vakblad voor designers | www.dzone.nl | 18e jaargang | Nummer 140 • 2012
€ 9,95
DE HIGH-END SOLUTION VOOR FOTOGRAFIE EN BEELDBEWERKING! ColorGraphic monitoren zijn voorzien van EIZO’s meest geavanceerde beeldweergave technologieën zodat kleuren worden weergegeven zoals u, de fotograaf het heeft bedoeld. Zij ondersteunen hardware kalibratie en worden geleverd inclusief uitgebreide software om uw
DE DIGITALE WERELD DRAAIT DOOR!
beeldweergave te optimaliseren. Tevens produceren zij consistente kleur resultaten met nauwelijks enige kleur afwijking zodat de fotograaf, en ieder ander in de color management workflow kan kalibreren naar dezelfde instellingen voor een ‘color managed’ omgeving!
Steeds weer zijn we bezig met vernieuwing, andere manieren van communiceren, van print naar tablet naar smartphone, of alledrie, of afwisselend maar altijd met de intentie de verwachting van onze klanten, vormgevers en onszelf waar te maken. Daarvoor blijven we onze Eizo producten doorontwikkelen op het gebied van ‘voorspelbare kleuren’. Hiernaast ziet u daarvan het resultaat! Een imposante line-up van Eizo ColorGraphic producten. Wilt u meer informatie over de producten zelf, of over colormanagement in relatie tot de monitor, kalibratie mogelijkheden, bezoek eens onze website www.eizo.nl of bezoek ons, en de volledige line-up tijdens de Professional Imaging 2012 op 11, 12 en 13 maart.
VOORSPELBARE KLEUREN VOOR IEDERE MEDIA Met het publiceren van content op zoveel diverse type print media en digitale media, is het van cruciaal belang hoe uw klanten kleur beoordelen. Een ColorGraphic monitor en de meegeleverde software stelt u in staat juist dat te doen omdat zij ontworpen zijn voor zowel softproofing als ‘digital device’ emulatie. U bent nu in staat te voorzien hoe kleur overkomt bij uw klanten, of u nu content produceert voor ‘printed media’ zoals boeken en magazines of voor ‘digital media devices’ als tablets, smartphones en notebooks.
CG223W Schermdiagonaal 22 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1680x1050 Wide Gamut-LCD, Contrast 950:1, Helderheid 270 cd/m², 16-Bit-Color-Processing, 3D-Look-Up-Table en tot 10-Bit-kleurenweergave Digital Uniformity Equalizer voor de perfecte helderheidsverdeling en kleurnauwkeurigheid Temperatuurgestuurde correctie van kleurenafwijking en helderheid Hardwarekalibratie van helderheid, witpunt en Gamma DisplayPort- en DVI-I ingangen voor digitale- en analoge aansluiting
CG241W Schermdiagonaal 24 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1920x1200 Wide Gamut-LCD, contrast 850:1, helderheid 300 cd/m² Full-HD, 1080 lijnen met 60p, 59.94p, 50p, 48p en 47.8 Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up Table Digital Uniformity Equalizer voor perfecte helderheids- en kleurverdeling Hardwarekalibratie van helderheid, witpunt en Gamma Dynamic Motion Picture Overdrive
CG243W Schermdiagonaal 24 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1920x1200 Wide Gamut-LCD, contrast 850:1, helderheid 270 cd/m² Full-HD, 1080 lijnen met 60p, 59,9p, 50p, 48p en 47,8p Kleurenverwerking met 16 bits, 3D Look-Up Table en kleurenweergave met 10 bits Digital Uniformity Equalizer voor de perfecte helderheidsverdeling en kleurnauwkeurigheid Temperatuurgestuurde correctie van kleurverloop en helderheid Volautomatische hardwarekalibratie van helderheid, witpunt en Gamma Display Port- en DVI-I-ingangen voor digitale en analoge signalen
CG245W Schermdiagonaal 24 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1920x1200 Wide Gamut-LCD, contrast 850:1, helderheid 270 cd/m² Swing Sensor en volautomatische zelfkalibratie Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up Table en kleurenweergave met 10 bits Digital Uniformity Equalizer voor de perfecte helderheidsverdeling en kleurnauwkeurigheid Temperatuurgestuurde correctie van kleurverloop en helderheid 3D LUT voor exacte hardwarekalibratie van helderheid, witpunt en gamma Display Port- en DVI-I-ingangen voor digitale en analoge signalen
CG275W Schermdiagonaal 27 inch, beeldverhouding 16:9, Resolutie 2560x1440 Wide Gamut-LCD, contrast 850:1, helderheid 270 cd/m² Ingebouwd meetinstrument en volautomatische zelfkalibratie Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up Table en kleurenweergave met 10 bits Digital Uniformity Equalizer voor de perfecte helderheidsverdeling en kleurnauwkeurigheid Temperatuurgestuurde correctie van kleurverloop en helderheid 3D LUT voor exacte hardwarekalibratie van helderheid, witpunt en gamma Display Port-, Mini Display Port- en DVI-D-ingangen
SX2462W Schermdiagonaal 24 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1920x1200 Digital Uniformity Equalizer voor homogene helderheid Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up Table en kleurenweergave met 10 bits Wide Gamut LCD met meer kleuren en hogere verzadiging Auto EcoView en EcoView Index Full-HD met 1080p bij 60 Hz Display Port-, DVI-D en Sub-D ingang voor digitale- en analoge aansltuiting
SX2262W Schermdiagonaal 22 inch, beeldverhouding 16:10, Resolutie 1920x1200 Digital Uniformity Equalizer voor homogene helderheid Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up Table en kleurenweergave met 10 bits Wide Gamut LCD met meer kleuren en hogere verzadiging Temperatuurgestuurde correctie van Color Shifting en Helderheid Auto EcoView en EcoView Index Full-HD met 1080p bij 60 Hz Display Port- en 2 × DVI-I ingangen voor digitale- en analoge aansltuiting
SX2762W Schermdiagonaal 27 inch, beeldverhouding 16:9, Resolutie 2560x1440 Digital Uniformity Equalizer voor de perfecte helderheidsverdeling en kleurnauwkeurigheid Kleurenprecisie met 16-bit Look-Up-Table en 10 bits kleurenweergave Wide Gamut-LCD met 97% AdobeRGB voor meer kleuren en meer verzadiging Hoogste ergonomie en efficiëncy door Auto-EcoView en EcoView-Sense Temperatuurgestuurde correctie van kleurverloop en helderheid Display Port-, Mini Display Port- en DVI-D-ingangen
EIZO ColorGraphic Premium Partners: Camera Tools, Calumet Photographic, Heijligers Computers, Foto Konijnenberg, Kamera Express en WVS Color.
inhoud
colofon
#140
Uitgeverij Three Publishers Binnenkadijk 329 1018 AX Amsterdam T +31 (0)20 625 67 82 E info@threepublishers.com Uitgevers Hans Voorn voorn@threepublishers.com Hoofdredactie Hans Frederiks, hans@dzone.nl Eindredactie Jan Verberne, janverbe@xs4all.nl Cover Luuk Bode / SHOP AROUND Papier en druk HET PAPIER VAN HET OMSLAG IS 250 grs Propoff, HET PAPIER VAN HET BINNENWERK IS ON OFFSET 120 G/M2 EN WERD GELEVERD DOOR PROOST EN BRANDT, DIEMEN. DRUKWERK WERD VERZORGD DOOR ZWAAN PRINTMEDIA, WORMERVEER. DE UV-LAK OP HET OMSLAG WerD VERZORGD DOOR HELDER ZEEFDRUK, WORMERVEER ART DIRECTION / Vormgeving Frankie Tjoeng tessa valk DDK (ddk.nl) iPad-editie Frankie Tjoeng tessa valk DDK (ddk.nl) Redactiemedewerkers Peter van Ammelrooy, Erwin Blom, Leo Diker, Antoni Dol Bert Hagendoorn, Joost van der Hoeven, Sander Kessels, Albert Kiefer, Linda Lee, Michiel van Lith, Peter Luit, Aad Metz, Lodewijk Schutte, Herbert van Staveren, Peter Villevoye Illustraties Linda Lee, Sauerkids, Tiquestar Illuminat Rex Advertenties SalesQ Sales Manager Dennis Wilman T +31 (0)23 71132 00 F +31 (0)23 532 7122 E dennis@dzone.nl Tariefkaart www2.dzone.nl/tariefkaartDZONE Abonnementenservice FBW Abonneeservice Postbus 612 3440 AP WOERDEN T +31 (0)348 431393 E abonnementen@dzone.nl W www2.dzone.nl/ABODZONE
DZONE MAGAZINE VERSCHIJNT 6 KEER PER JAAR IN NEDERLAND EN BELGIË. ABONNEMENTEN KUNT U SCHRIFTELIJK AANVRAGEN BIJ THREE PUBLISHERS OF DOOR HET FORMULIER IN TE VULLEN OP DE DZONE-WEBSITE WWW.DZONE.NL. ABONNEMENTEN DIENEN TWEE MAANDEN VOOR DE EINDDATUM TE WORDEN OPGEZEGD. ANDERS WORDEN ZIJ AUTOMATISCH VERLENGD VOOR EEN JAAR. Alle merk- en productnamen zijn handelsmerken, of gedeponeerde handelsmerken, van hun respectievelijke houders en kunnen zijn gedeponeerd in bepaalde rechtsgebieden. Dzone is een geregistreerd handelsmerk van Three Publishers. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, gebruikt, gepubliceerd of worden opgeslagen in een gegevensbestand, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
4
07 Redactioneel: Maak een app met hulp van Dzone 08 Interview: DDK: ‘Wij denken pragmatisch over design’ 12 Interview: Typografie herleeft in TTYPP, Titi Wai Pipi 16 Versch Werk Column Peter van Ammelrooy: Koning Midas 23 uit Cupertino
24 Portfolio: Luuk Bode 26 De studio van… Moker Ontwerp 28 De inspiratie van… Machine 30 Tees: De nieuwste en creatiefste T-shirts 32 Workshop Illustrator: Nauwkeurige nonchalance 36 D igitaal publiceren: Zelf uitgever worden met iBooks Author
38 K leurmanagement: Je beeldscherm tot in de puntjes afgeregeld
43 Review: Beeldscherm zelf telt natuurlijk ook mee 45 Column Erwin Blom: Nieuw perspectief voor digitaal boek 46 Dingetjes: speakers, 3D-printer, unibody van bamboe, twitteren in morse, FujiFilm X-Pro 1, standaards voor tablets, gele Pentax K-01, Xappr Gun
48 Leesplank:
Photoshop Workshop Boek, Ontdek LinkedIn en GarageBand, Webapplicaties, Contentstrategie, Creatief Fotograferen
50 Koele apps: De steile leercurve van Snapseed 52 Workshop: Lightroom 4: Op een geheel andere manier je foto’s ontwikkelen
58
Volgend nummer
Vakblad voor designers | www.dzone.nl | 17e jaargang | Nummer 139 • 2011 | € 9,95 Vakblad voor designers | www.dzone.nl | 18e jaargang | Nummer 140 • 2012
€ 9,95
Cover Artwork Artist: Luuk Bode Web: www.shop-around.nl vakblad voor designers 18e jaargang www.dzone.nl Dzone kun je ook op je iPad lezen. Scan deze QR Code en je gaat vanzelf naar de Apple Store!
inhoud
12
46
Gadgets
30
Interview: TTYPP
Tees
16
Versch werk
24
De inspiratie van... Machine
26
De studio van‌ Moker Ontwerp
5
duidelijke, lage tarieven snelle, accurate afhandeling geen ingewikkeld gedoe Joris regelt het. Bel: 06 41 37 19 49. Of mail: Joris@ddk.nl. DDK is een ROTA-erkend mediabureau | Helling 14 | 3523 CC Utrecht | 030 2 630 631
redactioneel
Maak een app met hulp van Dzone Tekst
Hans Frederiks
ILLUSTRATIE
Linda Lee
Eigenlijk had ik het willen hebben over de vernieuwde privacy-regels bij Google, waarover ik met mijn accounts en google-dingen wel een stuk of acht keer een e-mail kreeg. Maar daarover misschien een volgende keer. Dit redactioneel gaat voornamelijk over de stand van zaken van Dzone. Over de papieren Dzone bijvoorbeeld, nog steeds het vlaggenschip naast de digitale varianten – app, pdf, website, nieuwsbrief – die je van Dzone kunt lezen en kopen. Afgelopen jaar hebben we een flinke slag gemaakt, met die gedrukte Dzone. Mooi drukwerk, nieuwe, veel mooiere vormgeving, goed papier – met dank aan Proost en Brandt – en met die verbeteringen gaan we dit jaar door. Een nieuwe drukker – Zwaan Printmedia – waar we veel van verwachten, Helder Zeefdruk die de covers op spannende manieren gaat veredelen. En als de voorspellingen van onze advertentieverkopers uitkomen, dan kunnen we misschien ook nog wel wat dikker (niet alleen met advertenties, met redactionele pagina’s natuurlijk). En dan is er de Dzone-app, waarvan er inmiddels al acht (8!) nummers van het magazine in de App Store staan. Dat ging niet zonder slag of stoot. Neem het goedkeuringsproces bij Apple, dat is nogal ondoorzichtig. Dzone 138 – met de Steve Jobs-cover – was in eerste instantie afgekeurd door de keuringscommissie. Je kunt in beroep, en dat deden we ook. Maar al die communicatie gaat per digitaal formulier of e-mail. Iemand te spreken krijgen? Ik zou niet weten wie ik zou moeten bellen. Dzone 139 was eind 2011 klaar en aangeboden aan Apple, maar de goedkeuring liet ook nogal op zich wachten. Lag dat aan het nummer daarvoor? Geen idee, niemand die het me bij Ap-
ple vertelt. Om een lang verhaal kort te maken: ineens, tweede week van februari, waren ze alle twee goedgekeurd en te koop. Joepie! De Adobe Publishing Suite – waarmee wij onze app maken – was en is nog steeds uitgebreid in ontwikkeling. Elke zes weken is er wel weer een update van de software. Wie weet wat er straks allemaal nog meer mogelijk is als ergens dit voorjaar CS6 wordt aangekondigd. We moeten er nog verder mee komen dit jaar. Steeds meer mensen hebben een iPad, dus moeten er ook steeds meer mensen zijn die Dzone op de iPad willen lezen. Of houden jullie alleen van papier en inkt? We gaan kijken hoe we de Dzone-app kunnen uitbreiden met meer interactiviteit. De volgende stap voor ons zal zijn dat je ook een abonnement op Dzone kunt nemen in de App Store. Maar we willen meer met onze Adobe Publishing Suite. We willen dit jaar onze kennis en kunde bij het maken van een tijdschriften- of boeken-
app in dienst stellen van jullie. Misschien heb jij wel een publicatie waarvan jij of je klant denkt dat die best geschikt is als app. Daar willen we je graag bij helpen. Met jouw eigen kennis van InDesign – maakt niet uit welke versie – en onze kennis van de Adobe Publishing Suite kunnen we van jouw InDesign-bestand een app maken. Kijk als voorbeeld naar de app die we samen met de mannen van TTYPP (Max Kisman en Peter Mertens) hebben gerealiseerd. Zij hadden in InDesign een boekje gemaakt en er waren ook wat filmpjes en animaties, waarmee we samen een leuke app hebben gemaakt. Ga maar kijken in de App Store en zoek op TTYPP. Dus als jij van je uitgave een app in de App Store wilt hebben, mail dan maar eens naar me. Dan gaan we kijken wat we kunnen doen. Je weet me te vinden op: hans@dzone.nl Hans Frederiks
7
interview
DDK, bureau voor communicatie, pr, media en marketing
‘Wij denken pragmatisch over design’ Tekst en fotografie
Hans Frederiks
Dzone wordt inmiddels alweer een jaar vormgegeven door DDK, een fullservice bureau in Utrecht. Frankie Tjoeng is de artdirector van DDK en dus ook van Dzone, Joris Daalhuisen is de eigenaar/directeur van DDK. Dzone bracht ze een bezoek.
Hoe is het allemaal begonnen? Frankie: ‘Ik ben mijn opleiding begonnen bij de kunst academie in Rotterdam, waar ik illustratie deed, aan de Willem de Kooning-academie.’
De afspraak voor het interview is met Frankie Tjoeng, artdirector van Dzone, en Joris Daalhuisen, eigenaar van DDK, het bureau dat de vormgeving van Dzone verzorgt. Joris heeft het druk en sluit pas later aan bij het interview. Ondertussen kunnen we dan eerst het komende nummer doorspreken – nummer 140 dat je nu in handen houdt – en daarna het interview doen. We beginnen alleen met Frankie.
Je bent dus eigenlijk illustrator? Frankie: ‘Ik wilde naar de kunstacademie en ben toen eerst naar de kleine academie gegaan in Amsterdam. Daar wilde ik grafisch vormgeven doen, maar ze vonden me meer een tekenaar. Toen werd ik aangenomen in Rotterdam. De Willem de Kooning staat wat betreft illustratieopleiding erg goed aangeschreven. Daar ken ik ook nog veel illustratoren van, bijvoorbeeld Willem Lagerwaard, die in Dzone heeft gestaan, en Raoul Deleo. Maar ik voelde me niet echt op mijn gemak in Rotterdam, dus ging terug naar Utrecht en ben verder gegaan op de academie hier, de HKU. Via een bijbaan in de kroeg kwam ik in contact met wat reclamemensen die me vroegen of ik ’s middags, voordat ik in de kroeg ging werken, bij hen kwam ontwerpen. Dat was bij 030 Reclame. Overdag liep ik daar een soort van stage, zodat ik ervaring kon opdoen.’ Op dat moment komt Joris binnen, die vraagt of Frankie de visie van DDK al voldoende heeft uitgelegd. Daar zijn we nog lang niet aan toe. Dat mag Joris, de baas, dus zelf doen. Maar Joris heeft nog geen tijd – druk, druk, druk – en beent weer weg.
Frankie Tjoeng
Hoe ben je bij DDK terecht gekomen? Frankie: ‘Joris kende ik al een tijdje. Toen ik bij DMJH, in het pand van Lost Boys, als artdirector werkte, zei hij altijd: “Kom gewoon bij ons, DDK, werken.” Maar ik grapte dat hij me toch niet kon betalen. Ik kreeg wel allemaal freelanceopdrachten van hem terwijl ik nog bij DMJH werkte, maar uiteindelijk wilde ik dat niet meer doen. Ik kon het simpelweg niet meer combineren, was veel te druk. Uiteindelijk ben ik toch voor DDK gaan werken. Nu alweer vijf jaar.’ Wat is DDK voor soort bureau? Frankie: ‘Wij zijn een fullservice reclamebureau. Van pr, marketing en media tot aan ontwerp. Het is niet echt een ontwerp/
8
Joris Daalhuisen
interview
‘Meer druktechnieken laten zien die vormgevers als inspiratie kunnen gebruiken’
designbureau, wat ik zelf eigenlijk het leukst vind. We hebben ook veel dtp-werk. Ik voel me soms als een architect die ook bouwvakker is. Regelmatig moet ik dus ook mee metselen, maar dat hoort erbij. En af en toe is dtp’en ook gewoon wel lekker. Dat heb ik met Dzone ook. Soms zie ik wat er gemaakt is en dan denk ik: dat had ik zelf anders gedaan en dan geef ik er een duw tegenaan, of soms doe ik het zelf even.’ Hoe zag jij Dzone toen je het op je bordje kreeg? Frankie: ‘Toen ik hoorde dat we mee zouden pitchen om Dzone, was ik helemaal enthousiast en wilde ik meteen aan de slag. Dit is alweer de achttiende jaargang van het blad en ik ken het al vanaf mijn academieperiode. Ik heb nog allemaal oude Dzone’s thuis liggen, die voor mij ook als inspiratiebron hebben gefungeerd tijdens mijn studie; en ik zag het ook als het vakblad voor
designers. Ik zat toen al stiekem te denken dat het heel vet zou zijn als ik zelf in Dzone zou komen te staan. Het heeft even geduurd, maar het is me toch gelukt, haha.’ Wat wilde je ervan maken? Frankie: ‘De restyling van Dzone in 2010 had ik niet bewust meegekregen. Toen wij de pitch wonnen, was het aan mij een nieuwe opfrisbeurt van het blad te begeleiden en uit te voeren. Geen al te moeilijke opdracht, ik ben immers de doelgroep! Ik wilde terug naar het oude logo; niet alleen voor de herkenbaarheid, maar het is nog steeds van deze tijd. De cover moest meer terug naar de oorspronkelijke Dzone. Geen fotografie, maar vette illustraties of graphics, gemaakt door designers en die designers ook aanspreken. De inhoudskopjes heb ik wegge laten, zodat de cover optimaal tot zijn recht komt. Wat betreft vormgeving van de inhoud wilde
ik niet te veel toeters en bellen erin verwerken: de beelden moeten het onderwerp zijn van de vormgeving en niet de grafische elementen eromheen. Veel rust creëren en continuïteit in het blad door niet teveel verschillende lettertypes te gebruiken voor de headings en body. “Versch werk” moest weer meer een prominentere rol gaan spelen, met daarbij duidelijk de ontwerper en gebruikte software vermeld. Ik vind het nog steeds een van de meest inspirerende gedeeltes in het blad, daar mogen wat mij betreft wel drie spreads aan worden besteed.’ Wat zou je nog anders willen? Frankie: ‘Graag zou ik meer druktechnieken willen laten zien die vormgevers als inspiratie kunnen gebruiken. De covers worden elke editie op ander papier gedrukt, met een preeg en spotvernislaag erover, maar er is veel meer mogelijk dan dat. Bij Dzone 138, de Steve Jobs-editie, hebben we gekozen voor foliedruk, waardoor de illustratie van Moker nog beter werd geaccentueerd. Daar hangt natuurlijk ook weer een ander prijskaartje aan, maar we moeten creatief omgaan met de mogelijkheden die we
9
interview
hebben. Ik ben een fan van tutorials en altijd benieuwd hoe iets in elkaar zit en hoe iets tot stand is gebracht: misschien iets voor Dzone 141!’ Joris stapt weer binnen en gaat er eindelijk bij zitten. Vooruit dan maar. Hoe zit DDK in elkaar? Joris: ‘Paul Molenaar en ik doen het inmiddels met z’n tweeën en zijn ieder voor de helft eigenaar. We bestaan nu acht jaar. Onze drie hoofdactiviteiten zijn communicatie, media & pr en we doen ook veel vormgeving.’ Het maken van Dzone is wel heel anders dan het maken van een campagne... Joris: ‘Ja, zeker. Het maken van Dzone heeft een heel andere dynamiek, een ander ritme ook, dan het maken van een campagne. Er komen ook wat technische dingen bij kijken, waarvan we de kennis niet in huis hadden. Zoals het maken van de app, waar we samen met jullie de kennis over moesten opdoen. Het is goed om met die nieuwe dingen geconfronteerd te worden.’ Hoe ben je acht jaar geleden begonnen? Joris: ‘Ik kan nu wel een heel stoer verhaal vertellen dat ik wilde ondernemen en visie had, maar dat was totaal niet aan de orde. Ik ben gewoon voor mezelf begonnen omdat ik nergens aan de slag kon bij een bureau. 2003 was net zo’n afschuwelijk jaar als nu eigenlijk. Voor communicatiebureaus was het bijltjesdag. Ik was net begonnen bij een reclamebureau als accountmanager. Uiteindelijk moest van de 28 mensen daar het grootste deel weg, en daar ik zat ook bij. Met mijn ervaring kon ik in die tijd eigenlijk nergens terecht. Ik zat thuis, had niet echt een netwerk, maar via mijn vader ben ik er rustig ingerold.’
Corporate campagne ‘Think clear’ met als thema duurzaamheid i.o.v. Mercedes-Benz Nederland.
Joris: ‘Centerparcs, waar we de Ultimate Beach Experience mee hebben gedaan in Zandvoort, en Anno, dat nu is opgegaan in het Nationaal Historisch Museum, waar we mobiele exposities voor hebben gemaakt.’
Ontwerpers moeten veel eerder betrokken worden bij projecten, nu gebeurt dat vaak pas in een later stadium. Vaak word je er pas bij betrokken wanneer alles al vrijwel is bedacht, waardoor je budgettair in de mangel zit of er gewoon geen tijd genoeg is om nog aanpassingen te doen. Dan kun je je meer-
Vertel eens wat over de designkant van DDK... Joris: ‘Wij denken vaak wat praktischer over design. Wij hebben wel onze visie op design. Het gaat niet alleen om optische dingen, om wat je ziet, het is voor mij ook functionaliteit, usability, gebruiksgemak.
waarde als designer niet leveren. Maar het is de realiteit. Wij zijn een vrij realistisch, pragmatisch ingesteld bureau, maar ik vind wel dat we mooi werk maken. Het is niet voor niets dat we voor allemaal gerenommeerde bureaus werken.’
Wat waren je eerste klanten?
10
Geef eens een voorbeeld van een campagne die jullie hebben gemaakt. Joris: ‘Ik weet niet of jij op een studentenkamer hebt gezeten, maar vroeger had je dat boekje van de Volkskrant: Op kamers. Daarmee kon je uitrekenen hoe hoog de huur van je kamer mocht zijn, waaraan je kamer moest voldoen en wat voor huurprijs redelijk was. De gemeente Utrecht wilde die puntentelling voor de studenten goed in kaart brengen, zodat ze niet teveel betaalden. Zoal pratend werd de hele tijd de term “normale huur” gebruikt: wat is nou de normale huur? Dat werd
interview
Multimediale campagne ‘normalehuur.nl’ t.b.v. de aankomende student voor gemeente Utrecht.
‘Het is niet voor niets dat we voor allemaal gerenommeerde bureaus werken’ het kernbegrip van de campagne: www.normalehuur.nl. Op de site vind je de check die je kunt doen en die vroeger in het boekje stond. Je kunt ermee bekijken of je te veel betaalt. De vraag was hoe we dit kenbaar konden maken. Dat moest op een positieve manier. Dus: als je een normale huur betaalt, houd je geld over om allemaal andere, leuke dingen mee te doen.’
Hoe ontstaan ideeën hier? Joris: ‘Met een creatief team, waarvan Frankie de artdirector is. En er zit een copywriter bij, eigenlijk een beetje zoals wij hier zitten te praten. Belangrijk bij die campagne was om het negatieve om te zetten naar het positieve. Voor de doelgroep – studenten – mag je best wat leuks doen, maar het hoeft niet lollig te worden. De wens van de klant was dat een
x-aantal studenten die puntencheck zou doen als resultaat van de campagne. En dat is gelukt. Wat ik leuk vind aan de case “normale huur”, is dat we daar alles voor gemaakt hebben: event, website, banners, gadget, guerrillaacties, we hebben alles in huis gedaan. Alleen geen radiocommercial. Die hadden we er ook graag bij gedaan.’
11
interview
Max Kisman en Peter Mertens van TTYPP
Typografie herleeft in TTYPP, Titi Wai Pipi Tekst en fotografie
Hans Frederiks
TYP/Typografisch papier werd in 1986 op een verjaardagsfeest opgericht. Initiator Max Kisman verklaarde die avond de oorlog aan de staat van de design, typografie en de smaak van de Nederlandse esthetische elite. Later verschenen publicaties over design, typografie, kunst en literatuur. Nu is er de eerste uitgave van TTYPP (zoals ze inmiddels heten) op de iPad, in samenwerking met de uitgever van Dzone, de IIIPublishers. Dzone sprak met Max Kisman en Peter Mertens over TYP, TTYPP en de staat van de typografie op dit moment. En natuurlijk over de nieuwe app.
In de sociëteit Arti et Amicitiae is het leeg en rustig. Peter Mertens en Max Kisman tonen voorafgaand aan het gesprek wat oude uitgaven van TYP, die later voor de foto’s nog een keer worden uitgestald. ‘Dit heeft onze faam destijds bestendigd’, zegt Peter Mertens voordat ik mijn eerste vraag stel.
cadeau: ik ga een blauwdruk voor een tijdschrift aan ze geven. Ik hield een toespraakje waarin ik stelde dat het slecht gesteld was met de typografie in Nederland, en ik had al een aantal nummers van het tijdschrift gemaakt in fotokopie. Eentje zat er in een fles, die ik na de toespraak kapotsloeg tegen de schoorsteenmantel, als ware het ’t dopen van een schip.’
De faam van wat precies? Wat was TYP en wat is TTYPP? Peter Mertens: ‘Mag ik? Max, je valt me wel in de rede als...’ Max Kisman: ‘Het begin kan ik beter zelf eerst vertellen. Peter en Jan Dietvorst vierden hun verjaardagspartijtje in het chalet naast Paradiso. Het idee was om ze een niet-materieel cadeau te geven, om iets te doen, als interventie van het feestje: een actie of performance. Ik was in die tijd erg ontevreden over de staat van de typografie en de houding van typografen en grafisch ontwerpers. Het was net in de tijd van de opkomst van computers en ik bedacht als
Mertens: ‘We praten over 31 augustus 1986..’ Kisman: ‘En daarna zeiden Peter en Jan en...’ Mertens: ‘En toen bleek kleine Max, de kleinste van ons allemaal, maar hij had hele grote affiches vormgegeven, stapels tijdschriften gemaakt en zelfs een postzegeltje, zeg maar ‘de langste lul’ te hebben en groepeerden we ons rondom Max. Hij werd meteen hoofdredacteur...’ Kisman: ‘Zij wilden er daadwerkelijk een blaadje van gaan maken en zo is het begonnen. We hadden alles in huis, beeld, beeldende kunst, het beschouwende, het
schrijven en het ontwerpen. Het gaat bij TYP niet alleen over de letter, de typografie, maar ook over de letter in het beeld.’ Mertens: ‘Er gaat nog wat vooraf aan deze geschiedenis. We waren een jongensclub. We kenden elkaar van de donkere kamer van de SSP (Drukkerij Stichting Studenten Pers) en we waren ook een keer gezamenlijk naar een tentoonstelling geweest in Gent. Daar werden we aangezien voor een club, ze vonden ons dezelfde soort mannetjes. Sindsdien moest gestalte worden gegeven aan het idee dat we een club zouden zijn. De verjaardag van Jan Dietvorst en mij werd gehouden door het genootschap Kunst en Macht. Max mocht dan zijn TYPding hebben – hij was met letters bezig –, maar wij waren met Kunst en Macht bezig. Max had een heel goede bijdrage aan die avond. Vrij vlot zijn na nummer 1 van het tijdschrift nummers A, B, C en D gevolgd.’ Kisman: ‘Er zijn er van dat eerste nummer
Mijn Typ, Mertens' bijdrage aan de TYP E-verzameldoos. 1989. Kisman had daarin een schilderijtje. Oplage 500, destijds ƒ 30,-.
De cover van de nieuwe TTYPP-iPad-app, met een animatie van Max Kisman.
Kismans werkmotto: 'The complexity of simplicity' en zijn levensmotto: 'Liever lui dan moe'.
12
interview
‘Sindsdien moest gestalte worden gegeven aan het idee dat we een club zouden zijn’
Links Peter Mertens, rechts Max Kisman. Uiteengestalde TYP-producten, waaronder TTYPP 26x26" in druk en als app op iPad. Sinds 1986 tekent Kisman elke dag minstens één tekening in zijn Max Kisman Diary Documents; ansichtkaart met de leuze: De letter leeft! vijftig gemaakt, gefotokopieerd. En we hebben iets later een week lang elke dag een krant uitgebracht, oplage 75, die je bij Athenaeum Nieuwscentrum kon kopen. Daarna kwam nog een TYP in een doos, met twee floppydisks met daarop een hypercard-stack en een lettertype, de Fudoni.’ Mertens: ‘We hebben drie, vier nummers gemaakt met een traditionele tijdschriftindeling: redactioneel, colofon, inhoudsopgaven, centerfold, met rubrieken en hoofdartikelen,
tot op een gegeven moment het papieren deel minder belangrijk werd en digitaal belangrijker.’ Wat stond er in die hypercard-stack?
Als je onze geschiedenis verder volgt, kom je al snel op het feit dat we in een vroeg stadium – 1995 – de domeinnaam typ.nl hadden geclaimd. We hebben op de site zo’n veertien digitale magazines gemaakt, totdat we
Mertens: ‘In dat nummer met de Fudoni stond Wims Album van de werkgroep Interactieve Media met het gedicht “De menselijke Geest is een prachtig ding, vooral die van mij kan ik u van harte aanbevelen, je weet niet wat je meemaakt, gewoon”. Onder meer.
daar in 2002 mee stopten. Afgelopen zomer was er ineens iemand hongerig op zoek naar de domeinnaam typ.nl, voor talented young professionals. Die persoon heeft zijn beurs daarvoor getrokken en dat heeft tot nieuwe initiatieven geleid. We noemden ons ook wel
13
interview
Hoe staat het nu met de stand van de typografie? Is die nog even zorgwekkend als in 1986? Kisman: ‘Ik vind het op dit moment ook nog wel zorgwekkend, maar de typografie is enorm geëxplodeerd, door de toegankelijkheid van de technologie. Iedereen kan nu lettertypes maken en is dat ook aan het doen. De hogere niveau typografie richt zich erg op betere productiemethoden, automatisering, standaardisering en de definitie van een typografische benadering. Je hebt de ontwikkeling van webfonts, waardoor je veel betere kwaliteitsnormen kunt hanteren in representatie van pagina’s via het web en in apps. De industrie is erg innovatief bezig, maar het is niet mijn ding. Er wordt wel heel erg naar klassieke vormen gekeken, waarbij je die klassieke vormen aanpast aan de technologie, waardoor die klassieke letters beter gerepresenteerd worden. Je ziet daarom heel veel nieuwe varianten op oude lettertypes. En dan heb je de ontwikkeling van populaire typografie, wat je kunt vergelijken met alles waar heel veel van gemaakt wordt. Een beetje een overdaad, het is niet slecht dat er zoveel wordt gemaakt, maar je kunt er moeilijk de weg in vinden. Er gebeurt heel veel, maar daardoor gebeuren er ook weinig dingen die echt houtsnijden. Er is weinig meningsvorming over typografie.’
TYP verscheen onregelmatig en in wisselende vormen. Boven: de pocketuitgave uit 1988. Onder: TYP Kiem uit 1991. Kisman woonde in Barcelona toen hij de Futura en Bodoni samplede en remixte tot de Fudoni. Destijds een auteursrechtelijke uitdaging die de opkomst van de copy&paste-attitude bestendigde. Daarin ook een eerste TYPhyperstack-uitgave op floppy van WIM, Werkgroep Interactieve Media, nu bekend van raudio.nl. Typ, typografisch papier, dus we hadden nog een t en een p over, en vandaar nu TTYPP, en sindsdien zijn we titi-wai-pipi. Het heeft tot nieuw drukwerk geleid, tot een band die optrad op TEDx Delft, waarbij Max tekende en Donald Beekman en ik experimentele muziek zetten onder het live tekenen van Max Kisman. 2012 wordt ons jaar, we betreden nu in volle vaart het digitale podium.’
14
Mertens: ‘Houtsnijden is de goede metafoor in dezen.’ Kisman: ‘Iedereen vindt het wel best en werkt op zijn eigen eilandje en er is weinig waar je je tegen af kunt zetten, omdat er zoveel is. Het is heel gemiddeld allemaal.’ Mertens: ‘Toen wij met de Fudoni kwamen – de Futura en Bodoni versmolten tot één lettertype – was dat pissen tegen de schoenen van het kleine kerkgenootschap van typografen, die hun eigen kleine bastion hadden met dure apparaten, fotozetsel dat je moest bestellen. Daar mocht je helemaal niet naar kijken eigenlijk. Toen we dat ineens zelf konden doen dankzij de Mac en Fontographer, was dat eigenlijk heiligschennis. Nu, dertig jaar later, heb je nog steeds een kleine groep van een stuk of twaalf ontwerpers die je weer op elk symposium tegenkomt. Typografie is ondanks de grote vrijheid en openheid een kleine sekte gebleven. Het zijn andere mensen, maar de lijnen lopen wel rechtstreeks van de ene oude man naar de wat jongere oude man.’ Kisman: ‘Je hebt de groep die typografie interpreteert vanuit de historische traditie,
het vakmanschap en het ambachtelijke accurate, en je hebt een groep die maar een beetje leuke dingen doet, meer vanuit de vorm, de verschijning, niet vanuit de diepgang naar het schrift. Niemand maakt zich daar druk over want dat hoeft niet meer. Je kunt alles presenteren op de manier waarop je dat wilt. In de opleidingen is daar wel een discussie over. Ik voel mezelf ook meer een lettertekenaar dan een letterontwerper. Het enige waarin je je visie kwijt kunt, is wanneer je in een bepaalde context – of die nu sociaal-maatschappelijk of bijvoorbeeld technisch is – de typografie die je nastreeft daar in dienst van stelt. Dat het in balans is met het inhoudelijke aspect. En dat gebeurt te weinig. Het kunnen scripten met software bij letterontwerpen heeft heel veel bijgedragen aan het automatiseren van letterontwerpen, en in het op een willekeurige manier genereren van lettervormen. Wat ik aardig vind is wat wij bijvoorbeeld met knip en plak – op een handmatige manier – met de Fudoni gedaan hebben. Dat zijn dingen die je nu scriptmatig kunt doen. Je bouwt random-factoren in, waardoor lettervormen ontstaan die vreemd zijn, onvoorspelbaar. Je kunt steeds vragen stellen bij wat nu de vorm van een letter is, wat communicatie is en wat precies communiceert. Als een dergelijke discussie aanwezig is in de typografie, dan gebeurt er wat.’ Mertens: ‘Wat ik al met al niet zei is dat typografie juist als sleutel tussen taal en betekenis breed de kunst en het leven en de progressie vertegenwoordigt. Dat krijgt te weinig aandacht. Al met al is dat onze intentie en drive en drang. Dat willen we duidelijk maken met blog, papier, toer en app.’ En waarom nu een app? Mertens: ‘Toen we weer een klein potje met geld hadden, vroegen we ons af wat we ermee konden doen. We wilden van alles. Bijvoorbeeld commentaar geven op Kunst en Macht en Typografie met blogs en websites. De beurs van kleine uitgevers is altijd iets waar grafisch vormgevers elkaar ontmoeten met hun papieren uitgaven, maar waar het ook broeit van ideeën wat er gaat gebeuren met digitale media. Praktisch gezien worden we het meest uitgedaagd door wat er mogelijk is op de iPad. Daar zijn de nieuwe mogelijkheden. Er is ook iets commercieels aan de hand: een gedrukt boekje kost ons altijd maar geld – we kunnen vriendelijk zijn en een drukker wil het ook wel voor ons druk-
interview
Linksboven: floppydisk van TYP Kiem uit 1991 met de Extended MaxMix, een remix van Kismans lettertypes in één font en de Fudoni, een montage van de digitale Futura Bold en Bodoni Bold. Later uitgebracht door FontShop International. Rechtsboven, linksonder en rechtsonder: cd-rom ‘DeskTop Publishing’, schermafbeeldingen van bureaubladen, 2001; cd-rom ‘De Wilde Weg’, generatieve typografie; cd-rom met webpublicaties en supergedichten. Zie ook ttypp.nl/toen.
‘2012 wordt ons jaar, we betreden nu in volle vaart het digitale podium’ ken, maar plotseling is er een mogelijkheid om ook betaald te krijgen. Eerlijk is eerlijk: de App Store is een podium waar je wereldwijd geld mee kunt verdienen. Nu moeten we met een koffertje naar de kleine exclusieve boekhandels, maar ook dat levert niet echt wat op. We hebben er ook nooit iemand voor kunnen betalen. Hypothetisch krijgen we nu een podium waar dit wel degelijk kan gebeuren. We hebben natuurlijk onze bedenkingen dat je in de greep van Apple zit, maar ik vind dat ze een mooie winkel hebben ingericht die niet onderdoet voor Athenaeum Nieuwscentrum of Art Boek en die rechtstreeks aan onze kassa gekoppeld zit.’ Nog een laatste vraag: wie is Peter Mertens? Mertens: ‘Wie is Peter Mertens! petermertens.petermertens.com PeterMertens
PeterMertens is de echte artiestennaam. Meer is beter is ook eh… Ach zoek maar op. Petermertens.petermertens.com, daar staat een keurig cv: beeldend kunstenaar en aanjager van eh...’
van grafische vormgeving. Met een staat van dienst die teruggaat tot 1976, na het afstuderen aan de Gerrit Rietveld Academie, waar ik les had van Gerard Unger en Jan van Toorn.’
Zeg het even in je eigen woorden!
www.tedxdelft.nl/2011/12/act-maxkisman-iphone-jam/ (met hun biografietjes)
Mertens: ‘Moeilijk om zelf in woorden zo samen te vatten. Hoe dan ook ben ik een early adaptor, heb ik een redelijke staat van dienst in het digitale, volg ik het spoor vooruit en zie ik nog veel meer komen dan wat er nu al geweest is.’ En Max Kisman? Kisman: ‘Wie dat is? Professioneel ben ik illustrator, grafisch ontwerper, animator, letterontwerptekenaar en doe ik alles wat te maken heeft met de beeldende elementen
Meer info
kismanstudio.nl petermertens.petermertens.com dbxl.nl ttypp.nl Voor de TTYPP iPad-app: www.ttypp/app
15
inspiratie
Versch werk
Designer: Sander Slager, EL MIRO Omschrijving: The Skatebeard: Oorspronkelijk ontwerp voor de skateboards voor Skatepark Amsterdam. Transform Gloves: Model heet The Watson, de grap is om je duimen tegen je neus te plaatsen zodat je een dikke brandweersnor krijgt, werkt supergoed in de magazines en snowboardÂvideo’s www.transform.com ET Raket: Eerst vrij werk, later werd ik gevraagd om een kids snowboard te ontwerpen voor Imperivm Snowboards Imperivm Take Out: Imperivm Snowboards, Idee is Take it out side, Go Out There, daarom een dikke vette juicy burger erop geplaatst. Contact: sander@elmiro.nl, +31 (0)6 24811333, Twitter: @ELMIRO513 Website: www.elmiro.nl 16
inspiratie
Insturen Elke editie wordt voor deze rubriek werk geselecteerd van designers en illustratoren over wie wij enthousiast zijn. Dat doen we om te inspireren, maar ook om iedereen de kans te geven zijn beelden hier te etaleren. Verras ons dus met jouw werk! Heb je beelden van een recent project of nieuw vrij werk waarvan je vindt dat het hier een plaats verdient, stuur daarvan dan de JPG’s met een korte toelichting naar verschwerk@dzone.nl
Designer: Robbin Snijders, Double Creation Omschrijving: Dreamfields Festival: Een festival in opdracht van Club Matrixx Nijmegen. Het Feestteam: Het nieuwe artwork voor de cd’s en posters van het feestteam. We hebben de fotoshoot zelf gedaan Quintino: in opdracht van Quintino, nieuwe visual, dit keer van de tour die hij gaat doen in de VS. Check Festival: In opdracht van Always Awake in België. Het eerste festival voor jongeren van Photo12 t/m 15 jaar. Software: shop, 4d cinema en Illustrator Contact: info@double-creation.com +31 (0)6 24330338 Twitter: @doublecreation Facebook: doublecreation Website: www.double-creation.com
17
Designer: Largetosti Omschrijving: Stealth-serie , Een ode aan Stealth-vliegtuigen. De prints worden gebruikt als T-shirt-opdrukken. spiral geometric dominance, occult medical treatment Een Chaotic polygon ensemble. Is vrij werk gecreĂŤerd voor onze society 6 webwinkel. Software: uitwerking: Photoshop/Illustrator Contact: Ask@largetosti.com Website: www.largetosti.com
18
inspiratie
Designer: Metin Seven Omschrijving: Jobs and Woz: 3D pixelbustes van Apple-legenden Steve Jobs en Steve Wozniak, verkrijgbaar als 3D prints bij shapeways.com/shops/sevensheaven. Mariorama: Eerbetoon aan de 8-bits versie van Mario voor de Nintendo Entertainment System, in de vorm van een 3D pixel pennenbakje, verkrijgbaar bij shapeways.com/shops/ sevensheaven. Duckubism: Studie in abstractie. Pop Tart Cat / Nyan Cat: 3D-pixelversie van de bekende Nyan Cat pixelanimatie van YouTube. Verkijgbaar als 3D-print bij www.shapeways.com/shops/sevensheaven. Website: www.sevensheaven.nl
Designer: DaniĂŤl Matakupan Omschrijving: Ik ben oorspronkelijk van Molukse afkomst. Dit was ook de hoofdreden om aan dit typografisch ontwerp te werken. De basis van dit persoonlijk ontwerp is ontstaan vanuit een handmatige schets op A4-papier. Eerst ben ik begonnen met het schetsen van elke letter met potlood. De volgende stap was het overtekenen van elke letter met inkt. Vervolgens heb ik de schets gescand en digitaal ontwikkeld in Illustrator en de verdere details, zoals de kleuren en achtergrond zijn gedaan in Photoshop. Contact: +31 (0)6 30043347 contact@danielmatakupan.com Website: www.danielmatakupan.com